Met zorg gerestaureerd

Het Gruuthusepaleis is het grootste ‘object’ in het hele museumverhaal. Gebouwd door de heren van Gruuthuse in de 15e eeuw en gerestaureerd door Louis Delacenserie in de 19e eeuw, incarneert het twee belangrijke periodes in de geschiedenis van Brugge. Dat het gebouw met zorg gerestaureerd zou worden, met respect voor de verschillende tijdslagen, was dan ook een evidentie. — Door Inge Geysen

Rond 1875 kocht de stad Brugge het Gruuthusepaleis aan. Nadat het pa leis dienst had gedaan als privéwoning van de heren van Gruuthuse en ver volgens als Berg van Barmhartigheid, zou het paleis nu het museum van het Oudheidkundig Genootschap onderdak bieden. Stadsarchitect Louis Delacenserie voerde met het oog daarop een doorgedreven restauratie door, in neogotische stijl.

Naar de plannen van de meester Ter voorbereiding van de restauratie die tussen 2014 en 2018 plaatsvond, bestudeerde het architectenbureau AVA Partners het archief van Delacenseries restauratie. Dit archief wordt bewaard door de Dienst Monumentenzorg van de Stad Brugge. Voor een volledig overzicht van de restauratiewerken die tussen 2014- 2018 plaatsvonden, verwijzen we naar de Museumbulletins van april-juni 2015 en januari-maart 2018. Ook tijdens de werken wierpen aannemers en architecten regelmatig een blik op de archiefstukken om bepaalde ingrepen zo getrouw mogelijk uit te voeren.

Zo bleek de borstwering, door Delacenserie toegevoegd rondom het hele gebouw, aan de Reiekant en aan de tuinzijde in slechte staat: regen en wind hadden de steen aangetast. De ‘leesbaarheid’ van het

MET ZORG GERESTAUREERD De bidkapel van het Gruuthusepaleis, een authentieke, 15e-eeuwse ruimte. Foto: Dominique Provost i.o. Musea Brugge

motief werd de leidraad bij de restauratie. Waar de leesbaarheid nog voldoende was, werd enkel de steen verhard en nam men oneffenheden in het oppervlak weg. Waar er grotere onderdelen waren afgebroken, werden die vervangen door nieuwe onderdelen. Opsommige plaatsen was de steen echter zodanig verzwakt, dat een volledig gedeelte vervangen moest worden. Om deze onderdelen te kunnen kappen, kon aannemer Artes Woudenberg gebruik maken van de plannen op ware grootte, uit het Delacenserie-archief. De onderdelen van de borstwering werden computergestuurd uitgesneden en vervolgens handmatig bijgekapt.

Artes Woudenberg maakte gebruik van de tekeningen uit het Delacenserie-archief om delen van de borstwering te vernieuwen (links). De borstwering van de Reiegevel na restauratie. Foto: Lieven Coudenys i.o. Musea Brugge

Tekeningen uit het Delacenserie-archief lieten toe om nieuwe dakbekroningen te maken naar origineel model. Foto’s Lieven Coudenys i.o. Musea Brugge

Ook de bekroning van daken en dakkapellen, door Delacenserie uitgevoerd in hout bekleed met lood, had sterk te lijden gehad van water en wind. Waar ze te sterk verweerd waren, werden ze vervangen door nieuwe bekroningen. De tekeningen uit het archief van Delacenserie maakten het voor de firma Devos mogelijk om nieuwe bekroningen te maken naar origineel model.

Parel aan de kroon Eén ruimte in het Gruuthusepaleis werd niet gerestaureerd door Louis Delacenserie: de bidkapel, waarvan de bouw beëindigd werd in 1472. In de

periode van de Berg van Barmhartigheid onderging de kapel weinig of geen veranderingen. Wie de bidkapel binnenstapt, stapt de 15e eeuw binnen.

In de restauratiecampagne 2014-2018 was voorzien om nieuwe leien op het dak van de kapel te leggen. Maar, toen de oude leien werden weggenomen, bleek de onderliggende houten bebording erg verweerd. Ze werd volledig vervangen. Mede hierdoor rezen er vragen over de toestand van de houten lambrisering en vloer in de kapel. Er werden enkele planken weggenomen ter controle. Op dat ogenblik werd duidelijk dat er nog heel wat werk aan de winkel was. De balken waarop de vloerplanken rustten, bleken aan de uiteinden weggevreten door houtworm. Ze werden volledig vervangen, waarna de vloerplanken teruggelegd werden.

De planken van de lambrisering vertoonden aan de zichtzijde geen aantasting. Aan de achterzijde echter, bleek een heel aantal planken aangetast door houtetende insecten, vocht en schimmel. Spijkers die in het midden van sommige planken geslagen waren, hadden barsten veroorzaakt. Dendrochronologisch onderzoek bracht aan het licht dat het om authentieke 15e-eeuwse planken ging, gemaakt uit Baltische eik. Met andere woorden:

Onderaan het gewelf van de bidkapel staat Lodewijk van Gruuthuses lijfspreuk te lezen: Plus est en vous. Individueel uitgewerkte engeltjes ondersteunen het gewelf van de bidkapel. Foto’s: Dominique Provost i.o. Musea Brugge

Het mag duidelijk zijn dat de bidkapel met zin voor luxe en verfijning werd ingericht.

het ging om de oorspronkelijke lambrisering van de kapel. Om de restauratie grondig te kunnen aanpakken, werd eerst een historisch-technisch onderzoek uitgevoerd door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK , Brussel). Het KIK onderzocht niet enkel de lambrisering, maar ook de decoratie op het gewelf van de bidkapel. Op basis van hun rapport werd een gespecialiseerde firma aangesteld om de lambrisering te behandelen, versterken, herstellen en terug te plaatsen. Het KIK zelf nam de behandeling van de interieurdecoratie op zich. Deze decoratie is zondermeer uitzonderlijk te

noemen, door de combinatie van materialen: tinfolie, was en papier. Met deze materialen werd een floraal motief in reliëf gecreëerd, dat dan ook nog eens verguld werd.

Het moet een luisterrijk geheel geweest zijn, waarvan nu nog slechts een fractie overblijft. Bovendien zat deze decoratie niet alleen boven de bidbank, maar op het hele plafond van de kapel. Op een foto uit 1941 is dit nog te zien. Voeg daar nog de gepolychromeerde engeltjes aan toe, die het gewelf ondersteunen en de fries onderaan het gewelf met Lodewijks lijfspreuk en initialen en het mag duidelijk zijn dat de bidkapel met zin voor luxe en verfijning werd ingericht. Het KIK fixeerde de decoratie op het gewelf en gaf deze een zachte reiniging. Ook de polychromie van de engeltjes werd gereinigd. Zij blikken nu weer blozend de ruimte in, met glanzende gouden vleugels. Voor de restauratie van de bidkapel organiseerden de Vrienden van Musea Brugge een crowdfunding. Dankzij de gulle steun van velen en met steun van de Nationale Loterij, schittert de kapel weer in al zijn glorie.