NUMMER 5 Maart 2021, 24e JAARGANG
EINDELOOS d MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM d
Kiezers 666
2 - INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave Een vrouw tussen 99 mannen
3
Hoe kwam het volk aan de macht?
5
Kunstkiezers - De geschiedenis van het veilinghuis 7 Carlos Salinas 9
EINDELOOS COLOFON Hoofdredactie
Haye Heida Maura Wesseling
Eindredactie
Silvio Algra Loes Knijn Suzanne Nellestijn Sophie Zwaal
Opmaak Centerfold 10 Je geloof verkiezen boven alles
12
Moma Poll 1970 14 Het kiezen van een nieuwe paus
16
Het mooiste meisje van het land? 18 De peinzende kies(er) 20
HOOFDREDACTIONEEL
Gewaardeerde lezer, Nog heel even en dan mogen we weer naar de stembus! Zoals altijd is het weer reuze spannend. De laatste verkiezingsprogramma’s en de stemwijzers worden verwoed doorgenomen, en wie het dan nog niet weet gaat nog even te rade bij het laatste seizoen van Zondag met Lubach, om te kijken wat voor wijsheid Arjen te bieden heeft. Dit jaar hebben we namelijk te maken met een recordaantal van 37 partijen op het stembiljet. Voor veel mensen zal dit vast tot enorme keuzestress hebben geleid. Gelukkig hoeven er bij Eindeloos geen moeilijke keuzes gemaakt te worden: de redactie heeft zoals altijd hard gewerkt aan een prachtige reeks artikelen, die allemaal in de gewenste volgorde en op het gewenste tempo gelezen (en eventueel met een rood potloodje afgevinkt) mogen worden! U het had vast al door, maar in het kader van de verkiezingen is het thema van deze maand Kiezers! De talloze keuzes die in het mensenleven van de kiezer gemaakt moeten worden hebben niet uitsluitend betrekking tot de politiek. Denk aan de religieuze dimensie. Zo schreef Sterre over EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
Maura Wesseling
Drukwerk
Speed-o-Print, Amsterdam
Redactie
Sterre Berentzen Haye Heida Lauren Hermans Job Holtz Iris Jocker Sara Kers Julia Kloppenborg Maura Wesseling Jessica van Zadelhof Romy Zoetendal
Redactieraad
Dr. Jouke Turpijn Dr. Willem Melching het kiezen van een nieuwe paus. En waar Prof. dr. Wyger Velema religie tegenwoordig over het algemeen als Dr. Wendelien van Welie een persoonlijke keuze wordt beschouwd die gerespecteerd dient te worden, laat Iris in haar artikel over martelaren zien dat dit niet altijd vanzelfsprekend is geweest. Zelfs de minder levensbedreigende keuzes kunnen vooralsnog op felle kritiek rekenen, zoals te lezen valt in Jessica’s artikel over missverkiezingen. Dan heb je ook wat je misverkiezingen (met één s) zou kunnen noemen. Job stelt ons voor aan een beruchte president uit de Mexicaanse geschiedenis. Grootschalige stemfraude en intimidatie laten zien dat verkiezingen, zacht uitgedrukt, niet altijd tot de gewenste resultaten van de bevolking leiden. Verkiezingen kunnen daarentegen wel zeer vermakelijk zijn, zoals blijkt uit de centerfold. De achterkant is even een doordenkertje, maar laten we zeggen dat je daar iets heel anders voor de kiezen krijgt. Veel leesplezier! Haye Heida & Maura Wesseling
Uitgever: Stichting Eindeloos
Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos en is gelieerd aan studievereniging Kleio. Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. C. Hoofthuis en het Bushuis. Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloos@kleio-amsterdam.nl. Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam. Stichting Eindeloos Postbus 1626 1000 BP Amsterdam www.eindeloosweblog.wordpress.com
SUZE GROENEWEG - 3
Een vrouw tussen 99 mannen
Het verhaal van Suze Groeneweg, de eerste vrouw in de Tweede Kamer. Romy Zoetendal - Uit de politieke geschiedenis van Nederland werd één ding hard en snel duidelijk: politiek is voor mannen, gaat over mannen en wordt bedreven door mannen. Suze Groeneweg bracht daar in het industrialiserende Nederland van de negentiende eeuw eigenhandig verandering in. Vrouwen konden vanaf 1917 ook gekozen worden voor een plek in het parlement: voor het eerst in Nederland kregen vrouwen een politieke stem. Suze Groeneweg, trots lid van de SDAP, werd de eerste vrouw tussen 99 mannen in de Tweede Kamer. Wat was haar invloed op de politiek?
“G
een katje om zonder handschoenen aan te pakken.” zo werd Suze Groeneweg regelmatig beschreven door haar collega’s. Gek is dit niet: als eerste en enige vrouw in de Tweede Kamer van 1918 moet Groeneweg wel sterk in haar schoenen hebben gestaan. De politiek van Nederland was altijd een mannenwereld geweest, maar aan het begin van de twintigste eeuw leek hier verandering in te komen. De in-
dustrie was sterk aan het groeien waardoor de invloed van de arbeiders op de economie, de samenleving en daarmee ook op de politiek, toenam. Deze voorheen stille groep binnen de politiek kreeg een stem in de vorm van een politieke partij: de SDAP. Deze socialistische partij stond voor gelijkheid en zowel mannen en vrouwen konden lid worden. Het is bij deze partij waar Suze Groeneweg haar politieke carrière begon. In veel opzichten was Suze Groeneweg een vrouw die haar tijd ver vooruit was. Om te beginnen besloot ze als meisje om na school door te leren en de opleiding tot onderwijzeres te volgen. Ze trouwde niet, waardoor ze kon blijven werken. Als zelfstandige, onafhankelijke vrouw met een sterke mening werd ze door haar omgeving nog wel eens raar aangekeken. Met name haar mannelijke collega’s beschreven haar als aanvallend en agressief. Ze werd vaak beschreven als ‘militante’,- waarmee geduid werd op haar strijdlustige en zelfverzekerde houding. Deze meningen moeten met een korreltje zout genomen worden. Een vrouw die verbaal sterk was en daarnaast een eigen mening bezat werd snel als hysterisch beschreven, terwijl dit vaak niet het geval was. Groenewegs politieke carrière begon in 1903 toen ze lid werd van de SDAP, de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij. Deze partij was zeer belangrijk in het proces van democratisering in Nederland omdat zij als enige streed voor algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen. Vrouwen konden lid worden van deze partij en waren belangrijk bij het voeren van propaganda. Dit was mede dankzij Suze. Ze was overtuigd feministe en vond het belangrijk dat de arbeidersvrouw politiek bewust en actief moest zijn binnen de partij. Om dit te bereiken richtte ze een vrouwenpropagandaclub op binnen de partij die zeer succesvol was. In 1916 telde de SDAP maar liefst 4000 vrouwen, dit was ongeveer een vijfde van het totaal aantal leden. EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
4 - SUZE GROENEWEG
Het was dan ook niet raar dat Groeneweg binnen deze partij op kon klimmen tot bestuurslid. De partij steeg in populariteit en kreeg steeds meer invloed binnen de politiek. Na de grondwetsherziening van 1917 werd er algemeen kiesrecht voor mannen ingevoerd en passief kiesrecht voor vrouwen. Dit betekende dat vrouwen wel gekozen konden worden maar niet mochten stemmen. Groeneweg zat in het partijbestuur; waardoor ze verkiesbaar werd gesteld. Het jaar daarop volgden er verkiezingen en Suze Groeneweg werd, door uitsluitend mannen, gekozen voor een plek in de Tweede Kamer. Na de verkiezingen van 1918 begon haar politieke carrière vorm te krijgen. Voorbereiding was haar sterkste wapen waardoor haar argumenten altijd goed uit de verf kwamen. Doordat ze wel degelijk een concurrent vormde voor haar collega’s werd ze wederom bekritiseerd, dit maal om haar uiterlijk. Ze zou ‘de juiste smaak’ missen en ‘haar klasse niet zijn ontstegen’. Maar deze woorden kregen haar niet klein. In haar eerste jaren als Kamerlid zette zich in voor wettelijk zwangerschapsverlof en het recht op betaalde arbeid voor vrouwen. Groeneweg streed voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen, maar gek genoeg was ze geen voorstander van de aparte vrouwenbond van de SDAP en exclusieve vrouwenbijeenkomsten. Ze vond dat vrouwen zich niet van mannen moesten afscheiden maar dat de twee juist samen moesten werken. Haar plek in de Tweede Kamer combineerde ze met het lidmaatschap van de Provinciale Staten van Zuid-Holland (19191937) en de gemeenteraad van Rotterdam (1919-1931).
schiedenis te kennen, en dit is precies wat we doen door de verhalen van vrouwen zoals Suze Groeneweg te herinneren. Het is van groot belang dat we niet onderschatten hoe groot de invloed van deze sterke vrouw eigenlijk was. Vrouwen in de politiek zijn nu gewoon, maar dit is niet altijd zo geweest. d
Open deur In 1937 moest Groeneweg haar werk gedwongen door ziekte opgeven. Ze overleed op 65-jarige leeftijd door haar verslechterde gezondheid. Deze vrouw heeft ongetwijfeld haar stempel achtergelaten op de politiek. Ten eerste heeft ze met haar partij het proces van democratisering in Nederland doen versnellen. Deze democratisering bezorgde haar een plek in de Tweede Kamer waar ze streed voor vrouwenrechten, onderwijs, drankbestrijding en antimilitarisme. Maar haar grootste bijdrage is het feit dat ze de deur heeft geopend voor vrouwen in de politiek. Gelijke rechten voor mannen en vrouwen stond bij haar hoog in het vaandel en ze wist dat ze als politica een grote verantwoordelijkheid droeg. Blunders maakte ze niet en al haar harde werk werd beloond. Ondanks dat velen niet in haar geloofden en haar bekritiseerden heeft ze laten zien dat vrouwen als kamerlid, gemeenteraadslid en ambtenaar gelijkwaardig zijn aan hun mannelijke collega’s. Hoewel we graag willen geloven dat we in Nederland in een geëmancipeerd land wonen bewijzen de cijfers het tegendeel. De verhoudingen in de politiek en het bedrijfsleven tussen mannen en vrouwen zijn nog steeds scheef. Om vooruit te gaan is het belangrijk om onze geEINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
‘Mijn ervaring is, dat als de vrouwen zich zelf maar op de voet van gelijkheid met den man plaatsen, zij ook volkomen als gelijken erkend worden.’
DEMOCRATIE - 5
Hoe kwam het volk aan de macht? Een beknopte geschiedenis van een eeuwenoud bestuurssysteem.
Sara Kers – 17 maart kunnen we naar de stembussen. Liever niet massaal, want dat zou niet goed zijn voor de volksgezondheid. Om toch iedereen naar de stembussen te laten komen, is het voor de kwetsbare kiezer die niet in de drukte van de verkiezingsdag wil komen, ook mogelijk om op 15 en 16 maart te stemmen. En voor 70-plussers is het zelfs mogelijk om per post te stemmen. Met deze maatregelen hoopt de overheid dat iedereen ondanks COVID-19 alsnog veilig naar de stemmbussen te trekken. Dat is van groot belang en ook in ieders belang. Iedereen moet kunnen stemmen, zo werkt de nu democratie eenmaal. Het heeft echter lang geduurd voordat de democratie de vorm heeft aangenomen die wij nu kennen.
H
et begon bij Clisthenes van Athene. Hij wordt gezien als de grondlegger van de democratie. Clisthenes van Athene leefde gedurende de zesde eeuw voor Christus. Zijn familiewortels lagen voor meerdere generaties in Athene. Hoewel zijn familie was verbannen uit Athene na een nederlaag begaan door Clisthenes opa, verkreeg Clisthenes zijn positie terug toen hij in 510 v. Chr. de tiran Hippias hielp te verdrijven. Zo kwam het dat Clisthenes in 508 v. Chr. in Athene een ingrijpende politieke hervorming kon invoeren die definitief een einde zou maken aan de invloed van adellijke geslachten en aanvallen van tirannen. Het afweren van tirannen en alleenheersers deed Clisthenes door middel van een zogenoemde schervengericht, ook wel ‘ostracisme’ genoemd. Deze nieuwe wet ging in 506 v. Chr. van start. Door dit nieuwe systeem slaagde Clisthenes erin om tirannen uit de polis te verbannen. Het schervengericht is een stemprocedure waarmee men via volksvergaderingen kon stemmen om een persoon uit Athene te verbannen. Dit is een directe manier van democratie bedrijven, want als er 6000 mensen op het moment van de pro-
cedure stemden, gold het ostracisme en werd de persoon in kwestiew wel of niet verbannen. Iedere stemmer stemde door middel van een aardewerken scherf waar de naam op werd gekrast van de persoon die de stad moest verlaten. Het schervengericht is te vergelijken met een hedendaags stembiljet. Wij stemmen nu echter voor een volksvertegenwoordiger en niet voor iemand die een gevaar kan zijn voor de democratie. De huidige manier van stemmen, klinkt voor de meeste logisch, maar het is interessant om er anders over na te denken. Was het systeem van Clisthenes waterdicht? Nee. Vals spelen is van alle tijden; en gebeurde ook bij de verkiezingen in Athene, zes eeuwen voor Christus. Er zijn verschillende scherven zijn gevonden die door één persoon zijn beschreven: klassieke stemfraude. Was de democratie net zo modern als de huidige westerse democratie? Nee, zeker niet. Van de ongeveer kwart miljoen inwoners van Athene mochten er maar 30.000 mensen stemmen; dat is niet meer dan 12 procent. Vrouwen, slaven en vreemdelingen hadden geen stemrecht Om het korter te zeggen: alleen de Atheense mannen hadden stemrecht. Het werd pas in 450 v. Chr. mogelijk voor de armere bevolking om twee EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
6 - DEMOCRATIE
werkdagen per maand te missen om te stemmen. Zij konden dit daarvoor niet veroorloven vanwege gederfde inkomsten. Het principe van Isonomia, gelijke rechten voor iedere burger, was een mooi streven van Clisthenes, maar niet helemaal correct uitgewerkt. Clisthenes deelde de stad op in woongebieden, de Demen op z’n Oudgrieks. De inwoners van deze gebieden kregen de kans om hun eigen vertegenwoordigers te kiezen. Met als achterliggend idee dat elk gebied gelijke kansen kreeg in de polis. Dit is een Griekse term voor een exclusieve en autonome gemeenschap gevormd door de burgers van een stad. Het regeringsorgaan van Athene bestond uit een raad van 500 man.
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
Dit waren de vanuit de tien woongebeiden afkomstige 50 mannen bij elkaar. Dit waren niet steeds dezelfde 50 mannen. Ze werden om de 35 dagen afgelost door nieuwe vertegenwoordigers uit het woongebied. Daarnaast kon de ‘gewone’ man om de 10 dagen meedoen aan een volksvergadering die plaatsvond op de Pnyx, een heuvel met uitzicht op de Acropolis. Ik kan me goed voorstellen dat je je daar op de Pnyx een machtig burger voelde. Een beetje zoiets als een vertegenwoordiger van het volk. Is dat even toevallig! Het woord ‘democratie’ is een samentrekking van de Griekse woorden ‘dèmos’, wat volk betekent, en ‘krateo’, wat heersen betekent. d
VEILINGHUIS - 7
Kunstkiezers - De geschiedenis van het veilinghuis Lauren Hermans - De kunstveiling zoals we die vandaag de dag kennen is pas ontstaan in de 18e eeuw. Het fenomeen, veiling, is echter al vele duizenden jaren ouder. Al sinds de oudheden werden verschillende soorten goederen geveild. De eerste persoon die ooit een veiling beschreef was de Griekse historicus Herodotus. Hij schrijft hoe in 500 v.Chr. in Babylon vrouwen van huwbare leeftijd verkocht werden aan de hoogste bieder. Het was toen zelfs verboden om op een andere manier je huwbare dochter te ‘verkopen’. Gelukkig houden veilinghuizen zich tegenwoordig enkel bezig met de verkoop van minder controversiële goederen, zoals bijvoorbeeld kunst. Het verhandelen van kunst is een serious business, en de bedragen die geboden worden in veilinghuizen zijn geen kattenpis. Zo werd in 2017 het hoogste bedrag voor een kunstwerk tijdens een veiling ooit geboden. Het bedroeg het werk Salvator Mundi van Leonardo da Vinci, dat voor 383 miljoen euro geveild werd. Opvallend genoeg waren kunsthistorici en kenners het er niet over eens of de maker van het werk wel Leonardo da Vinci was. Na de veiling zou het werk spoorloos verdwenen zijn. Genoeg mysterie en gekkigheid is er dus in de veilinghuizen. Maar hoe is het allemaal begonnen en hoe hebben kunstveilingen zich door de eeuwen heen ontwikkelt?
I
n het oude Rome werd nog weleens de oorlogsbuit in Rome geveild, maar opvallend genoeg zijn er sinds dat moment tot aan de 18e eeuw in Europa geen voorbeelden bekend van kunstveilingen. In de 18e eeuw kwam het consumentisme en de vraag naar nieuwigheden heel erg op en zulke kunstveilingen waren dan ook erg in trek. Catalogi en advertenties over deze veilingen waren wijdverspreid en allerlei soorten mensen kwamen op deze veilingen af. Het oudste internationale – en een van de bekendste – veilinghuis is het in New York gevestigde Sotheby’s. Het veilinghuis werd opgericht in 1744 door Samuel Baker. Hij begon met de verkoop van zeldzame en kostbare boeken uit de privébibliotheek van Sir John Stanley, een Britse politicus. Ze bleven jaren de verkoop van zulke kostbare boeken doorzetten en dit zorgde voor hun enorme doorbraak en bekendheid. Het duurde echter nog vrij lang totdat Sotheby’s zich ook ging richten op het veilen van kunst, een feit waar ze nu juist om be-
kend staan. Vanaf dat moment begon er ook competitie te ontstaan met het op dat moment grootste veilinghuis, Christie’s in London. Langzamerhand begon Sotheby’s Christie’s in te halen. Tegenwoordig halen ze jaarlijks recordbedragen van ongeveer 6 miljard euro op en hebben ze 90 vestigingen in 40 landen. Hoewel het idee van een veilinghuis tegenwoordig een elitestatus met zich meebrengt, werden de kunstveilingen tegen het einde van de 18e eeuw ‘gewoon’ in koffiehuizen en herbergen of kroegen gehouden. De wereldoorlogen hebben een grote impact gehad op de kunstmarkt. Voor die tijd werden er geen recordbedragen neergelegd in veilinghuizen. Vanaf de jaren ’50 was er ineens veel meer interesse in kunst en ontstond een grote kunstmarkt, met name voor abstracte werken. Ondertussen is de cirkel eigenlijk weer rond. Het internet maakt het bijwonen van een veilinghuis stukken toegankelijker, temeer omdat omdat alle informatie en het aanbod online beschikbaar is. Zo ging in 2014 het
Advertentie
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
8 - VEILINGHUIS
bekende Sotheby’s een samenwerking aan met eBay, wat je eigenlijk ook een veilinghuis zou kunnen noemen, maar dan online. Samen organiseren ze onlineveilingen, zodat vanuit de hele wereld direct geboden kan worden en de rijksten onder ons niet allemaal het vliegtuig in te hoeven stappen om naar de veiling te komen. Heel milieuvriendelijk eigenlijk, democratischer en bovendien zeer coronaproof. Ze waren voor dit jaar in ieder geval al goed voorbereid. Op kleinere schaal zijn er ook genoeg voorbeelden die laten zien hoe een kunstveiling minder elitair kan, en zelfs een goed doel kan dienen. Zo werd er vorige maand nog een veiling georganiseerd, speciaal voor en door kunstenaarsinitiatief W139 in Amsterdam. Een van de nog weinige echte – en gratis - kunstenaarsinitiatieven in het centrum van Amsterdam. Zij verloren dit jaar hun subsidie van de gemeente en dreigden daardoor failliet te gaan. Om hun eigen voortbestaan te redden organiseerden ze op Valentijnsdag een acht uur durende livestream onder de naam Love for sale vanuit hun pand, waarbij ze interessante discussies en interviews hadden over het belang van de hedendaag-
se kunstwereld, en de veranderingen die deze doormaakt op het moment. Zo verklaarden ze op die dag niet alleen de liefde aan W139, maar ook aan de kunsten cultuursector van Amsterdam. Iets wat in deze moeilijke coronatijd zeker welkom is. Aan het einde van de livestream werd 2 uur lang een kunstveiling georganiseerd en live gestreamed, waarbij werk van nog redelijk onbekende kunstenaars en enkele grote namen verkocht werd. De naam van de kunstenaar werd echter niet bekend gemaakt aan de bieders en het startbod was een zeer toegankelijke prijs van 50 euro. Het idee hierachter kwam van het kunstveilingsinitatief Dead Darlings, die niet geloven in het ‘kopen met je oren’-principe’. Oftewel, enkel een kunstwerk kopen omdat de kunstenaar een grote naam is. Op deze manier krijgen jonge en/of onbekende kunstenaars ook een kans. Zo blijkt maar weer dat hoewel men bij een kunstveiling vaak denkt aan de miljoenenbedragen die bij Christie’s en Sotheby’s uitgegeven worden, een kunstveiling ook heel toegankelijk en ‘goedkoop’ kan zijn. Net zoals kunst zelf, kent een kunstveiling vele gezichten en eindeloze mogelijkheden. d
Trump Tower in New York: een groot ego dus een grote toren? Of eerder ter compensatie?
“Hoor ik daar iemand met geld smijten?” EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
Carlos Salinas - 9
Carlos Salinas
De minst populaire president uit de Mexicaanse geschiedenis Job Holtz – ‘Het maakt niet uit op welke partij je stemt, als je maar stemt’. Deze uitspraak zul je rond deze tijd waarschijnlijk oneindig vaak hebben gehoord. Een stem uitbrengen wordt door de meeste mensen in ons land vooral belangrijk gevonden omdat we daarmee voelen dat we iets bijdragen aan de toekomst van ons land. Dit is wereldwijd gezien echter niet vanzelfsprekend, zelfs niet in landen waar iedereen in principe mag stemmen. Zo kwam de Mexicaanse president Carlos Salinas de Gortari in 1988 met behulp van grootschalige verkiezingsfraude aan de macht.
H
oewel Carlos Salinas opgroeide in een welgesteld gezin in Mexico-Stad, bleek al vroeg in zijn jeugd dat hij geen heilig boontje was. Op driejarige leeftijd speelde hij ‘oorlogje’ met zijn vijfjarige broer en een achtjarige vriend. Hierbij werd een twaalfjarige huishoudster doodgeschoten. Het is niet duidelijk wie de trekker had overgehaald, maar Salinas was wel op zeer jonge leeftijd bij dit incident betrokken. De dood van de huishoudster kreeg weliswaar aandacht in de pers, maar werd afgedaan als een ongeluk. Ondanks het tragische incident in zijn jeugd was Salinas een van de weinige Mexicanen uit zijn tijd die aan prestigieuze buitenlandse universiteiten had gestudeerd, waaronder Cambridge en Harvard. Bij deze laatste universiteit behaalde hij een masterdiploma en wist hij zelfs te promoveren in politieke economie in 1978.
ren deze geprivatiseerde bedrijven bovendien corrupt. Tegen het einde van zijn termijn liep zijn imago nog meer schade op. De economie stortte nagenoeg in, de criminaliteit nam steeds verder toe en politieke moorden werden met hem in verband gebracht, waaronder op Salinas’ beoogde opvolger, Luis Donaldo Colosio. De populaire politicus had zich kort voor zijn liquidatie kritisch uitgelaten over de koers van de uitgaande president. In 1994 werden de verkiezingen gewonnen door zijn partijgenoot Ernesto Zedillo. Als een van zijn eerste daden liet hij nog Carlos’ oudere broer Raúl arresteren voor de moord op een van de zwagers van de Salinas-broertjes. Carlos leek een vergelijkbaar lot te wachten maar ontsprong uiteindelijk de dans. Een jaar later ging hij in zelfverkozen ballingschap naar Dublin. Tegenwoordig wordt hij in Mexico gezien als de minst populaire Mexicaanse president ooit. d
Hij kwam op een dubieuze manier aan de macht. Al in zijn studententijd in Mexico was Salinas actief in de jongerenbeweging van de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI), de partij die Mexico vanaf 1929 regeerde. In 1988 werd hij uitgeroepen tot president van Mexico, in een tijd dat de PRI voor het eerst serieuze concurrentie had van het linkse Nationaal Democratische Front en de rechtse Nationale Actiepartij (PAN). Hoewel Salinas volgens de officiële uitslag 50,3 procent van de stemmen had behaald, was de oppositie tijdens de verkiezingen geïntimideerd, werden er miljoenen niet-bestaande kiezers gevonden en waren de stembussen al voor de verkiezingsdag goed gevuld. Ook viel op de verkiezingsdag een hypermodern computerscherm uit op het moment dat het de verkiezingsuitslag had moeten tonen. Dat er sprake was van grootschalige verkiezingsfraude wordt amper betwist, al weerhield dit de PRI er niet van om alle fysieke stembiljetten te verbranden waardoor er nooit een handmatige hertelling heeft plaatsgevonden. Het was logisch dat Salinas zich niet populair maakte bij de bevolking door op zo’n dubieuze manier aan de macht te komen. Daarom trad hij in de eerste maanden hardhandig op tegen zijn politieke tegenstanders. Hierbij vielen enkele honderden doden. Verder zorgde Salinas ervoor dat 85 procent van de staatsbedrijven werd geprivatiseerd. Volgens zijn tegenstanders waEINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
10 - CENTERFOLD
CURIEUZE C
Een essentieel onderdeel van democratie is het kiesrecht, waarbij de kiesgerechtigde o partij gaat het worden? Doorgaans bestaan de verkiezingen uit talloze partijen die allem ters, beloftevolle partijprogramma’s en vurige debatten proberen zij de kiezer te overtu lekker zelf campagne? Hie
Tiger King Romy Zoetendal – Een jaar geleden was de intelligente lockdown van kracht. Mensen zaten massaal noodgedwongen thuis en dan zit er maar een ding op; lekker netflixen natuurlijk! De docu-serie ‘Tiger king’ was op dat moment net in première gegaan op de streamingdienst en werd dan ook in grote getale gekeken. In de serie zien we onder andere hoe de Amerikaan Joe Exotic, voormalig dierentuineigenaar, showman, internetpersoonlijkheid en muzikant, besloot om zich in 2016 verkiesbaar te stellen als kandidaat voor het presidentschap van de Verenigde Staten. Zijn geblondeerde matje, wenkbrauwpiercing en opvallende snor zorgden voor een onconventioneel uiterlijk. Daarnaast kwam hij openlijk uit voor zijn homoseksualiteit, zijn polygame relatie en het feit dat hij op het punt stond failliet te gaan. Samen met de tijgers en leeuwen in zijn campagnefilmpjes, was Joe Exotic hoe dan ook de meest opvallende figuur binnen de Amerikaanse politiek van 2016.
De eerste politieke campagne ooit. Julia Kloppenborg – De eerste moderne politieke campagne ooit vond plaats in Groot-Brittannië. De Midlothian-campagne liep vanaf 1878 tot 1880 en bestond uit toespraken van de leider van de Liberale Partij, genaamd William Edwart Gladstone. De toespraken waren vooral gericht op het buitenlands beleid en de campagne heeft haar naam te danken aan kiesdistrict Midlothian. De thuiswedstrijd voor Gladstone, hij kwam uit Midlothian, resulteerde in zijn deelname aan de verkiezingen van 1880. De Liberale Partij pleitte voor ontbinding van de toenmalige regering wat hen veel populariteit bracht. En het format, rondreizend en toespraken gevend, bleek te werken; de eerste moderne politieke campagne ooit zorgde ervoor dat de Liberale Partij aan de macht kwam.
Een emmerhoofd als staatshoofd? Sara Kers - Wie zich een beetje bezighield met de Britse verkiezingen in 2017, is vast Lord Buckethead niet ontgaan. Hij stond met Theresa May op het podium toen de verkiezingsuitslagen werden bekend gemaakt. Lord Buckethead stelde zich namelijk ook verkiesbaar voor de Britse parlementsverkiezingen van 2017. Hij nam het op tegen Theresa May, maar erg serieus is het niet te nemen. Zijn activisme is namelijk een vorm van politieke satire. Door de Britten werd hij ook niet serieus genomen, hij eindigde op de 7de plek, 37469 stemmen onder May. Bij deze verkiezingen verkreeg het karakter de meeste stemmen in zijn politieke carrière. Het karakter neemt al deel aan de politiek sinds 1987 en in de tussentijd zijn verschillende personen in zijn huid gekropen. Het idee van Lord Buckethead komt uit de film Hyperspace (1984), een parodie op science fiction films. Hoewel hij niet serieus werd genomen door de Britse kiezers, was hij wel geliefd onder de Britten. Zijn verschijning op het podium naast Theresa May ging viraal en ook nodigde John Olivier hem uit in zijn talkshow Last Week Tonight with John Olivier. EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
CENTERFOLD - 11
CAMPAGNES
o.a. het recht heeft om te stemmen op een partij naar zijn of haar voorkeur. Maar welke maal beweren de kiezer te zullen vertegenwoordigen. Doormiddel van verkiezingsposuigen dat zij de beste zijn. En als er dan nog geen partij is die bij je past, dan voer je toch er is alvast wat inspiratie!
Pony-politiek
Haye Heida – Uitgedost met een omgekeerde laars op zijn hoofd, een enorme baard, meerdere kleurrijke stropdassen en soms een reusachtige tandenborstel is Vermin Supreme een opmerkelijke verschijning in de Amerikaanse politiek. Sinds 2004 heeft hij zich niet alleen voor elke presidentsverkiezing kandidaat gesteld, maar ook voor allerlei lokale verkiezingen en staatsverkiezingen. Supreme wil tandenpoetsen bij wet verplicht stellen en investeren in onderzoek naar tijdmachines. Ook heeft hij plannen gemaakt voor een zombie apocalyps, waarbij de zombies gebruikt kunnen worden voor het opwekken van duurzame energie. Verder pleit Supreme voor een op pony’s gebaseerde economie, waarbij elke Amerikaanse burger een pony krijgt. Amerika zou op deze manier minder afhankelijk zijn van buitenlandse olie, en de ponypoep kan bovendien hergebruikt worden voor methaangas en compost. De eerste Amerikanen die in aanmerking komen voor een pony staan al op zijn website. Onder al deze satire schuilt echter grote onvrede met het politieke bestel. Supreme geeft aan dat hij zijn beloftes waarschijnlijk niet gaat waarmaken, net als andere politici dat zouden doen: ‘‘Remember: vote for Vermin Supreme is a vote completely thrown away.’’
Een pratende rijstkorrel zodat jongeren gaan stemmen Sterre Berentzen - Japan heeft de meest vergrijsde populatie ter wereld. Dit heeft als resultaat dat er vooral ouderen gaan stemmen. Tijdens de verkiezingen van 2014 ging maar een derde van de twintigers en dertigers naar de stembus. Japan heeft hierom de stemgerechtigde leeftijd naar beneden gesteld, zodat nu ook achttienjarigen kunnen stemmen. Maar dit was niet genoeg. Naast het uitdelen van stripboeken en het inzetten van tienermodellen, was er tijdens de verkiezingen van 2016 ook een pratende rijstkorrel die jongeren moest aanmoedigen te gaan stemmen. De rijstkorrel, genaamd Komesuke, interviewde politici en had een eigen Instagramaccount. De pratende rijstkorrel van de Komeito-partij bleek echter niet op te wegen tegen de stripboeken van de Liberale Democratische Partij, waarvan Shinzo Abe in 2016 herkozen werd tot premier van Japan.
Louter Kabouter Maura Wesseling - Van 1969-1974 was er in Nederland en België de zogenaamde kabouterbeweging. Dit was een politieke beweging, geleid door ex-provo’s, die zich onder andere richtte op consumentisme, woningnood en milieu. In februari van 1970 richtte de kabouters de Oranjevrijstaat op, waarvan de grenzen samen vielen met Nederland. In juni van dat jaar namen de kabouters onder de naam Amsterdam-Kabouterstad deel aan de gemeenteraadsverkiezingen, waar zij met vijf zetels de vierde partij werden. In de raad vielen zij bijzonder op door een aantal interessante acties. Zo rookte de partijleden vaak wiet tijdens vergaderingen en schreven ze alleen met een fonetische spelling. In België namen de kabouters deel aan de gemeenteraadsverkiezingen van Mechelen met de partij Louter Kabouter, maar zij wisten geen zetel te bemachtigen. EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
12 - MARTELAREN
Je geloof verkiezen boven alles Iris Jocker - ‘Ik zie de hemel geopend en de Mensenzoon die aan Gods rechterhand staat’ zei Stefanus vlak voordat een menigte hem stenigde. Stefanus werd op dat moment, een paar jaar na Jezus’ dood, een van de eerste martelaren die voor het geloof in Christus stierf. In het Van Dale woordenboek wordt een martelaar omschreven als iemand die zijn leven offert om zijn geloof niet te verzaken. Martelaren kozen dus bewust voor hun geloof boven het behoud van hun eigen leven hier op aarde. Waarom maakten zij deze fatale keuze?
H
et woord marte- Perpetua kwam uit de hoge stand delmoet Claesdochter was een laar komt van het en had de tot slaaf gemaakte van de aanhangers van Maarten Griekse woord Felicitas als dienstmeid. Zij be- Luther. Net als hij was zij tegen martus, oftewel keerden zich als jonge vrouwen het aflatensysteem, de heilige getuige. Martela- tot het christendom. Toen keizer sacramenten en de heiligenverren getuigden van hun geloof in Septimius Severus aan de macht ering van de kerk. In 1527 werd ze een redder, een leider of ideolo- kwam, nam de vervolging tegen in Monnickendam opgepakt en gie, soms met ernstige gevolgen hun godsdienst toe. Perpetua en in de Gevangenenpoort van Den omdat mensen in hun omgeving Felicitas werden gevangengeno- Haag gevangengezet. Bijna zes of bepaalde machthebbers hier men. Perpetua’s vader, die zich maanden lang leefde ze onder niet van gediend waren. Bekende niet bekeerd had, smeekte Per- erbarmelijke omstandigheden martelaren uit de geschiedenis petua nog om van gedachten te en werd ze gemarteld, maar in zijn bijvoorbeeld de voornoem- veranderen. Maar de twee jonge tegenstelling tot haar medegede Stefanus, de heilige Paulus, vrouwen bleven bij hun geloofs- vangenen hield zij vast aan haar de graven Van Egmont en Van standpunt. Dat ze een pittige Horne en Martin Luther King. dame was bleek wel uit wat Evenzo waren er vrouwen die Evenzo waren er vrouwen ze zei over de verering van het de dood in werden gejaagd kruis: ‘het kruis is een stuk hout die de dood in werden vanwege hun overtuiging. Zo goed om een vuurtje mee te is voor de Rooms-Katholieke gejaagd vanwege hun stoken’. Het vuur werd uiteinkerk de heilige Agatha belangdelijk haar dood. Ze werd door overtuiging. rijk en is Jeanne d’Arc een beeen beul op een brandstapel kende. In de islam is Sumayyah gezet. bint Khabbat (550-615) een beAndere martelaressen die faamde martelares. Daarentegen overtuiging en werden een paar stierven wegens hun standvastizijn ook er veel onbekende mar- dagen later in de arena voor de ge geloof waren de zogenoemde telaressen van wie de verhalen, wilde dieren gegooid. Uit een ver- martelaressen van Compiègne. net zo heldhaftig, maar minder slag van Perpetua bleek later dat Deze nonnen uit het Compiègne bekend zijn. Aan de hand van een ze standhielden door hun visio- werden slachtoffer van de Franse paar verhalen van deze martela- naire dromen. Zij zouden daarin Revolutie die aan het einde van ressen is op te maken waarom zij een prachtige vredige hemel die de achttiende eeuw woedde. Tijdie ingrijpende keuze voor hun op hen wachtte hebben gezien. dens het bewind van Robespiergeloof maakten. Honderden jaren later, aan het re moesten de nonnen verplicht De eerste twee martelaressen begin van de zestiende eeuw, was het klooster verlaten, want hun komen al vroeg in de Christelijke er een vrouw die niet alleen het leven zou niet binnen de nieuwe jaartelling voor. Perpetua en Fe- verlangen had om in de hemel te verlichte denkbeelden passen. licitas leefden namelijk rond het komen, maar ook vurig verlangde Hoewel de nonnen niet meer aljaar 200 in Carthago (Tunesië). naar een vernieuwde kerk. Wen- lemaal samen woonden, hielden EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
MARTELAREN - 13
‘Dit is niet wat ik bedoelde toen ik het had over mijn vurige geloof in God, jongens...’
ze onderling contact en bleven ze volgens de regels van het kloosterleven. De priorin liet de nonnen dagelijks een eed afleggen waarin ze de vrouwen liet beloven te sterven om ‘de toorn van God te stillen, en om de goddelijke vrede die Zijn geliefde Zoon door zijn komst in de wereld had gebracht, in de kerk en de staat te herstellen’. Toen bij huiszoekingen bekend werd dat zij hun levenswijze niet hadden opgegeven, werden zestien nonnen naar Parijs gebracht. Al zingend werden ze naar het schavot geleid. De nonnen bleven tot onder de
guillotine zingen totdat de laatste non werd geëxecuteerd. De nonnen, de vroege christenvrouwen en Wendelmoet Claesdochter hadden allen een groot verlangen naar een betere wereld waardoor ze hun geloof verkozen boven het leven hier op aarde. Perpetua en Felicitas volhardden, omdat zij een vooruitzicht hadden op een beter leven in de hemel. Net als Stefanus hadden zij ‘de hemel open zien gaan’. En Wendelmoet Claesdochter had er alles voor over om een nieuw kerksysteem te bewerkstelligen. Net als Martin Luther King alles
voor een nieuw systeem in de Verenigde Staten over had. Tot slot hadden de nonnen van Compiègne een enorm plichtsbesef voor hun geloof en hun land, net als bij de graven Van Egmont en Van Horne leidde dit plichtsbesef tot de dood. De genoemde martelaressen hebben dus allemaal eenzelfde en toch ook allemaal een andere reden gehad om hun geloof te verkiezen boven het aardse leven. Redenen waarvoor ook veel andere martelaren in de geschiedenis hun leven gegeven hebben. d
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
14 - MOMA
MoMA Poll 1970
Hans Haacke maakte het eerste conceptuele kunstwerk waar het publiek een grote rol in speelde.
Julia Kloppenborg - Tijdens de opening van “Information”, een expositie voor jong talent in New York in 1970, zorgde het werk MoMA Poll (1970) voor flinke opschudding in de kunstwereld. Bezoekers keken verrast op toen ze de stembiljetten in de hand gedrukt kregen en verzocht werden te stemmen en deze stembiljetten hierna in één van de twee dozen gedeponeerd konden worden. Het waren niet de verkiezingen, maar het kunstwerk in het MoMA in New York. Het werk van Hans Haacke bestond uit een installatie van twee rechthoekige plexiglazen dozen, een telmachine, een stapel stembiljetten en een poster met stelling op de muur.
H
ans Haacke was een Duitse kunstenaar, geboren in 1936. Na een kunstopleiding en kleine baantjes in musea verwierf hij vooral door zijn monochrome kunst bekendheid in New York. Zijn werken, bestaand uit abstracte non-figuratieve vormen, ontstegen de traditionele vormen van de kunst zoals men die kende, wat hem veel lof opleverde. Echter realiseerde Haacke zich dat er iets miste. Zijn generatie werd geconfronteerd met de sociale en politieke situatie van de jaren zestig. Zo
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
zorgde de Vietnamoorlog en de raciale en economische ongelijkheid voor dagelijkse protesten in New York en de rest van de wereld. Haacke werd zich bewust van zijn rol en verantwoordelijkheid als kunstenaar in het sociaal-politieke milieu van die tijd, en voornamelijk van zijn tekortkomingen bij het invullen van deze rol. Haacke besloot actief op zoek te gaan naar een manier om beiden werelden met elkaar te verbinden: de “holy place” van de kunstwereld moest verbonden worden met de directe buitenwereld en haar actualiteiten. Vanaf 1968 zien we een duidelijke omslag in de thema’s
MOMA - 15
van zijn kunst. Haacke stelde MoMA Poll voor aan het museum zonder de strekking van zijn te peilen stelling bekend te maken. Zonder al te veel vragen kon Haacke beginnen met het opbouwen van zijn constructie. Pas op de openingsavond van de expositie werd de stelling getoond. “Would the fact that Governor Rockefeller has not denounced President Nixon’s Indochina Policy be a reason for your not voting for him in November?” prijkte er op de muur van het MoMA. Nelson Rockefeller was destijds Gouverneur van New York en een van de meest invloedrijke mensen in Amerika. Hij was groot donateur van het MoMA en maakte deel uit van de Raad van Bestuur van het museum. Zijn broer, David Rockefeller was hoofd van de Raad van Bestuur en Nelsons schoonzus, Mevrouw John D. Rockefeller, algemeen lid. Een zeer belangrijke familie voor het Museum dus. De beschuldiging in de stelling verwees naar Rockefeller die, zo werd later bekend, een nieuw beleid van President Nixon ondertekende waarin geheime bombardementen in Cambodja werden gepland. Hierdoor zou de zeer omstreden oorlog uitgebreid worden naar ook Laos en Cambodja. Haacke lapte dus niet alleen de gouverneur van zijn eigen stad erbij met deze publieke blootstelling en kritische vraag aan de bezoekers, maar ook een dominante figuur die deel uitmaakte van museumbestuur zelf en verantwoordelijk was voor grote sponsorbedragen voor het instituut. Bezoekers van het museum werden gevraagd te stemmen over de stelling: een bijzonder moment in de kunstgeschiedenis. Dit werk is een van de eerste conceptuele kunstwerken waar publiek zo’n grote rol in speelde. Het publiek werd deel van het kunstwerk zelf wanneer de stembiljetten in de plexiglazen dozen werden gegooid. De stemmen werden geteld en bijgehouden en door de doorzichtige dozen was het grote verschil tussen de stemmen voor en tegen duidelijk te zien (“Ja” won van “Nee” bij alle tellingen). Het viel bij de bezoekers goed in de smaak en diende als medium om hun mening over de sociaal-politieke kwestie te laten horen en mening te delen met anderen. Ook op het gebied van politiek engagement geldt het werk als een mijlpaal. Kritiek op de sociaal-politieke kwesties
werd al een lange tijd verwerkt in kunst. Vanaf de vroegmoderne tijd werden machtsstructuren al bevraagd en kunstinstituten bekritiseerd. Echter, het was nog nooit voorgekomen dat de institutionele kritiek niet van buitenaf kwam, maar deel uitmaakte van een expositie van het instituut zelf. Haackes controversiële kritische actie tegenover het instituut heeft hem een lange tijd parten gespeeld. Hij werd gedurende 16 jaar niet benaderd door het MoMA voor samenwerkingen of groepsexposities. John Hightower, directeur van het MoMA, weigerde na de openingsavond het werk te verwijderen van de expositie, ondanks Rockefellers dringende verzoek dit wel te doen. Hightower werd hierop ontslagen. Deze reacties op MoMA Poll vormen een prachtig voorbeeld van de noodzaak van institutionele kritiek. Overigens logen de uitslagen van de MoMA Poll er niet om, Rockefeller werd niet herkozen voor een tweede termijn als Gouverneur van New York. d
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
16 - PAUS
Het kiezen van een nieuwe paus Een mysterieuze aangelegenheid
‘Waar heb ik nu toch die sleutel gelaten?’
Sterre Berentzen - Een ieder die het boek Het Bernini Mysterie van Dan Brown heeft gelezen, of de verfilming ervan (Angels & Demons) heeft gezien, zal bij het woord pauselijk conclaaf een mysterieus en onheilspellend gevoel krijgen. Het kiezen van een nieuwe paus gaat in dit boek samen met spannende intriges, moord en geheime genootschappen. Wanneer de geschiedenis van deze ‘verkiezing’ onder de loep wordt genomen, blijkt echter dat Dan Brown er niet veel naast zit.
E
r zijn twee fundamenten verbonden aan het pauselijke ambt die in de praktijk niet worden doorgevoerd. Ten eerste treedt een paus nooit af, maar wordt er een nieuwe paus gekozen wanneer de vorige is overleden. In 2013 trad paus Benedictus XVI echter af omdat hij naar eigen zeggen ‘mentaal en fysiek niet meer in staat zou zijn om de zware taken van de paus naar behoren te verrichten’. Ten tweede maakt elke rooms-katholieke man kans om tot paus te worden gekozen. In de praktijk wordt de paus echter altijd uit het college van kardinalen gekozen. Aanvankelijk werd de paus gekozen door de geestelijkheid en het volk van Rome. Zo gebeurde dit ook bij de eerste officiële paus: Siricius (334/6 – 399 CE). Hij was de eerste bisschop die zich paus noemde, maar werd met EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
terugwerkende kracht officieel benoemd tot de 38ste paus. Pas in 1059 kwam daar verandering in, toen paus Nicolaas II een bul uitvaardigde waarin stond dat alleen kardinalen bevoegd werden de Rooms-katholieke leider te kiezen. Verder ging het kiezen van een nieuwe paus nog niet samen met alle ceremoniële plechtigheden van nu. De paus werd niet altijd in Rome gekozen. Het was in Perugia, in plaats van in Rome, waar het eerste echte conclaaf plaatsvond. In 1216 werd daar voor het eerst het kardinaalscollege achter slot en grendel geplaatst, om zo een weloverwogen keuze te maken. Ook moest het daadwerkelijke opsluiten van de kardinalen er voor zorgen dat er sneller een keuze zou worden gemaakt. Het woord conclaaf is afgeleid van het Latijnse cum clave: wat ‘met sleutel’ betekent. Deze vorm, waar-
PAUS - 17
bij het kardinaalscollege dus letterlijk achter het slot moet, werd pas verplicht in 1276. Dit was het gevolg van een uit de hand gelopen pausverkiezing, die wel drie jaar had geduurd. Van 1268 tot 1271 stond er dus geen paus aan het hoofd van de Rooms-katholieke kerk. Het was in deze drie jaar dus niet zo dat er – zoals nu – 120 kardinalen opgesloten zaten in een ruimte. Het aantal kardinalen bedroeg in deze periode niet meer dan twintig en naar alle waarschijnlijkheid mochten ze in deze drie jaar wel eens een frisse neus halen. Gezien deze omstandigheden niet heel humaan klink en voor oudere mensen, is er tegenwoordig vastgesteld dat kardinalen ouder dan tachtig niet stemgerechtigd zijn. Zij worden daarom niet toegelaten tot het conclaaf. Het kiezen van een nieuwe paus is dus alles behalve makkelijk. Om zeker te zijn van een goede keuze moet een tweederde meerderheid voor de potentiële paus zijn. Van deze regel wordt alleen afgeweken, wanneer er na dertig stemronden nog geen ‘winnaar’ is. Dan mag er gekozen worden om de absolute meerderheid als norm te hanteren. Zo wordt er dus voor gezorgd dat de kardinalen niet alsnog drie jaar achter slot en grendel zitten. Het klinkt niet makkelijk om van 120 kardinalen, één kardinaal te kiezen waar dan ook nog meer dan 60 andere kardinalen op moeten stemmen – laat staan meer dan 80. Daarom zijn er zogeheten Papibili, ofwel potentiële pausen. Zij zijn als het ware de kanshebbers. Tussen deze kanshebbers zat na de dood van Paus Benedictus XV op 22 januari 1922 de Nederlandse Willem Marinus van Rossum. De toentertijd Nederland-
‘Dobby is a free elf!’
se verslaggever Van Nispen maakte het allemaal van dichtbij mee. Hij hoorde de geruchten over een mogelijke nieuwe Nederlandse paus en bezocht het huis van Van Rossum in Rome om verhaal te halen. Daar bleek dat het personeel van Van Rossum op alles was voorbereid, omdat wanneer Van Rossum tot paus zou worden gekozen, hij per direct in functie zou treden. Dit betekende dat hij in dat geval het Vaticaan niet meer zou verlaten. Al op 6 februari werd het echter duidelijk dat het niet de Nederlander was die op het balkon van de Sint Pieter verscheen , maar de Italiaanse kardinaal Ratti. Een Nederlander als plaatsvervanger van de apostel Petrus, de rots waarop Jezus zijn kerk zou bouwen, lijkt misschien moeilijk te geloven. Maar binnen het pauselijk ambt blijkt alles mogelijk te zijn. Zo was er in de negende eeuw sprake van een vrouwelijk paus, althans dit wordt in meerdere middeleeuwse geschriften vermeld. Het gaat hier om ‘pausin Johanna’. Zij was een vrouw die zich net als Jeanne d’Arc voordeed als een man. Johanna, die waarschijnlijk Giberta heeft geheten en uit Mainz kwam, nam de naam Johannes aan. Onder die vermomming reisde zij naar het huidige Griekenland en leerde daar Grieks en Latijn en verdiepte zich in de wijsbegeerte en godsgeleerdheid. Ze werd uiteindelijk in Rome verzocht om priester te worden, door haar kennis en welsprekendheid. Zo klom zij omhoog binnen de kerkelijke hiërarchie en werd een vertrouweling van de toenmalige paus Leo IV (847-855). Toen hij stierf zou zij als opvolger zijn gekozen. Hoelang haar pontificaat precies duurde is onduidelijk. De geschriften zijn het er wel over eens dat zij door de mand viel toen ze tijdens een processie beviel van een kind, midden op straat. Ze had blijkbaar haar zwangerschap verborgen weten te houden. Hoewel Johanna kwam te overlijden door dit voorval; door de woede van het volk of bij de bevalling, was het voor de Kerk duidelijk dat er maatregelen moesten komen om herhaling tegen te gaan. Het verhaal gaat dat potentiële pausen in het vervolg op een grote, marmeren zetel moesten zitten met een gat in het midden. Eén van de jongere kardinalen voelde dan vervolgens onder de stoelzitting of de mannelijkheid kon worden bevestigd. Het is een mooie legende! In 2018 werd een Duits onderzoek gepubliceerd waaruit bleek dat er munten zijn gevonden uit de periode 856 tot 858 die het bestaan van een paus met de naam Johannes bevestigen. Hoewel deze voor een deel zijn toegeschreven aan paus Johannes VIII, lijken de initialen op de munt dermate te verschillen met soortgelijke munten van paus Johannes VIII. Het is een mysterieus verhaal dat ook door Dan Brown geschreven had kunnen zijn. d EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
18 - MISSVERKIEZINGEN
Het mooiste meisje van het land? Missverkiezingen, kritiek en feminisme
Jessica van Zadelhof - Afgelopen jaar kwam de Britse film Misbehaviour uit, een film die de Miss World-verkiezing van 1970 weer tot leven bracht. Deze verkiezing vond dat jaar plaats in Londen, maar werd verstoord door een groep feministen die het niet eens waren met de oppervlakkige en seksistische manier waarop vrouwen werden beoordeeld. Zij zagen de missverkiezingen als vleeskeuringen en voelden sterk de behoefte zich hiertegen uit te spreken. De verkiezing in 1970 was echter niet de enige verkiezing waar veel kritiek op is gekomen. Schoonheidswedstrijden hebben van begin af aan al veel te maken gehad met protest.
S
choonheidswedstrijden bestaan waarschijnlijk al langer dan wij terug kunnen vinden, maar de eerste moderne missverkiezing werd georganiseerd door Phineas Taylor Barnum in 1854 in Amerika. Deze wedstrijd ging uiteindelijk niet door omdat er veel kritiek op kwam: vooral veel vrouwen aangemeld van wie de reputatie niet al te best was EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
hadden zich voor de wedstrijd aangemeld. Barnum liet het hier echter niet bij zitten en organiseerde een schoonheidswedstrijd via de krant waarbij vrouwen foto’s van zichzelf konden inzenden en op basis van deze foto’s een winnares werd gekozen. Deze vorm van een missverkiezing werd door velen als beschaafder gezien. Toch vond er in 1921 in Atlantic City een echte missverkiezing
plaats waarbij vrouwen niet door middel van een foto, maar op basis van hun gehele voorkomen beoordeeld werden. Tegen het eind van de negentiende eeuw was het normaler geworden dat vrouwen de publieke sfeer betraden. Zij waren steeds vaker aanwezig in reclames of films. De deelnemers aan de competitie van 1921 verschenen zelfs in hun badkleding, iets wat vijftig jaar
MISSVERKIEZINGEN - 19
eerder nog compleet ondenkbaar was geweest. De verkiezing bleek een enorm succes en meerdere Miss-America verkiezingen zouden volgen. Toch kwam er steeds veel kritiek op de competities. Zo vonden velen het ongepast dat de vrouwen in hun badpakken en later in bikini’s op moesten komen: dit zou veel te bloot zijn. De Miss-America winnares van 1951 weigerde zelfs om in haar badpak voor de camera’s te poseren na afloop van de wedstrijd. De verkiezingen bleven lang controversieel omdat men bang was dat morele waarden zouden worden geschonden, maar ze raakten ook in opspraak omdat het voor lange tijd alleen voor witte vrouwen mogelijk was geweest deel te nemen aan de verkiezingen. Het duurde tot 1970 voordat de eerste zwarte vrouw meedeed aan de Miss-America verkiezing. In datzelfde jaar won voor het eerst een niet-witte vrouw de Miss-World verkiezing in London: de verkiezing die door Misbehaviour in beeld wordt gebracht om
de complexiteit van het protest tegen schoonheidswedstrijden weer te geven. Vrouwen die strijden tegen de seksistische manier waarop vrouwen worden beoordeeld, te midden van de Tweede Feministische Golf, lopen aan tegen de belangen van de niet-witte verkiezingsdeelneemsters. Voor deze laatste groep vrouwen bieden de verkiezingen de kans om te laten zien dat ook zwarte vrouwen een schoonheidscompetitie kunnen winnen. Ze zijn een vorm van erkenning omdat het aan meisjes over de hele wereld laat zien dat je niet wit hoeft te zijn om mooi te zijn. Missverkiezingen hebben altijd te maken gehad met veel kritiek, maar waar deze kritiek uit voortkwam, verschilt per tijd. In de tweede helft van de negentiende eeuw en aan het begin van de twintigste eeuw werden schoonheidscompetities vaak als ongepast gezien omdat er nog veel waarde aan kuisheid werd gehecht. Organisatoren van de verkiezingen schroomden niet
de deelneemsters schaars gekleed te laten gaan. De kritiek vanaf de jaren 60 kwam vooral voort uit een nieuwe feministische golf. Feministen bekritiseerden het feit dat vrouwen beoordeeld werden op hun uiterlijk. Ook vandaag de dag zijn de verkiezingen nog steeds controversieel. In 2010 vond er een protest plaats tijdens Miss University London waarbij een groep jonge feministen met stinkbommen de verkiezingen verstoorden. Tegenwoordig beweren sommigen dat we ons, ten tijde van de #MeToo-beweging, de groeiende aandacht voor sekse- en rassenongelijkheid en het enorme aantal deelnemers aan de jaarlijkse Women’s March, in een nieuwe Feministische golf bevinden. Het is daarom onwaarschijnlijk dat de kritiek op missverkiezingen zal afnemen. Wedstrijden waarbij vrouwen beoordeeld worden op hun uiterlijk waren altijd al controversieel en zullen dat waarschijnlijk nog lang blijven. d
Advertentie
EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
20 - KIES
T
De peinzende kies(er)
oen archeologen in de ruïnes van het Duitse klooster in Dalheim op zoek gingen naar skeletten van Middeleeuwse monniken, troffen ze een wel hele bijzondere vondst aan. De wetenschappers wilden de toenmalige eetgewoontes van de mensen uit de 12e eeuw achterhalen, maar stuitte onverwachts op deeltjes ultramarijn in het tandsteen van een van de skeletten. Ultramarijn is een pigment dat gemaakt werd uit het gesteente lapis lazuli, wat toentertijd kostbaarder was dan goud. Het pigment heeft een prachtig knalblauwe kleur, en vanwege zijn kostbaarheid werd het gebruikt om enkel de miniaturen van de kostbaarste boeken te verluchten. Misschien nog wel het opvallendste aan deze ontdekking was het feit dat dit pigment was gevonden in het tandsteen van een vrouw. Hoewel er voorbeelden te noemen zijn van vrouwelijke miniaturisten uit de Middeleeuwen, zijn deze op één hand te tellen. Dit verklaart in eerste instantie de verbazing van de onderzoekers na deze ontdekking. Maar hoe precies kwam dat pigment dan in haar mond terecht? Het kopiëren van Bijbelse boeken, om zo een eigen bibliotheek aan te leggen, was een van de belangrijkste taken die vervuld werden in Middeleeuwse kloostergemeenschappen. Deze taak werd beschouwd als een soort mediteren, ter ere van God, en werd daarom door zowel monniken als nonnen uitgevoerd. Bewijs dat ook vrouwen boeken overschreven was dus al langer bekend, maar de ontdekking van het pigment in het tandsteen van de vrouw suggereert dat ook vrouwen actief EINDELOOS JAARGANG 24, NR. 5
miniaturen produceerden. Miniaturisten likten namelijk regelmatig aan de punt van hun kwast om deze spits te houden, waardoor de verf aan de achterkant van hun voortanden terecht kwam. De nonnen waren dus niet alleen geletterd, maar sommigen van hen blijken eveneens vakkundige miniatuurschilders te zijn geweest. In dit geval ging het waarschijnlijk niet over zomaar een vrouwelijke tekenaar, maar een hele belangrijke. Niet iedereen mocht met het dure en kostbare ultramarijn werken, enkel de besten. Ook was het pigment alleen in het gebit van de vrouw gevonden, niet in die van andere skeletten van hetzelfde klooster. Waarschijnlijk was deze non de enige miniaturist die met het pigment werkten, wat haar een belangrijke status gaf. Hoewel de theorie van de vrouwelijke miniaturist heel aannemelijk is, zijn er ook wetenschappers die beweren dat de vrouw een ‘normale’ non was. Volgens hun bewering zou de vrouw het pigment binnen gekregen hebben vanwege het veelvuldig kussen van een miniatuur. In de Middeleeuwen geloofden men dat afbeeldingen van iconen of heiligen een bepaalde genezende en beschermende kracht met zich meedroegen en door deze te kussen of aan te raken werd die kracht bevrijd. Er valt dus niet met 100% zekerheid te zeggen of de vrouw met de blauwe tanden werkelijk een miniaturist was. In het licht van Women’s History Month blijft deze non – miniaturist of niet – een welkome aanvulling op de vrouwengeschiedenis. d - Lauren Hermans
