ZORGT CORONA VOOR EEN TRENDBREUK IN DE VANG- TRANSITIE?

Dat corona het afgelopen jaar een forse impact had op het aanbiedgedrag van afval- en grondstoffen is onmiskenbaar. Lange wachtrijen voor de milieustraat, verzamelcontainers met veel afval en kartonnen dozen er naast, het was bij veel gemeenten het gangbare beeld. Het leidde niet alleen tot ergernissen bij inwoners, ook de kosten rezen de pan uit. In de benchmark huishoudelijk afval is dit jaar uitvraag gedaan naar de corona-effecten op het aanbiedgedrag van afval en grondstoffen. Niet in de laatste plaats om de benchmark-resultaten goed te kunnen duiden. Want dat corona ook invloed heeft gehad op de afval- en grondstoffenprestaties, moge duidelijk zijn.

TEKST EN BEELD: FOLKERT STARREVELD

Aan de NVRD benchmark huishoudelijk afval doet dit jaar een recordaantal van 176 gemeenten mee. Meer dan vooraf gedacht, want het jaar waarover de peiling plaatsvindt is 2020, het coronajaar! Een jaar waarin alles anders liep. Ook in het afvalbeheer. Het jaar waarin massaal werd thuisgewerkt (minder bedrijfsafval, meer huishoudelijk afval), online inkopen werden gedaan (meer kartonverpakkingen) en zolders en schuren werden opgeruimd, verbouwingen werden uitgevoerd, etc. Een eerste voorlopige analyse van de benchmarkresultaten 2020 laat zien dat het totale afval- en grondstoffenaanbod 5% hoger ligt dan dat in 2019. Het scheidingspercentage 2020 lijkt op een zelfde niveau uit te komen als 2019, maar door de 5% toename van het afval- en grondstoffenaanbod blijft er meer restafval over dan in 2019. Voor het eerst sinds jaren is er dus geen daling van de hoeveelheid restafval, maar juist een stijging. Ondanks de VANG-inspanningen die onverminderd doorgang vonden. Want ook in 2020 is het aantal gemeenten dat diftar en omgekeerd inzamelen heeft ingevoerd (de meest succesvolle strategie, zo blijkt uit de benchmark) weer toegenomen.

MILIEUSTRAAT

Om de invloed van corona zuiver te kunnen bepalen is er in de benchmark een aparte uitvraag gedaan naar corona. Gevraagd is in welke mate men een toe- of afname heeft geconstateerd in aantal bezoekers van de milieustraat, meldingen grof afval, hoeveelheden ingezameld afval en grondstoffen, als gevolg van de corona-pandemie. De resultaten liegen er niet om: 85% van de gemeenten en inzamelbedrijven zag het aantal bezoekers op de milieustraat stijgen, 47% zelfs aanzienlijk. In de grote steden met 50 t/m 100% hoogbouw waren de effecten nog groter met respectievelijk 93% en 85%. Opvallend is dat ook 12% van de gemeenten en inzamelbedrijven een afname in het aantal milieu-straatbezoekers hebben geconstateerd. Dit zijn vooral ook de gemeenten en bedrijven die de openingstijden van de milieustraat hebben teruggebracht (door overmacht) en/of het maximaal aantal bezoekers op het stortbordes hebben gelimiteerd. Het acceptatiebeleid (wel of niet betalen op de milieustraat) of diftar blijken nauwelijks van invloed te zijn op de toename van het aantal bezoeken. Ook bij diftar gemeenten en op milieustraten waar betaald moet worden blijkt een even grote drang van bewoners om naar de milieustraat te gaan.

Bijna alle gemeenten en inzamelbedrijven (96%) hebben een maximum aantal bezoekers op het stortbordes ingesteld. Op 28% van de milieustraten werden zelfs tijdelijk verkeersregelaars en/of handhavers ingezet. Desondanks bleven de openingstijden

Meer dan driekwart van de gemeenten en inzamelbedrijven zag een toename in het aantal bijplaatsingen.

van de milieustraten in 66% van de gemeenten onveranderd. Bij 11% van de gemeenten en inzamelbedrijven werden de milieustraten tijdelijk (door overmacht) gesloten.

GROF HALEN

Ook de grof haalservice werd vaker gebeld: 47% van de gemeenten zag een forse toename als gevolg van corona. Bij gemeenten met 50 tot 100% hoogbouw was dat zelfs 58%. Slechts 33% van de landelijke gemeenten zag een forse toename. Bijna een kwart van de landelijke gemeenten zag geen effect tot een (lichte) afname.

De ondergrondse containers, vooral voor restafval en papier en karton, leken in het coronajaar ook overbelast te zijn, met veel bijgeplaatst afval tot gevolg. Meer dan driekwart van de gemeenten en inzamelbedrijven zag een toename in het aantal bijplaatsingen, 34% zelfs een forse toename. Ook hier hebben grote gemeenten met veel hoogbouw meer last ervaren dan kleine gemeenten: respectievelijk 100% om 67%. Om de bijplaatsingen enigszins te beteugelen hebben veel gemeenten en inzamelbedrijven hun personele inzet verhoogd. Gemiddeld 50% van de gemeenten hebben de ledigingscapaciteit voor ondergrondse restafvalcontainers verhoogd met 10 tot 30%. Bij de andere helft bleef de inzet hetzelfde. Bij de ondergrondse papiercontainers ligt het percentage nog iets hoger: gemiddeld 60% heeft zijn inzet vergroot met 10 tot 30%.

KOSTEN

Dat de corona-effecten op het afvalbeheer tot de nodige financiële consequenties hebben geleid, is duidelijk. Ook hiervoor is het lastig om de financiële consequenties zuiver te herleiden naar corona omdat ook legio andere kostenontwikkelingen hebben plaatsgevonden afgelopen jaar. Denk bijvoorbeeld aan de daling van de grondstofprijzen, gemeenten en inzamelbedrijven die in een VANG-transitie zitten, etc. De toename van de kosten door corona blijken, niet verrassend, vooral aan de inzameling en verwerking van grof huishoudelijk afval te liggen. Gemeenten en inzamelbedrijven geven aan dat deze kosten 10 tot 15% hoger zijn komen te liggen.

TOEKOMST

In welke mate het jaar 2020 een atypisch VANG-jaar mag worden genoemd, zal de toekomst uitwijzen. Een aantal coronainvloeden is nog niet geheel uitgewerkt waaronder het thuiswerken, de verbouwingen aan keukens en badkamers, etc. Tel daarbij op dat de economie weer aan een forse groeiversnelling is begonnen met een consumptietoename tot gevolg, en een verdergaande toename van het afval- en grondstoffenaanbod is in de maak. Alleen een intensivering van de VANG-transitie kan er voor zorgen dat de hoeveelheid restafval niet verder toeneemt en de afvalbeheerkosten onbeheersbaar worden.

De NVRD benchmark huishoudelijk afval wordt in samenwerking uitgevoerd met Rijkswaterstaat en Cyclusmanagement. Meedoen? www.benchmarkafval.nl

VDL Translift

Uw totaaloplossing in zero emissie inzamelen

• 100% elektrisch aangedreven inzamelvoertuig • Volledige dag inzamelen mogelijk • Leverbaar met diverse opbouwmogelijkheden • After sales support incl. servicecontract voor het complete voertuig

VDL Translift bv • Staalwijk 7 • 8251 JP Dronten Telefoon +31 (0)321 386 700 • info@vdltranslift.nl • www.vdltranslift.nl

Stadsdeelbestuurder Ivar Manuel gooit eerste zakje in container. Naast hem petitie-initiatiefneemster Janneke Verweij.

DE LANGZAAM VOORTSCHRIJDENDE SCHILLENSCHEIDING IN AMSTERDAM

In weinig grote steden is de inzameling van gft-afval en gfe-afval een succes. Het relatief grote aandeel hoogbouw en de sterke verstedelijking gelden als de bekende oorzaken. Amsterdam wil met intensieve communicatie ‘de energie van de stad’ aanspreken en gebruiken. Wijken waar animo is en die goed afvalgedrag vertonen, kunnen ook in aanmerking komen voor minicontainers of gfe-inzamelmiddelen die in een container aan de straat worden gedeponeerd. Sinds deze zomer is de hele nieuwbouwwijk IJburg aan de slag gegaan.

TEKST: RENÉ DIDDE BEELD: GEMEENTE AMSTERDAM

Het is zomer en in de Amsterdamse nieuwbouwwijk IJburg staat chef-kok Roberto Sleutelberg achter een creatief tot keuken omgebouwde afvalcontainer. Van over-de-datum bloemkolen en gebutste worteltjes maakt de kok een pittig hapje op de inductieplaat. Voorbijgangers krijgen het gerechtje op een kek bamboebordje aangereikt. Een half uur later heeft Sleutelberg een fijne, van appels met een vlekje vervaardigde chutney paraat als dessert. De maaltijd van groente en fruit dat hard op weg was afval te worden, vormt het startschot van het inzamelen van groente-, fruit- en tuinafval (gft) en groente-, fruit- en etensresten (gfe) in de nieuwbouwwijk IJburg. In totaal kunnen 11 duizend huishoudens sinds deze zomer gft- en gfe-afval scheiden. Wie in laagbouw woont en over een tuintje beschikt, krijgt een mini-container van 140 liter, in verband met tuinafval. Hoogbouw-bewoners beperken zich tot gfeafval dat thuis in een klein afvalbakje kan worden ingezameld.

Behalve het bakje, dat is gemaakt van gerecycled plastic, krijgen de bewoners een toegangspas en een rolletje composteerbare zakjes waarin het organisch afval kan. Bewoners kunnen het zakje elk moment van de dag kwijt in een van de 87 bovengrondse containers die met het pasje opengaan. Stadsdeelbestuurder Ivar Manuel (D66) gooit het eerste zakje, afkomstig van ‘afvalkok’ Sleutelberg in zo’n container. Volgens beproefd procedé zet afvalverwerker Meerlanden de organische fractie om in compost, nadat eerst de meest energierijke fractie is vergist tot biogas. Opgewerkt tot groengas rijdt een steeds verder uitdijend deel van het wagenpark van Meerlanden op deze brandstof.

BUURTEN MET HET MEESTE DRAAGVLAK EERST

Voor de zoveelste keer gaat de hoofdstad schillen scheiden, nu na een proefproject in 2016/2017. Sinds 1994 mislukte tot nog toe elke poging. Oorzaak: de geringe medewerking van de inwoners en vooral de vervuiling van het ingezamelde gft in de containers. Waarom zou het nu wel lukken? “De grote klepopeningen maakten dat mensen voorheen restafval en zelfs glas in de gft-containers gooiden”, antwoordt Diederik Starreveld, programmamanager gft van de gemeente Amsterdam. De kleine klepopening in de bovengrondse containers en vooral de pasjes moeten deze sabotage nu voorkomen.

En er is nog een belangrijk verschil met vroeger. Uit een inventarisatie blijkt dat 75 procent van de Amsterdamse huishoudens geschikt is voor gft/gfe-inzameling, maar de stad begint in de buurten waar het animo het grootst is. ‘We werken met de energie van de stad’ heet het in Amsterdam. Wettelijk is voorgeschreven dat gft bij de bron moet worden gescheiden. “Door succes op succes te stapelen, hopen we ook criticasters te overtuigen”, zegt Starreveld. Op IJburg dienden twee actieve buurtbewoonsters in 2017 een petitie in. Amsterdam had toen al zogeheten wormenhotels (zie kader) ontwikkeld waarvan er vijftig in de stad stonden en enthousiaste schillenscheiders hun organisch afval kwijt konden. Tijgerwormen vreten het spul op en produceren een vruchtbare, vloeibare mest, die, flink verdund, een uitstekende ‘Pokon-achtige’ werking heeft. Het liep storm. Er ontstonden lange wachtlijsten met aanvragen.

Eind 2016 was al een opmerkelijk proefproject gestart op het naburige Java-eiland. Daar scheidden 1450 huishoudens gfe-afval in een soortgelijk bakje met een zakje en brachten het naar een bovengrondse container. Hier werd al met het pasje geëxperimenteerd. Als dank kregen de bewoners na enkele maanden gratis compost voor hun balkonplanten. De grootste fanatiekelingen brachten koffiedrab naar een espressobar waar er zeep van werd gemaakt. De respons was hoog. Binnen een jaar daarna startten tweeduizend huishoudens in de IJburgse buurt Steigereiland met containers en inzamelmiddelen voor hoogbouw. Deze zomer volgen dus de overige negenduizend huishoudens van de grootschalige nieuwbouw op opgespoten eilanden. Alle huishoudens kregen bezoek van een team van afvalcoaches die onder leiding staan van project- en participatiemedewerker Elise Kleisen. ‘Toujours frapper’, is haar motto, letterlijk overal aankloppen en mensen in directe communicatie overtuigen van het belang van het scheiden van gft. “We hebben de tijd mee”, zegt Kleisen optimistisch. “Er is veel aandacht voor klimaat. Het is nu ook zaak het belang hiervan te laten doordringen bij mensen die afval tot nog toe minder belangrijk vinden.”

VANG-DOELEN

Het initiatief voor gescheiden inzameling van gft en gfe is ook bittere noodzaak voor Amsterdam. De stad heeft een trieste score op het gebied van de VANG-doelstellingen. “Elke Amsterdammer gooit jaarlijks 238 kilogram restafval weg”, meldt Esther Somers, projectleider gft van de gemeente Amsterdam. “Bijna veertig procent daarvan, ofwel 88 kilogram, is gft en gfe. We willen de komende jaren 75 procent van de stad de mogelijkheid bieden om gft/gfe te scheiden.” Dat zijn 60 duizend huishoudens in laagbouw met een minicontainer en 300 duizend huishoudens in hoogbouw met kleine inzamelmiddelen en een container op straat. Overigens is het aandeel restafval door onder meer het thuiswerken tijdens de corona-epidemie gestegen. Somers beseft dat Amsterdam van ver moet komen. Wil de stad de (nog steeds vrijwillige) VANG-score van 100 kilogram per persoon per jaar halen, dan is er veel werk aan de winkel. En al helemaal omdat het ambitieuze plan van Amsterdam is om in 2030 een halvering van het gebruik van nieuwe grondstoffen te bewerkstelligen. Bovendien verkondigt Amsterdam blijmoedig in 2050 een geheel circulaire stad te willen zijn.

Net als Kleisen denkt Somers dat de sleutel ligt in intensieve communicatie. “Niet door mensen te vragen zich aan te melden voor een app of een nieuwsbrief, maar door ons actief op straat te laten zien en de inzamelresultaten te delen. Inwoners het verhaal vertellen dat er prachtige producten worden gemaakt van hun etensresten. Mensen voorhouden dat het niet alleen zonde is om gft/gfe te verbranden, maar dat dit ook steeds duurder wordt in vergelijking met vergisten en composteren.” Als het straks weer mag, gaat Amsterdam ook excursies organiseren naar Meerlanden, waar inwoners met eigen ogen kunnen zien hoe het in

DIEDERIK STARREVELD: “ DOOR SUCCES OP SUCCES TE STAPELEN, HOPEN WE OOK CRITICASTERS TE OVERTUIGEN ”

ESTHER SOMERS: “ ELKE AMSTERDAMMER GOOIT JAARLIJKS 238 KILOGRAM RESTAFVAL WEG. BIJNA VEERTIG PROCENT DAARVAN IS GFT EN GFE ”

zijn werk gaat en de hardnekkige mythe ‘dat alles toch weer bij elkaar in de afvaloven gaat’ wordt ontkracht. Bij Meerlanden is niet alleen te zien hoe biogas/groen gas en compost wordt gewonnen uit de hoofdstedelijke organische resten, maar ook de warmte, het condenswater en de CO2 wordt benut in kassen in de buurt. Meerlanden scheidt ook een fractie van citrusolie die wordt ingezet om op milieuvriendelijke wijze onkruid te verwijderen van de trottoirs en straten. Meerlanden bevestigt de indruk dat de huidige inzamelmiddelen en vooral de gesloten containers garant staan voor een goede kwaliteit compost. Esther Somers: “Ik ben er van overtuigd dat het gaat lukken in Amsterdam.”

De wormenhotels blijven in het straatbeeld in Amsterdam vertegenwoordigd. De gedachte is dat de meest fanatieke ‘milieufreaks’ en de early adopters bij de gfe-scheiding van de wormenhotels gebruik blijven maken. Daarmee vormen ze een voorbeeld en inspiratiebron. Ze kunnen hun buurtgenoten aanzetten tot gfe-scheiding in de hoogbouw in ondergrondse containers en tot gft-scheiding met rolcontainers voor hun buren die over een tuin beschikken. Er zijn intussen nieuwe versies van de wormenhotels, van de bijenkorf-modellen die overal in de stad staan, tot een net ontwikkelde versie die is gemaakt van oude kabelhaspels. Daarin breken de tijgerwormen gfe-resten af tot wormenpoep.

In totaal produceert de gemiddelde Amsterdammer 238 kg afval per jaar, waarvan 36,6 % gft, wat inhoudt dat er meer dan 79.000 ton aan potentieel gft in het restafval zit en naar afvalovens van AEB gaat. Op dit moment wordt slechts 0,6 kg gft gescheiden per inwoner. Amsterdam telt meer dan 880.000 inwoners.

Prestatie tot nog toe voor ingezameld gft zonder tuinafval 2020: 543,8 ton exclusief tuinkorven. Tuinkorven bevatten wel tuinafval en waren goed voor 28,5 ton. Totaal is in Amsterdam in 2020 572,3 ton opgehaald/verwerkt. Van al het gft in Amsterdam wordt dus slechts 0,7% gescheiden (bron: cijfers gemeente Amsterdam, Stadsbeheer).

real-time

Meer data. Meer controle.

Ontdek het Prometheus Platform, software-oplossingen voor efficiënt, veilig en transparant afvalbeheer

Optimaliseer uw logistieke operatie met o.a.: g ema konderweg

WASTE MANAGEMENT controleopk ant o o r

Geregistreerd inzamelen Guided Navigation Rijstijlanalyse Asset Management Urenregistratie- en verwerking

MOBILE BACK-OFFICE

real-time inzichtindata

‘Als het makkelijker wordt voor inwoners, dan komt de circulaire economie dichterbij. Wij helpen graag mee.’

Hester Klein Lankhorst

Algemeen directeur Afvalfonds Verpakkingen

Scan de QR-code voor een Kijk in de Keten, PMD-inzameling in Twente

Lees meer op prometheus.nl

Volg ons op

sales@prometheus.nl +31(0)318541111