6 minute read
3. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w turystyce
W tablicy 1. zestawiono zakresy znaczeniowe dziedzictwa kulturowego, które dzieli się na dziedzictwo materialne i niematerialne. Zdaniem I. Lewandowskiej [2007, s.72] obydwa zakresy przeplatają się, więc nie można ich traktować odrębnie. Autorka podkreśla, że co prawda nauki humanistyczne i społeczne przykładają większą wagę do duchowego znaczenia dziedzictwa (tradycji), a z kolei rzeczy materialne są najważniejsze dla wszystkich, którzy zajmują się ochroną, konserwacją i udostępnianiem dóbr kultury, zabytków, dzieła sztuki.
Tablica 1. Zakresy znaczeniowe dziedzictwa kulturowego
Advertisement
Dziedzictwo niematerialne
Dziedzictwo materialne
• krwi - więzi rodzinne (tradycje, zwyczaje, normy moralne, zachowania, sposoby myślenia) • kultury - regionalnej bądź narodowej (znaczenie języka, symboli, poezji ludowej, pieśni, tańców, baśni kulturalnych, legend, tradycji kulturalnych danego regionu, państwa czy narodu) • historii – dziejów regionu, narodu, grupy etnicznej (ważne wydarzenia, postaci, miejsca pamiątkowe, bitewne, nazewnictwo) • wiary – wspólnoty kościoła i religii (wyznanie wiary, przykazania kościelne, miejsca kultu, poczet świętych, ważność hierarchii kościelnej, symboli religijnych) • zabytki – ruchome (znajdujące się w muzeach, archiwach i bibliotekach) i nieruchome (kościoły, zamki, pałace i dwory, architektura miejska i wiejska) • dzieła sztuki – znajdujące się w galeriach i muzeach (obrazy, rzeźby, wyroby jubilerskie, kryształy, sztukateria) • przedmioty codziennego użytku – znajdujące się w muzeach, skansenach lub zbiorach prywatnych (stroje, meble, dawne przedmioty gospodarstwa domowego, narzędzia rolnicze i rzemieślnicze) • urządzenia i miejsca publiczne – przechowywane w muzeach lub używane do dnia dzisiejszego (linie tramwajowe i kolejowe, mosty, kanały, dworce, latarnie, cmentarze)
Źródło: [Lewandowska 2007, s.84].
Dziedzictwo kulturowe służy rozwojowi turystyki. Dziedzictwo przyciąga turystów, a turystyka kieruje uwagę właśnie na dziedzictwo, które daje poczucie odrębności oraz odróżnia nas od innych narodów. Obiekty dziedzictwa kulturowego podnoszą przede wszystkim atrakcyjność turystyczną regionu i zwiększają konkurencyjność miejscowości w staraniach o przyjezdnych, dlatego są jednym z najbardziej popularnych narzędzi stymulujących rozwój lokalny i regionalny. Jednak zasoby dziedzictwa kulturowego tworzą znaczące i ciągle jeszcze nie w pełni wykorzystane możliwości rozwojowe regionu. Wartość dziedzictwa kulturowego wynika zarówno z formy, jak i treści oraz pełnionych przez nie funkcji. Wartość formy rozważana jest w kategoriach estetycznych – piękna i unikatowości. Wartość dziedzictwa kulturowego jest bardzo mocno sprzężona z jego funkcjami [Pawłowska, Swaryczewska 2002, s.43-61]. Dziedzictwo kulturowe jest bez wątpienia
podstawowym czynnikiem rozwoju społecznego i ekonomicznego danego regionu poprzez rozwój turystyki.
U podstaw wykorzystania dziedzictwa w rozwoju danego terytorium leży świadomość dziedzictwa kulturowego wśród społeczności, władz lokalnych i gospodarzy zasobów kulturowych. Wysoki poziom tej świadomości pozwala na optymalną waloryzację ekonomiczną zasobów, a następnie umożliwia takie nimi zarządzanie, które nie jest ochranianiem go przed zmianami, ale podlega raczej na sterowaniu zmianami we właściwym kierunku [Jędrysiak 2011, s.37].
Dziedzictwo kulturowe może stać się wartościowym produktem rynkowym, również przedmiotem wymiany i współpracy. Dziedzictwo kulturowe ma ogromne znaczenie w rozwoju turystyki kulturowej - jest magnesem i główną siłą przyciągającą turystów. Ponadto dziedzictwo kulturowe regionu odgrywa ważną rolę w określeniu tożsamości regionalnej mieszkańców.
Turystyka dziedzictwa kulturowego zorientowana jest przede wszystkim na obiekty materialne, co może stanowić poważną przeszkodę w pełnowartościowym zrozumieniu przekazu kulturowego w sytuacji, gdy pominięte lub zepchnięte na margines zostaną elementy kultury niematerialnej, czyli uwarunkowane historycznie w danym społeczeństwie normy i wartości, a więc również zwyczaje, postawy i określony sposób zachowania zamieszkujących dany obszar ludzi [Wyleżałek 2011, s.28-29].
Turystyka kulturowa oparta na dziedzictwie kulturowym, podlega takim samym prawom rynku, jak inne branże turystyczne, ma jednakże swoja specyfikę, gdyż dominują w niej wrażenia estetyczne. Produkty turystyki kulturowej mają charakter doznaniowy, opierają się na doświadczeniach turystów, związanych w wydarzeniach, obecnością na szlaku, relacją z zabytkowymi budynkami lub przedmiotami. Można je zatem rozpatrywać w ramach gospodarki doświadczeń. Źródłem doznań są różnorakie aktywności kulturalne, jak możliwość uczestnictwa w kulturalnych wydarzeniach czy lokalnych tradycjach. To właśnie intensywność kulturalnych aktywności jest zachętą dla turystów do odwiedzenia określonego terytorium [Wacięga 2009, s.242].
Atrakcje przyciągające turystów kreowane są nie tylko na bazie tradycyjnego dziedzictwa kulturowego. Obserwujemy dynamiczny proces powstawania nowych obiektów (np. parków rozrywki), mnożą się różnego rodzaju wydarzenia, imprezy cieszące się olbrzymią popularnością (np. inscenizacja bitwy pod Grunwaldem). Dziedzictwo kulturowe stało się istotnym składnikiem produktów turystycznych. Liczą się tu te elementy kultury, które zostały wyróżnione, podlegają ocenie. Zakłada się, że są one szczególnie warte akceptacji, świadczą bowiem o wielkości bądź odrębności czy też tożsamości kulturowej. Zdaniem Z. Kruczka [2012, s. 244] udostępnianie dziedzictwa kulturowego turystom nakłada na zainteresowanych konieczność ponownego i stałego „odkrywania” zasobów. Jest to o tyle istotne, że na bazie dziedzictwa powstają wartościowe produkty turystyczne.
Budowa produktów turystycznych w oparciu o elementy dziedzictwa znajduje swój sens tylko na określonym terenie, a jedynym podmiotem, który może „zrozumieć” dziedzictwo i wprowadzić je do oferty turystycznej jest społeczność lokalna, która znajduje się w sercu tego dziedzictwa. Tylko bowiem lokalna miejscowa ludność może zmobilizować się i spowodować, że dziedzictwo to ożyje i stanie się elementem rozwoju lokalnego [Karczewska 2002].
Często z bogactwa dziedzictwa kulturowego nie zdają sobie sprawy sami jego spadkobiercy, dlatego tworzenie produktu turystyki kulturowej w oparciu o dziedzictwo kulturowe powinno w każdym przypadku poprzedzać dokładne rozpoznanie zasobów
i potrzeb rynku. Promocja produktu turystyki kulturowej powinna być skierowana zarówno
do turystów jak i lokalnej społeczności. Należy przy tym pamiętać, że niewiedza może nie tylko uniemożliwić wykorzystanie zasobu, ale także doprowadzić do jego zniszczenia przy okazji innej działalności [Małek 2003, s.32].
Należy też pamiętać o dziedzictwie kulinarnym, które stanowi istotny składnik turystyki kulturowej. Produkty żywnościowe i artykuły spożywcze, charakteryzujące się szczególnymi cechami jakościowymi i tradycyjnymi sposobami wytwarzania przy wykorzystaniu „starych” technologii i silnie związane z regionem ich historycznego wytwarzania są czynnikami, które przyciągają turystów. Powiązania dziedzictwa kulturowego z dziedzictwem kulinarnym wynikają z nierozłącznego związku tradycji kulinarnych i sposobów żywienia wybranych grup ludności z uwarunkowaniami kulturowymi na danym obszarze. Podczas podróży turyści, odwiedzając nieznane obszary, poznają ich historie, tradycje, codzienne życie mieszkańców i panującą tam kulturę, m.in. dzięki poznawaniu nowych, nieznanych dotąd potraw [Czarniecka-Skubina, Kozak 2010, s.55].
W Polsce dziedzictwo kulinarne dopiero zdobywa sobie należną pozycję, zaczyna być uważane za równie ważny element dziedzictwa narodowego, co historia i kultura. Dziedzictwo
kulinarne możemy najogólniej należy rozumieć jako: produkty żywnościowe i potrawy, charakteryzujące się szczególnymi cechami jakościowymi, tradycyjnymi sposobami
przyrządzania i wytwarzania, sięgającymi często odległej historii [Gąsiorowski 2004, s. 51]. Produkty te wytwarzane są głównie w małej skali przy wykorzystaniu specyficznych umiejętności i technologii, a także związane są z określonym obszarem geograficznym.
Tradycje kulinarne to ważny element dziedzictwa kulturowego. Kuchnia odgrywa ogromną rolę w promocji każdego regionu, właśnie ze względu na swoją różnorodność, specyficzność typowych dla danego regionu produktów żywnościowych i potraw. Kiedy dodamy do tego także tradycyjną oprawę spożywania posiłków i obchodzenia świąt, to budujemy niepowtarzalny klimat, który w różne regiony świata przyciąga rzesze turystów. Turystyka sprzyja zachowaniu i kultywowaniu odrębności kulturowej. Dziedzictwo kulturowe, a w tym kulinarne staje się wartościowym produktem rynkowym. Jest wielkim atutem rozpatrywanym w aspekcie turystyki. To jest ciekawe, fascynujące i oryginalne dla cudzoziemców i na tym można dobrze zarabiać. To jest skarb, którego nie poznała jeszcze Europa i świat, podobnie jak nasze społeczeństwo [Wożniczko, Jędrysiak, Orłowski 2015].
Warto jeszcze dodać, że dziedzictwo kulturowe, na którym jest oparty produkt turystyki kulturowej, stanowi swoisty kapitał, którego specyfika polega na tym, że nie da się go pomnożyć, jest za to katalizatorem rozwoju. Należy o niego dbać, aby nie utracił swojej wartości. Najcenniejszą
wartością dziedzictwa kulturowego jest autentyzm, który czyni go bezpośrednim
łącznikiem z przeszłością i jest źródłem do poznania naszej historii. Autentyczność substancji zabytkowej jest kluczowa, ponieważ dziedzictwo kulturowe to zasób nieodnawialny, jego strata jest nieodwracalna, a w konsekwencji oznacza spadek wartości kapitału.
Zasoby dziedzictwa kulturowego są jednym z najważniejszych elementów dających poczucie „zakorzenienia” jednostce i społecznościom lokalnym. Mariaż kultury, turystyki i nowych technologii jest możliwy i może przynieść wiele korzyści społecznych i ekonomicznych, ale musi opierać się na koncepcji trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz kreatywności samych mieszkańców [Żabińska 2011, s.29].
Realizacja projektów związanych z wykorzystaniem istniejącego dziedzictwa nie jest łatwa i nie odbywa się samoistnie. Z reguły wymaga dużych nakładów pracy i środków na realizację takiego projektu.
Meandry Kaczynki (Małej Wierzycy) przed wpłynięciem do Wierzycy w Pałubinie koło Zamku Kiszewskiego. - foto JK Grodzisko w Owidzu. - foto JK
