4. Dziedzictwo kulturowe podstawą rozwoju turystyki kulturowej

from Dziedzictwo kulturowe Kociewia a turystyka - VADEMECUM KOCIEWSKIE

Bibliografia

Zdaniem M. Czernego [2011, s.35-37], zaczerpnięte dane z literatury przedmiotu, potwierdzają tezę, że dziedzictwo kulturowe jest zjawiskiem ekonomicznym i częścią szerokiego systemu gospodarczego. Jest zarówno zasobem kultury, jak i zasobem gospodarki.

Dziedzictwo kulturowe jest też postrzegane jako towar, dzięki któremu można rozwijać działalność gospodarczą, która przyczynia do wzrostu dochodów na poziomie lokalnym i ponadlokalnym. Jednak - jak wskazuje M. Czerny [2011, s.40-41] - poglądy na temat skali na jaką należy udostępniać obiekty dziedzictwa są podzielone. Przytacza on wypowiedź Romero Moragasa [2002, s. 99101], który wyróżnia dwie grupy osób wskazujących, na wykorzystanie dziedzictwa kulturowego. Do pierwszej grupy zalicza tzw. tradycjonalistów, którzy twierdzą, że: dziedzictwo ma wartość absolutną, dlatego powinna być chronione i rozpowszechniane przez działalność państwa lub innych organizacji w ograniczonym zakresie. Druga grupa osób to zwolennicy szerszego udostępniania i korzystania z obiektów dziedzictwa kulturowego, zwani są przez Romera Moragasa merkantylistami. Uważają oni że dziedzictwo nie ma jako takiej wartości, chyba że jest wybrane przez jakąś grupę społeczną, która działa w odpowiedzi na zapotrzebowanie społeczne i polityczne i to sprawia, że wybrane obiekty uznane są za dziedzictwo i cenione jako produkt „sprzedawalny za określoną cenę” na rynku. Dziedzictwo można bez końca tworzyć jako odpowiedź na popyt i oczekiwania społeczne. Należy je promować i zwiększyć jego urynkowienie. Dyskusja na temat korzyści wynikających z posiadania dziedzictwa i jego wykorzystania powinna toczyć się na szczeblu lokalnym. Natomiast mieszkańcy regionu powinni sami decydować o tym, czy w procesach rozwoju danego miejsca chcą wykorzystać obiekty dziedzictwa kulturowego czy też nie, oraz w jaki sposób proces ten powinien być kontrolowany [Czerny 2011, s.41].

Podsumowując, dziedzictwo kulturowe, które jako wartość najczęściej bezcenna powinna być chronione, co nie stoi w konflikcie z jego wykorzystaniem w tworzeniu interesujących produktów turystycznych. Produkty, te mogą być następnie z powodzeniem sprzedawane turystom krajowym i zagranicznym za określoną cenę, przynosząc konkretne dochody dla przedsiębiorców tworzących te produkty, pośredników, społeczności lokalnej i regionalnej. Natomiast turyści nabywający te produkty, otrzymują przede wszystkim korzyści niematerialne w postaci rozwoju osobowości, odpoczynku i uzyskaniu zadowolenia oraz satysfakcji. 4. Dziedzictwo kulturowe podstawą rozwoju turystyki kulturowej

Termin „turystyka kulturowa” jest znany w teorii i praktyce turyzmu dopiero od około dwudziestu lat. Turystyka kulturowa była przedmiotem badań na uniwersytetach i wyższych uczelniach Wspólnoty Europejskiej już w drugiej połowie lat 80. XX w. Projekt badań nad turystyką kulturową rozpoczęło w 1991 r. Europejskie Stowarzyszenie na Rzecz Wychowania dla Turystyki i Czasu Wolnego (ATLAS). Wyniki wspólnych badań opublikowano w 1996 r. w dziele redagowanym przez G. Richardsa i Ch. J. Metelka z Uniwersytetu Stanowego Wisconsin South. Zdefiniowali oni turystykę kulturową jako formę turystyki „w której zainteresowanie podróżujących koncentrują się na bogatej

przeszłości ludzi bądź obszarów, zachowanej i odzwierciedlonej w zabytkach, historycznych

okolicach, tradycyjnej architekturze i rękodziełach” [Metelka 1990, s.41].

W polskiej, a także zagranicznej literaturze przedmiotu oraz niektórych dokumentach UE używa się czasami zamiennie terminów: „turystyka kulturowa” i „turystyka kulturalna”3 .

3 Termin „turystyka kulturalna” używany jest m.in. na niektórych polskich uczelniach wyższych, a także w dokumentach na portalu www.businessandculture.wordpress.com i niektórych portalach samorządowych.

Definicję turystyki kulturalnej przytacza między innymi W.W. Gaworecki [2010, s.67] określając ją jako: „przemieszczanie się osób z miejsc ich stałego zamieszkania do miejsc atrakcji kulturalnych w celu zdobycia nowych informacji i doświadczeń oraz zaspokojenia własnych potrzeb. Turystyka ta obejmuje zarówno wytwory kultury z przeszłości, jak i wytwory kultury współczesnej oraz sposoby życia danych grup ludzi lub regionów; obejmuje turystykę zorientowaną na dziedzictwo kultury oraz turystykę zorientowaną na sztukę”. Autor wskazuje również, że w najszerszym rozumieniu pojęcia turystyki kulturalnej utożsamia się z kulturą podróżowania. W tym ujęciu podkreśla się, że turystyka sama w sobie jest kulturą oraz pośredniczy (powinna pośredniczyć) miedzy kulturami kraju, z którego pochodzą turyści i kraju, który ich gości. W tym najszerszym rozumieniu turystykę traktuje się jako formę kultury światowej. Takie ujęcie zwiększa wymagania w stosunku do wszystkich rodzajów turystyki, dotyczące podnoszenia jakości warunków istotnych dla komunikacji między podróżującymi, między podróżującymi a mieszkańcami danego kraju, a także między nimi a środowiskiem i kulturą odwiedzanego kraju.

Jednak, jak stwierdza Z. Rykiel [2002, s.49], pojęcia „turystyka kulturowa” i „turystyka kulturalna” nie są jednoznaczne. W języku polskim przymiotnik „kulturowy” wiązany jest z szerokim rozumieniem kultury przeciwstawionej naturze. Pojęcie „kulturalny” jest natomiast charakterystyczne dla ujęcia wąskiego, związanego z akceptowanym repertuarem zachowań, postaw i wytworów. W tym kontekście autorzy zdecydowanie przychylają się do stosowania terminu „turystyka kulturowa”, ponieważ jest ono szersze i obejmuje zarówno zachowania, postawy, jak też poznawanie trwałych obiektów i dóbr materialnych kultury w najszerszym rozumieniu, a związanym również - jak podaje W.W. Gaworecki- z kulturą podróżowania.

Według „Encyclopedia of tourism” [2000, s.126] większość autorów definiujących turystykę kulturową wymienia - jako jej główny wyróżnik - zdobywanie wiedzy o innych i ich sposobie życia. Takie podejście pozwala uwzględnić wszystkie elementy kultury rozumianej w sposób nowoczesny. Cytowani w tym opracowaniu autorzy, m. in. G. Adams i M. Kneafsey określają tę formę spędzania wolnego czasu jako „podróżowanie dla wzbogacenia wewnętrznego (ang. self-enrichment)” czy też „poszukiwanie wiedzy”. Kluczowymi elementami omawianego zjawiska są w ich opinii rozwój, prezentacja i interpretacja zasobów kulturowych. Owocem tych rozważań jest następująca zbiorcza definicja turystyki kulturowej: „jest to skomercjalizowany przejaw ludzkiej potrzeby zobaczenia

jak żyją inni, zaspokojenie ciekawości i chęci zobaczenia innych ludzi w ich „autentycznym”

środowisku oraz fizycznych przejawów ich działalności w sztuce, rzemiośle, muzyce, literaturze, tańcu, jedzeniu i piciu, zabawie, języku, rytuałach”. Definicja ta wskazuje głównie na wartości związane ze zwyczajami danej społeczności, a w mniejszym stopniu na fizyczne wytwory społeczności związane z zabytkami kultury.

Istnieje jeszcze wiele innych definicji turystyki kulturowej. Według A. Kowalczyka [2008, s.40-41] turystykę kulturową można zdefiniować jako zespół zachowań turystów związanych z ich autentycznym zainteresowaniem dziedzictwem kulturowym (zabytkami, folklorem, miejscami związanymi z ważnymi wydarzeniami itp.) oraz z ich uczestnictwem w szeroko rozumianym współczesnym życiu kulturalnym. Autor podkreśla także, że turystyka kulturowa powinna być traktowana nie tylko jako zespół konkretnych potrzeb i zachowań człowieka, wynikających z jego systemu wartości, wykształcenia itp. (turystyka kulturowa w ujęciu statycznym), ale także jako nieustanny proces polegający na zdobywaniu przez turystów nowych doświadczeń, poszerzaniu przez nich posiadanej wiedzy itp. (turystyka kulturowa w ujęciu dynamicznym).

Jak podaje B. Marciszewska [2002, s.5], turystyka kulturowa umożliwia poznanie lub doświadczenie różnych sposobów życia ludzi – sposobów odzwierciadlających obyczaje społeczne, tradycje religijne, myśl intelektualną, dziedzictwo kulturowe – mających na celu zaspokojenie ich potrzeb, pragnień i oczekiwań w zakresie kultury. J. M. Fladmark z kolei uważa, że turystyka kulturowa to „aktywność”, która stwarza ludziom możliwość rozszerzenia lub doświadczenia odmiennych sposobów życia innych ludzi, odzwierciedlających obyczaje społeczne, tradycje religijne, myśl intelektualną oraz dziedzictwo kultury, które wcześniej mogło być nieznane. Według H.L. Hughesa [2000, s. 111-122]: „turystyka kulturowa to taka, która swoim zasięgiem obejmuje doświadczenia artystycznej i intelektualnej aktywności społeczeństwa […], jest to odwiedzanie zabytków i miejsc historycznych […], muzeów i galerii sztuki, teatrów i sal koncertowych (aby uczestniczyć w spektaklach i koncertach)”.

Wiele definicji turystyki kulturowej różnych autorów przytacza i omawia A. Mikos v. Rohrscheidt [2008a, s.18]. W swoim podsumowaniu podaje całościową definicję funkcjonalnej turystyki kulturowej, która brzmi: „nazwą turystyki kulturowej możemy określić te wszystkie grupowe

lub indywidualne wyprawy o charakterze turystycznym, w których spotkanie uczestników podróży z obiektami, wydarzeniami i innymi walorami kultury wysokiej lub popularnej albo powiększenie ich wiedzy o organizowanym przez człowieka świecie otaczającym jest zasadniczą częścią programu podróży lub stanowi rozstrzygający argument dla

indywidualnej decyzji o jej podjęciu lub wzięciu w niej udziału”.

Podsumowując można stwierdzić, że nie istnieje jednoznaczna definicja turystyki kulturowej (podobnie jak w przypadku kultury czy turystyki). Jak zauważa J. Małek [2003, s.22], istnieją dwa skrajne podejścia do turystyki kulturowej. W wąskim rozumieniu jej zainteresowanie ogranicza się wyłącznie do zabytków kultury materialnej. Podejście szerokie pozwala na uwzględnienie wszystkich przejawów kultury, a zatem jest bardziej odpowiednie do charakteryzowania współczesnego ruchu turystycznego, w którym ważnym elementem są często współcześnie wykreowane atrakcje. Przy definiowaniu turystyki kulturowej należy stwierdzić, że związki turystyki i kultury są wielopłaszczyznowe, a znaczący wpływ na nie ma wychowanie i edukacja, którą pobieramy w rodzinie oraz szkołach, a nawet już w okresie przedszkolnym. Sfery te łączy sieć wzajemnych przenikających się relacji. Podobnie jak w przypadku kultury oraz turystyki, uzasadnione wydaje się prowadzenie badań interdyscyplinarnych, a także „cząstkowych”, umożliwiających analizę tych ważnych zagadnień, zarówno od strony podaży, jak i popytu.

Bez zrozumienia historycznego podłoża materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego, zarówno własnego, jak i odwiedzanych miejsc, niemożliwa jest pełna

percepcja świata oraz własnego w nim miejsca. Historyczna percepcja staje się również podstawą wyborów współczesnych turystów, ponieważ nie każdy obiekt dziedzictwa kulturowego może być automatycznie uważany za obiekt turystyki kulturowej. Można wskazać kilka elementów decydujących o turystyczno-kulturowym popycie na dany obiekt [Mikos v. Rohrscheidt 2008b, s.54-55]: • stopień jego znajomości; • stan zachowania i estetyka obiektu; • oryginalność i unikalność obiektu; • odniesienie obiektu do wydarzeń i postaci historycznych; • infrastruktura turystyczna i usługi pośrednio z nią związane.