Wie zoekt, die vindt

De geschiedenis van de Gruuthusesite is al vaak bestudeerd en daardoor goed gekend. De opgravingen van Raakvlak leverden vondsten op die de bestaande kennis onderbouwen, maar die ook nieuwe inzichten opleveren. — Door Frederik Roelens

Tijdens de restauratiewerkzaamheden in augustus 2018, vonden de archeologen de funderingsresten van de westvleugel van de Berg van Barmhartigheid. In deze vleugel, te zien op een prent in Sanderus’ Flandria Illustrata, was de verkoopzaal ondergebracht. Het gebouw stortte aan het begin van de 20e eeuw in. Nu staat op die plaats het nieuwe onthaalpaviljoen. Een kleinere vondst was die van een knoop met het opschrift ‘ingénieur du cadastre’ rondom een wereldbol en een passer. Waarschijnlijk heeft een Franse landmeter hem verloren, toen hij in 1811-1812 opmetingen deed voor het Plan Napoléon, de eerste kadasterkaart van Brugge.

De vroegste geschiedenis Aan de andere kant van het plein, ongeveer halverwege de trappenpartij en de conciërgewoning, kwam een dun pakket van fijn veldsteengruis en -brokjes aan het licht. Wellicht gaat het om een fragment van een tuinpad of een deel van de historische tuinaanleg.

De bodemopbouw die daaronder werd aangetroffen, is heel interessant: hij geeft meer informatie over het landschap vóór de bouw van het Gruuthusepaleis. Het gaat duidelijk om natuurlijke afzettingen in een waterrijk milieu. De aangetroffen lagen wijzen op een omgeving die gedurende lange tijd onder invloed stond van water, vermoedelijk als overstromingszone van de natuurlijke Reiebedding.

“In de ontwikkeling van Brugge heeft het water een grote rol gespeeld. Het waterlopennet in de huidige binnenstad is het resultaat van eeuwen menselijk ingrijpen in een natuurlijk gegeven: bestaande beken en riviertjes werden

omgelegd, versmald, gerectificeerd of gedempt, terwijl er ook nieuwe waterlopen gegraven werden. Omdat veel van die ingrepen plaatsvonden in een periode waarover bijna geen geschreven bronnen tot ons gekomen zijn, is het vaak moeilijk om een correct zicht op de genese van de Brugse reien te verkrijgen.” Ryckaert en Hillewaert, 2019, Op het raakvlak van twee landschappen, p. 170 e.v.

Tot de oudste vondsten in deze pakketten behoren enkele fragmenten van een bolvormige pot, ook wel een kogelpot genoemd. Deze pot is vervaardigd uit een sterk zandig baksel. Op basis van dit baksel en de typisch naar buiten geplooide, T-vormige rand met sterk uitstaande binnenlip, kan de pot gedateerd worden in de 12e eeuw. Nog uit die periode dateren een tweede randje van een kogelpot en twee scherven in Rijnlands roodbeschilderd aardewerk. Een iets jongere vondst is de zwart geblakerde bodem van een kogelpot, uit de 13e eeuw. Het roet op de buitenzijde wijst erop dat hij dienst deed als kookpot. Deze vondsten lijken erop te wijzen dat deze overstromingszone pas in de loop van de 13e eeuw gedempt en ‘bouwrijp’ is gemaakt. Verdere micromorfologische en chemische analyse van de bodemstalen moet toelaten om meer wetenschappelijk onderbouwde uitspraken te doen over de aard van deze afzettingen.

Het overige aardewerk, aangetroffen in de bovenste geroerde grondlagen, dateert uit de Bourgondische periode. Tussen het rood aardewerk zitten enkele fragmenten van bakpannen en kannen. De importen zijn beperkt tot enkele scherven Rijnlands steengoed.

Het plein voor het Gruuthusepaleis in het groen, 1906. Collectie Stadsarchief Brugge

Onderzoek met een georadar Om de exacte ligging van de aanwezige nutsleidingen beter te kunnen bepalen, liet de aannemer het binnenplein scannen met een georadar. Behalve de ligging van deze leidingen, werden tijdens deze scan ook twee holtes geregistreerd. Aangezien één van deze holtes zich in de oksel tussen de bidkapel en de Onze-Lieve-Vrouwekerk bevond, bekeken de archeologen deze van naderbij. Het bleek om delen van een gemetselde afvoerleiding te gaan, wellicht te dateren in de 19e eeuw.

Raakvlak zal in de nabije toekomst verder archeologisch onderzoek uitvoeren rond het Gruuthusepaleis en de OnzeLieve-Vrouwekerk. Lees er meer over op www.raakvlak.be en de facebookpagina.

Fragmenten van twee kogelpotten in grijs aardewerk en twee scherven Rijnlands roodbeschilderd aardewerk, 12e eeuw, aangetroffen op de Gruuthusesite. Foto: Raakvlak