Dirk Blikman Kikkert. Een industrieel in Lemelerveld

De Amsterdammer Dirk Blikman Kikkert kan worden gezien als de grondlegger van het dorp Lemelerveld. Nog voor dat het Overijssels Kanaal gegraven was, had hij al een villa laten bouwen in de buurt van het punt van samenkomst van de tak Zwolle-Vroomshoop en Deventer-Dalmsholte. Hoewel hij nooit een Lemelervelder zou worden, was hij een belangrijk financier van lokale industriële en ontginningsprojecten.

DOOR ESTER SMIT

Dirk Kikkert werd geboren op 12 juli 1813. Zijn vader Jan Nanningsz Kikkert (1759- 1826) was cargadoor, een soort scheepsmakelaar. Zijn moeder Hermina Blikman (1777-1841) baarde drie kinderen, Nicolaas (1799-1814), Jan Hendrik (1810-1830) en Dirk. Op 22 februari 1814 werd het gezin getroffen door een vreselijk voorval. Nicolaas kwam ten val en verdronk in het IJ. Dirk trad in de voetsporen van zijn vader en werd cargadoor; daarnaast was hij reder, effectenmakelaar en convooiloper (een douanier die zorgt voor het in-en uitklaren van schepen). Op twintigjarige leeftijd trouwde hij op 27 december 1833 met de zes jaar oudere Johanna Bartha van Raalte. Johanna Bartha kwam uit een predikantengezin. Haar broer Albertus (1811-1876) stond kritisch tegenover de Nederlands Hervormde kerk en sloot zich aan bij de Afgescheidenen, waarna hij achtereenvolgens voorganger werd in Genemuiden, Mastenbroek en Ommen. Hij vertrok in 1846 met zijn volgelingen naar Amerika. In de kantlijn van hun huwelijksakte staat dat Dirk als achternaam Blikman Kikkert mag voeren. Een half jaar later, mei 1834, werd de eerste van vijf dochters geboren.

Kapitalist pur sang

Dirk was een kapitalist, een industrieel, die overal investeringsmogelijkheden zag. Hij zat in commissies, besturen en investeringsfondsen. Hij probeerde, zo goed en zo kwaad als het ging in het arme Nederland, innovatief om te gaan met de technologische ontwikkelingen. Om de bevolking aan een inkomen te helpen, richtte zijn zwager Albertus van Raalte, die dan al voorganger is in Ommen, een steen-, dakpannen-, en tegelfabriek op, De Tichelerij. Blikman Kikkert is een van de compagnons. Het fabriekje stond onder aan de Lemelerberg, waar een kleileemlaag als grondstof diende voor de steenbaksels. Dertig arbeiders hadden een baan.

Eerste villa

In 1854 liet Dirk Blikman Kikkert een landhuis bouwen in het Lemelerveld, nog voordat het Overijssels Kanaal er lag. Van het huidige dorp was nog geen sprake. Het huis is jaren geleden gesloopt. Toch was Dirk Blikman Kikkert geen echte Lemelervelder. Zijn riante huis stond er weliswaar, maar hij hield kantoor in Amsterdam en in oude adresboeken staat de hoofdstad soms vermeld als woonadres. Hij was het lot van de Sallandse bevolking toegedaan, maar bleef sterk verbonden met het westen. Aandelen, effecten, scheepsladingen, fabrieken, naamloze vennootschappen en charitatieve activiteiten, hij verdiende er een goed belegde boterham mee.

Een betrokken ontginner

Blikman Kikkert was een waar kapitalist, die overal wel een ijzer in het vuur had. Hij had aandelen in de Machinale Vlas-Spinnerij te Apeldoorn en in een kalkbranderij, en hij was bestuurslid van de Utrechtse Verzekerings Maatschappij. Hij zat in de in 1847 opgerichte Vierde Amsterdamse zee-assurantie-maatschappij. In datzelfde jaar berichtte de Nederlandse Staatscourant dat Blikman Kikkert in slechts twee jaar tijd 60 bunders woestenij aan de Lemelerberg ‘aan de cultuur onderwierp’ en omtoverde tot velden vol ‘heerlijk koren en klaverland’. Het kapitaal van deze ontginningsonderneming was in twee jaar tijd verviervoudigd. Daar zal het hem zeker om te doen zijn geweest. Een echte ontginner, maar zeker ook betrokken bij het wel en wee van zijn medemensen. Met de aardappelziekte (1840) nog vers in het geheugen was het ontginnen van woeste gronden een goede zaak. In de ‘s- Gravenhaagsche Nieuwsbode van 4 september 1859 staat vermeld dat een ‘Protestantsche kerk [zal] worden gebouwd’ […] ‘onder de leiding van een commissie’ met Blikman Kikkert. Het oude kerkje uit die tijd is vervangen voor het huidige. Er wordt nog wekelijks gekerkt.

Proeftuin en monument

De aardappelcrisis had diepe groeven getrokken in Europa. In Deventer werd een proeftuin aangelegd van ongeveer drie bunder land. Het doel was het ‘beproeven van verschillende soorten mest’, maar ook gewasziekten werden onderzocht. De tuin is voor het algemeen nut, ‘voor ons geheele land strekkende’. En wie zat er het bestuur? Juist! Dirk Blikman Kikkert. Vaderlandslievend was Dirk ook. Hij was lid van een commissie die ‘een plegtige gedachtenwisseling’ organiseerde ter ere van het halve eeuwfeest van Neerlands onafhankelijkheid. Hiervoor wilde men een gedenkteken oprichten. De broer van koning Willem III, prins Frederik der Nederlanden, huldigde het in op 21 november 1863. Het staat er nog steeds.

Vooruitziende blik met aandelen OKM

Uiteraard had Dirk Blikman Kikkert aandelen in de Overijsselsche Kanalisatie Maatschappij. Het verklaart mede de plek van zijn villa, in een nog leeg veld. Dirk had een vooruitziende blik en wist, dankzij de plannen van Stieltjes, dat er een kanaal zou komen, met de splitsing als strategisch punt voor de nieuwe nederzetting en de te stichten fabrieken. Zijn deelname aan commissies, zitting in besturen, als aanjager van ontginningsprojecten hadden hem geen windeieren gelegd. Hij overleed in 1868 op 54-jarige leeftijden werd ter aarde besteld in Lemele, waar zijn vrouw ook haar laatste rustplaats kreeg. ●