Cele zrównoważonego rozwoju

Julia Koczorowska

Cele zrównoważonego rozwoju

Nie sposób mówić o rewitalizacji bez ściśle związanej z nią idei zrównoważonego rozwoju. Jak mówi definicja rewitalizacji przyjęta w Polsce przez Komitet Naukowy Projektu Instytutu Rozwoju Miast: „Rewitalizacja jest to skoordynowany proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będący elementem polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałanie degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju”. Komisja Europejska zaś zwraca uwagę w swoim dokumencie „Miasta przyszłości”, że „miasta muszą przyjąć całościowy model zrównoważonego rozwoju” [17]. Zrównoważony, czyli jaki? Koncepcja zrównoważonego rozwoju została po raz pierwszy zdefiniowana przez Światową Komisję ds. Środowiska i Rozwoju ONZ w 1987 roku. Tak zwany Raport Brundtland (od nazwiska przewodniczącej Komisji Gro Harlem Brundtland) pt. „Nasza wspólna przyszłość” przedstawił politykę harmonijnego, zrównoważonego wzrostu (ang. sustainable development) – takiego, który „odpowiada obecnym potrzebom ludzi bez ograniczania przyszłym pokoleniom możliwości zaspokajania ich potrzeb” [18]. Później, na początku lat dziewięćdziesiątych, opracowano globalny program działania „Agenda 21” podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Agenda 21 stanowiła wszechstronny plan podejmowania działań na szczeblu światowym, krajowym i lokalnym przez agendy ONZ, rządy państwowe i inne organizacje we wszystkich obszarach, w których ludzie mają wpływ na środowisko [19]. Dokument ten został przyjęty przez 178 państw w 1992 roku. Utworzona została również Komisja ds. Zrównoważonego Rozwoju, w celu efektywnego zarządzania i monitorowania postępów w wykonywaniu ustaleń z Rio. Kolejnym krokiem na rzecz zrównoważonego rozwoju były ustalone w 2000 roku Milenijne Cele Rozwoju (ang. Millennium Development Goals, MDG) [20]. Cele zostały przyjęte w Deklaracji Milenijnej przez przywódców 189 państw na szczycie ONZ w 2000 roku. Osiem milenijnych celów to zobowiązanie międzynarodowe m.in. do redukcji ubóstwa i głodu, poprawy stanu zdrowia, edukacji czy ochrony środowiska

naturalnego. Termin realizacji ośmiu celów został przewidziany na 2015 rok. Wysiłki podejmowane przez 15 lat przyniosły w dużej mierze pozytywne rezultaty na całym świecie. Jednocześnie, wiele pozostało do zrobienia… Jednak wedle oceny Sekretarza Generalnego ONZ, Ban Ki-moon’a, „To one [Milenijne Cele Rozwoju – przyp. aut.] nauczyły nas, w jaki sposób państwa, świat biznesu i społeczeństwo obywatelskie mogą ze sobą współpracować dla osiągnięcia przełomowych efektów” [21].

ONZ kontynuowało zatem strategię wyznaczania ambitnych, długofalowych celów i w 2015 roku ogłoszono tzw. Agendę 2030. Wszystkie 193 państwa członkowskie jednogłośnie przyjęły rezolucję zatytułowaną „Przekształcamy nasz świat. Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030”. Wypracowane w niej Cele Zrównoważonego Rozwoju (ang. SDGs – Sustainable Development Goals) stanowią wytyczne dla całego świata co do podejmowania działań rozwojowych tak, aby służyły one zarówno obecnemu, jak i przyszłym pokoleniom. Agenda 2030 ma charakter uniwersalny i mimo iż była konstruowana z myślą o wdrożeniu na poziomie państwowym w krajach członkowskich, stała się drogowskazem nie tylko dla polityki publicznej i organizacji międzynarodowych, ale również dla biznesu, organizacji pozarządowych i samorządów. Na przestrzeni czterech lat, które minęły od powołania do życia Agendy 2030, Cele Zrównoważonego Rozwoju zdominowały debatę publiczną o zrównoważonym rozwoju, i dynamicznie rosnąca liczba podmiotów angażuje się w działania związane z Agendą. Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ to 17 celów strategicznych i 169 celów szczegółowych, obejmujących zagadnienia z obszaru trzech aspektów zrównoważonego rozwoju – gospodarczego, społecznego i środowiskowego. Co ważne, zadania powiązane z celami są niepodzielne i współzależne. W kontekście rewitalizacji, głównym celem jest cel 11. - Zrównoważone miasta i społeczności. Zawiera on w sobie cele szczegółowe dotyczące m.in. zrównoważonej urbanizacji, partycypacji w zintegrowanym planowaniu i gospodarowaniu osiedlami ludzkimi, wzmocnienia wysiłków na rzecz ochrony i zabezpieczenia dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, czy zapewnienia łatwego i powszechnego dostępu terenów zielonych. Cel, który obejmuje swym zasięgiem wszystkie inne cele i jest także kluczowy dla rewitalizacji, to cel 17. - Partnerstwa na rzecz Celów. W tym przypadku cele szczegółowe obejmują głównie działania na szczeblu międzynarodowym, jednak w rozumieniu bardziej lokalnym - nawiązywanie współpracy międzysektorowej, dzielenie się wiedzą i zasobami oraz wspólne działania, są niezbędne dla osiągnięcia sukcesów w obszarze rewitalizacji (więcej o współpracy międzysektorowej w podrozdziale pt.: “Partnerstwa strategiczne”). Przechodząc z globalnego poziomu rozważań na poziom europejski, tematyka zrównoważonego rozwoju w kontekście miast jest podejmowana już od 2003 roku, kiedy to utworzona została Nowa Karta Ateńska. Karta zaproponowała nową wizję miasta, skoncentrowaną na tzw. Mieście Spójnym. Założenia wynikające z Nowej Karty Ateńskiej rozwinięte zostały w Karcie Lipskiej z 2007 roku. Deklaracje w niej zawarte dotyczą zrównoważonego rozwoju miast europejskich: „Polityka zintegrowanego

rozwoju miejskiego jest kluczowym warunkiem wdrażania strategii zrównoważonego rozwoju UE” [22].

Rewitalizacja postrzegana jest jako proces, zjawisko wieloletniej zmiany na wielu płaszczyznach. I tak Chądzyńska pisze, że „rewitalizacja jako proces oznacza osiąganie wielu różnych celów – gospodarczych, środowiskowych i społecznych: ograniczenie bezrobocia, likwidacja patologii i konfliktów społecznych, wykluczenia społecznego, ograniczenie emisji zanieczyszczeń, wzrost bezpieczeństwa publicznego, aktywności gospodarczej i społecznej, osiągnięcie ładu przestrzennego, estetyki czy wreszcie przywrócenie wartości historyczno-zabytkowych” [23]. Takie holistyczne rozumienie procesu rewitalizacji sprawia, że jest ona zrównoważona i bierze pod uwagę wszystkie trzy kluczowe aspekty - gospodarczy, środowiskowy, i społeczny. Zespół projektujący proces rewitalizacji Kompleksu Pałacowo-Parkowego w Siemianowicach Śląskich również brał pod uwagę wytyczne Agendy 2030. Od samego początku zakładał on bowiem przeprowadzenie rewitalizacji w sposób minimalizujący szkodliwy wpływ obiektu na środowisko oraz angażujący partnerów, zróżnicowane środowiska czy lokalną i regionalną społeczność. Jednym z kluczowych elementów projektu jest dbałość o to co wkoło, poprzez zachowanie zasobów i walorów środowiska w stanie zapewniającym możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia. Jednocześnie prowadzone działania zmierzają do zachowania trwałości procesów przyrodniczych oraz środowiska naturalnego. W ramach rewitalizacji, poza zabytkową architekturą, prowadzi się działania przywracające świetność staremu drzewostanowi, który jest elementem dziedzictwa przyrodniczego. Ponadto obiekty wyposażono w energooszczędne technologie wykorzystujące rekuperację i odzyskiwanie energii oraz optymalizację wykorzystania wody. W planach jest również budowa farmy fotowoltaicznej zapewniającej obiektowi niezależność energetyczną. Jak pokazują powyższe przykłady, całościowe podejście do rewitalizacji obejmuje projekty społeczne, infrastrukturalne, działania w duchu gospodarki obiegu zamkniętego, oraz zawiązywanie partnerstw strategicznych, które umożliwiają realizację ambitnych celów.

Bibliografia

[1] Hrynkiewicz J. i Potrykowska A.: Sytuacja demograficzna województwa śląskiego jako wyzwanie dla polityki społecznej i gospodarczej, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2017, s. 140.

[2] Bukowski M., Śniegocki A. i Wetmańska Z.: Od restrukturyzacji do trwałego rozwoju. Przypadek Górnego Śląska, EkoPress, Warszawa 2018, s. 23-24, 57

[3] Czapiński J., Panek T.: Diagnoza Społeczna 2015. Warunki i Jakość Życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa, 2015, s. 528

[4] Opracowanie własne na podstawie bazy projektów PPP, grudzień 2018, https://www.ppp.gov.pl/baza/Strony/baza_projektow_ppp.aspx.

[5] Portal Wspólnota: Społeczna gmina, Ranking aktywności społecznej w samorządach, http://www.wspolnota.org.pl/fileadmin/user_upload/Ranking__Aktywnosc_spoleczna.pdf.

[6] Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+”, Katowice 2013, s. 20. [7] Serwis Regionalnego Programu Województwa Śląskiego, https://rpo.slaskie.pl/czytaj/wykaz_programow_rewitalizacji_wojewodztwa_slaskieg

o.

[8] Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Siemianowice Śląskie na lata 2016-2022, Siemianowice Śląskie 2016, s. 101. [9] Sprawozdanie z Realizacji Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES) za rok 2016, Warszawa 2018, s. 13.

[10] Praszkier R., Zabłocka-Bursa A. i Jóżwik E., Social Enterprise, Social Innovation and Social Entrepreneurship in Poland: A National Report, University of Warsaw 2014, s. 1719.

[11] A. Kuzio-Podrucki: Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Urząd Miejski w Bytomiu 2003, s. 63

[12] A. Halor: Wokół dawnej kaplicy siemianowickiego pałacu, Biblioteka Siemianowicka, Zeszyt 3, Urząd Miasta Siemianowice Śląskie 1998 r., s. 9 [13] A. Kuzio-Podrucki: Henckel von Donnersmarckowie. Kariera i fortuna rodu, Urząd Miejski w Bytomiu 2003, s. 67-71

[14] A. Halor: Wokół dawnej kaplicy siemianowickiego pałacu, Biblioteka Siemianowicka, Zeszyt 3, Urząd Miasta Siemianowice Śląskie 1998 r., s. 44 -45

[15] Dorota Bazuń: Rewitalizacja jako obszar współpracy międzysektorowej, ROCZNIK LUBUSKI Tom 43, cz. 2, 2017

[16] Zmyślony M., Open Eyes Book 2, s. 231. [17] Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Miasta przyszłości. Wyzwania, wizje, perspektywy. 2011, s. VII.

[18] Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju, Nasza wspólna przyszłość, 1987, s. 41 (własne tłumaczenie). [19] Sustainable Development Goals Knowledge Platform, https://sustainabledevelopment.un.org/outcomedocuments/agenda21

[20] https://www.un.org/millenniumgoals/