Ludzie listy pisz¹...

Reakcja w³adz PRL by³a niezwykle nerwowa. Nie chodzi³o tu nawet o treœæ listu, ale o nazwiska które figurowa³y pod nim. Byli to najwybitniejsi pisarze i naukowcy polscy. Pismo zosta³o podpisane m.in. przez Mariê D¹browsk¹, Mieczys³awa Jastruna, Zofiê Kossak-Szczuck¹, Tadeusza Kotarbiñskiego oraz Melchiora Wañkowicza.

W okresie rz¹dów komunistycznych w Polsce spo³eczeñstwo nie mia³o legalnych mo¿liwoœci wyra¿ania swego stanowiska lub protestu wobec poczynañ w³adzy. Jedn¹ z niewielu form oporu by³o wysy³anie listów lub petycji do instytucji rz¹dowych.

Pierwszym listem, który nabra³ olbrzymiego rozg³osu by³ tzw. list trzydziestu czterech adresowany do premiera Cyrankiewicza i opublikowany w marcu 1964 r. Treœæ pisma g³osi³a: „Ograniczenia przydzia³u papieru na druk ksi¹¿ek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury prasowej stwarza sytuacjê zagra¿aj¹c¹ rozwojowi kultury narodowej. Ni¿ej podpisani, uznaj¹c istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postêpu, powodowani trosk¹ obywatelsk¹, domagaj¹ siê zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez konstytucjê pañstwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu”. List zosta³ wydrukowany w zachodniej prasie i cieszy³ siê du¿ym zainteresowaniem opinii publicznej w wielu krajach. Symbolem solidarnoœci z jego sygnatariuszami by³y listy wybitnych pisarzy brytyjskich i amerykañskich opublikowane w ci¹gu nastêpnych kilku tygodni.

Dodatkowym problemem by³ moment og³oszenia listu. W roku 1964 przypada³o dwudziestolecie PRL. Protest intelektualistów zak³óci³ podnios³e obchody tej rocznicy.

Sygnatariusze listu zostali poddani rozmaitym naciskom i represjom. W rezultacie kilku z nich wycofa³o swe podpisy. Niektórzy otrzymali zakaz publikacji. Innym, przez nastêpne kilka lat, odmawiano wydania paszportu.

Na nastêpny, g³oœny list trzeba by³o czekaæ dziesiêæ lat. W roku 1974 piêtnaœcie osób podpisa³o apel w sprawie Polaków mieszkaj¹cych w Zwi¹zku Sowieckim. Wœród podpisów pod listem by³y nazwiska Kazimierza Brandysa, Zbigniewa Herberta, Tadeusza Konwickiego oraz Wiktora Woroszylskiego. Apel nigdy nie dotar³ do w³adz rz¹dowych, gdy¿ dwie istniej¹ce kopie zosta³y skonfiskowane przez bezpiekê. Treœæ listu dotar³a jednak na Zachód i zosta³a og³oszona przez prasê i Woln¹ Europê. Sygnatariusze wzywali rz¹d PRL do zmiany polityki wobec przesz³o milionowej rzeszy Polaków mieszkaj¹cych na terenie ZSRR. Podkreœlono, ¿e Polonia sowiecka jest pozbawiona dostêpu do polskich ksi¹¿ek i czasopism.

Gor¹cym okresem je¿eli chodzi o listy i petycje do w³adz by³a druga po³owa lat 70-ych. W grudniu 1975 r. piêædziesi¹t dziewiêæ osób podpisa³o list protestacyjny (zwany równie¿ memoria³em) w sprawie planowanych zmian w konstytucji PRL.