Nacor Consulting 2/3

CONSULTING NACOR DECEMBAR 2021 Broj 02/03

ISSN 2620-1585

PUTOVANJE DO SIGURNIJIH PUTEVA ISO 39001

17

IZGRADNJA BOLJE BUDUĆNOSTI SEKTOR KOJI IMA SVE KARTE U RUKAMA

CILJEVA ODRŽIVOG RAZVOJA

Zaštita podataka o ličnosti i GDPR

NACOR CONSULTING MONTENEGRO SIGURAN PARTNER ZA RAZVOJ PRIVREDE I JAVNOG SEKTORA CRNE GORE

HRANA BEZ GLUTENA

VERUJETE LI PROIZVOĐAČIMA?

VE GA N ISHRANA I SERTIFIKACIJA PROIZVODA

SADRŽAJ y

58

NACOR Consulting Siguran partner za razvoj javnog i privatnog sektora Crne Gore

EKSKLUZIVNO

10

Akreditacija

66

Upravljanje javnom imovinom - Exchange 5

Istine i zablude

Grad Valjevo i opštine Ub, Ruma i Stara Pazova

54 40 y

Putovanje do sigurnijih puteva

22

ISO standard 39001

Izgradnja bolje budućnosti Sektor koji ima sve karte u rukama

Zaštita podataka o ličnosti i GDPR Standard ISO /IEC27701- novi mehanizam zaštite podataka o ličnosti

S TA N D A R D I U P R A K S I

44

NALED

50

Sequester empoyment

68

Vodeći operater ambalažnog otpada Sekopak

86

Standardizacija kao adut u tržišnoj borbi Podunavlje ad

56

JKP Toplana Stara Pazova pionir u standardizaciji

96

„Bezbednost i zdravlje na radu - naš poziv!“ – JOB d.o.o.

Kvalitet kao imperativ delovanja alijanse

36

Budućnost savremenog zapošljavanja

Zašto su nam potrebni standardi u zdravstvu?

100 52

Microsoft u borbi protiv korupcije - ISO 37001 Doprinos razvoju i napretku kroz standardizaciju - INSA AD 2

yU

FOKUSU

14 6

ISO 31000:2018

70 18

Ciljevi održivog razvoja i standardi

Novi arsenal u borbi sa rizicima

Šetnja ulicom kvaliteta

COVID-19 sklonište Bezbednost na prvom mestu

88

ISO 22301 - Upravljanje kontinuitetom poslovanja Nema potrebe da se bojite, ako se pripremite

107

Visoki standardi dobrobiti životinja

ySECTION

ENGLISH

Ciljevi održivog razvoja i standardi

112

14 ISO 31000 Novi arsenal u borbi sa rizicima

20

COVID-19 shelter Safety first

78

How ISO standards help meet the sustainable development goals

27 63

Vegan ishrana i statistika COVID-19 shelter Safety first

IN

y

Hygiene and safety management

Constructing a better future A sector that holds all the cards

NACOR Consulting NACOR Consulting - A reliable partner for the development of the economy and the public sector of Montenegro

HRANA

46 HACCP – Sistem za bezbednost hrane 87 Hrana bez glutena 32 GLOBALG.A.P. standard 94 Zašto se ponovo sadi stara sorta jagode Zenga?

104 Tajna eko tajne - čuvari starih recepata Ponovo u fokusu

Verujete li proizvođačima?

Sertifikat dobre poljoprivredne prakse i ulaznica na svetsko tržište voća i povrća

3

CONSULTING NACOR

Reč urednika

MAGAZIN PREDSEDNIK UPRAVNOG ODBORA I CEO Milorad Vučković ODGOVORNI UREDNIK Iva Vučković

POMOĆNIK UREDNIKA Dina Raković FOTOGRAFIJA

Foto Studio Express fotostudio.co.rs LEKTURA Tatjana Graorinov Slobodan Babić SARADNICI BROJA Milorad Vučković, Tatjana Graorinov, Ana Marković, Tomislav Cerovac, Dejan Jekić

IVA VUČKOVIĆ

ODGOVORNI UREDNIK

ŠTAMPA Grafolik doo Beograd

Vojvode Stepe 375 11221 Beograd, Srbija Telefon: +381.11.2463.855, 3970.567, 2492.752

E-mail: stamparija@ grafolik.rs IZDAVAČ Nacionalni centar za održivi razvoj - NACOR Jelene Varjaški 10 26300 Vršac Dimitrija Tucovića 146 11000 Beograd

Telefon: +381 11 38 36 066 +381 66 96 999 99 web: www.nacor.co.rs e-mail: info@ nacor.rs MESTO I PERIODIČNOST IZDAVANJA Beograd, izdaje se kao godišnjak

y

Prilike diktiraju akcije - standardi kao neophodnost

Nakon malo duže pauze želela bih da vam

prevenciji i sanaciji su ponegde prvi put

poželim dobrodošlicu u ime tima NACOR

pročitani, politike su revidirane, a nova uputst-

CONSULTING časopisa.

va za rad od kuće su kreirana.

Prethodne godine su bile izazovne za sve: trebalo je uskladiti poslovne prakse sa mo-

Kako smo sada već sigurni da ste uvideli

gućnostima, prilagoditi kratkoročne i strateške

značaj dobre organizacije rada, ovaj broj ćemo

ciljeve novonastaloj situaciji, zadržati vedar

posvetiti „produbljivanju“ oblasti standardi-

duh i optimizam i obezbediti bezbedan i zdrav

zacije i konsaltinga, pa ćemo vas upoznati

rad zaposlenima.

sa novim temama i različitim namenama

Neki od nas su se prilagodili lakše, dok je za

standarda.

druge ova tranzicija bila izazovnija. Način na koji smo reagovali je dosta zavisio od naše

Nadamo se da ćete uživati u onome o čemu

pripremljenosti za vanredne situacije i proce-

pričamo u ovom broju.

duralnog rada koji nam je omogućio da sve aktivnosti prenesemo u drugu formu koja je postala neminovnost – rad na daljinu.

Standardizacija se pokazala korisnijom od

S VA P R AVA Z A D R Ž A N A copyright @2021

očekivane za mnoge – planovi kontinuiteta poslovanja su „pušteni“ u rad, mere bezbednosti su primenjene, planovi akcija na

4

Naš prvi tim

"Talent wins games, but teamwork and intelligence win championships."

– Michael Jordan

Milorad Vučković

Iva Vučković

Dina Raković Stručni konsultant i edukator

Tatjana Graorinov Stručni saradnik i tehnički ekspert

Ekonomista, sa više od 20 godina iskustva u upravljanju poslovanjem i organizaciji rada, pre više od decenije, Milorad Vučković je preuzeo vođenje NACOR-a.

Više od 15 godina aktivno učestvuje u standardizaciji privatnog i javnog sektora u regionu.

Sa preko 200 uspešno završenih projekata u domenu implementacije i oko 100 sertifikovanih organizacija u funkciji proveravača za međunarodna sertifikaciona tela, bavi se kosultantskim aktivnostima u svim granama privrede, u domenu organizacije poslovanja. Po struci master menadžmenta kvalietom.

Kao master politikolog za diplomatiju i bezbednost i bivši asistent na istoimenom fakultetu primenjuje svoje znanje u implementaciji specifičnih standarda za bezbednost ljudi i informacija.

Obimno iskustvo u sprovođenju provera sistema menadžmenta, privatnih šema sertifikacije, kao i usaglašenosti proizvoda, Tatjanu svrstava u izuzetno cenjenog stručnog saradnika i tehničkog eksperta koji svojim iskustvom znatno doprinosi kvalitetu rada NACOR-a.

Angažovana je od strane najcenjenijih sertifikacionih tela iz Evrope i Amerike i pruža konsultantstke usluge i edukacije iz različitih oblasti standardizacije poslovanja.

CEO NACOR

Njegova posvećenost napretku, liderstvo i odnos prema zaposlenima su inspirativni i motivišući za sve zaposlene i saradnike NACOR-a što se ogleda kroz uspeh i konstantan rast NACOR-a.

Osnivač NACOR

5

Pored toga, sprovodi konsultantske aktivnosti za primenu svih standarda ISO organizacije, kao i provere u funkciji licenciranog proverača za nekoliko sertifikacionih tela.

U FOKUSU

ŠETNJA ULICOM KVALITETA

PRE NEŠTO VIŠE OD TRIDESET GODINA UVEDEN JE ISO 9001, PRVI SVETSKI STANDARD SISTEMA MENADŽMENTA, KOJI NE SAMO DA JE POSTAO NAJUSPEŠNIJI I NAJKORIŠĆENIJI OD SVIH ISO STANDARDA, VEĆ JE PREDSTAVLJAO PRETEČU SVIH POZNIJIH ISO STANDARDA.

6

G

odina 1987. je predstavljala početak nečeg velikog. Pre nešto više od trideset godina uveden je ISO 9001, prvi svetski standard sistema menadžmenta, koji ne samo da je postao najuspešniji i najkorišćeniji od svih ISO standarda, već je predstavljao preteču svih poznijih ISO standarda koji su podigli nivo upravljanja, efektivnosti i efikasnosti u organizacijama širom sveta. Ovaj članak govori o nekim važnim trenucima na fascinantnom putu do ISO standarda današnjice koji sada pružaju organizacijama ogromne mogućnosti za implementaciju integrisanog multi-standardnog sistema upravljanja koji može biti u potpunosti implementiran na najvišem nivou u bilo kojoj organizaciji širom sveta.

Do danas je izdato preko 2 miliona ISO sertifikata u preko 170 zemalja širom sveta, a više od milion organizacija primenjuju ISO standarde upravljanja kako bi postigle operativna poboljšanja, ispunile regulatorne zahteve i drugo. S obzirom na dugovečnost, nije iznenađujuće da samo ISO 9001 za upravljanje kvalitetom ima više od jednog miliona izdatih sertifikata, a za njim sledi ISO 14001 za sisteme upravljanja životnom sredinom. Ono što je ISO organizacija istakla početkom 2019. Godine kao novost, mada nije iznenađenje, jeste da poslednjih godina rapindo raste broj organizacija koje su implementirale i sertifikovale ISO 27001 Sistem menadžemta bezbednosti informacija, te da je u prethodnoj godini isti bio u značajnoj prednosti u odnosu na ISO 9001 kada je broj sertifikacija u pitanju.

7

Od sredine 2020. godine, usled pojave pandemije na svetskom nivou, standard koji polako ali sigurno prati u stopu pomenute sisteme jeste i ISO 22301 Sistem menadžmenta kontinuitetom poslovanja.

ISO 9001 I POČETAK SVEGA ISO 9001 je standard koji je sve pokrenuo, podstaknut pritiscima na tržištu da se osigura da proizvodi i usluge dosledno ispunjavaju zahteve korisnika, a kvalitet neprestano poboljšava. Trideset godina kasnije, ovaj prvi standard upravljanja inspirisao je dalje definisanje drugih ISO standarda za bolje upravljanje u ključnim sektorima. Međutim, nije sve išlo tako lako. Kada je porodica ISO 9000 standarda prvi put objavljena, primljena je sa mešovitim osećajima. Neki su ih smatrali prikladnim samo za svet proizvodnje.

Drugi su se plašili da će to ugušiti kreativnost i inovativni duh kompanija koje se odluče za implementaciju sistema, a koji je u početku bio krut i birokratski. Međutim, ISO 9001 i upravljanje kvalitetom dobili su veliko pojačanje krajem 1980-ih, kada je tadašnja britanska premijerka Margaret Tačer dala podsticaj dodelivši znatno poboljšane nivoe finansiranja za uspostavljanje nacionalnog programa kvaliteta koji je podstakao kompanije da primene ISO 9001. Svest o vrednosti upravljanja kvalitetom je narasla, a 80% prvih sertifikacija standarda ISO 9001 sprovedeno je u Velikoj Britaniji.

ISO 9001 je pretrpeo značajne revizije od 1987. godine - prvo 1994., zatim 2000. i 2008., a poslednji put u 2015. Najnovija nadogradnja bila je odgovor na veliku promenu tehnologije, poslovne raznolikosti i globalnu trgovinu u poslednjih 15 godina. Može se slobodno reći da je 2015. godina bila godina revizija, usled objavljivanja novih verzija standarda ISO 9001 i ISO 14001, koji uključuju novu strukturu visokog nivoa (High level structure - HLS).

HLS, razvijen od strane ISO-a, pruža identičnu strukturu, tekst i zajedničke pojmove i definicije za sve buduće ISO standarde. Sada bi se svi standardi ISO sistema upravljanja mogli uskladiti što omogućava potpunu integraciju nekoliko standarda u jedan sistem upravljanja u jednoj organizaciji.

Tokom ranih 1990-ih, ekološka svest je dobijala na značaju - zaštita planete je postala prioritet. Godine 1992,. potreba za globalnim sistemom upravljanja zaštitom životne sredine (EMS) prvi put biva predstavljena na Samitu o Zemlji, u Brazilu. Taj ključni događaj stavio je održivi razvoj čvrsto na politički plan i dao podsticaj za razvoj ISO 14001. Prvi put objavljen 1996. godine, ISO 14001 proglašen je najuspešnijim svetskim standardom sistema upravljanja zaštitom životne sredine, pomažući velikim i malim organizacijama da daju svoj doprinos i poboljšaju životnu sredinu, smanje troškove i poboljšaju upravljanje. Revizije iz 2004. godine i iz 2015. godine (najznačajnija zbog uključivanja HLS-a i koncepta razmišljanja zasnovanog na „životnom ciklusu“), osigurale su da EMS drži korak s dramatičnim povećanjem svesti o životnoj sredini vođenom prevladavajućom zabrinutošću zbog klimatskih promena.

ISO 9000 i ISO 14000 bili su katalizatori za sveobuhvatnije svetske standarde sistema upravljanja koji su razvili stručni timovi iz biznisa, industrije i javnog sektora kako bi odgovorili na

jasne potrebe za boljim svetom, kao sigurnijim i održivijm mestom. Neki od ovih „primarnih“ standarda upravljanja pokrenuli su čitave porodice povezanih standarda i sektorske verzije, poput AS 9100, aero-svemirske verzije ISO 9001, TL 9000 za telekomunikacijsku zajednicu i KS 9000 za automobilsku industriju i slično. Ako je broj globalnih sertifikata merilo uspeha, nekoliko ISO standarda ističe se velikim brojem organizacija koje ih primenjuju. Sledeći lidere ISO 9000 i ISO 14000, evo nekih od najčešće sertifikovanih ISO sistema menadžmenta:

ISO 50001 (upravljanje energijom) Predstavljen prvo 2011. godine, a sada u verziji iz 2018. godine, ISO 50001 već je omogućio da veliki broj sertifikovanih organizacija integriše energetsku efikasnost u svoje svakodnevne operacije pomažući im da uštede novac, sačuvaju resurse i umanje negativne efekte klimatskih promena.

ISO/IEC 27001 (informaciona bezbednost) - Sve veći broj sertifikovanih organizacija širom sveta koristi ISO/IEC 27001 da bi se bezbednost njihovih podataka zaštitila od bilo kog rastućeg rizika, poput sajber-napada, sa kojima se danas suočavaju organizacije.

Potrebno je naglasiti da se ovaj standard ne odnosi samo na elektronske izvore informacija, kao i da predstavlja značajan korak u cilju zaštite informacija organizacije i podataka o ličnosti, o kojima se mnogo govori poslednjih godina.

ISO 9000 i ISO 14000 bili su katalizatori za sveobuhvatnije svetske standarde sistema upravljanja koji su razvili stručni timovi iz biznisa, industrije i javnog sektora kako bi odgovorili na jasne potrebe za boljim svetom, kao sigurnijim i održivijm mestom.

Neki od ovih „primarnih“ standarda upravljanja pokrenuli su čitave porodice povezanih standarda i sektorske verzije

8

ISO 22000 (upravljanje bezbednošću hrane) - Preko 40000 organizacija u lancu ishrane koristi sistem sertifikovan po ISO 22000 da bi identifikovao i kontrolisao opasnosti po bezbednost hrane i doprineo bezbednosti globalnog lanca snabdevanja hranom.

DA LI JE VREDELO?

ISO 22301 (kontiuitet poslovanja) Standard za menadžment kontinuitetom poslovanja (Business Continuity Management System) specificira zahteve dokumentovanog sistema menadžmenta radi zaštite od incidenata u vanrednim situacijama (elementarne nepogode, nemiri, viša sila...) koji remete poslovanje, smanjenja verovatnoće njihovog pojavlјivanja, pripreme i odgovora na njih, kao i oporavka od njih kada se pojave. Standard je postao posebno popularan s pojavom pandemije na svetskom nivou.

Da li je vredan sav naporan rad stručnjaka za razvoj standarda u desetinama ISO tehničkih odbora tokom ovog perioda dugog više od 30 godina? Otkako je prvi put predstavljen ISO 9001, ISO je objavio na hiljade slučajeva velikih i malih organizacija, privatnih i javnih, proizvodnih i uslužnih, iz većine zemalja sveta, beležeći njihova iskustva u primeni ISO standarda. Poboljšanja u svim sferama poslovanja usled primene ISO standarda danas su veoma poznata.

9

Kako u svetu, tako i u Srbiji, organizacije iz godine u godinu uviđaju prednosti koje im donose ISO standardi. Utiske nekih od njih možete i da pročitate u nastavku našeg časopisa.

EKSKLUZIVNO

AKREDITACIJA ISTINE I ZABLUDE Akreditaciono telo je organizacija koja pruža usluge akreditacije, što predstavlja formalno priznavanje treće strane o sposobnosti sertifikacionog tela da obavlja određene poslove.

Drugim rečima, to znači da organizacije koje traže akreditaciju mogu pokazati svojim korisnicima da su uspele u ispunjavanju zahteva međunarodnih standarda akreditacije.

U poslednjih nekoliko decenija razvijeni su mnogi standardi, a sa njima je porastao i broj organizacija koje proveravaju usaglašenost i poštovanje ovih standarda. Te organizacije pružaju usluge kao što su testiranje, inspekcija, kalibracija i sertifikacija i to mogu biti laboratorije, inspekcijski organi, sertifikaciona tela ili druge vrste organizacija. Sve, ili bilo ko, može biti ocenjeno (proizvodi, oprema, ljudi, sistemi upravljanja ili organizacije), a uloga akreditacionog tela je da proceni tehničku kompetenciju i integritet organizacija koje nude ove vrste usluga ocenjivanja: - Sigurnost da sertifikaciona tela, inspekcijske agencije, laboratorije za kalibraciju / ispitivanje i druga tela za ocenjivanje usaglašenosti ispunjavaju utvrđene standarde koji će im omogućiti pružanje usluga na objektivan i nezavisan način.

- SIgurnost da se poštuju etičkii kodeksi / ponašanje prilikom pružanja usluga procene.

- Ispitivanje kompetentnosti osoblja organizacije. Provera obima usluga organizacije. Postoje mnogi standardi vezani za određeni sektor i zato što sve organizacije ne obavljaju isti posao ili imaju slične mogućnosti, akreditaciona tela mogu pomoći identifikovanju i kvalifikovanju onih koji su kompetentni za obavljanje definisanog obima posla. Što se tiče kvaliteta proizvoda i usluga, akreditaciona tela igraju važnu ulogu, jer su mnogi motivisani da definišu i mere kvalitet u

10

određenoj oblasti. U svojoj viziji i izjavama o misiji većina akreditacionih tela uključuje poboljšanje kvaliteta u svojim oblastima. Ovo pomaže da se akreditovani programi stalno fokusiraju na poboljšanje kvaliteta kao jednu od sopstvenih mera uspeha.

Kada je akreditacija organizacije dobijena od strane akreditacionog tela, to znači da su oni ocenjeni prema međunarodno priznatim standardima kako bi pokazali svoju kompetentnost, nepristrasnost i sposobnost rada.

Ovo služi kao sredstvo za identifikaciju proverenog, kompetentnog procenjivača, tako da je izbor laboratorija, inspekcijskog ili sertifikacionog tela informisan izbor.

Većina akreditacionih tela daje spisak organizacija koje su akreditovale, olakšavajući pretragu ovih akreditovanih organizacija, ili informacije možete dobiti na upit.

Akreditacija svakako daje dodatu vrednost svakoj organizaciji i kada birate sertifikaciono telo možete biti sigurniji da ste načinili pravi izbor kada je sertifikaciono telo akreditovano.

Međutim, akreditacija se na našim prostorima često zloupotrebljava, netačno promoviše i korisnici usluga koji traže sertifikaciju zapravo ne znaju šta je neophodno, a šta ne.

11

EKSKLUZIVNO

Ostaje nam samo da zaključimo da je izbor sertifikikacionog tela isključivo na korisniku usluge. Sertifikaciono telo koje spro liko organizacija koja želi da sertifikuje svoj menadžemnt sistem sarađuje sa kupcima iz SAD, logičan izbor bi bilo sertifikaci saradnja sa nemačkim kupcima, najveće poverenje ćete biti ostvareno kroz saradnju sa evropskim ili američim telima i slično

12

ZABLUDA BR. 1: Sertifikaciono telo koje sprovodi ocenu sistema upravljanja i izdaje sertifikate mora biti akreditovano. ČINJENICA BROJ 1: Akreditacija je dobrovoljna, a sva sertifikaciona tela za provere sistema upravljanja, upisana u zvanični registar, imaju prava da sprovode usluge bez akreditacije. Zakon o akreditaciji ("Sl. glasnik RS", br.

73/2010). Član 4. stav 1. ovog Zakona navodi sledeće: „Akreditacija je dobrovoljna.“ Iz toga sledi da javni sektor nema prava da na tenderima kao zahtev navodi da sertifikati moraju biti izdati od strane akreditovanog sertifikacionog tela. Kako javni sektor nema prava to da učini, tako ni bilo ko drugi nema prava da ospori validnost sertifikata bez akreditacije.

ZABLUDA BR. 2: Akreditovano sertifikaciono telo znači da ono sprovodi akreditovane provere i da izdaje akreditovane sertifikate. ČINJENICA BR. 2: Akreditacija se izdaje za svaki standard ponaosob, kao i za svaku branšu. U praksi to znači da ako je sertifikaciono telo akreditovano za sprovođenje provera za ISO 9001, to ne znači da ima akreditaciju za ISO 50001 ili bilo koji drugi standard. Takođe, bitno je znati da se akreditacija dodeljuje o okviru svake delatnosti, pa stoga sertifikaciono telo može biti akreditovano za ISO 9001 u okviru proizvodnje hrane (internacionalna šifra delatnosti broj 3), a da njena akreditacije ne obuhvata više ni jednu delatnost. U svakom slučaju, ukoliko birate sertifikaciono telo u koje imate poverenja i ukoliko vam odgovaraju uslovi saradnje, nećete pogrešiti jer je akreditacija dobrovoljna i ne utiče na validnost sertifikata koje sertifikaciono telo izdaje.

ZABLUDA BR.3: Sertifikaciono telo mora biti akreditovano kod Akreditacionog tela Srbije (ATS). ČINJENICA BR. 3: S obzirom da sertifikaciono telo ne mora biti akreditovano, apsurdno je zahtevati bilo koje akreditaciono telo. U postupcima javnih nabavki, ovakav zahtev bi se smatrao favorizovanjem ponuđača, a u bilo kojim drugim slučajevima je potpuno neosnovan. Naravno, potrebno je da podržimo rad domaćeg akreditacionog tela koje adekvatno sprovodi svoje usluge, ali se treba i zapitati da li naš inostrani kupac prepoznaje akreditaciju ATS-a.

ZABLUDA BR. 4: Sve češće nailazimo na zahtev da sertifikaciono telo mora biti akreditovano kod akreditacionog tela koje je članica IAF-a (International Accreditation Forum IAF). ČINJENICA BR. 4: IAF je svetsko udruženje akreditacionih tela. S obzirom da je članstvo u svim udruženjima dobrovoljno, tako i članstvo u International Accreditation Forum IAF nije obavezno. Članstvo u IAF nije propisano niti obavezujuće nijednom regulativom ili propisom, kako na nacionalnom, tako i na internacionalnom nivou, i validnost sertifikata koja su izdata od strane akreditovanog sertifikacionog tela koje nije članica IAF ne mogu stoga biti dovedeni u pitanje.

ovodi provere sistema menadžmenta ne mora biti akreditovano, ali akreditacija svakako daje dodatnu vrednost telu – ukoiono telo akreditovano od strane ASIC – Accreditation services international commission. Sa druge strane, ukoliko je o.

13

U FOKUSU

Nova verzija ISO 31000 – arsenal borbu sa rizicima 14

a

Godine 2018., ISO organizacija je u svoj arsenal oružja u borbi sa rizicima uvrstila novu verziju standarda ISO 31000. Kako praksa upravljanja rizicima postaje sve aktuelnija u državnom i privatnom sektoru, i u javnosti uopšte, postavlja se pitanje na koji način nam može pomoći ova verzija standarda za upravljanje rizicima u kreiranju sigurnije budućnosti.

Već više od jedne decenije pažnja je usmerena na rizik i izloženost riziku - kako da se njime upravlja, kako se pripremiti za pojavu rizika, kako učiti iz njega. U našem sve složenijem i međusobno povezanom svetu, političkoj neizvesnosti i ekonomskoj nestabilnosti, ova pitanja su važnija nego ikad, te je potreba za pronalaženjem najboljeg rešenja u kontinuiranom porastu.

KAKO UPRAVLJATI RIZIKOM? Rizik je svojstven svim aktivnostima, pa samim tim može doći iz različitih izvora - neizvesnost na finansijskim tržištima, pretnja od neuspeha projekta (bilo tokom dizajna, razvoja ili proizvodnje), zakonske obaveze, kreditni rizik, nesreće, prirodni uzroci i katastrofe - i mogu uzeti veliki danak. Pogledajte pustoš i gubitak života koji su napravili cunamiji, poplave i druge prirodne katastrofe koje su planetu Zemlju zadesile od početka 21. veka. Isto tako, može se tvrditi da je globalna finansijska kriza rezultat neuspeha upravnih odbora i izvršnog rukovodstva da efikasno upravljaju rizikom.

Zbog svega navedenog, očekuje se da će ISO 31000 pomoći svetskoj privredi, javnom i privatnom sektoru, da izađe iz krize.

1 IDENTIFIKUJTE POSTOJEĆE RIZIKE Identifikacija rizika može podrazumevati brainstorming ili drugi metod. U slučaju brainstorming-a preduzeće okuplja svoje zaposlene kako bi mogli da pregledaju sve različite izvore rizika. Sledeći korak je da se svi identifikovani rizici rasporede po redosledu prioriteta. S obzirom na to da nije moguće ublažiti sve postojeće rizike, prioritizacija obezbeđuje da se oni rizici koji mogu značajno da utiču na preduzeće rešavaju hitnije.

2 PROCENITE RIZIKE U mnogim slučajevima rešavanje problema podrazumeva identifikaciju problema, a zatim pronalaženje odgovarajućeg rešenja. Međutim, pre nego što shvati kako najbolje da postupa sa rizicima, preduzeće bi trebalo da locira uzrok rizika postavljanjem pitanja: "Šta je prouzrokovalo takav rizik i kako bi to moglo da utiče na poslovnje?"

3

PRETVORIMO RIZIKE U PRILIKE Lekcije iz ove oblasti smo učili na teži način, ali smo ih naučili i sada je na nama da naučimo kako od rizika da stvaramo prilike.

za

Analiza rizika je kvalitativni pristup rešavanja problema koji koristi različite alate procene za rangiranje rizika u svrhu njihove procene i rešavanja. Ovo je proces analize rizika:

U Japanu, na primer, stalna pretnja od zemljotresa i tajfuna dovela je do razvoja jednog od najsofisticiranijih sistema upravljanja u kriznim situacijama na svetu. Zvaničnici sada mogu da šalju poruke na svaki mobilni telefon u zemlji, kao i da prekidaju TV i radio emisije kako bi građane upozorili na potencijalne i/ili realne opasnosti. Kako svet ulazi u novu „pametnu“ eru, tehnologija predstavlja novi skup rizika, od robotike, veštačke inteligencije do internet povezivanja na druge uređaje koje daljinski nadziremo i kontrolišemo. I ovde je odgovor na izazove doveo do inovativnih rešenja.

15

RAZVIJTE ODGOVARAJUĆI ODGOVOR Potrebno je postaviti sledeća pitanja: Koje mere mogu da se preduzmu da bi se sprečilo ponavljanje identifikovanog rizika? Pored toga, šta je najbolje uraditi ako se ponovi?

4 RAZVIJANJE PREVENTIVNIH MEHANIZAMA ZA IDENTIFIKOVANE RIZIKE Ovde se ideje za koje je utvrđeno da su korisne u ublažavanju rizika razvijaju u brojne zadatke, a zatim u planove koji se mogu realizovati u budućnosti. Ako dođe do rizika, planovi mogu da se izrode u delo.

U FOKUSU Organizacije, velike i male, širom sveta, shvatile su važnost integrisanja upravljanja rizicima u svoju poslovnu strategiju kako bi se adekvatno odgovorilo na ovako veliki broj novih izazova.

složenijem svetu, imaju koristi od primene ISO 31000 kao vodiča za upravljanje rizicima.

Naravno, biće potrebno više od primene revidiranog ISO 31000 da bi se izbegle situacije kao što su globalni finansijski padovi, ali će ovaj standard svakako pomoći u razumevanju uzroka i identifikaciji tretmana potrebnih da se smanji neizvesnost u vezi naše finansijske budućnosti. I ne samo finansijske. ISO 31000 doprinosi sprečavanju i ublažavanju posledica pojave svih oblika rizika u svim aspektima koje možemo da zamislimo.

Shodno tome, opšti opseg standarda ISO 31000 - prvog u porodici standarda za upravljanje rizikom - nije razvijen za određenu industrijsku grupu, sistem upravljanja ili oblast predmeta, već da obezbedi strukturu najbolje prakse i smernice za sve procese, nevezano za veličinu ili prirodu organizacije, strukturu, polje delovanja, pripadnost privatnom ili javnom sektoru.

KAKO GOOGLE KORISTI ISO 31000?

U KORAK S VREMENOM Erik Ajong, Google-ov menadžer za globalnu bezbednost, koji je učestvovao u razvoju nove verzije ovog standarda, objašnjava zašto je ISO 31000 šema koja pomaže kompanijama širom sveta da donesu najbolje odluke o upravljanju rizicima. Multinacionalni tehnološki gigant, koji je specijalizovan za usluge i proizvode povezane sa Internetom, gleda na rizik kao na sastavni deo rasta i razvoja kompanije.

Džejson Braun, direktor za nacionalnu bezbednost u Australiji i Novom Zelandu, je predsedavajući ISO tehničkog odbora ISO / TC 262 za upravljanje rizikom. On kaže da se ISO 31000 sada koristi u planiranju i donošenju odluka u različitim oblastima kao što su finansije, inženjering, svemirski letovi i međunarodna bezbednost. Kako bi se osiguralo da principi i smernice u standardu ostanu relevantni za sve korisnike, ISO 31000 revizija iz 2018. godine bila je logičan korak u tome da upravljanje rizikom bude lakše, jasnije i jednostavnije. Tekst je sveden na svoje osnovne koncepte da bi se stvorio kraći, jasniji i koncizniji dokument koji je lakše čitati, a da ostane široko primenljiv.

Glavna korist za Google i druge globalne kompanije je da ISO 31000 pruža zajednički jezik i pristup proceni rizika. Ova fleksibilnost, u kombinaciji sa fokusom revidiranog standarda (kako lideri organizacije mogu koristiti procese upravljanja rizicima kako bi donosili bolje odluke za dodatnu i održivu vrednost), predstavlja značajno poboljšanje u odnosu na verziju 2009. godine.

Javni sektor, velika, srednja i mala preduzeća, i zapravo svi oni koji imaju ciljeve koje bi želeli postići u našem sve

16

Organizacije, velike i male, širom sveta, shvatile su važnost integrisanja upravljanja rizicima u svoju poslovnu strategiju kako bi se adekvatno odgovorilo na veliki broj novih izazova.

Od objavljivanja standarda ISO 31000:2009 rastao je značaj i razumevanje upravljanja rizicima od strane odbora i korporativnog rukovodstva Google-a. Nažalost, paradigma da samo „menadžer rizika“ ili „odeljenje za rizik“ upravlja rizikom je još uvek model koji mnoge organizacije koriste.

Stvarnost je da svi u organizaciji upravljaju rizikom i donose odluke koje mogu uticati na sposobnost organizacije da ostvari svoje ciljeve. Iako ovo nije ništa novo, količina dostupnih podataka i povećana brzina kojom se moraju donositi odluke u današnjem brzom svetu čine mogućnost identifikacije i ublažavanja rizika još većim izazovom za organizacije.

KAKO ISO 31000 MOŽE POMOĆI U REŠAVANJU OVIH IZAZOVA? Jedno od glavnih poboljšanja u revidiranom standardu je da su krajnji korisnici oni koji upravljaju rizikom, tako da to nije rezervisano samo za profesionalne menadžere rizika. Neke od jednostavnih promena koje su uključene je korišćenje jednostavnog jezika što je više moguće i fokusiranje na ideju da je upravljanje rizikom jednako jasno kao i identifikovanje rizika koji mogu da utiču na ciljeve organizacije, procenu navede-

nih rizika i izradu mera o tome kako ublažiti (tretirati) te rizike. Činjenica je da naši poslovni poduhvati nailaze na mnoge rizike koji mogu da utiču na njihov opstanak i rast. Kao rezultat toga, važno je razumeti osnovne principe upravljanja rizicima i kako se oni mogu koristiti za ublažavanje efekata svih rizika na privredne subjekte. ISO 31000 je pravo oružje za ovu borbu.

17

COVID-19 sklonište Bezbednost na prvom mestu – Sistem upravljanja higijenom i bezbednošću

18

U FOKUSU Pandemija je podstakla privredu da razmisli o odgovarajućim konceptima poslovanja koji omogućavaju zdravlje, bezbednost i kontinuitet poslovanja. Kao odgovor na izazove koje je virus SARS-CoV-2 postavio, svetska organizacija za sertifikaciju QCERT razvila je šemu sertifikacije Sistema upravljanja higijenom i bezbednošću - COVID-19 sklonište – Bezbednost na prvom mestu (COVID-19 shelter - Safety first - Hygiene and safety management system).

Sertifikacija prema ovom standardu pruža korisnicima sigurnost da su prakse koje se primenjuju adekvatne i obezbeđuje najviši mogući nivo sigurnosti za organizacije, zaposlene i korisnike, kao i konkurentsku prednost na tržištu.

Turistički smeštaj (hoteli, pansioni, hosteli i drugi smeštajni kapaciteti); Restorani, kafići, barovi i noćni klubovi; Organizacija događaja, seminara i slično (event management); Welness i SPA centri; Sportski sadržaji; Maloprodaja (npr. supermarketi, tržni centri i drugo)

SISTEM UPRAVLJANJA HIGIJENOM I BEZBEDNOŠĆU

Transport ljudi i robe; Obrazovni centri i škole;

Sistem dokumentuje higijenske mere i aktivnosti, kao i druge prakse koje se primenjuju u cilju minimizacije rizika od COVID-19. Pored univerzalnih zahteva koji su isti za svako podneblje, standard obuhvata zahteve koji proizilaze iz zakona, pravilnika i uredbi, pa se tako obezbeđuje i usklađenost za domaćom zakonskom regulativom.

Sistem upravljanja higijenom i bezbednošću može se postaviti i sertifikovati pojedinačno, ali se takođe može implementirati kao deo integrisanog sistema upravljanja zajedno sa postojećim sistemima upravljanja (zbog svoje strukture koja je usklađena sa ISO standardima).

Javni servisi; Slično.

SERTIFIKACIJA Sertifikacija se sprovodi na licu mesta ili putem online provere pri čemu se pregleda dokumentacija koja služi kao dokaz da se primenjuju adekvatne higijenske i sigurnosne mere. Nakon okončane sertifikacije korisnik dobija sertifikat koji je validan godinu dana od dana provere i priznat je u celom svetu. Sertifikaciju sprovodi međunarodno sertifikaciono telo, akreditovano od strane Američkog akreditacionog tela ASIC Accreditation services international commission.

KOME JE NAMENJEN? Ciljna grupa za COVID-19 shelter - Safety first - Hygiene and safety management system su organizacije i pojedinci koji pružaju sledeće usluge:

19

SECTION IN ENGLISH

COVID-19 SHELTER SAFETY FIRST - HYGIENE AND SAFETY MANAGEMENT SYSTEM The pandemic has encouraged the economy to think about appropriate business concepts that enable health, safety and business continuity. In response to the challenges posed by the SARS-CoV-2 virus, the world certification organization QCERT has developed a system for certification of Hygiene and Safety Management System - COVID-19 Shelter - Safety First.

Certification according to this standard provides users with certainty that the practices that apply are adequate and provide the highest possible level of security for organizations, employees and users, as well as a competitive advantage in the market.

HYGIENE AND SAFETY MANAGEMENT SYSTEM The system documents hygiene measures and activities, as well as other practices applied to minimize COVID-19 risk. In addition to universal requirements that are the same for each country, the standard includes requirements arising from laws and regulations, thus ensuring compliance with domestic legislation.

The hygiene and safety management system can be set up and certified individually, but it can also be implemented as part of an integrated management system together with existing

management systems (due to its structure that is in line with ISO standards).

WHO'S IT FOR? The target group for COVID-19 shelter - Safety first - Hygiene and safety management system are organizations and individuals providing the following services: -Tourist accommodation (hotels, guest houses, hostels and other accommodation facilities); - Restaurants, cafés, bars and nightclubs; -Organization of all type of events and seminars; - Welness and SPA centers; -Sports facilities; -Retail (e.g. supermarkets, shopping malls and more) - Transport of people and goods; - Education centers and schools; - Public services and - Similar services.

CERTIFICATION Certification is carried out on site or through online verification where documentation, that serves as proof that adequate hygiene and safety measures are being implemented, is reviewed. After the certification is completed, the user receives a certificate that is valid for one year from the day of issuance and it is recognized worldwide. Certification is carried out by an international certification body, accredited by the US Accreditation Services International Commission.

20

poliklinike & ordinacije Sa ponosom Vas obaveštavamo da je na lokaciji Kneginje Zorke 25-27, na Slaviji, otvorena nova poliklinika FAMILY MEDICA, koja je ujedno i prvi centar za preeklampsiju u regionu. Novo ime pod zdravstvenim nebom “FAMILY MEDICA” predstavlja lanac privatnih porodičnih poliklinika i ordinacija koje, za sada, mozete naći na 10 lokacija širom Beograda, što je samo početak jednog velikog sistema zdravstvenih ustanova koje imaju za cilj zdravlje Vaše porodice i afirmaciju empatije prema pacijentu koja nam svima tako nedostaje. U današnjem vremenu, gde je zabrinjavajući porast steriliteta evidentan, mi posebnu pažnju posvećujemo ženama - trudnicama i budućim majkama.

PRVI CENTAR ZA PREEKLAMSIJU U REGIONU! Da li znate koliko žena razvije preeklamsiju (PE) tokom trudnoće? Čak 3-5%.

Preeklamsija je jedan od glavnih uzroka majčinskog i perinatalnog morbiditeta i mortaliteta. Važno je napomenuti da preeklamsija ne bira kada i kod koga će se javiti.

Neke od poznatih ličnosti kao sto je Bijonse su odlučili da

podele svoju pricu u javnosti.

Bijonse je javno pričala kako su ona i njena deca spašeni zahvaljujući dijagnostikovanju na vreme.

Testovima koje mi koristimo u ranim stadijumima trudnoće, od 11 do 14 nedelje, možete proveriti da li je trudnića u riziku, i samim tim se može obratiti više pažnje na trudnice koje poka-

21 21

zu rizik na pojavu preeklamsije.

Studijom je dokazano da se uz pomoć profilaticke terapije aspirinom mogućnost pojave preeklampsije smanjuje za 62% kod trudnica koje su pokazale veći rizik.

U našoj poliklinici “FAMILY MEDICA” rezultate i skrininga i profila preeklampsije možete dobiti za samo 24h!

EKSKLUZIVNO

IZGRADNJA BOLJE BUDUĆNOSTI -

SEKTOR KOJI DRŽI SVE KARTE U RUKAMA

IZGRADNJA BOLJE BUDUĆNOSTI "Često razmišljamo o avionima i automobilima kao o najvećim zagađivačima, ali da li ste znali da je građevinska industrija koja projektuje zgrade u kojima živimo i radimo jedna od najvećih izvora zagađenja na svetu? Ona stoga nudi ogroman potencijal da našu životnu sredinu učinimo održivijom. Napredak je vidljiv, ali može još toga da se uradi."

Doprinoseći sa ogromnih 39% emisije ugljen-dioksida u 2018. godini, građevinski sektor ima još posla kada je u pitanju održivi razvoj. Međutim, ovo nije lak zadatak. Globalni rast stanovništva znači da posledična potražnja za energijom takođe raste, popevši se za 1% od 2017. i 7% od 2010. godine. (1) Globalna alijansa za građevinarstvo (GlobalABC), međunarodna inicijativa Ujedinjenih nacija koja radi ka svetu sa građevinama bez emisije ugljenika, otkriva da se očekuje da će se površina građevina globalno udvostručiti do 2050. godine. Ako se ništa ne učini po tom pitanju, potrošnja energije u zgradama bi mogla da se u isto vreme poveća za 50%.

urnost, mentalno blagostanje i drugo. To je ključni stub održivog društva.

Pojam održive gradnje pre svega podrazumeva skladan odnos između ekologije i privrede kako bi se prirodno bogatstvo sačuvalo i za buduće naraštaje. Održiva izgradnja se okreće ka dva velika globalna izazova: značajnom ekološkom uticaju građevinske industrije i ekonomskoj i društvenoj koristi.

Pojam održive gradnje pre svega podrazumeva sklada kako bi se prirodno bogatstvo sačuvalo i za buduće na ka dva velika globalna izazova: značajnom ekološkom ekonomskoj i društvenoj koristi.

UTICAJ GRAĐEVINARSTVA NA DRUŠTVO

Održivu gradnju na globalnom nivou podržava Međunarodni standard ISO 15392, Održivost građevina i drugih inženjerskih radova – Opšti principi, koji je razvijen za rešavanje ovog pitanja.

Nedavno ažuriran da odražava promene u industriji, on postavlja međunarodno dogovorene i priznate principe za postizanje održivosti u izgradnji. Pružajući zajednički jezik za sve zainteresovane strane u industriji, od projektanata i proizvođača do regulatora i

Ipak, emisije su samo deo priče. Građevinska industrija je ključni sektor u nacionalnim ekonomijama sa snažnim potencijalom za smanjenje siromaštva kroz usluge koje pruža, kao i kroz zaposlenje koje nudi. Sa značajnim resursima koje predstavlja, sektor ima direktan uticaj na ekonomske i socijalne uslove zajednica, utičući na mnoge aspekte života ljudi, uključujući njihovo zdravlje, sig(1)

International Energy Agency and United Nations Environment Programme, 2019 Global Status Report for Buildings and Construction. Towards a ze-

ro-emissions, efficient and resilient buildings and construction sector

22

potrošača, može poslužiti kao osnova za komunikaciju i razvoj kriterijuma ocenjivanja.

Pored ISO 15392, održivost se obezbeđuje i kroz druge standarde i druge dimenzije održivosti

Ako se ništa ne preduzme po tom pitanju, potražnja za energijom u zgradama mogla bi da poveća za 50%.

(ekonomska, socijalna, zaštita životne sredine), pa je stoga bitno spomenuti i druge standarde koji na nju utiču: ISO 14001 Upravljanje zaštitom životne sredine, ISO 26000 Uputstvo o društvenoj odgovornosti, ISO 45001 Sistemi menadžmenta bezbednošću i zdravljem na radu - Zahtevi sa uputstvom za korišćenje i drugi.

HOLISTIČKI PRISTUP Postizanje održivosti u zgradama je globalna briga. Na Samitu o klimi generalnog sekretarijata Ujedinjenih nacija u septembru 2019. godine, preuzeta je obaveza da se postigne da građevinski sektor ima net zero emisiju ugljenika i da se investira 1 trilion USD u građevinsku industriju u zemljama u razvoju do 2030. godine. „Iako su mnoge inicijative, obaveze i podsticajne šeme od suštinskog značaja, potrebni su praktični alati da bi se svima omogućilo da ovu ideju pretvore u praksu.“ To je rekla Ema Risén, menadžerka ISO/TC 163,

Serija standarda ISO 52000 je dobar primer. Razvijena je da pomogne organizacijama da doprinesu cilju net zero ugljenika tako što će im pomoći da procene energetske performanse građevina na holistički način. Ovi dokumenti sadrže sveobuhvatan metod za izračunavanje primarne energije koja se koristi za grejanje, hlađenje, osvetljenje, ventilaciju i toplu vodu u objektima. Oni mogu da pomognu u daljem razvoju energetske efikasnosti u građevini tako što će omogućiti merenje performansi novih materijala, tehnologije i pristupa projektovanju, izgradnji i upravljanju.

Naravno, ne smemo zaboraviti ISO 50001 - upravljanje energijom. Dizajniran da podrži organizacije u svim sektorima, ovaj ISO standard pruža praktičan način za poboljšanje upotrebe energije, kroz razvoj sistema za upravljanje energijom (EnMS). U poslednjih nekoliko godina, pored ISO 9001 i ISO 27001, ovaj standard je najzastupljeniji u svetu.

an odnos između ekologije i privrede araštaje. Održiva izgradnja se okreće m uticaju građevinske industrije i

ISO tehničkog komiteta za merenje upotrebe energije u zgradama. "Da bismo napravili pozitivne promene moramo da znamo od koje osnove polazimo i kakav napredak postižemo. Međunarodno dogovoreni standardi za merenje različitih kriterijuma za smanjenje emisije ugljenika u građevinama su adekvatna sredstva."

23

NET ZERO AMBICIJE Postoji i mnogo međunarodnih organizacija posvećenih ovom cilju. Jedan od njih je Svetski savet za zelenu gradnju (WorldGBC), globalna mreža građevinskih saveta koji rade na smanjenju emisije ugljenika u građevinskoj industriji do 2050. godine. Njihov projekat "Net zero" ima za cilj da ubrza taj proces i poziva preduzeća, vlade i nevladine organizacije širom sveta da preduzmu akcije u pravcu dekarbonizacije građevinarstva. Kao članovi WorldGBC-a, Zeleni građevinski saveti kreiraju promene na nacionalnom nivou sa nizom aktivnosti kao što su sertifikacione šeme, obrazovni programi i druge inicijative za pomoć industriji za dostizanje net zero ugljeničnih građevina.

Projekat uključuje metodologiju koja povezuje privatni sektor sa lokalnim samoupravama kako bi se osiguralo da su lokalne politike i aktivnosti postavljanje i primenjene radi dostizanja cilja.

EKSKLUZIVNO UKLJUČIVANJE VLADA Vlade su od suštinskog značaja za postizanje cilja održivih građevina. Mada se svakako može učiniti više, neki već ulažu napore da dekarbonizuju građevinski sektor. Građevinski kodovi se, na primer, preispituju ili kreiraju tako da pokrivaju energetske performanse zgrada, a šeme sertifikacije za zgrade sa niskim ili nultim ugljenikom imaju potencijal da promene tok celog sektora.

U 2015. godini, u okviru Pariskog sporazuma, 184 zemlje su se složile da objave svoje nacionalne klimatske obaveze, poznate kao Nacionalno odlučni doprinosi (NDC), za smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte i borbu protiv porasta globalnih temperatura. Među podnetim NDC-ovima neki pominju specifične akcije

performansi građevina. Međutim, u celini, globalna poboljšanja energetske efikasnosti ne odvijaju se tempom dovoljnim da nadoknade ukupan rast potražnje.

Projektovanje održivosti u proces izgradnje je opstruirano troškovima. Potrebno je više ulaganja u energetsku efikasnost za građevinski sektor, ali je u 2018. godini nivo investicija sravnjen sa zemljom. Šta još može da se uradi?

POSTIZANJE ODRŽIVOSTI U ZGRADAMA JE GLOBALNA BRIGA ISO 21931 je dobar početak. Serija iz dva dela, koja nudi opšti okvir za unapređenje

uporedivost metoda za procenu doprinosa građevinskih radova održivom razvoju, pomaže organizacijama da procene kako stoje sa svojim uticajem na životnu sredinu i na taj način izmere svoj napredak.

To je korisno sredstvo za procenu građevinskog ili infrastrukturnog projekta korišćenjem uobičajenih metoda za iskazivanje deklaracija o ekološkim proizvodima. Ove deklaracije prikazuju uticaj koji projekat ima na životnu sredinu, pokrivajući sve - od proizvodnje sirovina koje se koriste do njihovog raspadanja i kraja života. Budući da je međunarodno dogovorena, ova serija omogućava fer i tačnu procenu i poređenja, a samim tim i jednoličnost i doslednost u načinu izrade deklaracija o ekološkim proizvodima za građevinske proizvode i usluge.

Međutim, nije potrebno samo merenje, već planiranje i razmišljanje unapred, kaže Karin Dari, menadžerka pododbora ISO SC 17, koja se fokusira na održive građevinske prakse pod vođstvom tehničkog komiteta ISO/TC 59. Dari, koja je takođe članica GlobalABC- a, veruje da standardi mogu da pomognu.

"ISO 20887, Održivost u zgradama i građevinski radovi – Dizajn za rastavljivost i prilagodljivost – Principi, zahtevi i smernice, zauzima ovaj dugoročni planski pristup, pomažući vlasnicima, arhitektama, inženjerima i svakoj drugoj strani uključenoj u životni ciklus zgrade, da unaprede svoju održivost, štedeći vreme i resurse."

24

Standard pomaže korisnicima na dva načina: produžavanjem života građevine kroz efektivnu prilagodljivost koja je čini pogodnom za drugu upotrebu i optimizacijom njenih resursa na kraju života kroz efikasno rastavljivanje, ponovnu upotrebu, reciklažu i odlaganje različitih materijala. Rezultat je smanjenje emisije ugljenika kroz optimalno korišćenje građevine, manji troškovi zbog dužeg životnog veka, bolje korišćenje resursa i manje otpada.

PRISTUPAČNOST Iako su energetske performanse i ekološki materijali važni, iskustvo ljudi

"Iskustvo ljudi u izgrađenom okruženju takođe je od suštinskog značaja za održivost."

"Dobro projektovana građevina razmotriće pristupačnost u ranoj fazi projektovanja." u izgrađenom okruženju takođe je od suštinskog značaja za održivost.

Pristupačnost, na primer, treba uzeti u obzir na svakom koraku životnog ciklusa zgrade, kaže Eduardo Alvarez, bivši predsedavajući ISO-ovog pododbora SC 16, pristupačnosti i upotrebljivosti izgrađene sredine, koja funkcioniše pod ISO/TC 59.

"Dobro projektovana građevina razmotriće pristupačnost u ranoj fazi projektovanja.

Na taj način, troškovi obezbeđivanja pristupačnosti i upotrebljivosti su minimalni i znatno poboljšavaju njenu održivost", objašnjava on. Univerzalnost je ključ, dodaje on, zato što svaki dizajn koji olakšava pristupačnost jednoj osobi u javnom prostoru ne sme da predstavlja prepreku drugoj.

Preko milijardu ljudi u svetu pogođeno je pitanjima pristupačnosti, navodi Svetska zdravstvena organizacija, bilo zato što i sami pate od smanjene mobilnosti ili zato što je to situacija sa njihovim članom porodice. Izgrađeno okruženje koje je bezbedno, zdravo i doprinosi održivom svetu, koje smanjuje, a ne dodaje emisijama ugljenika, omogućavajući svima da lakše dišu, blagoslov je za sve nas. Još uvek nije jasno da li će to biti postignuto do 2030. kako bi se postigli ciljevi održivog razvoja Ujedinjenih nacija, ali postoje izraziti znakovi napretka i međunarodni standardi mogu pomoći da se utre put.

SITUACIJA U SRBIJI Pre nešto manje od godinu dana, Dragana Korica, izvršna direktorka Saveta zelene gradnje Srbije, dala je intervju za eKapiju po pitanjima održive granje.

Gospođa Korica smatra da je cirkularna ekonomija jedna od najaktuelnijih tema.

EU je nedavno usvojila Akcioni plan za cirkularnu ekonomiju, a i u Srbiji se radi na tome. Ministarstvo za zaštitu životne sredine je skoro predstavilo Mapu puta za cirkularnu ekonomiju. Stoga je prelazak na takav ekonomski model i u građevinarstvu, čime će se doći do optimizacije potrebnih prirodnih resursa, uz istovremeno

Štaviše, on sugeriše da postoji direktan odnos između pristupačnosti i bezbednosti. "Ako nije bezbedno, onda mu se ne može pristupiti. Na primer, ako je ivičnjak isečen tako da olakšava cirkulaciju korisnika invalidskih kolica, kako će uticati na osobu sa oštećenim vidom? A ako se instalira akustični signal na tom pešačkom prelazu da se to nadoknadi, kako će to uticati na one koji žive u mestu pored njega?"

Standardi kao što su ISO 21542, Zgrade – Pristupačnost i upotrebljivost izgrađenog okruženja, mogu pomoći da se odgovori na ta pitanja jer navode niz zahteva i preporuka za mnoge elemente izgradnje koji se odnose na pristup zgradama, uključujući upravljanje pristupačnošću.

25

smanjenje količine otpada, ne samo opravdano nego i nužno; da ne pominjemo nedostatak u tretmanu građevinskog otpada.

Građevinski sektor, kao jedna od najbrže rastućih privreda, a u Srbiji je pandemija samo usporila rast, istovremeno je i jedan od najvećih proizvođača otpada (svetska statistika govori o količini od 1,3 milijardi tona godišnje). Sve ovo ukazuje zašto je to jedan od principa koje u sektoru treba implementirati, tj. transformisati ga da radi na principu cirkularnog modela. Savet zelene gradnje Srbije u saradnji sa PKS i Cirekon, partnerima ovde u Srbiji, uskoro pokreće realizaciju praktičnog dela projekta međunarodnog konzorcijuma, u delu koji se odnosi na građevinarstvo. „Održiva gradnja u Srbiji podrazumeva niz principa i standarda, koji su struci već poznati, samo ih treba primeniti uključujući i inovativnost. Kao i svi drugi standardi, osim ako zakon drugačije ne propiše, ni ovi koji bi doprineli zelenoj - održivoj gradnji nisu obavezujući, zato Savet zelene gradnje Srbije upravo deluje s ciljem što šire implementacije, kako bi to postalo "nova normalnost.“, navodi Korica.

Dobar primer inovativnosti i primeni smernica i standarda održive gradnje u Srbiji je svakako jedna od najvećih i

EKSKLUZIVNO i hemikalija koje stvaraju štetne ili toksične emisije; - Uključivanje prirodnog svetla i pogleda kako bi se korisnicima obezbedila udobnost i uživanje u njihovom okruženju, kao i smanjenje potreba za energijom za osvetljenje u tom procesu; - Održavanje naše zelene okoline - obezbeđujući zaštitu ili unapređenje kvaliteta zemljišta, na primer, remedijacijom i izgradnjom na zagađenom zemljištu ili stvaranjem novih zelenih površina; - Stvaranjem elastičnih i fleksibilnih struktura prilagođavajući se našoj promenljivoj klimi, obezbeđujući otpornost na događaje kao što su poplave, zemljotresi ili požari, tako da naše zgrade izdrže test vremena i čuvaju ljude i njihove stvari; - Povezivanje zajednica i ljudi i - Uzimanje u obzir svih faza životnog ciklusa zgrade.

Svakako, na „ozelenjavanju“ gradnje treba još dosta raditi, a tu i mediji igraju važnu ulogu dostavljanjem informacija širokom auditorijumu o ovako važnim temama. Takođe, svetli primeri građevinskih kompanija, kao što je STiM gradnja, mogu nam pomoći da se bolje upoznamo sa ovim konceptom i kako da integrišemo održivost i kvalitet u sve usluge koje građevinska branša može da nam pruži, kao što su: stručni nadzor, projektovanje, izrada projekata, izgradnja objekata, kao i rekonstrukcija, adaptacija i sanacija objekata različite namene.

Tomislav Cerovac Osnivač STiM gradnja d.o.o. Beograd najcenjenijih građevinskih preduzeća – STiM gradnja d.o.o.

Beograd. Ovo preduzeće je dokaz da je inovativnost, vizija i poznavanje predstojećih prilika sasvim dovoljno za postavljanje poslovanja u cilju obezbeđenija održive gradnje. Iako je osnovno pre više od decenije, tim mladih i stručnih ljudi je orijentisao svoje poslovanje ka kvalitetu i održivosti u svim aspektima iako tada nije bilo mnogo govora u Srbiji o tome.

Pored NACOR-a, koji vam može pomoći u implementaciji standarda i ukazivanju na potrebne smernice kojih se treba pridržavati, Stim gradnja doo je tu da vam pruži sve navedene usluge, u skladu sa najvišim standardima kvaliteta.

Tek od 2012. godine, uvođenjem energetskog pasoša, potvrđuje se da se objekti grade kao energetski efikasni. Ta tema je sada već dobro poznata i široj javnosti, a ne samo onima koji su direktno povezani sa građevinarstvom.

Pored sve više sertifikovanih građevinskih preduzeća u Srbiji, kao i velikom broju objekata koji su u samom vrhu u EU na temu net zero (Kula Ušće 2 sa inovativnim modelom prirodne ventilacije prostorija, koji značajno umanjuje energetske potrebe), STiM gradnja je lider u standardizaciji i primeni svetskih smernica za održivu i kvalitetnu gradnju, pa ostaje sinonim za preduzeće koje postavlja najviše standarde u oblasti građevinske operative.

Kako bismo imali više održivih objekata u Srbiji potrebno je, kako navodi Tomislav Cerovac, osnivač STiM gradnje, da implemetiramo smernice Svetskog saveta za zelenu gradnju, što uključuje: - Zauzimanje inteligentnog pristupa energiji - minimiziranje upotrebe energije u svim fazama životnog ciklusa zgrade, čineći nove i renovirane zgrade udobnijim i jeftinijim za rad i pomažući korisnicima zgrada da nauče i da budu efikasni; - Čuvanje vodnih resursa - uzimajući u obzir uticaj zgrada i njihovog okruženja na atmosferske vode i infrastrukturu za odvodnjavanje, minimiziranje otpada i maksimiziranje ponovne upotrebe; - Uključivanje korisnika zgrada u ponovnu upotrebu i reciklažu; - Promovisanje zdravlja i blagostanja - dovođenje svežeg vazduha, isporuka dobrog kvaliteta vazduha u zatvorenom prostoru kroz ventilaciju i izbegavanje materijala i

26

SECTION IN ENGLISH

CONSTRUCTING a better future A sector that holds ALL the cards “We often think of planes and cars as the biggest polluters, but did you know the construction industry, which designs the buildings we live and work in, is one of the most polluting in the world? It therefore offers enormous potential to make our environment more sustainable. Progress is being made – but more can be done. “

The Global Alliance for Buildings and Construction (GlobalABC), an international United Nations initiative working towards a world with zero-carbon buildings, reveals that the floor area of buildings globally is expected to double by 2050. If nothing is done about it, energy demand in buildings could take a 50 % hike at the same time.

Contributing a whopping 39% of carbon emissions in 2018, the building and construction sector has some work to do when it comes to sustainable development. However, this is no easy task. Global population growth means the consequent demand for energy is also rising, having climbed 1% from 2017 and 7% from 2010. (1)

PILLAR OF SOCIETY Yet emissions are only part of the story. The building industry is a key sector in national economies, with a strong potential for poverty reduction through the service and spaces it provides, not to mention the employment it offers. With the considerable resources it represents, the sector has a direct impact on the economic and social conditions of communities, affecting many aspects of people’s lives, including their health, safety, mental well-being and more. It is a key pillar of a sustainable society.

The notion of sustainable construction primarily implies a harmonious relationship between ecology and economy in order to preserve natural resources for future generations. Sustainable construction addresses two major global challenges: the significant environmental impact of the construction industry, and the economic and social benefits.

Given the sector’s socioeconomic importance, a number of efforts have been initiated towards more sustainable construction. However, improving sustainability in the built environment is challenging, because renovating existing constructs takes time and money, as does building new ones. Meanwhile, we all need somewhere to live, work, shop and receive all the necessary services in order to exist.

The notion of sustainable construction primarily implies a harmonious relationship between ecology and economy in order to preserve natural resources for future generations.

Sustainable construction addresses two major global challenges: the significant environmental impact of the construction industry, and the economic and social benefits.

(1)

International Energy Agency and United Nations Environment Programme, 2019 Global Status Report for Buildings and Construction. Towards a ze-

ro-emissions, efficient and resilient buildings and construction sector

27

SECTION IN ENGLISH Sustainable building is supported at the global level by International Standard ISO 15392, Sustainability in buildings and civil engineering works – General principles, which was developed to address this issue. Recently updated to reflect the changes in the industry, it sets out internationally agreed and recognized principles for achieving sustainability in building and construction. Providing a common language for all stakeholders in the industry, from designers and manufacturers to regulators and consumers, it can serve as a basis for communication and the development of evaluation criteria.

In addition to ISO 15392, sustainability is ensured through other standards and other dimensions of sustainability (economic, social, environmental protection), so it is important to mention other standards that affect it: ISO 14001 Environmental

practical tools are needed to enable everyone to turn this will into a way. This, said Emma Risén, Manager of ISO/TC 163, ISO’s technical committee for measuring energy use in buildings, is where standards play a vital role. “ In order to make positive change, we need to know what base we are starting from and what progress we are making. Internationally agreed standards for measuring the various criteria of a building that is working towards reduced carbon emissions are the means to do that.”

The ISO 52000 series is a good example.

It was developed to help organizations contribute to the zero-carbon goal by helping them assess the energy performance of buildings in a holistic way. These documents contain a comprehensive method for calculating primary energy used for heating, cooling,

Management, ISO 26000 Guidelines on Social responsibilities, ISO 45001 Occupational safety and health management systems - Requirements with instructions for use and others.

A HOLISTIC APPROACH

lighting, ventilation and hot water of buildings. They can help further the cause of energy efficiency in building by allowing the performance measurement of new materials, technology and approaches to building design, construction and management.

Achieving sustainability in buildings is a global concern. At the United Nations Secretary-General’s Climate Summit in September 2019, a commitment was made to achieve a zero-carbon building sector and contribute USD 1 trillion in building investments in developing countries by 2030.

While the many initiatives, commitments and incentive schemes are essential,

Of course, we mustn’t' forget ISO 50001 – energy management. Designed to support organizations in all sectors, this ISO standard provides a practical way to improve energy use, through the development of an energy management system (EnMS). In recent years, in addition to ISO 9001 and ISO 27001, this standard is the most common in the world.

28

NET-ZERO AMBITIONS There are also many international organizations dedicated to the cause.

One of these is the World Green Building Council (WorldGBC), a global network of building councils working to reduce carbon emissions in the building and construction industry by 2050. Their Advancing Net Zero project aims to accelerate that goal through the Net Zero Carbon Buildings Commitment, which calls upon businesses, governments and non-governmental organizations around the world to take action towards decarbonizing the built environment.

As members of the WorldGBC, the Green Building Councils are delivering change on the national level with a number of activities such as certification schemes, education programs and other initiatives to help industry work towards net-zero-carbon buildings.

The project involves a methodology that connects the private sector with local governments to ensure policies and activities are in place to further that goal.

GETTING GOVERNMENTS ON BOARD Governments are essential to the sustainable buildings’ cause. While more can certainly be done, some are already making efforts to decarbonize the building sector. Building codes, for example, are being revised or created to cover the energy performance of buildings, and certification

costs, such as those related to construction, transformation and resources. More investment is needed in energy efficiency for the building sector, yet in 2018 the level of investment flattened out. So what else can be done?

ACHIEVING SUSTAINABILITY IN BUILDINGS IS A GLOBAL CONCERN ISO 21931 is a good start. The two-part series, which offers a general framework for improving the comparability of methods for assessing the contribution of civil engineering works to sustainable development, helps organizations assess where they stand with their impact on the environment, and thus measure their progress. It is a useful tool for the assessment of a building or infrastructure project using a common method for expressing environmental product declarations. These declarations portray the impact that the project has on the environment, covering everything from the production of the raw materials used through to their end-of-life decommissioning. Being internationally agreed, this series allows for fair and accurate evaluation and comparisons, and thus uniformity and consistency in the way environmental product declarations are made for construction products and services.

It’s not just measuring that’s required, however, but planning and forward thinking, says Karine Dari, Manager of ISO’s subcommittee SC 17, which focuses on sustainable civil engineering practices

schemes for low- or zero-carbon buildings have the potential to change the course of the entire sector.

In 2015, as part of the Paris Agreement, 184 countries agreed to announce their national climate commitments, known as Nationally Determined Contributions (NDCs), to reduce greenhouse gas emissions and combat rising global temperatures.

Amongst the NDCs submitted, some mention specific actions related to improving building performance. On the whole, though, global energy efficiency improvements are not taking place at a pace sufficient to offset the overall growth in demand. Designing sustainability into the building process is traditionally driven by

29

under the stewardship of technical committee ISO/TC 59, Buildings and civil engineering works. Dari, who is also a member of the GlobalABC, believes standards can help. . “ ISO 20887, Sustainability in buildings and civil engineering works – Design for disassembly and adaptability – Principles, requirements and guidance, takes this long-term planning approach, helping owners, architects, engineers and any other party involved in the life cycle of a building to improve its sustainability, saving time and resources along the way.”

The standard assists users in two ways, by extending the building’s life through effective adaptability that makes it suitable for another use, and by optimizing its resources at the end of life through effective disassembly, reuse, recycling and disposal of its various materials. The result is reduced carbon emissions through optimal use of the building, lower costs through longer lifespan and better use of resources, and less waste going into landfill.

THE ACCESSIBILITY PILLAR While energy performance and eco-friendly materials are important, the experience of people in the built environment is also essential to sustainability. Accessibility, for example, should be taken into account at every step of the building’s life cycle, says Eduardo Álvarez, former Chair of ISO’s subcommittee SC 16, Accessibility and usability of the built environment, that operates under ISO/TC 59.

EKSKLUZIVNO Tomislav Cerovac Founder of STiM gradnja d.o.o. Belgrade

“A well-designed building will consider accessibility in the early stages of building design. In this way, the costs of providing accessibility and usability measures are minimal and improve its sustainability substantially,” he explains. Universality is the key, he adds, because any design that facilitates accessibility to one person in a public space cannot constitute a barrier to another.

What’s more, he suggests that there is a direct relationship between accessibility and safety. “If it is not safe, it is not accessible.

For example, if a curb is cut so that it facilitates the circulation of a wheelchair user, how will it impact a person with impaired vision? And if an acoustic signal at that pedestrian crossing is installed to compensate, how will that affect those living in a dwelling beside it ? ” Standards like ISO 21542, Building construction – Accessibility and usability of the built environment, can help to answer those questions as they specify a range of requirements and recommendations for many of the elements of construction that relate to access to buildings, including accessibility management.

Over a billion people in the world are affected by accessibility issues, according to the World Health Organization, either because they suffer from reduced mobility themselves or because a member in their family does. A built environment that is safe, healthy and contributes to a sustainable world, that reduces rather than adds to carbon emissions, allowing everyone to breathe easier, is a blessing to us all. Whether this will be achieved by 2030 to hit the targets of the United Nations Sustainable Development Goals

is yet unclear, but there are distinct signs of progress and International Standards can help to pave the way.

THE SITUATION IN SERBIA Less than a year ago, Dragana Korica, executive director of the Green Building Council of Serbia, gave an interview to eKapija on issues of sustainable development.

The experience of people in the built environment is a

A well-designed building will consider accessibility in

Ms. Korica believes that the circular economy is one of the most current topics. The EU recently adopted an Action Plan for the Circular Economy, and Serbia is working on that as well. The Ministry of Environmental Protection has recently presented a Roadmap for the Circular Economy. Therefore, the transition to such an economic model in construction, which will lead to the optimization of the necessary natural resources, while reducing

30

the amount of waste is not only justified but also

on the topic of net zero (Kula Ušće 2 with an innovative model of natural ventilation, which significantly reduces energy needs) treatment of construction waste. The construcSTiM gradnja is a leader in standardization sector, as one of the fastest growing econotion and application world guidelines for mies, and the pandemic in Serbia has only slowed sustainable and quality construction, so it down growth, is also one of the largest producers remains synonym of company that sets of waste (world statistics show a quantity of 1.3 the highest standards in the field of conbillion tons per year). All this indicates why this is struction operations. one of the principles that should be implementIn order to have more sustainable facilied in the sector, ie. transform it to work on the ties in Serbia, it is necessary, according principle of a circular model. The Green Building to Tomislav Cerovac, founder of STiM Council of Serbia, in cooperation with PKS and construction, to implement the guidelines Cirecon, partners here in Serbia, will soon start the of the World Council for Green Building, realization of the practical part of the project of which includes: - Taking an intelligent approach to the international consortium, in the part related to energy - minimising energy use in all stagconstruction. Sustainable construction in Serbia es of a building’s life-cycle, making new implies a number of principles and standards, and renovated buildings more comfortable which are already known to the profession, they and less expensive to run, and helping just need to be applied, including innovation. Like building users learn to be efficient too; all other standards, unless the law prescribes - Safeguarding water resources otherwise, those that would contribute to green considering the impact of buildings and - sustainable construction are not binding, so their surroundings on stormwater and the Green Building Council of Serbia is working drainage infrastructure, minimising waste with the goal of wider implementation, so that it and maximising reuse; becomes a "new normality".” – she states.

- Engaging building users in reuse and recycling; A good example of innovation and application of - Promoting health and wellbeing guidelines and standards of sustainable con- bringing fresh air inside, delivering good struction in Serbia is certainly one of the largest indoor air quality through ventilation, and and most respected construction companies avoiding materials and chemicals that - STiM gradnja LLC Belgrade. This company is create harmful or toxic emissions; proof that innovation, vision and knowledge of - Incorporating natural light and the upcoming opportunities are quite enough to views to ensure building users’ comfort set up a business in order to ensure sustainable and enjoyment of their surroundings, and construction. Although it was founded more than reducing lighting energy needs in the proa decade ago, a team of young and professional cess. people oriented their business towards quality - Keeping our environment green and sustainability in all aspects, although there - recognising that our urban environment was not much talk about it in Serbia at the time. should preserve nature, and ensuring land Only since 2012, with the introduction of the quality is protected or enhanced, by, for energy passport, it has been confirmed that example, remediating and building on necessary; not to mention the shortcoming in the

also essential to sustainability.

n the early stages of building design.

that the facilities are being built as energy efficient. This topic is now well known to the public and not only to those who are directly related to construction.

In addition to more and more certified construction companies in Serbia, as well as a large number of facilities that are at the top in the EU

31

polluted land or creating new green spaces; - Creating resilient and flexible structures - adapting to our changing climate, ensuring resilience to events such as flooding, earthquakes or fires so that our buildings stand the test of time and keep people and their belongings safe; - Connecting communities and people - Considering all stages of a building's life-cycle Certainly, there is still a lot of work to be done on "greening" the construction, and the media also play an important role in providing information to a wide audience on such important topics.

Also, bright examples of construction companies, such as STiM gradnja, can help us get better acquainted with this concept and how to integrate sustainability and quality into all the services that the construction industry can provide us, such as: professional supervision, design, design, construction of facilities, as well as reconstruction, adaptation and rehabilitation of facilities for various purposes.

In addition to NACOR, which can help you implement the standards and point out the necessary guidelines to be followed, Stim gradnja doo is here to provide you with all these services, in accordance with the highest quality standards.

Iva Vuković Tomislav Cerovac

Sources (Izvori): International Energy Agency and United Nations Environment Programme, 2019 Global Status Report for Buildings and Construction; iso.org; ekapija.com

HRANA DANA 15.01.2020. GOD. U UŽICU JE ODRŽANA RADIONICA NA TEMU GLOBALG.A.P. STANDARDA, U ORGANIZACIJI ASOCIJACIJE ZA UNAPREĐENJE PROIZVODNJE VISOKOŽBUNASTE BOROVNICE I SERTIFIKACIONE KUĆE BIOAGRICERT. RADIONICI SU PRISUSTVOVALI ZAINTERESOVANI POLJOPRIVREDNI PROIZVOĐAČI KAO I PREDSTAVNICI NACOR-A, A PREDAVAČ JE BIO NIKOLA DAMLJANOVIĆ, ZVANIČNI GLOBALG.A.P. OCENJIVAČ.

UJEDNO, OVO JE BILA I PRILIKA DA SE IZ JEDNOG DRUGAČIJEG UGLA UPOZNAMO SA OVIM STANDARDOM, SA NJEGOVIM ISTORIJATOM, ZNAČAJEM, ZAHTEVIMA…

STANDARD GLOBALG.A.P

Sertifikat dobre poljoprivredne prakse i ulaznica na svetsko tržište voća i povrća Šta je zapravo GLOBALG.A.P. standard i zašto je on bitan za proizvođače u Srbiji?

GLOBALG.A.P. je privatni standard koji je napravljen za potrebe maloprodajnih lanaca širom sveta. Priča o ovom standardu počinje ne tako daleke 1997. godine sa inicijativom 17 evropskih maloprodajnih lanaca (Lidl, Metro, Tesco, Sainsbury’s, Marks&Spencer, Conad, Coop, Spar i dr.) za iznalaženjem efikasnog rešenja kontrole proizvođača - dobavljača svežeg voća i povrća. Naime, u to vreme javnosti su već bili poznati skandali na tržištu hrane u vezi sa pojavom patogenih bakterija (Ešerihija, Listerija i sl.), kao i prekomernih ostataka teških metala i pesticida na voću i povrću, nedeklarisane genetički modifikovane hrane i dr. i osnovni cilj ovog standarda je bio sprečavanje ovakvih i sličnih skandala u objektima maloprodajnih lanaca.

Sa tim u vezi, te godine je nevladinoj i neprofitnoj organizaciji „Food Plus“ iz Kelna, Nemačka, poveren zadatak definisanja standarda dobre poljoprivredne prakse („Good Agriculture Practice – G.A.P.“), a par godina kasnije tj. 2000. godine u Barseloni je javnosti predstavljena prva verzija ovog standarda, koji je tada dobio naziv EUREPG.A.P. Vremenom, ovu inicijativu su podržali i brojni drugi lanci maloprodajnih objekata širom

sveta kroz svoje članstvo u ovom standardu, tako da je danas njihov broj između 40 i 50 (fotografija na strani 34 pokazuje trgovačke lance koji su trenutni članovi GLOBALG.A.P. standarda). Pored evropskih lanaca, 2007. godine članovi ove grupacije postaju i neki američki trgovački maloprodajni lanci, od kojih je svakako najvažniji Walmart (tada, ali i trenutno najveći lanac maloprodajnih objekata u svetu), čiji je ulazak inicirao promenu naziva standarda.

2007. godine naziv EUREPG.A.P. se menja u GLOBALG.A.P, u ime koje standard nosi i danas.

Značaj GLOBALG.A.P.-a se ogleda prvenstveno u tome što veliki broj proizvođača voća i povrća iz Srbije plasira svoje proizvode na tržište EU – direktno ili preko posrednika, upravo kroz objekte maloprodajnih lanaca, koji, kao osnovni preduslov za saradnju postavljaju upravo validan GLOBALG.A.P. sertifikat, odnosno sertifikovanu proizvodnju.

Pored toga, neki od ovih trgovaca (Ahold Delhaize, Lidl, Metro…) posluju i u Srbiji i u velikoj meri su već svojim dobavljačima nametnuli proizvodnju u skladu sa određenim standardima, od kojih je GLOBALG.A.P. najčešći kada je reč o svežem voću i povrću..

32

Koje zahteve GLOBALG.A.P. standard postavlja pred poljoprivredne proizvođače?

U suštini, standard čini ček-lista tj. lista provere koja se sastoji od preko 200 zahteva (kontrolnih tačaka), dakle reč je o veoma obimnom i zahtevnom standardu. U praksi, nikada nisu svi ovi zahtevi primenjivi, tako da je njihov realan broj prilikom kontrole nešto manji. Na primer, jedan od zahteva kod proizvodnje povrća jeste primena plodoreda, ali kada je proizvodnja voća tj višegodišnjih vrsta u pitanju, ovaj zahtev nije primenjiv. Dalje, 5 kontrolnih tačaka se odnosi na proizvodnju Genetički Modifikovanih Organizama

(GMO), no s obzirom da je proizvodnja GMO u Srbiji zakonski zabranjena, ovi zahtevi su takođe neprimenjivi. Slično tome, proizvođači koji nemaju navodnjavanje ne moraju da odgovaraju na zahteve koji se odnose na navodnjavanje itd.

Od preko 200 kontrolnih tačaka, najveći broj se odnosi na samu zdravstvenu bezbednost proizvoda. Na primer, dosta kontrolnih tačaka se bavi higijenom proizvodnje, bilo da je reč o berbi, transportu, prebiranju ili pakovanju proizvoda.

Pa tako, zahteva se blizina toaleta i oprema za pranje ruku na polju gde se vrši berba i u objektu u kojem se proizvod dalje pere / prebira / skladišti / pakuje, kao i čista ambalaža u koju se proizvodi beru, čisto transportno vozilo, zdravi berači tj. berači bez vidljivih simptoma zaraznih i prenosivih bolesti i sl. Takođe, dosta kontrolnih tačaka se odnosi na upotrebu sredstava za zaštitu bilja koji bitno utiču na bezbednost hrane: potrebno je da se vode zapisi o svim tretmanima, da se prilikom upotrebe poštuju uputstva sa deklaracije, konzumna i radna karenca, da se radi analiza na prisustvo ostataka pesticida i sl.

Pored zahteva za bezbednost proizvoda, veliki broj kontrolnih tačaka se odnosi na zdravlje i bezbednost radnika na radu. Tako, između ostalog, mora da se vodi računa da svi radnici koji rukuju sa opasnim materijama (pesticidima, koncentrovanim kiselinama i sl.) imaju na raspolaganju i koriste odgovarajuću zaštitnu odeću (maske za lice, gumene rukavice, nepromočive mantile, čizme i sl.). Osim toga, na gazdinstvu je u svakom trenutku potrebno imati pribor za prvu pomoć u blizini mesta na kojem se radi i najmanje jednu osobu obučenu za pružanje prve pomoći.

Treća oblast (pored bezbednosti hrane i bezbednosti radnika) kojoj se pridaje velika pažnja jeste zaštita životne sredine.

Osnovni higijenski uslovi dostupni na polju: toalet i odgovarajuća oprema za pranje ruku

Odlaganje prazne, čiste ambalaže od pesticida u posebnoj, ograđenoj prostoriji na gazdinstvu

Prilikom upotrebe pesticida obavezno se koriste zaštitne maske za lice sa filterima koji štite radnike od trovanja, uključujući i zaštitu od toksičnih isparenja

33

Jedan od primera je upravljanje praznom ambalažom od pesticida. Naime, GLOBALG.A.P. zahteva od poljoprivrednih proizvođača da se ova ambalaža nakon upotrebe dobro opere tj. da bude čista, da se skladišti pod ključem, odnosno u uslovima sa ograničenim pristupom i najzad da se uklanja putem registrovanih sistema za uklanjanje ove vrste otpada (zabranjeno je spaljivanje ove ambalaže, njeno zakopavanje, bacanje u šumu, reku, upotreba na gazdinstvu za druge svrhe i sl.).

Kako funkcioniše proces sertifikacije i koliko često se vrši kontrola sa ciljem obnove sertifikata?

Proces sertifikacije je relativno jednostavan i nema prevelikih razlika u odnosu na neki drugi standard. Najpre, proizvođač se prijavljuje sertifikacionom telu za sertifikaciju popunjavanjem prijavnog formulara u kojem navodi osnovne podatke o sebi i o svojoj proizvodnji koju prijavljuje za sertifikaciju.

Na osnovu popunjene prijave sertifikaciono telo izdaje finansijsku ponudu za sertifikaciju. Ukoliko proizvođač prihvati ponudu sertifikacionog tela, zaključuje se ugovor o sertifikaciji, nakon čega proizvođač biva registrovan u GLOBALG.A.P. bazu podataka koja se nalazi na internet stranici https:// www.globalgap.org/uk_en/. Tom prilikom mu se dodeljuje jedinstveni GLOBALG.A.P. broj (GGN – GLOBALG.A.P. number, sastavljen

od 13 cifara), putem kojeg on i njegovi kupci mogu uvek pratiti aktuelno stanje sertifikata (da li je validan ili je istekao/suspendovan/ ukinut, za koje proizvode je izdat i sl.). Nakon ovog, administrativnog dela, sledi praktičan deo sertifikacije, a to je kontrola proizvodnje na licu mesta kojom prilikom se proverava primenjivost i ispunjenost zahteva definisanih u listi provere (preko 200 kontrolnih tačaka).

Kontrola se mora obaviti tokom berbe, što je pravilo samog standarda. Ukoliko tokom kontrole budu uočene neke neusaglašenosti (nedostaci), proizvođaču se daje rok (28 dana) za uklanjanje tih nedostataka. U slučaju da se eventualni nedostaci uklone, stiču se uslovi za izdavanje sertifikata, koji se izdaje na tačno godinu dana tj. 365 dana od datuma izdavanja. Proces resertifikacije tj. obnove sertifikata se sprovodi svake godine i svake godine se vrši kontrola ispunjenosti zahteva na terenu pre izdavanja / obnove sertifikata.

Za kraj, na radionici je bilo reči i o poljoprivrednoj proizvodnji bez ostataka pesticida.

Možete li nam reći nešto više o tome?

Da, proizvodnja bez ostataka pesticida („Pesticide residues free“ ili „Zero residues“) je relativno novi koncept tj. globalno novi standard u sertifikaciji poljoprivrednih proizvoda. Reč je o proizvodnji kojom se dobijaju poljoprivredni proizvodi koji na sebi i u sebi ne sadrže ostatke pesticida.

34

Izvor: Iso.org „Do you trust the food you eat?“, Ann Brady, 6 Jul 2016

Praktično, ovo se potvrđuje analizom odgovarajuće laboratorije kao i sertifikatom izdatim nakon tih analiza.

Uzorkovanje proizvoda vrši sertifikaciono telo, a ono može biti na polju, tokom berbe, ali i iz skladišta gotovih proizvoda, iz prometa (iz prodavnice) i sl., jednom ili više puta godišnje, a sve u zavisnosti od analize rizika samog proizvođača, njegove proizvodnje i njegovog proizvoda.

Na primer, jagoda ili jabuka su mnogo rizičniji proizvodi od pšenice ili ovsa kada je u pitanju upotreba pesticida, dalje proizvodnja od 10ha pod jagodom, na 10-ak različitih parcela je svakako rizičnija od proizvodnje na jednom mestu i na površini od 1ha i sl.

Granica detekcije na koju laboratorije danas rade ispitivanje širom sveta kao i granica izveštavanja je 0,01mg/kg, tako da izdati sertifikat, kao i logo o odsustvu pesticida na proizvodu garantuju potrošaču da taj proizvod ne sadrži nijedan pesticid iznad ove granice.

Napominjem da ovde nije reč o organskoj proizvodnji, u kojoj je upotreba sintetičkih pesticida i sintetičkih đubriva zabranjena.

Ovde je više reč o integralnoj proizvodnji, u kojoj su dopušteni sintetički inputi, ali na takav način da se sve upotrebljene štetne materije (npr. sintetički pesticidi) uspeju razgraditi do vremena berbe tj. da se kao krajnji rezultat ove proizvodnje dobija „čist“ proizvod tj. proizvod bez ostataka pesticida.

U slučaju da je neko od naših čitalaca zainteresovan za sertifikaciju po nekom od ovih standarda ili za dodatne informacije u vezi sa ovom temom, na koji način se mogu informisati?

Za sve dodatne informacije, čitaoci i svi zainteresovani nam se mogu obratiti putem telefona: 060/3158905 ili e-mail adresu: dnikola@gmail.com tj. nikola.damljanovic@bioagricert.com

35

STANDARDI U PRAKSI MADA JE ZDRAVSTVENA NEGA OSNOVNO LJUDSKO PRAVO, MILIONI LJUDI I DALJE ILI NEMAJU PRISTUP ILI SU PRISILJENI DA BIRAJU IZMEĐU ZDRAVGARDEROBE, RAČUNA.

Centar za dentalnu estetiku i implantologiju - CDEI

S

a više od 1400 zdravstvenih standarda, Međunarodna organizacija za standardizaciju (ISO) pomaže da se te težnje ostvare. Ovi globalno priznati standardi pomažu zdravstvenim sistemima da razviju i procene važne teme kao što su upravljanje, liderstvo, prevencija i kontrola infekcija i upravljanje lekovima, a sve to utiče na kvalitet usluga koja se javnosti pruža.

Standardi u ovoj oblasti omogućavaju zdravstvenim sistemima da upoređuju usluge, razmenjuju informacije, prikupljanju podatke, i štite privatnost pacijenata. Korist od njihovog uspostavljanja i primenjivanja su višestruke: • Zdravstvena industrija – zahvaljujući doslednosti koju ISO zdravstveni standardi nude, pružaoci zdravstvene zaštite, nacionalne vlade i proizvođači ne moraju da se pridržavaju višestrukih specifikacija i zahteva za različita tržišta. Dodatno, ISO standardi su strateški alati koji pomažu preduzećima da steknu konkurentsku prednost putem proizvoda i usluga koji su sigurni, pouzdani i verodostojni.

• Regulatorna tela – mogu se osloniti na pouzdana međunarodno usklađena rešenja, koja se stalno preispituju i poboljšavaju kako bi pružila tehničku osnovu za tržišno-prilagođene zdravstvene propise koji ispunjavaju očekivanja građana.

• Potrošači - ISO standardi štite interese potrošača osiguravajući kvalitetnu negu i sigurne i pouzdane proizvode i usluge. Oni nastoje da usklade zdravstveni sektor radi smanjenja troškova, olakšavajući tako pristup nezi i povećavajući efikasnost.

Od stomatologije, optike, hirurgije, preko oprema za transfuziju, medicinskih aparata, do zdravstvena informatika i menadžmenta u zdravstvu, standardizacija u oblasti zdravstva pokriva različite sektore. Tehnički odbori ISO naporno rade na formulisanju standarda koji štite zdravlje i bezbednost pacijenata širom sveta.

Na primer ISO/TC 210 – Upravljanje kvalitetom i odgovarajući opšti aspekt medicinskih uređaja je proizveo 31 standard koji se odnosi na upravljanje kvalitetom medicinskih proizvoda, pomažući da se osigura siguran dizajn i performanse medicinskih proizvoda. Osim toga, ISO/TC 215 – Zdravstvena informatika razvija standarde koji omogućavaju slobodan protok podatka između sistema.

36

ZAŠTO SU NAM POTREBNI STANDARDI U ZDRAVSTVU?

STVENE ZAŠTITE I DRUGIH SVAKODNEVNIH TROŠKOVA, POPUT HRANE,

U nastavku teksta Vam predstavljamo Centar za dentalnu estetiku i implantologiju – CDEI kroz deo razgovora sa osnivačem dr Igorom Ristićem. „Svaka realizacija uspešnog biznisa počinje prvim korakom, stupanjem u komunikaciju sa neophodnim partnerima, a zatim slede: formiranje tima, prikupljanje finansijskih sredstava, saveta i raznih konsultacija. Inicijalno, mnogo toga se može završiti i putem elektronske komunikacije no, kada dođe do potrebe za ličnim kontaktom, način na koji ćemo iskomunicirati može biti često “deal breaker” koji će potom uslediti. Svaka kvalitetna verbalna, živa komunikacija počiva na otvorenom i jasnom izražavanju sopstvenih ideja i adekvatnoj reakciji na reči sagovornika. Lep i zdrav neskriveni osmeh, pogled u oči i otvoren stav, vekovima su smatrani vrlinom i odlikom ljudi od poverenja Ili su barem to nagoveštavali pri prvom susretu. Problem prikrivenog osmeha, zbog svesti o njegovoj estetskoj manjkavosti, može se danas relativno efikasno i dugotrajno rešiti. Upotrebom različitih protokola, savremenih materijala ali i timskim pristupom, moguće je osloboditi se svih ličnih nesigurnosti i dati svom socijalnom nastupu dodatnu vrednost. Kada širimo neskriveno pozitivnu energiju, dovodimo uvek do pozitivne reakcije okoline i sagovornika u poslovnim, socijalnim, ali i emotivnim vezama. Pored pomenutog posvećenog tima, za efikasnu realizaciju danas su nam dostupne i fantastične tehnologije koje su

Takva kompatibilnost imaće trajan uticaj na to kako se u budućnosti mogu prenositi informacije o pacijentima iz jednog sistema u drugi.

Medicinska oblast je sinonim za instrukcije i propise upravnih tela i medicinskih udruženja. Razlog tome je što se izvrsnost i kvalitet koji se traže u ovoj oblasti ne mogu zanemariti. U tu svrhu ISO standardi mogu se koristiti za pojednostavljenje svakodnevnih zdravstvenih zahvata i prihvatanje najbolje globalne prakse.

Jedan od najboljih primera iz prakse je svakako Centar za dentalnu estetiku i implantologiju – CDEI koji je prepoznao potrebnu za usklađivanjem sa međunarodnim standardima kvaliteta, pa nakon je sertifikacije ostao vodeća stomatološka praksa u regionu, sa internacionalnim priznanjima iz ove oblasti.

37

STANDARDI U PRAKSI

prožele stomatologiju kao struku.

Digitalizacija je od početnih faza pre par decenija, više kao administrativni alat, duboko zašla u polje praktično svih kliničkih procedura: od dijagnostike i savremenih softvera za 3D prikaz anatomskih detalja preko preciznih uređaja za izradu nadoknada (krunica i mostova) ili virtualno vođene implantologije. Srećom, sve od navedenih procedura danas je moguće dobiti i u našoj praksi.

Nadalje, pacijent je u mogućnosti da u potpunosti utiče na budući rezultat finalne estetike i to u najvećoj meri baš zahvaljujući novim protokolima i tehnologijama, sledeći stručno prihvatljive okvire! Digitalna tehnologija intenzivno omogućava da u 3D tehnici štampamo prototipe, odnosno makete punog volumena budućih zuba koji nedostaju. Time smo u mogućnosti da kroz razgovor sa pacijentom definišemo oblik, veličinu, zagrižaj i neke druge funkcionalne odnose u ustima.

a na prototipu je mogao da uoči potencijalne manjkavosti i utiče na remodelaciju nadoknada. Takav pristup do skora nije bio moguć dok smo koristili analogne postupke izrade- precizna replikacija nije bila u potpunosti moguća!

Imajući u vidu da konstantne inovacije uvode sve više novih i do sada manje poznatih faza i kliničkih procedura, kao tim koji se stalno uvećava, nametnula se potreba da kroz proces standardizacije u kliničkom, ali i administrativnom delu poslovanja, povećamo nivo efikasnosti svih aktera koji su involvirani u terapijski proces. Od prijema pacijenata do završetka terapije i dugoročnih kontrola. Tako, skriveni osmeh sa početka teksta, koji uz puno empatije i stručnog vođstva biva rekonstruisan učešćem različitih stomatoloških specijalnosti, mora biti periodično kontrolisan i pregledan. Time se rezultati investicije vremena i sredstava uloženih u njega najbolje čuvaju a on postaje deo Vaše ličnosti i sredstvo kvalitetnije komunikacije, kao da je oduvek bio tu!“

Centar za dentalnu estetiku i implantologiju - CDEI

Tek kada taj protip prilagodimo do detalja u ustima, uz uvažavanje svih želja pacijenta, prelazimo na sledeću fazu u kojoj se izrađuju definitivne nadoknade od cirkonija ili disilikatne keramike. Na taj način se izbegava faktor nezadovoljstva pacijenta krajnjim rezultatom ili njegovom neadekvatnom funkcijom, jer je praktično sve vreme pacijent bio uključen u proces rada,

38

LABORATORIJA VAŠE PORODICE

Lanac privatnih porodičnih Aqualab laboratorija je osnovan 2002. godine, sa ciljem da obezbedi najkvalitetniju dijagnostiku u najkraćem mogućem roku. Počeli smo sa radom kao prva privatna zdravstvena ustanova koja je dobila dozvolu da radi genetske analize, i tokom godina prerasli u sistem Aqualab - koji danas pruža usluge u oblasti biohemije, mikrobiologije, genetike i patohistologije. Ono što nas izdvaja kod naših stalnih kijenata

je to što kod nas možete uraditi preko 4000 laboratorijskih analiza.

Naš zadatak je da obezbedimo da i klijent i ordinirajući lekar dobiju kvalitetan i pravovremeni nalaz o rezultatima ispitivanja humanog biološkog materijala. Ova vrsta posla je zapravo nešto više - ovo je humani pristup svakom pojedincu, što dodaje onu notu koja je potrebna da imate idealan spoj-da radite ono što volite.

Od 2011. godine smo partneri sa najvećim lancem laboratorija u Evropi - Synlab GMBH and Co, koji je prisutan u 36 zemalja, na 4 kontinenta. Pored Nemačkog Synlaba, uspešnu saradnju ostvarujemo i u oblasti genetike sa Američkom kompanijom Natera (prenatalni test Panorama) i francuskom kompanijom Biomnis Eurofins (prenatalni test Ninalia).

Mi smo prva zdravstvena ustanova koja je dobila sertifikat kvaliteta TÜV na našim prostorima. Kao sistem Aqualab laboratorija smo lanac od preko 60 objekata i oko 450 zaposlenih. Najrasprostranjeniji smo širom teritorije Srbije i BiH I do kraja leta ćemo imati trocifren broj Aqualab laboratorija, tako da naše usluge budu dostupne svima i svuda. Imamo centrale u dve različite države, koje za Vas rade od 00-24h, 365 dana u godini, a to su: Banja Luka i Beograd. Ono što je interesantno jeste da je naša priča krenula kao family bussiness, i ta ideja je živa sve do danas, obzirom da u kompaniji rade direktorovih

petoro dece, zet i snaja. Odatle i jeste nastao slogan ”Laboratorija vaše porodice”.

Stručni tim Aqualab-a sačinjava: 5 doktora nauka (4 su profesori Univerziteta), 4 lekara specijalista kliničke biohemije, 2 lekara specijalista transfuziologije, 7 lekara specijalista mikrobiologije, 5 lekara specijalista patohistolo- gije, 1 lekar specijalista za medicinsku citologiju, 1 lekar pedijatar – genetičar, 2 molekularni biologa, 40 medicinskih biohemičara, i preko 180 viših i srednjih laboratorijskih i medicinskih tehničara.

Naše laboratorije raspolažu sa najsavremenijom laboratorijskom opremom: biohemijskim i hematološkim analizatorima, analizatorima za

određivanje tumorskih markera, lekova i hormona, koagulometrima, analizatorima za elektrolite, eliza analizatorima, aparatima za Real TIME PCR, analizator za mikrobiologiju, itd. Posebnu pažnju posvećujemo i samom preanalitičkom procesu rada i trenutno smo jedina zdravstvena privatna ustanova u Srbiji koja raspolaže i takvom opremom, Cobas p 612 i integrativni sistem Cobas pro.

O kvalitetu i brzini naših usluga mozda najbolje govori činjenica da na godišnjem nivou brojimo više od 2 miliona zadovoljnih korisnika.

Naše iskrene želje bi bile da dođete i uverite se u sve navedeno- * Vi kao pojedinci ste ono od čega zavisi naš sistem i naše poslovanje*.

Tajna formula našeg uspeha je upravo Vaše zadovoljstvo.

VIŠE OD 4000 ANALIZA NA JEDNOM MESTU

www.aqualab.rs Na više od 60 lokacija u Republici Srbiji i Bosni i Hercegovini!

Za sve informacije možete pozvati naš call centar na broj 069/278-25-22

39

EKSKLUZIVNO

ZAŠTITA P O LIČNOST

"U Srbiji je u novembru 2018. godine usvojen Zakon o zaštiti podataka o ličnosti (ZZLP) sa odloženom primenom od devet meseci. Budući da tekst ovog zakona predstavlja na neki način adaptirani prevod GDPR-a, možemo reći da su ovim zakonom načela GDPR-a uvedena na domaći teren." - Dina Raković

Četvrta industrijska revolucija predstavlja revoluciju bez presedana u istoriji, razvijajući se munjevitom brzinom, ostavljajući uticaj kako na privatni, tako i na javni sektor u svakoj državi.

Obećanjem da će nam poboljšati uslove života, kroz povećanje produktivnosti, umanjenje troškova, optimizaciju poslovanja i slično, tehnologija je ušla u sve pore našeg života. S tim u vezi, poslovni modeli zasnovani na primeni informacionih tehnologija za obradu velikih količina podataka iziskuju sve češće postavljanje pitanja o bezbednosti podataka koji se obrađuju i lica na koja se ona odnose. Neosporan značaj obrade podataka se najčešće ogleda u ciljevima organizacija da unaprede i/ili kreiraju nove vrednosti koje mogu da utiču na donošenje smislenijih odluka, na poboljšanje procesa unutar organizacije, kao i da se predvide nove okolnosti i slično.

Upotrebna i ekonomska vrednost podataka raste sa njihovom kvalitetom i obradom. U okviru savremene ekonomije, podaci su postali svojevrsna valuta, te se vrlo često čuje pojam ekonomija podataka, budući da usluge digitalnih servisa poput društvenih mreža ili pretraga na internetu ne možemo platiti novcem, već ih plaćamo sopstvenim podacima prihvatajući olako uslove korišćenja. Najčešće nismo svesni da upravo ti servisi zadržavaju pravo da sa naših uređaja preuzmu različite količine i vrste podataka, koje koriste za svoje poslovanje, u pomenute svrhe.

Evropska unija je prepoznala značaj podataka kao ključnog resursa za razvoj poslovanja i ukupni društveni napredak, kao i da je bitan preduslov za održivi razvoj ekonomije

40

PODATAKA STI I GDPR

podataka uspostavljanje poverenja u digitalnu ekonomiju i nove poslovne modele zasnovane na (ličnim) podacima. U maju 2018. godine na snagu je stupila Opšta uredba o zaštiti podataka (General Data Protection Regulation-GDPR) stavljajući podatke o ličnosti pod zaštitu bez presedana. Ukratko, GDPR štiti prava građana Evropske unije, time što se njegove odredbe odnose na svaku organizaciju bilo gde u svetu koja obrađuje podatke stanovnika EU, nezavisno od toga na koji način to radi i u koje svrhe – da li je u pitanju, na primer, trgovina robom i uslugama ili praćenje njihovog ponašanja na internetu.

U Srbiji je u novembru 2018. godine usvojen Zakon o zaštiti podataka o ličnosti (ZZLP) sa odloženom primenom od devet meseci. Budući da tekst ovog zakona predstavlja na neki način adaptirani prevod GDPR-a, možemo reći da su ovim zakonom načela GDPR-a uvedena na domaći teren. Bez obzira na nemali broj nedostataka, ZZLP normativno predstavlja najviši standard zaštite podataka o ličnosti u Republici Srbiji, te se veruje da će manjkavosti i praznine biti rešeni u hodu, a značajne pravne inovacije biti ugrađene u sistem zaštite ljudskih prava.

I pored svih poboljšanja životnog standarda koje donose proizvodi i usluge zasnovani na podacima, ni na koji način se ne može opravdati odbacivanje privatnosti kao osnovnog prava i odricanje građana od ovlašćenja da kontrolišu ko, za koje svrhe i na koji način obrađuje njihove podatke o ličnosti.

Neobično brz razvoj i implementacija tehnologija za prikupljanje, skladištenje i obradu podataka, uključujući razvoj poslovne inteligencije i mašinskog učenja, izazivaju bojazan da će se „nedobronamernim licima“ omogućiti sveobuhvatna slika o svakom pojedincu bez njihovog znanja.

Rizik da ovako moćne alate poseduju određene privatne i javne organizacije svakako treba uzeti sa najvećim oprezom, ali to ne znači da ćemo olako napustiti prednosti koje obrada podataka o ličnosti može doneti, naročito ukoliko je transparentna i adekvatno uređena. S druge strane, neadekvatna upotreba ili zloupotreba resursa koji ima toliku vrednost može dovesti do nenadoknadivih posledica.

STANDARD ISO /IEC27701- NOVI MEHANIZAM ZAŠTITE PODATAKA O LIČNOSTI Bez obzira kojim se poslom danas bavite – bavite se privatnošću podataka. Tada se postavlja pitanje: Kako organizacije mogu upravljati privatnim informacijama ljudi? Novi propisi o privatnosti koje su evropske vlade uvele poslednjih godina, poput pomenute Opšte uredbe o zaštiti podataka Evropske unije (GDPR) ili Zakona o zaštiti podataka o ličnosti, zahtevaju posvećenost i odgovornost javnog i privatnog sektora.

Nedavno objavljeni standard ISO / IEC 27701, čiji je pun naziv „Tehnike bezbednosti - Proširenje na ISO/IEC 27001 i ISO/IEC 27002 za upravljanje podacima o privatnosti – Zahtevi i smernice“, pomaže kompanijama da upravljaju rizicima od privatnosti radi ličnih podataka. Takođe, standard može pomoći kompanijama da se pridržavaju GDPR-a, Zakona o zaštiti podataka o ličnosti, kao i drugih propisa o zaštiti podataka. Izrađen pod zajedničkim upravljanjem ISO-a i Međunarodne elektrotehničke komisije (IEC), to je prvi svetski standard posvećen privatnosti ličnih podataka na svetu.

Suština ISO/IEC 27701 (PIMS – Private Information Managmant System) je da je to jednostavan i efikasan način za rešavanje problema obrade podataka u jednoj organizaciji. Iako su sajber bezbednost i privatnost podataka međusobno povezani, u mnogim organizacijama se i dalje tretiraju kao različiti projekti. S tim u vezi, bio bi pametan potez da implementaciju i primenu standarda ISO/IEC 27701 povežemo sa upravljanjem bezbednošću informacija putem ISO/IEC 27000 serije standarda, koju na godišnjem nivou revidira hiljade kompanija na svetu. Nezanemarljiv je podatak da je broj implementacija ISO/IEC 27001 na svetskom nivou već nekoliko godina prevazišao implementaciju ISO 9001 sistema. Stavljanjem PIMS-a na vrh te strukture, timovi koji se bave bezbednošću informacija u jednoj organizaciji mogu zajedno sa timom za bezbednost podataka o ličnosti uspostaviti prakse obrade podataka koje obuhvataju i bezbednosna i pitanja ličnih

41

EKSKLUZIVNO

podataka, te na taj način omogućiti visok stepen ukupne bezbednosti informacija organizacije. PIMS uzima u obzir potrebu da se o zaštiti podataka razmišlja sveobuhvatno.

U GDPR-u, kao i mnogim drugim zakonima o privatnosti širom sveta, postoji potreba da organizacije imaju službenika za zaštitu podataka koji ima veliki izazov da kreira adekvatnu dokumentaciju. Drugim rečima, kada radite u organizaciji, kako dokazujete da pravilno vršite obradu podataka? Proces PIMS vam omogućava da napravite sveobuhvatnije mehanizme primene, a zatim da uspostavite dokumentaciju i odgovorite na zahteve zakona i standarda.

DA LI OVAJ NOVI STANDARD MOŽE DA POMOGNE KOMPANIJAMA DA POSTIGNU USKLAĐENOST SA GDPR-OM ILI ZAKONOM O ZAŠTITI PODATAKA O LIČNOSTI? U ovom trenutku ne postoji standard koji se identifikuje da predstavlja poštovanje zakonskih odredbi o privatnosti, tako da trenutno u Evropi postoji puno diskrecionog prava u pogledu načina na koji kompanije tumače propise. Ono što ovaj standard omogućava jeste da obezbeđuje dokaz primene i poštovanja pravila i prakse u oblasti zaštite podataka o ličnosti. Radi se o jakim praksama, uspostavljanju odgovornih ponašanja koja su dokumentovana, koja se razvijaju i koja imaju sposobnost da se vremenom poboljšaju, jer je jedna od glavnih odlika sistema upravljanja procesima fokusiranje na kontinuirano poboljšanje.

Važno je napomenuti da na svetu ne postoji jedan zakon o privatnosti, već postoje: GDPR, Kalifornijski zakon, naš Zakon

o zaštiti podataka o ličnosti i tako dalje. Jedna od stvari koja čini PIMS toliko zanimljivim jeste da on oličava dosledan skup praksi privatnosti, odnosno kontrola, koje se mogu mapirati u skladu sa bilo kojim zakonom o privatnosti. ŠTA ZA ORGANIZACIJU ZNAČI USVAJANJE ISO / IEC 27701? Činjenica da se tehnologija kontinuirano razvija, i to sve brže, znači da nikada ne možete reći „to smo sredili i sada možemo da budemo mirni“. To jednostavno ne funkcioniše na taj način.

Svaki posao se razvija svakog dana. Standard poput ISO/IEC 27701 stvara mogućnost za doslednost pristupa, a istovremeno je dovoljno fleksibilan da se prilagodi promenama koje se dešavaju. Važan pojam koji treba savladati je procena uticaja na privatnost, što je sistematičan proces za procenu potencijalnih efekata vašeg sistema na privatnost ličnih podataka. Iako ovo nije karakteristika samog standarda, ISO/IEC 27701 ima zahtev za opseg primenjivosti, kada je kompanija pozvana da meri uticaj svoje obrade podataka u datom kontekstu. Standard zatim pruža niz kontrola za suzbijanje tog uticaja. Kombinacija ovih segmenata zajedno može vas odvesti do niza odgovornih praksi za zaštitu podataka!

Ovaj standard se nadovezuje na seriju ISO/IEC 27000, pa PIMS uključuje kretanje putem bezbednosti informacija i prihvatanje da će biti potrebno angažovanje sistema upravljanja informacionom bezbednošću, koji se kasnije može proširiti i na lične podatke. Radi se o sagledavanju vaših sistema i procesa, identifikacije i procene rizika, a zatim uspostavljanju kontrola i mehanizama za sprečavanje ili minimalizaciju pojave istih.

42

Zamislit ezali da koje se p se posta taka, up postupa na koja

Ono što arda ne ovim pit odredišt

„Vodič k – tuma

6 ČINJENICA O ISO/IEC 27701

ISO/IEC 27701: je prvi sistem za upravljanje informacijama o privatnosti na svetu (PIMS) je jednostavan i efikasan način širenja doslednih praksi obrade podataka u organizaciji uspostavlja dokumentovane dokaze da ispravno rukujete obradom podataka nadograđuje seriju ISO/IEC 27000, proširujući svoje principe informacione bezbednosti na privatnost nudi doslednost pristupa, a istovremeno je i dovoljno fleksibilan da se prilagodi tekućim promenama dragoceno je sredstvo u korišćenju informacione tehnologije u bilo kom poslu

te kontrolu kao propisano ponašanje koje ste se obavćete slediti, a koje s vremenom postaje ponašanje ponavlja i koje dokumentujete. Ukratko, kontrole koje ave trebalo bi da obuhvate sve: od prikupljanja podapotrebe podataka, odlaganja podataka, načina na koji ate sa povredama podataka, kako obaveštavate lica se podaci odnose i drugo.

o je sigurno, implementacija i primena ovog standtreba da vas plaši. Bitno je samo da bavljenje tanjem shvatite ovo kao putovanje, a ne kao te.

Dina Raković

Izvori:

kroz zakon o zaštiti podataka o ličnosti i GDPR ačenje novog pravnog okvira „ Misija OEBS-a u Srbiji i Share Fondacija Zakon zaštiti podataka o ličnosti Opšta EU regulativa o zaštiti podataka Standard ISO 27701

"Ono što je sigurno, implementacija i primena ovog standarda ne treba da vas plaši. Bitno je samo da bavljenje ovim pitanjem shvatite ovo kao putovanje, a ne kao odredište." -Dina Raković

43

STANDARDIZACIJA U PRAKSI

Kvalitet kao imperativ delovanja alijanse Nacionalna alijansa za lokalni ekonomski razvoj (NALED) ove godine obeležava 15 godina rada kao jedino udruženje koje u svom članstvu okuplja predstavnike privatnog, javnog i civilnog sektora sa ciljem da se što efikasnije dođe do najboljih i sveobuhvatnih rešenja za unapređenje regulatornog okvira poslovanja i jačanje kapaciteta i odgovornosti javne uprave.

Kao nezavisno, neprofitno i nestranačko udruženje, sa mrežom od 300 članova i gotovo 100 partnera, NALED povezuje sve delove društva u prepoznavanju zajedničkih problema, predlaže praktična rešenja i pruža podršku državi u sprovođenju reformi, kroz aktivno učešće u radnim grupama Vlade Srbije za izradu propisa i strategija.

NALED utiče na promene tako što: •Posreduje i omogućava stručni dijalog između ključnih aktera u društvu •Pruža podršku Vladi pri kreiranju i sprovođenju javnih politika •Prati sprovođenje javnih politika za unapređenje poslovnog okruženja NALED I STANDARDIZACIJA Svojim delovanjem, asocijacija je ostvarila i viziju da postane institucionalni partner u stvaranju boljih uslova u Srbiji i regionu i kao takva prepoznala je značaj implementacije međunarodnih standarda u svoje poslovanje.

NALED je u martu 2020. stekao ser-

44

tifikat o usaglašenosti sa zahtevima međunarodnih standarda ISO 9001 i ISO/IEC 27001, čime je potvrđena posvećenost udruženja kontinuiranom unapređenju poslovnih procedura i odgovoran pristup poslovanju.

Uz ispunjenje ISO 9001 standarda, potvrđen je visok nivo profesionalizma i upravljanja kvalitetom u NALED-u, kroz jasno definisanu organizacionu strukturu, odgovornosti pojedinaca u sistemu, procese i resurse potrebne za upravljanje poslovanjem. „S obzirom da je organizacija na bazi članstva, koja sarađuje sa velikim brojem međunarodnih donatora, NALED od svog osnivanja ima razvijena interna pravila i procedure. Standardi koje smo implementirali doprineli su daljem razvoju našeg sistema, pospešujući ono što je već bilo definisano i unapređujući one oblasti koje nisu bile formalno definisane internim procedurama“, ističe Nikola Milivojević, koordinator sistema u NALED-u.

Prema njegovim rečima implementacija dva ISO standarda posebno je unapredila postupak nabavke i olakšala praćenje procesa koji se odnose na dobavljače i procenu zadovoljstva njihovom uslugom ili proizvodom.

Imajući u vidu da broj stalno zaposlenih u kancelariji, kao i broj projekata, kontinuirano rastu, implementacija je olakšala rukovođenje i organizaciju poslovanja u oblasti ljudskih resursa i upravljanja aktivnostima. Nekada neformalno definisani zahtevi donatora, sada se formalno unose u naš sistem i omogućavaju nam bolju poziciju i efikasniju organizaciju poslovanja“, kaže Milivojević.

Nikola Milivojević, koordinator sistema u NALED-u.

Uvođenjem ISO 27001 kao međunarodnog standarda koji se odnosi na zaštitu i bezbednost informacija, organizacija je unapredila postojeće sisteme za upravljanje informacijama u cilju održavanja odgovorne i kvalitetne komunikacije unutar organizacije, kao i sa članovima, partnerima i širom javnošću, uz uvažavanje svih nacionalnih i međunarodnih preporuka za zaštitu podataka. „Značajan doprinos u poslovanju dala je implementacija ISO 27001, posebno imajući u vidu efikasnije upravljanje potencijalnim rizicima po bezbednost informacija i uz minimalizaciju mogućnosti njihove pojave“, navodi Milivojević.

NALED kao organizacija rešava probleme koji stoje na putu bržeg ekonomskog razvoja Srbije, a koji su posledica nedovoljno razvijenog dijaloga između privatnog, javnog i građanskog sektora, neefikasnih javnih politika i korupcije, ali i nedovoljne svesti o neophodnosti praćenja svetskih trendova i inovacija u poslovanju i delovanju. „Uz prepoznavanje značaja sertifikacije i globalnog usaglašavanja poslovnih praksi, NALED nastavlja da radi na konstantnom unapređenju organizacije i njenom ukupnom napretku. Tokom prethodne i ove godine, pokrenuli smo i sproveli 36 projekata, a

45

primena zahteva međunarodnih standarda omogućili su nam da konkurišemo i za neke zahtevnije projekte, koji nam dosad nisu bili dostupni. Standardi su negde uslov, a negde prednost za saradnju sa međunarodnim donatorima, koji i na taj način prepoznaju kvalitet našeg delovanja.

Kao organizacija nastavićemo da promovišemo značaj i prednosti standardizacije privatnog i javnog sektora, radeći ujedno na buđenju svesti i ukazivanju na benefite koji iz nje proističu“, kaže Milivojević.

HRANA

HACCP

PONOVO U FOKUSU OVAJ ČLANAK POSVEĆUJEMO ONIMA KOJI TEK ULAZE U OBLAST RUKOVANJA PREHRAMBENIM PROIZVODIMA, KAO I ONIMA KOJI NISU UPOZNATI SA NOVINAMA KOJE DONOSI NOVI CODEX ALIMENTARIUS (NA KOME JE ZA- SNOVAN HACCP), A KOJI JE NA SNAZI VEĆ GODINU DANA, KAO I IZMENE I DOPUNE ZAKONA O BEZBEDNOSTI HRANE IZ 2019. GODINE.

46

P

rvi Zakon o bezbednosti hrane je stupio na snagu još 2009. godine i do danas je aktuelna njegova primena, bez ikakvih izgleda da će biti osporena, s obzirom na broje prednosti i garancije koje pruža potrošaču u vezi bezbednosti proizvoda koje konzumira.

Većina potrošača, a neminovno svi proizvođači ili učesnici u lancu ishrane, su već upoznati sa time šta HACCP predstavlja i zašto je on ključan u pogledu ispravnosti prehrambenih proizvoda. Ovaj članak posvećujemo onima koji tek ulaze u oblast rukovanja prehrambenim proizvodima, kao i onima koji nisu upoznati sa novinama koje donosi novi Codex Alimentarius (na kome je zasnovan HACCP), a koji je na snazi već godinu dana, kao i izmene i dopune Zakona o bezbednosti hrane iz 2019. godine.

Kako je navedeno u Zakonu o bezbednosti hrane ("Sl. glasnik RS", br. 41/2009 i 17/2019), u članu 4, za primenu Zakona su odgovorni svi subjekti u poslovanju hranom (pravno ili fizičko lice, odnosno preduzetnik), kao i subjekti u poslovanju hranom za životinje.

Pod "hranom" Zakon smatra svaku supstanca ili proizvod, prerađenu, delimično prerađenu ili neprerađenu, a namenjena je za ishranu ljudi ili se opravdano može očekivati da će se koristiti za ljudsku upotrebu, pa se tako hranom smatra i:

piće,

guma za žvakanje,

uvoz,

primarnu proizvodnju hrane,

doradu,

preradu,

skladištenje,

transport,

prodaju

ili snabdevanje potrošača.

Zapravo, sva pravna i fizička lica, odnosno preduzetnici, koji u svom poslovanju dolaze u kontakt sa hranom ili hranom za životinje dužni su da uspostave HACCP sistem. Kako je navedeno u članu 31. Zakona:

Naime, prvenstveno želimo da pojasnimo ko je u Srbiji u obavezi da primenjuje HACCP sistem i na čemu je HACCP sistem zasnovan.

da javnost ovo uglavnom tumači da se odnosi na proizvođače hrane, a zapravo Zakon pod "poslovanjem hranom" misli na faze proizvodnje, prerade i prometa što uključuje:

bilo koja supstanca namenski dodata hrani tokom pripreme, obrade ili proizvodnje,

voda za piće, uključujući vodu u originalnoj ambalaži (stona voda, mineralna voda i izvorska voda), kao i voda koja se upotrebljava, odnosno dodaje tokom pripreme, obrade ili proizvodnje hrane, Takođe, pod "hranom za životinje" smatra se svaka supstanca ili proizvod, prerađena, delimično prerađena ili neprerađena, a namenjena je za ishranu životinja koje služe za proizvodnju hrane.

S obzirom da je sada jasno šta se smatra hranom, bitno je napomenuti šta Zakon smatra "poslovanjem hranom", s obzirom

47

„Subjekti u poslovanju hranom i hranom za životinje u svim fazama proizvodnje, prerade i prometa hrane i hrane za životinje kojim upravljaju, dužni su da obezbede da hrana ili hrana za životinje ispunjava uslove propisane ovim zakonom i drugim posebnim propisima, kao i da dokažu ispunjenost tih uslova.“ Dok Vlada samo propisuje način uspostavljanja i organizacije sistema u oblasti bezbednosti i kvaliteta hrane, pružanja informacija i obaveštavanja o standardima, smernicama i preporukama, u skladu sa Codex Alimentarius, na konsultantima je da te standarde i smernice pretoče u sistem koji će subjekti primenjivati.

HRANA

DA SE PODSETIMO ŠTA JE HACCP SISTEM HACCP je sistem menadžmenta bezbednošću hranom, koji se zasniva na analizi i kontroli potencijalnih bioloških/ mikrobiološki, hemijskih i fizičkih uticaja kojima su izložene sirovine, poluproizvodi ili proizvodi, kao i mogućih opasnosti pri rukovanju, proizvodnji, distribuciji i konzumiranju krajnjeg proizvoda.

HACCP sistem se sastoji od niza procedura (pisanih uputstava) i dokumentacije kojom se potvrđuje da se subjekt pridržava procedura. Možda su najjednostavniji primer primene HACCP sistema i njegove dokumentacije liste o održavanju higijene po toaletima raznih objekata koje možemo da vidimo.

U ovom slučaju je na snazi procedura o održavanju higijene, a dokument kojim se potvrđuje pridržavanje dokumentaciji je navedena Lista.

KOJE PROMENE NOVI CODEX ALIMENTARIUS DONOSI HACCP SISTEMU? U ažuriranom dokumentu objavljenom na sajtu FAO, ovaj kodeks prakse pruža „zajednički jezik“ za kontrolu bezbednosti hrane širom sveta i čini osnovu za sve ostale Codex higijenske tekstove i standarde. Revizija uključuje ispravke koje će omogućiti bolju primenu od strane rukovaoca prehrambenim proizvodima, nadležnih organa i drugih zainteresovanih strana.

Kodeks takođe daje više smernica o važnom zdravstvenom pitanju alergena koji dopunjuje usvajanje novog Kodeksa prakse o upravljanju alergenima. Ova revizija pomaže zemljama da održe kontinuirano bezbedno snabdevanje hranom u trenutku kada je pandemija COVID-19 ukazala na potrebu jačanja dobrih higijenskih praksi.

STRUKTURA CODEX HACCP 2020 Ažurirani Codex HACCP se sastoji iz sledećih poglavlja:

48

Uvod Ciljevi

Obim Upotreba

Opšte informacije

Uloge nadležnih organa, operatera prehrambenih preduzeća i potrošača

Opšti principi

Posvećenost menadžmenta bezbednosti hrane

Definicije

Poglavlje 1 koje opisuje dobre higijenske prakse

Poglavlje 2 koje opisuje HACCP i smernice za njegovu primenu

Aneks 1 koji pruža poređenje kontrolnih mera primenjenih kao DHP (dobra higijenska praksa) i onih primenjenih na kritičnim kontrolnim tačkama (CCP) sa primerima.

Dijagram 1 – Logička sekvenca za primenu HACCP

Dijagram 2 – Primer analize opasnosti

ŠTA SE PROMENILO U ODNOSU NA PRETHODNU CODEX HACCP VERZIJU?

Izvršeno je mnogo promena, kako manjih tako i velikih, u poređenju sa prethodnom revizijom koda iz 2003. Evo rezimea samo nekih izvršenih promena.

1. DEFINICIJE Odeljak definicija u Codex HACCP 2020 je u velikoj meri proširen. Na primer, uključene su nove definicije za prihvatljiv nivo, nadležni organ, sistem higijene hrane, dobre higijenske prakse (GHP) i preduslovne programe.

Definicija „validacije“ je uklonjena i zamenjena sa „validacijom kontrolnih mera“. Radnja provere validnosti kontrolne mere zahteva obezbeđivanje da izabrana mera zaista može da kontroliše identifikovanu opasnost.

4. KULTURA BEZBEDNOSTI HRANE Jedna od najznačajnijih promena je uključivanje kulture bezbednosti hrane, koja se može naći u odeljku pod naslovom "Posvećenost menadžmenta bezbednosti hrane". "Fundamentalno za uspešno funkcionisanje bilo kog sistema higijene hrane je uspostavljanje i održavanje pozitivne kulture bezbednosti hrane koja potvrđuje značaj ljudskog ponašanja u obezbeđivanju bezbedne i pogodne hrane."

5. DODATI SU NOVI ZAHTEVI ZA SISTEM IDENTIFIKACIJE I SLEDLJIVOSTI. 6. DODATA JE NOVA SEKCIJA KOJA SE ODNOSI NA UPRAVLJANJE ALERGENIMA. Bilo da već imate implementiran HACCP sistem ili da vam implementacija tek predstoji, usklađivanje sa novom verzijom Codex Alimentarius je neminovno. Svakako vam savetujemo angažovanje konsultantske kuće, poput NACOR-a, koja će vam izraditi svu potrebnu dokumentaciju na način koji će vama biti najjednostavniji za praćenje ili vođenje ili da zaposlite HACCP administratora koji će voditi sistem u okviru vašeg poslovanja.

2. KORIŠĆENJE STABLA ODLUKE Stablo odluke za identifikaciju CCP, dokumentovano u prethodnoj verziji iz 2003. godine, nije uključeno u ovu reviziju kodeksa.

Međutim, Codex HACCP 2020 i dalje upućuje na korišćenje stabla odluke ili drugog pristupa za identifikovanje kritičnih kontrolnih tačaka (CCP). U izveštaju CAC43 se napominje da: "Rad na stablu odluke za identifikovanje kritičnih kontrolnih tačaka (CCP) nastaviće se u Codex Komitetu za higijenu hrane (CCFH) kako bi, kada bude završeno, moglo da bude uključeno u Opšte principe higijene hrane (GPFH) kao aneks" - Codex Komitet za higijenu hrane..

3. OBUKA I KOMPETENTNOST Sekcija o obuci i kompetentnosti je pojačana. Uvedeni su dodatni elementi koji se moraju uzeti u obzir prilikom utvrđivanja obima potrebne obuke. Obuka treba da obuhvata:

Upotreba i održavanje instrumenata i opreme povezane sa hranom

Principi higijene hrane

Kontrolne mere za sprečavanje kontaminacije hrane

Dobre higijenske prakse

Korektivne radnje Ako osoblje ima direktnu interakciju sa klijentima, na primer u prehrambenim uslugama ili maloprodajnim objektima, preporučuje se obuka o proizvodima. Pojačana je i obuka koja uključuje svo osoblje povezano sa prehrambenim uslugama, a ne samo rukovaoce hranom. Takođe, kreiran je i novi uslov za vođenje evidencije.

49

Iva Vučković

STANDARDIZACIJA U PRAKSI

SEQUESTER EMPLOYMENT Privremeno zapošljavanje je kreativan i uspešan koncept zapošljavanja na tržištu radne snage u Srbiji. Sequester Employment d.o.o. , osnovana 2008. godine u Beogradu, je agencija koja vrši posredovanje pri zapošljavanju i savetovanje u vezi sa poslovanjem i poslovnim upravljanjem, zapošljavajući odabrane kandidate kao svoje radnike, a potom ih privremeno ustupajući klijentu po osnovu Ugovora o pružanju usluga ili Ugovora o poslovno-tehničkoj saradnji. Sequester Employment d.o.o. poseduje odgovarajuću dozvolu za rad, koja je izdata od strane nadležnog Ministarstva i nalazi se u njihovom registru.

Budući da se između agencije Sequester Employment d.o.o. i radnika potpisuje se Ugovor o radu, a između agencije Sequester Employment d.o.o. i klijenta potpisuje se Ugovor o pružanju usluga, pružajući uslugu privremenog zapošljavanja Sequester Employment d.o.o. preuzima sve rizike i obaveze koje poslodavac ima i preuzima brigu o zaposlenima. Time znatno štedi vreme i novac svojih klijenata, a radnicima omogućava sigurnost i stabilnost.

Ova vrsta usluge posebno je zanimljiva i popularna u kompanijama koje vode striktnu evidenciju o broju zaposlenih, takozvani headcount.

Savetovanje;

Uslugu privremenog zapošljavanja za bilo koji profil radnog mesta – od NKV i SSS do VSS pozicija;

Garantovanje prava radnicima koja im pripadaju po Zakonu o radu.

POSREDOVANJE PRI ZAPOŠLJAVANJU Posredovanjem u zapošljavanju, u smislu Zakona o posredovanju u zapošljavanju i pravima za vreme nezaposlenosti, smatraju se aktivnosti i mere koje se sprovode u cilju zapošljavanja nezaposlenih lica.

Kao specijalizovana agencija za posredovanje pri zapošljavanju, Sequester Employment nudi uslugu selekcije najkompetentnijih kandidata za traženu poziciju, ujedno štedeći vreme i trud koje biste uložili u traženje kvalitetnog kadra.

ZAŠTO KORISTITI SEQUESTER EMPLOYMENT D.O.O. KAO AGENCIJU ZA PRIVREMENO ZAPOŠLJAVANJE?

Finansijska stabilnost agencije; Profesionalna usluga;

50

S tim u vezi, kompletan proces selekcije obuhvata dve faze: traženje kandidata i selekciju kandidata.

Nakon razrade profila za traženu poziciju, zasnovane na informacijama dobijenim od strane poslodavca, započinje proces traženja kandidata. Proces traženja kandidata zavisi od nivoa pozicije, kao i od zastupljenosti pozicije na tržištu radne snage.

Prilikom traženja kandidata koristimo sve raspoložive metode – oglašavanje u medijima, metodu direktnog traženja (“head hunting”), našu postojeću bazu kandidata i naše interne izvore informacija.

Zavod za zapošljavanje prati stanje na tržištu rada, prikuplja podatke od poslodavaca o potrebama za radnicima i obaveštava javnost i zainteresovana lica o mogućnostima i uslovima za zasnivanje radnog odnosa sa radnicima određenih stručnih kvalifikacija.

Budućnost savremenog zapošljavanja PAYROLLING – Administrativno vođenje radnika Ovaj pristup pokazao se efikasnim zbog toga što pokriva klijentove potrebe i na najbolji mogući način odgovara klijentovim potrebama za odgovarajućim i privremenim osobljem, kao i administraciju postojećeg osoblja.

Rezultat je povećana fleksibilnost, preuzimanje klijentove administracije na legalan i fiskalan način, poboljšanje platnog budžeta.

Koncept Payrolling podrazumeva:

razumevanje klijentovih potreba kroz procenjivanje strukture i njenih specifičnosti;

pronalaženje rešenja selekcijom i procesom plasiranja ili preuzimanjem administracije za odabrano osoblje;

efektivnu administraciju odabranih osoba, koja uključuje isplatu, isplatu zarada, plaćanje određenih taksi, obezbeđivanje opštih treninga za bezbednost na radu, administraciju ugovora o radu, dodeljivanje svih vrsta sertifikata i uverenja.

Za vreme saradnje, klijentu obezbeđujemo potpunu podršku u komunikaciji

i odonosu između klijenta i kandidata, nudeći odlične solucije kroz specijalno kreiranu metodologiju, mišljenja eksperata i veliko izgrađeno iskustvo, za potrebe klijenta, koliko u domenu zakona o radu i autoritativnom odnosu toliko i u efektivnom domenu administracije vlastitog osoblja.

“Agencije za zapošljavanje su budućnost savremenog zapošljavanja, a Sequester Employment d.o.o. je vodeća kompanija u ovoj oblasti u Srbiji”, ističe direktor, profesor ekonomskih nauka dr Dejan Jeremić.

ASIC is US based accreditation commission that operates worldwide, established to perform accreditation and promote quality. ASIC provides accreditation of conformity assessment bodies (CABs) within the fields of: - Certification of quality management systems in accordance with standard ISO 9001:2015 - Certification of environmental management systems in accordance with standard ISO 14001:2015 - Certification of food safety management systems in accordance with standard ISO 22000:2018 - Certification of Cosmetics - Good Manufacturing Practices (GMP) - Guidelines on Good Manufacturing Practices in accordance with standard ISO 22716:2007 - Certification of anti-bribery management systems in accordance with standard ISO 37001:2016 - Certification of energy management systems in accordance with standard ISO 50001:2018 - Certification of information security management systems in accordance with standard ISO/IEC 27001:2013 - Certification of service management systems in accordance with standard ISO/IEC 20000-1:2011 - Certification of road traffic safety (RTS) management systems in accordance with standard ISO 39001:2012 - Certification of specification for security management systems for the supply chain in accordance with standard ISO 28000:2007 - Certification of occupational health and safety management systems in accordance with standard ISO 45001:2018 - Certification of business continuity management systems in accordance with standard ISO 22301:2019

51

S TA N D A R D I Z A C I J A U P R A K S I

INSA A.D.

Doprinos razvoju i napretku kroz standardizaciju

52

Industrija satova INSA, osnovana kao društveno preduzeće sredinom prošlog veka, poznato je ime u preciznoj mehanici i proizvodnoj industriji.

Ako i postoji neko kome je nepoznato, "INSA" je akcionarsko društvo za proizvodnju kontrolnih i mernih instrumenata i aparata, proizvodnju satova, proizvodnju alata, kao i ispitivanje i overavanje merila (vodomera i gasomera), koje je do 1990. godine ušlo u najuži krug vodećih svetskih proizvođača satnih proizvoda gde se i danas nalazi.

Pored veoma stručnog, inventivnog i ambicioznog kadra spremnog da udovolji visokim zahtevima tržišta, ono što značajno doprinosi u visokom pozicioniranju INSE na tržištu jeste činjenica da se ovo akcionarsko društvo u svom proizvodnom programu koristi standardizovanim metodama rada i standardizovanim procesima. Dokaz za kvalitet pružaju i ISO sertifikati koje Insa poseduje. „Politika INSA AD se zasniva na primeni tržišno orjentisanog poslovnog sistema sa ciljem da se uvek pruži kvalitetna usluga u skladu sa zahtevima i očekivanjima korisnika.

Raspoloživi resursi našeg preduzeća su pre svega stručni kadrovi odgovarajućih profila, osposobljeni za razvoj, proizvodnju i pružanje ostalih usluga iz svoje delatnosti, specijalizovana i pouzdana oprema i uređaji, kao i ostala infrastruktura, što predstavlja garanciju kvaliteta naših proizvoda i usluga. Pored toga, strogo poštovanje zakonske regulative, primena važećih standarda i propisana dokumentacija sistema kvaliteta obezbeđuju vrhunski kvalitet svih naših proizvoda i usluga“, ističe Svetlana Milanović, predstavnik rukovodstva za kvalitet u AD INSA. Godine 2003. INSA je prvi put dobila sertifikat ISO 9001, dokazujući time usaglašenost poslovanja sa zahtevima sistema menadžmenta kvalitetom. Prepoznajući značaj i prateći efekte primene pomenutog međunarodnog standarda, INSA je 2018. godine implementirala i sertifikovala i druge međunarodne standarde, kreirajući na taj način integrisan menadžment sistem kroz primenu standarda ISO 9001, ISO 14001, OHSAS 18001 - ove godine preinačen u ISO 45001- kao i ISO/IEC 27001, uz druge stručne sertifikate o akreditaciji kao što su sertifikat o akreditaciji labratorije za ispitivanje vodomera, kontrolisanje vodomera i gasomera prema standardu ISO/IEC 17020 i slično. „Danas je zadovoljenje zahteva kupaca sasvim uobičajena stvar, a ispunjenje novih očekivanja je cilj koji treba ostvariti. Pored kupaca, odgovarajuće koristi se moraju realizovati i za ostale interesne grupe organizacija,

53

kako finansijske tako i nefinansijske. Tako na primer, sve interesne grupe zahtevaju tačne i pouzdane rezultate laboratorijskih ispitivanja, obezbeđenje efektivnog upravljanja zaštitom životne sredine, zdravstvenom zaštitom i bezbednošću zaposlenih, ergonomskih, informacionih i socijalnih sistema u organizaciji.“, navodi Milanović Putem Politike kvaliteta, u kojoj je INSA AD jasno definisala svoje strateške ciljeve, jasno su istaknute ključne vrednosti kojima INSA u svom poslovanju teži: - primena integrisanog sistema menadžmenata usaglašenog sa međunarodnim standardima: ISO 9001:2015, ISO 14001:2015, ISO 45001:2018 kao i ISO/IEC 27001:2013 koji će uskladiti interese akcionarskog društva, društvene zajednice i interese kupaca i korisnika usluga; - pružanje visokog kvaliteta proizvoda i usluga; -uspostavljanje odgovornosti svih zaposlenih za primenu propisane dokumentacije i funkcionisanje integrisanog sistema menadžmenta u pogledu postizanja traženog kvaliteta proizvoda i usluga, zaštite životne sredine, bezbednosti informacija, kao i zaštite zdravlja i bezbednosti na radu; -praćenje i primena globalnih trendova u pogledu modernizovanja i unapređenja poslovanja, a u cilju stalnog poboljšanja kvaliteta; -ulaganje u razvoj i povećanje kompetentnosti zaposlenih uz kvalitetno izvršavanje radnih obaveza kroz stalnu obuku i stručno osposobljavanje; -aktivno preduzimanje mera u cilju poboljšanja radne sredine, smanjenja verovatnoće pojave i nivoa rizika u pogledu zaštite životne sredine, u pogledu bezbednosti informacija, te zaštite zdravlja i bezbednosti na radu. „Mi u INSI verujemo da standardi i standardizacija, uz usvajanje nove zakonske regulative u oblasti zaštite životne sredine, informacione bezbednosti i bezbednosti i zdravlja na radu, putem kojih se aktivno približavamo svetskim standardima poslovanja, doprinose razvoju i napretku poslovanja kako kompanija u oblasti u kojima INSA posluje, tako i drugima. S tim u vezi, INSA svake godine sve standarde i akreditacije proverava, obnavlja i unapređuje“, zaključuje gospođa Milanović.

RAZVOJNI PUT INSA A.D. Društveno preduzeće INSA – industrija satova osnovano je 18.09.1950.godine sa osnovnom delatnošću "INDUSTRIJSKA PROIZVODNJA SATOVA SVIH VRSTA".

- program satova - program vodomera i baždarenih uređaja - program namenske industrije, - proizvodni program gasomera - proizvodni program ''Teleoptik'' - projektovanje i izrada specijalnih alata

Marljiv rad i dobri tržišni rezultati doprineli su razvoju DP "Insa", što se ispoljava kroz osvajanje novih proizvoda, izgradnju objekata i osvajanje novih tehnologija.

Najvažniji datumi su: - 1954. prvo proširenje proizvodnog programa razvojem i uvođenjem u proizvodnju stepenišnog automata - 1956. otpočinje proizvodnja vodomera; - 1969. veliko ulaganje u nabavku nove opreme; - 1981. završena izgradnja novih proizvodnih pogona i nabavka nove opreme; - 1995. otpočinje proizvodnja gasomera.

- 2006. transformacija DP "INSA" u "INSA" a.d.

- 2007. proširuje proizvodni program sa delom programa "Teleoptik" - MEDICINSKA OPREMA*AUTO OPREMA*ELEKTROMAGNETI*MERNOREGULACIONA OPREMA* INSA AD je proveren i pouzdan partner koji je kroz višedecenijsko postojanje razvio širok spektar aktivnosti najvišeg kvaliteta i standarda obuhvaćene kroz sledeće delatnosti:

ISO 39001 Putovanje do sigurnijih puteva Bezbednost drumskog saobraćaja danas predstavlja globalni društveni problem. U prilog tome svedoči podatak da u drumskom saobraćaju godišnje pogine oko 1,3 miliona ljudi i da od 20 do 50 miliona ljudi bude povređeno na putevima širom sveta, kao i da je ovaj broj u kontinuiranom porastu. Sa ciljem da doprinese zaštiti i bezbednosti ljudskog zdravlja i života, ISO organizacija je kreirala međunarodni standard ISO 39001 - Sistemi upravljanja bezbednošću drumskog saobraćaja (BDS), koji predstavlja alat za pomoć organizacijama koje imaju nameru da smanje, i konačno eliminišu, učestalost i rizik od pogibije i teškog povređivanja pri nezgodama u drumskom saobraćaju.

Ovim međunarodnim standardom identifikovani su elementi dobre prakse upravljanja bezbednošću drumskog saobraćaja, koji će omogućiti organizaciji da postigne željene rezultate i ostvari jasno definisane ciljeve u ovoj oblasti.

KOME JE NAMENJEN ISO 39001?

Standard ISO 39001 predstavlja podlogu za stvaranje uslova dobro organizovanog nacionalnog fokusa na povećanju bezbednosti drumskog saobraćaja usaglašenog sa dobrom evropskom praksom.

Ovaj međunarodni standard primenljiv je u organizacijama i preduzećima javnog i privatnog sektora svih veličina, koje imaju veze sa sistemom drumskog saobraćaja, te svojim delovanjem mogu značajno da doprinesu povećanju stepena bezbednosti drumskog saobraćaja. Preciznije, kreiran je za one koji imaju nameru da uspostave, implementiraju, održavaju i unapređuju menadžment sistem bezbednosti drumskog saobraćaja, usaglase sopstvene standarde sa standardima EU i politikom BDSa, upoređuju sopstvene rezultate sa rezultatima u svetu, učestvuju u stalnom unapređenju bezbednosti saobraćaja, te posmatraju i ocenjuju događaje koji su u vezi sa bezbednošću saobraćaja.

54

EKSKLUZIVNO ISO 39001 je primenljiv, u javnim i privatnim organizacijama koje imaju bilo kakvu interakciju sa bezbednošću drumskog saobraćaja, a to su: organizacije koje se bave prevozom putnika ili tereta; transportni i/ili logistički operatori koji generišu aktivnosti u vezi transporta; osoblje koje radi u sistemu drumskog saobraćaja; organizacije koje se bave projektovanjem, izgradnjom, operativnim održavanjem puteva i ulica i saobraćajnom signalizacijom; proizvođači automobila, teretnih i drugih drumskih vozila uključujući proizvođače rezervnih delova i opreme; institucije za pružanje hitnih medicinskih usluga i pomoći žrtvama nesreća; državne institucije (ministarstva, policija, obrazovne institucije i drugi državni organi).

Usvajanjem ovog međunarodnog standarda, trebalo bi da organizacije budu u stanju da postignu: rezultate BDS-a na nivoima koji prevazilaze ono što može da se postigne poštovanjem samo zakonske regulative iz oblasti bezbednosti saobraćaja, svoje sopstvene ciljeve i da istovremeno doprinesu ostvarivanju društvenih ciljeva.

Sistem upravljanja utvrđen ovim međunarodnim standardom usmerava organizaciju na njene ciljeve BDS-a i upućuje na planiranje aktivnosti kojima će ostvariti ove ciljeve koristeći pristup „bezbedan sistem” za bezbednost drumskog saobraćaja. Bitno je napomenuti da svrha ovog međunarodnog standarda nije da učesnike u saobraćaju oslobodi obaveza da poštuju zakon i da se odgovorno ponašaju.

Naprotiv, standard maksimalno podržava organizaciju u naporima da podstakne učesnike u saobraćaju da poštuju zakon.

Upravo ove vrednosti su prepoznale pojedine organizacije u Srbiji, od kojih NACOR ponosno ističe saradnju na implementaciji standarda ISO 39001 sa preduzećima: DOO BEČEJPREVOZ iz Bečeja, KAVIM-JEDINSTVO DOO iz Vranja, SOLARIS TOURS- D.O.O. iz Odžaka, TALIJAN AUTO DOO iz Starih Banovaca, AUTO KODEKS DOO iz Beograda, MASTER BUS DOO iz Rume, FENIKS GIZ DOO iz Novog Sada i drugi. Navedena preduzeća, osim poboljšanja kvaliteta i bezbednosti svog poslovanja, implementacijom pomenutog standarda, uz grupe drugih međunarodnih standarda poput ISO 9001, ISO 14001 i druge, nastoje da značajno utiču na širenje svesti okoline, svojih partnera, ali i konkurentskih organizacija, te da posluže kao pravi primer dobre prakse u oblasti bezbednosti saobraćaja.

Ovim međunarodnim standardom promoviše se upotreba integrativnog (planirajte, uradite, proverite, delujte) procesnog pristupa, koji će voditi organizaciju ka postizanju maksimalnih rezultata u BDS-u. Za one koji već imaju implementiran jedan ili više međunarodnih standarda, bitno je istaći da sistem upravljanja BDS-om može da se integriše u ostale sisteme upravljanja ili da se usaglasi sa ostalim sistemima upravljanja i procesima u okviru organizacije.

55

STANDARDIZACIJA U PRAKSI

JKP „TOPLANA STARA PAZOVA“

Pionir u standardizaciji J

edan od najvećih društvenih izazova današnjice jeste potreba da se uspostavi, održava i razvija poverenje društva u javne institucije. S tim u vezi, javne institucije jedne države moraju svojim delovanjem da uvere društvo u kom funkcionišu da se njihovo delovanje pre svega zasniva na zadovoljenju potreba, zahteva i interesa tog istog društva.

Građani sa punim pravom očekuju da žive u zajednici koja ima mehanizme da obezbedi visok stepen kvaliteta javnih usluga i proizvoda. Ujedno, misija institucija u javnom sektoru, bilo na lokalnom ili državnom nivou, ogleda se i u davanju doprinosa održivom razvoju.

Pojedine lokalne samouprave u Republici Srbiji vrlo aktivno učestvuju i daju doprinos gorepomenutoj misiji. Takođe, javna preduzeća tih lokalnih samo-

uprava ih prate u stopu, na taj način ostvarujući održivi ekonomski prosperitet i razvoj na lokalnom nivou. „Javno komunalno preduzeće „Toplana Stara Pazova“ je osnovano 2018. godine radi obavljanja delatnosti od opšteg interesa. Naša osnovna delatnost jeste proizvodnja, distribucija i isporuka toplotne energije na teritoriji opštine Stara Pazova. Rukovodstvo preduzeća je od samog osnivanja težilo ka konstantnom unapređenju kvaliteta rada u svim oblastima delovanja, te je u tom cilju odlučeno da pristupimo implementaciji i sertifikaciji međunarodnih standarda ISO 9001, ISO 14001, ISO 45001 i ISO 50001, te time obezbedimo održiv kontinuitet u pogledu kvaliteta našeg delovanja.“ navodi Ilijana Crnomarković, Koordinator za IMS u javnom preduzeću „Toplana Stara Pazova“.

56

Zoran Vukašinović, direktor JKP „Toplana Stara Pazova“.

zadovoljava najviše standarde u pogledu kvaliteta, kao i stalno poboljšanje efektivnosti i efikasnosti sistema menadžmenta kroz stalno preispitivanje i unapređenje.

Kontinuirano poboljšavanje procesa isporuke toplotne energije, ulaganje u opremu u cilju održavanja savremenog tehnološkog nivoa i zadovoljenje najviših standarda u oblasti sistema menadžmenta energijom kroz primenu standarda ISO 50001 Sistemi menadžmenta energijom, osnova je za poboljšanje i kontinuiran razvoj delovanja JKP „Toplana Stara Pazova“ iz Stare Pazove. „Osnovni cilj našeg preduzeća, pored kontinuiranog i kvalitetnog obavljanja primarne delatnosti, jeste zadovoljenje zahteva i potreba naših klijenata i poboljšanje uslova pod kojim građani naše opštine imaju obezbeđeno kvalitetno i sigurno grejanje svojih domova. Naša odluka da idemo u korak sa vremenom i da kvalitet naših usluga podignemo na što je moguće viši nivo rezultirala je implementacijom ISO standarda u naše poslovanje. Ono što svakako planiramo u narednom periodu jeste nadograđivanje integrisanog menadžment sistema kroz sertifikaciju sistema menadžmenta bezbednošću informacija, odnosno međunarodnog standarda ISO/IEC 27001.“ podelio je sa nama Zoran Vukašinović, direktor JKP „Toplana Stara Pazova“.

„Stručni konsultanti iz „Nacora“-a su detaljno sagledali potrebe našeg preduzeća i omogućili nam da implementiramo sistem koji u potpunosti odgovara našim potrebama. Prepuni iskustva, inovativnih ideja i poučnih saveta pomogli su nam da uvidimo na koji način naše procese možemo poboljšati i usmerili nas da kroz implementirane procedure otklonimo sve nedostatke. Kroz naše radne sastanke zajednički cilj nam je bio da implementirani sistem u potpunosti bude primenjiv i održiv. Kako svako preduzeće ili organizacija ima različite potrebe i zahteve, stručni tim „Nacora“-a se potrudio da detaljno sagleda sve okolnosti i omogući nam da implementirano procedure koje odgovaraju našim

Uz navedeno, ključni strateški ciljevi razvoja ovog javnog preduzeća ogledaju se u politici integrisanog menadžment sistema, dostupnoj javnosti. Neki od vrednosti kojima "Toplana Stara Pazova" teži su zadovoljavanje zahteva, potreba i očekivanja svih kupaca i okrenutost ka njihovim realnim potrebama sa ciljem ostvarenja dugoročne saradnje na obostrano zadovoljstvo, usluga koja

57

specifičnim zahtevima.

Saradnja sa njima je našem preduzeću omogućila da napravimo jedan veliki korak napred. Nastojimo da naša pozitivna iskustva budu zvezda vodilja i korak ka uspehu.“, zadovoljno ističe gospođa Crnomarković.

Rukovodstvo i svi zaposleni u JKP „Toplana Stara Pazova“ privrženi su Politici integrisanog menadžment sistema, odgovorni su za sprovođenje iste i rade na ostvarenju ciljeva koji iz nje proističu, uzimajući u obzir da je poslovni uspeh i održivi razvoj JKP „Toplana Stara Pazova“ nezamisliv bez ostvarivanja navedenih ciljeva. S tim u vezi, motivacija i stimulacija kreativnosti zaposlenih, njihovih inicijativa i odgovornosti, kao i stvaranje zdravih uslova za rad i uređenog i bezbednog radnog okruženja za zaposlene, dodatno doprinose kontinuiranom razvoju ovog javnog preduzeća.

EKSKLUZIVNO

NACOR Consulting privrede i jav U protekle dvije godine su uslovi za poslovanje bili neminovno otežani, dok se investiranje i širenje smatralo nemogućim.

Baš u tom periodu, NACOR grupacija je stupila na tržište Crne Gore, pod nazivom NACOR CONSULTING, uvidjevši veliku potrebu za standardizacijom kako privatnog, tako i javnog sektora.

Iako je NACOR je vodeća grupacija u oblasti standardizacije i regionalni centar koji pruža usluge prilagođavanja poslovanja međunarodnim standardima menadžmenta (uz poštovanje domaće zakonske regulative i svih relevantnih direktiva) naišli smo na niz preprjeka koje se uglavnom tiču nerazumijevanja potrebe za standardizacijom ili odlaganja iste zbog nepovoljnih tržišnih uslova i borbe za opstankom.

Kao odgovor na ovo, potrebno je skrenuti pažnju na možda najbitnije činjenice vezane za standardizaciju – standardi su potrebni svima, bez obzira na djelatnost, veličinu, status, trajnost i drugo, standardizacija u ogromnoj mjeri poboljšava položaj

organizacije na tržištu i donosi znatne uštede.

Kako bismo odgovorili na pitanje kako je ovo moguće, osvrnućemo se na dio članka iz prethodnog broja. Standardizacija je pojednostavljenje. Temelj standardizacije je da se pojednostavljuju određene aktivnosti koje bi inače postale previše kompleksne ukoliko bi bile prepuštene sami sebi.

Pojednostavljenje dovodi do smanjenja troškova i povećanja efikasnosti i kvaliteta.

Sa druge strane, standardizacija predstavlja pisani opis aktivnosti koje se sprovode, pa je stoga neophodna svima. Čak i ukoliko organizacija ima jednog zaposlenog, u nekom trenutku će željeti da počne sa zapošljavanjem, a nema boljeg načina nego da se novozaposlenom kroz pisana dokumenta predstavi svaki proces – od obaveza prilikom javljanja na telefon, do sprovođenja ključnih procesa proizvodnje i pružanja usluga.

58

CRNA GORA I STANDARDI Uslijed povećanog obima poslovanja sa inostranstvom i približavanja Evropskoj Uniji, za sve organizacije javnog i privatnog sektora, primjena međunarodnih standarda je postala obaveza ili neophodnost.

Crna Gora je već duži niz godina u pregovaračkom procesu za članstvo u

Standardizacija je pojednostav

Pojednostavljenje dovodi do sm ja efikasnosti i kvaliteta.

Evropskoj uniji, a učinci za to vrijeme se različito ocjenjuju. Sa jedne strane, Vladine strukture su zadovoljne napretkom, dok nevladin sektor upozorava na društvene anomalije koje pokazuju da nema političke volje da se u Crnoj Gori implementiraju evropski standardi.

g – Siguran partner za razvoj vnog sektora Crne Gore Činjenica je da Vlada kao primarni cilj ima povećanje transparentnosti i efikasnosti javne uprave, kao i povećanje konkurentnosti malih i srednjih preduzeća, uz implementaciju međunarodnih standarda, ali nema dovoljno aktivnosti na primjeni, promovisanju standardizacije i podizanju svijesti ljudi.

vljenje.

manjenja troškova i povećanSTANDARDIZACIJA MMSP SEKTORA U CRNOJ GORI Kako navodi Ministarstvo ekonomskog razvoja, mikro, mala i srednja preduzeća, kao sektor koji čini najveći dio ukupnog broja preduzeća, u velikoj mjeri doprinose privrednom razvoju i konkurentnosti ekonomije. U Crnoj Gori 99 % svih preduzeća čine mala i srednja. U ukupnoj

zaposlenosti učestvuju sa 83,13%, dok u izvozu učestvuju oko 75%. Dalji razvoj MMSP sektora u Crnoj Gori treba da doprinese rastu društvenog proizvoda, otvaranju novih radnih mjesta i smanjenju nezaposlenosti. Značajan su izvor inovacija i povećanja konkurentnosti na domaćem tržištu, uz snažan uticaj i ulogu u ravnomjernijem regionalnom razvoju. Posebno značajna uloga sektora malih i srednjih preduzeća ogleda se u razvoju konkurentnosti na nivou nacionalne ekonomije u funkciji unaprjeđenja međunarodnog poslovanja domaće privrede i uspješnog tržišno pozicioniranje na globalnom tržištu.

Kako bi ovo bilo moguće, neophodno je prilagođavanje međunarodnim standardima.

Kako je navedeno u dokumentu „O čemu pregovaramo i što nam pregovori sa EU donose?“: „Eliminisanje carinskih preprjeka i brisanje količinskih ograničenja na uvoz, odnosno izvoz, nije dovoljno da bi se garantovalo slobodno kretanje roba. Zbog raznolikosti nacionalnih standarda i pravila vezanih za kvalitet i bezbjednost proizvoda u različitim državama, ovo poglavlje nalaže i uzajamno priznavanje kvaliteta proizvoda

59

među zemljama članicama. Da bi se ostvario ovaj cilj, jasno definisani visoki standardi moraju biti ispoštovani kako bi se zaštitio javni interes, a to je prije svega bezbjednost građana i građanki. Od najvažnijih oblasti koje regulišu ovo poglavlje ističu se standardizacija proizvoda, kontinuirano ocjenjivanje usaglašenosti domaćih proizvoda sa evropskim normama i efikasan nadzor tržišta da bi se osigurala opšta bezbjednost proizvoda.”

U Crnoj Gori postoji institucionalni okvir koji je namijenjen donošenju nacionalnih i prihvatanju međunarodnih standarda, te utvrđivanju usaglašenosti crnogorskih standarda sa evropskim normama. Takođe, kao potpisnica CEFTA sporazuma, Crna Gora je dio šireg regionalnog prostora slobodne trgovine, a kroz pojedinačne ugovore sa zemljama okruženja uklonjene su tehničke preprjeke za kvalitetnije trgovinske odnose. Svi postojeći standardi koji su u opticaju u Crnoj Gori su identični evropskim i drugim međunarodnim standardima, a oko 80% njih čine neposredno preuzeti EU standardi.

Međutim, nedovoljna obučenost kadra, kao i mali broj akreditovanih tijela za ocjenu usaglašenosti sa EU normama neke su od boljki crnogorskog uređenja po pitanju slobode kretanja roba.”

Jedna od zabluda vezanih za standardizaciju je da se zbog članstva u EU Crna Gora mora odreći svojih tradicionalnih brendova poput njeguškog pršuta ili raznih vrsta sireva koji se proizvode širom Crne Gore.

Naprotiv: potpunim usklađivanjem crnogorskih proizvoda u oblasti standardizacije, nadzora tržišta i drugih oblasti vezanih za slobodno kretanje robe, podstiče se podizanje nivoa kvaliteta i bezbjednosti tih proizvoda. Od ovakvog pristupa koristi će imati i potrošači jer će im se dostavljati kvalitetna i sigurna roba, kao i proizvođači jer će svoje proizvode moći da plasiraju na EU tržište bez ikakvih preprjeka i time promovišu i crnogorska dobra.

Takođe, treba istaći da Ministarstvo ekonomskog razvoja svake godine ima niz podsticajnih mjera za investicije čiji se raspoloživi budžet često ne potroši zbog manjka interesovanja.

Naime, samo u 2020. godini bili su otvoreni sledeći konkursi:

Podsticajna mjera za unaprjeđenje inovativnosti gdje je podrška je usmjerena na pokriće troškova konsultantskih usluga inovativnih aktivnosti u preduzeću; Podsticajna mjera za uvođenje međunarodnih standarda gdje je podrška je namijenjena za sufinansiranje troškova uređenja poslovanja u skladu sa zahtjevima međunarodnih standarda poslovanja (implementacija/sertifikcija/resertifikacija); Podsticajna mjera agrarne politike gdje se podrška odnosi na pojačanje mogućnosti spoljnotrgovinskog prometa i jačanje konkurentnosti proizvođača hrane kroz standardizaciju; i drugo.

STANDARDIZACIJA JAVNE UPRAVE U CRNOJ GORI Kako promovisati standardizaciju u privatnom sektoru ako ne sopstvenim primjerom?

Najbolji način da se privrednici podstaknu na usklađivanje poslovanja sa standardima jeste da lokalne samouprave i javna preduzeća demonstriraju nivo povećanja efikasnosti i efektivnosti jeste da i sami primjene međunarodne standarde kvaliteta, zaštite životne sredine, sisteme protiv korupcije i druge.

Pored toga, značajan izazov i pokretač standardizacije javnog sektora je svakako

60

U EU se reciklira oko 60% otpa

Svaki stanovnik Crne Gore god tičkog otpada, a prema istraživanjim

U zemljama EU je, 2010. je stup kesa u cilju smanjenja zagađivanja ž U EU zagađivač plaća i može b sredine.

proces pridruživanja Evropskoj Uniji, čega je Vlada apsolutno svjesna, dok Kancelarija za evropske integracije usmjerava sve aktivnosti iz pregovaračkog procesa, vodeći računa o dinamici ispunjavanja obaveza prema EU i načinu prihvatanja vrijednosti, standarda, prava i obaveza na kojima se zasniva Evropska unija i njen institucionalni okvir, a koji su obuhvaćeni pravnom tekovinom EU. Kako Marko Sošić, istraživač javnih politika iz Instituta alternativa, navodi: „U uslovima slobodnog tržišnog nadmjetanja, važan i nezaobilazan subjekt su organi javne uprave koji, u ispunjavanju svojih zadataka, troše ogromne novčane iznose iz budžeta ili drugih javnih sredstava. Kako bi se spriječila zloupotreba javnih ovlašćenja na štetu javnog interesa prilikom ovakvih postupaka, EU je ustanovila određena načela (nediskriminacije, jednakog tretmana, transparentnosti, proporcionalnosti, uzajamnog uvažavanja) i standarde koji se moraju primjenjivati u svim postupcima.”

Pored navedenog, sprovođenjem pravnih tekovina pomorskog saobraćaja EU ima tendenciju da se u svim državama članicama garantuje pristup tržištu i da se teži određenim teh-

ada, a u Crnoj Gori manje od 10%.

dišnje “proizvede” 330 kg otpada, bez turisma ta cifra je do 2020. dostigla 450 kg.

pila na snagu zabrana upotrebe plastičnih životne sredine. iti krivično gonjen zbog zagađivanja životne

61

ničkim i društvenim uslovima, kao i pomorskoj bezbjednosti. Luke u Crnoj Gori nezadovoljavaju u potpunosti stroge i skupe evropske i svjetske standarde, a njihovi kapaciteti ostaju nedovoljno iskorišćeni. U tom smislu, prednjači Luka Bar koja je odavno izgubila trku sa konkurencijom iz regiona.

Takođe, usklađivanje sa standardima EU u oblasti životne sredine obuhvatiće gotovo sve sfere funkcionisanja crnogorskog društva. Stoga će i uspjeh ovog procesa zahtijevati napor i potpunu posvjećenost svih njegovih činilaca.

Ipak, za Crnu Goru koja sebe Ustavom definiše kao ekološku državu, to može biti odlična prilika za unaprijeđenje životne sredine, ulaganje u čiste izvore energije, efikasno sprječavanje i kontrolu zagađenja, minimizaciju otpada i ekoloških rizika.

Određena javna preduzeća i javne uprave u Crnoj Gori su prepoznale ovaj značaj, pa su svoje poslovanje prilagodile (ili su u procesu prilagođavanja) zahtjevima međunarodnih standarda kvaliteta i zaštite životne sredine, kao što su Opština Tivat, Dnevni centar za djecu i mlade - Opština Tivat i drugi.

NACOR CONSULTING

PARTNER ZA STANDARDIZACIJU CRNE GORE Kako bi proces prilagođavanja bio što jednostavniji i brži, NACOR angažuje veliki broj stručnjaka i tehničkih eksperata koji, pored poznavanja zahtjeva međunarodnih standarda, poznaju i svaku djelatnost.

Stoga nudimo implementaciju skoro svih raspoloživih internacionalnih i nacionalnih standarda (oko 20.000), dok imamo specijalne programe za sektor ugostiteljstva (Covid shelter, kvalitet u ugostiteljstvu ,bezbjednost hrane i drugo), javnu upravu i svaku, manje ili više, zastupljenu

djelatnost.

Nekoliko stotina uspješno okončanih projekata u regionu, čiji kvalitet su potvrdila sertifikaciona tijela iz Njemačke, Španije, Švajcarske, Velike Britanije, Austrije, USA i drugih država, su garant kvaliteta rada NACOR-a i potvrda da odabir naših stručnjaka predstavlja pravi korak na putu ka poslovnoj izvrsnosti.

„Postizanje najvišeg kvaliteta u pružanju usluga i apsolutno zadovoljstvo svih naših klijenata su poslovni imperativi NACOR grupacije“ - Iva Vučković, direktor i osnivač NACOR consulting doo

ADRESA

Nacor consulting doo Budva Zgrada zavoda za izgradnju Budva Trg Sunca 4 83500 Budva Crna Gora KONTAKT

www.nacor.me office@nacor.me Tel: 068 664 288 ADDRESS

Nacor consulting LLC Budva Trg Sunca 4 83500 Budva Montenegro CONTACT

Izvori: „O čemu pregovaramo i što nam pregovori sa EU donose?“; Izdavač - Centar za građansko obrazovanje Kancelarija za evropske integracije, https://www.gov.me/kei „Registar investicionih podsticajnih mjera u Crnoj Gori“ - Ministarstvo ekonomskog razvoja https://www.gov.me/clanak/konkurentnost https://www.gov.me/clanak/pregovori-o-pristupanju-2

62

www.nacor.me office@nacor.me Phone: +382 68 664 288

STANDARDIZATION IS SIMPLIFICATION. THE BASIS OF STANDARDIZATION IS TO SIMPLIFY CERTAIN ACTIVITIES THAT WOULD OTHERWISE BECOME TOO COMPLEX IF LEFT TO THEMSELVES. SIMPLIFICATION LEADS TO REDUCED COSTS AND INCREASED EFFICIENCY AND QUALITY. ON THE OTHER HAND, STANDARDIZATION IS A WRITTEN DESCRIPTION OF THE ACTIVITIES THAT ARE CARRIED OUT AND IS THEREFORE NECESSARY FOR EVERYONE. EVEN IF THE ORGANIZATION HAS ONLY ONE EMPLOYEE, AT SOME POINT IT WILL START HIRING, AND THERE IS NO BETTER WAY THAN TO PRESENT EVERY PROCESS TO THE NEW EMPLOYEE THROUGH WRITTEN DOCUMENTS - FROM MANUALS FOR ANSWERING THE PHONE, TO EXECUTING KEY PRODUCTION AND SERVICE PROCESSES.

NACOR Consulting A reliable partner for the development of the economy and the public sector of Montenegro In the past two years, business conditions have inevitably been hampered, while investment and expansion have been considered impossible. It was during this period that the NACOR Group entered the Montenegrin market, by the name of NACOR CONSULTING, recognizing the great need for standardization of both the private and public sectors.

Although NACOR is a leading group in the field of standardization and a regional center that provides business services related international management standards (in compliance with domestic legislation and all relevant directives), we encountered a number of obstacles mainly related to misunderstanding or delay due to unfavorable market conditions and struggle for survival.

In response to this, it is necessary to draw attention to perhaps the most important facts related to standardization - standards are needed by everyone, regardless of activity,

size, status, durability, etc., and standardization greatly improves the organization's position in the market and brings significant savings.

To answer the question of how this is possible, we will refer to the part of the article from the previous issue. Standardization is simplification. The basis of standardization is to simplify certain activities that would otherwise become too complex if left to themselves.

Simplification leads to reduced costs and increased efficiency and quality. On the other hand, standardization is a written description of the activities that are carried out and is therefore necessary for everyone. Even if the organization has only one employee, at some point it will start hiring, and there is no better way than to present every process to the new employee through written documents - from manuals for answering the phone, to executing key production and service processes.

63

Our key consultant Dina Raković at NACOR MONTENEGRO office

MONTENEGRO AND STANDARDS Due to the increased volume of business with foreign countries and approaching the European Union, for all public and private sector organizations, the application of international standards has become an obligation or a necessity.

Montenegro has been in the negotiation process for membership in the European Union for many years, and the effects during that time have been assessed differently. On one hand, government structures are satisfied with the progress, while the non-governmental sector warns of social anomalies that show that there is no political will to implement European standards in Montenegro. The fact is that the Government's primary goal is to increase the transparency and efficiency of public administration, as well as increase the competitiveness of small and medium enterprises, with the implementation of international standards, but not enough activities are carried out to promote standardization and raise awareness.

STANDARDIZATION OF THE MSME SECTOR IN MONTENEGRO According to the Ministry of Economic Development, micro, small and medium enterprises, as the sector that makes the largest part of the total number of enterprises, greatly contribute to economic development and competitiveness of the economy. In Montenegro, 99% of all companies are small and medium. They participate in the total employment with 83.13%, while they participate in the export with about 75% Further development of the MSME sector in Montenegro should contribute to the growth of the gross domestic product, creation of new jobs and reduction of unemployment. They are a significant source of innovation and increased competitiveness in the domestic market, with a strong influence and role in more balanced regional development. The particularly important role of the SME sector is reflected in the development of competitiveness at the level of the national economy in the function of improving the international business of the domestic economy and successful market positioning in the global market. For this to be possible, it is necessary to adjust to international standards. As stated in the document "What are we negotiating about and what do the negotiations with the EU bring us?": "Elimination of customs barriers and deletion of quantitative restrictions on import, and export, is not enough to guarantee the free movement of goods. Due to the

diversity of national standards and rules related to product quality and safety in different countries, this chapter also requires mutual recognition of product quality among member states. In order to achieve this goal, clearly defined high standards must be respected in order to protect the public interest, and that is, above all, the safety of citizens. Among the most important areas that regulate this chapter are product standardization, continuous assessment of compliance of domestic products with European standards and effective market surveillance to ensure overall product safety. " In Montenegro, there is an institutional framework intended for the adoption of national and acceptance of international standards and determining the compliance of Montenegrin standards with European norms. Also, as a signatory to the CEFTA agreement, Montenegro is part of a wider regional free trade area, and through individual agreements with neighboring countries, technical obstacles to better trade relations have been removed.

All existing standards that are in circulation in Montenegro are identical to European and other international standards, and about 80% of them are directly adopted EU standards.

However, insufficient training of staff, as well as a small number of accredited bodies for the assessment of compliance with EU norms, are some of the troubles of the Montenegrin system regarding the free movement of goods. "

One of the misconceptions related to standardization is that due to EU membership, Montenegro must give up its traditional brands such as Njegus prosciutto or various types of cheese produced throughout Montenegro. On the contrary: full harmonization of Montenegrin products in the field of standardization, market surveillance and other areas related to the free movement of goods, encourages raising the level of quality and safety of these products. Consumers will also benefit from this approach because they will be provided with quality and safe goods, as well as producers, because they will be able to place their products on the EU market without any obstacles and thus promote Montenegrin goods.

Also, it should be pointed out that the Ministry of Economic Development has a series of stimulative measures for investments every year, whose available budget is often not spent due to lack of interest.

64

Only in 2020, the following public calls were opened: Stimulative measure for the improvement of innovation where the support is aimed at covering the costs of consulting services for innovative activities in the company; Stimulative measure for the introduction of international standards where the support is intended to co-finance the costs of business adaptation in accordance with the requirements of international business standards (implementation / certification / recertification); Stimulative measure for agricultural policy where the support refers to strengthening the possibilities of foreign trade and strengthening the competitiveness of food producers through standardization, as well as others.

STANDARDIZATION OF PUBLIC ADMINISTRATION IN MONTENEGRO How to promote standardization in the private sector if not by your own example? The best way to encourage businessmen to harmonize their business with standards is for local governments and public companies to demonstrate the increased level of efficiency and effectiveness

From left to right: Dina Raković, Ivan Obradović (QMS coordinator) and Iva Vučković technical and social conditions, as well as maritime safety. Ports in Montenegro do not fully meet strict and expensive European and world standards, and their capacities remain underused. In that sense, Luka Bar is in the lead, which has long lost the race with the competition from the region.

Also, harmonization with EU standards in the field of environment will cover almost all spheres of functioning of Montenegrin society.

Therefore, the success of this process will require the effort and full commitment of all its factors. However, for Montenegro, which defines itself as an ecological state by the Constitution, it can be an excellent opportunity to improve the environment, invest in clean energy sources, effectively prevent and control pollution, minimize waste and environmental risks.

Certain public companies and public administrations in Montenegro have recognized this importance, so they have adjusted their business (or are in the process of adaptation) to the requirements of international quality and environmental standards, such as the Municipality of Tivat, Day Care Center for Children and Youth - Municipality of Tivat and other.

by application of international quality standards, environmental protection, anti-corruption systems and others. In addition, a significant challenge and driver of public sector standardization is certainly the process of European Union integration, of which the Government is absolutely aware, while the Office for European Integration directs all activities from the negotiation process, taking into account the dynamics of fulfilling EU obligations. the rights and obligations on which the European Union and its institutional framework are based.

- About 60% of waste is recycled in the EU, and less than 10% in Montenegro.

- Every inhabitant of Montenegro annually “produces” 330 kg of waste, without tourist waste, and according to research, that figure reached 450 kg by 2020.

As Marko Sošić, a public policy researcher from the Institute of Alternatives, states: "In conditions of free market competition, an important and unavoidable subject are public administration bodies which, in fulfilling their tasks, spend huge sums of money from the budget or other public funds. In order to prevent the abuse of public authority in such proceedings, the EU has established certain principles (non-discrimination, equal treatment, transparency, proportionality, mutual respect) and standards that must be applied in all proceedings." In addition, the implementation of the maritime acquis tends to guarantee market access in all Member States and to strive for certain

65

• In the EU countries, a ban on the use of plastic bags in order to reduce environmental pollution came into force in 2010.

• In the EU, a polluter pays and can be prosecuted for environmental pollution.

PARTNER FOR STANDARDIZATION OF MONTENEGRO In order to make the adjustment process as simple and fast as possible, NACOR hires a large number of specialists and technical experts who, in addition to knowing the requirements of international standards, also know each activity. Therefore, we offer the implementation of almost all available international and national standards (about 20,000), while we have special programs for the hospitality sector (Covid shelter, quality in catering, food safety, etc.), public administration and every, more or less, represented activity.

Several hundred successfully completed projects in the region, the quality of which has been confirmed by certification bodies from Germany, Spain, Switzerland, Great Britain, Austria, USA and other countries, guarantee the quality of NACOR's work and confirm that the selection of our experts is the right step towards business excellence.

"Achieving the highest quality in service delivery and absolute satisfaction of all our clients are the business imperatives of the NACOR Group" - Iva Vučković, director and founder of NACOR consulting doo Budva

EKSKLUZIVNO PROGRAM EXCHANGE 5 PODRŽAVAO JE LOKALNU SAMOUPRAVU U REPUBLICI SRBIJI U OBLASTIMA EFIKASNOG UPRAVLJANJA IMOVINOM, STRATEŠKOM PLANIRANJU I PROGRAMSKOM BUDŽETIRANJU,

A REALIZACIJA PROJEKTA NA

NIVOU MNOGIH OPŠTINA

DODELJENA JE NACOR-U

Završna konferencija 6. jula 2021. godine u Beogradu, čime su okončane aktivnosti na realizaciji Programa Evropske unije Exchange 5

Završni trenining na temu upravljanja javnom imovinom sproveden od strane NACOR grupacije

ANALIZA JE OTKRILA PROBLEME KOJIMA TREBA DA SE BAVIMO I DA IH REŠIMO Jedan od glavnih problema u procesima upravljanja javnom imovinom ogledao se u nepostojanju sveobuhvatnog institucionalnog i pravnog okvira i adekvatnih instrumenata za efikasno upravljanje javom imovinom. Ovo je rezultiralo različitim procedurama koje nisu bile dokumentovane, već su bile poznate isključivo osobi na određenom radnom mestu, tačnije nisu postojale pisane procedure rada, informacije o javnoj imovini obrađivalo je nekoliko odeljenja koja nisu dobro koordinisana i nije bilo komunikacijskih protokola niti poznatog i pismenog toka procesa.

Iako zakonska regulativa u ovoj oblasti nameće obavezu da se zatraži mišljenje ili odobrenje za određene postupke u pojedinim procesima, druga

66

Upravljanje javnom imovinom u Republici Srbiji - EXCHANGE 5

U

Republici Srbiji iskorišćavanje nepokretne imovine u opštinskoj, odnosno gradskoj svojini, može da predstavlja dobar odgovor na akutnu potrebu za lokalnim izvorima prihoda pod uslovom da se uslovi javnog menadžmenta u pogledu efikasnosti, efektivnosti i kvaliteta javnih službi pažljivo poštuju. Ovaj konkretan posao je usredsređen na slučaj opština Ub, Ruma, Stara Pazova i grada Valjeva sa ciljem da se otkriju problemi postojećeg sistema upravljanja javnom imovinom u odnosu na opšte uslove i karakteristike institucionalnog i organizacionog okvira.

Program Exchange 5 podržavao je lokalnu samoupravu u Republici Srbiji u oblastima efikasnog upravljanja imovinom i u strateškom planiranju i programskom budžetiranju. Program je finansirala Evropska unija iz sredstava IPA fonda, a glavni korisnik Programa na nacionalnom nivou bilo je Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave Republike Srbije, dok je značajnu ulogu imalo i Ministarstvo finansija. Kao jedan od partnera na projektu, NACOR je znanjem svojih stručnih konsultanata doprineo ispunjenju vrlo jasno definisanih ciljeva gorenavedenih jedinica lokalne samouprave (JSL) u projektima upravljanja javnom imovinom.

NACOR tim - Obuka po projektu Excange 5 komunikacija između zaposlenih, o pitanjima upravljanja javnom imovinom ne postoji. Dublja analiza pokazala je nedostatak rukovodećih i nadzornih funkcija među zaposlenima, nedostatak fleksibilnosti i znanja o tehnikama upravljanja nepokretnostima kod zaposlenih, nedosledne procedure, nedovoljno podataka, nedostatak odgovarajućih mera za merenje učinka i drugo.

CILJEVI PROGRAMA I ULOGA NACOR-A Razviti opštinske strukture za efikasno upravljanje javnom imovinom u gradu

Valjevu i opštinama Ub, Ruma i Stara Pazova bio je glavni cilj projekta, budući da se kontinuirano radilo na uspostavljanju kompletne strukture za upravljanje imovinom, a koja se odnosi na odgovarajuće ljudske i infrastrukturne resurse.

NACOR je svoj doprinos ovom projektu dao kroz sprovođenje analize trenutnog stanja i radnih procedura, sa ciljem definisanja daljih koraka koje treba preduzeti. Angažovani konsultanti su analizirali trenutne radne procedure u lokalnim samoupravama, uz nedostatke i probleme u svakodnevnim aktivnostima. Uporedo sa organizacionom analizom, sprovela se analiza pravnog i regulatornog okvira koji se odnosi na upravljanje imovinom u smislu nadležnosti JLS i najboljih praksi koje bi se mogle primeniti.

Takođe, definicija odgovarajućeg

67

modela organizacione strukture bila je neophodna radi efikasnijeg i efektivnijeg sprovođenja procesa upravljanja javnom imovinom. Na osnovu nalaza o trenutnim organizacionim problemima i prazninama, novi integralni model organizacije predložen je za implementaciju u JLS i dogovoren sa njihovim rukovodstvom.

Kao poslednji, ali veoma bitan korak u procesu ispunjenja programom definisanih ciljeva, bila je jednodnevna zajednička radionica o definisanom modelu organizacije za JLS, sa ciljem postizanja efektivnijeg i efikasnijeg vršenja procesa upravljanja javnom imovinom. Relevantne zainteresovane strane aktivno su učestvovale u radionici dajući komentare i preporuke za prilagođavanje predloga modela nove organizacione strukture.

Stručni konsultanti su ispred NACOR-a kreirali razvoj i standardizaciju toka rada u procesima upravljanja javnom imovinom, razvoj protokola i procedura za opštinske strukture i jačanje organizacionih kapaciteta opštinskog osoblja, kao i procesa i protokola komunikacije između glavnih činilaca procesa. Glavni pokazatelj uspešnosti predanog rada je popisivanje 80% javne imovine i upis iste u baze podataka. Uz jasno definisane procedure i protokole rada zaposlenih zaduženih za sprovođenje procesa upravljanja javnom imovinom, prikupljanje, verifikacija i analiza podataka o imovini i popunjavanje baze podataka o javnoj svojini, uključujući digitalizaciju arhive javne imovine, dobijanje odgovarajućih snimaka iz vazduha, glavni su preduslovi za postizanje odgovarajućeg rezultata ovog projekta.

Ispunjenje cilja koji se odnosi na standardizaciju pomenutih procesa, rezultiralo je usklađivanjem procesa sa zakonskim zahtevima, kreiranje sistema prikupljanja podataka i upravljanja imovinom kroz IT rešenja, kao i procenom javne imovine, te promocijom lokacija javne imovine sa najvećim investicionim potencijalom.

REZULTATI PROJEKTA Grad Valjevo i opštine Ub, Ruma i Stara Pazova kroz ovaj projekat postigle su sledeće: - Uspostavljene operativne strukture upravljanja imovinom u svojim opštinskim upravama sa poboljšanim kapacitetima - Uspostavljen nadograđeni sistem upravljanja javnom imovinom u skladu sa važećim propisima - Podizanje svesti investitora i poslovnog sektora o mogućnostima ulaganja u vezi sa javnom imovinom - Veliki doprinos lokalnom društveno-ekonomskom razvoju uspostavljanjem efikasnih i efektivnih sistema upravljanja imovinom u gradu i opštinama.

STANDARDIZACIJA U PRAKSI

Vodeći operater ambalažnog otpada - Sekopak ŠTA TE SPREČAVA DA RECIKLIRAŠ?

reciklaži, pravilnom odlaganju ambalažnog otpada i zaštiti životne sredine uopšte.

Ono što mnogi ljudi ne znaju je koliko je potrebno godina da se određena ambalaža razloži u prirodi. Kada bi se setili ovih brojki svaki put kada odluče da bace nešto, sigurni smo da ne bi bilo toliko puno kutija, limenki, PET-a i druge ambalaže u kontejnerima za mešoviti otpad.

Pitanje životne sredine uveliko je problem koji se tiče svih nas.

Nema dana da u medijima ne bude vest o katastrofama koje se dešavaju našoj planeti. I ne samo to - ove promene osećamo po promeni klime, zagađenosti vazduha, vode i prirode uopšte.

Zato moramo da se zapitamo - šta je ono što pojedinac može da uradi da bar malo ublaži negativne posledice koje čovek ima na okolinu? Jedno od rešenja leži u reciklaži.

Mnogi nas pitaju: "Pa kako da recikliram kada nemam kontejner ispred svoje zgrade?". Razumljivo je što ljude nervira to što nemaju mogućnost da odlažu ambalažni otpad u svom komšiluku. Trudimo se da postavimo što više kontejnera za ambalažni otpad, ali za veće promene potrebno je vreme. Dok se sistemski ne reši ovo pitanje, najmanje što pojedinac može da uradi je da prošeta do najbliže ulice sa kontejnerom za ambalažni otpad ili da se odveze do najbližeg reciklira ili kontejnera. Ono što mi kao kompanija možemo da uradimo jeste da svake godine postavimo nove, veće ciljeve, u čemu nam pomažu implementirani ISO standardi – ISO 9001 i ISO 14001.

Vremenom će ovaj proces postati lakši i svima će biti omogućeno da bacaju ambalažni otpad u blizini svojih domova, ali dok se to ne desi, naš zadatak je da edukujemo građane i podstaknemo ih na razmišljanje.

Jedan od principa kompanije je ispunjenje zakonskih obaveza o

U poslu, kao i u životu, svi mi tragamo za svrhom. Bez odgovora na pitanje zašto nešto radiš nema velikih rezultata. Svaka kompanije koja je društveno odgovorna trebalo bi da utiče na svoje zaposlene kako bi stekli navike dobre po našu planetu. Upravo međunarodni standardi, poput Sistema menadžmenta životnom sredinom ISO 14001, pomažu nam da ostvarimo veću dobrobit, ne samo za kompaniju, nego i za planetu Zemlju.

Ono što nas iz kompanije Sekopak navodi da iz godine u godinu idemo ka višim ciljevima je to što znamo da svaki dan radimo veliku stvar za životnu sredinu i utičemo na svest ljudi. Želimo da dopremo do što većeg broja ljudi i da širimo svest o značaju reciklaže. Zato smo rešili da se usmerimo i ka digitalnom marketingu i radimo na redizajnu našeg sajta. Cilj nam je da Sekopakov sajt bude glavno mesto gde se ljudi informišu o

68

“U skladu sa našom delatnošću, 2017. godine osetili smo potrebu da implementiramo i sistem zaštite životne sredine ISO 1400:2015. Implementacija je uspešno sprovedena i sistem upravljanja zaštitom životne sredine koji Sekopak sprovodi temelji se na načelima usredsređenosti na procese reciklaže i ponovne upotrebe, razvijanje i podizanje ekološke svesti zaposlenih i saradnika, preventivno delovanje na sprečavanje pojava ekoloških rizika, poštovanje životne sredine kroz ispunjenje zahteva ovog standarda. S obzirom na to da nam je zaštita životne sredine svakako fokus, to nam nije teško palo. I u budućnosti ćemo nastojati da prevaziđemo pretnje i izazove koji su sastavni deo procesa unapređenja kako bi svaka naredna godina bila sjajna godina za Sekopak!” ističe gospođa Kokir Belanović.

ambalaži sa najvećom mogućom ekološkom dobiti i minimalnim ekonomskim ulaganjima.

O SEKOPAKU

Violeta Kokir Belanović, generalna direktora Sekopaka.

Sekopak je vodeći operater ambalažnog otpada, što znači da funkcionišemo kao posrednici između države, privrede, lokalne samouprave i građana u procesu rešavanja problema ambalažnog otpada. Svaka kompanija koje ima više od jedne tone ambalažnog otpada, u zakonskoj obavezi je da reciklira. Na nivou države propisuju se nacionalni ciljevi za ove kompanije. Kako se ciljevi se svake godine uvećavaju, naš zadatak je da ih opravdamo za sve naše klijente.

Osnovani smo 2006. godine od strane devet privrednih društava sa višedecenijskim međunarodnim iskustvom u oblasti upravljanja ambalažnim otpadom - A&P Pepsi, Apatinska pivara, Ball Packaging Europe, Bambi-Banat koncern, Carlsberg Srbija, Coca Cola HBC, Fresh&Co, Knjaz Miloš, Tetra Pak Production.

Pored ISO standarda, ono što nas izdvaja od konkurencije jeste naše ekskluzivno pravo na korišćenje simbola Zelena tačka koji je pokazatelj da ambalaža može da se reciklira, kao i to što smo članica organizacije Pro Europe. Takođe, imamo online sistem prijavljivanja količina ambalažnog otpada, izdajemo sertifikate o umanjenju emisije CO2 našim klijentima, a poverenje im uliva i činjenica da imaju polisu osiguranja u slučaju neispunjenja nacionalnih ciljeva.

KAKO SU ISO STANDARDI I CILJEVI KOJE SMO POSTAVLJALI UNAPREDILI SEKOPAK? “Kada smo 2014. godine rešili da implementiramo sistem menadžmenta kvalitetom ISO 9001 otpočeo je kontinuirani rad Sekopaka na unapređenju sistema poslovanja koji obuhvata naš obim sertifikacije, a to je postupanje sa ambalažnim otpadom.

Formiranje ciljeva doprinelo je da se fokusiramo na najvažnije segmente i kroz vrednovanje ciljeva bolje upoznamo i pratimo dinamiku sistema. Ciljevi se, naravno, svake godine povećavaju, ali do sada smo ih sve uspešno sproveli i nadamo se da ćemo tim tempom i nastaviti. Između ostalih, jedan od najvažnijih ciljeva

Sekopaka je ispunjenje nacionalnog cilja koji je propisala država i koji raste svake godine, to je svakako jedan od najvažnijih aspekata kojim se bavimo. Tu je i edukacija građanstva - možemo se pohvaliti velikim brojem organizovanih edukacija kojima smo približili važnost primarne selekcije, kako privredi, tako i građanstvu”, navodi Violeta Kokir Belanović, generalna direktora Sekopaka.

“U skladu sa našom delatnošću, 2017. godine osetili smo potrebu da implementiramo i sistem zaštite životne sredine ISO 1400:2015.

Implementacija je uspešno sprovedena i sistem upravljanja zaštitom životne sredine koji Sekopak sprovodi temelji se na načelima usredsređenosti na procese reciklaže i ponovne upotrebe, razvijanje i podizanje ekološke svesti zaposlenih i saradnika, preventivno delovanje na sprečavanje pojava ekoloških rizika, poštovanje životne sredine kroz ispunjenje zahteva ovog standarda. S obzirom na to da nam je zaštita životne sredine svakako fokus, to nam nije teško palo. I u budućnosti ćemo nastojati da prevaziđemo pretnje i izazove koji su sastavni deo procesa unapređenja kako bi svaka naredna godina bila sjajna godina za Sekopak!” ističe gospođa Kokir Belanović.

69

U FOKUSU

CILJEVI ODRŽIVOG RAZVO I STANDARDI

„SA ISO STANDARDIMA MOŽEMO DA DOPRINESEMO DA AGENDA 2030 POSTANE STVARNOST.“ SERĐO MUJICA, GENERALNI SEKRETAR ISO

70

VOJA

C

iljevi održivog razvoja (COR) predstavljaju ambiciozan plan za unapređivanje mira i prosperiteta, iskorenjivanje siromaštva i zaštitu planete. Oni su globalno priznati da su od suštinskog značaja za buduću održivost našeg sveta.

Ovim planom se pozivaju svi činioci društva, uključujući lokalne i nacionalne samouprave, biznis, industrija i pojedinci, da daju svoj doprinos. Da bi bio uspešan, proces zahteva konsenzus, saradnju i inovacije.

ISO je objavio više od 22.000 međunarodnih standarda i srodnih dokumenata koji predstavljaju globalno priznate smernice i okvire zasnovane na međunarodnoj saradnji.

Izgrađeni oko konsenzusa, oni pružaju čvrstu osnovu na kojoj inovacije mogu da napreduju i koji su osnovni alati za pomoć vladama, industriji i potrošačima da doprinesu ostvarivanju svakog od COR.

igra ključnu ulogu u ostvarivanju svih standarda COR i standardi joj pomažu u tome pružanjem smernica i okvira o svemu: od zdravlja i dobrostanja zaposlenih do potrošnje energije i ekološki prihvatljive infrastrukture.

Potrošači Iako je ostvarivanje ciljeva održivog razvoja visoko na lestvici velikih kompanija i vlada, mnoge prednosti se osećaju na nivou lokalne zajednice. Smanjeno siromaštvo, poboljšano zdravlje, čistija i dostupnija voda, kao i bezbedna infrastruktura samo su neke od prednosti koje be stiču implementacijom ISO standarda.

Ekonomija Međunarodni standardi promovišu ekonomsku održivost olakšavanjem međunarodne trgovine, dokazivanjem nacionalne infrastrukture kvaliteta zemlje i podrškom održivim poslovnim praksama. Oni pokrivaju sve: od efikasnih poljoprivrednih metoda do sistema antikorupcijskog menadžmenta.

STAVLJANJE IDEJA U PRAKSU POMOĆU ISO ALATA Za svaki cilj postoje standardi koji daju najznačajniji doprinos. Njihova identifikacija služi onima koji traže konkretan način na koji njihova organizacija može da odigra svoju ulogu u ostvarivanju ciljeva održivog razvoja. Sa ISO standardima koji pokrivaju skoro svaki predmet koji se može zamisliti, od tehničkih rešenja do sistema koji organizuju procese i procedure, postoje brojni ISO standardi koji odgovaraju svakom od ciljeva.

KO MOŽE IMATI KORISTI OD KORIŠĆENJA ISO MEĐUNARODNIH STANDARDA? Vlada Regulatorna tela mogu da se oslone na standarde kao čvrstu bazu na kojoj se kreira javna politika koja pomaže daljim ciljevima održivog razvoja kao što su: ljudska prava, voda i energetska efikasnost, javno zdravlje i još mnogo toga. Priznati širom sveta, međunarodni standardi takođe pomažu vladama da ostvare svoje nacionalne i međunarodne obaveze. Industrija

71

Socijalna održivost Međunarodni standardi promovišu socijalnu održivost pomažući zemljama i zajednicama da unaprede zdravlje i blagostanje svojih građana. Oni pokrivaju sve aspekte socijalne zaštite, od zdravstvenih sistema i srodnih proizvoda do socijalne inkluzije i pristupačnosti.

Ekologija Standardi promovišu ekološku održivost pomažući preduzećima i zemljama da upravljaju svojim ekološkim uticajem. Oni pokrivaju aspekte kao što su: implementacija sistema upravljanja životnom sredinom, merenje i smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte, potrošnja energije i podsticanje odgovorne potrošnje.

COR 1 Bez siromaštva - Okončati siromaštvo u svim oblicima svuda Obezbeđivanjem platforme za najbolju praksu u svim oblastima privredne delatnosti, od poljoprivrede do bankarstva, standardi doprinose održivoj proizvodnji hrane i resursa kao i održivoj zaposlenosti.

U skladu sa ciljem 5, NACOR u strateškoj i operativnoj strukturi većinski zapošljava žene, pa je procenat angažovanih žena 75%.

- Iva Vučković

Na primer, ISO 20400 Održiva nabavka – Uputstvo, pomaže organizacijama da razviju održive i etičke prakse kupovine koje takođe idu u korist društvima u kojima posluju. On uključuje smernice za implementaciju etičkih procesa u celom lancu snabdevanja.

ISO 37001, Sistemi menadžmenta protiv mita - Zahtevi sa uputstvom za korišćenje, podržava poslovanje i vladu u njihovim naporima da izgrade integritet i bore se protiv podmićivanja. Usađivanje kulture protiv podmićivanja unutar organizacija pomaže da se smanje velike razlike u bogatstvu koje su glavni uzrok siromaštva u mnogim zemljama širom sveta.

COR 2 – Bez gladi - Okončajte glad, postignite bezbednost hrane, poboljšajte ishranu i promovišite održivu poljoprivredu ISO ima preko 1600 standarda za sektor proizvodnje hrane osmišljen da kreira poverenje u prehrambene proizvode, unapredi poljoprivredne metode i promoviše održivu i etičku kupovinu. Oni takođe obuhvataju niz drugih oblasti, uključujući nutritivna i bezbednosna testiranja, kvalitet, ambalažu i praćenje. Fokusirajući se posebno na prehrambeni sektor, porodica standarda ISO 22000 o upravljanju bezbednošću hrane pomaže organizacijama da identifikuju i kontrolišu opasnosti po bezbednost hrane, dok srodni standardi kao što su ISO 26000 (društvena odgovornost) i ISO 20400 (održive nabavke) podstiču društveno odgovorno ponašanje i etičke uslove rada za poljoprivredne radnike i promovišu etičku kupovnu praksu.

COR 3 - Dobro zdravlje i blagostanje - Osigurajte zdrav život i promovišite blagostanje za sve uzraste Pristup kvalitetnoj zdravstvenoj zaštiti je suštinsko ljudsko pravo.

Postoji preko 1300 standarda koji podržavaju bezbedne, kvalitetne medicinske prakse i opremu koja pomažu pružaocima zdravstvenih usluga da isporuče pouzdaniju i efektivniju uslugu.

Među njima su standardi o metodama sterilizacije, medicinskim uređajima, hirurškim implantatima i instrumentima, zdravstvenoj informatici i srodnim proizvodima, pored ostalih oblasti. Zapaženi primer je serija ISO 11137 za sterilizaciju medicinskih proizvoda radijacijom.

72

COR 2 – Bez gladi - Okončajte glad, postignite bezbe hrane, poboljšajte ishranu i promovišite održivu poljo

ISO takođe razvija standarde koji pomažu lokalnim samoupravama da promovišu zdravlje i blagostanje u svojim zajednicama, kao što su Međunarodni sporazum IWA 18, Okvir za integrisane usluge životnog stanja i nege u zajednicama i ISO 37101 za održivi razvoj zajednica.

COR 4 Kvalitetno obrazovanje - Postizanje inkluzivnog i kvalitetnog obrazovanja sve dece i unapređeje mogućnosti za celoživotno učenje Prepoznajući značaj kvalitetnog obrazovanja za sve, ISO je razvila ISO 21001, Obrazovne organizacije – Sistemi menadžmenta za obrazovne organizacije – Zahtevi sa uputstvom za korišćenje, prvi standard sistema menadžmenta u obrazovanju. Cilj standarda je unapređenje procesa i kvaliteta obrazovnih institucija u cilju rešavanja potreba i očekivanja onih koji koriste njihove usluge. Pored toga, ISO tehnički komitet ISO /TC 232 razvija standarde koji opisuju zahteve za usluge učenja koje se pružaju van formalnog obrazovanja, kao što je ISO 29993, koji obuhvata sve vrste celoživotnog učenja, uključujući stručno obrazovanje i obuku u kompaniji (bilo autsorsovan ili in-house).

COR

ednost oprivredu

COR 7 – Dostupna i obnovljiva energija - Obezbedite pristup pouzdanoj, održivoj i savremenoj energiji za sve

COR 5 - Rodna ravnopravnost - Postignite rodnu ravnopravnost i osnažite sve žene i devojčice Rodna ravnopravnost je ključna komponenta društvene odgovornosti, a osnaživanje žena i njihova jednakost u društvu naglašeni su u ISO 26000 Uputstvo o društvenoj odgovornosti. Ovaj standard ima za cilj da eliminiše pristrasnost i promoviše paritet kroz preporuku da organizacije imaju uravnoteženu mešavinu muškaraca i žena u upravnim strukturama i menadžmentu, osiguraju da oba pola budu jednako tretirana kada je reč o regrutaciji, mogućnostima za karijeru i platama, kao i da se osigura da se potrebe muškaraca i žena podjednako razmatraju u kompanijskim odlukama i aktivnostima.

U skladu sa tim, NACOR ima za cilj da

podstakne ravnopravnu zastupljenost u standardizaciji i da ojača učešće žena u implementaciji i održavanju menadžment sistema. Iz tog razloga, NACOR u strateškoj i operativnoj strukturi većinski zapošljava žene, pa je procenat angažovanih žena 75%.

COR 6 - Čista voda i sanitarni uslovi - Obezbediti dostupnost i održivo upravljanje vodom i sanitarnim uslovima za sve Globalno, preko 80% otpadnih voda koje generiše društvo vraća se u ekosistem bez tretiranja. Pored toga, oko 40% svetske populacije nema dovoljno vode za svoje potrebe.

Postoje mnogi standardi za upravljanje vodama koji obuhvataju različite oblasti: od otpadnih voda i kanalizacionih mreža,

73

do ponovnog korišćenja vode, efikasnog navodnjavanja, praćenja voda i uslužnih aktivnosti koje se odnose na sisteme za snabdevanje pijaćom vodom. Takođe, razvijeni su standardi, kao što je ISO 24518, koji pomažu zajednicama da upravljaju svojim uslugama pijaće vode i otpadnim vodama u slučaju problema sa komunalnih usluga.

Nedavno objavljeni ISO 24521 daje praktične smernice i nudi savete o obuci korisnika i operatera, proceni rizika i projektovanju i izgradnji osnovnih sistema otpadnih voda, koristeći alternativne tehnologije.

COR 7 – Dostupna i obnovljiva energija - Obezbedite pristup pouzdanoj, održivoj i savremenoj energiji za sve ISO ima više od 200 standarda vezanih

COR 9 - Industrija, inovacije i infrastruktura - Izgraditi otpornu infrastrukturu, promovisati inkluzivnu i održivu industrijalizaciju i podstaći inovacije

za energetsku efikasnost i obnovljive izvore energije, a mnogi su u razvoju. Oni obezbeđuju interoperabilnost uređaja i sistema što podstiče prelazak na obnovljive izvore energije i otvara tržišta za inovacije koje se odnose na globalni energetski izazov.

ISO 50001, Sistemi za upravljanje energijom – Zahtevi sa smernicama za upotrebu, pomažu organizacijama svih vrsta da efikasnije koriste energiju, kroz razvoj i implementaciju sistema energetskog menadžmenta, dok se očekuje da će serija standarda ISO 52000 za energetske performanse zgrada pomoći građevinskoj industriji da postigne poboljšanje energetske efikasnosti.

Pored toga, ISO portfolio se može pohvaliti brojnim standardima podrške solarnoj energiji, kao što je ISO 9806, koji precizira metode testiranja za procenu trajnosti, pouzdanosti, bezbednosti i toplotnih performansi solarnih kolektora za grejanje tečnosti, kao i serije ISO 17225, koja određuje specifikacije i klase kvaliteta čvrstih biogoriva.

Međunarodni standardi podržavaju održivu industrijalizaciju kroz međunarodno dogovorene specifikacije koje zadovoljavaju zahteve kvaliteta, bezbednosti i održivosti.

Pokrivajući praktično sve industrije, standardi pružaju poverenje investitorima i potrošačima stvaranjem okruženja u kojem proizvodi i usluge mogu da cvetaju. Štaviše, standardi obezbeđuju univerzalni jezik i tako razbijaju tehničke barijere za međunarodnu trgovinu. To je posebno važno za zemlje u razvoju jer im omogućava da se lakše takmiče na globalnom tržištu. Takođe, postoje standardi koji olakšavaju poslovne prakse i odnose. Među njima su ISO 44001, Saradnički sistemi upravljanja poslovnim odnosima, koji pruža zajedničku platformu za maksimalno uvećavanje prednosti saradnje u radu i pomoć kompanijama u uspostavljanju zdravih poslovnih odnosa, kako unutar tako i između organizacija.

COR 8 - Dostojanstven rad i ekonomski rast - Promovisanje održivog, inkluzivnog i održivog ekonomskog rasta, punog i produktivnog zapošljavanja i dostojanstvenog rada za sve Međunarodni standardi, po svojoj prirodi, promovišu ekonomski rast postavljanjem zajedničkog jezika i međunarodno dogovorenih specifikacija koje se mogu primeniti u razvoju nacionalne i međunarodne regulative.

ISO poseduje i mnoge specifične standarde koji promovišu dostojanstven rad i punu zaposlenost, kao i ISO 45001, Sistem menadžmenta bezbednošću i zdravljem na radu, osmišljen da pomogne kompanijama i organizacijama širom sveta da zaštite zdravlje i bezbednost ljudi koji rade za njih.

Još jedna prepreka ekonomskom rastu je podmićivanje koje može imati negativan uticaj na mogućnost zapošljavanja.

ISO 37001 o sistemima za borbu protiv korupcije doprinosi ekonomskom prosperitetu pomažući organizacijama u borbi protiv mita i promovisanju antikorupcijske kulture.

COR 10 - SMANJENE NEJEDNAKOSTI - SMANJ

74

Standardi su takođe važan alat u izgradnji bezbedne i otporne infrastrukture.

Na primer, postoji preko hiljadu standarda za građevinsku industriju koji pružaju međunarodno dogovorene smernice i specifikacije o svemu, od vrste i statusa zemljišta na kojem ove zgrade stoje do krova.

Međunarodni standardi obezbeđuju platformu za obezbeđivanje interoperabilnosti koja podstiče investicije i podržava inovacije. Štaviše, tekući rad ISO-a na upravljanju inovacijama ponudiće isprobane okvire koji pomažu organizacijama da oslobode svoj inovativni potencijal. To uključuje buduće standarde ISO 50501 o sistemima za upravljanje inovacijama i ISO 50503 na alatima i metodama za saradničko inovaciono partnerstvo.

COR 11 - Održivi gradovi i zajednice - Učinite gradove i naselja inkluzivnim, bezbednim, otpornim i održivim COR 10 - Smanjene nejednakosti - Smanjite nejednakost unutar i među zemljama

način, što podrazumeva obuhvatanje principa nediskriminacije i jednakih mogućnosti.

Napredna društva se oslanjaju na složen sistem kvaliteta i usaglašenosti kako bi obezbedila pravilno funkcionisanje tržišta, zaštitila zdravlje i bezbednost ljudi i očuvala životnu sredinu. Ovaj sistem se obično definiše kao infrastruktura nacionalnog kvaliteta (NQI) i odnosi se na sve aspekte meteorologije, standardizacije, testiranja, upravljanja kvalitetom, sertifikacije i akreditacije koji imaju uticaja na procenu usaglašenosti.

Mnoge zemlje u razvoju pate od slabe NQI, što može da bude velika prepreka njihovoj integraciji u regionalna i globalna tržišta, ograničavajući mogućnosti koje nudi trgovina i ometajući njihovu sposobnost da poboljšaju javno blagostanje u vitalnim oblastima kao što su zdravlje, bezbednost i zaštita životne sredine. Deo strategije 2016-2020 podrazumeva izgradnju kapaciteta za zemlje u razvoju u oblastima kao što su strategija, tehnička i operativna ekspertiza i odnosi sa kreatorima politika kako bi se podržalo njihovo učešće u međunarodnoj standardizaciji.

To im zauzvrat pomaže da ojačaju svoj NQI, smanjujući time nejednakost unutar i među zemljama. Štaviše, sami ISO standardi doprinose smanjenju nejednakosti jer služe kao zajednički jezik koji pomaže da se sruše barijere za trgovinu, promovišu inovacije i izjednači teren za organizacije svih tipova koji žele da se takmiče na nacionalnom i međunarodnom tržištu.

Takođe postoje specifični standardi koji će pomoći organizacijama da direktno doprinesu ovom COR. ISO 26000, Smernice o društvenoj odgovornosti, na primer, pružaju smernice o tome kako preduzeća i organizacije mogu da posluju na društveno odgovoran

COR 11 - Održivi gradovi i zajednice Učinite gradove i naselja inkluzivnim, bezbednim, otpornim i održivim

JITE NEJEDNAKOST UNUTAR I MEĐU ZEMLJAMA

75

Odgovorno korišćenje resursa, očuvanje životne sredine i unapređenje dobrostanja građana krajnji su cilj za stručnjake ISO tehničkog komiteta ISO/TC 268, Održivih gradova i zajednica, čiji glavni standard ISO 37101 pomaže zajednicama da definišu svoje ciljeve održivog razvoja i sprovedu strategije za njihovo ostvarivanje.

Ovom osnovnom standardu pridružuje se niz standarda o gradskim pokazateljima uključujući ISO 37120 (pokazatelji za gradske usluge i kvalitet života), ISO 37122 (pokazatelji za pametne gradove) i ISO 37123 (pokazatelji za otporne gradove). ISO takođe ima stotine standarda o inteligentnim transportnim sistemima, upravljanju vodama, kontinuitetu poslovanja i otpornosti zajednice osmišljenim tako da zajednice budu bezbedne, održive i prilagodljive za suočavaje sa izazovima.

Među njima su ISO 22313 (sistemi upravljanja kontinuitetom poslovanja), ISO 22326 (upravljanje vanrednim situacijama), ISO 22395 (smernice za podršku ranjivim grupama u vanrednim situacijama) i ISO 24526 (sistemi upravljanja bezbednošću vode).

COR 12 - Odgovorna potrošnja i proizvodnja - Obezbedite održivu potrošnju i proizvodnju Smanjenje našeg uticaja na životnu sredinu, promovisanje korišćenja obnovljivih izvora energije i podsticanje odgovornih odluka o

staklene bašte (Greenhouse Gas -GHG) i kompatibilna sa većinom GHG programa, serija ISO 14064 daje specifikacije za kvantifikaciju, praćenje i validaciju/verifikaciju emisije gasova sa efektom staklene bašte, dok tehnička specifikacija ISO/TS 14067 precizira principe, zahteve i smernice za merenje i kvantifikaciju. Noviji standardi u ovoj oblasti uključuju ISO 14080, koji organizacijama pruži okvir za razvoj doslednih, uporedivih i unapređenih metodologija u borbi protiv klimatskih promena.

COR 14 - Život pod vodom - Štedite i održivo koristite okeane, mora i morske resurse za održivi razvoj Praćenje ribe i ekološko upravljanje morskim resursima u fokusu su ISO /TC 234, ISO-ovog tehničkog komiteta za ribarstvo i akvakulturu, koji pruža jedinstvenu priliku da učestvujete u razvoju ribarstva i akvakulture na način koji poštuje održivi razvoj. Pored toga, ISO /TC 8, Brodovi i morska tehnologija, razvili su preko 250 standarda vezanih za održivost za projektovanje, izgradnju, opremu, tehnologiju i morska ekološka pitanja vezana za brodogradnju. Posebno, pododbor ISO /TC 8 SC 2, zaštita životne sredine, ima standarde vezane za uticaj brodova i morske tehnologije na životnu sredinu, kao što su reakcija na izlivanja nafte i upravljanje prihvatnim objektima lučkog otpada.

COR 13 – Akcija za klimu - Preduzmite hitnu akciju u borbi protiv klimatskih promena i njenih uticaja

kupovini samo su neki od načina na koje standardi doprinose održivoj potrošnji i proizvodnji. Radeći u pravcu ovih ciljeva ISO 20400 - Održiva nabavka, pomaže organizacijama da uključe održivost u svoju funkciju nabavke.

ISO je takođe razvio standarde za označavanje zaštite životne sredine u okviru serije ISO 14020. Oni obezbeđuju vodeće principe za razvoj i korišćenje ekoloških oznaka i samodeklaracija, kao i pripremu za programe sertifikacije trećih strana koji pomažu u validaciji ekoloških zahteva i na taj način podstiču potrošače da naprave bolji izbor. Pored toga, u toku su radovi na novom standardu održivog razvoja i društvene odgovornosti u sektoru agro-hrane.

Održivost je takođe veoma relevantna kada je reč o izgradnji. ISO 15392, Održivost u izgradnji – Opšti principi, identifikuje i utvrđuje opšte principe održivosti u zgradama i drugim građevinskim radovima tokom celog njihovog životnog ciklusa.

Takođe, podržavajući održive izbore životnog stila, ISO 20245 standard za trgovinu polovnom robom, uspostavlja minimalne kriterijume skrininga za robu kojom se trguje između zemalja, pomažući da se pokrene ovaj alternativni obrazac potrošnje smanjenjem otpada i uticaja na životnu sredinu.

COR 13 – Akcija za klimu - Preduzmite hitnu akciju u borbi protiv klimatskih promena i njenih uticaja ISO ima niz standarda koji igraju suštinsku ulogu u klimatskoj agendi, pomažući u praćenju klimatskih promena, kvantifikaciji emisije gasova sa efektom staklene bašte i promovisanju dobre prakse u upravljanju životnom sredinom.

Jedan od zapaženih primera je porodica standarda ISO 14000 za sisteme upravljanja zaštitom životne sredine koja detaljno opisuje praktične alate za organizacije koje upravljaju uticajem svojih aktivnosti na životnu sredinu.

Ovaj paket standarda, koji obuhvata jedan od najšire korišćenih standarda ISO - ISO 14001, Sistemi upravljanja životnom sredinom – Zahtevi sa smernicama za upotrebu, pokrivaju sveukupne okvire, revizije, komunikacije, etiketiranje, analizu životnog ciklusa i metode za ublažavanje i prilagođavanje klimatskim promenama.

Usklađena sa Protokolom koji ograničava emisiju gasova sa efektom

76

COR 15 - Život na zemlji - Zaštita i promovisanje održive upotrebe zemaljskih ekosistema, održivo upravljanje šumama, borba protiv dezertifikacije i zaustavljanje i preokretanje degradacije zemljišta i zaustavljanje gubitka biodiverziteta Zaštita i promovisanje života na kopnu kroz bolje korišćenje resursa je cilj stotina standarda. Na primer, serija ISO 14055, Upravljanje životnom sredinom – Smernice za uspostavljanje dobrih praksi za borbu protiv degradacije zemljišta i dezertifikacije, dobrodošao je dodatak ISO 14000 porodici standarda za upravljanje životnom sredinom.

Druga oblast fokusa za ISO je održivo šumarstvo. Novi ISO 38200, lanac praćenja drveća i proizvoda od drveta, promoviše praćenje u lancu snabdevanja drveta podsticanjem veće upotrebe drveta iz održivih izvora i esencijalno je sredstvo za pomoć u borbi protiv ilegalnog obešumljavanja.

COR 16 - Mir, pravda i snažne institucije - Promovisanje mirnih i inkluzivnih društava za održivi razvoj, obezbeđivanje pristupa pravdi za sve i građenje efikasnih, odgovornih i inkluzivnih institucija na svim nivoima Efikasna, odgovorna i inkluzivna društva i institucije oslanjaju se na dobro upravljanje na svim nivoima, od malih kompanija COR

COR 16 - Mir, pravda i snažne institucije- Promovisanje mirnih i inkluzivnih društava za održivi razvoj, obezbeđivanje pristupa pravdi za sve i građenje efikasnih, odgovornih i inkluzivnih institucija na svim nivoima

do multinacionalnih kompanija i vlada.

Upravljanje je sistem kojim se organizacija usmerava, kontroliše i smatra odgovornom da ostvari svoju suštinsku svrhu na dugi rok.

ISO tehnički komitet ISO/TC 309, Upravljanje organizacijama, stvoren je da konsoliduje dobru praksu za efikasno upravljanje i pokriva širok spektar aspekata, od pravca, kontrole i odgovornosti, do usaglašenosti, korupcije i uzbunjivanja.

Njegov najistaknutiji standard, ISO 37001 (sistemi za upravljanje borbom protiv mita) pomaže u promovisanju mira, pravde i jakih institucija povećanjem transparentnosti i odgovornosti.

Dalji standardi ovog komiteta uključuju ISO 19600, Sistemi menadžmenta za usklađivanje – Smernice i ISO 37000, Smernice za upravljanje organizacijama, koje podstiču dobar pravac i kontrolu

organizacija svih vrsta i veličina.

i unapređenje inovacija.

COR 17 – Partnerstvom do ciljeva Ojačajte sredstva implementacije i revitalizujte globalno partnerstvo za održivi razvoj

Cilj NACORa je da svojim klijentima bude dugoročni partner koji će im kroz standardizaciju omogućiti veću prisutnost na tržištu, bolju prepoznatljivost, kao i povećanje efektivnosti i zadovoljstva korisnika.

Ciljevi održivog razvoja mogu se realizovati samo uz snažnu opredeljenost za globalno partnerstvo i saradnju. Iako je u periodu 2011 - 2014. godine zvanična pomoć razvijenih zemalja za razvoj porasla za 66%, zbog humanitarnih kriza do kojih su doveli sukobi ili elementarne nepogode i dalje je potrebno obezbediti finansijske resurse i pomoć. Mnogim zemljama potrebna je zvanična pomoć za razvoj za podsticanje rasta i trgovine.

Današnji svet je povezaniji nego ikada ranije. Bolja dostupnost tehnologije i znanja bitna je za razmenu ideja

77

Iva Vučković

Izvor: https://www.iso.org/ https://www.rs.undp.org/

SECTION IN ENGLISH

HOW ISO STANDARDS HELP MEET SDGs

“WITH ISO STANDARDS, WE CAN CONTRIBUTE TO MAKING THE 2030 AGENDA A REALITY, SO NO ONE IS LEFT BEHIND.” SERGIO MUJICA, ISO SECRETARY-GENERAL

78

T

he SDGs represent an ambitious plan to enhance peace and prosperity, eradicate poverty and protect the planet. They are recognized globally as essential to the future sustainability of our world.

This plan of action calls on the contribution from all elements of society, including local and national governments, business, industry and individuals. To be successful, the process requires consensus, collaboration and innovation.

ISO has published more than 22 000 International Standards and related documents that represent globally recognized guidelines and frameworks based on international collaboration. Built around consensus, they provide a solid base on which innovation can thrive and are essential tools to help governments, industry and consumers contribute to the achievement of every one of the SDGs. PUTTING IDEAS INTO PRACTICE WITH THE ISO TOOLS For each goal, standards are identified that make the most significant contribution. This serves as a resource for those who are looking for a concrete way in which their organization can play its part. With ISO standards covering almost every subject imaginable, from technical solutions to systems that organize processes and procedures, there are numerous ISO standards that correspond to each of the SDGs. WHO CAN BENEFIT FROM USING ISO INTERNATIONAL STANDARDS? Government Regulators can rely on standards as a solid base on which to create public policy that helps further SDG goals such as human rights, water and energy effi-

79

ciency, public health, and more. Recognized the world over, International Standards also help governments achieve their national and international commitments.

Industry plays a key role in achieving all the SDGs and ISO standards help it do that by providing guidelines and frameworks on everything, from employee health and well-being to energy consumption, to resilient and eco-friendly infrastructures.

Consumers While contributing to the SDGs ranks high on the agenda of business leaders and politicians, many of the benefits are felt at the local community level. Reduced poverty, improved health, cleaner and more abundant water, and safe and secure infrastructures are just some of the benefits to be gained from implementing ISO standards.

Economic ISO International Standards promote economic sustainability by facilitating international trade, improving a country’s national quality infrastructure and supporting sustainable business practices. They cover everything: from efficient farming methods to anti-bribery management systems.

Social ISO International Standards promote social sustainability by helping countries and communities to improve the health and well-being of their citizens. They cover all aspects of social welfare, from healthcare systems and related products to social inclusion and accessibility.

Environmental ISO International Standards promote environmental sustainability by helping businesses and countries manage their environmental impact. They cover such aspects as implementing an environmental management system, measuring and reducing greenhouse gas emissions and energy consumption and encouraging responsible consumption.

surgical implants and instruments, health informatics and related products, among other areas of focus. Notable examples are the ISO 11137 series for the sterilization of healthcare products by radiation.

ISO also develops standards to help local governments promote health and well-being in their communities, such as IWA 18, Framework for integrated community-based life-long health and care services in aged societies and ISO 37101 for the sustainable development of communities.

SDG 4 Quality education - Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all Recognizing the importance of quality education for all, ISO developed ISO 21001, Educational organizations – Management systems for educational organizations – Requirements with guidance for use, the first ever management system standard on education. It is aimed at improving the processes and quality of educational institutions to address the needs and expectations of those who use their services. In addition, ISO’s technical committee ISO /TC 232 develops standards that describe the requirements for learning services provided outside formal education, such as ISO 29993, which covers all types of lifelong learning including vocational education and in-company training (either outsourced or in-house).

SDG 1 No poverty - End poverty in all its forms everywhere

SDG 1 No poverty - End poverty in all its forms everywhere

SDG 5 - Gender equality - Achieve gender equality and empower all women and girls

By providing a platform for best practice in all areas of economic activity, from agriculture to banking, International Standards contribute to the sustainable production of food and resources as well as sustainable employment.

For example, ISO 20400, Sustainable procurement – Guidance, helps organizations develop sustainable and ethical purchasing practices that also benefit the societies in which they operate. It includes guidelines for implementing ethical processes throughout the supply chain.

ISO 37001, Anti-bribery management systems – Requirements with guidance for use, supports business and government in their efforts to build integrity and combat bribery. By instilling an anti-bribery culture within organizations, it helps reduce the large gaps in wealth that are a major cause of poverty in many countries around the world.

Gender equality is a key component of social responsibility, and the empowerment of women and their equality in society is underlined in ISO 26000, Guidance on social responsibility. This standard aims to eliminate bias and promote parity through recommending that organizations have a balanced mix of men and women in governing structures and management, ensure both sexes are treated equally when it comes to recruitment, career opportunities and pay, and make sure the needs of men and women are given equal consideration in company decisions and activities.

Accordingly, NACOR aims to promote equal representation in standardization and to strengthen women's participation in the implementation and maintenance of the management system. For this reason, NACOR employs mostly women, on strategic and operational positions, so the percentage of women engaged is 75%.

SDG 2 - Zero hunger - End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture ISO has over 1600 standards for the food production sector designed to create confidence in food products, improve agricultural methods and promote sustainable and ethical purchasing. They also cover several other areas including nutritional and safety testing, quality, packaging, and traceability. Focusing specifically on the food sector, the ISO 22000 family of standards on food safety management helps organizations identify and control food safety hazards, while related standards such as ISO 26000 (social responsibility) and ISO 20400 (sustainable procurement) encourage socially responsible behaviour and ethical working conditions for agricultural workers and promote ethical purchasing practices throughout the entire food production chain.

SDG 3 - Good health and well-being - Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages Access to quality healthcare is an essential human right. There is over 1300 standards supporting safe, quality medical practices and equipment that help healthcare providers deliver a more reliable and effective service.

These include standards on sterilization methods, medical devices,

80

SDG 6 - Clean water and sanitation - Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all Globally, over 80% of wastewater generated by society flows back into the ecosystem without being treated or reused. In addition, COR

SDG 6 - Clean water and sanitation - Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all

around 40% of the world’s population doesn’t have enough water to sustain its needs.

ISO has many standards for water management, spanning a variety of areas from wastewater and sewerage networks, to water reuse, efficient irrigation, water footprint monitoring, and service activities relating to drinking water supply systems. There are standards, such as ISO 24518, designed to help communities manage their drinking water and wastewater services in the event of a crisis of water utilities.

The recently published ISO 24521 gives practical guidance on the management and maintenance of basic on-site domestic wastewater services. It offers advice on training users and operators, evaluating risks and designing and building basic onsite domestic wastewater systems, making use of alternative technologies that can be set up using local resources.

SDG 7 – Affordable and clean energy - Ensure access to affordable, reliable, sustainable and modern energy for all ISO has more than 200 standards related to energy efficiency and renewables, with many more under development. These ensure the interoperability of devices and systems, which encourages the transition to renewable energy sources and opens up markets for innovations that address the global energy challenge.

ISO 50001, Energy management systems – Requirements with guidance for use, helps organizations of all kinds to use energy more efficiently, through the development and implementation of an energy management system, while the ISO 52000 series of standards for the energy performance of buildings is expected to help the construction industry attain energy efficiency

81

improvements.

In addition, the ISO portfolio boasts a number of standards in support of solar energy, such as ISO 9806, which specifies test methods for assessing the durability, reliability, safety and thermal performance of fluid-heating solar collectors, and the ISO 17225 series, which determines the specifications and fuel quality classes of solid biofuels.

SDG 8 - Decent work and economic growth - Promote sustained, inclusive and sustainable economic growth, full and productive employment and decent work for all International Standards, by their very nature, promote economic growth by setting a common language and internationally agreed specifications that can be applied in the development of national and international regulation.

TRANSFORMING OUR WORLD IS THE AIM OF THE UNITED NATIONS 2030 AGENDA FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT AND ITS CORRESPONDING 17 SUSTAINABLEDEVELOPMENT GOALS (SDGS).

ISO a has many specific standards that promote decent work and full employment, not least ISO 45001, Occupational health and safety management systems – Requirements with guidance for use, designed to help companies and organizations worldwide protect the health and safety of the people who work for them.

Another barrier to economic growth is bribery, which can have a negative impact on employment opportunities.

ISO 37001 on anti-bribery management systems contributes to economic prosperity by helping organizations fight bribery and promote an antibribery culture.

ensuring interoperability, which encourages investment and supports innovation. Moreover, ISO’s ongoing work on innovation management will offer tried-and-tested frameworks that help organizations unleash their innovative potential. This includes future standards ISO 50501 on innovation management systems and ISO 50503 on tools and methods for collaborative innovation partnership.

SDG 10 - Reduced inequalities - Reduce inequality within and among countries Advanced societies rely on a complex quality and compliance system to ensure proper functioning of the market, protect people’s health and safety and preserve the environment. This system is commonly defined as a national quality infrastructure (NQI) and refers to all aspects of metrology, standardization, testing, quality management, certification and accreditation that have a bearing on conformity assessment.

SDG 9 - Industry, innovation and infrastructure - Build resilient infrastructure, promote inclusive and sustainable industrialization and foster innovation International Standards support sustainable industrialization through internationally agreed specifications that meet quality, safety and sustainability requirements.

Covering virtually all industries, they give confidence to investors and consumers by creating an environment in which products and services can flourish. What’s more, ISO standards provide a universal language, thus breaking down technical barriers to international trade. This is particularly important for developing countries as it allows them to compete more easily in the global marketplace.

There are also standards that facilitate business practices and relationships. These include ISO 44001, Collaborative business relationship management systems – Requirements and framework, which provides a common platform to maximize the benefits of collaborative working and assist companies in establishing healthy business relationships, both within and between organizations.

Standards are also important tools in building safe and resilient infrastructures.

For example, there are over a thousand standards for the construction industry that provide internationally agreed guidelines and specifications on everything from the type and status of the soil these buildings stand on to the roof.

International Standards provide a platform for ensuring

SDG 9 - Industry, innovation and infrastructure - Build resilient infrastructure

82

Many developing countries suffer from a weak NQI, which can be a major impediment to their integration into regional and global markets, limiting the opportunities offered by trade and hindering their ability to improve public welfare in vital areas such as health, safety and environmental protection. Part of the ISO Strategy 20162020 involves capacity building for developing countries in areas such as strategy, technical and operational expertise, and relationships with policy makers, to support their participation in international standardization.

This, in turn, helps them strengthen their NQI, thus reducing inequalities within and amongst countries. What’s more, ISO standards themselves contribute to the reduction of inequalities, because they serve as a common language that helps to break down barriers to trade, promote innovation and level the playing field for

SDG 12 - Responsible consumption and production organizations of all types wishing to compete in national and international markets.

We also have specific standards that will help organizations contribute directly to this SDG. ISO 26000, Guidance on social responsibility, for example, provides guidelines on how businesses and organizations can operate in a socially responsible way, which includes encompassing the principles of non-discrimination and equal opportunities. The core subjects and issues defined by the standard comprise human rights, labour practices, the environment, fair operating practices, consumer issues and community involvement.

SDG 11 - Sustainable cities and communities - Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient and sustainable Responsible use of resources, preserving the environment and improving the well-being of citizens are the end goal for experts of ISO technical committee ISO/TC 268, Sustainable cities and communities, whose flagship standard ISO 37101 helps communities define their sustainable development objectives and implement strategies to achieve them.

This core standard is joined by a series of standards on city indicators including ISO 37120 (indicators for city services and quality of life), ISO 37122 (indicators for smart cities) and ISO 37123 (indicators for resilient cities).

ISO also has hundreds of standards on intelligent transport systems, water management, business continuity and community resilience, designed to make communities safe, sustainable and adaptive to face challenges.

These include ISO 22313 (business continuity management systems), ISO 22326 (emergency management), ISO 22395 (guidelines for supporting vulnerable people in emergency situations) and ISO 24526 (water efficiency

e, promote inclusive and sustainable industrialization and foster innovation

83

management systems).

SDG 12 - Responsible consumption and production - Ensure sustainable consumption and production patterns Reducing our environmental impact, promoting the use of renewable sources of energy and encouraging responsible purchasing decisions are just some of the ways that ISO standards contribute to sustainable consumption and production. Working towards these goals, ISO 20400, Sustainable procurement – Guidance, helps organizations incorporate sustainability into their procurement function.

ISO has also developed standards for environmental labelling within the ISO 14020 series. These provide guiding principles for the development and use of environmental labels and self-declarations, as well as preparing for third-party certification programmes, which help validate environmental claims and thus encourage consumers to make better choices. In addition, work is underway on a new standard for sustainable development and social responsibility in the agri-food sector.

Sustainability is also highly relevant when it comes to construction. ISO 15392, Sustainability in building construction – General principles, identifies and establishes general principles for sustainability in buildings and other construction works throughout their whole life cycle, from inception to end of life.

Also supporting sustainable lifestyle choices, ISO 20245, Crossborder trade of second-hand goods, establishes minimum screening criteria for goods traded between countries, helping to drive this alternative consumption pattern by reducing waste and environmental impact.

Protecting and promoting life on land through better use of resources is the objective of hundreds of ISO standards.

For example, the two-part series ISO 14055, Environmental management – Guidelines for establishing good practices for combatting land degradation and desertification, is a welcome addition to the ISO 14000 family of standards for environmental management.

Another area of focus for ISO is sustainable forestry. The new ISO 38200, Chain of custody of wood and woodbased products, will promote traceability in the wood supply chain by encouraging greater use of wood from sustainable sources, and will be an essential tool for helping to combat illegal deforestation.

SDG 16 - Peace, justice and strong institutions- Promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build effective, accountable and inclusive institutions at all levels

SDG 17 - Partnerships for the goals - Strengthen the means of implementation and revitalize the Global Partnership for Sustainable Development SDG 13 - Climate action - Take urgent action to combat climate change and its impacts ISO has a number of standards that play an essential role in the climate agenda, helping to monitor climate change, quantify greenhouse gas emissions and promote good practice in environmental management.

One notable example is the ISO 14000 family of standards for environmental management systems, which details practical tools for organizations to manage the impact of their activities on the environment.

This suite of standards, which includes one of ISO’s most widely used standards – ISO 14001, Environmental management systems – Requirements with guidance for use, covers overall frameworks, audits, communications, labelling, life-cycle analysis and methods to mitigate and adapt to climate change.

Aligned with the Greenhouse Gas (GHG) Protocol and compatible with most GHG programmes, the ISO 14064 series gives specifications for the quantification, monitoring and validation/ verification of greenhouse gas emissions, while technical specification ISO/TS 14067 specifies the principles, requirements and guidelines for measuring and quantifying the carbon footprint of products. Newer standards in this area include ISO 14080, which intends to give organizations a framework to develop consistent, comparable and improved methodologies in the fight against climate change.

SDG 14 - Life below water - Conserve and sustainably use the oceans, seas and marine resources for sustainable development Traceability of fish and environmental management of marine resources are the focus of ISO /TC 234, ISO’s technical committee for fisheries and aquaculture, which provides a unique opportunity to participate in the development of fisheries and aquaculture in a way that respects sustainable development. In addition, ISO /TC 8, Ships and marine technology, has developed over 250 sustainability-related standards for the design, construction, equipment, technology and marine environmental matters related to shipbuilding. In particular, ISO /TC 8’s subcommittee SC 2, Marine environment protection, has standards related to the environmental impact of ships and marine technology, such as the response to oil spills and the management of port waste reception facilities.

SDG 15 - Life on land - Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss

84

Effective, accountable and inclusive societies and institutions rely on good governance at all levels, from small companies through to multinationals and governments. Governance is the system by which an organization is directed, controlled and held accountable to achieve its core purpose over the long term.

ISO technical committee ISO/TC 309, Governance of organizations, was created to consolidate good practice for effective governance and covers a wide range of aspects, from direction, control and accountability, to compliance, corruption and whistleblowing. Its most prominent standard, ISO 37001 (anti-bribery management systems) helps promote peace, justice and strong institutions by increasing transparency and accountability.

Further standards by this committee include ISO 19600, Compliance management systems – Guidelines, and ISO 37000, Guidance for the governance of organizations (currently in development), which encourage good direction and control of organizations of all types and sizes.

SDG 17 - Partnerships for the goals - Strengthen the means of implementation and revitalize the Global Partnership for Sustainable Development Sustainable development goals can only be achieved with a strong commitment to global partnership and cooperation.

Although in the period 2011-2014 the official assistance of developed countries for development increased by 66%, due to humanitarian crises caused by conflicts or natural disasters, it is still necessary to provide financial resources and assistance.

Many countries need official development assistance to stimulate growth and trade.

COR 2 world – Bezisgladi Okončajte than glad,ever postignite Today's more- connected before. bezbednost Better availability of technology and knowledge is essential for the exchange of ideas and the advancement of innovation.

The goal of NACOR is to be a long-term partner for its clients, which through standardization will enable them a greater market presence, better recognition, as well as increasing the effectiveness and customer satisfaction.

Iva Vučković Source: https://www.iso.org/ https://www.rs.undp.org/

Centar za sertifikaciju i nadzor - CESNA

IDENTIFIKUJUĆI POTENCIJALE ZA UNAPREĐENJE, SERTIFIKACIJA OD STRANE CESNA GRUPACIJE POVEĆAVA SPOSOBNOST SVAKE ORGANIZACIJE DA ISPUNI POSTAVLJENE CILJEVE, POVEĆA POVERENJE SVOJIH KLIJENATA I POBOLJŠA KONKURENTSKU POZICIJU NA TRŽIŠTU, UZ SVETSKI VISOK NIVO KVALITETA USLUGE I CENOVNU PRILAGOĐENOST TRŽIŠTU. CESNA sprovodi detaljne i visoko profesionalne provere na nivou koji zadovoljava očekivanja svih zainteresovanih strana.

Proveravači CESNA grupacije imaju bogato iskustvo u pružanju usluga provere i sertifikacije sistema menadžmenta i prilikom provere kombinuju znanje o zahtevima međunarodnih standarda sa znanjem o lokalnim tržišnim uslovima i zakonodavstvu.

CESNA ima za cilj da osigura da bilo koje provere CESNA grupacije doprinose poboljšanju svesti i donose inspiraciju za unapređenje kompanije čiji sistem se procenjuje.

TEHNIČKI KAPACITETI CESNA sprovodi provere u okviru QCERT grupacije, pa stoga poseduje akreditaciju ASIC – akreditacionog tela SAD. Osoblje CESNA grupacije se sastoji od: inženjera, tehničara, inspektora, revizora, trenera i tehničkih eksperata. U zavisnosti od specifičnosti zadatka, CESNA angažuje najkompetentnija lica za sprovođenje usluge.

poslovnoj kulturi i ekonomskoj razvijenosti svakog tržišta na kome nastupa.

RAZUMEVANJE I ODGOVORNOST

MEĐUNARODNO I LOKALNO DELOVANJE

S obzirom da je CESNA samofinansirajuća organizacija, ona zavisi od svojih klijenata. Mi razumemo njihove potrebe i svaka preporuka i komentar su dobrodošli.

Povratne informacije od klijenata su integrisane u sistemima poslovnog planiranja i procedurama.

CESNA je prisutna na međunarodnom tržištu, ali primenjuje politiku osiguranja ispunjenosti lokalnih potreba, pa su uslovi i cene usluga prilagođeni

Centar za sertifikaciju i nadzor - CESNA Stevana Tišme 3a Stari Banovci Telefon: +381 69 333 60 70 e-mail: info@cesna.rs Web: www.cesna.rs

85

STANDARDI U PRAKSI

Standardizacija kao adut u tržišnoj borbi - Podunavlje ad Privredno Drustvo AD «PODUNAVLJE» sa sedištem u ul. Jugoslovenske armije 42, Bačka Palanka je osnovano 1953.g. Kao društveno preduzeće „Podunavlje“ je u novembru 2002.g. ušlo u privatizaciju sa 160 zaposlenih i 17 aktivnih maloprodajnih objekata. Proces privatizacije, otplata kupoprodajne cene je završena 2006.g. da bi danas AD „PODUNAVLJE“ poslovalo sa 127 maloprodajnih objekata i 880 zaposlenih.

Naše maloprodajne objekte možete naći u Juzno-backom okrugu, Juzno-banatskom, Nateritoriji grada Kragujevca, Mladenovca, Sremske Mitrovice, sa dva distributivna centra u Bačkoj Palanci i Kovinu.

Od 2011. godine, AD „Podunavlje“ osniva, sa još 13 partnerskih firmi, DTL DOO Beograd (Domaći trgovački lanac). Zajednička firma je nastala iz potrebe objedinjene nabavke, strateškog povezivanja, pre svega sa domaćim proizvođačima koji razumeju značaj razvoja regionalnih maloprodaja.

Kompanija smo koja omogućava da domaće, sveže i provereno postane dostupno našim potrošačima.

Godinama brinemo o njima i na taj način stvaramo poverenje. Brižni smo jer nam je stalo do ljudi i njihovih porodica, oslanjamo se jedni na druge i verujemo jedni drugima.

Briga i poverenje su uticali na odluku rukovodstva da se uvedu standardi kao preduslov uspešnog poslovanja. Sistem menadžmenta kvaliteta ISO 9001:2015 i HACCP sistem, koji su uspostavljeni sastavni su deo poslovnog sistema kompanije.

Najveći izazov je bio uskladiti zahteve sistema sa praksom i zaposlenima približiti zašto je važno da poslujemo u skladu sa sistemom. Zaposlenima je implementacija delovala opširno dok nisu povezali posao koji rade sa procedurama i obrascima koji su deo njihovog posla. Nakon prvih sastanaka i razgovora, zaposleni su davali sugestije, a nije izostalo ni priznanje da im olakšavamo posao kroz uređenost.

Svest zaposlenih se promenila iz razloga što imaju dostupne informacije, bolje organizovan posao i dokumentaciju koja im pomaže da donesu odluku.

Očekujemo u narednom periodu da

poboljšamo imidž, zatim da zadovoljstvo kupaca i zaposlenih bude još veće.

Usluga je naš adut u borbi protiv nelojalne konkurencije te naš cilj je još bolja usluga i unapređenje u svim oblastima rada.

Očekujemo i marketinške prednosti jer sertifikat je reklama za sebe – on govori o nama i našem trudu, dokazuje da naša kompanija poštuje Zakon o bezbednosti hrane i da je usklađena sa državnom regulativom, što su neki od razloga zbog kojih nam kupci i saradnici veruju.

Takođe, od implementacije očekujemo da nas diferencira od konkurencije jer u budućnosti očekujemo da će zakonodavac kontrolisati obavezno posedovanje HACCP-a i drugih standarda za sve učesnike na tržištu u delatnosti kojom se mi bavimo, a sve u korist potrošača.

SARADNJA SA NACOR-OM Kad govorimo o saradnji, smatramo da „NACOR“ ima veoma odgovoran i profesionalan pristup nama kao klijentu. Od samog početka, konsultant je imao poverenja u našu organizaciju i naš potencijal koji zajedno sa nama razvija i unapređuje.

Tragali smo za pravim načinima da prilagodimo sistem praksi kroz dokumentaciju, obuke, telefonske konsultacije, e-mailove.

Zajedničkim snagama smo radili na vidljivim promenama i ostali na pravom putu.

Zahvaljujemo NACOR-u i konsultantu Dini Raković.

86

Hrana bez glutena - verujete li proizvođačima?

Tržište proizvoda bez glutena je jedno je od najbrže rastućih tržišta i posataje primarni zdravstveni izbor potrošača. Ključ uspeha na svakom tržištu je poverenje potrošača u proizvode i proizvodnju. U nedavnom istraživanju od preko 5000 potrošača, preko 80% je reklo da kupuje proizvode sa oznakom "bez glutena" (GF - glute free) u odnosu na slične proizvode. Istovremeno, 65% ih je reklo da imaju malo poverenja u proizvodnju.

Sertifikacija bez glutena daje potrošačima poverenje u proizvod.

Iako je sertifikat bez glutena star samo 10 godina, 76% anketiranih potrošača u Evropi je reklo da traži znak na pakovanjima da je proizvod bez glutena.

Organizacije za sertifikaciju proizvoda bez glutena su tu da vam pomognu da osvojite poverenje i lojalnost potrošača, dok vam NACOR može pomoći da proces sertifikacije prođe bez bilo kakvih problema.

Program po kom se vrši sertifikacija odsustva na gluten uključuje: procenu rizika, reviziju postrojenja, reviziju opreme, obuku zaposlenih i testiranje proizvoda kako u postrojenju, tako i na mestu kupovine. Ukoliko niste u mogućnosti da samostalno kreirate odgovor na program i plan sertifikacije, NACOR vas može provesti kroz čitav proces brzo i lako, garantujući vam uspeh pri sertifikaciji.

"HRANA KOJU JEDETE MOŽETE BITI NAJSIGURNIJI I NAJMOĆNIJI LEK ILI NAJSPORIJI OTROV. " Nepoznat autor

87

U FOKUSU

ISO da prip 88

Kada je reč o vođenju posla kroz nezgodna vremena, rukovodstvo svih vrsta i veličina organizacija računaju na istrajnost, znanje i prilagodljivost, kako od sebe, tako i od onih oko sebe. Uz dobru pripremljenost i adekvatan pristup, kompanije mogu da podnesu nepredviđene okolnosti i čak iz njih izađu jače nego ranije.

Rešenje leži u implementaciji međunarodnog standarda ISO 22301 - Sistemu upravljanja kontinuitetom poslovanja.

Da biste preživeli pravu krizu, potrebno je mnogo više od spretnosti i poslovne intuicije.

Potrebno je preventivno sistematsko planiranje za detaljnodefinisanje nepredviđenih događaja i dobro uvežbani planovi delovanja, tačnije potreban je ISO sistem upravljanja kontinuitetom poslovanja. Naravno, radi se o međunarodnom standardu ISO 22301 (skraćeno BCMS) i brojnim povezanim ISO standardima koji pružaju zahteve i smernice zasnovane na dobroj međunarodnoj praksi za formalno dokumentovani sistem koji omogućava organizacijama svih vrsta i veličina da se pripreme, reaguju i oporave se od vanrednih okolnosti, incidentnih situacija i slično, kada se one pojave.

Tokom razvoja i života jedne organizacije, pre ili kasnije nastaju razne nepredviđene okolnosti koje mogu manje ili više da utiču na poslovanje, dalji razvoj ili čak opstanak same organizacije.

Možda je u prošlosti misaoni plan za vanredne situacije mogao biti efikasan i dovoljan. Danas je sve zamršenija priroda globalnog poslovanja, u kombinaciji sa podacima koji nam omogućavaju da jasnije razumemo i uzroke i posledice poremećaja, otvorila put uspostavljanju standarda ISO 22301 i njegovoj sve učestalijoj primeni. Prvi put objavljen 2012. godine, ovaj

važan ISO standard ažuriran je 2019. godine pod upravom ISO-ovog tehničkog odbora za sigurnost i otpornost (ISO / TC 292).

Postoje određene razlike između dve verzije, ali to ne treba da vas brine. Činjenica je, da bi ostala efikasna, organizacija mora neprestano preispitivati svoj plan upravljanja kontinuitetom kako bi osigurala da on ostane relevantan i da odgovara svrsi, u određenom vremenu i okolnostima, internim i eksternim uslovima u kojima organizacija posluje. Jedna od klasičnih grešaka planiranja kontinuiteta pretpostavka da je to učinjeno jednom zauvek. Kao aparat za gašenje požara, ne možete ga jednostavno staviti u ugao i zaboraviti na njega. Treba ga redovno održavati i svi bi trebalo da r azumeju kako se koristi. Stvaranje savršenog plana i ostavljanje da skuplja prašinu na polici, ili, još gore, nepostojanje plana, ogleda se u veoma otežanom i čak ponekad zagarantovanom neuspehu kontinuiteta poslovanja jedne organizacije. Pandemija bolesti Covid-19 nas je praktično u to i uverila.

Kako da održavate posvećenost nečemu što,uz malo sreće, nikada nećete morati da koristite?

Izazov BCMS-a je održati ne samo prepo znavanje centralne važnosti plana, već i resursa potrebnih da se on uspostavi i primeni kada je to neophodno, kao i uvežbava i revidira kad to nije. Ključnu ulogu u ovim procesima svakako igra krajnje rukovodstvo organizacije, čiji je zadatak da svesnost o važnosti BCMS-a prenese i na svoje zaposlene, ali i na zaintere sovane strane, budući da i one mogu biti na neki način pogođene usled pojave nepredviđenih okolnosti kojima se ne upravlja adekvatno.

O 22301 - Nema potrebe a se bojite, ako se premite 89

U FOKUSU NIJEDAN POSAO NIJE BEZ RIZIKA

Sledeći korak je identifikovanje rizika koji bi mogli uticati na vaše poslovanje i opstanak generalno. Morate pogledati na šta treba da se primenjuje vaš BCMS i razjasnite njegov opseg, počevši od konkretnih elemenata sadržanih u formalnoj proceni rizika - identifikacija, analiza, procena – na osnovu kojih se kreira plan kontiuiteta poslovanja i njegova primena.

Primena BCMS-a je pitanje primene jasnih i metodičkih postupaka i obezbeđivanja njihovog razumevanja i podrške na svim nivoima u organizaciji. Pored toga, ne sme se podceniti važnost održavanja plana živim i nepristrasnim. Na isti način na koji je pametno redovno ažurirati veštine pružanja prve pomoći ili vežbati vatrogasne vežbe da bi se mirno izašlo iz zgrade pune dima, mnogo puta uvežbavan plan kontinuiteta poslovanja, uverava nas da li on odgovara svrsi i daje očekivane efekte i rezultate u stvarnom svetu, kao što to čini na papiru.

Na šta morate obratiti pažnju ako mislite da će vam trebati BCMS, a niste sigurni odakle da počnete?

Koji su glavni elementi o kojima treba razmišljati?

Nadovezujući se na isti pristup koji se koristi u drugim ISO standardima upravljanja, ISO 22301 će odmah biti poznat svima koji su, na primer, radili sa upravljanjem kvalitetom. Kao i drugi ISO standardi novije generacije, ISO 22301 podrazumeva primenu ciklusa “Plan-DoCheck-Act“. Ukratko, PDCA znači razmišljanje o tome šta ćete prvo uraditi (P-plan); onda to uradite (D-do); zatim se zapitajte da li je ispalo kako je planirano i da li je moglo proći bolje (C-check); a potom unošenjem potrebnih promena kako bi sledeći put u potpunosti ispunio očekivanja (A-act).

Prvi korak je da shvatite šta zapravo radite, razjasnite svoje ciljeve i razmotrite stvari koje bi vas mogle sprečiti da i dalje poslujete. Organizacije se mogu neko vreme boriti sa ovim prvim korakom, ali je on neophodan, budući da mnogi drugi elementi zavise od njega. Drugo, morate da utvrdite važnost identifikujete ljude koji su važni za uspeh organizacije.

Kakav je njihov odnos prema vama, a koje su njihove potrebe ili zahtevi?

Svrha sistema menadžmenta kontinuitetom poslovanja je pripremanje, održavanje i upravljanje ukupnom mogućnošću organizacije da nastavi da funkcioniše tokom i nakon bilo koje vrste poremećaja. Tom prilikom, organizacija iz perspektive svoje delatnosti, ostvaruje konkurentsku prednost, štiti i unapređuje svoj ugled i kredibilitet, ostaje verna uspostavljenim strateškim ciljevima i doprinosi organizacionoj otpornosti. Sa druge strane, iz finansijske perspektive smanjuje direktne i indirektne trošove prouzrokovane

90

„Dakle, na Vama je da odgovorite prvenstveno sami sebi na veliko pitanje: Da li imate svest o važnosti pripreme?" -ističe Dina Raković

poremećajem, iz perspektive zainteresovanih strana štiti svoje zaposlene, svoje okruženje i imovinu, te obezbeđuje poverenje u ostvarenje očekivanja eksternih zainteresovanih strana. Poslednje, ali ne manje bitno, jeste da iz perspektive internih procesa, organizacija pokazuje proaktivno upravljanje rizicima i ostaje efektivna i tokom poremećaja.

Dakle, na Vama je da odgovorite prvenstveno sami sebi na veliko pitanje: Da li imate svest o važnosti pripreme?

Dina Raković

"Onaj koji ne uspe u planiranju, planira neuspeh."

Winston Churchill

91

SOURCE PLATE

PRIRODNA VIBRACIJA UNIVERZUMA “Ako želite da otkrijete tajne univerzuma, razmišljajte u smislu energije, frekvencije i vibracije“, poznata je izreka čuvenog Nikole Tesle.

Vibracija Zemlje je apsolutna i nepromenljiva, dok svi živi organizmi na zemlji, od jednoćeliskih do nas samih, rezoniraju vibracijama koherentnim sa Šumanovom rezonancom, koja predstavlja skup frekvencija u samom vrhu spektra ekstremno niskih elektromagnetnih frekvencija u Zemljinom elektromagnetnom polju.

Oni imaju svoje morfološko polje odnosno auru koja ih okružuje. Svaka komunikacija ćelija u našem telu koja se odvija putem neurona i sinapsi prenosi se u vidu elektromagnetnog impulsa za šta je neophodno energetsko morfološko polje koje posedujemo, koje predstavlja auru koja ih okružuje, a čija je vibracija u konstantnoj promeni.

Ona diše i podložna je spoljnim uticajima - pre svega isprepletanih mreža različitih talasa elektromagnetnog zračenja - koje nisu koherentne sa univerzumom, pa prirodno ni sa nama samima.

Današnje najgore bolesti su okarakterisane upravo kao posledica loše međućelijske komunikacije ili njenog potpunog gubitka. Svaki vid energije koju upiju i obrade naša čula, svesno i nesvesno, pretvara se u elektromagnetni impuls čija percepcija zavisi od protoka energije - količine svesti i svetlosti kojom raspolažemo u tom momentu. Nijedan živi organizam ne levitira u univerzumu, sem ljudi koji su gumenim đonom izolovani od izvora vibracije od koje smo nastali i čiji smo deo.

“Zrno peska širu svest ima, ono zna da je čovek baterija dok po njemu hoda”, rekao je Ćetko Ćorluka.

“Što je proizvod komplikovaniji, ideja o njemu je manja” Ćetko Ćorluka

Izolovan čovek nije u stanju da upije osnovnu vertikalnu sunčevu energiju već oseća umor jer nije u stanju da omogući direktan protok etra. Sa tako energetski izolovanim čovekom je moguće manipulisati jer nije u stanju da vidi i oseti energije koje je upio, te je u toj situaciji nemoguće da iste otpusti, već on ostaje i kreće se

92

unutar njegovog morfološkog polja, time remetući ukupnu komunikaciju centralnog nervnog sistema, endokrinog sistema, zatim hemiju unutar tela, što dovodi na kraju do materijalizacije energetskog problema u fizički. Upravo je materijalizacija problema sam kraj jednog zatvorenog kruga i vrlo složenog procesa, ali početak nove čovekove borbe za zdravlje i život.

Gradovi su danas isprepletani mrežama različitih talasa elektromagnentog zračenja koje nije koherentno sa univerzumom, odnosno sa nama samima.

Elektromagnetno zračenje je moguće meriti na mnogo, nama poznatih i za sad nepoznatih, načina; moguće ga je izraziti u amperima, hercima, voltima i mnogo sofisticiranijim mernim jedinicama.

Vibracija Zemlje je apsolutna i nepromenljiva. Propagiranje povećanja Šumanove rezonance je zabluda kako bi se ljudi adaptirali na nove sisteme zračenja koja su nam implementirana. ŠTA JE SOURCE PLATE ?

Ukratko, SOURCE plate vam omogućava da budete vibracijski spojeni sa univerzumom.

Detaljno: • SOURCE podloga je proizvod koji vam omogućava da budete jedno sa univerzumom, u polju čiji potencijal nazivaju Šumanovom rezonancom, uzemljeni bilo kad i bilo gde, u bilo kom dobu godine, koristeći bilo koju ispravnu utičnicu.

• Ona će vam omogućiti ubrzan duhovni rast usled promene vibracije, odnosno svesti, pa načina percepcije na način vama do sada nepoznat.

• SOURCE podloga je napravljena isključivo od prirodnih materijala jer

korišćenja podloge. Osobe koje su imale probleme sa snom tvrde da su već prvo veče zaspali i probudili se ujutru naspavani, imajući osećaj da je noć trajala jedan tren, što se nije događalo godinama ranije.

Takođe, ispitanici sa problemima endokrinog sistema i oscilacijom hormona zabeležili su kroz laboratorijske hemijske rezultate da su žlezde sa unutrašnjim lučenjem, u proseku nakon 6 - 9 dana korišćenja SOURCE podloge, počele neometano da obavljaju svoju funkciju, što su ispitanici sami mogli osetiti kroz subjektivni osećaj promene raspoloženja. dolaze u dodir sa našim telom. Izborom prirodnih materijala omogućili smo da bude pristupačna.

• SOURCE pologa ima neograničeno vreme upotrebne vrednosti.

• SOURCE podloga ne koristi kompujterski čip već čip novije generacije koji vrši upliv informacija Fibonačijevog niza na prirodan način, time generišući energiju planete Zemlje posebnim tokom, ne koristeći veštački izvor energije za generisanje negativnog Zemljinog naboja, čime energetski i vibracijski dovodi naše telo u balans; • SOURCE podloga koristi apsolutnu energiju planete Zemlje kojoj će se povinovati svaki vid današnjeg lošeg zračenja, takozvane paučine ili prljavog elektriciteta.

Source podloga se razlikuje od svih modernih aparata i oscilatora koji ispuštaju frekvencije u cilju poboljšanja rada ljudskog energetskog sistema.

Sve vrste „new age“ aparata koji veštački prave upliv frekvencija u naše polje, bilo to 432hz ili stimulisanje morfološkog polja čoveka gađajući rezonancu posebnog organa, je primitivna zabluda. Nema protoka energije i procesa čišćenja, odnosno obranja potencijala, već dodatno narušava međućelijsku komunikaciju.

DEJSTVO I REZULTATI Tokom 2020. godine, na prostorima Evrope SOURCE podlogu je koristilo više od 500 ispitanika, što je velik broj ispitanika u samo 6 meseci. Interesantno je da je 100 % ispitanika nakon 5 minuta korišćenja SOURCE podloge osećalo rasterećenost, opuštenost i neopisiv mir, koji se manifestovao kao „leptirići“ u stomaku i grudima, a ono što su mnogi više puta ponavljali jeste da im je osećaj gušenja nestao, dok su hronične aritmije nestajale nakon 3 dana upotrebe.

Otprilike 40 % ispitanika imalo je anksioznost koja je nestala nakon 7 dana

ENERGIJA PRIRODE

93

SOURCE podloga je namenjena svima, prvenstveno kao preventiva, a prvi rezultati se osećaju odmah nakon prvog korišćenja.

Svi živi organizmi na Zemlji, od jednoćelijskih do nas samih, rezoniraju vibracijama koherentnim sa Šumanovom rezonancom.

Svi organizmi imaju svoje morfološko polje, odnosno auru koja ih okružuje, a svaka komunikacija ćelija u našem telu koja se odvija putem neurona i sinapsi prenosi se u vidu elektromagnetnog impulsa za šta je neophodno energetsko morfološko polje koje posedujemo.

H R AN A

ZAŠTO SE PONOVO SADI STARA SOR Kažu da se mirisi najduže pamte...

Ako imate dovoljno godina da pamtite kako je izgledala pijaca u maju pre recimo dvadesetak godina, sigurno se sećate mirisa jagoda koji se tada širio i baka za tezgama koje su ih lopaticama ubacivale u kesu. Bilo je tu i blata na jagodama, a poneka je morala da se baci kada bismo ih kod kuće probrali, ali su ti mirisi i ukusi ostali urezani duboko u našem sećanju.

Vremenom su stvorene modernije sorte sa krupnijim plodom, većim prinosom, pogodnije za transport, pa je polako prisustvo ove sorte izostajalo na tržištima i trpezama, prvo Evrope, pa polako i kod nas. Zamenile su je druge konzumne sorte od kojih poneke samo izgledom liče na jagodu, dok za ukus više niste sigurni.

Na našim prostorima, na sreću, jagoda još uvek ima ukus jagode zato što se pretežno gaje sorte Kleri i Džoli, dok za one koje stižu iz Španije, Grčke ili Turske Turske ukus i aroma nisu karakteristični. Razlog tome je što kod sorti koje se uvoze u prvom planu čvrstoća ploda zbog dugačkog i dugotrajnog puta koji jagoda mora da pređe od berbe do isporuke, a ukus je potisnut u drugi plan.

Ta sećanja dugujemo sorti jagode koja se ranije najviše gajila, a naziva se Zenga zengana (Senga Sengana).

Stvorena u Nemačkoj sredinom 20. Veka, Zenga zengana karakteriše je sočan čvrst plod tamnocrvene boje i izražene arome. Tada se gajila na zemlji bez zalivnih sistema, pa otuda i ono gorepomenuto blato na jagodama kojeg se sećamo.

PREDNOSTI UZGOJA ZENGA SORTE I pored toga što više nije toliko prisutna na našim trpezama, Zenga nije u potpunosti zaboravljena. Zadržala je važnu ulogu kao sorta namenjena preradi. Iako stara više od pola veka, i dalje je teško naći bolju sortu za proizvodnju sokova i džemova, dok se zamrznuta koristi kao poluproizvod. Ova sorta je pogodna i za proizvođače početnike koji, primenjujući osnovne agrotehničke mere, mogu postići odlične rezultate, jer je proizvodnja Zenge namenjene industriji znatno jeftinija i jednostavnija od proizvodnje konzumnih sorti jagode.

94

zemalja, najčešće Nemačke. Sadi se na leto tokom jula i avgusta, a nabavku sadnica potrebno je isplanirati ranije, najbolje do sredine proleća.

Zenga se svrstava u visokorodne sorte i ukoliko se gaji na polietilenskoj malč foliji sa sistemom za navodnjavanje kap po kap, ostvaruju se prinosi od 35 t/ha, gde profit iznosi 10.000 eura.

Naravno, potrebno je sprovoditi adekvatnu prihranu i zaštitu koja je u ovom slučaju znatno lakša i jeftinija neko kod

konzumnih sorti, jer je biljka sama po sebi snažna i vitalna, otporna na sušu i bolesti koje napadaju jagodu, od kojih je najopasnija i najčešća Phytophthora fragariae.

Na našoj teritoriji neretko se javljaju kasni mrazevi koji mogu oštetiti cvet i smanjiti prinose. Zenga je i tu u prednosti, jer spada u sorte sa srednje kasnim vremenom cvetanja, pa je mala verovatnoća pojave mraza u tom periodu.

BERBA

RTA JAGODE ZENGA?

Jedna od najzahtevnijih operacija u proizvodnji jagode je berba. U procesu berbe najuočljivija je prednost proizvodnje jagode namenjene industrijskoj preradi u odnosu na konzumnu jagodu. Kod industrijske jagode plodovi se beru redom, bez peteljki, a radna snaga ne mora da bude posebno obučena i usredsređena na pažljivo biranje plodova, koji u ovom slučaju moraju da budu samo zdravi i zreli. Zbog toga se berba odvija brže i sa manjim brojem potrebnih radnika.

Brojne su prednosti ove stare sorte, a Zenga je svojim kvalitetom zaslužila da ponovo bude aktuelna, a kako trend pokazuje možda aktuelnija i više nego ikad pre.

sa porastom broja hladnjača i prerađivača voća. Manji proizvođači se okreću ovoj sorti zbog sigurnog plasmana hladnjačama koje se bave otkupom ploda namenjenog industrijskoj preradi. Veće zasade, od nekoliko hektara, podižu vlasnici hladnjača koji žele da zadrže kontrolu nad procesom proizvodnje kako bi osigurali kvalitet ploda i obezbedili sirovinu.

Jelena Marinković

Rastuća tražnja za organskom proizvodnjom je još jedan razlog za gajenje Zenge. Zbog visoke tolerantnosti na bolesti i štetočine, kao i na sušu, Zenga se može gajiti sa redukovaom

primenom pesticida i veštačkih đubriva. Sve ovo omogućuje ovoj sorti jagoda da ostvari pun potencijal slasti i aroma koji je karakterišu i da zadovolji zahteve potrošača organskih proizvoda koji su spremni da kvalitet plate više.

ISPLATIVOST Najvažniji razlog sve većeg broja novih zasada, svakako je isplativost investicije. Uložena sredstva se vraćaju već u prvoj godini, a ukoliko se posadi sertifikovan sadni materijal Ministarstvo poljoprivrede Republike Srbije takav rasad subvencioniše sa 5065% od uloženih sredstava.

Prilikom podizanja zasada Zenge, prvo i najvažnije o čemu treba povesti računa je kako obezbediti dobar sadni materijal. Kod nas je proizvodnja zdravog i kvalitetnog rasada teška i nestandardizovana i zato se on uvozi iz evropskih

95

STANDARDIZACIJA U PRAKSI

JOB D.O.O.

BEZBEDNOST I ZDR RADU - NAŠ P Naši klijenti su najrazličitije kompanije, poznate i manje poznate, velike i male firme, ali sa kojima radimo sa punom pažnjom i posvećenošću, dugoročno, osećajući da smo im postali nezamenljiv partner u poslovima koje im vodimo.

JOB d.o.o. je svojim dugogodišnjim poslovanjem postigao značajan uspeh u upravljanju sistemima bezbednosti i zdravlja na radu i zaštite od požara kod mnogih klijenata i omogućio sigurnost rukovodstvu ovih kompanija od neplaniranih poslovnih i zakonskih rizika, svodeći rizik za njihovu odgovornost pred zakonom na minimum. Naši klijenti nisu platili ni jednu kaznu po osnovu bezbednosti i zdravlja na radu ili zaštite od požara koje se kreću i do 1.000.000 dinara. Za 90% naši klijenti smanjili su rizik od povreda na radu, samo zato što su zaposleni imali pravovremenu obuku i bili su upoznati sa svim rizicima i merama koje treba da sprovode

u toku rada. U poslednjih 5 godina naši klijenti uspešno su prošli kroz više od 120 detaljnih kontrola inspekcija, koje su kontrolisale rezultate našeg rada u tim kompanijama.

Početkom 2020. godine stigla je vest da se u Kini pojavio novi virus veoma opasan za zdravlje ljudi, a onda je javljeno da se virus veoma brzo širi, i na kraju da je stigao i u Evropu. Nismo čekali druge, iako se malo znalo o virusu, odmah smo preduzeli mere na obaveštavanju i pripremi naših klijenata na pojavu virusa, na šta smo danas ponosni. Činjenica je da je pandemija zarazne bolesti COVID-19 neverovatnom brzinom promenila svet u kom živimo i radimo.

U početku panika, a kasnije strah koji još uvek traje, reklo bi se da potiču od suočavanja sa nepoznatom situacijom i kontradiktornim informacijama i

96

porukama koje se javno u kontinuitetu plasiraju i iznose. Stanovništvu sveta je nametnuta obaveza da odlučuje i bira o pitanjima za koja nije kompetentno u smislu da li da se vakciniše ili ne i to na svoju odgovornost, da raspravlja o pouzdanosti uvedenih mera, a sve dodatno komplikuje stvar protivurečnostima u stavovima pojedinaca iz stručne javnosti, prvenstveno lekara, epidemiologa i ostalih zdravstvenih radnika koji u želji da pomognu stvaraju dodatnu zabunu i sumnju kod stanovništva u ispravno ponašanje.

Još početkom 2020. godine, JOB d.o.o. kao kompanija koja je specijalizovana za pruža-

Osnivač i vlasnik Job d.o.o. g-din Nebojša Miletić

RAVLJE NA POZIV! nje usluga bezbednosti i zdravlja na radu i zaštite od požara, kao i uvek, bila je u službi zaštite zdravlja i bezbednosti zaposlenih.

Prepoznali smo na vreme važnost vesti da je virus stigao u Evropu i nismo čekali. Iako se o virusu i bolesti koju izaziva veoma malo znalo, odmah smo stupili u kontakt prvo sa stručnjacima iz Instituta Batut, a onda i sa drugim lekarima specijalistima. Oni su nam dali okvirne savete i preporuke, koje smo odmah razradili i pretočili u prigodno uputstvo za sve naše klijente, koje je sadržalo mere prevencije i zaštite od COVID-19 koje su i danas aktuelne, i nalaze se na gotovo svim ulaznim vratima firmi širom Srbije. Stvar sa virusom je u početku pandemije u Srbiji, u poslovnom svetu bila „ničija stvar“ u smislu nadležnosti. Stručna lica koja se bave bezbednošću i zdravljem na radu su uglavnom inženjeri, i nisu zdravstveni radnici, što je kod njih stvorilo otpor da se upuste u ovu temu koju je nametnula pojava virusa. Mi smo se prvi usudili da se uhvatimo u koštac sa ovim

problemom, bez obzira što smo i mi svi inženjeri, ali naši stručnjaci su, oslanjajući se na znanje u upravljanju vanrednim situacijama, napravili prvi Plan primene mera za sprečavanje pojave i širenja epidemije zarazne bolesti COVID-19. Prvi primer ovog dokumenta urađen je u JOB-u i dat je javno na raspolaganje celoj Srbiji, pre svega poslodavcima, Upravi za bezbednost i zdravlje na radu i firmama koje se bave istom delatnošću kao i mi, a onda se iz tog teksta rodio kasnije i Pravilnik o preventivnim merama za bezbedan i zdrav rad za sprečavanje pojave i širenja epidemije zarazne bolesti koji je objavila Uprava, a i pojedinačno svaki Plan koji je modifikovan na bazi našeg teksta. Ovo je bio naš doprinos, da u domenu u kom smo mi najbolji, a nismo lekari kojima svi dugujemo najveću zahvalnost u spasavanju života, pomognemo društvu

97

da reši pitanje zaštite od virusa, i na taj način da sva pravna lica zadovolje i zakonsku obavezu, ali i suštinski organizuju svoj sistem zaštite.

Formula našeg uspeha su znanje, disciplina, posvećenost i kontinuirani rad Svesni smo da smo po teoriji „mala firma“, ali koja pomaže najrazličitijim kompanijama, različitih delatnosti, od muzeja, preko proizvodnih firmi do banaka i IT sektora da uspešno implementiraju zakone iz naše oblasti. Kao mala firma, moramo uvek biti spremni na nove izazove iz okruženja, svesni da samo spremnošću da reagujemo na svaku promenu, možemo opstati i uspeti u svojim namerama. Na tom tragu, formula našeg uspeha ogleda se u znanju, disciplini, posvećenosti i vrednom radu svakog pojedinca.

Znanje je nešto na čemu najviše insistiramo, i kao imperativ postavljamo visoke ciljeve u kompetentnosti svakog zaposlenog, jer mi u suštini našeg poslovanja imamo činjenicu da „prodajemo znanje“. Znanje je nešto što je najvrednije, pravo znanje se dugo stiče, ono nije pročitana vest sa Interneta ili kratka informacija koja je dobijena od nekog, a važno je i iskustvo koje ne sme da izostane. Znanje je nešto što niko ne može da vam oduzme i ono je samo vaše, zato je i toliko vredno. U kolektivu imamo jednog doktoranta industrijskog inženjerstva, četiri magistra tehničko-tehnoloških nauka, šest diplomiranih inženjera, jednog diplomiranog pravnika i tri diplomirana menadžera. Naši inženjeri su stručnjaci iz različitih oblasti i to elektrotehnike, arhitekture, bezbednosti i zdravlja na radu, zaštite životne sredine, rudarstva i industrijskog menadžmenta.

U JOB-u se sprovodi mentorski program za svakog pojedinca, gde svako od zaposlenih kreira plan ličnog razvoja, koji zajedno sa svojim mentorom ostvaruje kroz vreme. Ideja je da svi zaposleni budu uključeni u široku sliku poslovanja , i da se umesto pukih izvršioca stvaraju ljudi koji razumeju zašto nešto rade. „Kako“ da rade svi nauče, ali mi insistiramo na traganju za odgovorom na pitanje „zašto nešto radim?“. Važno nam je da naši ljudi razumeju zašto nešto rade, jer verujemo da ljudi podržavaju samo onaj svet u čijem stvaranju oni učestvuju. Veliku podršku u obuci naših zaposlenih na ovu i slične teme dobijamo od kompanije Methodes iz Beograda, koja je lider u oblasti obučavanja ljudi u sferi komunikacije, liderstva i čuvenog programa „7 navika uspešnih ljudi“ (Stiven R. Kavi) sa kojom organizujemo treninge za sve zaposlene kad god nam se ukaže prilika.

Sa druge strane, da bismo ostvarili kvalitet u poslovanju, neophodna nam je disciplina.

Najveću zahvalnost u postignutoj disciplini u poslovanju, planiranju, vođenju i kontroli procesa, urednosti u formama i sadržaju naše interne i eksterne dokumentacije dugujemo uvedenom IMS-u. U implementaciji ISO standarda još 2010. godine pomagala nam je konsultant Iva Vučković iz NACOR-a, kao i sada u reviziji sistema i uvođenja novih standarda. Veoma smo zahvalni njoj i njenom timu na profesionalnosti i posvećenosti u implementaciji standarda,

98

na osnovu kojih smo kreirali dokument meri i slici.

Posvećenost leži u činjenici da je prvo JOB-u to da je klijent uvek na prvom m dalje priče, stavlja se tačka. Ako je pot radno vreme, doba dana ili noći, prepre se posao za klijenta ne završi na najbo u roku.

I tako je od prvog dana. Ošljarenje i pov strane reči, i kad god neko od nas poku drugim putem, sistem ga sam „izbaci iz moguće biti drugačiji u kolektivu u kom posvećuje poslu. U JOB-u uvek ima po ga nema.

taciju po našoj

što naučimo u mestu, i tu nema trebno, ne postoji eka ili izgovor da olji mogući način, i

vršnost su nam uša da krene z igre“ jer je nem se vredno radi i sla i kad se čini da

Kontinuitet postižemo tako što se nikada ne zadovoljavamo postignutim i stalno podižemo lestvicu kvaliteta. Jednostavno znamo da kad klijent prođe našu kontrolu i ispuni mere koje propisujemo u skladu sa zakonom, on neće imati problema sa inspekcijom, ali to nije naš jedini cilj. Cilj nam je da naša priča zaista i dopre do ljudi u kompanijama, da stvorimo uslove za saradnju svih zaposlenih u kompaniji na temu koja ih se lično tiče – zaštita njihovog zdravlja i bezbednost na radu. Naši klijenti su naši dugogodišnji partneri, sa većinom njih radimo preko 10 godina, a neke od njih su i javno podelile utiske o našem radu, koje smo objavili na našem sajtu www.jobgd.com i na koje smo posebno ponosni.

Mi verujemo da put do razuma svakog pojedinca vodi preko njegovog srca. Često na poslu svi zajedno razgovaramo o raznim temama, ne samo o poslu koji treba da se završi, čime se još bolje upoznajemo i zbližavamo kao kolege.

Naš osnivač i vlasnik firme g-din Nebojša Miletić često ume da kaže da nije osnovao firmu sa idejom da on bude alfa i omega ili „gazda“ kako ih inače zovu u Srbiji koji izdaje naređenja i sve drži u svojim rukama, već da bi stvorio tim saradnika u kolektivu gde se neguje različitosti, podržava kreativnost i energija, forsira napredovanje pojedinaca u svakom smislu (i lično i profesionalno), kao i samostalnost u radu, a sve sa ciljem da svi zajedno rado dolazimo u JOB, sa idejom da je naš posao, naš poziv. Šef nas poredi sa fudbalskim timom, i naše pozicije u firmi objašnjava kroz timski rad i igru, u kolektivu gde nije svako i ne treba da bude Ronaldo ili Mesi, ali da je svaki igrač koristan član tima koji na kraju pobeđuje. Mi negujemo taj timski duh, negujemo svoj kolektiv i rukovodimo se time da od ljudi možeš da očekuješ samo ono što si u njih uložio, a to su vreme, mentorstvo, podrška, obuke (stručne i obuke koje razvijaju lične sposobnosti), fer plata i nagrada, i na kraju ljubav prema ljudima koja se oseća. Mi verujemo da put do razuma svakog čoveka vodi preko njegovog srca, pa nam je najvažnije da srcem pokazujemo dobrodošlicu svakom novom članu našeg kolektiva, ali isto tako srcem i nastojimo da svako od nas da svoj maksimum u radu sa klijentima koji su nam prioritet i iznad svega.

99

Rad sa klijentima je veoma složen proces, uključuje i stručno znanje, ali i mnoge druge veštine naših ljudi koje su nužne za ostvarivanje dugoročne saradnje sa sa klijentom i njegovog zadovoljstva.

Hrabro sa izazovima Iskreno, ne postoji kolektiv niti posao u kom je sve idealno. Kao i drugi, i mi se suočavamo svakodnevno sa raznim izazovima, različitim otporima prema „izlasku iz komforne zone“ koji postoje u svakom od nas, i ne ide sve uvek onako glatko kako bismo možda želeli da ide, ali nam je na tom putu najvažnija ideja, da samo zajedno, možemo stvoriti tim koji traje i pobeđuje.

Ivana Miletić Rukovodilac za bezbednost i zdravlje na radu u JOB d.o.o. Beograd

U PRAKSI

Korupcija je globalni problem i zahteva zajednički jezik koji će ga rešiti. Tu na scenu stupa ISO 37001.

MICROSOFT U BORBI PROTIV KORUPCIJE – ISO 37001

Objavljen 2016. godine, ISO 37001 je prvi međunarodni sistem za upravljanje borbom protiv korupcije osmišljen da pomogne organizacijama u borbi protiv rizika od korupcije u sopstvenim procesima. Iako na prvi mah deluje da je u pitanju standard kreiran isključivo za potrebe državnih organa, institucija i preduzeća, njegova primena je i te kako prisutna i u privatnom sektoru.

Microsoft je, među prvima na svetskom nivou, objavio planove za usvajanje ISO 37001, međunarodnog standarda za borbu protiv korupcije, u svim svojim procesima, imajući u vidu sve benefite koje primena zahteva ovog standarda može da donese, ali i sa željom da i drugi slede njegov primer. ŠTA JE ISO 37001?

Jednostavno rečeno, to je standard protiv podmićivanja

100

koji će pomoći organizacijama u implementaciji i održavanju efikasnog programa za borbu protiv korupcije i promovisanje etičke i poslovne kulture. ISO 37001 je dobrodošla vest za organizacije koje posluju kako samo u okvirima matičnih država, tako i van njihovih granica.

Govoreći u ime kompanije, Judd Hesselroth, programski direktor u Microsoft Office of Legal Compliance, rekao je da ISO 37001 propisuje jedinstven način za definisanje najboljih praksi u borbi protiv korupcije, pružajući svakoj organizaciji načine za procenu, poboljšanje ili izgradnju vlastitog programa protiv mita. Osim što minimizira rizik od korupcije i finansijskih gubitaka, i može da pomogne i javnom i privatnom sektoru na najmanje nekoliko načina, ISO 37001 utiče na osnaživanje poverenja zainteresovanih strana (klijenata, dobavljača, akcionara, itd.).

Prema Microsoft-ovom direktoru programa za usklađivanje pravnih propisa, primena standarda ISO 37001 može doneti konkurentnu prednost organizacijama bilo

Ukratko, imajući sistem upravljanja protiv mita, kao što je ISO 37001, organizacija se obavezuje da će kontinuirano raditi na sprečavanju pojave korupcije u svojim redovima.

koje veličine ili strukture, pomažući im u izgradnji poverenja i ublažavanju rizika od podmićivanja. Za veće organizacije koje posluju u različitim delovima sveta, globalna primenjivost ISO 37001 je od velikog značaja. „Završiti posao“ je jedna stvar, ali podmićivanje ima mnogo mračniju stranu: nedostatak konkurencije, isporuka roba i usluga ispod standarda, distorzije cena i gubitak stranih investicija. Više od bilo koje druge vrste profesionalnih prevara, podmićivanje dovodi do značajne finansijske štete i štete po reputaciju, prema Asocijaciji sertifikacionih ispitivača prevara, najvećoj svetskoj organizaciji za borbu protiv prevara i vodećoj instituciji za obuku i obrazovanje za borbu protiv prevara. Korupcija je globalni problem i zahteva zajednički jezik koji će ga rešiti. Tu na scenu stupa ISO 37001.

ISO 37001 po prvi put definiše jedinstveni međunarodno priznat skup mera koje se odnose na poštovanje pravila protiv podmićivanja. ISO 37001 predstavlja zajedničku osnovu gde sve organizacije, bez obzira na veličinu i lokaciju, imaju istu osnovu za usklađenost. Takođe je dizajniran da se lako integriše sa postojećim procesima upravljanja i drugim šemama upravljanja rizikom. Standard, koji je zamenio britanski nacionalni standard BS 10500, pruža niz zahteva koji predstavljaju globalno priznatu dobru praksu za borbu protiv mita. Ona se zasniva na uputstvima različitih organizacija, kao što su: Međunarodna trgovinska komora, Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj i druge, predstavljajući globalni konsenzus o vodećim načinima borbe protiv podmićivanja. Korupcija je veliki gubitak za ekonomski razvoj i mnoge kompanije title to begin here su već uložile značajno vreme i resurse u razvoj internih sistema i procesa za sprečavanje mita. ISO 37001 je dizajniran da podrži i proširi te napore, istovremeno osiguravajući transparentnost i jasnoću o merama i kontrolama koje kompanije treba da uspostave i kako ih implementirati na najefikasniji i najdelotvorniji način.

KOJI SU ZAHTEVI STANDARDA ISO 37001?

Povećaju ugled, prestiž i poverenje; Obezbede metodologiju za dobijanje ispravnih dokaza i dokumentacije tokom Standard ISO 37001 zahteva od orgainternih istraga i uspostave plan remedijanizacija da preduzmu niz mera, srazmernih cije prema standardu. njihovim okolnostima, da spreče, otkriju i reše pitanje podmićivanja.

Microsoft ohrabruje organizacije, bez Ove mere podrazumevaju: obzira na industriju, da usvoje novi standUsvajanje politike borbe protiv podmićivanja, Imenovanje lica za poštovanje propisa, Proveravanje i obuka zaposlenih, Sprovođenje procene rizika, Sprovođenje finansijskih i komercijalnih kontrola, Podsticanje postupaka izveštavanja i istrage, Komuniciranje o politikama, procedurama i zahtevima sa svim zaposlenima i drugim zainteresovanim stranama.

Ukratko, imajući sistem upravljanja protiv mita, kao što je ISO 37001, organizacija se obavezuje da će kontinuirano raditi na sprečavanju pojave korupcije u svojim redovima.

DA LI ISO 37001 MOŽE DA GARANTUJE ODSUSTVO KORUPCIJE U JEDNOM SISTEMU? Odgovor je, nažalost, da ne može pružiti apsolutnu sigurnost. Međutim, usklađenost sa novim standardom će pomoći organizacijama da imaju odgovarajuće mere koje su osmišljene da spreče podmićivanje od strane organizacije ili protiv nje. Bitno je istaći da je ISO 37001 fleksibilan alat koji se može prilagoditi veličini i prirodi svake organizacije i riziku podmićivanja s kojim se suočava.

Takođe, nudi mogućnost za eksternu sertifikaciju i šansu za organizacije da: Maksimiziraju finansijske dobitke ili minimiziraju finansijske gubitke stvaranjem kontrola, procedura i procesa za ublažavanje mita i korupcije; Stvaraju kulture borbe protiv podmićivanja za kompanije i javne organizacije; Stvaraju prednosti među konkurentima;

101

ard, dokazujući da je dosledan pristup antikorupcijskim programima dobra stvar.

To bi, zajedno sa objektivnim i nezavisnim procesom sertifikacije, trebalo pozitivno uticati na poverenje da kompanije koje sertifikuju ISO 37001 čine sve što razumno mogu kako bi smanjile korupciju.

U kratkom vremenu, čini se da ISO 37001 dobija priznanje kao održiv mehanizam u borbi protiv podmićivanja, gde ga kompanije i vlade prihvataju i implementiraju kroz svoje procese. Za sada je sigurno zaključiti da su predanost i delovanje izazov u svakoj organizaciji i ključ za delotvorne programe upravljanja protiv mita.

SOS DEČIJA SELA SRBIJA – DOM PUN LJUBAVI ZA SVAKO DETE Deca i mladi bez roditeljskog staranja u centru su svega što rade.

Podršku im pružaju kroz tri programa: SOS Dečije selo Kraljevo, tri Centra za podršku porodici i Centar „Jaki mladi“.

U SOS Dečijem selu Kraljevo, u proteklih 17 godina, dom je našlo više od 170 dece bez roditeljskog staranja. Ovo je jedinstven koncept brige koji podrazumeva da hranitelji žive sa decom i mladima 24 časa dnevno, svih 365 dana u godini, i to u porodičnim kućama specijalno napravljenim za višečlane porodice, u okviru samog Dečijeg sela. Oni brinu o deci, usmeravaju njihov razvoj dece ujedno vodeći i domaćinstvo. „Svakodnevnu podršku hraniteljima i deci pruža naš stručni psiho-pedagoškog tim SOS Dečijeg sela Kraljevo. Ovaj program obezbeđuje da biološka braća i sestre ostanu zajedno u istoj porodici, što predstavlja specifičnost naše brige. U našim porodicama deca žive dok ne postignu individualnu spremnost da pređu u „Zajednicu mladih“, koja predstavlja drugu fazu naše dugoročne brige, a zatim i u polusamostalni život do potpunog osamostaljivanja,“ – ističe Vesna Mraković Jokanović, nacionalni direktor SOS Dečija sela Srbija.

se razvijanju roditeljskih veština, ekonomskom osnaživanju i njihovoj integraciji u društvenu zajednicu. „Kroz karijerni Centar „Jaki Mladi” pružamo podršku mladima uzrasta od 16 do 30 godina, odraslim u domovima ili hraniteljskim porodicama, koji imaju ili su imali status dece bez roditeljskog staranja. Naš stručni tim pruža im psiho-socijalno savetovanje i pomoć pri zapošljavanju, čime se podiže samopouzdanje i

SOS Dečija sela Srbija nastala su 2004. godine sa misijo nevolji, pomognu im da izgrade svoju budućnost i dop Pružaju dom pun ljubavi za svako dete, negujući individ njihovim potrebam

Centar za podršku porodici

SOS Dečija sela Srbija imaju i tri Centra za podršku porodici i to u Beogradu, Nišu i Kraljevu. Centri za podršku porodici pružaju edukativnu, savetodavnu, psiho-socijalnu i materijalnu podršku porodicama u riziku kako ne bi došlo do izdvajanja dece. Zajedničkim trudom i zalaganjem, uz mnogo požrtvovanosti, doprinosi

102

Desno: Dečije selo Kraljevo Dole levo i desno: Centar „Jaki Mladi”

Zahvaljujući podršci građana i kompanija deca i mladi uključeni u sve programe koje sprovode SOS Dečija sela Srbija dobijaju šansu za srećniji život, odrastanje i razvoj, uz tople reči podrške, ljubav i razumevanje.

Mladi dobijaju priliku da se zaposle i rade posao od koga mogu samostalno da žive, a porodice osnažuju svoje roditeljske kapacitete, ostaju na okupu i u mogućnosti su da deci obezbede pravilan rast i razvoj, i adekvatan nivo brige i staranja.

om da stvore porodice za decu i mlade u prinesu razvoju zajednica u kojima žive. dualni i kontinuirani pristup prilagođen ma.

zapošljivost mladih,“ ističe Jokanović. Do sada je usluge Centra „Jaki mladi“ koristilo više od 700 mladih koji napuštaju alternativnu brigu.

103

Postanete i vi prijatelj dece i mladih bez roditeljskog staranja i porodica u riziku.

To možete učiniti uključivanjem u Klub “Zlatno srce” putem web sajta organizacije, uključivanjem u Klub Prijatelja, kroz novčane donacije ili donacije u proizvodima i uslugama ili uplatom donacije na dinarski ili devizni račun SOS Dečija sela Srbija.

Više informacija o njihovom radu pronaći ćete na: www.sos-decijasela.rs ili pozivom na broj: +381 11 3989 776.

HRANA

Tajna Eko tajne Čuvari starih recepata

Reč ekologija dolazi iz starog grčkog jezika

„oikos“ - dom, domaćinstvo i „logos“ - nauka, izučavanje.

Eko Tajna, registrovana i osnovana početkom 2019.godine kao reakcija nekoliko mama i baka na preveliku prisutnost industrijske hrane koja u velikoj većini ima u sebi vrlo problematične sastojke. Prosečan potrošač jednostavno nije osvešćen i „obučen“ da pročita deklaraciju kako bi znao da prepozna i razdvoji „žito“ od „kukolja“.

Pod sloganom „Čuvari starih recepata” Eko Tajna nastoji da sačuva tradiciju iza koje se krije dobar ukus i još bolji kvalitet hrane. EKO TAJNU čine udružene žene sa savremenom organizacijom koje prave odličnu hranu kontrolisanog kvaliteta, tradicionalnih recepata u jedinstvenom prostoru na malom salašu u Sremu.

Tajna EKO TAJNE - domaći proizvodi sa sela kontrolisanog kvaliteta - stari recepti - ručna proizvodnja u kontrolisanim uslovima - savremena organizacija

Sa EKO TAJNOM znate šta jedete Svi proizvodi Ženske zadruge EKO TAJNA su proizvedeni na tradicionalan i prirodan način bez upotrebe štetnih hemijskih inputa, aditiva ili štetnih metoda u bilo kom procesu na putu do potrošača.

Sirovina je proizvedena u kontrolisanim uslovima, od poznatih proizvođača i samih članova zadruge. Sam način prerade i proizvodnje je sproveden u uslovima koji zadovoljavaju sve stand-

104

arde za proizvodnju hrane. Sve proizvode kontroliše Enološka Stanica Vršac.

Prirodni proizvodi, koji nemaju štetni uticaj na ljude, životinje i našu planetu.

Međutim, osnovna misija EKO TAJNE, pored proizvodnje zdrave, hrane jeste i osvešćavanje potrošača o načinu čitanja etiketa i deklaracija na proizvodima, kako bi znali da izaberu za sebe najbolje moguće.

KAKO ČITATI ETIKETE SA NUTRITIVNIM VREDNOSTIMA Tabela nutritivne vrednosti namirnice se po samom zakonu mora naći na pozadini svakog proizvoda i mora sadržati određene informacije o proizvodu. Sve te informacije treba da imaju funkciju kako bi znali šta jedemo i šta sadrži određeni proizvod. Poznavanjem sastojaka određenih proizvoda može pomoći u dobrom izboru zdrave hrane kao i izbegavanju zasićenih masti, dodatih soli i velikih količina šećera.

Etikete sa nutritivnim vrednostima moraju ispratiti stroga pravila regulisana Pravilnikom o deklarisanju, označavanju i reklamiranju hrane koje je propisala država.

Pod sloganom „Čuvari starih recepata” Eko Tajna nastoji da sačuva tradiciju iza koje se krije dobar ukus i još bolji kvalitet hrane. EKO TAJNU čine udružene žene sa savremenom organizacijom koje prave odličnu hranu kontrolisanog kvaliteta, tradicionalnih recepata u jedinstvenom prostoru na malom salašu u Sremu.

Sve to u cilju potpune zaštite krajnjeg potrošača koji na taj način zna šta je ono što unosi u sebe.

Međutim, u praksi je situacija sledeća. Sa jedne strane, Zakon dozvoljava razne problematične sastojke u sastavima proizvoda i jednostavno je samo bitno da se sve to navede u deklaracijama. I onda imamo u deklaracijama razne skraćenice raznih štetnih aditiva, velikih količina šećera i informacija kako npr. “postoje tragovi svega i svačega u krajnjem proizvodu”.

Sa druge strane prosečan potrošač nije osvešćen i “obučen” da čitanjem deklaracije sastava i etikete sa nutritivnim vrednostima prepozna i razdvoji „žito“ od „kukolja” koji čak i uredno navede sve problematične sastojke ili vrednosti i samim tim on ispoštuje Zakon.

Potrošač bi jednostavno samo trebalo da zna da razlikuje.

Prosečna odrasla osoba dnevno unese oko 2.000 kalorija, dok prosečna preporučena dnevna energetska vrednost za dete do tri godine iznosi 1.200 kcal. Nutricionisti savetuju da se obrati pažnja i na količinu jednostavnih šećera ako su oni posebno naznačeni. Poželjno je da njihova masa bude što manja, a masa složenih šećera veća. Takođe, zasićene masti bi trebalo da budu što manje zastupljene. Kada je u pitanju so, njena količina na deklaracijama je obično izražena u gramima, pri čemu

je prihvatljiva količina između 0,1 i 0,6 grama natrijum-hlorida na 100 grama namirnice.

Grupisane informacije kao i tipove sastojaka koje možemo naći na etiketi nutritivnih vrednosti:

Malo ljudi proverava nutritivne vrednosti na tebalema kupljenih proizvoda. To je jedan od glavnih pokazatelja da li namirnicu vredi kupiti ili ne. Na etiketi, koja može izgledati zbunujuće za sve one koji ne znaju da je tumače, nalaze se svi dobri i loši parametri koje proizvod sadrži i na to bi trebalo obratiti najviše pažnje kada je zdrava ishrana u pitanju.

Postoji par bitnih stvari kada su nutritivne etikete proizvoda u pitanju.

bitan deo etikete sa nutritivnim vrednostima jer može pomoći u brojanju i kontrolisanju unosa kalorija, a na taj način i smanjiti mogućnost neželjenog povećanja kilograma.

Prema opštem upustvu, 40 kalorija u nekom proizvodu predstavlja mali broj kalorija, dok 100 kalorija predstavlja prihvatljiv. Međutim, postoje i proizvodi sa 400 i više kalorija što svakako spada u grupu visoko kalorične hrane.

Važno je da pogledate koliko grama proizvoda predstavlja jedna preporučena porcija. Znači umesto da pojedete celu kutiju keksa i time unesete pregršt kalorija, unesite preporučenu porciju proizvoda koja se nalazi na etiketi. To je veoma bitno ako želite da kontrolišete svoju težinu kroz unos kalorija. Ako znate koji vam je potreban dnevni unos kalorija, lako možete povećati ili smanjiti veličinu porcije i time doprineti povećanju ili smanjivanju telesne težine. Ako vam je preporučeni dnevni unos 2000 Kcal, a vi ste pojeli čips koji sadrži 500 Kcal po serviranju, to vam je već četvrtina kalorija koje treba da unesete danas.

ENERGETSKA VREDNOST

MASTI

Ovaj podatak zapravo pokazuje broj kalorija koje sadrži sam proizvod i koliko energije dobijate u kilo džulima (KJ) ukoliko pojedete celu porciju proizvoda. Zato je energetska vrednost jako

Mast je jedan od najnegativnijih sastojaka koji se uvek nalazi na drugom mestu ove liste.

Svakako je ovo sastojak jako korišćen od strane modernog čoveka i ulazi u sastav namirnica u

Energetska vrednost (broj kalorija i kilo džula) Masti Ugljeni hidrati (šećeri) Proteini So Vitamini i kiseline

105

HRANA

manjoj ili većoj meri.

Na samoj etiketi sa nutritivnim vrednostima, stoji podatak o ukupnim mastima predstavljena u gramima. A nakon toga se ove masti grupišu u podgrupe kao što su zasićene i trans masti.

Zasićene masti prouzrokuju povećanje holesterola u telu i mogu dovesti do velikog broja zdravstvenih problema vezanih za kardiovaskularni sistem.

Zasićene masti potiču uglavnom iz životinjskih izvora, ali se mogu naći i u hrani biljnog porekla.

Najčešći i najveći izvori ove masti su meso, živinsko meso, puter, sirevi i palmino uje. Preporuka je da unos ovih masti ne prelazi 10% dnevnog kalorijskog unosa.

Trans masti su masti koje nastaju kada biljna ulja podležu procesu hidrogenizacije. Takođe, nastaju i prilikom prženja hrane na visokim temperaturama.

One proizvodima u kojima se nalaze daju čvrstu strukturu i bolji ukus, što je i glavni razlog njihove upotrebe. Nalaze se u margarinima, krekerima, kao i već pomenutim hidrogenizovanim uljima, i smatraju se jako štetnim. Poslednjih godina je nastao trend smanjenja trans masti u namirnicama kako bi se smanjio njegov negativan uticaj na zdravlje ljudi.

U svakom slučaju vama je najbitnije da obratite pažnju na ZASIĆENE masti. Danas se smatra da nije bitno koliko jedete već koje masti najviše jedete.

PROTEINI Mnogo puta je ponavljano koliko je protein važan za stvaranje i održavanje mišićne mase. Za razliku od nekih sastojaka koji se nekada unose u manjoj meri od preporučene, slučaj sa proteinima je čak i drugačiji. Moderan čovek svakodnevno unosi i preveliku količinu proteina kroz svakodnevnu ishranu.

Kada proveravate količinu proteina u namirnicama, obavezno pogledajte i količinu masti kako bi se uverili da li je velika. Veliki broj namirnica bogat proteinima je takođe bogat zasićenim i trans mastima o čijem negativnom uticaju smo govorili malo ranije.

Proteini su posebno bitni kod osoba koje se bave intenzivnom fizičkom aktivnošću. Regenerisanje i obnavljanje mišićnih vlakana nakon napornog treninga najviše se odražava u unosu proteina

nakon treninga. Što je veći procenat i gramaža proteina u namernici to je namirnica kvalitetnija. Dnevni unos proteina treba da bude minimum 1 gr po kilogramu telesne težine.

VLAKNA Većina ljudi ne unosi dovoljnu količinu vlakana tokom dana. Ona iznosi na dnevnom nivou oko 25 grama za žene i 38 grama za muškarce. Vlakna pomažu u kontrolisanju telesne težine, apetita, detoksikaciji organizma, u kontrolisanju nivoa holesterola i triglicerida, deluju kao antioksidans itd. Veći procenat vlakana i gramaža povećava kvalitet namirnice.

UGLJENI HIDRATI Ugljeni hidrati čine najveći procenat velikog broja kupovnih namirnica, pa je

pogled na ovaj sastojak u tablici nutritivnih vrednosti jako bitan. Ukupan broj ugljenih hidrata je prikazan, a pored njega i količina šećera u samom proizvodu jer je šećer zapravo prost ugljeni hidrat. Pored šećera, na pojedinim proizvodima bogatim dijetetskim vlaknima moguće je naći i podatak upravo o njima.

Nisu svi ugljeni hidrati isti. Postoje oni bolji, a samim tim i oni koji su gori po ljudsko zdravlje. Tako možemo uočiti veliku razliku između dva proizvoda koja imaju po 40 grama ugljenih hidrata od kojih jedan ima 32 grama šećera u toj količini, dok drugi ima 15 grama šećera i znatno više dijetetskih vlakana. Ovaj detalj je u stvari vrlo važan i prosečan potrošač nije svestan ovih činjenica prilikom odabira i kupovine proizvoda. Treba kupovati namirnice sa što manjim procentom šećera i dodatih šećera. Treba konzumirati složene ugljene hidrate. Prosti ugljeni hidrati predstavljaju loš izvor kalorija. Dnevni unos šećera ne treba da bude veći od 10%.

SO - NATRIJUM I KALIJUM Soli se u najvećem broju slučajeva nalaze ispod masti ili ispod proteina u tabeli nutritivnih vrednosti. Ovo je jako bitan sastojak u ishrani bez kojeg definitivno “ne možemo, a previše njega nam škodi”.

Dnevni unos natrijuma (So) treba da bude oko 2300 miligrama, a istraživanja pokazuju da prosečna osoba unosi oko 3300 miligrama dnevno. Dovoljan razlog

106

da se kontroliše unos ovog sastojka je to što prevelika količina ima jako negativan uticaj na zdravlje krvnih sudova i celokupnog kardiovaskularnog sistema. Prevelika količina opterećuje rad bubrega, dehidrataciju organizma i gubitak tečnosti.

Određena istraživanja su pokazala da prosečna osoba u Srbiji unosi oko 2,5 puta veću količinu soli od preporučene. Sigurno je da je razlog tome to što se mala pažnja poklanja čitanju etiketa sa nutritivnim vrednostima.

Birajte one namirnice koje su bogate kalijumom, a manje natrijumom. Kako velika količina natrijuma podiže krvni pritisak, kalijum deluje suprotno. Kalijum je visoko prisutan u voću, povrću, posebno pasulju.

VITAMINI I KISELINE Samo dno ove tabele ostavljeno je za spisak vitamina, minerala i kiselina koje se nalaze u proizvodu čiju etiketu nutritivnih vrednosti posmatramo. Vitamini, minerali i kiseline su jako bitan sastojak svakog proizvoda jer mogu dati sjajnu osnovu za izgradnju zdravog i jakog tela.

Ipak, uvek je dobro znati da postoje određeni sastojci iz ove kategorije koji nisu najpoželjniji u svakodnevnoj ishrani i potrebno ih je što više izbegavati. Tu uglavnom spadaju vitamini E koji se nalaze u bojama za hranu, antioksidansima i emulgatorima a imaju jako loš uticaj na zdravlje. Jedan od onih koje treba najviše izbegavati je E-123 koji zabranjen u mnogim državama zbog neverovatno štetnog dejstva i potencijalnog izazivanje raka.

U susret savremenim načinom instant ishrane, dodavanjem emulgatora, aditiva, bojenjem hrane, pojačavanjem ukusa, ishrana savremenog čoveka postaje glavni uzrok teških oboljenja. Posvetite malo više pažnje sebi, čitajte etikete, pratite brojke, obratite pažnju na kvalitet proizvoda.

Verujte sebi i pronađite parče EKO TAJNE za sebe!

Ženska zadruga EKO TAJNA Krivaja br.12 22322 Novi Karlovci MB: 21457175

Visoki standardi dobrobiti životinja

Pitanje dobrobiti farmskih životinja posebno je počelo da zaokuplja pažnju javnosti i donosilaca odluka sredinom šezdesetih godina prošlog veka. Saznanja i dokazi o surovom načinu gajenja i klanja životinja na britanskim farmama, izazvala je veliku polemiku britanskog društva, pod čijim pritiskom je uspostavljanja model gajenja životinja u intenzivnim sistemima u okviru koncepta „Pet sloboda“: 1.

2.

3.

4.

5.

Slobodu Sloboda Sloboda Sloboda Sloboda

od žeđi, gladi i neuhranjenosti od neudobnosti od bola, povreda i bolesti ispoljavanja normalnog ponašanja od straha i stresa

Koncept „Pet sloboda“ danas je široko prihvaćen i koristi se prilikom definisanja i ocenjivanja dobrobiti životinja od strane udruženja za zaštitu životinja, nacionalnih zakonodavstva i međunarodnih organizacija.

Međutim, pitanje dobrobiti životinja nema samo etički karakter, već je usko povezano sa bezbednošću hrane. Održavanje dobrog fizičkog i mentalnog zdravlja životinja presudan je element u obezbeđivanju sigurnosti i kvaliteta hrane koja se od njih dobija, pre svega smanjenjem imunonhibicije izazvanom stresom, smanjenjem učestalosti zaraznih bolesti na farmama i smanjenjem prenošenja ljudskih patogena putem farmskih životinja, kao i smanjenom upotrebom antibiotika i rezistencijom na antibiotike.

107

Iz navedenih razloga je brojnim nacionalnim i međunarodnim nivoima dobrobit životinja najvećim delom regulisana propisima u oblasti zdravlja i bezbednosti hrane, poljoprivrede, ruralnog razvoja, zaštite životne sredine, trgovine. Pored ovih minimalnih, obaveznih standarda, tokom poslednje dve decenije primetan je porast privatih standarda dobrobiti životinja dobrovoljnog karaktera. Ovim privatnim standardima se dobrobit životinja reguliše iznad postojećeg zakonskog minimuma, jer se dešava da isti ne ispunjavaju očekivanja javnosti u ovoj oblasti, koja se pre svega ogledaju u bezbednosti i kvalitetu hrane, značaju za unapređenje društvenog blagostanja, održivost i zaštitu životne sredine, ali pre svega rastuće zahtevu potrošača za unapređenjem dobrobiti farmskih životinja.

Upravo iz ovih razloga na teritoriji Evrope su uspele da se uspostave i steknu ugled sertifikacione šeme poput RSPCA Assured (Velika Britanija), Beter Leven (Holandija) i Für Mehr Tierschutz (Nemačka).

U Republici Srbiji minimalni standardi dobrobiti životinja koje su u obavezi da ispunjavaju sva lica na teritoriji RS koja se bave njihovim uzgojem, transportom i/ili klanjem regulisana su Zakonom o dobrobiti životinja (“Sl. glasnik RS”, br. 41/2009) i pratećim pravilnicima.

Međutim, realno na srpskim farmama nije

samo ispod nacionalnog zakonskog minimuma, već i ispod EU zahteva. Ovo predstavlja veliku smetnju rastu konkurentnosti i podizanju poverenja evropskih potrošača u srpske proizvode i srpsku stočarsku proizvodnju, koji većinski (93%) smatraju da uvozni proizvodi životinjskog porekla treba da budu proizvedeni u skladu sa standardima dobrobiti životinja koji važe na nivou Unije. Razlika između trenutnog i traženog nivoa može biti premošćena upravo sertifikacionom šemom u domenu proizvodnje hrane prema stepenu dobrobiti životinja.

Na domaćem još uvek ne postoji uspostavljena sertifikaciona šema ovog tipa, mada je korak u ovom smeru napravila je ORCA - Organizacija za poštovanje i brigu o životinjama izradom i definisanjem visokih standarda dobrobiti farmskih životinja i sprovođenjem početnih istraživanja stavova potrošača i ekonomske isplativosti.

Ostaje nam da pratimo pomak u ovoj oblasti, uz saznanje da obezbeđivanje višeg nivoa dobrobiti životinja može uticati imati pozitivne efekte ne samo na životinje, već i sve aktere tržišnog lanca proizvoda životinjskog porekla.

Tatjana Graorinov

108

EKO KAMP OSTRVO Eko kamp ostrvo je projekat koji se realizuje pod pokroviteljstvom Psihološkog savetovališta Marija Tepurić.

Ovaj projekat je aktivni odgovor na rastuće otuđenje, nastalo razvojem tehnologije, a ubrzano pojavom Covid-a, koji je odvojio ljude od ljudi. Zaboravljajući da, osim kafića, restorana, klubova, igraonica i rođendaonica, postoji priroda, većina ljudi je utehu pronašla u virtuelnom svetu.

A virtuelni svet, ma kako napredan bio, ne može ljudima zaista zameniti ni topao ljudski kontakt, ni svež vazduh, ni uživanje svih čula. Živeći tu imitaciju života, ljudi neosetno upadaju u letargiju, apatiju, fizičku slabost i mentalnu inerciju.

Ovaj program staje tome na put. On otvara novu (a u stvari - dobru, staru) alternativu povezivanja ljudi u prirodi, kroz jednostavne, zdrave aktivnosti, koje prijaju telu i bude uspavan duh.

paljenje logorske vatre, razne društvene igre, pripremu obroka i obedovanje u prirodi, raspremanje kamping mesta, deljenje utisaka i povratak čamcem na obalu. Osnovnom programu se, u skladu sa željama konkretne grupe učesnika, dodaju sadržaji poput sportskih, zabavnih, kreativnih, istraživačkih...

Lokacija na kojoj se realizuje je brižljivo odabrana (i njom se upravlja u skladu sa standardima ISO 9001 i ISO 14001), a jedna od ideja je da svi učesnici dobiju priliku da vide i nauče kako se ona kao takva održava i da taj koncept prenesu u svoje životno okruženje.

Iskustvo kaže da ovakav zabavan dan, bez telefona i interneta, svima prija. Dovoljna je jedna poseta kampu, pa da osoba poželi da se ponovo vrati, i tako, iz radionice u radionicu, postaje deo stalne postave prirodnjaka na ovom čarobnom eko ostrvu.

Konkretni sadržaji su konceptualizovani za sve uzraste: • Jednodnevno i višednevno kampovanje za decu • Jednodnevno kampovanje za odrasle • Porodični dan na ostrvu • Proslave rođendana u prirodi • Tim bildinzi čiji sadržaj se prilagođava potrebama konkretne grupe.

Osnovni program dnevnog kampovanja uključuje: organizovan dolazak čamcem na Ostrvo Bela stena, istraživanje ostrva, postavljanje kampa,

109

Kreatori programa Marija Tepuric Ivošević, magistar psihologije, od januara 1997. angažovana u: - savetodavnom radu sa adolescentima, odraslima, parovima i porodicama - kreiranju i izvođenju preventivnih programa, čiji sadržaj odgovara na aktuelne pretnje po mentalno zdravlje populacije.

Dalibor Ivošević, profesionalni fotograf sa dugogodišnjim iskustvom na poslovima animatora za decu. Autor i voditelj prirodnjačkih radionica.

DECA NE MOGU POBEDITI RAK SAMA Dragi čitaoče, želimo ovim tekstom da razjasnimo koliko je bitno da postoje udruženja za podršku osobama koje su obolele od raka. Kad je rak kod dece u pitanju ovakva udruženja imaju još više značaja u životu obolelog deteta i njegove porodice, kako tokom lečenja tako i nakon njega.

Udruženje „Uvek sa decom“ je osnovano 2.9.1991. u Srbiji, kao prvo takvo udruženje čija je misija bila i ostala una-pređenje kvaliteta lečenja dece koja se leče na IORS, kvaliteta života te dece i psiho-socijalna podrška njima i njihovim porodicama. Period kad je naše udruženje osnovano je bio turbulentan i težak za celo naše društvo, a posebno za ova osetljiva bića. Tako su roditelji, medicinsko osoblje i dobronamerni građani uvideli da bi jedno ovakvo udruženje mo-

glo biti od ključnog značaja u pružanju podrške i pomoći deci oboleloj od raka.

Pre 30 godina je dečije odeljenje na IORS bilo u prizemlju, na kraju hodnika pa desno, tamno kao tunel, bez udobnih kreveta i stolica, sa dva televizora, bez klima i frižidera, ponekad i bez lekova, hrane i igala. Kao da je teškoj situaciji u kojoj deca vuku stalak sa bocom sa lekovima dok prelaze hodnik do toaleta bilo potrebno još tame i tuge. Članovi udruženja su se posvetili da to promene, tako da su do danas, dragi čitaoče, dobročinstvo i dobra volja tu sliku i promenili. Prvo smo opremili i oplemenili staro odeljenje, pa je izgrađeno i novo na četvrtom spratu.

Tokom godina smo i za to novo odeljenje kupovali, renovirali ili popravljali. Tako smo obezbedili prve infuzione pumpe, mešalicu za trombocite, monitor za EKG, aparat za vizualizaciju vena, klima

110

uređaje, televizore i mnoge druge uređaje, zamenili smo pod i osvetljenje, obnovili kupatila, i sredili terasu, uveli smo i prvi wi-fi, obezbedili kompjutere, krevete, posteljinu, dvosede i druge potrepštine.

Kroz sav naš trud smo uspeli da dosegnemo i sledeću etapu u vidu Roditeljskog kutka. Jedan od akutnih problema dece i roditelja koje dolaze na lečenje, a žive van Beograda, bilo je mesto za boravak. Posle mnogo pokušaja da taj problem rešimo uz pomoć raznih državnih i gradskih

Roditeljski kutak

institucija, udruženje je iznajmilo stan u Smiljanićevoj ulici u broju 6, blizu IORS. U kutku mogu istovremeno besplatno da borave dve porodice. Opremljen je tako da bude njihov privremen dom i u protekle tri godine u njemu su boravile 33 porodice sa decom. Povrh toga, Roditeljski kutak nam omogućava da razmenjujemo naša iskustva sa roditeljima, da im olakšamo da prihvate dijagnozu, da umanjimo strah, da im skrenemo pažnju na to da je svako dete priča za sebe. Tako smo postali velika porodica.

Dragi naš čitaoče, za ovih trideset godina smo zaključili ima nečeg i u lepoti, da krasota izaziva osmeh i radost, a oni leče dušu. Nadahnuti time smo osmislili projekat „Da moja kosa bude Tvoja kosa“. Od donirane kose se izrađuju perike za devojčice koje zbog lečenja izgube kosu. Znaš i sam čitaoče, da se devojčice odgajaju tako da im je kosa ukras i deo njihovog identiteta, kad izgube kosu dolaze suze, bol, tuga i osećaj manje vrednosti i lice koje vide u ogledalu nije ono pravo. Perike izrađene od donirane prirodne kose su tu da odagnaju suze i tugu, da devojčicama omoguće da vide svoje pravo lice u ogledalu.

Mali i veliki, muškarci i žene su zajedno omogućili svojom kosom da se krasota vrati tamo gde pripada, tamo gde je na kratko ustuknula. Mnogo smo osmeha vratili, ali nas čeka još mnogo drugih, tako da moramo da izradimo još novih perika.

kratkotrajne ili dugotrajne posledice.

Roditelji su zabrinuti i pod velikim stresom dok se istovremeno trude da svom detetu daju podršku na najbolji mogući način.

Našoj deci i njihovim porodicama su potrebne dodatna podrška i pomoć, kako rodbine i prijatelja, tako i psihologa, psihoterapeuta i udruženja. Mi smo tu za njih već 30 godina, a ti dragi naš čitaoče možeš biti njihov

prijatelj tako što ćeš donirati, volontirati ili podeliti ovu priču sa svojom rodbinom, prijateljima ili kolegama.

Samo zajedno možemo da obeležimo istoriju i da stvaramo budućnost, jer deca ne mogu sama da pobede rak.

Mileva Ličina

Roditeljski kutak

Kada se završi lečenje, počinju oporavak i rehabilitacija. Našoj deci je obezbeđen sedmodnevni besplatan oporavak u hotelima na Tari i Kopaoniku.

Nadamo se da smo kroz ovaj kratak test uspeli da ti približimo rezultate našeg truda da olakšamo trnovit put koji prolaze deca koja se leče od raka.

Trud ne sme da izostane jer deca obolela od raka prolaze kroz traumatično iskus-tvo, susreću se sa bolovima, sa gubitkom apetita, gubitkom kose, gubitkom nekog dela tela, teškom hemioterapijom. zračnom terapijom, sa operacijama, transplantacijama koštane srži, i drugim raznim procedurama koje nisu prijatne i imaju različite

Udruženje „Uvek sa decom“ Pasterova 14 Kancelarija Smiljanićeva 6/1/5 11000 Beograd Radno vreme je 08-16 časova

111

Telefon :0113836556, +381641163778 E-mail: sadecom@sbb.rs Web: https://www.sadecom.org.rs Društvene mreže: https://www.instagram.com/sa.decom https://www.facebook.com/uveksadecom

HRANA

VEGAN

Ishrana i sertifikacija 112

„Veganstvo je filozofija i način života koji nastoji da isključi — koliko je to moguće i izvodljivo — sve oblike eksploatacije i okrutnosti prema životinjama radi hrane, odeće ili bilo koje druge svrhe; i šire, promoviše razvoj i upotrebu alternativa bez proizvoda životinjskog porekla radi dobrobiti životinja, ljudi i životne sredine.

U smislu ishrane, označava praksu oslobađanja od svih proizvoda koji su u potpunosti ili delimično dobijeni od životinja."

"Veganism is a philosophy and way of living which seeks to exclude—as far as is possible and practicable—all forms of exploitation of, and cruelty to, animals for food, clothing or any other purpose; and by extension, promotes the development and use of animal-free alternatives for the benefit of animals, humans and the environment. In dietary terms it denotes the practice of dispensing with all products derived wholly or partly from animals." (vegansociety.com)

Samo u Velikoj Britaniji, u 2016. godini se dodatnih 126.000 ljudi okrenulo veganstvu, što je rezultiralo sa ukupno 276.000 ljudi (sada 0,46% stanovništva). Međutim, tri godine kasnije zabeležen je najzapaženiji skok.

U 2019. godine je neverovatnih 600.000 ljudi potvrdilo da sada sledi veganski način života - što čini 1,16% stanovništva!

ZAŠTO JE VEGANSTVO U PORASTU?

Na globalnom nivou se procenjuje da je broj vegana u 2020. godini dostigao 75.000.000 ljudi.

Iz redovnih anketa koje se sprovode za nove vegane, statistike sugerišu niz različitih razloga zašto se ljudi odlučuju za vegansku ishranu. U „Mintel“-ovoj najnovijoj studiji koja je uključivala 1.040 odraslih Evropljana, najveći broj ispitanika (49%) naveo je zdravstvene probleme kao razlog njihovog prelaska sa mesa na biljnu hranu.

Ostali razlozi uključuju: zabrinutost za dobrobit životinja (51%), brigu za životnu sredinu (31%) i regulisanje telesne mase. https://thegoodnessproject.co.uk/

2020. GODINA I VEGANSTVO U MALOPRODAJI 2020. je možda bila užasna godina za većinu, ali je postala sjajna godina za veganstvo u maloprodaji. U 2020. godini svaki od najboljih supermarketa u EU (sudeći po prihodu) zvanično je imao svoj veganski asortiman. „Tesco“ je otkrio iste godine otkrio svoj cilj povećanja prodaje veganskog mesa od 300% i obavezao se da će više prodavati kobasice, pljeskavice i proizvode zasnovane na biljkama čiji ukus podseća na meso, dok karakteristikama i strukturom mogu da „oponašaju“ meso. Takođe, „Tesco“ pokušava da popuni prazninu na veganskom tržištu uvođenjem veganskih „ribljih“ jela.

Pored toga, 2020. godine svaki od restorana u Velikoj Britaniji takođe se ponosio veganskom ili biljnom ponudom - uključujući hranu za poneti: KFC, McDonalds, Subvai, Taco Bell i Papa Johns.

Osim toga, čak su i trgovci knjigama doživeli „bum“ zbog porasta veganstva. Od novembra 2020. godine, jedan od najvećih prodavaca knjiga je zabeležio preko 10.000 naslova knjiga sa rečju „vegan“ u sebi, u poređenju sa samo 944, dve godine ranije, u avgustu 2018.! (thegoodnessproject.co.uk)

113

SERTIFIKACIJA PROIZVODA Usled rapidnog rasta veganstva, kreirani su standardi i šeme sertifikacije kako bi kompanije koje proizvode u skladu sa vegan filozofijom mogle da istaknu svoj proizvod i učine ga lako dostupnim svim potencijalnim potrošačima.

Usklađivanje proizvodnog procesa i same formulacije proizvoda u skladu sa zahtevima vegan zajednice je jednostavno, ali postoje određene posebnosti koje se moraju preispitati i uskladiti ukoliko je potrebno. To uključuje pregled prostorija i proizvodnog procesa, obuke zaposlenih, kao i usklađivanja i dokumentovanja procesa, po potrebi.

Treba imati u vidu da je vegan sertifikacija omogućena samo za pojedinačne proizvode i da kompanije, restorani i slične organizacije ne mogu biti u celosti sertifikovane za vegan proizvodnju.

NACOR konsultanti su do sada angažovani na više stotina projekata vegan sertifikacije, pa proces mogu učiniti brzim i lakim. Naš Vegan znak možete pronaći na mnogim proizvodima robnih marki trgovačkih lanaca kao što su Lidl, Delhaize, DTL i drugi.

114

Nacor consulting doo Budva Zgrada zavoda za izgradnju Budva Trg Sunca 4, Budva Crna Gora

115

www.nacor.me office@nacor.me Tel: +382 68 664 288

+381 66 96 99 999

+

60 godina

udruženog iskustva NAŠE OSNOVNE USLUGE

y

y

y

EDUKACIJE

PROJEKTI

Iako postoji preko 20.000 različitih standarda, NACOR je u mogućnosti da sprovede implementaciju svih standarda za sisteme menadžmanta, kao i određenih tehničkih smernica i privatnih šema standardizacije.

U Centru za edukaciju, NACOR sprovodi obuke predstavnika organizacija i individualaca koji su zainteresovani da se usavršavaju. NACOR pruža obuke iz oblasti primene standarda, obuke za konsultante, interne proveravače, kao i obuke koje za cilj imaju unapređenje ličnih i poslovnih veština.

LOKACIJA

KONTAKT

NACOR SRBIJA Adresa: Beograd, Dimitrija Tucovića 146 Adresa 2: Vršac, Jelene Varjaški 10

NACOR SRBIJA tel: 066 96 99 999 tel: 011 38 36 066

NACOR CRNA GORA tel: 068 664 288 tel: +381 66 96 99 999

NACOR CRNA GORA Adresa: Budva, Trg Sunca 4

email: info@nacor.rs web: nacor.co.rs

email: office@nacor.me web: nacor.me

STANDARDIZACIJA

NACOR sprovodi projekte beneficirane standardizacije za privrednike i javni sektor. Takođe, u saradnji sa lokalnim samouprava, NACOR sprovodi projekte pomoći privrednicima.