2. Dziedzictwo materialne i niematerialne

zaś wzbogaca i chroni dobra kulturalne. Toteż względy gospodarcze powodują często, że dziedzictwo kulturowe staje się cennym produktem rynku turystycznego. Dziedzictwo kulturowe i turystyka są ze sobą nierozerwalne. Dziedzictwo kulturowe przyciąga turystów, a z kolei turystyka kieruje uwagę właśnie na dziedzictwo. Dziedzictwo kulturowe może

być czynnikiem stymulującym rozwój turystyki, ale pod warunkiem, iż jest ono rozpoznane i odpowiednio wykorzystane. Jest ono zasobem (kapitałem)

w rozumieniu ekonomicznym i społecznym. Oznacza to, że właściwa ochrona zasobów, konserwacja zabytków i ich odpowiednia adaptacja może przyczynić się do rozwoju turystyki, a także do poprawy estetyki otoczenia i tym samym stanowić niematerialny, pozaekonomiczny, psychologiczny czynnik, służący poprawie poziomu życia.

2. Dziedzictwo materialne i niematerialne

Mówiąc o dziedzictwie kulturowym, ma się na myśli zarówno [Midura 2006, s.259]: • dziedzictwo narodowe – wielkie, do którego możemy zaliczyć ważne zabytki, miejsca upamiętniające historyczne wydarzenia, język polski stanowiący ważny składnik tożsamości narodowej, wybitne postacie z historii i kultury polskiej, jak i • dziedzictwo lokalne – małe, które jest ważne dla lokalnej społeczności, grupy regionalnej, mieszkańców jednej wsi itp. Są to m.in. gwara, lokalne zwyczaje, wydarzenia mające na wpływ na historię grupy.

Obydwa dziedzictwa się przenikają i są od siebie zależne, a składniki kultur lokalnych mogą się stać elementami zaliczanymi do dziedzictwa narodowego [Ługowska 1996, s.7]. Dziedzictwo kulturowe każdego narodu - to nie tylko zabytki materialne, materialne świadectwa jego przeszłości i cuda przyrodnicze, ale również idee niematerialne, dziedzictwo niematerialne, które tworzy naszą zbiorową pamięć. Jeśli kultura materialna podtrzymuje tożsamość narodu to z pewnością dziedzictwo duchowe, niematerialne tworzy ją, kształtuje, wzbogaca i pobudza do materialnego wyrażania. Niematerialne wartości stanowią pierwotną wartość systemów kulturowych.

Z nich sublimowały się wartości materialne dopełniające obrazu kultury każdej ludzkiej wspólnoty.

Dziedzictwo niematerialne (duchowe) przekazywane jest z pokolenia na pokolenie, odtwarzane niezmiennie przez wspólnoty w korelacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do otaczającej przyrody. Zwykle dla każdej społeczności dziedzictwo niematerialne jest na równi z materialnym dziedzictwem, źródłem poczucia tożsamości kulturowo-wspólnotowej oraz ciągłości ich tradycji [Ratkowska, Jędrysiak 2011, s.328].

Niematerialna część dziedzictwa kulturowego ma szczególne, często niedoceniane znaczenie dla odbiorców. Na gruncie polskim, powołany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zespół ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego przy współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa, opracował formularz wniosku na tzw. krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Wierzyca w Pogódkach, od strony Kobyla. - foto JB

Meandry Wierzycy pod Czarnocinem, od strony Pogódek. - foto JB

Wda w Małym Bukowcu, przy moście kamień upamiętaniający biwakowanie Karola Wojtyły (św. Jana Pawła II). - foto JB

Meandry Wdy i rezerwat Krzywe Koło. - foto JB

Poniżej przedstawiono pełny spis tego co składa się na wartości niematerialne na podstawie kwestionariusza zawartego w „Karcie dziedzictwa kulturowego miejscowości”2:

• techniki i umiejętności wpływające na powstawanie krajobrazów, budowę domów, produkcję sprzętów domowych i wytwarzanie produktów lokalnych; • lokalne dialekty, muzykę, literaturę mówioną wywodzącą się z tradycji niepiśmiennej, również opowiadania i legendy, w których występują osoby i miejsca stanowiące część lokalnej historii, a także nazwy miejscowe, odzwierciedlające historię lub osobliwe cechy miejsc; • zachowania zbiorowe takie jak niektóre zwyczaje (procesje, pochody, itp.) lub święta (kalendarzowe, rolnicze, religijne); • wydarzenia i miejsca historyczne, jako przykłady wymienia się tu bitwy, zjazdy, pobyty monarchów, popisy wojskowe, łowy, etc., zdarzenia ważne w skali lokalnej, regionalnej i/ lub ogólnokrajowej; • miejsca związane z wybitnymi postaciami historycznymi – zarówno osobami ważnymi dla regionu czy kraju lub znanymi obcokrajowcami, które nie odegrały większej roli dla danej społeczności a jedynie przebywały w danym miejscu; • tradycyjne nazwy miejscowe (istniejące, a także te, które zniknęły): miast, wsi, dzielnic, ulic, placów, cmentarzy, parków, ogrodów, mostów, fabryk itp.; • dzieła muzyki, literatury, filozofii itp. – obejmujące dzieła powstałe w danej miejscowości, stworzone w danym miejscu przez twórcę (dawnego czy współczesnego) mieszkającego na stałe lub przebywającego przez jakiś czas, jeżeli jest to wystarczająco potwierdzone w źródłach; • tradycje, np. strój, charakter budownictwa, elementy zdobnictwa, zwyczaje, obrzędy itp., które miały znaczenie dla kształtowania się tożsamości kulturowej: narodowej, regionalnej czy lokalnej; • uroczystości i ceremonie mające miejsce w danej miejscowości, powtarzające się (dawniej czy obecnie) cyklicznie i mające znaczenie dla tożsamości kulturowej lokalnej; • wierzenia, objawienia – by móc mówić o wierzeniach czy objawieniach potrzebne jest przedstawienie źródeł, potwierdzających zaistnienie zjawiska. Hasło „wierzenia” niesie ze sobą w tym przypadku także treści religijne np. kult świętych; • legendy związane z daną miejscowością, postacią historyczną, miejscem, wydarzeniem, które można potwierdzić w źródłach czy opracowaniach; • tradycyjne umiejętności i zajęcia ludności, które miały i mają wpływ na życie społeczności lokalnej; • warsztaty i produkcja artystyczna – zarówno w ujęciu historycznym jako tradycji produkcji przedmiotów artystycznych, jak i istnienie w danej miejscowości warsztatu artystycznego; • elementy semiotyczne – znaki związane z miejscowością, gdzie znak rozumiany jest jako symbol.

2 „Karty dziedzictwa kulturowego miejscowości. Ochrona wartości krajobrazu i środowiska kulturowego w studium do planu i miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy" opracowano w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Krakowie w ramach ogólnopolskiego programu Ministerstwa Kultury i Sztuki: Ochrona i konserwacja zabytkowego krajobrazu kulturowego. Karta i wytyczne do karty zostały opublikowane w: Studia i materiały. Krajobrazy, t. 18 (30), Warszawa 1998. Od stycznia 2013 r. krajową listę tego dziedzictwa prowadzi Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a wnioski o umieszczenie na niej zjawisk dziedzictwa niematerialnego przyjmuje Narodowy Instytut Dziedzictwa. Ma ona gromadzić informacje o zwyczajach, rytuałach, obrzędach, dziedzinach tradycyjnego rzemiosła, aby je promować i chronić. Wnioski mogą składać społeczności lokalne, organizacje pozarządowe, instytucje i osoby prywatne.