Przykład rewitalizacji - Kompleks Pałacowo-Parkowy w Siemianowicach Śląskich

badania podsumowane w raporcie zatytułowanym: „Przedsiębiorstwo społeczne, innowacje społeczne i przedsiębiorczość społeczna w Polsce: raport krajowy”, opublikowanym przez Uniwersytet Warszawski, rozwój sektora przedsiębiorczości społecznej wpływa na poprawę jakości mechanizmów integracji i reintegracji mających kluczowe znaczenie dla budowania więzi społecznych oraz tworzenia kapitału ludzkiego [10], które są najbardziej potrzebne na obszarach zdegradowanych. Powyższe dane, a także prowadzone przez właściciela Kompleksu PałacowoParkowego w Siemianowicach Śląskich – firmę Inspiration Point S.A. wraz z Fundacją Stajnia i Stowarzyszeniem Przyjaciół Pałacu Donnersmarcków konsultacje i działania na terenie rewitalizowanego obiektu, wskazują, że do jednych z najlepszych działań wspierających procesy rewitalizacyjne, w szczególności w obszarze społecznym, należą: działania związane z edukacją przedsiębiorczą i aktywizacją społeczną mieszkańców, rozwój mechanizmów przedsiębiorczości społecznej, budowanie szerokich partnerstw międzynarodowych oraz transfer wiedzy. Proces rewitalizacji przeprowadzony metodą uspołecznioną pozwala na wykreowanie wielu nowych rozwiązań. W tym celu od 2017 roku prowadzone są działania włączające lokalną społeczność w procesy rewitalizacyjne z wykorzystaniem metodologii Service Design. Opis wypracowanych usług znajduje się w rozdziale “propozycje rozwiązań”.

Anna Bielak-Dworska

Przykład rewitalizacji - Kompleks Pałacowo-Parkowy w Siemianowicach Śląskich

Strategiczny obszar rewitalizacji dzielnic miasta Siemianowice Śląskie tj. Śródmieście i Srokowiec, od północy swym zasięgiem obejmuje teren Parku Miejskiego wraz z Zespołem Pałacowo-Parkowym Donnersmarcków przy ulicy Chopina. O rewitalizacji historycznej przestrzeni parku, zabudowy pałacowej i folwarcznej, rozumianej jako korzystne przekształcenie społeczno-ekonomiczno-architektoniczne zdegradowanego obszaru miasta, możemy mówić od 2014 roku. Wówczas przedmiotem inwestycji stał się remont, adaptacja i rozbudowa kompleksu pałacowoparkowego zlokalizowanego w centrum miasta. Zgodnie z opinią Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach pałac jest jednym z najcenniejszych obiektów tego typu w Polsce. Celem rewitalizacji jest odnowienie społeczne oraz architektoniczne: pałacu, przynależnych terenów parkowych i ogrodowych oraz historycznej zabudowy gospodarczej. Odrestaurowane przestrzenie zostaną

przeznaczone na działalność komercyjną i społeczną. Adaptacja obiektu na potrzeby nowych funkcji umożliwi stworzenie przestrzeni otwartej i kulturotwórczej. Ponadto kompleksowo przeprowadzona rewitalizacja infrastrukturalna i społeczna daje szansę na stworzenie wzorcowej inwestycji o ponadregionalnym charakterze, która swoją wyjątkowością przyciągnie miłośników zabytków, i nie tylko, z całej Polski, Europy, a nawet i świata.

Zdjęcie 7: Pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, dawna sala balowa, 2013 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 7: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 8: Pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, dawna sala balowa, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 8: Inspiration Point S.A.

Zdjęcie 9: Pałac Donnersmarscków, skrzydło reprezentacyjne, 2013 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 9: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 10: Pałac Donnersmarscków, skrzydło reprezentacyjne, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 10: Inspiration Point S.A.

Zdjęcie 11: Skrzydło reprezentacyjne od strony zachodniej, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 11: Inspiration Point S.A.

Rewitalizowany kompleks pałacowo-parkowy w Siemianowicach Śląskich jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1289/82. Budowę tego historycznego założenia zapoczątkował w XVII wieku ród Mieroszewskich. Obiekt został wzniesiony w stylu barokowym, a następnie rozbudowany w stylu klasycystycznym. Systematyczny proces degradacji zapoczątkowała II wojna światowa. Gruntowną odbudowę rozpoczął nowy właściciel, Inspiration Point S.A. w 2014 roku. W ciągu czterech lat obiekt został wyprowadzony ze stanu katastrofy budowlanej. Od 2018 roku część budynków posiada odbiory budowlane i techniczne umożliwiające bezpieczne korzystanie z obiektu. W trzechsetną rocznicę zakupu nieruchomości przez rodzinę Donnersmarcków, Pałac otrzymał nową nazwę nawiązującą do aktualnej spółki właścicielskiej i aktualnej misji tego miejsca – Pałac Inspiracji. W najstarszym skrzydle umiejscowiono Browar Pałacowy z instalacją warzelniczą wiedeńskiej firmy SALM, jednego z najstarszych w Europie producentów urządzeń browarniczych.

Zdjęcie 12: Wnętrza Pałacu Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 12: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 13: Instalacja browarniana, 2018 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 13: Inspiration Point S.A.

Historyczny kompleks wraz z terenami przyległymi tworzy obszar rekreacyjny o znaczeniu ponadregionalnym. W skład założenia wchodzi ok. 20-hektarowy park, pałac klasycystyczny z elementami baroku, budynki gospodarcze, stajnie, ujeżdżalnia, tereny ogrodnicze oraz dawny folwark ze spichlerzem, które razem z pobliskim Parkiem Rzęsa stanowią ok. 200 ha terenów zielonych. Dobra siemianowickie weszły w posiadanie Hencklów von Donnersmarcków w 1718 roku. Rezydencją katolickiej gałęzi Donnersmarcków pałac został około 17401760 roku, systematycznie rozrastając się do dzisiejszych kształtów. Kompleks tworzył zapewne zamknięty czworobok z charakterystyczną do dziś wieżą bramną. W drugiej połowie XVIII wieku spadkobiercą i właścicielem śląskich dóbr Hencklów został Łazarz III. Na główną rodową rezydencję wybrał zamek w Siemianowicach [11]. Powiększył on reprezentacyjne skrzydło zachodnie, łącząc je ze skrzydłem północnym. W narożniku zamykającym tę część budynku wzniósł prywatną kaplicę oraz dobudował do niej wieżę. Data zakończenia budowy tej części pałacu widoczna jest na chorągiewce wieży północnej - 1776 rok. Wyraźnie dostawione w latach 30-tych XIX wieku skrzydło południowe, zrealizowano w obowiązującym neoklasycystycznym i romantyzującym porządku [12].

Zdjęcie 14: Widok z drona na Pałac Donnersmarscków w Siemianowicach Śląskich od strony wieży bramnej, 2019 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 14: Inspiration Point S.A

W latach 30-tych XIX wieku rozpoczyna się okres panowania najsłynniejszego właściciela pałacu w Siemianowicach - Hugona I. Za pełnoletniego zostaje uznany w 1832 roku, a dobrami bytomsko-siemianowickimi zarządza do swojej śmierci w 1890 roku. W ciągu 60 lat sprawowania władzy znacząco przyczynił się do rozwoju przemysłu na Śląsku. Budował i inwestował w zakłady w Kochłowicach, Wirku, Chorzowie, Tarnowskich Górach, Radzionkowie, Miasteczku Śląskim i Siemianowicach. W 1839 roku rozpoczęto produkcję w jednej z najnowocześniejszych na Śląsku, a także pierwszej i największej tego typu hucie żelaza w Niemczech - Laurahutte w Siemianowicach, której był właścicielem (do budowy huty doszło dzięki współpracy z Oppenfeldami, bankierami z Berlina). Co więcej wpłynął na unowocześnienie folwarków, wybudowanie nowych stajni, obór i chlewów [13]. Wielką pasją hrabiego Hugona były konie. To właśnie na terenie kompleksu pałacowego w Siemianowicach, w 1834 roku założył pierwszą na tym terenie, znaną wkrótce w całej Europie, hodowlę koni pełnej krwi angielskiej [14]. Pełnowymiarowa ujeżdżalnia, z okazałym, drewnianym stropem, szczęśliwie zachowała się do dziś i stanowi przedmiot kompleksowej odbudowy i renowacji.

Zdjęcie 15: Widok na maneż i fragment niedźwiedziarni, 2019 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 15: Inspiration Point S.A. Zdjęcie 16: Widok na niedźwiedziarnię i maneż od frontu, 2019 r., fot. Bartosz Dworski Źródło 16: Inspiration Point S.A.

Pod koniec XIX wieku pałac wraz hutą „Laura” i hutą „Królewską” oraz częścią kopalni Siemianowice zostały sprzedane spółce akcyjnej funkcjonującej pod nazwą Zjednoczone Huty „Królewska” i „Laura” z siedzibą w Berlinie. Jego ostatnimi znanymi lokatorami w latach 1926-1932 był Józef Kiedroń, minister w rządzie Władysława Grabskiego, który pełnił funkcję dyrektora Górnośląskich Zjednoczonych Hut Królewska i Laura oraz jego żona Zofia Kirkor-Kiedroniowa [14]. Po II wojnie światowej obiekt stracił na znaczeniu i został przeznaczony na funkcje użytkowe, m.in. mieszkania, szkołę górniczą, przedszkole. Ogrom dewastacji całego kompleksu wraz z przyległymi mu terenami zielonymi zadecydował o wpisaniu go do Lokalnego Programu Rewitalizacji przyjętego przez Radę Miasta Siemianowic Śląskich w 2016 roku. Ta decyzja dała możliwość ubiegania się o finansowanie w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, z programu 10.3.1 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych, do którego przystąpiła spółka Inspiration Point S.A. w maju 2017 roku. Przyznana w 2018 roku dotacja urealniła proces zakończenia inwestycji. Warunki konkursu przyczyniły się do przeznaczenia 80% powierzchni Pałacu na działania społeczne (w okresie 5 lat od zakończenia realizacji projektu), które szerzej zostały opisywane w rozdziale „Propozycje rozwiązań”. Zgodnie z zamierzeniem inwestora działania te są współtworzone z lokalną społecznością i otwarte dla każdego gościa Pałacu. W związku z tematyką rewitalizacji, na którą składa się m.in. architektonicznobudowlany proces wyprowadzenia obiektu z katastrofy budowlanej, warto wspomnieć, że w latach 2014 - 2018 wykonano szereg czynności niezbędnych do przetrwania założenia. Przeprowadzono m.in: rozbiórkę wszystkich dachów oraz górnych partii ścian konstrukcyjnych, rozbiórkę zdegradowanych stropów, odtworzono i zabezpieczono wszystkie sklepienia, przemurowano, odgrzybiono i zabezpieczono istniejące ściany w budynku środkami bakteriobójczymi. Wykonano obwodowe wieńce żelbetowe pod montaż i nową konstrukcję dachu. Zamontowano nowe poszycie dachowe. Rozebrano i odtworzono wszystkie elementy budynku