Piwniczna

Darmowy egzemplarz

Projekt współfinansowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. Wsparcie działalności MŚP z branży turystyki oraz zwiększenie rozpoznawalności Małopolski jako turystycznej marki gospodarczej

Pomocą, w planowaniu dojazdu transportem zorganizowanym, może służyć portal

e-podroznik.pl

Autobus

• KRAKÓW - PIWNICZNA-ZDRÓJ

szwagropol.pl

• KRYNICA-ZDRÓJ - ŻEGIESTÓW - PIWNICZNA-ZDRÓJ

rafatex.pl

• NOWY SĄCZ - PIWNICZNA-ZDRÓJ - ŁOMNICA-ZDRÓJ/WIERCHOMLA

marpol-bus.com.pl

Kolej

• KRAKÓW - TARNÓW - NOWY SĄCZ - PIWNICZNA-ZDRÓJ

rozklad-pkp.pl

Najbliższe lotniska

Kraków

• Katowice

• Rzeszów

SPIS TREŚCI

Projekt „Wsparcie działalności MŚP z branży turystyki oraz zwiększenie rozpoznawalności Małopolski jako turystycznej marki gospodarczej” (nr RPMP.03.03.01-12-0593/18) współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2014- 2020.

Fundacja Rozwoju Regionów www.f-rr.org

Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP www.sgurp.pl

Dyrektor artystyczny: Konrad Rogoziński

Tekst: Natalia Starzyk

Korekta: Agata Kościelniak

Projekt: Klaudia Stochmal, Nina Kieblesz

Wykonanie:

Wydawnictwo multimedialne Digital Places

www.digitalplaces.pl

Kraszewskiego 1/406

33-380 Krynica-Zdrój

Skład: Klaudia Stochmal, Nina Kieblesz

Fotografie: © Konrad Rogoziński / DigitalPlaces.pl

Oprócz:

Str. 7, zdjęcia nr 3, str 11 zdjęcia nr 7 i 8; str. 16; str. 19 zdjęcie nr 3; str.25 Szlak zielony, str. 29 zdjęcie nr 6 © Wiktor Baron

Str. 8-9, zdjęcie nr 1, 2, 3, 4, 5, 6; str. 10-11 zdjęcia nr 1, 2, 5, 6; str. 14-15; str. 20-21 zdjęcia nr 2 i 4; str. 23 zdjęcie nr 2 i 3, str 26 zdjęcie nr 5; str. 27 zdjęcie 8 © Mirosław Hobora

Str. 26-27, zdjęcia nr 2 i 4 © Freepik.com

Str. 28-29, zdjęcie nr 3 i 7 © Łukasz Świętach Str 27. zdjęcie nr 4 © Adobe Stock

Piwniczna-Zdrój

W sercu Karpat

W samymsercu polskich Karpat, w malowniczej Dolinie Popradu leży gmina Piwniczna-Zdrój. To niewielkie miasteczko, wraz z otaczającymi je wioskami, wciśnięte jest między pasma górskie Beskidu Sądeckiego: Pasmo Jaworzyny Krynickiej, Pasmo Radziejowej i Pogórze Popradzkie. Od południa gmina sąsiaduje ze Słowacją.

Życie płynie tutaj w innym rytmie niż gdziekolwiek indziej. Rytm ten wyznaczany jest przez następujące po sobie pory roku, właśnie w górach zimy i lata odczuwalne są bardziej niż w nizinach. Wiosny są początkiem nowego cyklu w przyrodzie, a jesienie go kończą. Miejscowości rozmieszczone są w dolinach i na górskich stokach, gdzie otaczająca przyroda na każdym kroku przypomina o swojej obecności. Jodłowe i świerkowe lasy, których tu dużo, niemal zerkają na ludzi z góry. Między nimi można spotkać tu też coraz rzadsze modrzewie oraz buki. Liczne górskie potoki i duże zróżnicowanie w ukształtowaniu terenu tworzą niesamowity górski klimat, a bijące tu źródła wody mineralnej sprawiają, że to oaza dla tych, którzy chcą podreperować swoje zdrowie.

Historia Piwnicznej oraz otaczających ją wiosek sięga XIV wieku. Na każdym kroku można tu znaleźć opowieści o ludzkich losach sprzed dziesiątek i setek lat. Na piwniczańskim rynku stoi zrekonstruowana studnia przypominająca o dawnych mieszkańcach miasteczka, na Górze Węgielnik (498 m n.p.m.) widać wojenne okopy, a na Eliaszówkę (1 023 m n.p.m.) prowadzi szlak śladami kurierów.

Górskie położenie i długa historia gminy sprawia, że znajdą tu coś dla siebie zarówno miłośnicy przyrody, górskich wyzwań, uzdrowisk czy zabytków. Unikatowa jest tutaj dzika przyroda z wilkiem, rysiem i niedźwiedziem na czele. Nie zapominajmy także o mniejszych jej dziwach, takich jak górski smok, czyli salamandra plamista! Beskidzkie lasy kryją też niesamowite skały, jaskinie i wodospady. Tutaj turyści piesi i rowerowi znajdą wiele szlaków z punktami i wieżami widokowymi, z których rozpościerają się zapierające dech widoki na Beskidy, Gorce, Tatry i Pieniny. W dole czeka pijalnia wód mineralnych, zabytki, muzea, łemkowskie cerkwie i wiele innych atrakcji. piwniczna.pl

ODLEGŁOŚĆ MIĘDZY PIWNICZNĄ-ZDROJEM A MIASTAMI

Województwo: Małopolskie

Powiat: Nowosądecki

Siedziba Gminy: Piwniczna-Zdrój

Sołectwa: Głębokie, Kokuszka, Łomnica-Zdrój, Młodów, Wierchomla Mała, Wierchomla Wielka, Zubrzyk

Sąsiaduje z: gminami Łabowa, Muszyna, Nawojowa, Rytro, Szczawnica oraz od południa ze Słowacją

Powierzchnia: 126 km²

Ludność: 10 588 os

Status uzdrowiska od: 1931 r.

MAŁOPOLSKA

Położenie/geografia

Wioski pomiędzy szczytami

Gmina Piwniczna-Zdrój jest typową górską gminą, której wioski są wciśnięte pomiędzy malowniczo królujące nad nimi szczyty górskie.

Otaczają ją pasma górskie Beskidu Sądeckiego: od wschodu - Pasmem Jaworzyny Krynickiej, od zachodu - Pasmem Radziejowej, od południa - Górami Lubowelskimi leżącymi częściowo na terytorium Słowacji.

Funkcjonująca do XVIII wieku nazwa siedziby gminy „Piwniczna Szyja” doskonale obrazuje jej charakter. Pochodzi ona od wąskiego przesmyku rzeki Poprad, znajdującego się w obrębie dzisiejszego przysiółka Międzybrodzie. Słowo „Piwniczna” pochodzi od „zaciemnionego przez cień gęstego boru wjazdu do miasta od strony północnej”. Jej obszar w 65% porośnięty jest lasami. Przeważają z nich nasadzane ludzka ręką jodły i świerki, mniej liczne

są modrzewie i buki – pozostałość po pradawnej puszczy karpackiej. Zróżnicowane ukształtowanie terenu (wysokość od 357 do 1140 m n.p.m.) i bogactwo górskich potoków wpływa na tutejszy wspaniały klimat, który miejscami posiada cechy alpejskie.

Siedzibą Gminy jest miasteczko uzdrowiskowe Piwniczna-Zdrój - jedno z głównych miast turystycznych Beskidu Sądeckiego. Niewielkie centrum miasta otaczają liczne górskie przysiółki o charakterze wiejskim. Miasto leży nad brzegami rzeki Poprad i potoku Czercz. W swoich granicach ma kilka szczytów: Eliaszówkę (1024 m), Niemcową (963 m) oraz Kicarz (703 m). Rzeka Poprad przepływa też przez większość wsi należących do gminy: Głębokie, Młodów, Wierchomlę Wielką i Zubrzyk. Do Popradu wpływają mniejsze potoki - Wierchomlanka, Czercz, Głęboczanka, Jaworzyna, Śmigowskie i Łomniczanka.

Widok ogólny z Kicarza na Dolinę Popradu i Piwniczną-Zdrój

Okoliczne wzgórza, dzielnica Walczaki

Okolice Niemcowej w Paśmie Radziejowej

Wieża widokowa na Eliaszówce

Widok spod Bacówki nad Wierchomlą w stronę Tatr Gęsto zalesione tereny w Gminie Piwniczna

Okolice wsi Glębokie

PARK I PIJALNIA „U ŹRÓDEŁ

ŚW. KINGI” W GŁĘBOKIEM

Na początku XIX wieku pasterz Michał Cięciwa odkrył źródła wody mineralnej w dolinie potoku Głęboczanka wcinającego się w góry pasma Jaworzyny Krynickiej. Jego odkrycie zostało potwierdzone przez lekarzy zdrojowych i profesorów chemii Uniwersytetu Lwowskiego. Już w drugiej połowie XIX wieku powstało tu pierwsze ujęcie wody. Pożar w 1934 roku zniszczył zabudowania, ale w 1971 roku powstały nowe odwierty, a miejsce nazwano Zdrojem św. Kingi. Dziś źródło cieszy się wielką popularnością, można tu przyjechać i nabrać wody do butelki, ale ludzie często wyjeżdżają stąd z całymi kanistrami leczniczej wody. Źródełko otoczone jest parkiem, a ponad nim znajduje się taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę na dolinę Popradu i Pasmo Radziejowej. Przy ścieżkach leżą głazy z tabliczkami informującymi o wydarzeniach z życia patronki tego miejsca.

ŁOMNICZAŃSKIE POMNIKI PRZYRODY

Na terenie Łomnicy-Zdroju znajdują się dwa pomniki przyrody nieożywionej. Pierwszy to wodospad na potoku Łomniczanka o wysokości ok. 3 m. U jego podstawy znajduje się kocioł eworsyjny głęboki na 1,6 m. Wodospad wraz z korytem rzeki i źródłami wody mineralnej tworzą pomnik przyrody im. Zofii i Stefana Alexandrowiczów, ustanowiony w 1982 roku.

Drugi pomnik to skałka piaskowcowa „Łomniczanka” wysoka na 9 m i szeroka na 3,5 m. Na jej powierzchni widać struktury o ciekawych kształtach, powstałe w procesie wietrzenia. W roku 1988 skałka „Łomniczanka” została objęta ochroną, jako pomnik przyrody nieożywionej.

ŚCIEŻKA PRZYRODNICZO-EDUKACYJNA

„ŁOMNICKIE UROCZYSKA"

Łomnica-Zdrój ma do zaoferowania jeszcze jedną atrakcję przyrodniczą. Jest nią wybudowana przez Nadleśnictwo Piwniczna, ścieżka przyrodniczo-edukacyjna "Łomnickie Uroczyska". Na ponad 3-kilometrowej trasie znaleźć można 9 przystanków tematycznych związanych z roślinami i zwierzętami żyjącymi w Popradzkim Parku Krajobrazowym.

GŁÓWNY SZLAK BESKIDZKI IM. KAZIMIERZA SOSNOWSKIEGO I SZLAK ŚW. JAKUBA DO SANTIAGO DE COMPOSTELA.

Piwniczna-Zdrój jest przystankiem dla wędrowców i pielgrzymów. Przez nią przebiega długi na 500 km Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego oznaczony czerwonym kolorem. Szlak rozpoczyna się w Ustroniu w Beskidzie Śląskim, a kończy w Wołosatem, w Bieszczadach. Przebiega przez najpiękniejsze zakątki Beskidu Śląskiego, Beskidu Żywieckiego, Gorców, Beskidu Sądeckiego, Beskidu Niskiego i Bieszczadów. Piwniczański odcinek znajduje się niemalże w połowie tej trasy. Drugi długodystansowy szlak przebiegający przez gminę to jedna z odnóg Drogi św. Jakuba prowadzącej do Santiago de Compostela. To szlak pielgrzymkowy, który prowadzi do katedry w Santiago de Compostela w Hiszpanii, gdzie według dawnych podań złożone jest ciało św. Jakuba Apostoła. Pierwsi pielgrzymi podążali do tego miejsca już w X wieku. Droga ta oznaczona jest muszlą św. Jakuba i żółtymi strzałkami. Możemy je zobaczyć na szlaku granicznym przechodzącym przez Eliaszówkę.

JACKOWA POŚCIEL - DOLINA PAMIĘCI

Miejscem, które warto odwiedzić ze względu na niezwykłą historię jest Jackowa Pościel. Dziś już nieżyjąca babcia Nowakowa, zwana Królową Beskidu Sądeckiego, mieszkała samotnie pod Kordowcem. Przewodnik beskidzki Jacek Durlak często zaglądał do Niej, by sprawdzić, czy wszystko w porządku i przynieść najpotrzebniejsze artykuły. W 2004 roku, wracając z odwiedzin, na polanie przy żółtym szlaku z Piwnicznej na Niemcową zasłabł i zmarł. Działacze turystyczni i przewodnicy chcieli upamiętnić miejsce jego śmierci i tak powstała Jackowa Pościel – Dolina Pamięci. Do pamiątkowego obelisku wkrótce dołączyły kolejne. I tak powstało miejsce, gdzie wspomina się przyjaciół, którzy zginęli w górach.

NIEBIAŃSKIE WIDOKI Z BACÓWKI

NAD WIERCHOMLĄ

Bacówka nad Wierchomlą to górskie schronisko PTTK położone bez wątpienia w jednym z najbardziej widokowych miejsc w całym Beskidzie Sądeckim. Wielu turystów przyjeżdża tutaj, aby usiąść na tarasie i nacieszyć się niesamowitymi widokami na Pasmo Radziejowej i Tatry.

JASKINIE U PODNÓŻA PUSTEJ WIELKIEJ

Rezerwat Przyrody Wierchomla ma za zadanie chronić naturalny las bukowo-jodłowy, czyli buczynę karpacką oraz liczne wychodnie skalne m.in. zlepieńców i piaskowców magurskich. Osuwanie się tych formacji sprawiło, że powstały tu nieliczne w Beskidzie Sądeckim jaskinie.

ALPY W PIWNICZNEJ

Kosarzyska i Obidza to dzielnice Piwnicznej-Zdroju, które mogą poszczycić się unikatowym klimatem o cechach alpejskich. Położone są w wąskiej dolinie potoku Czercz i na opadających w jego kierunku stokach. Okoliczne szczyty takie jak Eliaszówka (1023 m n.p.m.), Wielki Rogacz (1182 m n.p.m.) i Niemcowa (963 m n.p.m.) chronią ten obszar przed wiatrem, ale i w dużej części przed słońcem. Takie ukształtowanie terenu sprawia, że między dolinami a szczytami wahania temperatur są spore, często występują inwersje temperatur. Śnieg tutaj utrzymuje się długo, a wiosna przychodzi późno.

Uzdrowisko

Beskid Sądecki słynie z mineralnych wód wypływających spod ziemi. Wszystko to dzięki skałom płaszczowiny magurskiej oddającym minerały omywającym ją wodom podziemnym.

Pod koniec XIX wieku lwowski lekarz dr Juliusz Korwin Gąsiorowski odkrył w Piwnicznej źródła wód mineralnych o cennych właściwościach, ale pierwsze odwierty wykonane zostały dopiero w roku 1932. Nadało to Piwnicznej nowego charakteru – stała się znanym w całej Polsce ośrodkiem wypoczynkowo-uzdrowiskowym. Woda w butelkach zaczęła wyjeżdżać w świat w roku 1968. Piwniczna-Zdrój jest obecnie jednym z 9 uzdrowisk w powiecie nowosądeckim uznanych przez Ministra Zdrowia.

Dla kuracjuszy, którzy chcą zakosztować piwniczańskiej wody, powstał Park Zdrojowy wraz z Pijalnią, która stała się

też centrum różnego rodzaju wydarzeń kulturalnych jako Pijalnia Artystyczna. W Parku znajdziemy też amfiteatr do koncertów plenerowych i urokliwe alejki do cichych przechadzek oraz plac zabaw dla dzieci.

Początek XX wieku wiąże się z rozwojem drugiego zdroju w tej gminie - Łomnicy. Pierwsze wzmianki o użytkowaniu tutejszych wód mineralnych pochodzą z 1910 roku. Doktor Ziarko w swojej willi utworzył dom kąpielowy, a potem łazienki gdzie można było zażyć kąpieli borowinowych i mineralnych. Miejsce to zostało jednak zniszczone przez powódź, która nawiedziła Łomnicę-Zdrój w 1939 roku, i nie zostało już odbudowane.

Dziś źródło Stefan opatrzone kamienną podmurówką wypływa wprost ze stoku ponad wsią. Każdy może tu przyjechać i spróbować wody Łomniczanki.

Podziemne skarby

Co można tu leczyć?

Tutejsze wody mineralne, nazywane przez miejscowych „kwaśnymi”, charakteryzują się wysoką zawartością wodorowęglanów magnezu i wapnia. Dzięki nim są pomocne w leczeniu:

wrzodów żołądka i dwunastnicy, stanów zapalnych jelit i trzustki, stanów zapalnych, cukrzycy, chorób układu oddechowego: nieżytu oskrzeli, rozedmy i pylicy płuc.

Jakie zabiegi?

W ośrodkach wypoczynkowo-leczniczych i sanatoriach można zażyć różnorodnych kuracji i zabiegów z wykorzystaniem wód mineralnych. Popularnością cieszą się np. kąpiele w wodach mineralnych, hydromasaże i zabiegi

borowinowe. Duży pozytywny wpływ na układ oddechowy mają też inhalacje. Stosuje się tu też krenoterapię, czyli kurację pitną na bazie wód mineralnych.

Lokalizacje pijalni wód mineralnych i źródeł

Wody występujące na terenie Gminy Piwniczna-Zdrój można znaleźć w pijalniach lub bezpośrednio w miejscach, gdzie wypływają z ziemi czy ze skały:

„PIWNICZANKA” to szczawa o charakterze wodorowęglanowo-magnezowo-wapniowym. Jest pomocna dla wzmocnienia układu kostnego, poprawy przyswajalności żelaza, poprawy przemiany materii. Działa przeciwalergicznie, wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego i nerwowego.

„HANNA” w Wierchomli Wielkiej to szczawa o charakterze wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowym. Cech leczniczych wodzie nadaje też znajdujący się w niej dwutlenek węgla. Zaleca się ją do leczenia nadciśnienia tętniczego, niedokrwienia kończyn dolnych na tle miażdżycy lub cukrzycy i czynnościowych chorób serca.

ŹRÓDŁO ŚW. KINGI W GŁĘBOKIEM to szczawa o charakterze wodorowęglanowo-sodowo-wapniowo-magnezowym. Jest pomocna przy leczeniu: choroby wrzodowej, zaparć, skazy moczanowej, cukrzycy, kamicy nerkowej i anemii.

„STEFAN” W ŁOMNICY-ZDROJU to szczawa o charakterze wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowym. Wskazana jest do picia przy następujących schorzeniach: przewlekłe stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia.

„ŁOMNICZANKA” w Łomnicy-Zdroju to szczawa o charakterze wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowym. Zaleca się ją stosować przy przewlekłych stanach zapalnych przewodu pokarmowego i zaparciach.

„ZDRÓJ” W WIERCHOMLI to szczawa o charakterze wodorowęglanowo-siarczanowo-wapniowo-magnezowym. Wodę z tego źródła zaleca się pić przy: przewlekłych stanach zapalnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, zaburzeniach przemiany materii, zatruciach metalami.

„WIERCHOMLANKA” W WIERCHOMLI to szczawa o charakterze wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowym. Jest pomocna przy leczeniu: choroby wrzodowej, przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego, zaparć, skazy moczanowej, cukrzycy, kamicy nerkowej i anemii.

Historia w pigułce

Kazimierza Wielkiego problemy z dotarciem do Łomnicy

Łomnica-Zdrój jest jedną z najstarszych wsi w okolicy. Pierwsze zapisy mówią, że była ona lokowana wcześniej niż Piwniczna-Zdrój, w miejscu już istniejącej osady. Założył ją Kazimierz Wielki, była więc wsią królewską. Z Kazimierzem Wielkim właśnie związane jest pochodzenie nazwy tej wsi. Przez łomy, czyli połamane drzewa król miał się przedzierać z wielkim trudem, aby tu dotrzeć. Takie właśnie połamane drzewo zostało umieszczone w herbie wsi, obok dzbanka i kranu symbolizujących uzdrowisko. Według innej hipotezy nazwa miejscowości pochodzi od rwącego strumienia, który łamał skały.

W roku 1410, w czasie, kiedy pod Grunwaldem odbywała się słynna bitwa, Sądecczyzna miała swoje problemy. Wykorzystując fakt, że rycerstwo wyruszyło na wielką bitwę na północy, wojska Zygmunta Luksemburczyka, pod wodzą Ścibora ze Ściborzyc, ruszyły na Sądecczyznę. Niechronione przez nikogo tereny miały być łatwym łupem. Najeźdźcy napotkali jednak na ogromny opór tych, którzy zostali w swoich domach - chłopów. Pospolite ruszenie chłopów z Łomnicy i Piwnicznej zepchnęło wojska Luksemburczyka na tereny dzisiejszej Słowacji, gdzie zostały całkowicie rozgromione.

1348 r.

Królewskie Wolne Miasto Piwniczna zostało założone przez Kazimierza Wielkiego na surowym korzeniu, czyli w miejscu, w którym nie istniała wcześniej żadna osada ludzka.

Waleczni Łomniczanie

Sielskie widoki nad Łomnicą

Ruszyła linia kolejowa na trasie Nowy Sącz – Muszyna.

Pożar miasta pochłonął drewniany kościół i czterdzieści domów. Spłonęła także wyżej wspomniana Kasta. Zachowała się z niej tylko figura św. Floriana, która wpadła do wody.

Na rynku wybudowano Kastę, czyli cysternę utrzymującą zapas wody.

Miejscowości nadano status uzdrowiska.

Pierwsi kuracjusze pojawiają się w Piwnicznej.

Miasto usytuowane na trakcie handlowym wiodącym na Węgry bardzo szybko się rozwijało. W wieku XVIII wybudowano sieć wodociągową, a na przełomie XVIII

1800 XVIII i XIX wiek

Wąskim przesmykiem do Piwnicznej

Funkcjonująca do XVIII wieku nazwa „Piwniczna Szyja” pochodziła od wąskiego przesmyku rzeki Poprad, znajdującego się w obrębie dzisiejszego przysiółka Międzybrodzie. Słowo „Piwniczna” pochodzi od wjazdu do miasta od strony północnej zacienionego przez cień gęstego lasu, ale jest jeszcze inne wytłumaczenie dla tej nazwy. Ludowe podania głoszą, że w tym miasteczku oraz w jego okolicach znajdowały się wczesnośredniowieczne lochy czy tunele, które miały służyć do obrony miejscowej ludności. Tylko gdzie jest wejście do tych lochów? Wieść głosi, że znajdowało się ono pod starą szkołą, na terenie obecnych małych plant.

Wojenni przewodnicy, kurierzy i łącznicy

Mieszkańcy przygranicznych terenów, przed II Wojną Światową zajmujący się handlem lub przemytem towarów ze Słowacji, po jej wybuchu stali się przewodnikami przeprowadzającymi uciekinierów przez granicę. Tędy gdzie dziś biegną szlaki turystyczne, po 1939 roku jedni uciekali na zachód przed okupantem, inni zaś ciągnęli do Francji, aby dostać się do tworzonej tam polskiej armii lub do Budapesztu, gdzie znajdowało się Naczelne Dowództwo Polskich Sił Zbrojnych. Szczyt Eliaszówka (1 023 m n.p.m.) na granicy słowackiej był jednym z najczęściej wybieranych

miejsc, gdzie przekraczano granicę. Dziś można znaleźć tam tablicę upamiętniającą szlak kurierski. W Suchej Dolinie zaś postawiono pomnik na cześć kurierów, łączników, przewodników oraz tych, którzy udzielali im schronienia.

Piwniczańska partyzantka

W Piwnicznej działały również liczne grupy partyzantów, wspomagane przez miejscową ludność. W czasie okupacji hitlerowcy dokonali tu czterokrotnych masowych mordów. Pomniki upamiętniające te wydarzenia znajdują się w Kosarzyskach, na Łomnickim i w Młodowie. Miasto Piwniczna-Zdrój zostało odznaczone Krzyżem Walecznych w roku 1986.

Piewca Łemkowszczyzny

z Wierchomli Wielkiej

Gmina Piwniczna-Zdrój leżała na styku kultury polskiej i łemkowskiej. Postacią, którą warto wymienić w tym kontekście, jest Wołodymyr Chylak. Ten duchowny przyszedł na świat w Wierchomli Wielkiej w roku 1843. Uchodzi dziś za najważniejszego pisarza łemkowskiego drugiej połowy XIX wieku. W swoich opowiadaniach, nowelach, artykułach i esejach poruszał tematy kultury i historii łemkowskiej, a także problemy społeczne tej grupy, przyczyniając się do tworzenia łemkowskiej tożsamości społecznej.

i XIX, m.in. szkołę, karczmę, pięć młynów, browar i szpital.

Lwowski lekarz dr Juliusz Korwin Gąsiorowski odkrył, że lokalne wody mają lecznicze właściwości.

1908 r.

Piwniczna doczekała się przystanku kolejowego.

Historia narciarstwa zgromadzona w piwniczańskim muzeum

Dzięki Towarzystwu Miłośników Piwnicznej w roku 1978 w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury powstało Muzeum Regionalne. Znajdują się w nim przedmioty codziennego użytku wytwarzane przez czarnych górali, sprzęty pochodzące z dawnych pracowni szewskich, tkackich, bednarskich, kuśnierskich czy kołodziejskich. Sprzęty te często wykonane są z wielką starannością i pięknymi ludowymi zdobieniami. W Muzeum można zobaczyć też charakterystyczny strój czarnych górali. Jedną z ciekawszych kolekcji Muzeum jest kolekcja sprzętu narciarskiego gromadzona

latami i przekazana przez prof. Zbigniewa Bielczyka. Są to narty pochodzące z różnych krajów europejskich, najstarsze z XVIII wieku. Można także prześledzić całą historię narciarstwa liczącą prawie 5 tys. lat, ukazaną tu na barwnych tablicach. Są tu też młodsze eksponaty, m.in. narta przekazana przez Adama Małysza, stojąca obok narty naszego pierwszego mistrza skoków narciarskich – Stanisława Marusarza. Kolekcja ta, licząca w sumie ponad 300 eksponatów.

Punkt widokowy z historią w tle

W okolicach Wierchomli Małej, w kierunku szczytu Pusta Wielka ciągnie się szereg polan - Wyżne Młaki, Długie Młaki, Polana Gwiaździsta, Polana nad Wierchomlą. Rozpościerają się stamtąd rozległe widoki, ale ciekawa jest też historia tych terenów. Polany te są pozostałością po życiu i pracy mieszkających tu kiedyś Łemków. Po ich

wysiedleniu polany zostały przejęte przez ludność polską, dzięki czemu nie zarosły. Dzisiaj znajdują się tu wyciągi narciarskie, a ich nazwy odnoszą się do nazwisk łemkowskich mieszkańców tej okolicy - „Toczek”, „Fiedor”, „Płatek” i „Frycek”.

Piwniczna-Zdrój

Miasto na szlaku

Piwniczna-Zdrój jest małym górskim miasteczkiem położonym w Dolinie Popradu i na zboczach okolicznych gór. Od południa granice miasta wyznaczają obecne granice państwa. Zabudowania rozciągnięte są na wysokości od 357 do 1 140 m n.p.m, zamieszkuje je prawie 6 tysięcy mieszkańców. Miasto swoim zasięgiem obejmuje także tereny znajdujące się ponad zabudowaniami w tym górskie szczyty i widokowe łąki.

Początki Piwnicznej sięgają XIV wieku i czasów Kazimierza Wielkiego, który lokował tu miasto, aby strzegło szlaku handlowego biegnącego z Węgier w kierunku Krakowa. Przez lata małe miasteczko rozwijało się właśnie dzięki

przejeżdżającym tędy kupcom. Do dziś w piwniczańskich tradycjach zobaczyć można wpływy węgierskie, choć zdecydowanie króluje tu kultura czarnych górali.

Centrum Piwnicznej-Zdroju to ciasna zabudowa z regularnym rynkiem i otaczające go górskie przysiółki, które kojarzą się raczej z wioskami niż z miastem. W rynku zobaczyć można zabytkową zabudowę, w tym małe, ale ciekawe muzeum regionalne i rekonstrukcję dawnej cysterny. Nad centrum góruje wzgórze Węgielnik (498 m n.p.m.), z którego tarasu widokowego rozpościera się widok na Poprad, Czercz i zabudowania miasteczka.

2

Zabytkowa stacja kolejowa również polozona jest na samym szlaku

„Pijalnia Artystyczna” to klimatyczne miejsce na szlaku

Widok ogólny na meandrujący Poprad ulokowaną na jego brzegach i Piwniczną-Zdrój

Rynek ze studnią w Piwnicznej-Zdroju

Czworoboczny Rynek i wychodzące z jego narożników ulice odzwierciedlają plan miasta ustanowiony w trakcie lokacji miasta w XIV wieku. Pochodzący z XIX wieku ratusz początkowo pełnił rolę warowni, teraz mieści się w nim Urząd Miasta. Jedną z ciekawszych atrakcji rynku jest studnia. Ale co w niej takiego ciekawego? Kiedyś stała

Pensjonat Orlęta

To drugi po zabudowie Rynku, zabytek wpisany do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Znajduje się on przy ulicy Gąsiorowskiego 2. Zbudowano go w 1897 roku w tzw. konstrukcji szachulcowej, w której drewniany szkielet budynku wypełniony jest mieszaniną słomy, gliny i sieczki drzewnej lub cegłą. Takie budynki popularne są w regionie alpejskim, w średniowieczu często budowane były też w centralnej i południowej Polsce, natomiast teraz są wielką rzadkością i gratką dla pasjonatów starego budownictwa.

tu tak zwana Kasta, czyli cysterna zaopatrująca miasto w wodę. Niestety pożar z roku 1876 strawił cysternę wraz z częścią zabudowań. Uratowała się tylko figura św. Floriana, która wpadła do zbiornika. Dzisiaj w tym miejscu stoi rekonstrukcja studni z 1913 roku, a w jej wieżyczce stoi św. Florian.

Park Węgielnik-Skałki

Jest jedną z ciekawszych atrakcji na terenie miasta. Powstał na niedostępnym wcześniej wzgórzu Węgielnik (498 m n.p.m.). U podnóża parku znajduje się figura Matki Boskiej z bijącym u jej stóp źródełkiem wody mineralnej oraz pomnik upamiętniający Bitwę pod Grunwaldem. Park jest plątaniną wygodnych ścieżek turystycznych oraz tych trochę trudniejszych, z łańcuchami zabezpieczającymi, wiodących do platformy widokowej, z której rozciąga się widok na południową część miasta i Góry Lubowelskie. Wędrując szlakami, podziwiać można wychodnie skalne, znajdują się tam też zrekonstruowane okopy z czasów II Wojny Światowej. Tablice informacyjne mówią o historii tego miejsca – miejscowa ludność budowała drewniane okopy na polecenie hitlerowców obawiających się inwazji radzieckiej. Park obfituje również w infrastrukturę sportową i rekreacyjną, miejsca do grillowania, altanę, boisko do siatkówki, urządzenia do ćwiczeń siłowych i plac zabaw.

Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

Kościół parafialny mieszczący się w rynku został wybudowany w latach 1881-1886 w miejscu, gdzie mieściły się starsze świątynie. Jest to neobarokowy kościół typu bazylikowego. Wieża i dzwon są natomiast dużo starsze, pochodzą z 1523 r. W prezbiterium podziwiać można obraz „Św. Józef z Dzieciątkiem” Bolesława Barbackiego, malarza i działacza społecznego pochodzącego z Nowego Sącza.

Wodospad Czercz

Niewielki, ale urokliwie położony na skraju lasu, wodospad na potoku Czercz znajdziemy w części miasta zwanej Kosarzyska. Woda spada tu po szerokiej ścianie zbudowanej z kamiennych bloków o wysokości ponad 4 metrów. W czasie II wojny światowej wiódł tędy szlak kurierów.

4

Widok z platformy widokowej

Nadpopradzkie wioski

W górach, w dolinach…

Cała gmina Piwniczna-Zdrój mocno jest związana z rzeką Poprad. Wioski do niej należące leżą nad tą górską rzeką lub na stokach ku niej się chylących.

Niektóre z nich, takie jak Łomnica-Zdrój, Głębokie czy Wierchomla Wielka, mogą się poszczycić wybijającymi na powierzchnię źródłami wód mineralnych. Są takie, jak Kokuszka, do których warto zawitać, aby zobaczyć dobrze jeszcze zachowaną architekturę drewnianą charakterystyczną dla Beskidu Sądeckiego. Oprócz drewnianych chat można tu znaleźć np. stare młyny. W Łomnicy-Zdroju można zachwycać się też niematerialnym dziedzictwem

popradzkich górali, czyli gwarą łomnicańską i pierogami łomnicańskimi. Działa tu też zespół folklorystyczny o wdzięcznej nazwie Piyrogi Łomnicońskie. W poszukiwaniu historii Łemków, którzy licznie zasiedlali te tereny, aż do czasu wysiedleń w ramach Akcji „Wisła”, najlepiej wybrać się do Wierchomli Wielkiej, Małej i do Zubrzyka.

W każdej z tych wiosek czekają szlaki turystyczne, które poprowadzą turystów spragnionych gór na szczyty Pasm Jaworzyny Krynickiej, Radziejowej, czy w Góry Lubowelskie i dalej w Beskid Niski lub Pieniny.

Polna droga w Zubrzyku

Piwniczna-Zdrój tradycjami stoi

Tradycje ludowe Czarnych Górali są w Piwnicznej wciąż żywe. Do dziś można tu podziwiać tradycyjne drewniane, świerkowe lub jodłowe, domy na kamiennych podmurówkach, często o nieregularnym kształcie, dopasowanym do stromizn stoków. Wciąż wypasa się tu także owce i uprawia pola zarówno - w dolinach, jak i sezonowo – na górskich polanach.

Sama nazwa „Czarni Górale” pochodzi od męskiego stroju ludowego charakteryzującego się przewagą ciemnobrązowego lub rzadziej czarnego koloru, wyróżniającego się tym spośród strojów innych górali.

Pieśni śpiewane kiedyś przy pasaniu owiec i bydła, weselne przyśpiewki czy rytmiczne piosenki do tańca możemy dziś jeszcze usłyszeć, bo muzyczne tradycje Czarnych Górali podtrzymuje zespół regionalny „Dolina Popradu”. Zespół został utworzony przez nauczycieli w roku 1965, a od 1988 w repertuarze można usłyszeć również wiersze pisane gwarą przez poetkę Wandę Łomnicką-Dulak, członkinię

zespołu. Zespół może poszczycić się występami na całym świecie i wieloma nagrodami.

Działa tu także grupa heligonistów grających na heligonkach, czyli tradycyjnych instrumentach muzycznych przypominających akordeon, ale mniejszych i z guzikami zamiast klawiszy, popularnych na południu Polski, w Czechach i na Słowacji.

Pierogi łomnicańskie

Łomnica-Zdrój słynie z pierogów łomnicańskich. Przyrządza się je z tartych ziemniaków i faszeruje gotowanymi ziemniakami i bryndzą. Pierogi łomnicańskie zostały wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wśród czarnych górali krążą legendy o wielkości tych pierogów. Jedna z nich mówi, że pieróg, który spadł ze stołu, mógł zabić kwokę i pięcioro kurcząt. Inna, że kiedy Poprad wylał w Piwnicznej, ludzie przeprawiali się przez rzekę w wydrążonych pierogach po wydłubaniu z nich nadzienia.

CERKIEW ŚWIĘTEGO MICHAŁA ARCHANIOŁA W WIERCHOMLI WIELKIEJ

Ta grekokatolicka cerkiew została zbudowana w roku 1821. Jej budowa jest typowym przykładem architektury łemkowskiej. We wnętrzu znaleźć można barokowo-klasycystyczne polichromie z 1928 roku. Po akcji „Wisła” w roku 1947 cerkiew została przejęta przez rzymskokatolicką Parafię św. Michała Archanioła. Od 1964 roku jest ona zabytkiem, została także włączona do małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.

TRADYCYJNA DREWNIANA ZABUDOWA

W Kokuszce podziwiać można tradycyjne, drewniane, stare chaty charakterystyczne dla regionu Sądecczyzny. Można tu odnaleźć między innymi, pozostałości po międzywojennych młynach wodnych.

KAPLICZKA W SKALE

Będąc w Wierchomli Wielkiej warto wybrać się na spacer doliną Potaszni, która kiedyś była zamieszkiwana przez ludność łemkowską. Na tej trasie, niedaleko od zejścia z szosy wiodącej do Wierchomli Małej, stoi okazały blok piaskowca, który z bliska okazuje się być kapliczką z wizerunkiem Jezusa Ukrzyżowanego. Widnieje na nim data powstania, czyli rok 1841. Idąc dalej natknąć się można na rezerwat przyrody „Lembarczek”, potem pomnik przyrody Kobylarz i w końcu miejsce idealne do odpoczynku – drewnianą wiatę o nazwie „Pod Hale”.

Gmina aktywnie

Górskie szlaki

Na terenie miasta i gminy Piwniczna wytyczone są oznakowane szlaki piesze, rowerowe i konne oraz ścieżki zdrowia. Przez miasto Piwniczna przebiega Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego, a także szlak Beskidzka Droga św. Jakuba prowadząca do Santiago de Compostela w Hiszpanii.

Szlak żółty z Piwnicznej prowadzi na Halę Pisaną (1 044 m n.p.m.), a stamtąd do Frycowej (widokowy odcinek). Na Hali Pisanej zmienić można kolor szlaku na czerwony, by dotrzeć na Hale Łabowską (1 021 m n.p.m.). Do Piwnicznej wracamy szlakiem niebieskim.

Szlak żółty z Piwnicznej prowadzi także w pasmo Radziejowej na Niemcową (977 m n.p.m.). Choć na Niemcowej szlak się kończy, to pod szczytem prowadzi także Główny Szlak Beskidzki oznaczony kolorem czerwonym, którym dalej można wejść na Wielkiego Rogacza (1 142 m n.p.m.), Radziejową (1 262 m n.p.m.) i Schronisko PTTK na Przehybie (1 138 m n.p.m.). Z Przehyby schodzimy niebieskim szlakiem do Rytra.

Szlak czerwony z Piwnicznej prowadzi doliną potoku Czercz na Przełęcz Gromadzką (908 m n.p.m.). To miejsce na, którym zmienić można kolor szlaku na zielony, by przez Eliaszówkę (1 023 m n.p.m.) zejść do Piwnicznej-Zdroju lub na niebieski, by dotrzeć pod Wielkiego Rogacza (1 182 m n.p.m.). Czerwony szlak z Piwnicznej-Zdroju prowadzi zaś z Przełęczy Gromadzkiej widokową trasą przez Ruski Wierch (935 m n.p.m) do Jaworek, w Pieniny.

Szlak zielony z Piwnicznej prowadzi granicą Polski przez Eliaszówkę (1 023 m n.p.m.) na Przełęcz Gromadzką (908 m n.p.m.).

Szlak czarny z Wierchomli Małej prowadzi do Bacówki nad Wierchomlą (883 m n.p.m.)

i dalej na Runek (1 080 m n.p.m.) lub Pustą Wielką (1 061 m n.p.m.).

Niebieski szlak z Łomnicy-Zdrój na Halę Łabowską (1 021 m n.p.m.) prowadzi słynną, choć trudną drogą „77 zakrętów”. Do Łomnicy zejść można żółtym szlakiem przez Parchowatkę (1 005 m n.p.m.).

1 Spływ łodziami doliną Popradu

10 kilometrowa trasa obejmuje spływ z Piwnicznej do Rytra i zajmuje od 1,5 do 2,5 godziny. Sezon trwa od kwietnia do października, ale może ulec zmianie w zależności od pogody. Spływ doliną Popradu to atrakcja dla małych i dużych. Trasa obfituje w piękne widoki.

2 Wypożyczalnie quadów

Dla miłośników off roadu nie lada atrakcją będą wyprawy terenowe po bezdrożach Beskidu Sądeckiego. Wypożyczalnie działające na terenie Piwnicznej oferują quady, skutery śnieżne, samochody terenowe i organizują wyprawy enduro.

3 Wypożyczalnie rowerów górskich i elektrycznych

W Piwnicznej-Zdroju oraz Wierchomli Małej działa kilka wypożyczalni rowerów, które oferują również możliwość dowozu sprzętu do klienta. W ofercie są oczywiście kaski i inne akcesoria, w tym mobilna wypożyczalnia. Można tu także umówić się na szkolenie enduro, albo skorzystać z oferty zorganizowanych górskich wypraw rowerowych.

Na odcinku od Leluchowa do Piwnicznej-Zdrój Poprad jest prawdziwie górską rzeką, ma kręte zakola i kamieniste dno z rynnami i bystrzami. Żyje tu 25 gatunków ryb, przeważają klenie, pstrągi potokowe, lipienie, jelce, brzany, brzanki, płocie, ukleje, okonie, świnka, strzeble, głowacze, kiełby. Rzadsze są pstrągi tęczowe i źródlane, trocie jeziorowe, a nawet głowacice.

4 Wędkowanie na Popradzie

5 Pumptrack, skatepark i trasy pieszo-rowerowe

Otwarte niedawno na Nakle atrakcje dla aktywnych cieszą się sporą popularnością. Znaleźć tu też można infrastrukturę do uprawiania street workout, oraz wypożyczalnię i stację naprawy rowerów Rowerowa Dolina. Teren jest połączony kładką ze zdrojową częścią miasta. Dla korzystających z infrastruktury sportowej dostępne są prysznice i toalety.

6 Jazda konna

W Piwnicznej-Zdroju funkcjonują dwa ośrodki jazdy konnej. Ośrodek Jazdy Konnej u rodziny Maślanków w Łomnickiem cieszy się uznaniem odwiedzających go klientów.

Ośrodek Jazdy Konnej Chata Magóry leży wysoko w górach i promuje tzw. naturalne podejście do koni, nastawiając się przede wszystkim na zrozumienie potrzeb koni.

7 Baseny na Radwanowie

Do dyspozycji oddano tu duży zewnętrzny basen z trzema torami do pływania, wannę z hydromasażem, saunę i brodzik dla dzieci. To świetne miejsce na całodzienny, relaksujący pobyt.

8 Hala Widowiskowo - Sportowa w Piwnicznej-Zdroju

To nowoczesny obiekt, który oferuje plac do gry w wymiarach 20x40 m oraz trybuny na ok. 230 miejsc. Można tu odbywać treningi tańca czy fitnessu, w specjalnie do tego przygotowanej sali. Na terenie Hali znajduje się też siłownia i ścianka wspinaczkowa o wysokości ponad 15 m. Budynek Hali jest przystosowany do organizacji imprez lokalnych i międzynarodowych turniejów sportowych oraz wydarzeń kulturalnych i rozmaitych widowisk.

Przez gminę Piwniczna-Zdrój przebiegają krajowe i międzynarodowe trasy rowerowe o ciągle rozbudowywanej infrastrukturze, z wieloma wygodnymi i bezpiecznymi odcinkami odciętymi od ruchu samochodowego.

VeloNatura

VeloNatura to małopolski odcinek sieci tras rowerowych EuroVelo oplatających całą Europę, liczący 271 km. Trasa prowadzi dolinami Dunajca i Popradu. Malowniczy szlak wzdłuż Popradu obejmuje między innymi Barcice, Rytro, Młodów, Piwniczną-Zdrój, Żegiestów i Muszynę. Jego południowy odcinek został zrealizowany w ramach Europejskiej Współpracy Transgranicznej. Przejeżdżając kładkami nad Popradem, przemierza się go raz po słowackiej, raz po polskiej stronie.

Aquavelo to trasa rowerowa łącząca polskie i słowackie miejscowości uzdrowiskowe Doliny Popradu. Projekt Aquavelo jest pierwszym krokiem do utworzenia obszaru, który będzie rozpoznawalny na mapie Europy jako wyjątkowy pod względem turystycznym i medyczno-rehabilitacyjnym oraz atrakcyjny przyrodniczo, krajobrazowo, architektonicznie i kulturowo. Ścieżka łączy takie uzdrowiska jak Krynica-Zdrój, Muszyna, Piwniczna-Zdrój, Szczawnica, Vyšné Ružbachy, Stará Ľubovňa, Ľubovnianske Kúpele i Bardejov.

Aktywnie zimą

STACJA NARCIARSKA KOKUSZKA SKI

Kokuszka Ski to kameralna stacja narciarska położona w małej wiosce tuż przy Piwnicznej, na wysokości 530 m n.p.m. Posiada dwa wyciągi talerzowe i jeden dywanowy, przeznaczony dla najmłodszych narciarzy. Przy stacji działa wypożyczalnia sprzętu narciarskiego i desek snowboardowych oraz serwis. Można tu skorzystać z noclegów, gastronomi i zorganizować ognisko.

Aquavelo

STACJA NARCIARSKA WIERCHOMLA

Stacja narciarska Wierchomla położona jest na wysokości 590 - 896 m n.p.m. w Wierchomli Małej. Przygotowano na niej 5 tras o różnym stopniu trudności i długości od 110 do 1800 m. Od górnej stacji wyciągu poprowadzono trasę biegową do Bacówki nad Wierchomlą. Narciarze korzystać tu mogą z kolejki krzesełkowej oraz 3 wyciągów talerzykowych. Fanom jazdy ekstremalnej spodoba się snowpark.

Skitury i narty biegowe

Wierchomla - Bacówka nad Wierchomlą - Wierchomla 4 km

To łatwa trasa wytyczona wzdłuż grani prowadzącej z górnej stacji wyciągu Wierchomla I do Bacówki nad Wierchomlą (883 m n.p.m.). Powrót tą samą trasą. Alternatywną wersją powrotu jest zjazd drogą szutrową do Szczawnika.

Kosarzyska - Wielki Rogacz (1 142 m n.p.m.) - Eliaszówka (1 021 m n.p.m.) - Piwniczna-Zdrój 23 km

Trasa rozpoczyna się w Kosarzyskach przed Kościołem. Początkowo poruszamy się zielonym szlakiem rowerowym w kierunku Niemcowej (977 m n.p.m.). Dalej podążamy czerwonym szlakiem pieszym i narciarskim pod Wielkiego Rogacza. Na Eliaszówkę idziemy niebieskim szlakiem narciarskim, nim też zjeżdżamy do Piwnicznej.

LODOWISKO

Na Radwanowie, tuż nad Popradem, tam, gdzie latem czynne jest kąpielisko, zimą funkcjonuje lodowisko! To jedyna tego typu atrakcja w gminie gdzie bezpiecznie można ślizgać się po dobrze przygotowanym lodzie. Przy lodowisku znajduje się wypożyczalnia łyżew i kasków.

Łomnickie 85, 33-350 Piwniczna-Zdrój

Telefon: +48 18 442 32 08

basenyradwanow.piwniczna.pl

Projekt „Wsparcie działalności MŚP z branży turystyki oraz zwiększenie rozpoznawalności Małopolski jako turystycznej marki gospodarczej” (nr RPMP.03.03.01-12-0593/18) współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2014- 2020.

Fundacja Rozwoju Regionów

www.f-rr.org

Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP

www.sgurp.pl

Projekt współfinansowany w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. Wsparcie działalności MŚP z branży turystyki oraz zwiększenie rozpoznawalności Małopolski jako turystycznej marki gospodarczej