Soul Clothing ...................... Συνέντευξη με την οραματίστρια και συλλέκτρια παραδοσιακών ενδυμασιών Βικτωρία Καρέλια

GR Στο κέντρο της Παλιάς Πόλης της Καλαμάτας, ένα διατηρητέο κτίριο φιλοξενεί μία από τις πληρέστερες συλλογές ελληνικών ενδυμασιών και κοσμημάτων, που κατασκευάστηκαν και φορέθηκαν από τα μέσα του 18ου αιώνα έως και το πρώτο μισό του 20ού. Πίσω από αυτό το μουσείο-κόσμημα στέκει εδώ και δεκαετίες η κυρία Βικτωρία Καρέλια. Η συλλέκτρια, που με μεράκι, όραμα, πείσμα και σκληρή δουλειά, κατάφερε να διαφυλάξει ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με την ελληνική ενδυμασία; Τι συναισθήματα και σκέψεις γεννήθηκαν τότε μέσα σας; Όταν ήμουν νεαρή, έπεσε στα χέρια μου ένα χρυσοκέντητο κοντογούνι, οικογενειακό μας κειμήλιο και η εικόνα του χαράχτηκε βαθιά μέσα μου. Θα έλεγα ότι αυτό το κομψό και πολυτελές ένδυμα αποτέλεσε υποσυνείδητα την αρχή του ενδιαφέροντός μου για την ελληνική φορεσιά. Η πρώτη ολοκληρωμένη φορεσιά που απέκτησα ήταν μία ενδυμασία από την Επισκοπή Νάουσας που με συγκίνησε λόγω της εντυπωσιακής ομοιότητας του κεντήματος του πουκαμίσου της με το διάκοσμο των αυτοκρατορικών βυζαντινών ενδυμασιών. Ήταν σαν να ξεπήδησε από κάποιο βυζαντινό ψηφιδωτό. Πότε ξεκίνησε η συλλεκτική δράση σας και με ποιον τρόπο τη συνθέσατε; Ως ιδρυτικό μέλος και μετέπειτα πρόεδρος και έφορος Ιματιοθήκης του Λυκείου των Ελληνίδων Καλαμάτας, ασχολήθηκα από νέα με τη φορεσιά και διδάχθηκα πολλά από τους ειδικούς, όπως η Πόπη Ζώρα, ο Γιάννης Τσαρούχης, η Ιωάννα Παπαντωνίου κ.ά., τους οποίους γνώρισα προσωπικά. Πριν από πενήντα περίπου χρόνια, μπήκε μέσα μου το μικρόβιο του συλλέκτη. Στην αρχή αγόραζα φορεσιές από γνωστούς παλαιοπώλες, όπως τον Γιώργο Γκούτη, τον Δημήτρη Ζούμα και την οικογένεια Γιαννούκου. Όταν όμως έγινε γνωστή η συλλεκτική μου δράση, αρκετοί άνθρωποι άρχισαν να με πλησιάζουν με δική τους πρωτοβουλία, προκειμένου να αγοράσω τις φορεσιές που είχαν στην κατοχή τους. Έτσι δημιουργήθηκε η συλλογή που βλέπουμε σήμερα. Ποια ανάγκη σάς ώθησε στη δημιουργία του μουσείου-κοσμήματος της μεσσηνιακής πρωτεύουσας, όπου στεγάζεται η Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια»; Για πολλά χρόνια, τα κομμάτια της συλλογής βρίσκονταν μέσα σε κουτιά στην αποθήκη του σπιτιού μου, και αυτό ήταν κάτι που κυριολεκτικά με βασάνιζε. Δεν μπορούσα να δεχθώ το γεγονός ότι δεν τα μοιραζόμουν με άλλους ανθρώπους και ότι η απόλαυση της ομορφιάς τους παρέμενε προσωπικό προνόμιο. Θα έλεγα, επομένως, ότι κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία του μουσείου ήταν η ανάγκη μου να επικοινωνήσω την αγάπη και τον θαυμασμό μου για τις ελληνικές ενδυμασίες και να

EN In the centre of the Old Town of Kalamata, a neoclassical building houses one of the most extensive collections of Greek costumes and jewellery from the mid-18th to early 20th century. Behind this extraordinary museum are Mrs Victoria Karelia and her decades-long passion for collecting local folk dress to preserve its culture and heritage. When did you first come into contact with traditional Greek costume? What were your initial feelings and thoughts? When I was young, I beheld a Kontogouni (short coat) with gold embroidery. A family heirloom, its image engraved itself deep inside of me. This elegant and luxurious garment was the subconscious beginning of my interest in traditional Greek costume. The first complete costume I acquired was from the Diocese of Naoussa. It moved me because the embroidery design on the shirt was similar to Byzantine imperial costumes, as if from a period mosaic. When did you start collecting, and how did it come together? As a founding member, later president and curator of costumes for the Kalamata Lyceum Club of Greek Women, I have been involved in traditional dress from a young age. I learned a lot from experts I met: Popi Zora, Yannis Tsarouchis, Ioanna Papantoniou and others. About fifty years ago, the collecting bug bit me. In the beginning, I bought costumes from well-known antique dealers such as George Goutis, Dimitris Zoumas and the Giannoukou family. When word spread that I was collecting, several

“In the early years, I was impressed by gold embroidery and urban garments of the early 20th century. Their beauty is more eloquent and closer to my experience.”

GR επιστρέψω, κατά κάποιο τρόπο, στον κόσμο την κληρονομιά του λαού μας. Τι περιλαμβάνει η συλλογή αυτού του μουσείου; Ξεναγήστε μας λίγο μέσα σε αυτό… Η έκθεση περιλαμβάνει 80 περίπου πλήρεις φορεσιές, γυναικείες και ανδρικές, καθώς και έναν αριθμό χρυσοκέντητων επενδυτών και ένα σύνολο κοσμημάτων από όλες σχεδόν τις περιοχές της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας. Ως προς τον τρόπο παρουσίασης των ενδυμασιών, έχει υιοθετηθεί η τυπολογική διάκριση της λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη, η οποία βασίζεται στο κύριο ενδυματολογικό κομμάτι που χαρακτηρίζει κάθε φορεσιά και περιλαμβάνει τρεις βασικούς τύπους: τις φορεσιές με σεγκούνι (χοντρό μάλλινο πανωφόρι), τις φορεσιές με καβάδι (μακρύ ένδυμα) και τις φορεσιές με φουστάνι. Οι τρεις αυτοί τύποι φορεσιάς παρουσιάζονται στους τρεις ορόφους της έκθεσης αντίστοιχα, ξεκινώντας από το ισόγειο και προχωρώντας προς τα επάνω. Τους τρεις ορόφους συνδέει μία κοινή τριώροφη προθήκη με κινούμενα εκθέματα, που υποδηλώνει την αδιάκοπη επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους που φόρεσαν τους παραπάνω τύπους φορεσιών. ΕΝ people approached me to sell costumes they owned. That is how my collection grew to become what it is today. What drove the creation of the museum exhibiting your collection in Kalamata? For many years, my collection was in boxes at home in my storage room. That tortured me. I couldn’t accept not sharing them with the world, keeping the privilege of admiring their beauty to myself. In my estimation, the driving force behind the museum was my need to communicate my love and admiration for traditional Greek costumes and to share that heritage with the world. Take us on a little tour of what comprises the museum’s exhibition. The exhibition includes about 80 complete costumes, both men’s and women’s, as well as some gold-embroidered overcoats and pieces of jewellery from all over Greece. As for their presentation, the exhibit follows the typology of prominent scholar Angeliki Hadjimichali. Accordingly, there are three categories of classification; costumes with Segouni (thick-woollen coats), Kavadi (long garments) and frock coats. These categories are on exhibit on three floors, respectively. They begin on the ground floor and move upwards. The exhibits connect

GR Γιατί είναι σημαντικό για έναν λαό να γνωρίζει τη λαϊκή παράδοση του τόπου του; Γνωρίζοντας τη λαϊκή παράδοση του τόπου του, ο άνθρωπος κρατάει ζωντανή την επικοινωνία με το υποσυνείδητό του και τη σοφία που κρύβεται μέσα σε αυτό. Οι παραδόσεις ενός λαού δεν είναι ούτε προλήψεις ούτε μεταμφιεσμένη επιστήμη μιας παλαιότερης εποχής. Κρύβει πανανθρώπινες αλήθειες που έχουν σχέση με τον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο και γίνεται ένα με αυτόν. Στο μουσείο φιλοξενούνται τοπικές λαϊκές φορεσιές από όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Ποιες είναι οι πιο εντυπωσιακές; Ποιες σας συγκινούν περισσότερο; Τα πρώτα χρόνια με εντυπωσίαζαν τα χρυσοκέντητα και τα αστικά ενδύματα των αρχών του 20ού αιώνα, των οποίων η ομορφιά ήταν πιο εύγλωττη και πιο κοντά στα δικά μου βιώματα. Σιγά σιγά, όμως, εκτίμησα τα υφαντά και τα μάλλινα, εν μέρει επειδή με συγκίνησαν οι άνθρωποι που έφτιαχναν μόνοι τους τα ρούχα τους έχοντας μία ενστικτώδη αίσθηση της κομψότητας και των χρωματικών συνδυασμών. Έτσι, θα έλεγα ότι προτιμώ τις φορεσιές των νομαδικών πληθυσμών (των Σαρακατσάνων, των Βλάχων κ.λπ.), ίσως γιατί έχω κι εγώ βλάχικη καταγωγή από την πλευρά του πατέρα μου. ΕΝ via a three-storey moving showcase, suggesting their continuity with the people who wore them. Why is it important for people to know the folk traditions of their country? Being familiar with the folk traditions of your homeland communicates subtle wisdom with your subconscious, keeping it alive. People’s traditions are neither superstitions nor the disguised science of an earlier age.

“For many years, my collection was in boxes at home in my storage room. That tortured me. I couldn’t accept not sharing them with the world.”

“The exhibition includes about 80 complete costumes, both men’s and women’s, as well as some gold-embroidered overcoats and pieces of jewellery from all over Greece.”

GR Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι κάθε ελληνική φορεσιά έχει κάτι που την κάνει μοναδική και δεν θα ήθελα να αδικήσω καμία. Τι βλέπετε όταν κοιτάζετε μία ελληνική φορεσιά; Με εντυπωσιάζει πρωτίστως το κόψιμο και η εφαρμογή αυτών των ρούχων επάνω στον γυναικείο κορμό, αλλά και οι αναπάντεχοι συνδυασμοί υφών και χρωμάτων. Στο Λύκειο των Ελληνίδων βλέπουμε συχνά γυναίκες να μεταμορφώνονται φορώντας μία φορεσιά, να γίνονται μεγαλοπρεπείς, να αποκτούν άλλη υπόσταση και βάρος. Συχνά, αναρωτιέμαι πώς ήταν δυνατόν σε απομονωμένες περιοχές, στα τέλη του προπερασμένου ή στις αρχές του περασμένου αιώνα, οι άνθρωποι να έχουν τέτοια καλαισθησία και ενδυματολογική αντίληψη. Έχετε πει πως «Οι άνθρωποι που έφτιαξαν και φόρεσαν αυτές τις φορεσιές δεν είχαν τις δικές μας γνώσεις ή τα δικά μας μέσα, όμως ο εσωτερικός τους κόσμος ήταν πιο τακτοποιημένος από τον δικό μας». Τι εννοούσατε με αυτό; Οι άνθρωποι αυτοί ήταν απλοϊκοί, ζούσαν ωστόσο τη ζωή τους με τρόπο παραδοσιακό, δηλαδή γήινο. Ο κύκλος της ζωής, οι εποχές, οι γιορτές, τα έθιμα, το τραγούδι και ο χορός, τίποτα δεν ήταν τυχαίο. Οι άνθρωποι παρέμεναν συντονισμένοι με τον ρυθμό του κόσμου και σέβονταν τους νόμους της φύσης και της κοινωνικής συνύπαρξης. Σήμερα τα έχουμε χάσει όλα αυτά, η ζωή μας είναι ρηχή και επίπεδη, καταστρέφουμε το περιβάλλον μας, περιφρονούμε τους συνανθρώπους μας, πάσχουμε από μοναξιά και αλλοτρίωση. Υπάρχουν πράγματα, καταστάσεις, ακόμη και μυστικά, που μπορεί να αποκαλύψει μία φορεσιά; Η φορεσιά αποκαλύπτει την κοινωνική κατάσταση της γυναίκας (ή του άντρα) που τη φορά. Φανερώνει την οικονομική της επιφάνεια, ανάλογα με την ποιότητα των υλικών ή τον αριθμό των εξαρτημάτων και των κοσμημάτων της, την οικογενειακή της κατάσταση –αν είναι αρραβωνιασμένη, παντρεμένη, αν έχει παιδιά ή αν είναι χήρα–, ανάλογα με τον τρόπο που φορά τη φορεσιά, τον ιδιαίτερο τόπο καταγωγής της, ανάλογα με τη φορεσιά ή τις επιμέρους λεπτομέρειές της κ.λπ. Επίσης, η φορεσιά κρύβει πολλά σύμβολα π.χ. γονιμότητας και αποτροπαϊκά στοιχεία, όπως κατά της βασκανίας. Σε γενικές γραμμές, η φορεσιά είναι ένας ολόκληρος οπτικός κώδικας επικοινωνίας και αναγνώρισης. Ποια είναι η χρησιμότητα της λαϊκής παράδοσης για τις νεότερες γενιές; Μέσα από την εξοικείωση με την παράδοση, οι νεότερες γενιές αποκτούν συναίσθηση του τόπου, του χρόνου και της ιστορίας τους, συναίσθηση της προέλευσης και του προορισμού τους. Ο πρωταρχικός αυτός αυτοσεβασμός πιστεύω ότι τους βοηθά να πατούν γερά στη γη, να στέκονται στα πόδια τους και να αντιμετωπίζουν κάθε δυσκολία με υπομονή και δύναμη. ΕΝ They contain universal truths that have to do with the way humanity perceives the world and connects with it. The museum has folk costumes from all over Greece. Which are most impressive – those that move you most? In the early years, I was impressed by gold embroidery and urban garments of the early 20th century. Their beauty is more eloquent and closer to my experience. I slowly came to appreciate embroidered fabrics and wool, partly because I was moved by those who made clothes with an instinct for elegance and colour combinations. So, I would say that I prefer the traditional costumes of nomadic populations –Sarakatsani, Vlachs and others– maybe because I have Vlach ancestry on my father’s side. However, every Greek costume has something that makes it unique. I can’t choose. What do you see when you look at a traditional Greek costume? Primarily, I am impressed by the cut and fit on the female torso and the unexpected combinations of textures and colours. At the Lyceum, women who wear these costumes become majestic. I often wonder how it was possible for people living in remote areas at the end of the 19th and beginning of the 20th century to have such a sense of style. You remarked, “The people who made and wore these costumes did not have our knowledge or resources, but their inner world was more ordered than ours.” What did you mean by that? These people were grounded and lived their lives in traditional, earthly ways. Life, seasons, holidays, customs, songs and dance were not random. People were attuned to the world and its rhythms and respected the laws of nature and social coexistence. These days, we have lost touch with that. Our lives are overly complicated. We destroy the environment, despise our fellow humans, and suffer loneliness and alienation. What things can a costume reveal? The costume is indicative of social status depending on the quality of the material, the fine details and the accessory jewellery. It reveals a woman’s financial and marital status, if she has children, is a widow, depending on how she wears it and where she comes from depending on the costume and its details. There are subtle details such as symbols of fertility and protection: the evil eye, for example. In general, the costume is a visual code of communication and identification. How are folk traditions important to younger generations? Through familiarity with tradition, younger generations acquire a sense of origin, place, time and history. Primarily, this sense of self-respect helps ground them firmly on their own two feet to face life’s challenges with patience and strength.