Barbara Szymańska

Wypalenie zawodowe – brzmi znajomo?

Wypalenie zawodowe to stan psychofizycznego wyczerpania organizmu, które powstaje na skutek walki z długotrwałym stresem albo odczuwaniem ciągłej lub częstej frustracji spowodowanej brakiem sukcesów i satysfakcji z pracy. Dla kogoś brzmi to znajomo? Jeśli nawet nie, to temat wydaje się ważny i bardzo aktualny, dotyczy bowiem coraz większej grupy pracowników – warto poznać zagrożenia związane z tym zjawiskiem, a także sposoby radzenia sobie z nim.

Fazy wypalenia zawodowego

Czynniki stresujące, które mogą być źródłem wypalenia, wynikają najczęściej z niedopasowania do sytuacji, w której się znajdujemy, konfliktu wartości, nadmiaru zadań, złych relacji międzyludzkich, braku poczucia sprawiedliwości czy oczekiwanej nagrody. Z powodu stresu zapominamy dbać o siebie i swoje zasoby, na przykład za mało odpoczywamy, brakuje nam czasu. Tym samym nie regenerujemy swoich zasobów intelektualnych, emocjonalnych, fizycznych, co prowadzi do stanu wypalenia.

Christina Maslach, wieloletnia badaczka problematyki wypalenia zawodowego, wskazała trzy fazy tego procesu: → Stadium wyczerpania emocjonalnego: subiektywne poczucie nadmiernego zmęczenia i wyczerpania zasobów, poczucie wyeksploatowania zawodowego i braku możliwości regeneracji sił. → Stadium depersonalizacji i cynizmu: dystansowanie się od współpracowników, rozluźnienie więzi emocjonalnej. → Stadium braku poczucia osobistych osiągnięć i kompetencji w związku z wykonywaniem pracy: negatywna ocena kompetencji zawodowych, obniżone poczucie dokonań osobistych, negatywne postrzeganie własnej pracy, brak kontroli nad sprawami zawodowymi.

Jak przebiega proces wypalenia zawodowego?

Pierwszym symptomem wypalenia jest uczucie stopniowego wyczerpania i narastające zmęczenie organizmu. Weekendy przestają wystarczać, żeby się w pełni zregenerować i nabrać siły na nowy tydzień pracy. Redukcja aktywności to kolejny etap – pojawia się wycofanie i apatia. Pracownikowi nie chce się angażować w sprawy firmowe ani prywatne. Pojawiają się pierwsze negatywne reakcje emocjonalne: agresja werbalna

SEBASTIAN CIEŚLAK HR Biznes Partner, od 2004r. związany z obszarem HR, Ambasador EPALE

Współpraca: M AG DA P R Z E P I Ó R KOW S K A HR Biznes Partner

wobec współpracowników, cynizm, negowanie zdania innych. Pracownik staje się trudny we współpracy.

Spadek formy uwidacznia się na poziomie kreatywności, motywacji do pracy, zaangażowania i funkcji poznawczych – praca zaczyna zajmować coraz więcej czasu, ale rezultaty są gorsze.

Nie zawsze pracownicy sami zauważają problem wypalenia i jego objawy pochodzące z organizmu: problemy ze snem, częstsze przeziębienia, spadek sprawności seksualnej, choroby serca czy układu trawiennego. W ciężkich przypadkach syndrom wypalenia może prowadzić do depresji, uzależnień czy nawet samobójstw, stąd ważna jest wczesna diagnoza i niebagatelizowanie pierwszych objawów.

Według Svena Maksa Litzke i Horsta Schuha fazy wypalenia zawodowego przebiegają następująco: → udowadnianie sobie własnej wartości przez większe zaangażowanie w pracę, → zaniedbywanie własnych potrzeb, → wypieranie problemu, → wycofywanie się z sieci społecznej, izolowanie się, → utrata poczucia własnej osobowości – pustka wewnętrzna, → stany depresyjne, → wypalenie pełnoobjawowe.

Zawody, które grożą wypaleniem zawodowym

W każdym zawodzie można się wypalić, ale są zawody bardziej podatne na to zjawisko, np. takie, w których występuje ciągły stres emocjonalny i zawodowy, lub związane z niesieniem pomocy, wsparcia i opieki drugiemu człowiekowi (pielęgniarka, pracownik socjalny, nauczyciel, psycholog). Wypalenie często dotyka również osoby z niskim statusem społeczno-zawodowym, których praca nie cieszy się społecznym poważaniem, poza tym nie daje satysfakcji ze względu na mało wymagające zadania bądź niskie wynagrodzenie. Wypalenie zawodowe dotyka również często pracowników ambitnych, pracujących dużo, zaniedbujących swoje potrzeby.

Jak sobie poradzić z wypaleniem zawodowym?

W sytuacji wypalenia zawodowego trzeba pamiętać, że nie jest się samemu. Warto porozmawiać z przełożonym, z lekarzem, psychologiem, przyjacielem lub inną bliską osobą. Nie zawsze można spotkać się ze zrozumieniem, ponieważ ludzie są wobec siebie samych i innych wymagający, nie przyjmują słabości, ale mimo wszystko warto szukać pomocy w otoczeniu. Coraz więcej osób poszukuje także sposobu na polepszenie swojego życia na przykład przez psychoterapię, medytację, jogę, sport.

Jak pracodawcy mogą przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu pracowników?

Prowadzone już w latach pięćdziesiątych XX w. przez Fredericka Herzberga badania nad motywacją pracowników pokazały, że istnieją dwie grupy czynników odpowiedzialnych za zadowolenie bądź niezadowolenie z pracy.

Pierwsza grupa to tak zwane czynniki motywacji: osiągnięcia, uznanie, odpowiedzialność, awanse czy rozwój. Druga grupa to tak zwane czynniki higieny psychicznej, obejmujące przełożonych, warunki pracy, stosunki interpersonalne, płace czy bezpieczeństwo. Zdaniem Fredericka Herzberga, aby skutecznie zmotywować pracownika, trzeba w pierwszej kolejności zadbać o czynniki higieny psychicznej, które niezaspokojone, będą prowadzić do niezadowolenia. Dopiero w drugiej kolejności należy zadbać o czynniki zwiększające motywację, dające pracownikom poczucie zadowolenia: zadania, szkolenia, rozwój.

Dodatkowo ważna jest równowaga między życiem zawodowym a prywatnym (work life balance). Nawet jeśli pracownik sam o to właściwie nie dba, warto, aby pracodawca wsparł go w lepszym zarządzeniu czasem.

Temat wypalenia zawodowego staje się coraz istotniejszy dla pracowników i pracodawców. Kapitał ludzki jest ważnym zasobem z punktu widzenia firmy i troska o niego wpływa pozytywnie na zaangażowanie pracowników, wyniki organizacji, employer branding.

Pracownicy z kolei coraz chętniej myślą o sobie, o własnym rozwoju, mają więcej wymagań wobec siebie i pracodawców, co jest zjawiskiem pozytywnym, ale może także nasilać proces niezadowolenia z pracy i zwiększać liczbę osób, które cierpią na syndrom wypalenia zawodowego, ponieważ trudno jest sprostać wymaganiom współczesnego świata.

Coraz częściej w korporacjach pojawią się funkcje psychologów, coachów – osób zatrudnionych w firmach na etacie, które mają pomagać pracownikom w miejscu pracy, pełnić funkcję konsultacyjną, doradczą, czasem terapeutyczną. Jest to ważny i dobry krok w stronę wsparcia pracowników. Jest nadzieja, że świadomość społeczna, pomoc ze strony pracodawców, stanie się krokiem milowym w zmniejszeniu liczby przypadków wypalenia zawodowego.