Wstęp

eTwinning: Budowanie demokratycznego środowiska w szkole

„Uczniów należy nie tylko przygotowywać do życia w demokracji, kiedy

dorosną; powinni móc żyć w demokracji już dziś.” — Alfie Kohn, autor i wykładowca W społeczeństwach demokratycznych, wszyscy z definicji mają polityczną i społeczną rolę do odegrania. Władze oświatowe w Europie zgadzają się co do tego, że młodzi ludzie potrzebują zatem zdobyć kompetencje niezbędne do realizacji takich politycznych i społecznych obowiązków. Zaangażowanie Unii Europejskiej w edukację obywatelską jest widoczne w szeregu podejmowanych przez nią inicjatyw. Promowanie aktywności obywatelskiej jest jednym z czterech celów europejskiej współpracy w dziedzinie polityki na rzecz kształcenia i szkolenia1; stanowi ona w szczególności, że drogą kształcenia należy upowszechniać Irene Paterakikierownik ds. pedagogicznych i monitoringu, Centralne Biuro kompetencje międzykulturowe, wartości demokratyczne Programu eTwinning oraz szacunek dla praw podstawowych, zwalczać wszelkie formy dyskryminacji i rasizm, a tym samym rozwijać u młodzieży umiejętność pozytywnego komunikowania się z rówieśnikami z różnych środowisk. Działająca w ramach ET2020 grupa robocza ds. promowania - poprzez edukację - postaw obywatelskich oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja, uzgodniła również w ostatnim sprawozdaniu2, że nabywanie wspólnych wartości oraz kompetencji społecznych i obywatelskich jest najlepiej wzmacniane poprzez interdyscyplinarne podejście obejmujące kilka przedmiotów w połączeniu z włączeniem ich do innych przedmiotów i osadzeniem ich w demokratycznej kulturze i etosie szkoły. W raporcie z 2017 r. poświęconym edukacji obywatelskiej, sieć Eurydice3 odnotowała, że oczekiwania społeczne wobec edukacji obywatelskiej wzrosły w wyniku znaczących i rosnących wyzwań w naszych społeczeństwach. Dlatego też edukacja obywatelska jest traktowana priorytetowo na poziomie europejskim i znajduje się w centrum uwagi w wielu krajach Europy. Ramy koncepcyjne opierają się na czte-

1 pod nazwą „ET2020": zob. ramy strategiczne pod adresem https://ec.europa.eu/education/policies/europeanpolicy-cooperation/et2020-framework_pl oraz konkluzje Rady pod adresem https://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52009XG0528(01)&from=PL 2 Grupa robocza ds. promowania - poprzez edukację - postaw obywatelskich oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja w latach 2016-2018 "Elementy struktur ramowych polityki" 3 Eurydice jest siecią zrzeszającą 42 biur krajowych z siedzibą we wszystkich 38 krajach programu Erasmus+

rech obszarach kompetencji w zakresie edukacji obywatelskiej (tj. obszarach wiedzy, umiejętności i postaw), którymi są: • skuteczne i konstruktywne interakcje z innymi; • myślenie krytycznie; • działanie w społecznie odpowiedzialny sposób; oraz • działanie demokratycznie. UE była również aktywnie zaangażowana w rozwój „Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030”.4. „Agenda 2030” stanowi wezwanie do działania na rzecz wspierania dobrobytu wszystkich ludzi i ochrony środowiska. Uznaje się w niej, że eliminacja ubóstwa musi iść w parze ze strategiami, które uwzględniają szereg potrzeb społecznych, w tym edukację i zdrowie, jednocześnie przeciwdziałają zmianom klimatu i promują pokój. Stwierdza się także, że młodzi ludzie „odgrywają kluczową rolę w procesie zmian”. Aby jednak mogli przyjąć tę aktywną i wiodącą rolę, potrzebują odpowiedniego wsparcia i narzędzi. Edukacja ma do odegrania ważną rolę w zapewnianiu młodym ludziom narzędzi do wykorzystania ich kreatywności i innowacji oraz do zaangażowania i aktywnego uczestnictwa w społeczności, w której żyją. Również Rada Europy w swoim raporcie na temat edukacji obywatelskiej i nauczania o prawach człowieka w Europie (Report on State of Citizenship and Human Rights Education in Europe, 2017) zauważa, że we wszystkich 47 państwach członkowskich edukacja jest coraz częściej traktowana jako narzędzie walki z radykalizacją prowadzącą do terroryzmu oraz skutecznej integracji migrantów i uchodźców, a także do przeciwdziałania rozczarowaniu demokracją i wzrostowi populizmu. Rozwijana jest współpraca międzynarodowa w dziedzinie edukacji na rzecz obywatelstwa demokratycznego i praw człowieka wspierająca podejścia krajowe dzięki podnoszeniu standardów i umożliwianiu państwom uczenia się od siebie nawzajem poprzez wymianę doświadczeń. Jednak pomimo rosnącej wiedzy na temat związku pomiędzy edukacją a stanem demokracji w Europie, w raporcie sygnalizuje się, że wyzwania nadal są obecne. W wielu krajach [....] edukacja obywatelska i nauczanie o prawach człowieka nie są w wystarczającym stopniu włączone do głównego nurtu. W niektórych obszarach uczenia się, takich jak kształcenie zawodowe, często zagadnie-

“Galaktyka eTwinning” EPAL Nafpaktou, Grecja

4 https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/ transformingourworld

nia te nie są poruszane. Tam, gdzie są one nauczane, w wielu przypadkach nie podejmuje się wystarczających działań w celu monitorowania ich wpływu, co oznacza, że nie są one traktowane priorytetowo, natomiast środki są przeznaczone na obszary edukacji, które podlegają ocenie i klasyfikacji. Konwencja ONZ o prawach dziecka (1989), ratyfikowana przez ponad 100 państw, ma znaczący wpływ na poprawę uczestnictwa młodzieży w życiu społecznym. Wyjaśnia wszystkim, że dzieci są podmiotami niezależnymi i w związku z tym mają prawa. W art. 12 Konwencji zawarto silne, choć bardzo ogólne wezwanie do uczestnictwa dzieci: „Państwa-strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania tych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.” Dalej w art. 13 stwierdza się, że: „Dziecko będzie miało prawo do swobodnej wypowiedzi; prawo to ma zawierać swobodę poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka.” Tylko wtedy, gdy te prawa będą realizowane, możemy oczekiwać, że młodzi ludzie będą odgrywać wiodącą rolę, nawet przy użyciu form działania takich jak podpisywanie petycji, udział w protestach, kampaniach w mediach społecznościowych itp. Szkoły stanowiące integralną część społeczności powinny być oczywistym miejscem promowania zrozumienia i doświadczenia uczestnictwa demokratycznego. eTwinning sprzyja uczestnictwu demokratycznemu nauczycieli, uczniów, rodziców i społeczności lokalnej, zapewniając im możliwość aktywnego udziału w projektach, kampaniach i różnych formach doskonalenia zawodowego. W Misji Szkół eTwinning, którą opracowywano przez ostatnie dwa lata, nacisk kładzie się na koncepcję współdzielonego przywództwa, natomiast uczniów postrzega się jako inicjatorów zmian, którzy „pełnią rolę grupy konsultacyjnej oraz inicjatora zmian na rzecz innowacji w pedagogice związanych z wykorzystaniem technologii.” W 2019 r. tematem przewodnim projektów eTwinning jest „uczestnictwo demokratyczne”. W programie eTwinning każdy ma możliwość uczestniczenia w równym stopniu we wszystkich działaniach, ponieważ nauczyciele i uczniowie mają w rękach narzędzia umożliwiające opracowywanie projektów, które odpowiadają ich konkretnym potrzebom. Nauczyciele zachęcają swoich uczniów do odgrywania aktywnej roli w planowaniu i realizacji projektów, a wyjątkowe talenty są nagradzane. Na przykład, uczeń, który ma talent do rysowania odgrywa aktywną rolę w opracowywaniu logo projektu lub plakatu promującego dane działanie. Wszystkie opinie są cenione. Nie jest więc zaskoczeniem, że wiele projektów dotyczących tematów związanych z demokracją, wartościami, prawami człowieka i dziecka, mową nienawiści, umiejętnością korzystania z mediów, nękaniem i fałszywymi wiadomościami zostało już zrealizowanych w ramach eTwinningu w poprzednich latach. Aby podkreślić znaczenie uczestnictwa demokratycznego i ułatwić pracę nauczycielom, eTwinning oferuje różnorodne materiały i zasoby, takie jak zestawy

eTwinning, które są przewodnikami do projektów eTwinning prowadzącymi krok po kroku przez realizację działań. Kilka przykładów z portalu eTwinning: • Have your say on your education (Decyduj o swojej edukacji) • Living in Harmony! (Życie w harmonii!) • Too young to vote, old enough to make change (Za młodzi, by głosować, wystarczająco dorośli, by zmieniać świat!) • Transmission for the Global Goals (TransMisja dla globalnych celów) • Your Voices Count! (Wasze głosy się liczą!) Wiosenna kampania eTwinning 2019 była przykładem tego, w jaki sposób eTwinnerzy mogą kreatywnie podejść do kwestii demokratycznego uczestnictwa. W wyimaginowanym wszechświecie nauczyciele i uczniowie podróżowali po pięciu planetach Galaktyki eTwinning, które noszą następujące nazwy: Prawa człowieka, Prawo i podejmowanie decyzji, Środowisko, Media i Historia. Brali też udział we wspólnych “Galaktyka eTwinning”, Rysunek ucznia z Rumunii działaniach i seminariach internetowych. Kampania dotyczyła takich tematów jak: „Zdobywanie umiejętności korzystania z mediów i rozpoznawania fałszywych wiadomości za pomocą wykrywacza kłamstw” oraz „Rozmowy o różnorodności i dyskryminacji - jak korzystać z internetowego narzędzia Stories that Move". Uczestnictwo demokratyczne jest nie tylko tematem zajęć, ale także postawą, sposobem działania i stylem życia. Jak już wspomniano wcześniej, szkoła jest dobrym miejscem do uprawiania demokracji. Patrząc z tej perspektywy, niniejsza publikacja ma na celu wprowadzić i zbadać różne aspekty uczestnictwa demokratycznego oraz przedstawić przykłady projektów eTwinning, a także pomysły na działania związane z tym zagadnieniem. W pierwszym rozdziale przedstawiono główne elementy uczestnictwa demokratycznego i rolę edukacji w zachęcaniu młodzieży do aktywnego zaangażowania. Drugi rozdział koncentruje się na roli nauczycieli w rozwijaniu kompetencji demokratycznej i na znaczeniu aktywnego obywatelstwa. W trzecim rozdziale opisano narzędzie pomagające uczniom rozwijać umiejętność krytycznego myślenia w celu zwalczania stereotypów i uprzedzeń.

Czwarty rozdział poświęcony jest młodym ludziom, którzy podjęli się ról przywódczych i sprawili, że ich głos został usłyszany. Przedstawiono tam przykłady, które mogą służyć jako źródło inspiracji dla innych uczniów. W ostatnich trzech rozdziałach zaprezentowano również projekty eTwinning poświęcone takim zagadnieniom jak demokracja, prawa człowieka, wartości, nękanie, mowa nienawiści, fałszywe wiadomości, wolontariat, aktywne obywatelstwo i umiejętność korzystania z mediów. Opisy projektów uzupełnione są opisami działań, które nauczyciele mogą wykorzystać jako inspirację dla własnych projektów. Jeśli to prawda, że uczestnictwo demokratyczne polega na posiadaniu praw, wiedzy, narzędzi i wsparcia, aby zrozumieć nasze społeczeństwo i podjąć działania, które wpłyną na jego przyszłość, mamy nadzieję, że ta publikacja będzie dla nauczycieli punktem wyjścia, poradnikiem i źródłem inspiracji na temat tego, jak wspierać uczniów, w stawaniu się lepszymi obywatelami. Świat potrzebuje ich teraz, bardziej niż kiedykolwiek wcześniej.

„Ukryte przesłanie przekazywane obecnie większości młodych ludzi przez społeczeństwo jest takie, że nie są oni potrzebni, że społeczeństwo samo będzie sprawnie działać, aż - w odległej przyszłości - przekaże im stery. Jednak prawda jest taka, że społeczeństwo nie działa sprawnie... ponieważ potrzebuje energii, inteligencji, wyobraźni i talentu, które młodzi ludzie mogą wnieść i pomóc nam pokonywać trudności. Rozpaczliwe próby rozwiązania problemów podejmowane przez społeczeństwo bez pełnego udziału nawet bardzo młodych ludzi

są idiotyczne" – Alvin Toffler, pisarz i futurysta