1. Definicja dziedzictwa kulturowego

Rozdział I

Dziedzictwo kulturowe przesłanką rozwoju turystyki w regionie

1. Definicja dziedzictwa kulturowego

Dziedzictwo kulturowe to nic innego jak dziedziczenie kultury, złożonej całości, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, techniki wytwarzania i używania narzędzi, a także sposób porozumiewania się. Idąc dalej, E. Puchnarewicz [2011, s.7] podkreśla, że dziedzictwo kulturowe ma wyraz społeczny. Wymienione wyżej elementy są bowiem wytworem życia społecznego grup ludzkich na różnym poziomie ich organizacji. Pamięć o dziedzictwie kulturowym kształtuje tożsamość narodową, jak również wzmacnia tożsamość indywidualną, właśnie dlatego tak istotne jest przybliżanie i przedstawianie dziedzictwa kulturowego. Bez znajomości przeszłości – kulturowych korzeni – trudno budować społeczną przyszłość [Wyleżałek 2011, s.13].

Dziedzictwo kulturowe to przestrzeń miejska jak i wiejska, obiekty archeologiczne, zabytki architektury i budownictwa, dzieła sztuki w swoim środowisku naturalnym, w muzeum, źródła rękopiśmienne, dawne książki. Najczęściej dziedzictwo kulturowe utożsamiamy z architekturą i sztuką, jednak trzeba pamiętać, że składają się na nie wszystkie formy działalności ludzkiej w środowisku fizycznym. Dziedzictwo kulturowe to także ludzie z ich podziałami etnicznymi, wyznaniowymi, to struktury społeczne, lokalna tradycja – często ustna. Są to źródła informacji o życiu człowieka oraz historycznym rozwoju jego umiejętności artystycznych i technicznych [Jędrysiak 2008, s.25-26].

Dziedzictwo kulturowe może być bardzo różnie pojmowane i przedstawiane. Można je rozumieć jako wszechstronny obraz wielorakiego procesu dziejowego. Obejmuje ono wówczas dzieje polityczne i społeczno-gospodarcze, dzieje filozofii, nauki i techniki, dzieje wychowania i oświaty, dzieje literatury, sztuki, muzyki, dzieje religii i kościołów, dzieje obyczajów, zwyczajów i życia codziennego. Można rozumieć dziedzictwo kulturowe jako prostą opowieść o powszechnym

życiu. Obejmuje ono wówczas codzienne zajęcia i rozrywki, mieszkania i ubiory, stosunki rodzinne i towarzyskie, obyczaje i zwyczaje, wierzenia i moralność, modę i obrzędy. Dziedzictwo kulturowe w takim ujęciu przybliża ludzi i czasy minione znacznie lepiej niż historia przedstawiająca wielkie wydarzenia, idee i dzieła [Pepłowska 2003, s.15].

Najpełniejsza definicja dziedzictwa kulturowego została przedstawiona przez J. Pruszyńskiego [2001, s.50] , jego zdaniem, dziedzictwo kulturowe to zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju, oraz przekazania następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej.

Jednym z warunków zachowania własnej tożsamości kulturowej, a zarazem dalszego jej trwania, jest przekazywanie dziedzictwa kulturowego z pokolenia

na pokolenie. Przekazywanie dziedzictwa kulturowego odgrywa bardzo dużą rolę także w utrwalaniu związków poszczególnych jednostek ludzkich, grup społecznych z danym krajem, regionem czy miejscem. Dziedzictwo kulturowe jest uważane za ważny czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego, środek poszukiwania dróg porozumienia w regionach dotkniętych konfliktami na tle etnicznym lub religijnym oraz za wyraz różnorodności kulturowej krajów i regionów świata. Warto również zaznaczyć, że dziedzictwo kulturowe w wymiarze lokalnym, będąc nośnikiem wielorakich wartości, oddziałuje na wszystkie sfery człowieka, umożliwiając mu wielopłaszczyznowy rozwój. Przyczynia się do integralnego, z zarazem naturalnego rozwoju osoby, który z jednej strony odpowiada wrodzonym właściwościom, uzdolnieniom i tradycji poszczególnych grup, z drugiej zaś– umożliwia realizację procesu wychowania dojrzałego człowieka zakorzenionego w dziedzictwie swoich przodków, a przez to mającego poczucie własnej podmiotowości i tożsamości.

Dziedzictwo kulturowe jak podkreśla P. Petrykowski [2003, s.141] jest niezwykle ważnym czynnikiem w funkcjonowaniu grup społecznych i wzajemnej relacji międzyludzkich, gdyż wyjątkowo integruje ludzi we wspólnotach. Zdaniem autora na dziedzictwo kulturowe składają się dyspozycje o różnym stopniu konkretności, takie jak: wzory zachowania (styl życia, normy etyczne), reakcje na określone fakty lub wytwory kultury, poczucie obowiązku czy poczucie własności grupowej

Dziedzictwo kulturowe jest narodowym dobrem i jednym z najważniejszych celów społecznych. Jako dzieło człowieka może mieć charakter uniwersalny lub regionalny.

W jednym i drugim przypadku jest predestynowane do odegrania zasadniczej roli w polityce regionalnej państwa oraz działalności samorządnych regionów [Midura 2006, s.259]. Dziedzictwo kulturowe to pomost pomiędzy przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. W dzisiejszych czasach wielkich przemian społeczno-gospodarczych ochrona dziedzictwa jest jednym z podstawowych obowiązków współczesnego społeczeństwa.

Zabytki i miejsca składające się na dziedzictwo kulturowe są dla wielu osób

źródłem emocjonalnych i estetycznych przeżyć. Współczesne społeczeństwo może więc czerpać korzyści z ochrony i aktywnego korzystania z tego dziedzictwa, stanowiącego podstawę rozwoju turystyki. Uważa się, że kultura inspiruje rozwój turystyki, turystyka