4 minute read
3. Nazwa Kociewie i jego mieszkańcy
3. Nazwa Kociewie i jego mieszkańcy
Nazwa Kociewie odnotowana została dopiero na początku XIX w. Z czasów kampanii pomorskiej wojsk francusko-polskich z 1807 r. zachował się meldunek o skierowaniu patrolu „ku Gociewiu”. Od kilku lat na pamiątkę tego wydarzenia obchodzi się Światowy Dzień Kociewia (10 lutego). Istnieje wątpliwość, czy występuje tu pomyłkowa zamiana liter (K>G), czy też jest to dowód na niewątpliwy związek tej krainy z obecnością Gotów. W wierszu pisanym gwarą pt. „Szczaście ji pón” (też z początku XIX w. ) występuje nazwa Koczewie.
Advertisement
W drugiej połowie XIX w. choronimem Kociewie posługiwali się Florian Ceynowa i Oskar Kolberg. Regionaliści z Kociewia dają pierwszeństwo powiązaniom nazwy ze słownictwem ”wodnym” wskazującym, że teren regionu wyznacza Wisła, Wierzyca i Wda, występują tu też liczne jeziora. Kuszącą formą wyjaśnienia jest wspomnienie Gociewia. Może jednak najbardziej przekonującą powinna być hipoteza, że Kociewie jako region pomorski na południe od Kaszub było ich Kóńcewiem ([kasz]- kóńc -koniec). Do tej pory badaczom nie udało się jednoznacznie ustalić etymologii słowa Kociewie.
Według różnych koncepcji nazwa Kociewie wywodzi się od: • kaczy – Kociewie, czyli Kacewie ‘kraina nad Kaczą rzeką’ (J. Haliczer); • kotten – chaty (J. Łęgowski); • Kociewie – pierz, wiórzysko, namuł (S. Kozierski, A. Brückner); • kocza, kuczen – lekko sklecone szałasy (ks. J. Kujot5); • kocanki – nazwa roślin (W. Taszycki); • kociełki – kotliny, bagna i bagienka otoczone górami (ks. Fankidejski); • koca– samołówka rybacka (J. Treder); • Gocie – Gotowie (F. Bujak, J. Czekanowski).
Ciekawą teorię wysunęła Hanna Popowska-Taborska, która w swoich badaniach nawiązała do wyrażenia kocie wiarë, czyli ‘głucha, zapadła okolica’ oraz do wyrazu kocevinë o podobnym znaczeniu. Dla badaczki nazwa Kociewie jest negatywna i genetycznie pejoratywna. Potwierdzeniem tej teorii może być fakt, że w trakcie badań prowadzonych przez Z. Stamirowską ludność regionu nie używała nazwy Kociewie.
Z kolei Bogusław Kreja uważa, że nazwa Kociewie jest zapożyczeniem z języka rosyjskiego - kočevьe o znaczeniu ‘koczowisko, miejsce koczowania’. Jest to rzeczownik odczasownikowy utworzony przy pomocy przyrostka –ьe od czasownika kočevat, czyli ‘koczować’. [Kociewie – pomorska kraina..., 2008, s. 2-3].
Mieszkańcy Kociewia to wschodnio pomorska grupa etniczna, wykształcona na skutek zmieszania się rodzimej ludności pomorskiej z falami osadniczymi przybyłymi tu z obszarów Kujaw i Ziemi Chełmińskiej. Początkowo osadnictwo na Kociewiu skupiało się głównie wzdłuż rzeki Wierzyca. We wczesnym średniowieczu tereny nadwiślańskie były strefą wzajemnego przenikania się Pomorzan i Prusów. Nieliczne pruskie osadnictwo było efektem osadzania jeńców [Gołąbek 1984, s. 21].
5 Stanisław Kujot (1845-1914) – polski duchowny katolicki, historyk, działacz narodowy, doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pracował jako nauczyciel historii powszechnej i historii literatury polskiej w słynnym Collegium Marianum w Pelplinie (1872-1893). W owym czasie była to jedyna szkoła na Pomorzu gdzie wykładano język polski.
Kociewie było mniej zaludnione od sąsiadujących z nim Ziemią Dobrzyńską, Ziemią Chełmińską i Kujawami. Po 1122 r. rozpoczęła się intensywna kolonizacja Kociewia z sąsiednich terenów. Wkrótce żyzne nadwiślańskie tereny stały się bazą osadnictwa dla Ziemi Malborskiej [Górnowicz 1697, s. 147]. Bory Tucholskie, które leżą na południe od Kociewia, długo były niezamieszkane i jako ostatnie zostały skolonizowane przez osadników z Wielkopolski od strony Noteci [RzetelskaFeleszko 1969, s. 9].
Na początku XII w. na tereny Kociewia dotarli pierwsi osadnicy z Rzeszy Niemieckiej. Po 1309 r. nastąpiła intensyfikacja ludności niemieckiej, która przybyła ze Śląska, Miśni, okolic Halle, Westfalii i miast hanzeatyckich. Osadnicy niemieccy osiedlali się w miastach, w których wyraźnie dominowali nad ludnością autochtoniczną. Drugi ważny napływ ludności na ziemie kociewskie miał miejsce po wojnie trzynastoletniej, kiedy to na Kociewie przybyła szlachta i chłopi z Ziemi Dobrzyńskiej, Kujaw i Mazowsza. Ta fala osadnicza w dużej mierze przyczyniła się do zmiany stosunków etnicznych.
Od XVI w. na Kociewiu notuje się obecność tzw. Olędrów, czyli osadników holenderskich wyznania mennonickiego. Zagospodarowali oni pustki i nieużytki. Największe skupiska mennonitów były na Nizinie Walichnowskiej i Nizinie Nowsko – Sartowickiej. Pozostałościami po Holendrach są budynki mieszkalno – inwentarskie. Olędrzy dzięki złożonemu systemowi rowów odwadniających, tam i grobli osuszyli dużą część podmokłych terenów nizin nadwiślańskich [Landowski 2002 s. 266-269]. Zahamowanie procesów osadniczych nastąpiło w czasie wojen za Szwedami.
W pierwszej połowie XVII w. na ziemie kociewskie, m.in. w okolice Skarszew, Nowego i Świecia przybyli tzw. pomoryncy, czyli osadnicy z Pomorza Zachodniego [Żuroch-Piechowski].
W okresie rozbiorów Kociewie znalazło się pod panowaniem pruskim. W 1807 r. rozpoczęto uwłaszczenie chłopów, czego skutkiem był odpływ ludności do miast oraz początek emigracji zarobkowej. W 1886 r. pruska Komisja Kolonizacyjna rozpoczęła wykup polskich majątków, aby później rozparcelować je pomiędzy osadników niemieckich. Na początku XX w. zaborca wprowadził zakaz budowy domów dla Polaków.
W 1918 r. Kociewie znalazło się w niepodległej Polsce. Na terenach kociewskich nadal mieszkało kilkadziesiąt tysięcy Niemców, którzy w latach 1944 – 1945 masowo uciekali do Niemiec.
Po II wojnie światowej na Kociewie przybyli repatrianci ze Wschodu i przesiedleńcy z Polski Centralnej i Południowej [Gołąbek 1984, s. 24-32] . Kociewie dzieli się na trzy główne zespoły kulturowe: • kociewski: obejmuje Pojezierze Starogardzkie i północną część powiatu starogardzkiego; na tym terenie mieszkają Górale (okolice Starogardu Gdańskiego, Tczewa i Skarszew),
Polanie (na północnym – wschodzie od Świecia i w kierunki Drzycimia) oraz Feteracy (na wschód od Pelplina, między Szprudowem a Subkowami); • kociewsko – borowiacki: obejmuje północno – wschodnią część Borów Tucholskich; w okolicach Czarnej Wody i wsi Osieczna, Osiek; mieszkają tam Borowiacy i Lasacy (grupa przejściowa pomiędzy Kociewiakami a Borowiakami); • nizin nadwiślańskich: obejmuje tereny nizin nadwiślańskich; zamieszkiwali je koloniści z Fryzji i Niemiec, tzw. Olendrzy, którzy po II wojnie światowej opuścili te tereny; współcześnie ziemie te zamieszkują Nizinaicy, czyli osoby przybyłe tu z pozostałych obszarów Kociewia [Brzezińska 2000, s. 5-6, Makowska 1997, s. 8].
GÓRALE
FETERACY
LESAKI POLANIE
