5. Turystyka kulturowa i jej rodzaje

Istnieją dwa skrajne podejścia do turystyki kulturowej. W wąskim rozumieniu jej zainteresowanie ogranicza się praktycznie wyłącznie do zabytków kultury materialnej. Podejście szerokie pozwala na uwzględnienie wszystkich przejawów kultury, a zatem jest bardziej odpowiednie do charakteryzowania współczesnego ruchu turystycznego, w którym ważnym elementem są często współcześnie wykreowane atrakcje [Małek 2003, s.21-23].

5. Turystyka kulturowa i jej rodzaje

Termin „turystyka kulturowa” jest określeniem obejmującym wszelkie formy podróży, których głównym motywem jest chęć kontaktu z kulturą i jej współtworzenie, dlatego najkrócej można określić, że turystyka kulturowa jest formą turystyki, która zawiera oferty kulturalne, takie

jak zwiedzanie obiektów kultury i/lub poznawanie zwyczajów danej społeczności.

Warto podkreślić, że turystyka kulturowa oparta na dziedzictwie kulturowym jest

jednym z najstarszych rodzajów turystyki, a jednocześnie jedną z tych, która w ostatnich

latach rozwija się najszybciej. Związana jest ona z szeroko rozumianą kulturą, która od zarania dziejów ludzkości towarzyszyła człowiekowi.

Turystyka kulturowa opiera się na kontaktach i poznawaniu duchowego oraz

materialnego dziedzictwa kulturowego różnych społeczności na całym świecie. Turystyka nie tylko prezentuje, przedstawia, interpretuje kulturę, a zwłaszcza dziedzictwo kulturowe, lecz także wytwarza kulturę. Dziedzictwo kulturowe jest wielką wartością i zawiera różnorodność treści kulturowych, które odnoszą się do przyrody, ludzi i ich wytworów. Turyści chcą być świadkami atrakcyjnych wydarzeń: wysłuchać koncertu, zobaczyć spektakl, uczestniczyć w festiwalach folklorystycznych, świętach regionalnych, zobaczyć i poznać obiekty dziedzictwa kulturowego i spróbować przy tym przysmaków kuchni regionalnej. W ten sposób powstaje przestrzeń kulturowa, która jest atrakcyjna dla turystów, a przy dobrym zagospodarowaniu może stać się źródłem dochodów dla społeczności regionu i kraju. Głównym celem turystów zainteresowanych turystyką kulturową jest zwiedzanie obiektów dziedzictwa kulturowego, zabytków architektury, miejsc związanych z ważnymi wydarzeniami i postaciami historycznymi, obiektów militarnych, obiektów kultu religijnego, zespołów budownictwa wiejskiego i ośrodków sztuki ludowej, muzeów, skansenów itp.

Celem turystyki kulturowej jest także uczestnictwo w uroczystościach religijnych, festiwalach folklorystycznych, przeglądach piosenki, regionalnych świętach i innych. Dużą atrakcją dla turystów mogą stać się zabytki związane z kulturą mniejszości religijnych i etnicznych: kościoły, cerkwie, synagogi, stare cmentarze. Tego typu podróże są połączone także z wycieczkami po muzeach, odwiedzaniem wystaw, teatrów, miejsc związanych ze sławnymi postaciami, itp. [Jędrysiak 2008, s.10].

Cele współczesnej turystyki kulturowej są głownie realizowane w miastach, z uwagi na dużą koncentrację w nich obiektów historycznych i kulturalnych, nowoczesnej architektury, rozwiązań urbanistycznych i wielu form rozrywki. Obok materialnych dóbr historycznych kulturowych ważnym elementem przyciągającym turystów jest chęć poznania życia codziennego mieszkańców danego miasta, obszaru wiejskiego oraz uczestniczenie w wydarzeniach związanych z obrzędami, obyczajami, świętami, organizowanymi festiwalami muzycznymi, inscenizacjami dawnych bitew czy pokazami starych technologii i technik wytwórczych [Helnerska 2012, s.41].

Funkcje turystyki kulturowej są zbieżne z ogólnymi funkcjami turystyki, które wymienia m.in. W.W. Gaworecki [2010, s. 374-407]. Są to następujące funkcje: wypoczynkowa, zdrowotna, wychowawcza, kształceniowa, miastotwórcza, edukacji kulturowej, ekonomiczna, etniczna, funkcja kształtowania świadomości ekologicznej, polityczna, promocji wartości religijnej i kształtowania sprawiedliwości społecznej. Wszystkie wymienione funkcje turystyki odnoszą się również do turystyki kulturowej, jednak promowanie wartości kulturowych jest jedną z takich funkcji, która jest specyficzna dla turystyki kulturowej [Niemczyk 2012, s. 33]. Turystyka kulturowa bowiem obejmuje wszelkie formy podróży, których głównym motywem jest chęć kontaktu z kulturą w szerokim jej rozumieniu [Małek 2003, s.20-21].

Turystyka kulturowa posiada wiele form, które wynikają z ogromnego obszaru jaki obejmuje ta forma turystyki. Formy te adresowane są do poszczególnych grup odbiorców o określonych zainteresowaniach i często o zbliżonym poziomie intelektualnym. Niektóre z nich, jak np. turystyka imprez kulturalnych lub turystyka pielgrzymkowa, charakteryzują się dużą liczba uczestników, choć nie są przejawem masowości. Turystyka kulturowa nie znosi pośpiechu, stawia na dokładność zwiedzania i potrzebę poznawania w tak długim czasie, jaki jest potrzebny turyście do pełnej satysfakcji [Sasinowski 2009, s.301].

Turystykę kulturową wyróżnia specjalizacja i wielość form, na które zwraca uwagę K. Buczkowska [2008, s. 46]. Wyróżnia m.in. następującą klasyfikację form turystyki kulturowej: • turystykę dziedzictwa kulturowego, odnoszącą się m.in. do: turystyki chronionego dziedzictwa, turystyki historycznej, turystyki etnograficznej, turystyki sentymentalnej (nostalgicznej); • turystykę kultury współczesnej, obejmującą m.in.; turystykę imprez i wydarzeń kulturalnych, turystykę do obiektów architektury współczesnej, turystykę do parków tematycznych; • turystykę dziedzictwa kulturowego i kultury współczesnej w zakresie m.in.: turystyki miejskiej, turystyki biograficznej i literackiej, turystyki religijno-pielgrzymkowej, turystyki kulinarnej i winiarskiej.

A. Mikos v. Rohrscheidt [2008b, s.52] dzieli turystykę kulturową na trzy zasadnicze grupy, w których dalej wyróżnia poszczególne typy. Do pierwszej grupy – turystyki wysokiej kultury należą: turystyka dziedzictwa kulturowego, muzealna, literacka oraz eventów kultury wysokiej. Do drugiej grupy – turystyki edukacyjnej należą: podróże studyjne, tematyczne, językowe oraz seminaryjne. Zaś do trzeciej – powszechnej turystyki kulturowej – należą: turystyka miejska, obszarów wiejskich, etniczna, militarną, żywej historii, kulturowo – przyrodniczą, egzotyczna, religijna i pielgrzymkowa, kulinarna, hobbystyczna, regionalna oraz obiektów przemysłowych i technicznych.

Przytoczone podziały (klasyfikacje), czy też wyróżnione formy turystyki kulturowej są czasami zbyt ogólne i nieprecyzyjne w przekazie (np. turystyka miejska).

Dla przejrzystej (czytelnej) a zarazem prostej klasyfikacji, warto zaproponować podział turystyki kulturowej na sześć form (grup) [Wyszowska, Jędrysiak 2017, s.28]: • turystyka dziedzictwa kulturowego, • turystyka religijna, • turystyka muzealna, • turystyka przemysłowa, • turystyka militarna, • turystyka imprez i wydarzeń kulturalnych.

Kryterium tego podziału jest cel główny wyjazdu o charakterze kulturowym. Turyści mogą odbywać podróże i pobyty w celu: poznawania obiektów dziedzictwa kulturowego, zwiedzanie obiektów przemysłowych i poprzemysłowych, obiektów militarnych, różnego rodzajów muzeów, obiektów sakralnych, lub uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych takich jak: przeglądy, festiwale, festyny, jarmarki.

Opis poszczególnych form turystyki kulturowej z krótką charakterystyką pokazano w tablicy 2.

Tablica 2. Klasyfikacja turystyki kulturowej

Lp. Formy turystyki kulturowej

1 Turystyka dziedzictwa kulturowego – turystyka miejska

2 Turystyka religijna

3 Turystyka muzealna

4 Turystyka przemysłowa

5 Turystyka militarna

6 Turystyka imprez i wydarzeń kulturalnych

Źródło: Opracowanie własne.

Krótka charakterystyka

Jest to turystyka zorientowana na zwiedzanie obiektów dziedzictwa kulturowego (głównie światowego wpisanego na Listę UNESCO oraz Pomniki Historii). Do tego rodzaju turystyki zalicza się turystykę miejską, która bazuje przede wszystkim na dziedzictwie obiektów kulturowych oraz turystykę na obszarach wiejskich, która głównie opiera się na dziedzictwie niematerialnym. Ten rodzaj turystyki nastawiony jest na podróżowanie i zwiedzanie obiektów sakralnych i miejsc związanych z historią różnych religii i wyznawaniem kultu religijnego. Celem turystyki religijnej jest poróżowanie do miejsc świętych w celach związanych z poznawaniem religii różnych kultur i narodów. Turystyka pielgrzymkowa natomiast nastawiona jest przede wszystkim na przeżycia duchowe związane z pogłębieniem wyznawanej wiary. To rodzaj turystyki nastawionej głównie na zwiedzanie muzeów o bogatych zbiorach, które prezentują dorobek kultury i cywilizacji na przestrzeni wieków w danym regionie, kraju, czy Europy (np. w dziedzinie malarstwa). Ważnym krokiem w rozwoju turystyki muzealnej w Polsce w ostatnich latach w są tzw. „Noce muzeów”. Są to podróże turystyczne, ukierunkowane głównie na zwiedzanie historycznych lub czynnych obiektów związanych z wydobyciem surowców, produkcją masową oraz krajobrazów przemysłowych, historią zakładów przemysłowych i poprzemysłowych. To turystyka zorientowana głównie na zwiedzanie muzeów wojskowych, obiektów obronnych , pól bitew, pomników i cmentarzy upamiętniających wydarzenia wojskowe. Druga gałąź turystyki militarnej to udział w pokazach sprzętu wojskowego, spotkania i zloty miłośników militariów, inscenizacjach potyczek i bitew, turystyka żywej historii i odtwórstwo historyczne. Ten rodzaj turystyki kulturowej stanowi zazwyczaj domenę miast, które odznaczają się największą koncentracją obiektów historycznych oraz centrami życia kulturalnego w skali kraju czy regionu. Są to festiwale muzyczne, teatralne, filmowe, pokazy karnawałowe, fiesty, festyny, jarmarki, wielkie koncerty, turystyka obiektów architektury współczesnej, turystyka do parków tematycznych, imprez targowych, turystyka kulinarna (festiwale i imprezy kulinarne, prezentacje i degustacje, wizyty w restauracjach).

Turystyka kulturowa podlega transformacji w czasie. Oznacza to, że w poszczególnych okresach historycznych, znaczenie i charakter turystyki kulturowej różniły się od siebie. Z powyższego założenia wynika, że turystyka kulturowa związana jest z modelem kultury występującym (na ogół dominującym) w danej epoce historycznej. Pewne elementy turystyki kulturowej występują w trakcie wszystkich podróży turystycznych, ponieważ dochodzi do „wejścia w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym”[ Przecławski 1973, s.27]. Turystyka kulturowa składa się więc z wielu form, które często mogą się przenikać, jest ona także często uprawiana jednocześnie z innymi rodzajami turystyki. Bardzo często trudno jednoznacznie zakwalifikować, czy dana forma turystyki mieści się pod turystyką kulturową, czy też turystyką wypoczynkową [Prukop, Herbert 2012, s.100].

Turystyka kulturowa to nie tylko zwiedzanie atrakcji turystycznych opisywanych w przewodnikach, ale również poznawanie tradycji, kultury i walorów pejzażu występujących w swojej najbardziej naturalnej postaci. Produktami turystyki kulturowej mogą być bowiem elementy dziedzictwa kulturowego materialnego, jak i niematerialnego.

W większości społeczeństw istnieje silne zakorzenione pojęcie dziedzictwa kulturowego. W niektórych społeczeństwach związek między pokoleniami jest bardziej złożony, ale równocześnie stanowi podstawę i umacnia poczucie dziedzictwa. Naród, który dobrze rozumie swoje

dziedzictwo kulturowe, może je lepiej wykorzystać i udostępnić szerszej publiczności poprzez turystykę kulturową.

Linia kolejowa z Kasszub w kierunku Kociewia i dalej... - w Olpuchu przy drodze na Konarzyny. - foto MC ▾