Jeśli nie w szkołach, to gdzie? - Edukacja, Demokracja eTwinning

Jeśli nie w szkołach, to gdzie?

Edukacja Demokracja eTwinning

Wydawca:

Centralne Biuro Programu eTwinning (CSS) www.etwinning.net European Schoolnet (EUN Partnership AISBL) Rue de Trèves 61 1040 Bruksela – Belgia www.europeanschoolnet.org - info@eun.org Niniejszą publikację należy cytować w następujący sposób: Licht, A.; Pateraki, I.; Scimeca, S. (2019). Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Poznawaj i uprawiaj demokrację z eTwinningiem Centralne Biuro Programu eTwinning - European Schoolnet, Bruksela.

Redakcja: Koordynacja oprawy graficznej: Koordynacja językowa:

Alexandra Hanna Licht, Irene Pateraki, Santi Scimeca Jessica Massini Danosh Nasrollahi

Projekt oryginalny:

Iddi fix, Luksemburg

Przygotowanie do druku i druk:

HOFI Studio, Czechy

Nakład:

1000

ISBN (wersja drukowana):

978-92-9484-064-6

ISBN (PDF):

978-92-9484-042-4

DOI (wersja drukowana):

10.2797/125731

DOI (PDF):

10.2797/934066

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2019 © Unia Europejska, 2019 Opublikowano w październiku 2019 r.

Poglądy wyrażone w tej publikacji są poglądami ich autorów i niekoniecznie pokrywają się z poglądami Komisji Europejskiej lub Centralnego Biura Programu eTwinning. Niniejsza publikacja została wydana na zasadach i warunkach określonych w licencji Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe Creative Commons (CC BY 4.0) (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.pl). Publikacja powstała przy wsparciu finansowym programu Unii Europejskiej Erasmus+. Publikacja odzwierciedla jedynie poglądy jej autorów i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za jej zawartość merytoryczną.

Spis Treści Przedmowa........................................................................................................ 5 Wstęp................................................................................................................ 6 1. Szkoły jako laboratoria demokracji.............................................................. 11 2. Uczestnictwo demokratyczne w szkole........................................................ 14 2.1 Rola nauczycieli w rozwijaniu kompetencji demokratycznej.................. 14 2.2 Inspirujące projekty eTwinning............................................................... 18 2.3 Sugerowane działania w ramach eTwinningu......................................... 23 3. Krytycznie myślący uczniowie w bezpiecznej szkole.................................... 27 3.1 Doskonalenie umiejętności korzystania z mediów: rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia w odniesieniu do stereotypów i uprzedzeń................................................................................................... 27 3.2 Inspirujące projekty eTwinning............................................................... 30 3.3 Sugerowane działania w ramach eTwinningu......................................... 34 4. Młodzi liderzy, myśliciele i inicjatorzy zmian................................................ 38 4.1 Zapewnianie młodym ludziom narzędzi do uczestnictwa w społeczeństwie......................................................................................... 38 4.2 Inspirujące projekty eTwinning............................................................... 43 4.3 Sugerowane działania w ramach eTwinningu......................................... 50 Wnioski............................................................................................................ 54 Bibliografia...................................................................................................... 56

3

eTwinning to tętniąca życiem społeczność, która w ciągu 14 lat swojego istnienia zaangażowała ponad 700 000 nauczycieli pracujących w 195 000* szkół.

Zrealizowano ponad 93 000* projektów, w które włączyło się wielu uczniów ze szkół na wszystkich poziomach edukacji na całym kontynencie. (*skumulowane dane, stan na wrzesień 2019 r.). eTwinning – społeczność szkół w Europie i w sąsiadujących krajach partnerskich – to akcja skierowana do szkół finansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Erasmus+. Społeczność zrzesza nauczycieli z 36 krajów europejskich oraz z 8 krajów sąsiadujących. eTwinning to platforma cyfrowa dostępna w 31 językach. Odwiedzający platformę znajdą tam wiele ogólnodostępnych informacji o tym, jak zaangażować się w eTwinning. Portal prezentuje korzyści z pracy nad wspólnym projektem partnerskim i informacje na temat współpracy. Zarejestrowani nauczyciele mogą w pełni korzystać przestrzeni o ograniczonym dostępie, zwanej eTwinning Live, która stanowi interfejs danego nauczyciela ze społecznością: eTwinning Live umożliwia użytkownikom znalezienie partnerów, interakcję i współpracę w ramach projektów, oferuje także udział w różnorodnych formach doskonalenia zawodowego organizowanych na szczeblu krajowym (na terenie Europy jak i poza nią) oraz na poziomie centralnym, europejskim. Nauczyciele współpracujący w ramach projektu mają również dostęp do TwinSpace - prywatnej platformy współpracy, unikalnej dla każdego projektu. eTwinning oferuje swoim użytkownikom wysoki poziom wsparcia. W każdym z krajów uczestniczących w programie (obecnie 44) znajduje się Krajowe Biuro eTwinning lub Partnerskie Biuro eTwinning, których zadaniem jest promowanie akcji, udzielanie rad i wsparcia użytkownikom końcowym oraz organizowanie różnorodnych przedsięwzięć i form doskonalenia zawodowego na szczeblu krajowym. Na poziomie europejskim eTwinning koordynowany jest przez Centralne Biuro Programu eTwinning (CSS), którym zarządza European Schoolnet (konsorcjum 34 ministerstw edukacji) w imieniu Komisji Europejskiej. CSS współpracując z biurami krajowymi odpowiada za rozwój platformy i oferuje szeroki wachlarz form doskonalenia zawodowego. Organizuje również inne inicjatywy, w tym doroczną Konferencję Europejską oraz Galę Wręczenia Nagród, podczas której nauczyciele i uczniowie nagradzani są za udział w najlepszych projektach.

4

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Przedmowa

Tibor Navracsics Komisarz ds. Edukacji, Kultury, Młodzieży i Sportu

Demokracja jest jedną z wartości leżących u podstaw Unii Europejskiej. Nie należy jednak przyjmować jej za pewnik. Demokracji trzeba się nauczyć, zrozumieć, a przede wszystkim każdy obywatel powinien ją stosować w praktyce. Jest to szczególnie istotne w obecnych czasach. Zmiany społeczne na całym świecie tworzą wiele nowych możliwości. Stwarzają również wyzwania. Musimy zająć się obawami ludzi, którzy czują się przytłoczeni lub pozostawieni w tyle. Musimy upodmiotowić obywateli, wyposażając ich w kompetencje i nastawienie, których potrzebują, aby zaangażować się w sprawy społeczne i jak najlepiej wykorzystać swoje życie. I musimy budować zwarte wspólnoty i wspólne poczucie przynależności.

Uważam, że podstawową misją naszych systemów edukacji jest wspieranie uczniów w zdobywaniu wiedzy na temat demokratycznych procesów decyzyjnych i zachęcanie ich do odgrywania aktywnej roli. Edukacja obywatelska we wszystkich formach i na wszystkich poziomach, nawet od najmłodszych lat, odgrywa w tym względzie kluczową rolę. Celem jest pomóc każdemu podejmować odpowiedzialne działania obywatelskie i w pełni uczestniczyć w życiu obywatelskim i społecznym, w oparciu o wiedzę na temat pojęć i struktur społecznych, gospodarczych, prawnych i politycznych.

Obywatelstwa nie można po prostu nauczyć się jak przedmiotu szkolnego, ponieważ wymaga ono praktyki pozwalającej uczniom obserwować, zastanawiać się, porównywać, badać i eksperymentować, samodzielnie i we współpracy z innymi.

Oczywiście, rola nauczycieli ma tu zasadnicze znaczenie, podobnie jak demokratyczny klimat w szkole.

Projekty eTwinning stwarzają doskonałe możliwości ku realizacji powyższego celu.

Zapewniają one uczniom, nauczycielom i dyrektorom szkół możliwość współpracy ponad granicami. Niniejsza publikacja prezentuje wybór znakomitych projektów i działań w ramach programu eTwinning promujących wartości, prawa człowieka, myślenie krytyczne i rozwój kultury demokratycznej zarówno w klasie, jak i w szkole.

Chciałbym serdecznie podziękować wszystkim nauczycielom i uczniom zaangażowanym w poszczególne działania przedstawione w tej publikacji. Ufam, że swoim przykładem zainspirują innych uczniów i nauczycieli do życia w oparciu o podstawowe wartości Unii Europejskiej. Chciałbym również podziękować całej społeczności eTwinning za nieoceniony wkład w zapewnienie wysokiej jakości i włączającej edukacji w Europie i w naszych krajach partnerskich.

5

Wstęp eTwinning: Budowanie demokratycznego środowiska w szkole „Uczniów należy nie tylko przygotowywać do życia w demokracji, kiedy dorosną; powinni móc żyć w demokracji już dziś.” — Alfie Kohn, autor i wykładowca W społeczeństwach demokratycznych, wszyscy z definicji mają polityczną i społeczną rolę do odegrania. Władze oświatowe w Europie zgadzają się co do tego, że młodzi ludzie potrzebują zatem zdobyć kompetencje niezbędne do realizacji takich politycznych i społecznych obowiązków.

Zaangażowanie Unii Europejskiej w edukację obywatelską jest widoczne w szeregu podejmowanych przez nią inicjatyw. Promowanie aktywności obywatelskiej jest jednym z czterech celów europejskiej współpracy w dziedzinie polityki na rzecz kształcenia i szkolenia1; stanowi ona Irene Paterakikierownik ds. pedagogicznych i monitoringu, w szczególności, że drogą kształcenia należy upowszechniać Centralne Biuro kompetencje międzykulturowe, wartości demokratyczne Programu eTwinning oraz szacunek dla praw podstawowych, zwalczać wszelkie formy dyskryminacji i rasizm, a tym samym rozwijać u młodzieży umiejętność pozytywnego komunikowania się z rówieśnikami z różnych środowisk. Działająca w ramach ET2020 grupa robocza ds. promowania - poprzez edukację - postaw obywatelskich oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja, uzgodniła również w ostatnim sprawozdaniu2, że nabywanie wspólnych wartości oraz kompetencji społecznych i obywatelskich jest najlepiej wzmacniane poprzez interdyscyplinarne podejście obejmujące kilka przedmiotów w połączeniu z włączeniem ich do innych przedmiotów i osadzeniem ich w demokratycznej kulturze i etosie szkoły.

W raporcie z 2017 r. poświęconym edukacji obywatelskiej, sieć Eurydice3 odnotowała, że oczekiwania społeczne wobec edukacji obywatelskiej wzrosły w wyniku znaczących i rosnących wyzwań w naszych społeczeństwach. Dlatego też edukacja obywatelska jest traktowana priorytetowo na poziomie europejskim i znajduje się w centrum uwagi w wielu krajach Europy. Ramy koncepcyjne opierają się na czte1 pod nazwą „ET2020": zob. ramy strategiczne pod adresem https://ec.europa.eu/education/policies/europeanpolicy-cooperation/et2020-framework_pl oraz konkluzje Rady pod adresem https://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52009XG0528(01)&from=PL 2 Grupa robocza ds. promowania - poprzez edukację - postaw obywatelskich oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja w latach 2016-2018 "Elementy struktur ramowych polityki" 3 Eurydice jest siecią zrzeszającą 42 biur krajowych z siedzibą we wszystkich 38 krajach programu Erasmus+

6

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

rech obszarach kompetencji w zakresie edukacji obywatelskiej (tj. obszarach wiedzy, umiejętności i postaw), którymi są: • skuteczne i konstruktywne interakcje z innymi; • myślenie krytycznie; • działanie w społecznie odpowiedzialny sposób; oraz • działanie demokratycznie.

UE była również aktywnie zaangażowana w rozwój „Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030”.4. „Agenda 2030” stanowi wezwanie do działania na rzecz wspierania dobrobytu wszystkich ludzi i ochrony środowiska. Uznaje się w niej, że eliminacja ubóstwa musi iść w parze ze strategiami, które uwzględniają szereg potrzeb społecznych, w tym edukację i zdrowie, jednocześnie przeciwdziałają zmianom klimatu i promują pokój. Stwierdza się także, że młodzi ludzie „odgrywają kluczową rolę w procesie zmian”. Aby jednak mogli przyjąć tę aktywną i wiodącą rolę, potrzebują odpowiedniego wsparcia i narzędzi. Edukacja ma do odegrania ważną rolę w zapewnianiu młodym ludziom narzędzi do wykorzystania ich kreatywności i innowacji oraz do zaangażowania i aktywnego uczestnictwa w społeczności, w której żyją.

Również Rada Europy w swoim raporcie na temat edukacji obywatelskiej i nauczania o prawach człowieka w Europie (Report on State of Citizenship and Human Rights Education in Europe, 2017) zauważa, że we wszystkich 47 państwach członkowskich edukacja jest coraz częściej traktowana jako narzędzie walki z radykalizacją prowadzącą do terroryzmu oraz skutecznej integracji migrantów i uchodźców, a także do przeciwdziałania rozczarowaniu demokracją i wzrostowi populizmu. Rozwijana jest współpraca międzynarodowa w dziedzinie edukacji na rzecz obywatelstwa demokratycznego i praw człowieka wspierająca podejścia krajowe dzięki podnoszeniu standardów i umożliwianiu państwom uczenia się od siebie nawzajem poprzez wymianę doświadczeń.

Jednak pomimo rosnącej wiedzy na temat związku pomiędzy edukacją a stanem demokracji w Europie, w raporcie sygnalizuje się, że wyzwania nadal są obecne. W wielu krajach [....] edukacja obywatelska i nauczanie o prawach człowieka nie są w wystarczającym stopniu włączone do głównego nurtu. W niektórych obszarach uczenia się, takich jak kształcenie zawodowe, często zagadnie“Galaktyka eTwinning” EPAL Nafpaktou, Grecja

4 https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/ transformingourworld

7

nia te nie są poruszane. Tam, gdzie są one nauczane, w wielu przypadkach nie podejmuje się wystarczających działań w celu monitorowania ich wpływu, co oznacza, że nie są one traktowane priorytetowo, natomiast środki są przeznaczone na obszary edukacji, które podlegają ocenie i klasyfikacji.

Konwencja ONZ o prawach dziecka (1989), ratyfikowana przez ponad 100 państw, ma znaczący wpływ na poprawę uczestnictwa młodzieży w życiu społecznym. Wyjaśnia wszystkim, że dzieci są podmiotami niezależnymi i w związku z tym mają prawa.

W art. 12 Konwencji zawarto silne, choć bardzo ogólne wezwanie do uczestnictwa dzieci: „Państwa-strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania tych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.” Dalej w art. 13 stwierdza się, że: „Dziecko będzie miało prawo do swobodnej wypowiedzi; prawo to ma zawierać swobodę poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka.”

Tylko wtedy, gdy te prawa będą realizowane, możemy oczekiwać, że młodzi ludzie będą odgrywać wiodącą rolę, nawet przy użyciu form działania takich jak podpisywanie petycji, udział w protestach, kampaniach w mediach społecznościowych itp. Szkoły stanowiące integralną część społeczności powinny być oczywistym miejscem promowania zrozumienia i doświadczenia uczestnictwa demokratycznego. eTwinning sprzyja uczestnictwu demokratycznemu nauczycieli, uczniów, rodziców i społeczności lokalnej, zapewniając im możliwość aktywnego udziału w projektach, kampaniach i różnych formach doskonalenia zawodowego. W Misji Szkół eTwinning, którą opracowywano przez ostatnie dwa lata, nacisk kładzie się na koncepcję współdzielonego przywództwa, natomiast uczniów postrzega się jako inicjatorów zmian, którzy „pełnią rolę grupy konsultacyjnej oraz inicjatora zmian na rzecz innowacji w pedagogice związanych z wykorzystaniem technologii.”

W 2019 r. tematem przewodnim projektów eTwinning jest „uczestnictwo demokratyczne”. W programie eTwinning każdy ma możliwość uczestniczenia w równym stopniu we wszystkich działaniach, ponieważ nauczyciele i uczniowie mają w rękach narzędzia umożliwiające opracowywanie projektów, które odpowiadają ich konkretnym potrzebom. Nauczyciele zachęcają swoich uczniów do odgrywania aktywnej roli w planowaniu i realizacji projektów, a wyjątkowe talenty są nagradzane. Na przykład, uczeń, który ma talent do rysowania odgrywa aktywną rolę w opracowywaniu logo projektu lub plakatu promującego dane działanie. Wszystkie opinie są cenione.

Nie jest więc zaskoczeniem, że wiele projektów dotyczących tematów związanych z demokracją, wartościami, prawami człowieka i dziecka, mową nienawiści, umiejętnością korzystania z mediów, nękaniem i fałszywymi wiadomościami zostało już zrealizowanych w ramach eTwinningu w poprzednich latach.

Aby podkreślić znaczenie uczestnictwa demokratycznego i ułatwić pracę nauczycielom, eTwinning oferuje różnorodne materiały i zasoby, takie jak zestawy

8

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

eTwinning, które są przewodnikami do projektów eTwinning prowadzącymi krok po kroku przez realizację działań.

Kilka przykładów z portalu eTwinning: • Have your say on your education (Decyduj o swojej edukacji) • Living in Harmony! (Życie w harmonii!)

• Too young to vote, old enough to make change (Za młodzi, by głosować, wystarczająco dorośli, by zmieniać świat!)

• Transmission for the Global Goals (TransMisja dla globalnych celów) • Your Voices Count! (Wasze głosy się liczą!)

Wiosenna kampania eTwinning 2019 była przykładem tego, w jaki sposób eTwinnerzy mogą kreatywnie podejść do kwestii demokratycznego uczestnictwa. W wyimaginowanym wszechświecie nauczyciele i uczniowie podróżowali po pięciu planetach Galaktyki eTwinning, które noszą następujące nazwy: Prawa człowieka, Prawo i podejmowanie decyzji, Środowisko, Media i Historia.

“Galaktyka eTwinning”, Rysunek ucznia z Rumunii Brali też udział we wspólnych działaniach i seminariach internetowych. Kampania dotyczyła takich tematów jak: „Zdobywanie umiejętności korzystania z mediów i rozpoznawania fałszywych wiadomości za pomocą wykrywacza kłamstw” oraz „Rozmowy o różnorodności i dyskryminacji - jak korzystać z internetowego narzędzia Stories that Move".

Uczestnictwo demokratyczne jest nie tylko tematem zajęć, ale także postawą, sposobem działania i stylem życia. Jak już wspomniano wcześniej, szkoła jest dobrym miejscem do uprawiania demokracji. Patrząc z tej perspektywy, niniejsza publikacja ma na celu wprowadzić i zbadać różne aspekty uczestnictwa demokratycznego oraz przedstawić przykłady projektów eTwinning, a także pomysły na działania związane z tym zagadnieniem.

W pierwszym rozdziale przedstawiono główne elementy uczestnictwa demokratycznego i rolę edukacji w zachęcaniu młodzieży do aktywnego zaangażowania.

Drugi rozdział koncentruje się na roli nauczycieli w rozwijaniu kompetencji demokratycznej i na znaczeniu aktywnego obywatelstwa.

W trzecim rozdziale opisano narzędzie pomagające uczniom rozwijać umiejętność krytycznego myślenia w celu zwalczania stereotypów i uprzedzeń.

9

Czwarty rozdział poświęcony jest młodym ludziom, którzy podjęli się ról przywódczych i sprawili, że ich głos został usłyszany. Przedstawiono tam przykłady, które mogą służyć jako źródło inspiracji dla innych uczniów.

W ostatnich trzech rozdziałach zaprezentowano również projekty eTwinning poświęcone takim zagadnieniom jak demokracja, prawa człowieka, wartości, nękanie, mowa nienawiści, fałszywe wiadomości, wolontariat, aktywne obywatelstwo i umiejętność korzystania z mediów. Opisy projektów uzupełnione są opisami działań, które nauczyciele mogą wykorzystać jako inspirację dla własnych projektów.

Jeśli to prawda, że uczestnictwo demokratyczne polega na posiadaniu praw, wiedzy, narzędzi i wsparcia, aby zrozumieć nasze społeczeństwo i podjąć działania, które wpłyną na jego przyszłość, mamy nadzieję, że ta publikacja będzie dla nauczycieli punktem wyjścia, poradnikiem i źródłem inspiracji na temat tego, jak wspierać uczniów, w stawaniu się lepszymi obywatelami. Świat potrzebuje ich teraz, bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. „Ukryte przesłanie przekazywane obecnie większości młodych ludzi przez społeczeństwo jest takie, że nie są oni potrzebni, że społeczeństwo samo będzie sprawnie działać, aż - w odległej przyszłości - przekaże im stery. Jednak prawda jest taka, że społeczeństwo nie działa sprawnie... ponieważ potrzebuje energii, inteligencji, wyobraźni i talentu, które młodzi ludzie mogą wnieść i pomóc nam pokonywać trudności.

Rozpaczliwe próby rozwiązania problemów podejmowane przez społeczeństwo bez pełnego udziału nawet bardzo młodych ludzi są idiotyczne" – Alvin Toffler, pisarz i futurysta

10

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

1. Szkoły jako laboratoria demokracji

Isabel Menezes, Pedro D. Ferreira, Norberto Ribeiro i Carla Malafaia Centrum Badań i Interwencji Edukacyjnych, Wydział Psychologii i Nauk Pedagogicznych, Uniwersytet w Porto, Portugalia

Jeszcze w 1916 roku, w pracy pt. Demokracja i wychowanie, John Dewey zakwestionował rolę edukacji jako sposobu na przygotowanie do życia. Stwierdził, że „nauka szkolna powinna stanowić kontynuację dla nauki poza szkołą". Ale założył również, że edukacja powinna mieć na celu promowanie „umiejętności życia jako członek społeczeństwa, tak aby to, co dana osoba czerpie z życia z innymi, równoważyło to, co wnosi". Jednak jego zdaniem „edukacja nie jest jedynie środkiem prowadzącym do takiego życia. Edukacja to takie życie".

W tym sensie edukacja nie powinna być postrzegana jako bycie poza własnym życiem. Edukacja, która nie uznaje życia za podstawowy element codziennych praktyk edukacyjnych jest podatna na argumenty podważające polityczny i społeczny mandat, który został jej nadany i który daje powody do krytyki. Edukacja nie powinna również traktować uczniów jako biernych konsumentów bez możliwości podejmowania inicjatywy (Biesta, 2011; Biesta & Lawy, 2006; Hedtke, 2013).

W rzeczywistości uczymy się całkiem sporo o demokracji tylko dzięki temu, że jesteśmy w szkole: uczymy się o sprawiedliwości i niesprawiedliwości, równości i nierówności, uczestnictwie i wyobcowaniu, władzy i bezsilności, ale również uczymy się wyrażać swoje pomysły, rozmawiać i dyskutować, negocjować i być elastycznym, sprzeciwiać się i konfrontować innych, argumentować i opowiadać się za tymi, którzy są niesprawiedliwie traktowani. Doświadczenia, jakie zdobywamy w szkole nieuchronnie stają się doświadczeniami politycznymi.

11

Od wielu lat prowadzone są badania, które dowodzą, że edukacja jest kluczowym prognostykiem uczestnictwa obywatelskiego i politycznego, w tym nie tylko konwencjonalnych zachowań (takich jak np. głosowanie), ale także tych najnowszych form (np. podpisywanie petycji online, udział w demonstracjach, bojkotowanie) (np. Hadjar & Beck, 2010; Quintelier, 2010; Stockemer, 2014). Nie jest to zaskoczeniem, skoro szkoły zapewniają uczniom wiele okazji do doświadczania demokracji – wraz z jej niedoskonałościami – w klasie i poza nią. W niedawno przeprowadzonym badaniu europejskim Catch-EyoU 5//www.catcheyou.eu, podczas dyskusji w grupach fokusowych, młodzi ludzie podkreślali, jak ważne są dla nich te różnorodne doświadczenia: Marta: Może to dlatego, że uczestniczyłam w rożnych inicjatywach w mojej szkole: Parlament Młodzieży; Klub Europejski, itd. Uważam też, że jest to wspaniała możliwość dla młodych ludzi angażowania się nie tylko w sprawy społeczności i szkoły, ale i politykę w naszym kraju i w Europie. Myślę, że mamy wiele możliwości.... (Uczennica z Portugalii)

Linda: Myślę, że szkoła ma największe znaczenie (jako instytucja promująca aktywne obywatelstwo), ponieważ to tutaj dorastamy, więc jeśli tu zdobędziesz informacje na wczesnym etapie życia i wiesz, że jest to miejsce, w którym często przebywasz, a możesz ich nie uzyskać w domu, to ważnym jest, abyś zdobył tę wiedzę gdzie indziej. (Uczennica ze Szwecji)

Georg: Powinno wprowadzać się więcej polityki do szkół, ponieważ kiedy mówimy o wszystkich tych rzeczach poruszanych tu dzisiaj, jedynym sposobem na pozbycie się ich [problemów takich jak brak zainteresowania młodzieży polityką] jest to, by młodzi ludzie [zyskali] wiedzę na temat polityki i zdali sobie sprawę z tego, że ich głos naprawdę się liczy, że ich opinia ma znaczenie; a polityka nie jest czymś odległym, dziwnym i niezrozumiałym, ale, że dzieje się blisko nich. (Uczeń z Estonii)

Petr: Samorząd uczniowski ma tutaj zebrania, są przedstawiciele szkoły, niektórzy nauczyciele i uczniowie, zazwyczaj jest to około 30-40 osób, które rozmawiają o różnych sprawach. Mówimy o tym, co nas martwi, czego chcemy, a dyrektor rozmawia z nami, oczekując, że rozwiązania wprowadzimy bezpośrednio w naszych klasach. (Uczeń z Czech)

5 Constructing Active Citizenship with European Youth, projekt badawczy współfinansowany w ramach unijnego programu badań i innowacji Horyzont 2020: http://www.catcheyou.eu

12

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Wyniki te pokrywają się z innymi badaniami, które prowadzimy w szkołach od dziesięciu lat (Malafaia, Teixeira, Neves & Menezes, 2016; Menezes & Ferreira, 2014; Ribeiro, Neves & Menezes, 2017). Pierwszym i szczególnie istotnym trendem jest to, że uczniowie mają zaufanie do szkoły, choć zachowują również krytycyzm.

Raz po raz powtarzają, że szkoły są jedynym miejscem, w którym mogą się uczyć o polityce: „Jeśli nie w szkołach, to gdzie?” - powtarzają pytanie. Jednak w ramach drugiej tendencji uznaje się, że choć dostępnych jest wiele możliwości uczestnictwa uczniów, zarówno w klasie, jak i poza nią, wielu z nich opiera się na symbolicznych i odgórnych podejściach, czyli ma iluzoryczny dostęp do obywatelstwa, co może mieć brzemienne skutki. W takiej sytuacji wiele zależy od nauczycieli, którzy mogą, ale nie muszą być skłonni do tego, by mieć wkład w rozwój pluralistycznej, demokratycznej i partycypacyjnej kultury szkolnej.

Tak więc, podczas gdy szkoły są oczywistym miejscem, w którym można doświadczać i uczyć się polityki (czy też o polityce), jakość życia demokratycznego w szkołach powinna być dokładnie analizowana. Czy uczniowie są zachęcani do wyrażania swoich opinii, nawet jeśli nie zgadzają się z kolegami i/lub nauczycielami?

Czy mają możliwość prowadzenia dyskusji na temat wpływu wiedzy, którą zdobywają na ich życie? Czy mają możliwość angażowania się w rozwiązywanie rzeczywistych problemów szkoły i społeczności? Czy ich opinie o sposobie organizacji i pracy szkoły są traktowane poważnie? Ogólnie rzecz biorąc, staramy się tu dowieść, że nie można opowiadać się za szkołą jako miejscem, w którym uczniowie uczą się demokracji jeśli nie uwzględnimy warunków tam panujących, tzn. jeśli demokracja i polityka nie są tam praktykowane.

13

2. Uczestnictwo demokratyczne w szkole 2.1 Rola nauczycieli w rozwijaniu kompetencji demokratycznej

Pascale Mompoint-Gaillard trenerka nauczycieli, psycholog społeczna, Prezeska organizacji Learn to Change, Francja

Ildikó Lázár Starszy wykładowca na Wydziale Pedagogiki Nauczania Jęz.

Angielskiego na Uniwersytecie Loránda Eötvösa, Budapeszt, Węgry

Charlot Cassar Dyrektor szkoły podstawowej St. Margaret College Zabbar Primary School B, Malta

Budowanie demokratycznego środowiska szkolnego należy do obowiązków wszystkich zainteresowanych stron Szkoła nie staje się demokratyczna tak po prostu,. To ciągły proces, który może nie przebiegać sprawnie, może nie być harmonijny czy pozbawiony sprzecznych poglądów i opinii. W prawdziwie demokratycznym środowisku jednostki mogą konstruktywnie współdziałać z innymi, ludzie godzą się z tym, że mają odmienne zdania w ważnych kwestiach, a prawa człowieka i praworządność są pielęgnowane i respektowane.

Podczas gdy bezpośrednia odpowiedzialność za stworzenie demokratycznego środowiska szkolnego może spoczywać na dyrekcji szkoły, demokracja to również inni interesariusze, którzy są żywotnie zainteresowani sukcesem szkoły. To uczniowie, nauczyciele, rodzice i szersza społeczność (Bäckman & Trafford, 2007). Środowiska demokratyczne są wynikiem zbiorowego wysiłku.

Edukacja ma do odegrania ważną rolę w stawianiu czoła wyzwaniom związanym z dzisiejszą złożoną i niepewną sytuacją W strategicznych ramach europejskiej współpracy („ET2020”, zob. przypis 1) podkreśla się, że kształcenie i szkolenie mają do odegrania kluczową rolę w sprostaniu wielu społeczno-gospodarczym, demograficznym, środowiskowym i technologicznym wyzwaniom, z którymi dziś i w nadchodzących latach przyjdzie się zmierzyć Europie i jej obywatelom. Podstawowym celem współpracy europejskiej powinno być wspieranie systemów kształcenia i szkolenia w państwach członkowskich UE, aby zapewnić:

14

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

a) osobiste, społeczne i zawodowe spełnienie wszystkich obywateli; b) trwały dobrobyt gospodarczy i szanse na zatrudnienie, przy jednoczesnym promowaniu wartości demokratycznych, spójności społecznej, aktywnego obywatelstwa i dialogu międzykulturowego.

Te przesłanki odzwierciedlają wizję edukacji opracowaną przez Radę Europy (w Rekomendacji CM/Rec(2007)6), która obejmuje cztery główne cele: 1. rozwijanie szerokiej bazy wiedzy, 2. przygotowanie do wejścia na rynek pracy, 3. przygotowanie do aktywnego życia obywatelskiego oraz 4. rozwój osobisty.

Pierwsze dwa obszary to w dużej mierze te, na których koncentrują się szkoły państwowe. Jednak coraz częściej, być może pod presją niestabilności, niepewności, złożoności i niejednoznaczności (ang. VUCA), w której obecnie żyjemy, coraz więcej uwagi poświęca się edukacji na rzecz obywatelstwa demokratycznego i rozwoju osobistego. Współdzielona odpowiedzialność za edukację i decydowanie o tym, co jest ważne dla dzieci i nastolatków, aby mogły się uczyć, są możliwe dzięki współpracy z zainteresowanymi stronami aby osiągnąć wspólne cele. Strony te to: rodzice, instytucje oświatowe, społeczeństwo obywatelskie i sami młodzi ludzie.

Coraz większa liczba edukatorów eksperymentuje w ramach programu nauczania by stworzyć działania edukacyjne, które przekazują wartości, postawy, umiejętności i wiedzę, jakie uczący się muszą posiadać, aby wnieść wkład w kulturę demokratyczną.

Zaszczepiają w działalności edukacyjnej i wychowawczej procesy demokratyczne, takie jak demokratyczne zarządzanie klasą, uczenie się przez współpracę, udział ucznia w ocenianiu (samoocena i ocena koleżeńska) oraz zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich etapach podróży edukacyjnej młodzieży.

Wraz z rosnącą świadomością profesjonalistów z dziedziny edukacji odnośnie tego, że potrzeby w edukacji ulegają zmianom, nadchodzą sprzyjające czasy.

Zmiana myślenia o edukacji: rosnące uznanie dla znaczenia nauczania i uczenia się aktywnej postawy obywatelskiej Potrzeba wprowadzania zmian w edukacji spotyka się w ostatnich latach z powszechnym uznaniem. Wiele międzynarodowych stowarzyszeń i organizacji opublikowało ważne dokumenty na ten temat. Oprócz tych wymienionych we wstępie, warto również zauważyć, że w Manifeście Rady Europy pt. Education for Change - Change for Education (2014) (Edukacja na rzecz zmian - Zmiany na rzecz edukacji – przyp. tłum.) podkreślono znaczenie zmiany myślenia o edukacji: „Modele kształcenia, które odziedziczyliśmy z przeszłości, mają tendencję do bycia elitarystycznymi, hierarchicznymi i ekskluzywnymi; czyli posiadają cechy, które być może uległy złagodzeniu na przestrzeni lat, ale które nie zostały zakwestionowane przez demokratyzację szkolnictwa średniego i wyższego, jaką zaobserwowano w wielu krajach na przestrzeni ostatnich dekad" (Rada Europy, 2014, s. 21).

15

W oparciu o przegląd oczekiwań pracodawców wobec absolwentów szkół w XXI wieku, stwierdzamy, że: współpraca, rozwiązywanie złożonych problemów, myślenie krytyczne, autonomia, kreatywność, empatia, odpowiedzialność, inteligencja emocjonalna, wieloaspektowość, elastyczność poznawcza, przedsiębiorczość, umiejętność korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz gotowość do uczenia się przez całe życie - są niezwykle ważne. Natomiast hierarchiczne relacje w szkołach i tradycyjne metody nauczania poszczególnych przedmiotów szkolnych z podziałem na grupy nie sprzyjają wystarczającemu rozwijaniu tych umiejętności i cech u uczniów.

Manifest wskazuje na to bardzo wyraźnie: „Aby zmienić zachowania i promować włączanie nowych koncepcji i wartości, uczący się odniosą korzyści z uczenia się przez doświadczenie w ramach podejścia społeczno-konstruktywistycznego, dzięki któremu mogą obserwować, zastanawiać się, porównywać, badać i eksperymentować.

Wszystkie te działania mało kiedy są wystarczająco zintegrowane z tradycyjnymi metodami, takimi jak <<uczenie się na pamięć>> i podejście frontalne, w ramach którego tylko <<nauczyciel posiada wiedzę i mówi>>, a <<uczeń, nie posiada wiedzy i nie słucha>>" (Rada Europy, 2014, s. 20).

Kończąc projekt rozpoczęty w 2013 r., Rada Europy przyjęła Ramy kompetencji kultury demokratycznej (Reference Framework of Competences for a Democratic Culture, 2017), czyli niewiążące wytyczne, które władze krajowe i zainteresowane strony z sektora edukacji mogą stosować i adaptować według własnego uznania.

Ramy zapewniają kompleksowy model kompetencji, które osoby uczące się muszą nabyć, aby skutecznie uczestniczyć w kulturze demokracji, wraz z deskryptorami i wytycznymi do realizacji.

Aby uczniowie mogli rozwijać te umiejętności, rola nauczycieli musi ewoluować. „Nauczyciele jako osoby umożliwiające uczenie się we współczesnym świecie będą zachęcani do zdobywania określonych kompetencji przekrojowych, oprócz kompetencji właściwych dla przedmiotów, których nauczają” (Rada Europy, 2014, s. 24). Ramy te stały się bardziej istotne od czasu wprowadzenia struktury ramowej kompetencji globalnej (OECD-PISA, 2018). Zgodnie z informacjami zamieszczonymi na stronie internetowej OECD-PISA, „kompetencja globalna to umiejętność badania kwestii lokalnych, globalnych i międzykulturowych, rozumienia i docenienia perspektyw i światopoglądów innych osób do angażowania się w otwarte, odpowiednie i skuteczne interakcje z osobami z różnych kultur oraz do działania na rzecz wspólnego dobrostanu i zrównoważonego rozwoju” (2018).

W związku z tymi zmianami pojawia się pytanie, w jaki sposób możemy najlepiej wspierać nauczycieli w samodzielnym rozwijaniu tych kompetencji i przekazywaniu ich uczniom, aby uczyli się wprowadzać zmiany i zmieniali się, by się uczyć.

Umożliwienie nauczycielom rozwijania kompetencji XXI wieku Beijard, Meijer, Morine-Dershimer i Tilemma (2005) wzywają do opracowania nowej definicji profesji nauczycielskiej, kładąc nacisk na poprawę jakości myślenia i uczenia

16

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

się nauczycieli w nieustannie zmieniającym się kontekście. Uważają, że należy stosować dynamiczne podejście do nauczania i uczenia się nauczycieli, w ramach którego rozwój tożsamości nauczyciela ma kluczowe znaczenie. Taka tożsamość nauczyciela wymaga rozwijania tego, co Mockler (2011) określa jako „polityczną przewagę” nauczycieli lub ich umiejętność do wspierania krytycznej i refleksyjnej edukacji na rzecz demokracji.

Ta praca nigdy się nie kończy: zaangażowanie w perspektywę uczenia się przez całe życie oraz uczenie się przez doświadczenie mają zasadnicze znaczenie.

Learn to Change, międzynarodowa organizacja pozarządowa wspierająca całościowy rozwój w ramach sprawiedliwości społecznej i twórczej emancypacji jednostek, opracowała Karty na rzecz demokracji dla wszystkich. Zestaw 60 kart przeznaczonych jest dla indywidualnych użytkowników lub grup i służy do autorefleksji nad postawami, umiejętnościami i wiedzą, tak aby użytkownicy mogli współtworzyć przestrzenie demokratyczne i doskonalić własne praktyki i zachowania. Kompetencje, jakich potrzebujemy, aby uprawiać demokrację są poszukiwane w zmieniających się miejscach pracy: W cenie są umiejętności XXI wieku, takie jak zdolność adaptacji, zdolność do współpracy ponad granicami i rozwiązywania złożonych problemów.

Opracowano również serię Nauczycielskich kart na rzecz demokracji po to, aby pomóc nauczycielom zastanowić się nad postawami, umiejętnościami i wiedzą w zakresie wdrażania procesów demokratycznych i/lub doświadczeń w klasie, zbadać i rozwinąć je oraz poprawić własne praktyki. Karty identyfikują i opisują kluczowe działania, które osoby odpowiedzialne za ułatwianie uczenia się mogą podejmować, by tworzyć włączające i demokratyczne otoczenie do nauki.

Organizacja Learn to Change opracowała szereg zadań z wykorzystaniem Kart na rzecz demokracji by zaangażować zainteresowane strony. Zadania te są dostępne na stronie internetowej www.learntochange.eu w jęz. angielskim: • Nowe spojrzenie na ocenę i ewaluację • Moja podróż - samoocena przyszłych nauczycieli z pomocą kart na rzecz demokracji • Szybkie randki dla demokracji • Siedem pomysłów na bardziej demokratyczny rok szkolny • Webinarium pt. „Rozwój przedsiębiorczości obywatelskiej", School Education Gateway • Webinarium poświęcone kartom na rzecz demokracji Przykłady innych ogólnodostępnych zasobów wspierających tworzenie demokratycznych środowisk szkolnych i rozwój kompetencji demokratycznych: • Compass: podręcznik edukacji w zakresie praw człowieka prezentujący osobom pracującym z młodzieżą, nauczycielom i innym edukatorom konkretne pomysły i praktyczne działania mające na celu zaangażowanie, aktywizację i zmotywowanie młodych ludzi;

17

• Compasito: udostępnia dzieciom, wychowawcom, nauczycielom i rodzicom zadania i metody wprowadzające dzieci w zagadnienia praw człowieka w kreatywny i atrakcyjny sposób; • TASKs for democracy: 60 zadań mających na celu uczenie się i ocenę postaw przekrojowych, umiejętności i wiedzy w formie podręcznika dla praktyków pracujących w formalnych i pozaformalnych środowiskach edukacyjnych, opracowanego w ramach programu Rady Europy Pestalozzi Community of Practice.

Mamy nadzieję, że dostęp do tych zasobów, wraz z odpowiednimi możliwościami kształcenia nauczycieli zachęci dla nauczycieli do eksperymentowania z nowymi koncepcjami.

2.2 Inspirujące projekty eTwinning W ramach społeczności eTwinning uczniowie i nauczyciele systematycznie podejmują tematy związane z prawami człowieka, wartościami i kulturą demokratyczną. Poniżej przedstawiono szereg przykładów niedawno zrealizowanych projektów eTwinning w tym obszarze.

„Mam świadomość swoich wartości moralnych”

Wiek uczniów 4 - 15 lat Kraje: Grecja, Rumunia, Tunezja, Turcja

Jak wspomniano we wstępie, edukacja jest narzędziem służącym lepszemu określaniu i uzasadnianiu, które wartości są ważne i warte przekazywania. Projekt był poświęcony uniwersalnym wartościom moralnym, takim jak tolerancja, empatia, miłość, szacunek, odpowiedzialność i uczciwość. Uczniowie i nauczyciele podjęli współpracę na rzecz zwiększenia świadomości aktywnego obywatelstwa oraz podnoszenia umiejętności posługiwania się językiem angielskim w ramach comiesięcznych działań, które obejmowały opracowanie magazynu opisującego poszczególne wartości moralne i ich znaczenie, wspólne zbudowanie witryny internetowej do prowadzenia współpracy, dyskusje online, a także stworzenie patchworku zawierającego elementy pochodzące z każdej

18

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

uczestniczącej szkoły. Ponadto przygotowane zostały prace plastyczne i inne rękodzieła, takie jak kwiaty z papieru i koszulki z nadrukami zaprojektowanymi przez uczniów.

Na zakończenie projektu w jednej z tureckich szkół zorganizowana została wystawa prezentująca prace uczniów i nauczycieli.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/57121

„Myriem i przyjaciele: obywatele lepszego świata”

Wiek uczniów 5-17 lat Kraje: Chorwacja, Cypr, Grecja, Hiszpania, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Tunezja, Ukraina

Myriem to lalka z Tunezji, główna bohaterka tego projektu. Uczniowie z pozostałych krajów stworzyli dla niej przyjaciół w swoich szkołach, a następnie Myriem i jej przyjaciele odwiedzili wszystkie 10 krajów, goszcząc w każdym trzy miesiące, by inspirować uczniów do pracy nad uniwersalnymi wartościami ludzkimi. Lalki wykorzystano jako narzędzie do promowania wartości takich jak tolerancja, przyjaźń, równość, pokój, szacunek i odpowiedzialność. Uczniowie przygotowali międzynarodowy kalendarz zawierający uroczystości i święta obchodzone we wszystkich uczestniczących krajach, co pozwoliło im zapoznać się z różnymi kulturami. Zachęcano ich również do podjęcia inicjatyw związanych z tymi wartościami w swoich lokalnych społecznościach i poza nimi. Myriem i jej przyjaciele zdążyli już wrócić do domu, ale najpierw jeszcze raz spotkali się w idealnym kraju Concordville wymyślonym przez uczniów. W Concordville obowiązują wartości i zachowania, które uczniowie uznali za niezbędne w sprawiedliwym społeczeństwie. Zostały one spisane we wspólnym manifeście zatytułowanym „Concordville to społeczność naszych marzeń, bez granic państwowych”. Manifest został stworzony przez uczniów w ramach gry na zasadzie poszukiwania ukrytego skarbu, w której uczniowie odkrywali wartości za pomocą kodów QR, by uzupełnić krzyżówkę, a następnie wykorzystali je do opracowania manifestu. Dokument ten ilustruje prawa i wartości człowieka, które były omawiane podczas realizacji projektu. Ponadto uczniowie stworzyli interaktywną kompozycję Thinglink zawierającą ludzkie wartości oraz wspólnie napisali opowiadanie „Chłopiec z Syrii” i pamiętnik uchodźca, korzystając ze wspólnego Dokumentu Google, w którym umieszczono też rysunki stworzone przez najmłodszych uczestników projektu. Projekt był dla uczniów sposobnością i zachętą do dyskusji na trudne tematy takie jak handel ludźmi, głód i nierówny podział bogactwa, włączenie itp.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/9507

19

„Iskry”

Wiek uczniów: 11-18 lat Kraje: Azerbejdżan, Czechy, Francja, Gruzja, Hiszpania, Malta, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Serbia, Tunezja, Turcja, Ukraina, Wielka Brytania, Włochy

W ramach tego projektu uczniowie poznawali, zgłębiali i analizowali Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ 2030, które, jak wspomniano we wstępie, stanowią świetne wprowadzenie do dyskusji na temat edukacji i jej roli we współczesnych społeczeństwach. Celem projektu było zwiększenie świadomości zrównoważonego rozwoju w uczestniczących szkołach i społecznościach lokalnych. Uczniowie zaczęli od wspólnego zapoznania się z materiałami na temat następujących celów: eliminacja ubóstwa, eliminacja głodu, zapewnienie wszystkim wysokiej jakości edukacji, osiąganie równości płci, zmniejszenie nierówności, podjęcie działań w celu przeciwdziałania zmianom klimatu, promowanie pokojowego społeczeństwa z dostępem do wymiaru sprawiedliwości i odpowiedzialnymi instytucjami, globalne partnerstwo na rzecz zrównoważonego rozwoju. Wspólnie stworzyli europejski słownik, by wszyscy mogli zrozumieć poszczególne cele. W ramach zgłębiania celu dotyczącego zapewnienia wszystkim wysokiej jakości edukacji, uczniowie zapoznali się z trudnościami związanymi z dostępem do edukacji, jakie napotykają dzieci na całym świecie, oraz z różnicami między jakością edukacji w różnych krajach. W ramach analizowania celu dotyczącego eliminacji ubóstwa, uczniowie zostali poproszeni o podjęcia zadania pn. „Życie za 1,25 dolara dziennie” dokumentując swoje starania zdjęciami z lokalnych supermarketów i odwiedzając lokalne kawiarnie i restauracje, by zobaczyć, co można kupić za tę kwotę. Przez cały okres trwania projektu uczniowie prowadzili współpracę w krajowych i międzynarodowych grupach, rozwiązywali problemy związane z realizacją poszczególnych celów i rozmawiali o działaniach, jakie mogą podjąć w swoich lokalnych społecznościach, by ich rozwój był bardziej zrównoważony. Była to również okazja do doskonalenia umiejętności posługiwania się językiem angielskim, kompetencji matematycznych i informatycznych oraz umiejętności komunikowania się i prezentowania, a ponadto do stania się obywatelem świata, który stara się znaleźć rozwiązania dla największych współczesnych wyzwań.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/43401

20

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

„Dziedzictwo jest w@żne”

Wiek uczniów: 12-15 lat Kraje: Belgia, Chorwacja, Grecja, Mołdawia, Niemcy, Portugalia, Rumunia

Jak wspomniano we wstępie do tego rozdziału, kształcenie młodych ludzi jako aktywnych obywateli rozpoczyna się w szkole. Nauczyciele odgrywają ważną rolę w budowaniu demokratycznych środowisk szkolnych, zachęcając uczniów do obejmowania przywództwa i konstruktywnego wyrażania swoich opinii. Nie inaczej było w przypadku projektu „Dziedzictwo jest w@żne”, w ramach którego uczniowie analizowali takie wartości jak sprawiedliwość, szacunek, tolerancja i różnorodność.

Bazując na tych podstawowych wartościach uczniowie zgłębiali zagadnienia związane ze zwalczaniem dyskryminacji i niesprawiedliwości. Uczniowie stworzyli wspólny panel, w ramach którego omawiali każde z praw człowieka wymienionych w Deklaracji Praw Człowieka, posługując się przy tym kopiami dzieł sztuki. Jako hasło przewodnie wybrano następujący cytat z Dziennika Anny Frank: „Jakże to cudowne, że nikt nie musi czekać ani chwili, zanim zacznie poprawiać świat.”

Podczas realizacji projektu uczniowie wspólnie opracowali e-czasopismo poświęcone kwestiom demokracji, wartościom demokratycznym i pokrewnym zagadnieniom, które są aktualne w Europie i poza jej granicami. W czasopiśmie tym, zatytułowanym „Nasi bohaterowie”, uczniowie wybierali i poznawali osobowości związane z prawami, wartościami i demokracją. Dziennik Anny Frank był czytany i analizowany w alternatywny sposób, by uczniowie mogli rozwinąć umiejętność krytycznego czytania, ćwiczyć kreatywne pisanie i dowiedzieć się, czym jest świadomość demokratyczna i jak odnosi się ona do przeszłości. Odpisywali Annie, wcielając się w jej wyimaginowaną przyjaciółkę Kitty. Listy te zostały później zaadaptowane na spektakl, który zebrał pozytywne recenzje od pozostałych partnerów, rodziców i lokalnych mediów. Partnerzy stworzyli też stronę internetową poświęconą dziedzictwu kulturowemu, prawom człowieka i demokracji, aby rozpowszechniać rezultaty projektu na całym świecie. Strona ta, obok poglądów młodych ludzi zaangażowanych w projekt, prezentuje także prace plastyczne, styl życia, historię, poezję i gastronomię w ich krajach.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/50844

21

„Pokazując, kim jesteśmy”

Wiek uczniów: 15-17 lat Kraje: Dania, Polska, Rumunia, Turcja

Nowe spojrzenie na edukację, o którym mowa wcześniej w tym rozdziale, jest jednym z celów Manifestu Rady Europy pt. Education for Change (Edukacja na rzecz zmian przyp. tłum.). Perspektywa ta została w znacznym stopniu przyjęta w projekcie „Pokazując, kim jesteśmy”, którego geneza wynika ze świadomości, że pokolenie obecnych uczniów jest zupełnie inne od poprzednich. Uczniowie są stale bombardowani przytłaczającą ilością informacji za pośrednictwem różnych mediów i rozrywki. Nauczyciele z Danii, Polski, Turcji i Rumunii opracowali ten projekt, aby zwiększyć tolerancję dla różnych kultur, umiejętność krytycznego myślenia i znajomość pojęć takich jak prawa człowieka, obowiązki demokratyczne, bezpieczeństwo w Internecie i umiejętność podejmowania decyzji.

W ramach projektu miały miejsce działania w Internecie i poza nim, a pierwsze zadanie polegało na pracy w zespołach, by stworzyć plakaty ilustrujące zagadnienia związane z demokracją i jej znaczenie. Plakaty były robione ręcznie oraz tworzone online za pomocą narzędzi do kolażu zdjęć. Uczniowie zostali również poproszeni o napisanie artykułów, wcielając się w rolę dziennikarzy śledczych poruszających problemy obecne w demokracjach. Działanie to zostało zainicjowane przez uczniów, którzy wybrali tematy i pracowali w międzynarodowych zespołach nad redakcją artykułów. Zostały one następnie zebrane i opublikowane w internetowym czasopiśmie Democracy in our lives [Demokracja w naszym życiu]. Podczas mobilności w ramach programu Erasmus+, kiedy to uczniowie mieli okazję spotkać się osobiście, zorganizowana została seria debat, podczas których grupy analizowały istotne zagadnienia, proponowały rozwiązania, wyrażały opinie i odpowiadały na wątpliwości zgłaszane przez inne grupy, podnosząc przy tym argumenty za i przeciw.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/11338 22

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

2.3 Sugerowane działania w ramach eTwinningu Dzieci należy uczyć, jak doceniać demokrację jako sposób życia. Umiejętności niezbędne do jej budowania nie są rozwijane automatycznie, dlatego nauczanie demokracji powinno polegać na przygotowaniu dzieci do bycia obywatelami, którzy będą chronić i kształtować demokratyczne wartości w przyszłości. Demokracja powinna być zatem kluczowym aspektem każdej formy edukacji, od możliwie najmłodszego wieku. Edukacja demokratyczna polega na promowaniu ciekawości, dyskusji, myślenia krytycznego i uczenia się, aby brać odpowiedzialność za swoje działania. Takie rezultaty kształcenia najlepiej osiąga się poprzez działanie. I chociaż dzieci powinny rozumieć kluczowe pojęcia dotyczące demokracji, to najlepszą praktyką jest życie i działanie w demokratycznym środowisku. Szkoły, instytucje, kluby dziecięce, organizacje i rodziny, które szanują zasady demokracji i posiadają prawdziwie demokratyczne struktury, stanowią najlepsze wzorce do naśladowania, wspomagając tym samym dzieci w nauce demokracji. „Promowanie kultury demokracji i praw człowieka wśród dzieci i młodzieży ma zasadnicze znaczenie, ponieważ postawy i zachowania kształtują się na wczesnym etapie rozwoju i mogą mieć decydujący wpływ na ich przyszłe zaangażowanie w sprawy publiczne.” Wnioski Forum Rady Europy na rzecz Przyszłości Demokracji, czerwiec 2007 r.

Prawa człowieka i demokracja są uzupełniającymi się pojęciami. Prawa człowieka stanowią podstawę każdego systemu demokratycznego, a przy tym jednocześnie system ten jest potrzebny, by je chronić i gwarantować.

Poniżej przedstawiono działania, które można zintegrować z projektami eTwinning w celu poszerzenia wiedzy uczniów i zrozumienia, czym jest uczestnictwo demokratyczne.

„Przybysz z innej planety” Uczniów zachęca się do wykorzystania wyobraźni i kreatywności, by zaprojektować i stworzyć kukiełkę przedstawiającą przybysza z innej planety, którą później będzie można wymieniać się ze szkołami partnerskimi.

Nauczyciele proszą swoich uczniów, aby zastanowili się, co gość z innego świata chciałby wiedzieć o ludziach, i by stworzyli obrazy wyjaśniające mu, co to znaczy być człowiekiem. Rysunki i refleksje z każdej szkoły partnerskiej są udostępniane na TwinSpace, a ich różne aspekty są omawiane w klasach.

Wiek: 4-7 lat | Narzędzia: materiały plastyczne, kredki, ołówki, farby, papier

23

„Obchody Dnia Dziecka” Co roku 20 listopada obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Dziecka. W każdej szkole uczniowie omawiają Konwencję o prawach dziecka i sporządzają listę 10 najważniejszych według nich praw. Następnie partnerzy pracują nas osiągnięciem porozumienia w sprawie wspólnej listy 10 praw dziecka. Każda klasa wybiera później jedno z tych praw i przygotowuje, na papierze lub za pomocą narzędzia online, rysunek reprezentujący dane prawo. Wszystkie prace są udostępniane na TwinSpace i drukowane przez partnerów. Na koniec uczniowie tworzą filmy wideo, w których recytują prawa w swoim języku. Następnie z wszystkich filmów jest tworzony wspólny film, na którym można zobaczyć i usłyszeć prawa dziecka w różnych językach.

Wiek: 4-7 lat | Narzędzia: YouTube, papier, Colorillo

„Prawa mojego pieska” Klasy partnerskie wykorzystują pluszowe pieski jako maskotki i wysyłają je sobie nawzajem. Nauczyciele proszą uczniów o nazwanie psa i zastanowienie się, czego potrzebuje, by był szczęśliwy, zdrowy i bezpieczny, skupiając się jednocześnie na tym, kto będzie odpowiedzialny za zaspokojenie jego poszczególnych potrzeb. Gdy klasa określi już potrzeby, nauczyciel pyta, czy pies ma do nich prawo.

Po kilku dniach opieki nad pluszowym pieskiem nauczyciele proszą klasę, aby zastanowiła się, czego potrzebują dzieci do szczęśliwego, bezpiecznego i zdrowego życia, i kto jest odpowiedzialny za zaspokojenie ich potrzeb. Uczniowie rozmawiają o prawach dziecka i dzielą się wnioskami ze szkołami partnerskimi. Dzieci mogą następnie wybrać jedno z praw i stworzyć na jego temat pracę plastyczną, która zostanie przesłana na platformę TwinSpace. Jako zwieńczenie projektu każda szkoła może następnie zorganizować wystawę prac.

Wiek: 5–10 lat | Narzędzia: papier i kredki, Artsteps

„Reklama praw człowieka” Po zapoznaniu się z przyjętą przez ONZ Konwencją o prawach dziecka 6 i jej omówieniu, uczniowie ze wszystkich szkół partnerskich proszeni są o wybranie prawa, które chcieliby głębiej przeanalizować. Następnie na podstawie dokonanego przez nich wyboru tworzone są grupy 4–6 osób z różnych krajów, których zadaniem jest stworzenie krótkiej reklamy telewizyjnej, która uświadamia ludziom konkretne prawo.

Do stworzenia swojej reklamy mogą podejść na różne sposoby, np. opowiadając 6 https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/crc.aspx

24

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

historię, śpiewając piosenkę, tworząc scenopis obrazkowy kreskówki lub przeprowadzając wywiad z ekspertem.

Po opracowaniu poszczególnych koncepcji można zorganizować internetowe spotkanie wszystkich partnerów w celu wymiany pomysłów i opinii. Po spotkaniu grupy mogą rozpocząć pracę nad swoimi reklamami, a po zakończeniu opublikować je na TwinSpace i przeprowadzić głosowanie w celu wyłonienia najbardziej popularnej.

Projekt może zakończyć się spotkaniem podsumowującym online, aby odpowiedzieć sobie na pytania takie jak: kto potrzebuje edukacji w zakresie praw dziecka, dlaczego ludzie powinni znać swoje prawa i czy reklamy są dobrym sposobem na przekazanie tego ważnego komunikatu?

Wiek: 8-15 lat | Narzędzia: wideokonferencje, PollEverywhere, Dotstorming

„Pozbawienie praw człowieka” Nauczyciele opowiadają uczniom następującą historię: „Wczoraj dziennikarz napisał artykuł, który rozgniewał znanego polityka. Następnego dnia trzech mężczyzn włamało się do domu dziennikarza i zabrało go. Nikt nie wie, gdzie jest dziennikarz i nie udzielono żadnej oficjalnej pomocy, aby go odnaleźć”. Uczniowie są następnie proszeni o przeczytanie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka7 i wskazanie, które konkretne artykuły zostały naruszone. Następnie współpracują w międzynarodowych zespołach, pisząc pismo do Ministra Sprawiedliwości, z wyszczególnieniem naruszonych praw i prośbą o podjęcie stosownych działań, lub artykuł do gazety opisujący całą sytuację. Uczniowie powinni skupić się na języku i rejestrze, dostosowując go do danego odbiorcy.

Wiek: 10–14 lat | Narzędzia: MeetingWords

„Gra w kalambury – prawa człowieka” Partnerzy zapoznają się z prawami człowieka czytając Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Wyznaczają termin spotkania w postaci wideokonferencji by zagrać w grę.

Uczeń z klasy partnerskiej rysując przedstawia jedno z praw człowieka, podczas gdy uczniowie z drugiej klasy próbują odgadnąć, o jakie prawo chodzi. Jeśli odpowiedzą poprawnie, zdobywają punkt. W drugiej rundzie rysuje uczeń z drugiej klasy itd. na zmianę, by każdy uczeń miał szansę rysować. Zwycięża klasa, która zdobędzie najwięcej punktów. Można tylko rysować; niedozwolone jest pisanie żadnych cyfr lub słów ani mówienie.

Wiek: 10-15 lat | Narzędzia: papier, długopisy, ołówki, kredki, wideokonferencje

7 https://www.un.org/en/universal-declaration-human-rights/index.html

25

„Twoje prawa kończą się tam, gdzie zaczynają się moje” Każdy partner organizuje debatę na temat zalet wolności słowa i prawa do ochrony przed dyskryminacją. Uczniowie są zachęcani do dzielenia się opiniami i doświadczeniami z własnego życia.

Nauczyciel otwiera TwinBoard i prosi uczniów ze wszystkich szkół partnerskich by odpowiedzieli na następujące pytania: • Gdzie kończą się prawa jednostki, a zaczynają się prawa grupy?

• Czy granice między nimi mogą się zmieniać?

• W jakich przypadkach?

Nauczyciel zachęca uczniów do wspólnego napisania wiersza, sztuki lub opowiadania o zdarzeniu związanym z prawami człowieka, w którym brali udział oni sami, ich przyjaciele lub rodzina. Uczniowie mogą pracować w międzynarodowych grupach, a rezultaty można przedstawić w formie e-booka.

Wiek: 12-18 lat | Narzędzia: TwinBoard, MeetingWords, Issuu, Calameo

„Prawa człowieka i podejmowanie decyzji” Nauczyciel tworzy Padlet zawierający trzy kolumny: 1. W każdym przypadku, 2. W większości przypadków, 3. W niektórych przypadkach. Przygotowuje także szereg stwierdzeń, które uczniowie będą musieli przyporządkować do poszczególnych kategorii w międzynarodowych, 4–6 osobowych grupach. Uczniowie dyskutują w swoich grupach za pomocą czatu TwinSpace, by osiągnąć konsensus w sprawie każdego ze stwierdzeń. Następnie dodają stwierdzenia do tabeli w aplikacji Padlet, nie widząc przy tym wyborów dokonanych przez inne grupy.

Tydzień później wszystkie klasy spotykają się online i omawiają stwierdzenia, co do których poszczególne grupy podjęły inne decyzje. Następnie omawiają je i debatują, dopóki cała grupa nie osiągnie konsensusu. Mogą mieć możliwość przeredagowania stwierdzeń w celu osiągnięcia kompromisu.

Wiek: 15-18 lat | Narzędzia: chat, wideokonferencje

26

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

3. Krytycznie myślący uczniowie w bezpiecznej szkole 3.1. Doskonalenie umiejętności korzystania z mediów: rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia w odniesieniu do stereotypów i uprzedzeń W 2016 r. Sieć ekspertów ds. społecznego wymiaru kształcenia i szkolenia przedstawiła niektóre z wyzwań i szans, przed którymi stoi Europa w związku z rosnącą różnorodnością etniczną i religijną. Główny wniosek był taki, że programy nauczania w szkołach muszą odzwierciedlać tę zwiększoną różnorodność i być bardziej włączające. Edukacja rówieśnicza została wymieniona w raporcie jako jedna ze stosunkowo nowych i skutecznych metod tworzenia klas sprzyja- Karen Polak jących włączaniu. Jednym z czynników warunkujących Lider międzynarodowego projektu istnienie takich klas jest zaangażowanie młodych lu- pt. Stories that Move: Toolbox against discrimination (Historie, dzi w działalność społeczną, aby jako obywatele mie- które poruszają: przybornik li wkład w demokrację. Wszystko zaczyna się jednak z narzędziami przeciwko Dom Anny Frank, od umiejętności myślenia krytycznego 8. Ważnym jest, dyskryminacji), Amsterdam aby najpierw zastanowili się nad własnym miejscem w społeczeństwie, nad wyborami, których dokonują, i nad wpływem, jaki wywierają one na innych. Rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia zaczyna się jednak od nauczycieli, którzy nie będą podawać uczniom gotowych odpowiedzi na złożone pytania dotyczące różnorodności i dyskryminacji.Nie ma bowiem prostych ani „poprawnych” odpowiedzi, które możemy dać naszym uczniom. Sami muszą zrozumieć, dlaczego ludzie mają różne opinie i odczucia dotyczące tożsamości i różnorodności oraz różne reakcje na dyskryminację. Wiadomo, że dobrze zorganizowana dyskusja angażuje uczniów i motywuje do odkrywania siebie, jednak większość nauczycieli nie została przeszkolona w zakresie prowadzenia rozmów na tematy wrażliwe i złożone.

Monique Eckmann, profesor emerytowany w Genewskiej Szkole Pracy Socjalnej przy Uniwersytecie Nauk Stosowanych i Sztuki w Szwajcarii Zachodniej, pisała obszernie o znaczeniu uznania pozycji społecznej danej osoby w związku z dyskryminacją.

To dzięki jej wkładowi zaczęliśmy myśleć o konkretnej inicjatywie dotyczącej tych problemów, co zaowocowało projektem „Historie, które poruszają”.

8 Jest to również rekomendacja Rady UE („Zalecenie Rady z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie promowania wspólnych wartości…”) dla państw członkowskich: powinny one kontynuować wzmacnianie myślenia krytycznego i umiejętności korzystania z mediów (...), aby zwiększyć świadomość zagrożeń związanych z wiarygodnością źródeł informacji oraz pomóc dokonywać właściwych osądów dzięki krytycznemu myśleniu.

27

Historie, które poruszają „Stories that Move9” Inicjatywa została powołana do życia w celu stworzenia bezpiecznych przestrzeni, zarówno w Internecie, jak i poza nim, do poruszania złożonych i wrażliwych tematów, takich jak dyskryminacja, brak włączenia i różnorodność. „Historie, które poruszają” jako narzędzie online ewoluowało z drukowanych materiałów dydaktycznych na temat antysemityzmu i innych form dyskryminacji opracowanych przez Dom Anny Frank we współpracy z ODIHR (Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka przy OBWE).10. W latach 2007–2017 projekt rozrósł się, obejmując swoim zasięgiem 15 państw, z których każde opracowało krajowe wersje materiałów, ale zachowując wspólny rdzeń. W materiałach tych za punkt wyjścia przyjęto głos młodych ludzi, mówiących o swojej tożsamości i doświadczeniach, który jest spoiwem łączącym przeszłość i teraźniejszość, aby zachęcić uczniów do myślenia o ciągłości. Dodano też zadania, które mają zachęcić uczniów do refleksji nad wyborami, jakich dokonują w obliczu dyskryminacji.

Zwalczanie stereotypów: rola mediów W ramach projektu „Stories that Move: Toolbox against discrimination” (Historie, które poruszają: zestaw narzędzi do przeciwdziałania dyskryminacji), dziewięć organizacji z siedmiu krajów europejskich współpracowało nad stworzeniem wielojęzycznego narzędzia online składającego się z pięciu modułów, które prowadzą uczniów przez szereg działań. Ogólnie rzecz biorąc, projekt ma na celu poruszyć uczniów – wywołać w nich empatię dla innych, pokazać inną perspektywę na otaczający świat i zachęcić ich do bycia aktywnym uczestnikiem zmian. Dostępne są też porady ekspertów i notatki dla nauczycieli.

Międzynarodowa grupa ekspertów (między innymi nauczyciele historii i języków obcych, edukatorzy na rzecz praw człowieka i psychologowie społeczni) szybko odkryła, że istnieje wiele kluczowych tematów, co do których zespół projektowy nie mógł osiągnąć porozumienia – co dokładnie odzwierciedla sytuację w naszych społeczeństwach i klasach.

Nawigowanie pośród różnorodnych opinii stało się zatem integralną częścią i mechanizmem działania „Historii, które poruszają”.

9 (Historie, które poruszają) to międzynarodowy projekt skierowany do osób w wieku 14 lat i starszych, zainicjowany przez Dom Anny Frank i osiem organizacji partnerskich, przy wsparciu programu Erasmus+ i EVZ Foundation.

Jest dostępny bezpłatnie w języku angielskim, niemieckim, węgierskim, słowackim, polskim, ukraińskim i holenderskim.

10 Zob. http://tandis.odihr.pl/, aby zapoznać się z publikacjami online w większości wersji językowych.

28

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Tematy poruszane w narzędziu internetowym obejmują wykorzystywanie stereotypów w mediach, powielanie uprzedzeń i wpływ tych zjawisk na nasze postrzeganie świata.

Część dotycząca Doskonalenia umiejętności posługiwania się mediami rozpoczyna się od skierowanej do uczniów prośby, by przyjrzeli się temu, w jaki sposób „konsumują” media: Każdego dnia dokonujemy wyborów dotyczących mediów, których „słuchamy”, które mają wpływ na to, jak postrzegamy otaczający nas świat. Ale czasami powodują one, że się zamykamy. Przyjrzyjmy się zatem „bańkom”, które tworzymy wokół siebie. I odpowiedzmy na pytanie: jak filtrować wiadomości i być krytycznym?

Uczniowie proszeni są o ocenę wiarygodności źródeł informacji, z których korzystają i często są niespodziewanie krytyczni. Jednak nie zawsze jest im łatwo wyrazić swoje opinie lub obawy dotyczące tożsamości, czy reagować na dyskryminację. „Historie, które poruszają” tworzą bezpieczną przestrzeń potrzebną do wymiany opinii w Internecie i poza nim.

Jedna z lekcji dotyczących mediów polega na analizie przez uczniów reklam zawierających szereg obrazów o wymowie seksistowskiej, antysemickiej, rasistowskiej, antyromskiej i anty-LGBT+ 11.

Ważne jest przy tym, aby pamiętać, że niektóre z tych obrazów mogą być bolesne oraz, że wyrażane opinie mogą się różnić. Uczniowie pracują zgodnie z procedurą „widzialnego myślenia”.

Ta metodologia pomaga im zwolnić tempo, zobaczyć więcej i zrozumieć własny proces uczenia się.

W przypadku reklam, wśród których znajduje się rasistowska reklama mydła z XIX wieku, zadawane są następujące pytania: Jaki stereotyp wykorzystano na tym obrazie?

Reklama z XIXw.

Jak zobrazowano ten stereotyp?

Dlaczego reklamodawcy używają stereotypów?

Wykorzystanie historycznych reklam pokazuje zmiany, jakie zaszły w społeczeństwie, ale może również uzmysłowić uczniom, że nie są one aż tak duże, jak moglibyśmy się spodziewać.

Ze słowniczka udostępnionego na stronie www.storiesthatmove.org: Stereotypy - Szeroko rozpowszechniony, ale uproszczony obraz konkretnej grupy.

Mogą być pozytywne, negatywne lub neutralne. Stereotypy mogą powodować wyolbrzymianie różnic między grupami, poprzez błędne postrzeganie ich jako jednorodne albo poprzez skupianie się tylko na różnicach.

11 Lesbijki, geje, osoby biseksualne i transpłciowe + inne grupy mniejszości seksualnych i płciowych

29

Uprzedzenia - Z góry przyjęte opinie, oparte na atrybutach takich jak płeć, orientacja seksualna, pochodzenie etniczne lub religia. Uprzedzenia nie mają podstaw w zdroworozsądkowym osądzie lub faktycznym doświadczeniu, są w większości negatywne i często są wykorzystywane do uzasadniania dyskryminacji. W przeciwieństwie do stereotypów, uprzedzenia mają zabarwienie emocjonalnie. Ludzie często kierują się nieuświadomionymi uprzedzeniami, dlatego trudno je pokonać.

3.2 Inspirujące projekty eTwinning Europejska grupa robocza ds. promowania obywatelstwa12 stwierdziła, że demokratyczna i włączająca kultura szkolna, w której ceni się różnorodność i aktywnie zapewniana jest bezpieczna przestrzeń do dialogu i dyskusji na temat kontrowersyjnych kwestii, jest niezbędna do rozwoju społeczno-emocjonalnego, rozwoju intelektualnego oraz nabywania kompetencji społecznych i obywatelskich.

W tym kontekście należy podkreślić, że społeczność eTwinning jest szczególnie wrażliwa na takie kwestie, jak bezpieczeństwo w sieci, znęcanie się, mowa nienawiści i fałszywe wiadomości. Tematy te pojawiają się w licznych projektach dostępnych na platformie, zachęcając uczniów do refleksyjnego myślenia i umożliwiając im dzielenie się opiniami i ich weryfikowanie w atmosferze tolerancji. W szczególności bezpieczeństwo w sieci stanowi integralny element większości projektów, jako działanie wstępne, w ramach którego uczniowie zapoznawani są z netykietą projektu, a nierzadko sami tworzą reguły zachowania online podczas pracy nad danym projektem.

Poniżej znajduje się kilka przykładów projektów dotyczących wspomnianych problemów:

„Zaopiekuje się mną – zaopiekuj się sobą”

Wiek uczniów: 10 - 15 lat Kraje: Francja, Polska, Portugalia, Ukraina, Włochy

Jak wspomniano we wstępie, zapewnienie uczniom możliwości prowadzenia rozważań nad różnorodnością, tworzenie sytuacji, w których mogą uczyć się od swoich rówieśników i dyskutować na drażliwe kwestie, takie jak znęcanie się (ang. bullying), to obowiązkowe elementy włączającej klasy. „Zaopiekuj się mną – 12 Grupa robocza ET 2020 ds. promowania – poprzez edukację – poczucia obywatelstwa oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja, w latach 2016-2018, „Elementy ram politycznych”

30

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

zaopiekuj się sobą” doskonale wpisuje się w tę wizję. W ramach projektu poproszono uczniów o promowanie pozytywnych zachowań poprzez działania mające na celu przeciwdziałanie znęcaniu się, poznawanie innych kultur, języków i tradycji. Pracując w międzynarodowych grupach, uczniowie stworzyli dwa ekologiczne drzewa z zasadami dotyczącymi pozytywnego zachowania, które stanowiły punkt odniesienia dla całej szkoły. Poszczególne działania, a także wideokonferencje, wymiana listów, plakaty i letni obóz języka angielskiego koncentrowały się na zwalczaniu znęcania się, a także promowały tolerancję kulturową i umiejętności językowe.

Uczniowie stworzyli także komiks i filmy wideo piętnujące znęcanie się, aby pokazać emocjonalne konsekwencje tych negatywnych zachowań. Obóz letni był natomiast doskonałą okazją do spotkania się wszystkich uczniów i pracy w grupach mieszanych.

Uczniowie współpracowali z innymi osobami znajdującymi się na różnych poziomach umiejętności językowych, ucząc się od siebie nawzajem oraz praktykując demokrację.

Uczniowie mieli szansę podejmować decyzje na różnych etapach projektu, począwszy od materiału, który wykorzystają, po ostateczną postać swojej pracy.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/23318

„Edukacja medialna: od biernych konsumentów do aktywnych twórców”

Wiek uczniów: 12-20 lat Kraje: Grecja, Hiszpania, Portugalia, Słowacja, Włochy

Jak dowiedzieliśmy się z projektu „Historie, które się poruszają: zestaw narzędzi do przeciwdziałania dyskryminacji”, analiza sposobu, w jaki konsumujemy media, jest ważna, by móc ocenić wiarygodność wykorzystywanych przez nas źródeł informacji, takich jak media społecznościowe, filmy, kanały informacyjne, piosenki itp. Oceniając wspomniane źródła informacji, uczniowie mają okazję uruchomić myślenie krytyczne i analizować trudne tematy, zaangażować się w dyskusję i zrozumieć, co składa się na ich tożsamość oraz system wartości i przekonań. Projekt został zainspirowany przez Scotta Jasona, redaktora naczelnego The Orion, strony informacyjnej uniwersytetu California State University. Twierdzi on, że demokracja, w której społeczeństwo nie 31

jest dobrze poinformowane, jest skazana na upadek, podkreślając przy tym fakt, że umiejętności posługiwania się językiem oraz demokracja dynamicznie się uzupełniają.

W pracach nad projektem swoje siły połączyło pięć klas. Uczestnicy skupili się na edukacji medialnej i wykorzystali praktyczne podejście jako główną metodę nauczania. Uczniowie poznawali proste technologie i techniki produkcji mediów, tworzyli treści medialne w postaci filmów, wspólnej gazety, strony internetowej i antyreklamy, w obrębie trzech głównych tematów: stereotypy związane z płcią, zdrowie i styl życia oraz problemy globalne. Porównali i dzielili się swoimi poglądami i wykorzystaniem zasobów medialnych z krajowego punktu widzenia, ucząc się krytycznego myślenia i bycia aktywnym, myślącym i refleksyjnym inicjatorem działań, w przeciwieństwie do biernego konsumenta, którym łatwo manipulować. W ramach projektu uczniowie tworzyli plakaty, filmy wideo, kreskówki, zwiastuny, okładki książek, gry i ulotki reklamowe, które podniosły świadomość danego problemu.

Nauczyciele stworzyli także duży zbiór konspektów lekcji, prezentacji i materiałów do nauczania edukacji medialnej i rozwijania umiejętności korzystania z mediów przy wykorzystaniu praktycznego podejścia.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/940

„Bądź przyjacielem, nie gnębicielem”

Wiek uczniów: 13 - 15 lat

Kraje: Francja, Grecja, Polska, Rumunia, Turcja, Włochy

Jak pokazały „Historie, które poruszają”, dobrze prowadzona dyskusja angażuje uczniów i pomaga w odkrywaniu siebie, co z kolei ułatwia młodym ludziom mówienie o swojej tożsamości i doświadczeniach. Ponadto analiza sposobu prezentowania wrażliwych tematów w różnych mediach jest ciekawym zadaniem, które może sprawić, że uczniowie będą tworzyć własne treści z większą świadomością. W projekcie „Bądź przyjacielem, nie gnębicielem” uczniowie przyjrzeli się mowie nienawiści, przemocy fizycznej i cyberprzemocy, dokonując przeglądu różnych mediów i tworząc własne treści. Uczniowie wspólnie badali problem, jego przyczyny, rodzaje i definicje znęcania się oraz sposób jego prezentacji w piosenkach, filmach i innych mediach.

Następnie uczniowie zorganizowali kampanię przeciwko znęcaniu się, w której skupili się na podnoszeniu świadomości problemu przemocy rówieśniczej. Kampania

32

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

została opracowana przez międzynarodowe grupy, z których każda napisała scenariusz i stworzyła nowy kanał medialny – komiks poświęcony różnym aspektom znęcania się. Aby zwiększyć świadomość tego problemu w całej szkole, uczniowie przygotowali plakaty przeciwko znęcaniu się, które wzięły również udział w konkursie na logo projektu. Uczniowie zaprosili członków społeczności lokalnych do wzięcia udziału w tworzeniu murali wzywających do zaprzestania przemocy w jakiejkolwiek formie.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/46541

„NIE dla przemocy wobec kobiet”

Wiek uczniów: 14 - 19 lat

Kraje Francja, Hiszpania, Portugalia, Turcja, Włochy

Karen Polak podkreśla, jak ważnym jest to, aby uczniowie samodzielnie zgłębiali trudne tematy, gdyż dzięki temu mogą zastanowić się nad własnym miejscem w społeczeństwie, dokonywanymi przez siebie wyborami i tym, jaki wpływ mają one na innych. Projekt skupia się na podstawowych prawach człowieka: prawie do życia bez przemocy fizycznej i emocjonalnej oraz prawie do poszanowania integralności fizycznej i umysłowej. Podczas projektu uczniowie badali temat przemocy wobec kobiet, która przybiera różne formy, w tym analizowali, jak dezinformacja, szczególnie w mediach społecznościowych, jest wykorzystywana przeciwko kobietom, feminizmowi i wszelkim formom sprzeciwu, a także dokonali analizy wyzwań związanych z poszanowaniem praw człowieka w ogóle. Uczniowie zapoznali się z konstytucjami obowiązującymi w ich krajach i Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej. Zastanawiali się nad aspektami prawnymi i dyskutowali o wartościach, takich jak równość i godność oraz o podstawach uczestnictwa demokratycznego wszystkich płci.

W ramach projektu uczniowie zapoznali się z tematem równości płci i praw kobiet oraz szerzyli wiedzę w tym zakresie, tworząc kampanie społeczne w szkołach i wspólne czasopismo internetowe. Do celów kampanii korzystali z PowToon, tworzyli rysunki, prezentacje i opowiadaną grę przedstawiającą historie kobiet,

33

które zdobyły się na zgłoszenie sprawcy przemocy. Czasopismo internetowe zawiera artykuły o „inspirujących kobietach współcześnie i w przeszłości, poruszające historie i niezwykłe wypowiedzi”. Czasopismo zostało opracowane przy użyciu aplikacji Padlet, gdzie uczniowie mogli udostępniać swoje artykuły, komentować je i głosować na najlepsze.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/52985

3.3 Sugerowane działania w ramach eTwinning Szkoła odgrywa kluczową rolę w życiu uczniów i powinna zapewniać im środowisko, w którym są szanowani i czują się bezpiecznie, gdy wyrażają swoje opinie. Nauczyciele powinni motywować swoich uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu szkolnym i do osiągnięcia konsensusu w sprawie wspólnych zasad. Pielęgnowanie umiejętności uczniów w zakresie myślenia krytycznego ma kluczowe znaczenie, a zadanie to staje się łatwiejsze, gdy uczniowie ze sobą rozmawiają i wchodzą w interakcje. Dzięki współpracy nad rozwiązywaniem problemów, dzieląc się przemyśleniami i debatując na różne tematy, są w stanie tworzyć powiązania między pomysłami, wykrywać błędy lub niespójności w rozumowaniu i oceniać argumenty. Poniżej znajduje się kilka działań, które mogą pomóc w rozwijaniu umiejętności myślenia krytycznego uczniów w każdym wieku.

„Nasze słowa i czyny mogą krzywdzić innych” Każda klasa wycina duże papierowe serce do wykorzystania podczas spotkania na żywo w ramach wideokonferencji.

Każda klasa partnerska podaje przykłady zachowań lub słów, które ranią ich uczucia. Po każdym przykładzie uczniowie składają serce, które robi się coraz mniejsze.

Następnie uczniowie dzielą się pozytywnymi słowami lub zachowaniami, które sprawiają, że czują się dobrze.

Po każdym z tych przykładów rozkładają kawałek serca.

W przypadku młodszych uczniów nauczyciel tłumaczy podawane przykłady na język projektu.

Gdy wszystkie klasy podzielą się swoimi przykładami, nauczyciele pytają uczniów, jak wygląda ich serce. Uczniowie zdają sobie sprawę, że krzywdzące zachowania pozostawiają ślady, które zawsze będą widoczne na zewnątrz.

Po spotkaniu online uczniowie mogą zachowywać się życzliwie wobec siebie, dzięki czemu wywołują pozytywne uczucia u rówieśników.

Wiek: 5-8 lat | Narzędzia: wideokonferencje, papier

34

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

„Znęcanie się – gra w łączenie przykładów i definicji” Nauczyciele i uczniowie omawiają różne formy znęcania się, takie jak nękanie fizyczne, werbalne czy społeczne, i podają przykłady dla każdej z form. Nauczyciel zbiera przykłady takich zachowań od wszystkich partnerów i tworzy grę, w której uczniowie muszą połączyć przykład zachowania z odpowiednim rodzajem znęcania się, np. systematyczne uderzanie lub bicie kogoś jest znęcaniem się fizycznym, natomiast dokuczanie komuś, że nie jest wysportowany, jest znęcaniem się werbalnym. Uczniowie mogą grać w grę i klasyfikować zachowania dodane przez ich rówieśników. Podczas spotkania online mogą zastanowić się nad możliwymi działaniami, jakie należy podjąć, gdy zaobserwują przypadki znęcania się.

Grę online mogą też udostępnić innym klasom w szkole, aby zwiększyć świadomość problemu.

Wiek: 8-15 lat | Narzędzia: ClassTools.net, wideokonferencje

„Twoje słowa mogą ranić moje uczucia” Nauczyciele tworzą Padlet z dwiema kolumnami i proszą wszystkich uczniów, aby zapisywali w nich przykre komentarze, które usłyszeli w swoich szkołach. Muszą zdecydować, czy dany komentarz jest „droczeniem się / żartem” czy jest „niezwykle bolesny”, i umieścić go w odpowiedniej kolumnie. Po dodaniu komentarzy przez wszystkich uczestników nauczyciele organizują dyskusję z uczniami w klasie i sprawdzają, czy inni umieścili te same słowa w poszczególnych kolumnach. Następnie proszą uczniów o podzielenie tych słów na grupy ze względu na to, czy dotyczą wyglądu, zdolności, seksualności, pochodzenia etnicznego. Kiedy uczniowie zastanowią się nad tematem, proszą ich o pracę w międzynarodowych grupach, w których proponują sposoby na zwalczanie mowy nienawiści w szkole. Muszą obmyśleć kreatywny sposób przedstawienia swoich sugestii, na przykład w formie plakatu, filmu lub komiksu.

Wiek: 8-15 lat | Narzędzia: Padlet, Canva, ToonDoo, Thinglink, Blaberize

„Łatki i stereotypy” Nauczyciele prowadzą dyskusję z uczniami na temat wpływu stereotypów i szufladkowania na poszczególne osoby i grupy ludzi. Nauczyciele z obu szkół partnerskich wybierają zdjęcia przedstawiające ludzi w różnych krajach i sytuacjach, a następnie udostępniają je sobie nawzajem, ale tak, by ich uczniowie nie zapoznali się z nimi. Później podczas spotkania online partnerzy na zmianę umieszczają zdjęcie na czole jednego z uczniów, a uczniowie z klasy partnerskiej patrzą na zdjęcie i wypowiadają słowa, które wyrażają ogólną opinię społeczeństwa na temat osoby na zdjęciu. Komentarze te mogą być pozytywne lub negatywne. Wszystkie są

35

zapisywane, a uczeń proszony jest o odgadnięcie tożsamości osoby na zdjęciu na podstawie reakcji innych osób.

Po wykorzystaniu wszystkich zdjęć uczniowie mogą dyskutować, dlaczego łatki i stereotypy są niesprawiedliwe, a także zastanowić się nad rolą mediów w utrwalaniu szufladkowania i stereotypów. Uczniowie mogą ponadto opracować ankietę na temat tego, jak inne osoby w ich społeczności reagują na te same zdjęcia. Na podstawie swoich ustaleń mogą zdecydować, jak bardziej szczegółowo podejść do tych problemów.

Wiek: 10-14 lat | Narzędzia: ClassTools.net, wideokonferencje

„Na tropie fałszywych wiadomości” Po rozmowie w klasie na temat fałszywych wiadomości, ich konsekwencji i tego, jak ocenić, co jest prawdą, a co nie, uczniowie w każdej ze szkół partnerskich przygotowują quiz dla swoich rówieśników. Pytania powinny zawierać zarówno prawdziwe, jak i fałszywe obrazy i historie, o których ocenę zostają następnie poproszeni ich rówieśnicy. Gotowe quizy są publikowane na TwinSpace, a uczniowie zostają zaproszeni do ich rozwiązania. Zwycięzcy z każdej klasy otrzymują certyfikat nadający im tytuł „Wybitnego tropiciela fałszywych wiadomości”! W ramach dalszych działań uczniowie mogą omówić prawdę kryjącą się za fałszywymi zdjęciami i historiami.

Wiek: 12-18 lat | Narzędzia: Kahoot, Quizziz

„Czym jest dla Ciebie mowa nienawiści?”

We wszystkich szkołach partnerskich uczniowie rozmawiają o mowie nienawiści w Internecie i dzielą się historiami, które przytrafiły się im samym lub innym osobom.

Nauczyciele proszą uczniów o sprawdzenie definicji „mowy nienawiści w Internecie” i udostępnienie jej na forum.

Po zapoznaniu się z różnymi definicjami mowy nienawiści nauczyciele proszą uczniów o opracowanie wspólnej definicji. Mogą zacząć od ustalenia, co mową nienawiści w Internecie nie jest. Na przykład: mową nienawiści w Internecie nie jest, gdy ktoś publikuje na Twitterze stwierdzenie: „świetnie Ci poszło, jestem z ciebie bardzo dumny!” albo „Mowa nienawiści w Internecie nie jest prymitywna ani obraźliwa”. Łatwiejsze może okazać się opracowanie rozszerzonej definicji z przykładami, która w jasny dla wszystkich sposób opisze, czym jest mowa nienawiści w Internecie. Mało prawdopodobne jest bowiem, że definicja ta będzie pojedynczym, krótkim zdaniem.

36

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Nauczyciele dzielą uczniów na międzynarodowe grupy i proszą ich o odtworzenie lub przekazanie definicji w bardziej interesujący i angażujący sposób. Powinni wybrać media, z którymi najbardziej lubią pracować, takie jak animacje, memy, wiersze, rapowanie itp. Uczniowie mogą później głosować na najlepszą pracę w każdej kategorii. Na koniec nauczyciele zachęcają uczniów do przedyskutowania, w jaki sposób można wypromować daną pracę, by zwiększać świadomość problemu, jakim jest mowa nienawiści.

Wiek: 12-16 lat | Narzędzia: Biteable, Kapwing, haiku lub akrostychy, Rhymezone (działanie z narzędzia Selma, projekt przeciwko mowie nienawiści: https:// hackinghate.eu/)

„Media: prawa, wolność, propaganda” Nauczyciele proszą uczniów o śledzenie sposobu, w jaki media relacjonują bieżące wydarzenia w telewizji, radiu, gazetach i Internecie oraz o zbieranie i publikowanie artykułów / filmów / tekstów, które uważają za najciekawsze w aplikacji Padlet. Jaki jest związek między propagandą a wolnością i prawami jednostek? Nauczyciele omawiają to zagadnienie ze swoimi uczniami i organizują sesję online z partnerami.

Mogą też zaprosić eksperta do dalszej dyskusji na ten temat.

Wiek: 13-18 lat | Narzędzia: TwinBoard, wideokonferencje, Padlet

37

4. Młodzi liderzy, myśliciele i inicjatorzy zmian 4.1 Zapewnianie młodym ludziom narzędzi do uczestnictwa w społeczeństwie „W miarę upływu lat kobiety i mężczyźni odkrywają, że najtrwalsze i najbardziej satysfakcjonujące doświadczenia edukacyjne nie zasadzają się na konkretnych informacjach dostarczanych w klasie lub zamieszczonych w podręcznikach, ale na wartościach uzyskanych dzięki aktywnemu zaangażowaniu w istotne kwestie. Realizujemy się tylko wtedy, gdy uświadamiamy sobie problemy i obawy innych – i tylko wtedy, gdy postrzegamy własne życie jako część znacznie większego celu społecznego“ (Manning Marable, 1997) Podstawowe prawo dzieci do uczestniczenia w wydarzeniach dotyczących ich życia zostało oficjalnie uznane stosunkowo niedawno w Konwencji o prawach dziecka (1989).

Na dorosłych natomiast spoczywa ważny obowiązek, jakim jest zachęcanie dzieci do swobodnego wyrażania swoich poglądów na ważne dla nich tematy.

Prawo dziecka do zostania wysłuchanym obejmuje wszystkie działania i decyzje mające wpływ na jego życie: w rodzinie, w szkole, w społeczności oraz na szczeblu polityki krajowej. Podczas podejmowania decyzji należy zatem odpowiednio uwzględnić poglądy dzieci.

Osiem szczebli uczestnictwa młodych ludzi w (Hart 1992, s. 8)

38

W swoim artykule zatytułowanym Children’s Participation: from Tokenism to Citizenship (Partycypacja dzieci: od uczestnictwa pozornego do obywatelstwa) opublikowanym przez Centrum Badań Innocenti, organizację UNICEF, Roger Hart dostosował „drabinę uczestnictwa” opracowaną pierwotnie przez Sherry Arnstein, by zilustrować Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

zaangażowanie obywateli w podejmowanie decyzji (1969), tak by uwzględniała ona dzieci. Drabina wyjaśnia różne stopnie uczestnictwa w projektach, począwszy od „manipulacji” zamiast prawdziwej partycypacji na samym dole drabiny, aż po „decyzje podejmowanie z inicjatywy dzieci w partnerstwie z dorosłymi” na górze drabiny (zob. rysunek).

Według Harta podstawowe prawo obywatelskie, jakim jest uczestnictwo, oznacza „proces, w którym osoby mają możliwość współdecydowania o sprawach, które mają wpływ na życie ich samych, jak i społeczności, w których mieszkają” (Hart, 1992). Hart uważa, że nie należy oczekiwać od młodych ludzi, iż nagle staną się zaangażowanymi obywatelami w wieku 16, 18 czy 21 lat, jeśli nie mają wcześniejszych doświadczeń z wyrażaniem swoich opinii, organizowaniem się i wpływaniem na swoje życie.

Oznacza to, że poznawanie uczestnictwa demokratycznego oraz zdobywanie pewności siebie i kompetencji umożliwiających rzeczywistą partycypację jest procesem stopniowym, odbywającym się w drodze praktycznych doświadczeń, które muszą stanowić integralny element edukacji.

Dzięki drabinie znacznie zwiększyła się znajomość koncepcji takich jak uczestnictwo pozorne13, uczestnictwo dekoracyjne14, manipulacja, wykorzystywanie dzieci i nadużywanie ich zaufania przez dorosłych pod pozorem partycypacji dzieci.

Niemniej jednak wciąż jest zbyt wiele sytuacji, w których dzieci są pozostawiane na dolnych szczeblach drabiny. Dzieci są na przykład wykorzystywane do wygłaszania opinii dorosłych lub proszone o mówienie i robienie rzeczy, które są korzystne dla dorosłych, a nie dla nich samych.

Młodzi ludzie powinni mieć możliwość dokonywania wyborów tak samo, jak osoby w każdym innym wieku (Chanoff, 1981). Jednak celem edukacji jest nie tylko zapewnienie uczniom możliwości wyboru, ale także tworzenie konkretnych sytuacji skłaniających ich do działania na podstawie własnej wiedzy, opracowywania rozwiązań oraz dokonywania zmian i modyfikacji istniejących struktur, aby świat stawał się lepszym miejscem dla wszystkich (Westheimer & Kahne, 1998).

Rola nauczycieli jest zatem kluczowa. Nauczyciele powinni pytać uczniów o ich opinie, dawać im głos i przestrzeń do wyrażania swoich poglądów oraz możliwość działania na ich podstawie. Młodzi ludzie są liderami teraźniejszości, a nie przyszłości. Istnieje wiele przykładów młodych ludzi, którzy zabrali głos, aktywnie zaangażowali się w społeczeństwo i wprowadzili zmiany. W tym rozdziale przedstawiamy dwa z nich.

13 „Uczestnictwo pozorne” na drabinie Harta opisuje „te przypadki, w których dzieci otrzymują głos na pokaz, gdyż w rzeczywistości mają niewiele lub nic do powiedzenia w danej kwestii lub na temat sposobu jej komunikowania, a także ograniczoną możliwość lub brak możliwości wyrażenia swoich opinii” (s. 9, Hart, 1992) 14 Uczestnictwo dekoracyjne” odnosi się wg Harta do tych „częstych przypadków, gdy dzieciom są wręczane gadżety takie jak np. koszulki dotyczące jakiejś ważnej sprawy, gdy dzieci śpiewają lub tańczą na imprezie w takim stroju, ale nie za bardzo wiedzą, dlaczego to robią, i nie mają nic do powiedzenia w sprawie organizacji tej imprezy“ (s. 9, Hart, 1992)

39

Europe on Track 6: Europa na właściwych torach, czyli jakich?

Sandra Kebede Dziennikarka/blogerka z drużyny Niebieskich

Europe on Track (EoT) https://www.europeontrack.org to projekt mający na celu zwiększenie świadomości, stworzenie przestrzeni do dyskusji i zebranie opinii młodzieży w Europie na ważne zagadnienia społeczne.

Projekt został zainicjowany przez organizację AEGEEEurope i jest realizowany w ramach większego projektu „MyEuropeMySay” dotyczącego uczestnictwa młodzieży, potencjału organizacji młodzieżowych, obywatelstwa i wartości europejskich oraz formalnych środków uczestnictwa. Pierwsza edycja projektu miała miejsce w 2013 r.

Dzięki wsparciu programu Erasmus+ projekt Europe on Track umożliwił sześciu ambasadorom z dwóch drużyn (jeden kamerzysta, jeden fotograf i jeden dziennikarz na zespół) odbycie podróży pociągiem przez 20 miast w ciągu jednego miesiąca w celu poprowadzenia warsztatów, przeprowadzenia wywiadów z młodymi ludźmi i zorganizowania wydarzeń we współpracy z 200 wolontariuszami z ponad 20 różnych miejsc w Europie. Ponieważ lokalnymi organizatorami są zawsze członkowie AEGEE, istnieje ścisła współpraca co do kroków, jakie należy podjąć w celu zapewnienia odpowiednich powiązań pomiędzy tematami podejmowanymi w ramach EoT a sprawami istotnymi dla społeczności odwiedzanych młodych ludzi. Dla projektu zdecydowanie korzystne jest zastosowanie oddolnego podejścia, a także różnorodność ambasadorów i organizatorów, co zapewnia możliwość uczenia się od siebie nawzajem.

W tym roku miała miejsce szósta edycja projektu Europe on Track zatytułowana „Europa na właściwych torach, czyli jakich? Poszukiwanie przyszłości Europy poprzez uczestnictwo młodzieży”. Jej celem było zidentyfikowanie i omówienie kluczowych problemów w Europie oraz wzmocnienie pozycji młodych Europejczyków, aby mogli stać się inicjatorami działań na rzecz współczesnej demokracji. EoT zapewnia pod tym względem dobry przykład: zespół projektowy i ambasadorzy to młodzi ludzie, którzy aktywnie tworzą wymierne rezultaty na każdym etapie, takie jak statystyki dotyczące poczucia obywatelstwa (europejskiego) wśród młodych uczestników oraz filmy, zdjęcia i posty na blogu. Ponadto uczestnicy warsztatów zapoznają się z lokalnym oddziałem AEGEE i różnymi metodami uczestnictwa młodzieży, stymulując potencjał każdej odwiedzanej społeczności. Tydzień po wyborach do Parlamentu Europejskiego ich wyniki i przyszłość Europy zostały omówione podczas otwartej konferencji w Alicante, a wraz z nią rozpoczął się transfer wiedzy na potrzeby następnej edycji.

Więcej na temat MyEuropeMySay: https://myeuropemysay.eu/ Więcej na temat AEGEE: https://www.aegee.org/

40

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Seeds for Integration – Zasiej ziarno integracji

Judit Lantai Specjalista ds. projektów i polityk, OBESSU15

W celu promowania włączania uczniów będących uchodźcami i imigrantami, Biuro Organizacyjne Europejskich Związków Uczniowskich (OBESSU) realizuje program pt. „Seeds for Integration – Zasiej ziarno integracji”. Uczniowie i związki uczniowskie z całej Europy, które pragną przyjąć aktywną postawę, wyrazić swoją opinię na szerokim forum i podjąć odpowiednie działania, mogą ubiegać się o mikro granty na realizację projektów zmierzających do osiągnięcia tego celu.

W 2015 r., kiedy doniesienia na temat migracji zaczęły pojawiać się na czołówkach gazet w całej Europie, Irlandzki Związek Uczniów Szkół Średnich (ISSU), należący do OBESSU, zauważył, że uczniowie będący uchodźcami i imigrantami napotykają w irlandzkim systemie edukacji na szereg barier podczas uczęszczania do szkoły.

Zdaniem ISSU, ani irlandzki system edukacji, ani środowisko szkolne nie były przygotowane do wspierania tych uczniów w osiąganiu pełnej integracji. Bariery, takie jak ograniczona możliwość uczestnictwa w radach uczniowskich i zajęciach pozalekcyjnych, sprawiły, że uczniowie ci często byli pozbawieni głosu, by wyrazić swoje obawy i życzenia.

ISSU złożył wniosek o dofinansowanie w ramach programu „Seeds for Integration – Zasiej ziarno integracji”, aby móc zająć się tym problemem. Rozpoczęli od przeprowadzenia konsultacji, podczas których uczniowie ze środowisk migranckich i uchodźczych zostali zaproszeni do podzielenia się przemyśleniami na temat integracji w ich szkołach. Przedsięwzięcie to zostało zorganizowane pod hasłem „Narzędzia ISSU na rzecz włączających szkół” i było sponsorowane, aby wszyscy uczniowie mogli skorzystać z bezpłatnego transportu na miejsce. Spontanicznie doszło nawet do analizy barier wewnątrz samej organizacji, co w przyszłości może przyczynić się do poprawy sytuacji w zakresie włączenia w szkołach. W wydarzeniu udział wzięło także wielu irlandzkich uczniów zainteresowanych tym tematem, a w rezultacie osiągnięto wyraźny konsensus co do standardów, jakich spełnienia należy wymagać od szkół w celu stworzenia środowiska sprzyjającego większemu włączeniu społecznemu.

W wyniku tego procesu ISSU opracował „Kartę na rzecz szkół sprzyjających włączeniu społecznemu”, a dzięki otrzymanemu finansowaniu organizacja była w stanie udostępnić tę kartę każdej szkole w Irlandii. Jest to dokument opracowany, spisany 15 OBESSU to platforma współpracy między krajowymi związkami uczniowskimi działającymi w szkołach średnich ogólnokształcących i zawodowych w Europie

41

i zaprojektowany przez uczniów w celu skupienia się na integracji uczniów-migrantów i uchodźców w szkołach średnich w Irlandii. Karta określa zobowiązanie, którego szkoły i uczniowie powinni przestrzegać, mówiące o konieczności sprawienia, że środowisko szkolne jest bardziej włączające, zarówno dla imigrantów i uchodźców, jak i dla uczniów irlandzkich, oraz, że każdy może wyrażać swoją opinię i brać udział we wszystkich demokratycznych procedurach w szkole. Karta zyskała uznanie w oczach polityków – minister integracji uczestniczył w jej inauguracji, a cały projekt zainicjował szerszą dyskusję na temat włączenia w szkołach.

Więcej na temat programu Seeds for Integration – Zasiej ziarno integracji: : https://seedsforintegration.org/ Więcej na temat organizacji OBESSU: https://obessu.org/

42

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

4.2 Inspirujące projekty eTwinning Zgodnie z apelem Rogera Harta o umożliwienie młodym ludziom podejmowania decyzji i odgrywania aktywnej roli w szkole i w społeczeństwie, projekty eTwinning zapewniają uczniom możliwość wzięcia czynnego udziału w decydowaniu o kształcie projektów i kierunku, w jakim one zmierzają. W związku z tym w misji Szkół eTwinning podkreślono, że: Uczniowie mają duży wkład w budowanie Szkoły eTwinning. Promują Program wśród swoich nauczycieli (zarówno tych już zaangażowanych, jak i tych którzy jeszcze się nie przyłączyli) oraz rodziców. Pełnią rolę grupy konsultacyjnej oraz inicjatora zmian na rzecz wszystkich innowacji związanych z kształceniem i wykorzystaniem technologii.

Cel ten można osiągnąć dzięki aktywnemu udziałowi uczniów w projektach, w ramach których badają różne problemy społeczne, debatują i proponują rozwiązania problemów. Takie podejście jest również zgodne z zaleceniem Rady Europejskiej (2019), w którym podkreślono znaczenie zapewnienia młodym ludziom możliwości uczestniczenia w procedurach demokratycznych i angażowania się w działania społeczności, dając im okazję, by mogli wykazać się krytyczną świadomością i odpowiedzialnością. W tej części przedstawiono wybrane projekty, w ramach których uczniowie przejęli inicjatywę, a ich głos został usłyszany w szkole i społeczności.

„Demokracja i zdobywanie umiejętności czytania i pisania”

Wiek uczniów: 3 - 12 lat Kraje Hiszpania, Islandia, Polska, Słowenia

Jak dowiedzieliśmy się we wstępie do tego rozdziału, uczestnictwo demokratyczne nie rozpoczyna się w wieku 16 czy 18 lat. Ten projekt pokazuje, że można je praktykować już w wieku przedszkolnym. W jego ramach badano wiedzę na temat demokracji oraz umiejętności czytania i pisania w przedszkolach. Tematy związane z demokracją były poruszane codziennie, a w przypadku instytucji hiszpańskiej projekt miał charakter

43

lokalny, ponieważ w projekcie uczestniczyły cztery klasy z czterech wsi. Wspomniane klasy znajdują się na terenach wiejskich i liczą łącznie 38 uczniów w wieku od 3 do 12 lat. Ten projekt dał im możliwość połączenia sił i współpracy z partnerami.

Projekt został podzielony na cztery różne obszary tematyczne: rola nauczycieli jako osób wspomagających proces uczenia się; inicjatywa uczniów w prowadzeniu i projektowaniu własnego procesu uczenia się; zaangażowanie rodziców i społeczności; i wreszcie, sposoby, na jakie codzienne czynności i otoczenie mogą wspierać kształcenie uczniów poprzez demokrację, rozwijając ich umiejętności czytania i pisania. Podczas trwania projektu dzieci zgłębiały różne tematy w drodze eksperymentów, swobodnej i zorganizowanej zabawy oraz wyjść i wycieczek do różnych instytucji w społecznościach lokalnych, często pracując przy tym w parach lub w zespołach. Bazując na pomysłach dzieci, nauczyciele uwzględnili też bardziej nietypowe działania, takie jak zbieranie zapachów ze smoczej jamy, stworzenie książki „Jak miauczeć?”, robienie tornado i chmur, ilustrowanie historii materiałami przeznaczonymi do recyklingu i wiele innych. Wartości demokratyczne, takie jak szacunek, współpraca, wsparcie, mądrość, pokój, przyjaźń i wiele innych, były też praktykowane i omawiane przy okazji tworzenie filmu wideo zatytułowanego „Budowanie wartości”. Ponadto dzieci zasiadły w Radzie Dzieci, wcielając się w role dorosłych w szkole i odkrywając obowiązki i potrzeby swojego społeczeństwa, a następnie oferując rozwiązania i inicjując działania, takie jak zbiórka artykułów dla schroniska dla zwierząt.

Dzieci miały wiele okazji do rozwijania swoich umiejętności w zakresie czytania i pisania poprzez pracę z sylabami, poszerzanie słownictwa i wiedzy oraz ćwiczenie rozumienia tekstu.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/36323

„Kocham zieloną Ziemię”

Wiek uczniów: 7-17 lat Kraje Chorwacja, Rumunia, Tunezja, Włochy

44

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Zapewnianie uczniom konkretnych możliwości działania z wykorzystaniem posiadanej przez nich wiedzy i opracowywania rozwiązań, które uczynią świat lepszym miejscem jest podstawą dążeń na rzecz uczestnictwa i zaangażowania uczniów. W tym projekcie uczniowie pokazali, że miłość to nie tylko słowa, ale przede wszystkim czyny, a miłość do zielonej Ziemi wiąże się z podejmowaniem konkretnych kroków.

Kładąc nacisk na aktywne obywatelstwo, uczniowie brali udział w działaniach wolontariackich, dając dobry przykład swoim szkołom i społecznościom. Działania te obejmowały porządkowanie szkolnych ogródków i sadzenie drzew z okazji Dnia Drzewa w celu zwiększenia świadomości ekologicznej w ich placówkach.

Pracując w międzynarodowych zespołach, uczniowie opracowali kampanie przeciw zanieczyszczeniu Ziemi. Każdy zespół zajął się konkretnym aspektem tego problemu, analizując jego przyczyny, skutki i możliwe rozwiązania. Poprzez badania, taniec, sadzenie drzew i wymianę pomysłów uczniowie inspirowali swoich kolegów i całą społeczność do działania na rzecz bardziej ekologicznego świata.

Wszystkie rezultaty tego projektu można znaleźć w e-booku opracowanym przez uczniów, zawierającym zaproponowane przez nich kreatywne rozwiązania, którymi inspirować się może społeczność szkolna i rodzice.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/70029

„UWAGA! Europa puka do drzwi!”

Wiek uczniów: 9-11 lat Kraje Grecja, Hiszpania

Jak dowiedzieliśmy się z projektu OBESSU „Seeds for Integration – Zasiej ziarno integracji”, otwarta dyskusja i podnoszenie świadomości problemów społecznych są często pierwszym krokiem do zainicjowania zmian w środowisku. Ten projekt pokazuje, jak jest to realizowane w praktyce. Najpierw uczniowie zbadali, jak przetwarzane są odpady, jak działa recykling, co oznacza wyczerpywanie się zasobów naturalnych i jak działają składowiska odpadów. Następnie wspólnie uczestniczyli w europejskich kampaniach poświęconych ochronie przyrody. W ramach pierwszej kampanii „Działania na rzecz klimatu” uczniowie opracowali wspólnie e-book z plakatami, które prezentowały przyczyny i skutki zmian klimatu. Co więcej, stworzyli razem filmy

45

wideo prezentujące działania, które każdy z nas może podjąć, aby zmniejszyć nasz ślad ekologiczny. W ramach drugiej kampanii „Europejski tydzień redukcji odpadów” (EWWR) uczniowie pracowali w międzynarodowych zespołach nad stworzeniem kalendarza ekologicznego na 2018 r. zawierającego sugestie i anegdoty na temat ekologii i środowiska, podnosząc świadomość na temat znaczenia ograniczania odpadów, ponownego używania i recyklingu. Wreszcie w ramach trzeciej kampanii „Posprzątajmy Europę!” uczniowie komunikowali znaczenie globalnej świadomości ekologicznej, wspólnie produkując teledysk do piosenki opartej na dobrze znanej melodii, do której równolegle tańczyli w każdej klasie.

Poprzez praktyczne zajęcia uczniowie zaangażowali się w aktywne obywatelstwo i przyczynili się do zwiększenia świadomości i działań proekologicznych w swoich społecznościach.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/45884

„WHF: z niewielką pomocą moich przyjaciół”

Wiek uczniów: 10 -15 lat Kraje: Grecja, Turcja, Ukraina

Jak wiemy, kluczowe kompetencje w zakresie aktywnego obywatelstwa, takie jak rozwiązywanie problemów, myślenie krytyczne i samoorganizacja, można nabywać poprzez udział w projektach szkolnych. Ten projekt został zaprojektowany w duchu tej koncepcji i angażował uczniów dzięki połączeniu zadań polegających na rozwiązywaniu problemów z wyzwaniami związanymi z komunikacją. Aby uczynić z uczniów aktywnych obywateli, poproszono ich o zidentyfikowanie i rozwiązanie rzeczywistych problemów w ich społecznościach wspólnie z partnerami. Projekt był podzielony na cztery fazy: zaangażuj się, zaplanuj szczegóły, podejmij działanie i świętuj –zgodnie z formułą dr Jane Goodall Roots and Shoots.16 Na początek uczniowie podzielili się inspirującymi historiami o krajowych inicjatorach zmian oraz podjęli badania terenowe i internetowe problemów lokalnych i globalnych.

Następnie uczestniczyli w procesach demokratycznych, takich jak głosowanie i praca w międzynarodowych grupach, w celu omówienia problemów, zasugerowania kierunków działań i osiągnięcia konsensusu w sprawie wspólnego przedsięwzięcia.

16 https://www.rootsandshoots.org/

46

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Ponadto współpracowali nad realizacją wspólnych planów i propozycji rozwiązania problemów „z niewielką pomocą” partnerów projektu, rodziny i ekspertów.

Po zainspirowaniu się nawzajem krajowymi inicjatorami zmian, partnerzy projektu zidentyfikowali lokalne i globalne problemy i opisali je w narzędziu Tricider, opracowując dodatkowe argumenty w przypadku kwestii, które były według nich najpoważniejsze. Po omówieniu problemów online przystąpili do głosowania, by wyłonić jeden, który mieli wspólnie rozwiązać. W rezultacie podczas wirtualnego spotkania uczniowie proponowali rozwiązania problemu bezpańskich zwierząt.

Każda międzynarodowa grupa zdecydowała się na inne rozwiązanie i wdrożyła je w swojej społeczności przy wsparciu ze strony lokalnych organizacji zajmujących się dobrostanem zwierząt. Działania podjęte przez uczniów zostały opublikowane w prezentacji Sway zatytułowanej „Bezpańskie zwierzęta: problem do rozwiązania”.

Projekt ten stanowi wkład w europejską kulturę demokratyczną dzięki wykorzystaniu w nim głosowania i dyskusji z międzynarodowymi partnerami podczas spotkań online.

W ramach projektu podjęto również próbę wykształcenia w uczniach podejścia bazującego na przedsiębiorczości społecznej oraz wspierania przedsiębiorczości jako kompetencji przekrojowej „w celu przekształcania pomysłów w działania i takiego planowania i zarządzania procesami, by osiągać zamierzenia, co przyczynia się do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i (...) podejmowania działalności mającej (...) wartość społeczną” (EntreComp, 2016).

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/28045

„Prawda o oleju palmowym”

Wiek uczniów: 13 - 15 lat Kraje: Hiszpania, Litwa, Włochy

Bycie dobrze poinformowanym jest niezbędnym elementem aktywnego uczestnictwa, ponieważ tylko dzięki wiedzy można zdecydować, jakie działania należy podjąć. W tym projekcie uczniowie zgłębili problem produkcji i stosowania oleju palmowego w produktach codziennego użytku. Uczniowie zostali zachęceni do zbadania w swoich krajach wykorzystania oleju palmowego, który jest produkowany w niezrównoważony sposób, a następnie współpracowali, aby

47

stworzyć plan działania. Wcielili się też w różne role, takie jak właściciel plantacji oleju palmowego, działacz na rzecz praw człowieka, działacz na rzecz ochrony środowiska czy kosmetyczka, w związku z czym musieli przeanalizować opinie tych osób na takie tematy jak: łamanie praw człowieka w odniesieniu do pracowników, kwestie środowiskowe, zagrożenia i korzyści zdrowotne itp.

Najważniejszym rezultatem tego projektu było zaprojektowanie i opracowanie „Międzynarodowej konwencji w sprawie niezrównoważonej produkcji oleju palmowego”. W związku z nią uczniowie zaprojektowali programy, stworzyli prezentacje i wygłosili przemówienia zgodnie z odgrywaną przez siebie rolą.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/47543

„TransMisja na rzecz realizacji globalnych celów”

Wiek uczniów: 14 - 17 lat Kraje: Francja, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Polska, Włochy

Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ są zmieniającymi świat zamierzeniami, które wymagają globalnej współpracy w nadchodzących latach. Bazując na założeniu, że dzieci są liderami teraźniejszości, sześć szkół połączyło siły, aby promować ideę, że uczniowie mają do odegrania kluczową rolę w przyczynianiu się do zrównoważonego jutra. Podczas projektu uczniowie starali się odpowiedzieć na pytania dotyczące proaktywnej postawy i zrównoważonego rozwoju naszej planety, np. Co my, obywatele, możemy zrobić? Jak możemy wywierać wpływ w naszej społeczności, aby uczynić świat lepszym? Uczniowie pracowali wspólnie w międzynarodowych grupach, w których wymieniali się pomysłami i opracowywali praktyczne rozwiązania tych problemów i innych wyzwań, przed którymi stoją w perspektywie czasowej do 2030 r. W rezultacie powstało wspólne e-czasopismo i kanał radiowy.

48

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Oba narzędzia umożliwiły uczniom dzielenie się pomysłami i praktycznymi wskazówkami dotyczącymi różnych wyzwań w ich społecznościach. Następnie uczniowie podzielili się ze swoim otoczeniem najważniejszymi przesłaniami w zakresie zrównoważonego rozwoju i świadomości ekologicznej.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/46178

„Szkoła 21 należy do Ciebie – pod względem cyfrowym i społecznym”

Wiek uczniów: 15 - 17 lat Kraje: Czechy, Niemcy, Polska, Rumunia, Węgry

Ten dwuletni projekt rozpoczął się od wstępnego zbadania różnych praktyk i metod stosowanych w celu włączenia pracy społecznej do programów nauczania w szkołach w krajach uczestniczących. Ponieważ praktyki w zakresie wolontariatu i pracy społecznej różnią się w poszczególnych krajach, partnerzy postanowili stworzyć wspólne ramy, na podstawie których uczniowie mogliby rozwijać swoje umiejętności współpracy oraz kompetencje cyfrowe i językowe, jednocześnie aktywnie przyczyniając się do rozwoju społeczeństwa. W ramach realizacji projektu uczniowie uczestniczyli w różnych inicjatywach społecznych, w tym pracowali z uchodźcami, wspierali niepełnosprawne dzieci, odwiedzali sierocińce, schroniska dla zwierząt, ratowników i dzieci wykluczone społecznie. Na każdym etapie, uczniowie analizowali przestrzeganie praw człowieka w ekstremalnych sytuacjach i działali jako wolontariusze w swoich społecznościach lub w społecznościach partnerskich.

Ponadto udostępniali prezentacje na temat uchodźców i sposobu w jaki ich kraje radzą sobie z migracją, udziału sportowców w paraolimpiadach, integracji społecznej młodych osób niepełnosprawnych w szkołach oraz sposobów realizowania przez lokalne organizacje działań w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu.

Podczas realizacji projektu nauczyciele wspierali proces aktywnego uczenia się i uczestnictwa. Uczniowie i nauczyciele organizowali zbiórki funduszy i wspólnie brali udział w działaniach w społecznościach lokalnych.

49

Najważniejsze wydarzenia były publikowane w biuletynie projektu publikowanym co dwa miesiące, w którym podsumowywano najnowsze działania podejmowane w ramach projektu, a także informowano o bieżącym życiu szkoły i innych wydarzeniach w krajach partnerskich. Na koniec projektu, na podstawie wszystkich biuletynów, stworzono broszurę dostępną w formie cyfrowej i drukowanej.

Link do TwinSpace: https://twinspace.etwinning.net/44282

4.3 Sugerowane działania w ramach eTwinning Zasady demokracji powinny być naturalnie uwzględnione w struktury szkolne i program nauczania, stanowiąc standardową praktykę w placówkach oświatowych.

Edukatorzy powinni szanować opinie dzieci i zapewniać im możliwość zabierania przez nie głosu, ustanawiając dziecięce organy decyzyjne i instytucje mediacji rówieśniczej, powierzając dzieciom organizowanie wydarzeń i zachęcając je do organizowania się w duchu demokracji. Ważne jest, aby nauczyciele dawali dzieciom konkretne okazje do badania problemów, dyskutowania, formułowania opinii, debatowania i proponowania strategii radzenia sobie z konfliktami oraz osiągania rozsądnych celów. Takie doświadczenia związane z aktywnym uczestnictwem są szczególnie wartościowe, gdyż pomagają dzieciom zrozumieć, że partycypacja jest warta włożonego w nią wysiłku. Promowanie realnego uczestnictwa wiąże się z budowaniem umiejętności przywódczych wśród dzieci, aby dać im możliwość rozwijania swoich kompetencji i wyposażyć ja w narzędzia, które pozwolą im stać się ważnymi aktorami społecznymi.

„Ziarna odpowiedzialności” Nauczyciele rozmawiają z uczniami na temat roślin (np. kwiatów) w ich kraju. Następnie sprawdzają warunki pogodowe w krajach swoich partnerów i na podstawie wyszukanych wiadomości wysyłają im nasiona, które mogą rosnąć w ich lokalizacji. Po otrzymaniu nasion od partnera przeprowadzają kolejną dyskusję z uczniami na temat potrzeb, jakie mają najpierw nasiona, a później rośliny, i przydzielają obowiązki poszczególnym uczniom.

Gdy rośliny zaczną rosnąć, partnerzy tworzą internetowy dziennik, w którym dzielą się zdjęciami i informacjami o postępach.

Wiek: 4-6 lat | Narzędzia: Storybird, Storyjumber

50

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

„Od inspiracji do działania” Nauczyciele zaczynają od próby zainspirowania swoich uczniów ważnymi postaciami historycznymi, które zmieniły świat poprzez swoje czyny. Pracując w międzynarodowych grupach, uczniowie mogą poznawać życie bohaterów (krajowych lub międzynarodowych), którzy przyczynili się do doskonalenia ich społeczeństwa. Nauczyciele mogą zacząć od zachęcania ich do podjęcia dyskusji na temat znaczenia niektórych znanych cytatów pochodzących od ważnych w historii osób.

Na przykład, Martin Luther King Jr.: „Najbardziej niezmiennym i ważnym pytaniem życia jest: Co robisz dla innych?”

Po wspólnym wyszukaniu informacji w międzynarodowych zespołach oraz prezentacji życia i dokonań wybranych inspirujących osób, uczniowie mogą przejść do omówienia konkretnych sposobów, na jakie mogą przyczynić się do rozwoju swoich społeczności: odwiedzić dom spokojnej starości, posprzątać przestrzeń publiczną, posadzić kwiaty, zorganizować sprzedaż ciast, by zebrać pieniądze na jakiś cel, albo zbiórkę zabawek i ubrań, które mogą komuś dalej podarować itp. Uczniowie mogą następnie wymienić się swoimi doświadczeniami wolontariackimi i stworzyć „podręcznik wolontariatu” ze wskazówkami, jak szukać możliwości wniesienia wkładu w swojej społeczności.

Wiek: 6-18 lat | Narzędzia: wideokonferencje, Twinboard, Google Docs, Madmagz

„Nasz własny mikro kraj” Partnerzy zaczynają od przyjrzenia się głównym wspólnym elementom, jakie można znaleźć w większości krajów: Suwerenność: posiadanie statusu niezawisłego narodu, w tym możliwości mianowania i przyjmowania ambasadorów, wydawania paszportów czy członkostwa w organizacjach międzynarodowych. Suwerenność zwykle wiąże się z faktycznym posiadaniem określonego terytorium (ziemi).

Flaga i hymn narodowy: wybrane i używane do celów reprezentowania państwa.

Konstytucja lub zbiór podstawowych ustaw, na których zasadza się system prawny kraju.

Rząd: wybierany i tworzony zgodnie z konstytucją.

Uczniowie mogą pracować w grupach międzynarodowych, z których każda skupia się na jednym aspekcie wyimaginowanego państwa. Na początku projektu uczniowie i nauczyciele dyskutują i decydują, które wartości są dla nich ważne w ich wyobrażonym kraju. Uczniowie mogą stworzyć własną konstytucję, a nawet głosować na swoich liderów. Na koniec projektu można przeprowadzić dyskusję na temat tego, w jaki sposób możemy sprawić, by nasze społeczności były bardziej podobne do idealnego społeczeństwa i państwa utworzonego w ramach projektu.

Wiek: 6-18 lat | Narzędzia: wideokonferencje, TwinBoard, Google Draw, Canva

51

„Międzynarodowy klub praw człowieka” Po zapoznaniu się przez uczniów z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, nauczyciele proszą ich o podjęcie działań w celu utworzenia międzynarodowego klubu praw człowieka.

Uczniowie mogą głosować, by wyłonić międzynarodową radę, określić cel działania klubu, zorganizować konkurs na symbol klubu, stworzyć karty członkowskie i prowadzić posiedzenia online. Klub może pełnić wiele ról i realizować różnorodne zadania, takie jak: zapraszanie do szkoły ekspertów do prowadzenia dyskusji na temat praw człowieka, współpracowanie z innymi organizacjami, branie udziału w inicjatywach wolontariackich, informowanie innych klas o prawach człowieka itp.

Wiek: 10-18 lat | Narzędzia: Canva, TwinSpace, wideokonferencje

„Troszczyć się znaczy dzielić się” Uczniowie identyfikują problemy występujące w społeczności lokalnej, np. bezdomność, niskiej jakości drogi, brudna plaża itp. Następnie omawiają lokalne problemy ze swoimi partnerami i pomagają sobie nawzajem znaleźć pomysły na ich rozwiązanie. Próbują również znaleźć sposoby na promowanie swoich działań i zwerbowanie większej liczby osób do uczestnictwa za pomocą plakatów, postów w mediach społecznościowych, poprzez współpracę z lokalnymi władzami i innymi organizacjami pozarządowymi. Szkoły opracowują plany działania i wdrażają je.

Uczniowie organizują comiesięczne spotkania online, aby informować o postępach i planować dalsze kroki.

Wiek: 10-18 lat | Narzędzia: wideokonferencje, Spark, Canva

„Mini wybory: każdy głos się liczy” Nauczyciele wyjaśniają swoim uczniom, że projekt będzie polegać na uczestnictwie w demokratycznych metodach podejmowania decyzji. Mini wybory mają na celu odzwierciedlać prawdziwe wybory i często służą zaprezentowaniu procesu wyborczego uczniom lub młodym wyborcom. Nauczyciele powinni zawsze dyskutować o tym, dlaczego głosowanie jest ważne, i podkreślać, że każdy głos ma znaczenie.

Uczniowie ze wszystkich szkół partnerskich głosują na kandydata, który ma najlepszy plan dla swojej szkoły. Każda szkoła partnerska może wyłonić dwóch przedstawicieli, którzy będą musieli przygotować kampanię. W przypadku długoterminowego projektu nauczyciele mogą zachęcać uczniów do dołączania do zespołów stojących za każdym kandydatem oraz do publikowania plakatów, ulotek i postulatów, a także do przeprowadzenia debaty online lub wiecu, podczas którego kandydaci przedstawiają swoje plany.

52

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Klasy partnerskie mogą utworzyć prawdziwy lokal wyborczy, odpowiednio przemeblowując swoją salę lekcyjną. Mogą nawet stworzyć dokumenty tożsamości, na podstawie których uczniowie będą rejestrować się do głosowania, próbki kart do głosowania, teksty informacyjne na temat kampanii i inne materiały edukacyjne.

Po przeprowadzeniu głosowania we wszystkich szkołach, nauczyciele organizują spotkanie online, aby ogłosić wyniki i określić kolejne kroki.

Wiek: 14-18 lat | Narzędzia: wideokonferencje, papier, lokal wyborczy

„Rozmowy na szczycie na aktualny temat” Uczniowie wybierają ważny, aktualny temat, nad jakim będą debatować, na przykład „potrzeba szybkiego ograniczenia emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych za pomocą przejścia na czyste źródła energii”. Jedna ze szkół partnerskich zajmuje stanowisko „za”, a druga „przeciw”. Obaj partnerzy wyszukują informacje na ten temat, odgrywają proces stanowienia prawa i przygotowują się do obrony swojej pozycji. Podczas spotkania online partnerzy wymieniają się swoimi opiniami i próbują dojść do porozumienia w celu opracowania wykonalnego planu działania.

Wiek: 14-18 lat | Narzędzia: wideokonferencje

„Siła petycji” Po przeprowadzeniu dyskusji z uczniami, nauczyciele zachęcają ich do ustalenia stanowiska w ważnej sprawie, jaką chcieliby wesprzeć, by zwrócić na nią uwagę społeczności i decydentów.

Nauczyciele powinni pomóc uczniom wybrać wspólny problem i zaproponować rozwiązanie, a następnie pomóc im w stworzeniu skutecznej petycji, uwzględniając elementy takie jak jej wygląd, tytuł i sposób określenia jej celu. Gdy petycja jest gotowa, podczas specjalnego szkolenia online uczniom udzielone zostają porady, jak się zachowywać, by zdobyć podpisy pod petycją, np. uczniowie powinni być gotowi wyjaśnić swoje pomysły, być uprzejmi, nawet jeśli niektórzy się z nimi nie zgadzają, podchodzić do ludzi z uśmiechem itp.

Uczniowie mogli również stworzyć petycję online. Po zebraniu wystarczającej liczby podpisów starannie wybierają odpowiedniego adresata (po jednym w każdym kraju partnerskim) i osobiście mu ją przedstawiają.

Wiek: 14-18 lat | Narzędzia: Avaaz.org, Change.org

53

Wnioski Wybór tegorocznego tematu przewodniego eTwinning, jakim jest uczestnictwo demokratyczne jest bardzo aktualny. Jeśli prawdą jest, że procesy demokratyczne nigdy nie ograniczały się wyłącznie do uczestnictwa w wyborach, to coraz wyraźniej widać, że głos społeczeństwa - tak zwana opinia publiczna jest obecnie tworzona, wyrażana, a czasem nadużywana na nowe i nieprzewidywalne sposoby. W ciągu ubiegłych dwóch dekad reprezentacja polityczna przeniosła się z tradycyjnych partii i organizacji do rozproszonych ruchów, czasem manipulowanych przez media społecznościowe, czyniąc nasze społeczeństwo płynnym - parafrazując Zygmunta Baumana - co przypomina osiąganie konsensusu.

Santi Scimeca Kierownik projektu, Centralne Biuro Programu eTwinning

Jaką rolę odgrywają tu młodsze pokolenia? W jaki sposób edukacja, szkoły i nauczyciele mogą mieć wkład we wzmocnienie pozycji uczniów, aby mogli oni odgrywać aktywną rolę w naszym społeczeństwie? Czy szkoły są w stanie spełnić uzasadnione oczekiwania uczniów? Co ciekawe, Greta Thunberg, szwedzka uczennica i znana aktywistka walcząca z kryzysem klimatycznym, rozpoczęła swoją walkę od „strajku szkolnego", prawdopodobnie czując, że może sprawić, że jej głos zostanie usłyszany, jeśli nie pójdzie do szkoły, a zamiast tego stanie przed parlamentem krajowym z dużym transparentem o treści: „skolstrejk för klimatet".

Tysiące uczniów poszło za jej przykładem, opuszczając zajęcia szkolne i sprawiając, że problemem tym zajęli się politycy. Ale czy edukacja odegrała rolę w tym procesie?

Czy zaangażowanie Grety było wynikiem rozmów z nauczycielami, zajęć, w których uczestniczyła, czy projektu, w który była zaangażowana? Czy edukacja zapewniła właściwy kontekst dla tysięcy innych uczniów, którzy manifestują na ulicach, wzywając do przeciwdziałania kryzysowi klimatycznemu? Na to pytanie nie znamy odpowiedzi, ale mamy nadzieję, że system oświaty położył podwaliny, dzięki którym młode pokolenie postanowiło zakasać rękawy i zacząć działać. Ta gotowość do działania to w skrócie jest uczestnictwo demokratyczne.

Jak przedstawiono w niniejszej publikacji, Unia Europejska i władze oświatowe w państwach członkowskich, a także inne instytucje, takie jak Rada Europy, ponownie silnie zaangażowały się w edukację obywatelską i wspieranie jej, co znajduje wyraz w konwencjach ratyfikowanych przez setki państw oraz inicjatywach na szczeblu lokalnym i krajowym. Szkoły są w awangardzie i mają obowiązek zapewnić, że młode pokolenia uczą się demokracji i wdrażają ją w praktyce. Oznacza to budowanie wiedzy, rozwijanie umiejętności i postaw tworzących fundament dla kompetencji obywatelskiej, w tym dla poszanowanie wartości demokratycznych i praw

54

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

podstawowych. Podejście to obejmuje również „uczenie się przez działanie". W szkole każdy ma rolę do odegrania: dyrekcja powinna stwarzać warunki dla współdzielonego przywództwa i wyjścia poza tradycyjne metody nauczania i przedmioty; nauczyciele powinni rozwijać się zawodowo i dostrzegać związki pomiędzy programem nauczania a trendami społecznymi, natomiast uczniowie powinni działać i być postrzegani jako siła napędowa zmian. Również społeczność lokalna odgrywa zasadniczą rolę we wspieraniu tego procesu: szkoły, rodzice, stowarzyszenia, gminy należą do tego samego ekosystemu, który powinien być pielęgnowany i rozwijany, z uwzględnieniem wkładu każdego ze swoich członków. W ramach wspólnych wysiłków, musimy pracować nad rzecz bardziej włączającej, demokratycznej, autentycznej edukacji, która zajmuje się tym, co naprawdę ma znaczenie (kryzys klimatyczny, tolerancja, szacunek, wielokulturowość i inne zagadnienia) i przygotowuje młodych obywateli na przyszłość.

Niniejsza publikacja pokazuje, że istnieją szkoły, nauczyciele i projekty, które przygotowują grunt dla młodych ludzi, aby stali się myślącymi i zaangażowanymi obywatelami, gotowymi do wyjścia poza strefę komfortu ich szkoły. eTwinning zapewnia tym nauczycielom narzędzia, kontekst, inspiracje i niezbędne uznanie.

Przykłady przytoczone w niniejszej publikacji to tylko niektóre z wielu działań, które przygotowują jednostki do życia w społeczności i budują fundamenty, na których młodzi ludzie mogą się rozwijać i osiągnąć gotowość do tego, by mogli powiedzieć: „tak, to co robię ma znaczenie". Musimy pamiętać, że bez wpływu systemowego, realizacja pojedynczych projektów i działania pojedynczych szkół i nauczycieli wiążą się z ryzykiem, że pozostaną odizolowane i będą stanowić odosobnione próby.

Jednak setki projektów eTwinning mają siłę ruchu demokratycznego, pod warunkiem, że skupiają się na tym samym celu, dzielą się dobrymi praktykami i obracają swoje sukcesy na własną korzyść. Jeśli realizatorzy projektów będą się nawzajem wspierać, staną się widoczni i rozpoznawalni i wejdą w główny nurt edukacji.

Publikację tę dedykujemy wszystkich marzycielom, którzy każdego dnia zmieniają świat. A jest ich wielu.

55

Bibliografia Arnstein, S.R. (1969). A ladder of citizen participation. Journal of the American Institute of planners, 35(4), 216-224.

Assembly, U. G. (1989). Convention on the Rights of the Child. United Nations, Treaty Series, 1577(3).

Bacigalupo, M., Kampylis, P., Punie, Y., & Van den Brande, G. (2016). EntreComp: The entrepreneurship competence framework. Luxembourg: Publication Office of the European Union, 14.

Bäckman, E., & Trafford, B. (2007). Democratic Governance of Schools. Strasbourg: Council of Europe.

Beijaard, D., Meijer, P. C., Morine-Dershimer, G., & Tillema, H. (Eds.). (2005). Teacher Professional Development in Changing Conditions. Dordecht: Springer Netherlands.

Biesta, G., & Lawy, R. (2006). From teaching citizenship to learning democracy: overcoming individualism in research, policy and practice. Cambridge Journal of Education, 36(1), 63-79. doi: 10.1080/03057640500490981 Biesta, G. (2009). What Kind of Citizenship for European Higher Education? Beyond the Competent Active Citizen, 8(2), 146–158.

Biesta, G. (2011). Learning democracy in school and society: Education, lifelong learning, and the politics of citizenship. Rotterdam: Sense Publishers.

Chanoff, D. (1981). Democratic schooling: Means or end? Resolving the ambiguity.

The High School Journal, 64(4), 170-175.

Council of Europe. (2014). Education for Change. Change for Education. Teacher Manifesto for the 21st century. Strasbourg: Council of Europe. http://www.coe.int/ en/web/pestalozzi/-/conference-2014 Council of Europe (2017), Learning to live together, Report on State of Citizenship and Human Rights Education in Europe, Council of Europe Publishing, Strasbourg, p. 5 www.coe.int/en/web/edc/report-on-the-state-of-citizenship-and-human-rightsin-europe Council of Europe. (2018). Reference Framework of Competences for Democratic Culture. Strasbourg: Council of Europe. https://rm.coe.int/prems-008318-gbr-2508reference-framework-of-competences-vol-1-8573-co/16807bc66c

56

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

Council Recommendation of 22 May 2018 on promoting common values, inclusive education, and the European dimension of teaching (2018/C 195/01). Brussels Council Recommendation of 22 May 2018 on key compétences for lifelong learning (2018/C 189/01). Brussels Dewey, J. [1916(2008)]. Democracy and education. The project Gutenberg. www.gutenberg.org Accessed at 16 July 2019.

European Commission. (2017). EntreComp. Brussels: European Commission. jrc109128_entrecomp_into_action_-_final.pdf European Commission. (2015). Elements of a Policy Framework, ET 2020 Working Groups, Brussels European Commission. (2017). DigComp 2.0. Brussels: European Commission.

DigComp 2.0 European Commission. (to be published). LifeComp. Brussels: European Commission Eurydice (2017). Citizenship Education at School in Europe. Retrieved on 28 August 2019: https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/eurydicebrief-citizenship-education-school-europe-%E2%80%93-2017_en Hadjar, Andreas & Beck, Michael (2010). Who does not participate in elections in Europe and why is this? European Societies, 12:4, 521-542.

Hart, R. A. (1992). Children’s participation: From tokenism to citizenship (No. inness92/6).

Hedtke, R. (2013). Who Is Afraid of a Non-Conformist Youth? The Right to Dissent and to Not Participate. In R. Hedtke & T. Zimenkova (Eds.), Education for Civic and Political Participation: A Critical Approach (pp. 54-78). New York and London: Routledge Malafaia, C., Teixeira, P. M., Neves, T. & Menezes, I. (2016). Linking learning contexts: The relationship between students’ civic and political experiences and their selfregulation in school. Frontiers in Psychology. doi: 10.3389/fpsyg.2016.00575 Menezes, I. & Ferreira, Pedro (2014). Cidadania participatória no cotidiano escolar: A vez e a voz das crianças e dos jovens. Educar em Revista, 53, 131-147.

Mockler, N. (2011). Beyond “what works”: Understanding teacher identity as a practical and political tool. Teachers and Teaching: Theory and Practice, 17(5), 517–528.

OECD-PISA. (2018). Global Competence Framework. https://www.oecd.org/pisa/pisa-2018-global-competence.htm

57

Quintelier, E. (2010). The effect of schools on political participation: a multilevel logistic analysis. Research Papers in Education, 25:2, 137-154.

Ribeiro, N., Neves, T. & Menezes, I. (2017). An organization of the theoretical perspectives in the field of civic and political participation: Contributions to citizenship education. Journal of Political Science Education, 13:4, 426-446.

Spring, J. (2009). Globalization of Education: An introduction. New York: Routledge.

Stockemer, D. (2014). What drives unconventional political participation? A two levelstudy. The Social Science Journal, 51, 2, 201–211.

UN–UNESCO. (2015). Sustainable Development Goals (data, activities, lesson plans) http://www.unesco.hu | http://www.un.org/sustainabledevelopment/ Van Driel, B., Darmody, M., Kerzil, J., ‘Education policies and practices to foster tolerance, respect for diversity and civic responsibility in children and young people in the EU’, NESET II report, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2016 Westheimer, J. & Kahne, J. (1998). As quoted in Education for action: preparing youth for participatory democracy. in Ayers, et al. (Eds). (1998). Teaching for Social Justice. New York: New Press.

58

Jeśli nie w szkołach, to gdzie? Edukacja Demokracja eTwinning

www.etwinning.net

EC-04-19-500-PL-C ISBN: 978-92-9484-064-6