Kunststof en Rubber 2 - 2022

1 14:43:03

75e jaargang | nr. 2 | april 2022

Rubber rupsen Prijs voor Pyrolyseproeftuin vervangen composiet helidek Moerdijk gaat stalen tracks van Infracore? opschalen

Margie Topp wil van autoband naar grondstof

Composietprinten

Korte vezels wel Maar die lange?

Reden uit Hengelo voorspelt faalgedrag van composieten

Veilig de boom in

KUNSTSTOF

KR_Cover.indd 1

&

www.kunststofenrubber.nl

RUBBER

01-04-2022 08:36

BIJ ONS IN DE KUNSTSTOF

Bij ons in de kunststof

KR_Bijonsindekunststof.indd 2

01-04-2022 08:38

Bij ons in de verpakkingen Hordijk en Umincorp zijn er gezamenlijk in geslaagd om gerecycled PET uit huisvuil te gebruiken om voedselveilige en transparante plastic trays te maken. “Als we naar een circulaire economie toe willen, moeten er gesloten kringlopen ontstaan waarin grondstoffen hun waarde zo min mogelijk verliezen. Dit kan alleen wanneer we ook ons huisvuil als bron voor gerecycled plastic gaan gebruiken. Ons doel is dan ook om tray to tray te gaan recyclen en de aanpak van Umincorp maakt dit mogelijk”, aldus Fons Groenen, technisch directeur Hordijk.

Voor het maken van een voedselveilige, gerecyclede grondstof is een streng en complex proces vereist, dat daardoor uit meerdere stappen bestaat. Het recyclen van huishoudelijk plastic afval is daarom een stuk moeilijker dan bijvoorbeeld het recyclen van statiegeldflessen. “De ingezamelde flessen zijn meestal redelijk schoon en daarom makkelijk te gebruiken. Maar wanneer we een gebruikte plastic tray waar bijvoorbeeld filet americain in heeft gezeten willen gebruiken, is het een ander verhaal. Het schoonmaken is voor de meeste recyclingprocessen te ingewikkeld en ook het scheiden van verschillende soorten plastic is een uitdaging, maar Umincorp heeft voor beide een oplossing gevonden”, aldus Groenen.

Dankzij de aanpak van Umincorp kan dit plastic verpakkingsafval alsnog omgezet worden in een hoogwaardige grondstof. Het bedrijf maakt hiervoro gebruik van Magnetic Density Separation (MDS). MDS is een vorm van mechanische recycling. Door een combinatie van magneten met een unieke procesvloeistof is het mogelijk om gemengde plastic afvalstromen te scheiden.

Doordat plastic deeltjes met verschillende dichtheden op verschillende hoogtes in de vloeistof blijven drijven, is het mogelijk om de meest voorkomende soorten plastic uit de afvalstroom precies te sorteren. Op deze manier kunnen zuivere grondstoffen voor PP, HDPE en PET worden verkregen. Dankzij dit proces kan een shampoofles weer een shampoofles worden en een tray weer een tray. De kwaliteit van het gerecyclede plastic is vergelijkbaar met de kwaliteit van nieuw plastic, maar in vergelijking met virgin plastic kost de productie 80 procent minder CO2.

umincorp.com www.hordijk.nl

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Bijonsindekunststof.indd 3

3

01-04-2022 08:38

INHOUD

COLOFON

INHOUD

Kunststof en Rubber Uitgever: Arjan Stoeten Redactie: Robin Zander Tel. +31 6 222 080 34 r.zander@mybusinessmedia.nl Kasper Weigand Tel. +31 570 504 374 k.weigand@mybusinessmedia.nl Webredactie: Jorine van Knippenberg j.knippenberg@mybusinessmedia.nl Redactieadres: Postbus 58, 7400 AB Deventer redactie.kunststofenrubber@mybusinessmedia.nl www.kunststofenrubber.nl Advertentieverkoop: Cobie te Nijenhuis Tel. +31 6 833 320 45 c.tenijenhuis@mybusinessmedia.nl

20

12

Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regelen voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Abonnementenadministratie Abonnementen, bezorging en of adreswijzigingen: MYbusinessmedia Holding bv, abonnementen Kunststof & Rubber, Postbus 58, 7400 AB Deventer Tel. +31 570 504 325 klantenservice@mybusinessmedia.nl Abonnementstarieven Jaarabonnement Nederland: € 257,50* Jaarabonnement Buitenland: € 285,-* Proefabonnement (3 edities): € 29,50* KIVI-leden: 45% korting Studentenabonnement: € 50,00* (inschrijvingsbewijs verplicht) * Prijzen zijn exclusief 9% BTW Jaarabonnement geldt tot wederopzegging.

Beëindiging van het abonnement kan schriftelijk en telefonisch (+31 570 504325) gebeuren, uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode; nadien vindt automatisch verlenging plaats.

24

Druk: Drukkerij Roelofs, Enschede Opmaak: Bureau OMA, www.bureauoma.nl Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

MYbusinessmedia legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de abonnementenovereenkomst.

Uw gegevens kunnen door MYbusinessmedia of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten.

Indien u hiertegen bezwaar hebt kunt u contact opnemen met de uitgever.

4

KR_Inhoud.indd 4

28

BIJ HET OMSLAG Bij de cover: Een composiet boomstijgijzer is licht en beter draagbaar dan een uit alimunium. Maar is zo'n composiet exemplaar wel veilig in gebruik? Meer op pagina 20.

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 08:55

AMATEURS

Artikelen

Als de redactiepost een graadmeter is

100 procent recyclebaar windturbineblad Prototype uit thermoplastische composiet

8

In gebruik in 2024 en voor eigen productie Een miljoen ton plastic afval per jaar

Van autoband naar grondstof

Technieken zijn bekend – nu opschalen

9 10 12

Rubber rupsen voor gevechtsvoertuig Lichter, minder trillen en minder geluid

direct na de eerste superlatieven naar het ronde archief verwijzen is al te cru. Ze steken er tenslotte toch een hoop tijd in.

Ik begin daarom in elk geval altijd met lezen van de dit betekent niet dat het bericht larie is – dat kan ik ook onmogelijk altijd beoordelen – het is gewoon niet altijd even interessant. Ook dat is dan weer een uit-

16

spraak die ik moet nuanceren. Want wie ben ik eigenlijk om dat te bepalen?

20

Nu heb ik bijvoorbeeld nog nooit iets gedaan met de ’expertquotes’ van ANP Expert Support. De berichten zijn altijd gekoppeld aan een nieuwsbericht dat

Korte vezels wel, lange nog niet

Praktijk weerbarstiger dan verwachtingen 24

Winst voor composiet helidek InfraCore?

Genomineerd voor JEC-composietprijs

zijn niet alle blijde boodschappen even

berichten. Ik haal natuurlijk niet altijd het einde. Maar

40 procent lichter dan metalen uitvoering 15 Simulatiestudie composiet stijgijzer

je alle marketingafdelingen gelooft. Nu denderend onderbouwd, maar alles

‘Klasse’ composiet beugel De boom in

staan hergebruik en circulariteit bij iedereen wel bovenaan. Tenminste – als

MOL bouwt nieuwe propyleenfabriek

Opschalen pyrolyseproeftuin Moerdijk

voor hetgeen de markt bezighoudt, dan

28

door een nieuwsprogramma of -dienst de wereld is ingeslingerd. Hester Klein Lankhorst van de Stichting Afvalfonds Verpakking reageert bijvoorbeeld in 'Recycling helpt bij het minder afhankelijk worden van olieproducerende landen' op een bericht van RTL Nieuws over het verbod op wegwerpplastic vanaf 2024 in de horeca op festivals en op kantoor. Wie het wil lezen gaat naar de website van de Federatie NRK. Een andere van eind maart had als titel 'Tonnen microplastics verdwijnen nu gewoon legaal in de Maas, wetgeving nodig' en was gekoppeld aan het

Rubrieken

BrancheBreed 6 Actueel 7 Agenda 7 Kleintjes 33

bericht ‘VU: voor het eerst plasticdeeltjes aangetoond in menselijk bloed’ van het ANP. De ‘expertquote’ was dit keer afkomstig van Noï Boesten, projectleider bij het Instituut voor Natuureducatie en betrokken bij Maas Cleanup.

Voor wie nu wat anders verwacht: ik wil helemaal niks afdingen op Boesten's ‘expertquote’ – hoewel de

NIEUWSBRIEF De Kunststof en Rubber nieuwsbrief brengt u wekelijks (en gratis) op de hoogte van allerlei ins en outs uit de sector. Bedrijfsnieuws, materialen, machines, toepassingen, prijzen, vacature en human interest.

Aanmelden kan via www.kunststofenrubber.nl/ nieuwsbrief

kop mij wat te rellerig is. Dat regelgeving verontreiniging toelaat is natuurlijk te zot voor woorden. En dan kan zoals hij zegt de uitkomst van het onderzoek toch niemand verbazen. En of je nu tot ‘expert’ wordt benoemd of jezelf een ‘professional’ vindt – we zijn dan toch allemaal eigenlijk maar amateurs.

Robin Zander r.zander@mybusinessmedia.nl

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Inhoud.indd 5

5

01-04-2022 08:55

BRANCHEBREED

BrancheBreed SAMENGESTELD DOOR ERIK DE RUIJTER VAN NRK

Stijgende prijzen

De oorlog in Oekraïne zorgt in toenemende mate voor stijgende prijzen van grondstoffen, energie en transport. De NRK ziet grote prijsverhogingen afkomen op bedrijven in de rubber en kunststof maakindustrie. Zo is bijvoorbeeld de verwachting dat veel grondstoffen voor kunststofproducten zeer sterk in prijs zullen stijgen. Steeds meer grondstoffenleveranciers zien zich genoodzaakt om de prijsstijgingen door te berekenen.

Onder meer het wegvallen van grote volumes uit Rusland is verantwoordelijk voor de toenemende prijzen. Zo komt in bepaalde sectoren tot 20 procent van het PE en PP uit Rusland. Het ministerie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, RVO, EY en TNO hebben een grondstoffenscanner beschikbaar gesteld waarmee bedrijven kunnen nagaan in hoeverre hun grondstoffen risico’s lopen door onder meer leveringsproblemen of exporten importrestricties.

De NRK vindt de situatie in Oekraïne zeer zorgelijk. In de eerste plaats is het verschrikkelijk om te zien dat zoveel inwoners van Oekraïne getroffen worden door het geweld. Daarnaast zijn er zorgen over de situatie van NRK lidbedrijven. “Steeds meer lidbedrijven van de NRK worstelen met toenemende prijzen waardoor de keten en waardecirkel steeds verder onder druk komen te staan”, vertelt algemeen directeur Harold de Graaf. “Het is van groot belang dat bedrijven in de rubber en kunststof maakindustrie met hun klanten in gesprek kunnen blijven om zo gezamenlijk tot oplossingen te kunnen komen.” www.grondstoffenscanner.nl

Subsidie Circulaire Ketenprojecten 2022

Voor de derde keer is de subsidie Circulaire Ketenprojecten weer open. Werk jij met jouw keten aan circulaire projecten? Dan is de subsidie circulaire ketenprojecten wellicht iets voor jou. Als mkb-ondernemer vraag je mét je partners vanaf mei 2022 als de subsidie wordt heropend een subsidie 6

KR_BrancheBreed.indd 6

aan voor 50 procent van jouw projectkosten tot een maximum van 20.000 euro.

Speciaal voor mkb-ondernemers met circulaire ambities organiseerde Het Versnellingshuis een webinar op dinsdag 22 maart 2022 dat via de website is terug te kijken. versnellingshuisce.nl/events/webinarsubsidie-circulaire-ketenprojecten

MORE-enquête 2022

Er gebeurt veel branche breed: opleidingen, bijeenkomsten, bedrijfsbezoeken, noem maar op. Aan alles deelnemen gaat niet, maar alles overslaan is ook geen optie. Op deze pagina meldt Erik de Ruijter van NRK nieuwsfeiten over actuele onderwerpen. www.nrk.nl

MOnitoring Recyclates for Europe (MORE), het digitale platform binnen de EU om de gebruik van gerecycleerde polymeren in producten te monitoren, is volledig operationeel. Europese fabrikanten van kunststof producten kunnen hier de hoeveelheid recyclaat die ze gebruiken registreren. Elk deelnemend land heeft een nationale coördinator voor optimale informatieoverdracht tussen bedrijven en het programma. Voor Nederland is dat Harold de Graaf, de algemeen directeur van de NRK. Na de recente acceptatie van de Circular Plastics Alliance (CPA) als datacollector door zowel het CPA Monitoring Secretariaat als de CPA Monitoring Working Group, waren het platform en het onderzoek tijdelijk in onderhoud om de nieuwe jaarlijkse digitale enquête klaar te zetten. Sinds 3 maart is het voor converters weer mogelijk om de inzet van hun recyclaat door te geven via de 2022-enquête. "We roepen alle kunststofverwerkers in Europa op om hun gebruik van recyclaten te blijven rapporteren in de MORE-tool en extra bedrijven om zich bij de MOREfamilie aan te sluiten", aldus EuPCvoorzitter Renato Zelcher. www.moreplatform.eu

Volg NRK via LinkedIn

Blijf altijd op de hoogte van het laatste nieuws uit de branche via de LinkedIn pagina van de NRK. www.linkedin.com/company/ nrk-nederlandse-rubber-en-kunststofindustrie-/

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 08:56

ACTUEEL

Maria Negut is benoemd als nieuw hoofd EU-aangelegenheden bij belangenbehartiger European Bioplastics.

European Bioplastics

European Bioplastics (EUBP), de vereniging die de bioplastic-industrie in Europa vertegenwoordigt, heeft Maria Negut benoemd als nieuw hoofd EU-aangelegenheden. Ze komt volgens de EUBP op een cruciaal moment ‘nu de Green Deal zijn schaduw vooruit werpt en het pad effent voor de overgang van de Europese Unie naar een echte hulpbronnenefficiënte economie, staan bioplastics klaar om een belangrijke rol te spelen’.

Negut moet er voor zorgen dat EUBP een actieve rol blijft spelen in de discussies die van invloed zijn op de bioplasticsector door in gesprek te gaan met EU-beleidsmakers en het bredere scala aan belanghebbenden.François de Bie, voorzitter van EUBP. "Zij is de aangewezen persoon om de beleidsmakers in Brussel uit te leggen welke rol bioplastics kunnen spelen om de duurzaamheidsdoelstellingen van de EU te helpen bereiken." www.european-bioplastics.org

Anorganische pigmenten

gemaakt dat na nog geen jaar failliet zijn gegaan. Het bedrijf ging 16 juni vorig jaar van start in TerneuzenDe proeffabriek was een gecombineerde inspanning van de fabrikanten van EPS en gebromeerde vlamvertragers om een nieuwe demonstratiefabriek te bouwen en te exploiteren.

Doel: het recyclen van afbraak EPS-afval met vernietiging van de vlamvertrager HBCD, en de daaropvolgende terugwinning van polystyreen en broom. PolyStyrene Loop hoopt dat een andere partij, of partijen, de uitdaging wil oppakken en in de nabije toekomst verder werkt aan het bewijzen van de technische en commerciële levensvatbaarheid van de technologie polystyreneloop.eu

Polyolefinenbenoeming

Mirjam Mayer is met ingang van 1 maart 2022 benoemd tot vice president Polyolefins Transformation van Borealis.

Zij wordt verantwoordelijk voor het ontwikkelen en leiden van Borealis Polyolefins, Innovation & Technology en Circular Economy Solutions. Ze werkt sinds 2020 bij het bedrijf, na als consultant bij McKinsey te hebben gewerkt.

"We heten Mirjam van harte welkom in de Borealis Polyolefin business", zegt Lucrèce Foufopoulos, Executive Vice President Polyolefins and Circular Economy Solutions. "Haar ervaring als strategisch programmaleider in wereldwijde projecten en groei-initiatieven zal een belangrijke troef zijn bij het realiseren van onze ambities om de transformatie van Borealis Polyolefins naar een koolstofneutrale, geavanceerde en circulaire groeibusiness verder te versnellen." www.borealisgroup.com

Lanxess heeft met onmiddellijke ingang de prijs van zijn anorganische pigmenten wereldwijd verhoogd. De prijs stijgt met 400 euro per ton voor ijzeroxidepigmenten afkomstig uit de fabriek in KrefeldUerdingen en met 200 euro voor die uit Porto Feliz in Brazilië. Ook de prijzen voor voor chroomoxiden worden aangepast, maar klanten worden hierover individueel gecontacteerd. De redenen voor de aanpassingen zijn de energieprijzen, enorme tekorten en kostenstijgingen voor grondstoffen en vrachtcapaciteit. www.bayferrox.com

Polystyrene Loop BV failliet

Op 8 maart heeft Polystyrene Loop bekend

AGENDA JEC World 2022

JEC World in Parijs is volgens de organisatoren de enige vakbeurs die de wereldwijde composietindustrie verenigt: een internationaal platform waar gebruikers een volledig spectrum aan processen, nieuwe materialen en composietoplossingen kunnen vinden.

Datum: 3-5 mei 2022 Plaats: Parijs (F) www.jec-world.events

A Circular Future with Plastics

Deze jaarlijkse tweedaagse conferentie wordt georganiseerd door de European Plastics Converters (EuPC) samen met Agoria en Essenscia - Polymatters.

Datum: 19 en 20 mei 2022 Plaats: Brussel (B) www.circularfuturewithplastics.eu

Petcore Europe 2022

De jaarlijkse tweedaagse conferentie van Petcore Europe, de Europese vereniging en de spreekbuis in Brussel van bedrijven en verenigingen die betrokken zijn bij de PET-waardeketen, is dit jaar zowel op locatie als online bij te wonen.

Datum: 14 en 15 juni 2022 Plaats: Brussel (B) www.petcoreeuropeannual conference.eu

European Carbon Black Summit

De tweede editie van het tweedaags evenement, dat zich richt op belanghebbenden uit de complete ‘carbon black'waardeketen.

Datum: 22 en 23 juni 2022 Plaats: Frankfurt (D) www.wplgroup.com/aci/event/ carbon-black-summit

Plastics Recycling Show Europe 2022

Mirjam Mayer is met ingang van 1 maart 2022 benoemd tot vice president Polyolefins Transformation van Borealis.

De gratis toegankelijke beurs en conferentie met sleutelfiguren uit de industrie staat in het teken van de nieuwste kansen en uitdagingen voor de kunststofrecyclingindustrie in Europa.

Datum: 22 en 23 juni 2022 Plaats: Amsterdam prseventeurope.com

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Actueel.indd 7

7

01-04-2022 08:57

COMPOSIETEN

Prototype volledig recyclebaar windturbineblad Het ZEBRA-consortium (Zero WasteE Blade ReseArch) heeft bekendgemaakt zijn eerste prototype van een volledig recyclebaar composiet windturbineblad van 62 m te hebben gemaakt. Het thermoplastisch composietmateriaal levert dezelfde prestaties als de gebruikelijke thermohardende harsen.

H

et ZEBRA-project is een samenwerkingsverband tussen Arkema, CANOE, Engie, LM Wind Power, Owens Corning en SUEZ onder leiding van het Franse onderzoekscentrum IRT Jules Verne. Het doel is de technische, economische en ecologische relevantie van thermoplastische windturbinebladen op ware schaal aan te tonen – met een eco-ontwerpbenadering om recycling te vergemakkelijken. GE-dochter LM Wind Power heeft het blad ontworpen en gebouwd in zijn Ponferrada-fabriek in Spanje, na een jaar van materiaalontwikkeling en beproevingen inclusief procestesten op subcomponentniveau door de consortiumpartners.

Chemische recycling

Het blad is gemaakt van Arkema's Elium-hars in combinatie met glasvezel van Owens Corning.

Composietcomponenten op basis van Elium kunnen worden gerecycled via chemische recycling. Hiermee kan de hars volledig worden gedepolymeriseerd en de vezel van de hars worden gescheiden. De nieuwe virgin hars en het glas kunnen worden hergebruikt, zodat de kringloop wordt gesloten.

De methode, ontwikkeld door Arkema en CANOEpartners, wordt getest op alle composietonderdelen, inclusief het afval dat bij de productie ontstaat. Owens Corning is ook belast met het vinden van oplossingen voor glasvezelrecycling door omsmelten of hergebruik

Het prototype van het ZEBRA-windturbineblad (Foto: ZEBRA)

8

KR_Artikel1P_1.indd 8

in verschillende toepassingen. De bedrijven hebben ook vooruitgang geboekt bij de ontwikkeling en optimalisering van het fabricageproces door gebruik te maken van automatisering, om het energieverbruik en het productieafval te verminderen.

Levensduurtesten

LM Wind Power zal nu beginnen met full-scale structurele levensduurtesten in het Test and Validation Centre in Denemarken, om de eigenschappen van het composietmateriaal te verifiëren en de haalbaarheid van toekomstige duurzame bladproductie. Zodra deze tests zijn afgerond, zullen ook de recyclingmethoden aan het einde van de levensduur worden gevalideerd.

De volgende stappen zijn de recycling van productieafval, de ontmanteling en recycling van dit eerste blad en de analyse van de testresultaten. Tegen het einde van het project in 2023 zal het consortium de uitdaging zijn aangegaan om de windenergiesector op een duurzame manier in de kringloop van de circulaire economie te brengen, volgens de principes van ecodesign.

Nieuw niveau

"De werkzaamheden in het kader van het ZEBRAproject vorderen volgens schema, waarbij alle nodige expertise aanwezig is voor de inzet van duurzame thermoplastische windturbinebladen. De productie van dit eerste blad is een groot succes voor het hele consortium en voor de windindustrie in het algemeen", stelt projectmanager Céline Largeau van IRT Jules Verne.

John Korsgaard, LM Wind Power: "Met dit project pakken we twee cruciale uitdagingen voor de industrie aan. Enerzijds maken we vorderingen met onze Zero Waste Blades-visie door productieafval te voorkomen en te recycleren. Anderzijds tillen we de recyclebaarheid van bladen naar een nieuw niveau: het thermoplastisch composietbladmateriaal aan het einde van de levenscyclus heeft op zichzelf een hoge waarde en kan gemakkelijk worden gebruikt in andere industrieën als materiaalcompounds, maar kan ook worden gedepolymeriseerd en de hars kan worden hergebruikt in de productie van nieuwe bladen." www.irt-jules-verne.fr/en/

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 08:58

GRONDSTOFFEN

MOL bouwt nieuwe propyleenfabriek in Hongarije In het Hongaarse Tiszaújváros is de eerste steen gelegd voor de nieuwe propyleenfabriek van MOL Petrochemicals. Tijdens de ceremonie legden Péter Szijjártó, minister van Buitenlandse Zaken, Zsolt Hernádi, voorzitter-ceo van de MOL-groep, en Zsófia Koncz, lid van het Hongaarse parlement, de eerste steen van de fabriek.

M

et de bouw van de fabriek die in 2024 moet draaien, is ongeveer 174 miljoen euro gemoeid. Op de lange termijn moet de plant ongeveer 30-40 nieuwe arbeidsplaatsen opleveren. De Hongaarse regering steunt de investering met 5 miljard Hongaarse forint, omgerekend ongeveer 13,5 miljoen euro. De MOL Group trekt in totaal ongeveer 4,5 miljard dollar uit voor investeringen die van Tiszaújváros de belangrijkste chemische hoofdstad van de regio moeten maken.

De nieuwe fabriek gaat zorgen voor de aanvoer van grondstoffen voor drie productlijnen van MOL Petrochemicals. De 100.000 ton propyleen voorziet in een kwart van de totale behoefte van het bedrijf. molgroup.info

Van links naar rechts: Zsolt Hernádi, voorzitter-ceo van de MOLgroep, Zsófia Koncz, lid van het Hongaarse parlement en Péter Szijjártó, minister van Buitenlandse Zaken.

INTUÏTIEF EN SLIM

SNEL EN NAUWKEURIG

ERGONOMISCH EN FUNCTIONEEL

GROOT EN EFFICIËNT ESTHETISCH EN EMOTIONEEL VOORUITZIEND EN MOEDIG

KRACHTIG EN DYNAMISCH

Groot en efficiënt? Bij ons is dat mogelijk! Onze ALLROUNDER 1120 H combineert elektrische snelheid en nauwkeurigheid met hydraulische kracht en dynamiek.

Daarnaast maakt onze innovatieve GESTICA-besturing de bediening nog intuïtiever en slimmer – dat is pas geweldige high-end-techniek! www.arburg.nl

KR_Artikel1P_3.indd 9

01-04-2022 08:58

RECYCLEN

Pyrolyseproeftuin Moerdijk gaat opschalen Vanaf 2030 jaarlijks 1 miljoen ton afval chemisch recyclen Het PyroCHEM-project wil de chemische industrie verduurzamen door de chemische recycling van plastic afval en de pyrolyse van andere (biomassa-)reststromen te optimaliseren en op te schalen.

De ambitie: vanaf 2030 jaarlijks 1 miljoen ton afvalplastic verwerken tot nieuwe grondstoffen voor de chemische industrie.

E

r is een urgente en groeiende vraag naar circulaire grondstoffen. Recycling speelt hierin een cruciale rol. Niet alleen worden waardevolle grondstoffen hergebruikt, recycling kan ook bijdragen aan een lagere CO2-uitstoot in productieketens. In Europa wordt nu maar een derde deel van het plastic afval gerecycled; wereldwijd slechts 15 procent. De rest wordt verbrand,

gestort of komt in de natuur. Dit heeft een negatieve invloed op het milieu, draagt bij aan klimaatverandering en zorgt voor hoge ecologische en economische kosten.

Pyrolyse

Plastic afval dat nu niet geschikt is om te recyclen, is

Het PyroCHEM-project wil vanaf 2030 jaarlijks 1 miljoen ton afvalplastic verwerken tot nieuwe grondstoffen voor de chemische industrie.

10

KR_Artikel2P_1.indd 10

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:00

RECYCLEN

vaak te vervuild, zoals landbouwfolie, of bestaat uit meerdere lagen zoals chips- en koffiezakken. Alleen al in Nederland gaat het jaarlijks over 629 kton plastic afval. Op dit moment wordt dat verbrand waarbij energie wordt geproduceerd; een zeer laagwaardige vorm van afvalverwerking.

Via pyrolyse kunnen door middel van zuurstofloze verhitting deze afvalstromen worden teruggebracht tot circulaire of biobased bouwstenen waar de chemische industrie nieuwe producten van kan maken. De pyrolysetechnologie is nog in ontwikkeling, maar er zijn al successen geboekt, onder andere in de Pyrolyseproeftuin Moerdijk. De PyroCHEMprojectpartners gaan de technologie nu opschalen en de waardeketen doorontwikkelen.

Waste2Chem Innovation Cluster

De PyroCHEM projectpartners willen de chemische industrie verduurzamen door de chemische recycling van plastic afval en de pyrolyse van andere (biomassa) reststromen te optimaliseren en op te schalen.

Waste4ME ontwerpt een demonstratiefabriek met een capaciteit van 35 kiloton. Daarnaast ontwikkelen de projectpartners een Waste2Chem open innovatiecluster. Hier kunnen mkb’ers tegen gunstige voorwaarden gebruik maken van de faciliteiten en het netwerk van de PyroCHEM projectpartners om hun pyrolysetechno-

logie te optimaliseren en samen te werken aan routekaarten richting marktintroductie. De partners van het PyroCHEM project willen vanaf 2030 jaarlijks 1 miljoen ton plastic chemisch recyclen tot waardevolle grondstoffen. Dat reduceert elk jaar 1,7 miljoen ton CO2-eq en bespaart 550 kiloton aan aardolie.

Intensieve samenwerking

De partners van het PyroCHEM project werken intensief samen om van West-Brabant een Waste2Chem hotspot te maken. Port of Moerdijk biedt een locatie voor vestiging van pyrolyse-installaties op commerciële schaal, Waste4ME maakt een ontwerp voor de proeffabriek en test vijf afvalstromen afkomstig van afvalverwerker Renewi. Van der Kooy deelt zijn faciliteiten en kennis rond het recyclen van oliën en vetten.

De Green Chemistry Campus legt de verbinding met het circulaire ecosysteem in de regio en biedt een locatie voor pyrolyse-activiteiten op demoschaal. De Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) ontwikkelt het innovatiecluster en Avans Hogeschool biedt kennis op het gebied van pyrolyse, Life Cycle Analysis (LCA) en betrekt studenten.

Het PyroCHEM project heeft een waarde van 2,9 miljoen euro en wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en provincie Noord-Brabant in het kader van REACT-EU.

color makes the difference De specialist in color & additieve masterbatches

www.uniqueqolors.nl / +31 (0)85 076 13 63 / info@uniqueqolors.nl

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel2P_1.indd 11

11

01-04-2022 09:00

RECYCLEN

Van autoband naar grondstof De technieken zijn bekend, nu opschalen Hoe maakt je van een oude autoband weer een nieuwe autoband?

Die vraag heeft de UTwente beantwoord met een serie van promotieonderzoeken naar het chemisch mechanisch devulkaniseren van gebruikte autobanden. Maar hoe haal je die techniek uit het laboratorium en pas je hem in de praktijk toe? Hoe schaal je op naar massaproductie? Die vraag probeert lector Kunststoftechnologie van hogeschool Windesheim Margie Topp, samen met een consortium aan bedrijven, te beantwoorden. Ze kreeg in december een financieel steuntje in de rug, met het winnen van de Deltapremie.

W

at de Spinozapremie is voor fundamenteel onderzoek, is de Deltapremie voor praktijkgericht onderzoek. Rond het jaar 2000 kwamen de lectoraten op de hogescholen, om het praktijkgerichte onderzoek een boost te geven. ”De universiteiten hebben veel fundamenteel onderzoek, kennis die echt van levensbelang is. Maar heel veel zie je in de praktijk niet terug. Daarnaast wordt dit onderzoek vaak opgekocht door de grote bedrijven. Nu was het de bedoeling ook het mkb een push te geven”, legt Margie Topp uit. Ze is met haar projecten rondom lastig te recyclen composieten en rubbers één van de twee winnaars van de Deltapremie 2021.

De Deltapremie wordt eens in de twee jaar aan twee lectoren uitgereikt om het praktijkgericht onderzoek een boost te geven. Dat zijn de boegbeelden van het praktijkgerichte onderzoek. Een hele eer. Een van de twee projecten die de komende jaren onder het vergrootglas komt te liggen, is dat van Margie Topp en haar lectoraat Kunststoftechnologie, over het recyclen van autobanden. Het doel is om een methode te ontwikkelen om op industrieel niveau afgedankte autobanden terug te brengen tot grondstof waar weer opnieuw autobanden van kunnen worden gemaakt.

Met de Deltapremie is een bedrag van € 500.000 gemoeid, dat Topp mag investeren in het onderzoek.

70 procent van al het rubber wordt gebruikt voor autobanden.

12

KR_Artikel4P_1.indd 12

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:01

Lector kunststoftechnologie dr. Margie Topp.

Chemisch mechanisch devulkaniseren

Het recyclen van een autoband is geen sinecure. Maar met miljoenen afgedankte autobanden per jaar een absolute must. Een autoband bestaat uit veel verschillende materialen. Banden op passagiersvoertuigen bevatten tot 25 onderdelen en tot 12 verschillende rubbersamenstellingen. UTwente heeft een methode ontwikkeld om autobanden via chemisch mechanisch devulkaniseren terug te brengen tot grondstof waar weer opnieuw autobanden van kunnen worden gemaakt. “Wat het promotieonderzoek aan de UTwente heeft aangetoond is dat het heel belangrijk is om die band eerst uit elkaar te halen”, vertelt Topp. De band is als het ware één grote molecuul en als je die in zijn geheel devulkaniseert, ontstaat er een grondstof die wel oké is. ”Terwijl als je de band uit elkaar haalt, je de kwaliteit steeds beter kunt maken.” Haal bijvoorbeeld het loopvlak eraf, want daar wordt steeds vaker silica in gebruikt en dat verstoort het proces enorm.

Op die manier kun je de band weer terugbrengen tot grondstoffen die opnieuw de keten in kunnen. Dit geldt overigens niet alleen voor de UTwente-methode. Ook andere veelbelovende technologieën in de markt, zoals het proces van de Canadese rubberrecycler Tyromer, zullen hiervan profiteren en zijn bij de projecten betrokken. ”Wij ambiëren samen met het bedrijfsleven om er weer nieuwe autobanden van te maken.

Misschien niet voor 100 procent, maar laten we beginnen bij 10 procent. En dan opwerken naar 30 procent”, voorspelt ze. “Uiteindelijk wordt 70 procent van al het

rubber gebruikt voor autobanden. Dus als je er een deuk in wilt maken, dan moet het weer terug die band in”, weet ze.

Er zijn wel meer partijen die zeggen autobanden te recyclen. Ze maken er matten van, of korrels voor op kunstgras. “Dat is ook een vorm van recyclen. We hebben zoveel autoband dat eigenlijk elke vorm goed is.

Maar we kunnen niet heel Nederland plaveien met rubber tegels”, zegt Topp. En daarom moet het toch weer terug die band in. UTwente maar ook een partij als Tyromer hebben het voorwerk gedaan, Windesheim wil nu het mechanische stuk oppakken.

Want hoe ga je dit opschalen? Wat voor machine heb je ervoor nodig? Je zult moeten gaan sorteren.

Zomerbanden en winterbanden van elkaar scheiden.

En als je dan een grondstof hebt, kun je die dan zomaar weer verkopen? “Waarschijnlijk niet”, zegt Topp. “In de chemische industrie moet je namelijk precies weten wat je verkoopt. Daar zijn regels voor.

Misschien moeten we de keten zo organiseren dat autobandenfabrikanten hun eigen banden weer terugnemen. Die hebben als enige de kennis over wat ze er precies hebben ingestopt.” Maar eerst moeten ze kunnen laten zien dat het kan, op grote schaal. Het sorteren en daadwerkelijk uit elkaar halen van de band.

Samen met de industrie

Topp weet nog niet tot op welk detailniveau je moeten gaan voor de beste grondstof, ook dat is deel van het KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_1.indd 13

13

01-04-2022 09:01

RECYCLEN

onderzoek. Net als duidelijk moet worden wat de carbon footprint van de bewerking is. Bij een eerder onderzoek van collega Albert ten Busschen naar het hergebruik van end of life composieten bleek het alleen interessant als je kon garanderen dat de nieuwe producten een levensduur hadden van tenminste 40 jaar. “Uiteindelijk gaan we dit doen met die hele industrie en alle belangrijke spelers uit de markt hebben in een eerder stadium toegezegd. Ze hebben zich allemaal gecommitteerd aan die projecten die we dan geschreven hebben en die we ingediend hebben”, legt Topp uit. De bedrijven stoppen hun kennis, materiaal en hun uren erin. “Die faciliteiten, daar zitten we natuurlijk op te wachten. Aan het vorige project over hergebruik van end of life composieten deden 80 bedrijven mee. Dan heb je zoveel meer faciliteiten die je kunt mobiliseren. Uiteindelijk moet je het met de hele keten doen. En de rubberindustrie is een hele selecte groep. We hebben elkaar nodig.”

Door het winnen van de Deltapremie ziet Topp dat ineens alle ogen op haar gericht zijn. “We hebben een hele sterke lead, uit dat promotieonderzoek aan de UTwente en nu gaan we het proberen. Maar normaal doen we dat in stilte.” Desalniettemin gaan ze aan de slag. De charme van het lectoraat Kunststoftechnologie is dat er veel verschillende disciplines in verzameld zijn. Er zijn vier opleidingen verbonden aan het lectoraat: werktuigbouwkunde, industrieel productontwerp, civiele techniek en elektrotechniek. Zodat er ook op vier hele verschillende manieren naar het project gekeken kan worden. “Ik denk dat we al snel op vijf jaar zitten voordat we weten wat het project gaat brengen. Hoewel je soms ook een hole-in-one hebt. Dat is de spanning.”

“Soms heb je een hole-in-one. Dat is de spanning.”

Testen van robots

Omdat veel onderzoek van het lectoraat Kunststoftechnologie wordt uitgevoerd door stagiaires en afstudeerders, denken ze er in onderwijsperiodes, blokken van 20 weken. Soms parkeren ze iemand die weken bij een bedrijf. “We zijn geen mbo, waar álles met de handjes gebeurt, maar die werktuigbouwers die willen machines bouwen.” Een belangrijk onderdeel is het testen van robots. “Hoe moeten we sorteren? Welke robots zijn geschikt? Hoe gaan we die banden herkennen? Dat is de kick van die 20 weken”, vertelt ze. “Aan het begin denken de studenten, yes, ik heb zo’n goede opdracht. Na 12 weken zijn ze helemaal depressief, maar na 20 weken hebben ze weer van alles staan. Soms heb je een hele goede afstudeerder, die alles ineens afgraast. Maar soms kom je maar een klein stukje verder en pakt een volgende afstudeerder het verder op. Uiteindelijk hebben we ook nog onze eigen onderzoekers. Je moet kijken hoe je het het beste kunt aanpakken. We werken ook met minorstudenten die in groepjes van drie een project oppakken. Zo is het een rollend geheel. Soms heb je goud en soms hoofdpijn”, vat Topp het samen.

De kennis die uit dit onderzoekt voortkomt, wordt weer gedeeld met de bedrijven die eraan meegewerkt hebben. “De UT heeft de kennis over chemisch mechanisch vulkaniseren nooit gepatenteerd. En ons businessmodel is dat we projecten binnenhalen, onderzoek doen en dat bedrijven daar wat aan hebben.

Als de bedrijven het oppakken, dan is dat alleen maar heel fijn voor ons. Dan doe je het niet voor niks. Onze rol is om de kennis te verspreiden”, besluit Topp.

Eén van de experimenten tijdens het project hergebruik van end of life composieten: een keukenblok uit composiet.

14

KR_Artikel4P_1.indd 14

www.windesheim.nl/onderzoek/lectoraten/ kunststoftechnologie Kasper Weigand

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:01

COMPOSIETEN

Lichtgewicht composiet accubeugel voor S-klasse De beugel die de accu voor die het bestuurdersassistentiesysteem ‘Intelligent Drive’ in de Mercedes-Benz S-klasse van stroom voorziet bij een plotselinge stroomstoring, is gemaakt van Tepex continu-vezelversterkte thermoplastische composieten van Lanxess. De boogvormige beugel is vervaardigd door Pöppelmann KunststoffTechnik uit Lohne in Duitsland.

B

ij de productie van de beugel wordt De composiet beugel is 40 procent lichter dan het vormen (draperen) van het een metalen versie. composiet gecombineerd met het spuitgieten.

Bedieningseenheden vastgeklikt "Het composietDe functies die tijdens de ontwerp betespuitgietfase in de kent dat het beugel zijn geïnteeindproduct greerd, zijn onder tot 40 procent meer kabelgeleidingen lichter kan zijn en bevestigingen voor dan een versie twee regeleenheden. van metaal," Schrapp: "Deze twee zegt Joachim apparaten worden tijSchrapp, een expert in lichtgewichtodens de installatie eenntwerp bij Pöppelmann. "De spuitvoudig op hun plaats gietstap maakt het ook mogelijk functies te integreren geklikt, zodat je geen tijd die niet alleen de montage van de beugel veel eenvoudihoeft te besteden aan vastger maken, maar ook de logistieke werklast vermindeschroeven." ren. Dit alles heeft een gunstig effect op de fabricageDe polypropyleen matrix van het Tepex materiaal is versterkt met vier lagen kosten." continue glasvezels, waarvan de meeste in Optimale verdeling van de krachten één richting zijn gerangschikt. De gespuitgiete verbinDe beugel klemt de accu – die ongeveer 10 kg weegt – ding, die is versterkt met korte glasvezels, is ook op stevig op zijn plaats in het achtercompartiment van polypropyleen gebaseerd. "Aangezien de bindingsmahet voertuig door zich alleen vast te klemmen. Dat trix en het gespuitgiete materiaal op elkaar aansluimoet uiteraard ook het geval zijn, als de beugel wordt ten, ontstaat er een zeer sterke verbinding tussen blootgesteld aan de aanzienlijke versnellingskrachten beide. In combinatie met de hoge specifieke stijfheid die optreden bij een botsing. De meeste krachten worvan het composiet leidt dit tot winst in zowel sterkte den via de doorlopende glasvezels van het composietals stijfheid," zegt Maas. materiaal weggeleid. Hierdoor wordt optimaal gebruik Corrosiebestendig en elektrisch isolerend gemaakt van de sterkte en stijfheid die de Tepex-blank Een ander voordeel van het composiethalffabricaat is biedt. dat het corrosiebestendig is. Dit maakt transport en "Het voordeel van onze composiet is dat het, in tegenopslag eenvoudiger dan bij metalen coils. Ook de elekstelling tot bijvoorbeeld vezelversterkte spuitgietcomtrische eigenschappen van het materiaal spelen een pounds, geen last heeft van kruip bij hoge aanhoudenbelangrijke rol. "Het is elektrisch isolerend ten de spanningen en dus niet vervormt. Dit zorgt ervoor opzichte van de behuizing en de metalen componendat de batterij permanent op zijn plaats wordt gehouten van de batterij, wat het risico van kortsluiting aanden," zegt Philipp Maas, verkoop- en projectmanager zienlijk vermindert. Een component van metaal vereist voor Tepex bij Lanxess. Het materiaal heeft ook een extra maatregelen vereisen om tegen kortsluiting te hoge vermoeiingssterkte, zodat het niet broos wordt beschermen", aldus Schrapp. en barst als gevolg van frequente of zware trillingen, lanxess.com zoals die door kuilen worden veroorzaakt.

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel1P_2.indd 15

15

01-04-2022 09:02

COMPOSIETEN

De boom in Simulatiestudie van een stijgijzer Composieten maken producten lichtgewicht en toch sterk.

Ontwerpers zoeken de grenzen op van wat minimaal aan materiaal nodig is om voldoende sterkte te garanderen. Simulaties helpen daarbij, maar kunnen voor composieten zeer rekenintensief zijn en dus duur uitpakken. Reden, specialist in productontwikkeling en virtueel testen, ontwikkelde een efficiënte methode om het faalgedrag van composieten te voorspellen en paste die toe op het ontwerp voor een stijgijzer.

T

hermoplastische composieten kunnen bijdragen aan verduurzaming doordat ze lichtgewicht en toch sterk zijn. Daardoor is minder materiaal nodig voor een product en vanwege het lage gewicht bespaart het op brandstof (en dus CO2-emissie) bij toepassingen in bijvoorbeeld auto’s en vliegtuigen. Daarom stimuleert de EU ontwikkeling van composiettechnologie, zoals in de afgelopen jaren met het subsidieproject PRODUCE. Daarin ontwikkelde Cato Composites uit Rheden kostenefficiënte productietechnologie voor duurzame thermoplastische composieten. Belangrijk aandachtspunt was het modelleren van productieprocessen en kritische producteigenschappen, zoals het faalgedrag van composieten.

Stijgijzer

Als concrete case diende het ontwerp van een stijgijzer voor het Duitse Burkhard Baumsteigtechnik. Hier was niet zozeer verduurzaming als wel gebruikscomfort het motief. Een boomverzorger gebruikt een stijgijzer als hij langs de stam de boom in klimt. Het stijgijzer wordt aan de schoen en het onderbeen bevestigd en is ter hoogte van de enkel voorzien van een ‘spijker’ die bij het klimmen in de boomstam wordt gestoken. In de gebruikelijke uitvoering is de schacht van het lichtgewicht metaal aluminium. Met het oog op het draagcomfort voor de klimmer was het streven om tot een verdere gewichtsreductie van 50 procent te komen voor de schacht. Dat zou kunnen door het stijgijzer van

Stijgijzers van Burkhard Baumsteigtechnik (merknaam Distel) gemaakt van aluminium (links) en composiet.

16

KR_Artikel4P_4-.indd 16

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:19

COMPOSIETEN

Reden Schacht

Bevestigingsbouten

Spijker Model van een stijgijzer.

composiet te maken. Zo’n stijgijzer moet natuurlijk wel veilig zijn en daarvoor aan de normen voldoen. Voor persoonlijk klimgereedschap is dat ASTM F887-18: het voetdeel van het stijgijzer moet een verticale belasting van 3.300 N kunnen weerstaan terwijl de spijker is vastgepind en de schacht bovenaan gefixeerd.

Thermoplastische composieten

Continu vezelversterkte kunststofcomposieten bestaan uit lange vezels in een kunststofmatrix. De vezels zijn bijvoorbeeld glas- of koolstofvezels en voor de matrix worden twee varianten gebruikt, thermohardend en thermoplastisch. Van thermohardende composieten worden bijvoorbeeld al de bladen van grote windmolens gemaakt. Productie is echter arbeidsintensief en recycling is lastig. Thermoplastische composieten hebben die nadelen niet; hun productie is wel goed te automatiseren en recycling is relatief eenvoudig. Ze zijn niet geschikt voor toepassingen bij hoge temperaturen, omdat ze dan – zoals hun benaming aangeeft – zacht worden. Maar ze worden al gebruikt voor structuurdelen van auto’s en Cato Composites maakt er onder meer helmen, koffers, batterijbehuizingen en beenbeschermers voor skiërs mee.

0° laag

90° laag 0° laag Interlaag delaminatie

Intralaag delaminatie

Vormen van delaminatieschade in een composiet: binnen een laag (roodbruine lijn) en tussen lagen (blauwe lijn) met verschillende oriëntatie (0° en 90°). (Bron: The Rutgers Scholar – https://tinyurl. com/stijgijzer)

Reden in Hengelo (Ov) legt zich toe op het virtueel, multiphysics testen van uiteenlopende producten en processen voor klanten in markten als food, medical, automotive, (consumenten)elektronica, aerospace, maakindustrie en hightech. De specialisten in mechanica, thermodynamica, vloeistofdynamica en akoestiek ondersteunen de opdrachtgever bij diens ontwerpprobleem met analyse, modelvorming en simulatie & validatie. Uiteindelijk levert Reden een concept- of haalbaarheidsstudie, een haalbaar ontwerp of een digital twin. Waar mogelijk vertalen ze hun resultaten naar kennisregels die de relatie tussen ontwerpparameters en performance vastleggen.

Reden voert maatwerkstudies uit waarin het zijn gereedschap, zoals eindige-elementenmethodes, toespitst op het specifieke probleem. Een voorbeeld is de hier beschreven simulatie van een stijgijzer. Voor het automatiseren van ontwerpstudies heeft Reden twee softwaresystemen ontwikkeld. Reves DSE is een hulpmiddel voor ‘design space exploration’ aan de hand van een systeembeschrijving. Het werkt met ingevoerde kennisregels, zoals fysische vergelijkingen en betrekkingen die gekoppelde subsystemen beschrijven. Door het variëren van systeemparameters komt Reves DSE dan met een waaier aan oplossingen voor een ontwerpprobleem en kan het meerdere gebruiksscenario’s verkennen. Diamond biedt voor het ontwerpen van processen en fabrieken ‘kennisgebaseerde decision support’ met modelvorming en optimalisatie op basis van steady-state massabalansberekeningen.

2,5D en 3D

Composietproducten worden laagsgewijs opgebouwd uit vezelmatjes die anisotroop zijn. In de vezelrichting zijn ze sterk, maar in de dwarsrichting juist zwak, doordat vezels van elkaar kunnen worden losgetrokken; een bekende faalmode voor composieten. Daarom worden de matjes in afwisselende richtingen op elkaar gelegd, zodat het resulterende product in meerdere richtingen sterk is. Hier horen weer andere faalmodes bij: de matjes kunnen loslaten (delaminatie) of ten opzichte van elkaar verschuiven (afschuiving). Dit maakt het beschrijven en modelleren van het gedrag van composieten onder belasting een uitdaging.

Precies die uitdaging ging Reden in dit project aan, om de sterkte en stijfheid te kunnen onderbouwen van een product, in dit geval het stijgijzer.

Vaak worden composieten dunwandig toegepast, in uitgestrekte schaalproducten, en dan volstaat voor hun mechanische eigenschappen en faalgedrag een ‘2,5D’-beschrijving, in het vlak van de schaal. Het stijgijzer is echter een echt 3D-product: een lange, gebogen schacht waaraan een riem en een spijker worden bevestigd. Het is ten opzichte van zijn lengte veel dikker dan een schaal: bij een dikte van 8-10 mm en een laagdikte van 0,1 à 0,2 mm moeten er 50 of meer laagjes worden gestapeld. Bijkomende uitdagingen voor modelvorming en productie zijn de gebogen vorm en KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_4-.indd 17

17

01-04-2022 09:19

COMPOSIETEN

Overgang van 2,5D- naar 3D-eindigeelementenbeschrijving.

de benodigde bevestigingsgaten, met name die voor de spijker. Er treden namelijk grote belastingen op rond de spijker, die immers het gewicht van de klimmer draagt en diens ‘klimkrachten’ (insteken en loswrikken van de spijker) moet opvangen.

Modelbeschrijving

Bij de modelbeschrijving voor producten gemaakt van zogeheten unidirectionele composieten zijn drie niveaus te onderscheiden: • micro: de laag met vezels (typisch 5-10 μm in diameter) die allemaal in één oriëntatie en met een bepaalde volumefractie in een kunststofmatrix liggen; • meso: de lagen met hun dikte en elk hun eigen orientatie; • macro: de fixatie en de belasting van een product opgebouwd uit meerdere lagen.

Met een homogenisatietechniek kan voor een schaaldeel een materiaalmodel worden gemaakt dat ortho-

troop is (de eigenschappen in het vlak zijn anders dan loodrecht erop). Dit model wordt verwerkt tot een schaalelementen-gebaseerd eindige-elementenmodel (hierna te noemen 2,5D-model), waarmee de rek en de spanning als gevolg van een belasting in het vlak goed zijn te berekenen. Belasting loodrecht op het schaalvlak heeft geen effect op de rek in het vlak (σzz = 0). In dit model is schade als gevolg van overbelasting verwerkt. Waar het ‘spannend’ wordt, bijvoorbeeld vanwege buiging of rond gaten, is een volume-elementengebaseerd eindige-elementenmodel (3D-model) nodig.

Modeloptimalisatie

Simulaties zijn uitgevoerd met de Abaqus-software, bekend om de goede composietsimulatie. Voor een efficiënte simulatie is het de kunst zoveel mogelijk ‘goedkope’ 2,5D-beschrijving en zo weinig mogelijk ‘dure’ 3D-beschrijving te gebruiken. Dat is mogelijk door het product, de schacht in geval van het stijgijzer, voor het grootste deel toch als een schaal te beschrijven. Om de overgang van 2,5D- naar

Coupontests op teststroken.

Boven: onder belasting treedt verjonging op en uiteindelijk insnoering.

Onder: rond een gat verschijnen spanningsconcentraties.

18

KR_Artikel4P_4-.indd 18

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:19

COMPOSIETEN

Falen van matrix door contact met de bouten → conisch bus

Rond de gaten waar de spijker aan de schacht wordt bevestigd, treden spanningsconcentraties op die tot schade aan de vezelmatrix kunnen leiden.

3D-beschrijving te bepalen, heeft Reden een iteratieve procedure ontworpen. Uitgaande van een initieel (2,5D) model wordt een belasting aangebracht en geëvalueerd in welke zones van het product de rek en de spanning te groot zijn om met een 2,5D-beschrijving te kunnen volstaan. Voor die zones wordt vervolgens een 3D-model gebruikt, waarna de belasting wordt verhoogd. Opnieuw vindt evaluatie van de resulterende rek en spanning plaats en wordt het 3D-model zo nodig uitgebreid. Dit herhaalt zich totdat een stabiele, zo minimaal mogelijke 3D-beschrijving is gevonden.

De simulatietechnische uitdaging ligt in het ‘punt’ waar de beschrijving van 2,5D in 3D overgaat. Daar worden een 2,5D- en een 3D-rooster van eindige elementen met elkaar verbonden. De 2,5D-schaal heeft een dikte nul maar wel de eigenschappen die passen bij de werkelijke (3D) dikte. Voor een goede aansluiting moet op de overgang in het 3D-deel de 2,5Deigenschap (σzz = 0) als randvoorwaarde worden opgelegd.

Modeltesten

Om de simulaties te toetsen aan de werkelijkheid en de modelbeschrijving te kalibreren, voerde Reden coupontests uit. Daarbij werden testdelen belast tot aan falen. Voor normale, commerciële opdrachten is dat voldoende; het is immers de bedoeling om bij dit falen weg te blijven. Het subsidieproject bood Reden de gelegenheid om in de simulaties verder te gaan en na het optreden van een eerste ‘drop’ in rek en spanning (ten gevolge van schade zoals delaminatie) ook een tweede en derde drop te onderzoeken, om het schademodel verder te verfijnen. De tests zijn uitgevoerd op eenvoudige strookjes om de verjonging (versmalling) onder rek te onderzoeken, niet alleen in de dwarsrichting maar ook in de dikterichting. Tot aan

het optreden van falen lag de overeenkomst tussen fysieke test en simulatie boven de 95 procent.

3D-zones

Het model voor de schacht van het stijgijzer kent twee kritische zones die een 3D-modelbeschrijving vereisen. De eerste is waar de spijker wordt bevestigd met twee bouten. Het moment waarmee die worden aangedraaid kan de schacht al ‘slopen’. Dat moet dus met beleid gebeuren; voor het goed inleiden van de voorspankrachten wordt een cilindrische bus gebruikt die aan één kant een conische uitloop heeft. Er zijn ook coupontests uitgevoerd met teststroken met een gat erin, om het optreden van spanningsconcentraties rond het gat te bestuderen en op basis daarvan het ontwerp van de schacht te optimaliseren.

De tweede kritische zone ligt daar waar de schacht buigt van het verticale bovendeel naar het horizontale voetdeel. Het productieproces – in een matrijs op elkaar gestapelde laagjes persen – moet zorgen voor een goede spanningsverdeling in dit gebogen deel. De simulaties zijn gebruikt voor optimalisatie van het hoekverloop in het ontwerp.

Echt comfort

De simulatiestudie van het stijgijzer en z’n faalgedrag heeft geresulteerd in een ontwerp dat voldoet aan de norm. Dankzij de uitgebreide, nauwkeurige simulaties ‘tot het gaatje’, hoeft het stijgijzer niet ‘voor alle zekerheid’ bovenmatig zwaar te worden uitgevoerd.

Daardoor krijgt de gebruiker echt lichtgewicht comfort geboden. Inmiddels assembleert Burkhard Baumsteigtechnik het stijgijzer, met de schacht van composiet geproduceerd door Cato Composites, in grote aantallen. www.reden.nl Hans van Eerden KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_4-.indd 19

19

01-04-2022 09:19

RUBBER

Rupsen vervangen op een gevechtsvoertuig Gewichtsbesparing, minder trillingen en een lager geluidsniveau De komende twee jaar is de afdeling Materieellogistiek Commando (MatlogCo) van de Koninklijke Landmacht bezig met het ombouwen van een groot aantal CV90-voertuigen van BAE Systems Hägglunds.

De stalen rupsen van de infanteriegevechtsvoertuigen worden vervangen door rubber tegenhangers.

I

n het kader van bescherming en mobiliteit is de CV90 uitgerust met moderne, digitale informatiesystemen en een elektronisch regel- en besturingssysteem.

Maar ook mechanisch zijn de nodige maatregelen getroffen. Zo is de basisconstructie van gelaagd pantserstaal dat een hoge hardheid heeft. De binnenkant is bekleed met een scherfwerend materiaal (Kevlar) om de effecten van een inslaande granaat (scherven en gesmolten metaal) te minimaliseren. Verder is bij het pantser zoveel mogelijk gewerkt met opbouw pantserpakketten wat een bijdrage levert aan het minimaliseren van het basisgewicht.

Zwaargewicht- of lichtgewicht?

Gert de Groot, is projectleider bij de Afdeling Techniek

van het MatlogCo en geeft aan: “Dit laatste thema, het gewicht van het basisvoertuig, heeft onze specifieke aandacht in verband met de aankomende midlife upgrade (MLU – red.) van de CV90. De midlife upgrade is een grote modificatie ongeveer halverwege de levensduur van het voertuig en bedoeld om het voertuig tot het einde van de technische levensduur (2040) operationeel te houden. Dit betekent onder meer dat er tijdens deze MLU nieuwe, moderne apparatuur wordt ingebouwd. Hiermee verkrijgen de militairen een betere bescherming en vuurkracht evenals een verbeterde ergonomie. In dit geval gaat het om de toevoeging van een toekomstbestendige IT-infrastructuur en een geïntegreerd battlefield-managementsysteem met betere detectie –en identificatiemogelijkheden.

De stalen rupsen van de CV90-infanteriegevechtsvoertuigen worden vervangen door rubber tegenhangers. (Foto: Mediacentrum Defensie)

20

KR_Artikel4P_2.indd 20

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:04

Combat Vehicle 90

Combat Vehicle 90 – de CV90 – is het infanteriegevechtsvoertuig van de Koninklijke Landmacht en wordt ingezet om militairen van en naar het front brengen. Het voertuig, op de foto nog met metalen rupsen, kan ook actief deelnemen aan het gevecht. De CV90 biedt met een lengte van bijna 6,5 en een breedte van ruim 3 m ruimte aan tien mensen waarvan zeven bewapende infanteristen.

Prima aanvullingen, maar wel met het gevolg dat het voertuig te zwaar dreigt te worden.”

Van staal naar rubber

Gewicht ‘afsnoepen’ van een gevechtsvoertuig doe je liever niet door in te boeten op de bepantsering. Wél was het mogelijk om de relatief zware stalen bandtracks te vervangen door rubberen tracks. Gert de Groot: “Deze overstap is geen beslissing die je over een nacht neemt. Het gaat immers om een relatief groot aantal voertuigen – waaronder lesvoertuigen – met elk twee tracks. Het vervangen is bovendien een monsterklus die niet standaard is.”

De oorspronkelijke stalen tracks bestaan uit schakels die met pennen met elkaar zijn verbonden. Om beschadiging aan het wegdek te voorkomen en om trillingen en geluid te beperken, zijn deze tracks aan

Composite Rubber Tracks

BAE Systems Hägglunds geeft de volgende eigenschappen en voordelen van de CRT’s op: - de gemiddelde levensduur per track is 4.500 km.

- de beperkende factor is beschadiging van het loopvlak; - het trillingsniveau is 50-80 procent lager dan staal; - minder trillingen verlagen de kosten door: • minder afgekeurde munitie; • langere levensduur elektronica; • minder lichamelijke klachten en vermoeidheid bij militairen; - 5-10 dB lager geluidsniveau dan bij staal: • leidt tot minder vermoeiing bij militairen; • verbetert de mogelijkheden om met elkaar te communiceren; - lager gewicht (tot 1200 kg per CV90 – ínclusief de zwaardere wielen en grotere cilinders) en hierdoor is: • een hogere versnelling mogelijk; • een hogere payload mogelijk;

de buitenzijde van rubber blokken voorzien. Een voordeel van deze stalen varianten is de modulaire opbouw: de schakels zijn eenvoudig uit te wisselen bij beschadiging zonder dat een hele track hoeft te worden vervangen en ook de deelbaarheid van de track maakt een eventuele volledige wisseling relatief eenvoudig. Staal kent echter ook beperkingen waarvan de belangrijkste liggen in het eerdergenoemde hoge gewicht maar tevens in het relatief hoge trilling- en geluidsniveau.

Ton lichter

Het gekozen alternatief zijn de Composite Rubber Tracks (CRT). De eigenschappen van deze tracks worden bepaald door de langsstaalkabels, de weefselversterking, de rubberen treden en de met staal versterkte rubberen geleidingsogen. Het systeem omvat verder

• de beschermingsgraad hoger; - kleinere stofwolk tijdens het rijden; - minder beschadiging aan wegen.

De rubber tracks van BAE Systems Hägglunds maken de CV90 ruim een ton lichter. (Foto: Mediacentrum Defensie)

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_2.indd 21

21

01-04-2022 09:04

RUBBER

De stalen schakels zijn eenvoudig uit te wisselen bij beschadiging zonder een hele track te vervangen. Maar ze zijn zwaar en het trilling- en geluidsniveau zijn relatief hoog.

scheidbare aandrijftandwielen en eveneens scheidbare geleiderollen en een speciale kettingspanner.

Door de opbouw en het materiaal van de CRT’s bespaart de Landmacht per CV90 een ton aan gewicht ten opzichte van de stalen tracks. Hierdoor kan in de midlife upgrade extra apparatuur worden geplaatst.

Daarnaast neemt het geluidsniveau met 10 dB af wat gunstig is voor het welzijn en de communicatiemogelijkheden van de militairen in het voertuig. Ook het trillingsniveau – dat tot 65 procent lager ligt – levert ergonomische voordelen op én heeft een gunstige invloed

op de levensduur van de elektronica en de waarnemings- en richtmiddelen aan boord. Dit leidt weer tot lagere onderhoudskosten. Tot slot zal de munitie minder worden belast door het lagere trillingsniveau en zijn de voertuigen hierdoor moeilijker te detecteren.

De verwachte levensduur overstijgt bovendien die van de stalen tracks.

Uitdagingen

Ondanks al deze voordelen, levert keuze voor de uitwisseling van staal door rubber ook een aantal uitda-

Omdat rubber een hogere trackspanning nodig heeft, moeten ook de aandrijf-, loop- en geleidewielen worden vervangen.

22

KR_Artikel4P_2.indd 22

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:04

RUBBER

Waar bij de stalen tracks de schakels zijn los te halen zodat het voertuig eenvoudig kan in- en uitrijden, is de rubber bandtrack eindeloos.

gingen op. Zo is ten eerste de elasticiteit van rubber aanzienlijk hoger dan die van staal. Dit betekent dat er een tweemaal hogere trackspanning nodig is om de tracks op hun plaats te houden waardoor het noodzakelijk is om bij de ombouw ook de lagering en de aandrijf-, loop- en geleidewielen te vervangen. Inclusief grotere hydraulische cilinders. Gert de Groot: “BAE Systems Hägglunds uit Zweden heeft als leverancier van zowel de CV90 als de CRT’s voor de uitwisseling van de bandtracks van de Nederlandse CV90 een complete re-engineering uitgevoerd en de oplossing getest.”

Ombouw

De Defensie Materieel Organisatie (DMO) heeft besloten om de modificatie uit te laten voeren door de Afdeling Techniek van het MatlogCo in Leusden. Onder andere om de kennis binnen de eigen muren te houden en de kwaliteit van de voertuigen te garanderen voordat deze weer het veld in gaan. Daarnaast leverde

De Defensie Materieel Organisatie (DMO) heeft om de kennis binnen de eigen muren te houden besloten dat de Afdeling Techniek van het MatlogCo in Leusden de modificatie uitvoert.

Een testrit met een CV90-lesvoertuig met rubber tracks.

het Defensie financiële voordelen op.

Gert de Groot: “De taken zijn goed verdeeld.

Hägglunds is verantwoordelijk voor de ontwikkeling, het testen en verifiëren van de modificatie. Tot het contract behoort tevens de levering van de modificatiekits, instructies en training. Wij als afdeling Techniek in Leusden zijn de uitvoerende partij en werken conform de instructies uit Zweden. Om de benodigde kennis en vaardigheden op te doen, is vorig jaar een aantal Nederlandse medewerkers in Zweden geweest waar gezamenlijk een eerste voertuig is omgebouwd. Deze kennis is meegenomen naar Leusden waar we halverwege 2021 zijn begonnen met de ombouw van de eerste CV90’s. Corona heeft het er niet makkelijker op gemaakt, maar inmiddels hebben we het juiste ritme te pakken en verloopt de ombouw van ieder nieuw voertuig steeds makkelijker.

Gemiddeld bouwen we er circa vier per maand om.”

Indrukwekkend

Tot eind 2023 zijn er in Leusden zes productielijnen actief, die per week een tot twee voertuigen afleveren.

De in- en uitinspectie inbegrepen. Wie een kijkje neemt in de grote werkplaats in Leusden zal opmerken dat de modificatie zelf niet bijzonder eenvoudig is.

De diverse wielen en aandrijfcomponenten die moeten worden vervangen zijn groot en zwaar en ook de fijnafstelling van de hydraulische cilinders luistert nauw.

Het vervangen van de tracks zelf is eveneens een lastig karwei. Waar bij de stalen tracks de schakels zijn los te halen zodat het voertuig eenvoudig kan in- en uitrijden, is de rubber bandtrack eindeloos. Voor het plaatsen van de rubber tracks worden in de montagehal dan ook speciale tools en hijsmiddelen gebruikt om de uitwisseling efficiënt te realiseren. Gert de Groot: “Een aspect waaraan tijdens de opleiding in Soesterberg extra aandacht zal worden besteed.” www.baesystems.com www.defensie.nl Marjolein de Wit-Blok KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_2.indd 23

23

01-04-2022 09:04

COMPOSIETEN 3D-PRINTEN

Korte vezels wel lange nog niet Marktonderzoekers optimistischer dan de praktijk laat zien 3D-printen van composieten geldt al langere tijd als een belofte.

Toepassingen voor kunststoffen gevuld met korte vezels zijn er al.

Printen met continue vezels is echter lastiger.

D

e wereldwijde markt voor composieten is met een omvang van 100 miljard dollar in de totale markt voor maakdelen eerder bescheiden te noemen dan groot. Daarbinnen is het aandeel van 3D-printen te verwaarlozen. Volgens marktonderzoeker IDTechEx stonden er vorig jaar wereldwijd zo’n 20.000 3D-printers voor het printen met vezelversterkte kunststoffen. Dat gaat dan met name om gevulde materialen. Dit aantal zal snel gaan oplopen, verwachten dezelfde onderzoekers. Tegen het eind van dit decennium staan er tien keer zoveel – 200.000 – verwacht Richard Colins van IDTechEx.

Groeimarkt

Anderen zijn eveneens optimistisch. Onderzoekers van 3dpbm voorspelden een jaar geleden dat tegen 2030 jaarlijks 26.000 3D printers voor composietmaterialen verkocht zullen worden. Jaarlijks zal er dan wereldwijd

5,5 miljard dollar worden besteed aan het 3D-printen van composiet onderdelen.

Op korte termijn ligt de nadruk op het printen van tooling, onder andere robotgrippers. Op langere termijn zullen eindonderdelen de boventoon voeren. De groei komt onder andere vanuit de olie- en gasindustrie. Dit jaar publiceert het American Petroleum Institute de eerste norm voor het 3D printen en kwalificeren van kunststof onderdelen voor de olie- en gasindustrie.

Een lucratieve groeimarkt dus, die investeerders aantrekt. Silicon Valley start-up Arevo heeft bijvoorbeeld tientallen miljoenen dollars opgehaald om een grote 3D-printfabriek in Vietnam te bouwen. Daar wil men onder andere fietsenframes en e-scooters gaan 3D-printen met de eigen Aqua-technologie, die nylon in filamentvorm print waarin een continue vezel is verwerkt.

Het Italiaanse CRP Technology is een van de pioniers als het gaat om 3D printen met gevulde materialen en heeft inmiddels 12 composieten voor zowel prototyping als de productie van eindonderdelen. Op de foto de lichtunit van de elektrische motorfiets Energica Eva.

24

KR_Artikel4P_3.indd 24

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:06

COMPOSIETEN 3D-PRINTEN

In januari heeft Space X vijf AlbaPods van Alba Orbital in een baan om de aarde gebracht. In de ‘deployers’ zijn 13 PocketQubesminisatellieten geïntegreerd. CRP heeft de AlbaPods ge3Dprint met het eigen koolstofvezel versterkte composiet.

Realiteit weerbarstiger

De realiteit als het gaat om 3D-printen met een continue vezel is weerbarstiger dan de onderzoekscijfers suggereren. Grootformaat 3D-printen met lange vezels blijkt moeilijker dan enkele jaren geleden werd gedacht. “Het hangt bij onderzoeksinstellingen”, zegt Michiel de Bruijcker, directeur van Poly Products dat in 2019 de eerste grootformaat 3D-printer voor continue vezels, de CFAM Prime, van het Nederlandse CEAD kocht. “Er wordt veel onderzoek naar gedaan maar het blijft lastig.” Bovendien is er nog niet echt een sluitende businesscase gevonden, ondanks dat de interesse in de markt er zeker is, zegt De Bruijcker. “Daar komen mooie projecten uit, maar een businesscase waarin we alle voordelen inclusief die van de lange vezel samenbrengen, nee die is er nog niet.”

Uiteindelijk blijkt na doorrekeningen dat het 3D-printen met kunststoffen gevuld met korte vezels voldoende is.

Tapes als alternatief

Bij CEAD in Delft schetst Charléne van Wingerden, verantwoordelijk voor Business Development, twee zaken die 3D-printen met lange vezels lastiger maken dan aanvankelijk gedacht. De eerste is de beschikbaarheid en de betaalbaarheid van de lange vezels om mee te printen. “Geïmpregneerde lange vezels waren duur en lastig te krijgen. We hebben ze eerst zelf gemaakt; later zijn we met andere partijen gaan samenwerken.”

Het tweede en eigenlijk grootste probleem is de printstrategie. Bij grootformaat 3D-printen wordt de strategie vaak bepaald door de vorm van het product. Dat bepaalt tevens de ligging van de vezels. De ligging van de vezels kan echter alleen in X-Y-vlak worden

Massivit stapt met de nieuwe printtechnologie in de markt voor tooling voor de composiet verwerkende industrie.

bepaald.

Daarnaast speelt nog een derde reden een rol, zoals Michiel de Bruijcker al aanhaalde. Voor veel toepassingen blijken PETG en PP gevuld met korte vezels, meestal glasvezels, voldoende sterk te zijn. “Klanten komen vaak met het idee dat ze continue vezels willen printen, maar als we dan samen het product analyseren, moeten we uiteindelijk de vraag stellen of deze echt nodig zijn”, zegt Van Wingerden. Ze kunnen al voordeel halen uit het printen met korte vezels. “We zijn voor specifieke toepassingen, zoals aerospace autoclaaf tooling, nog steeds met de lange vezels bezig. Samen met GKN Duitsland en de Technische Universiteit van München doen we een project waarbij de lange vezels gebruikt worden voor om de thermische uitzetting van de mal tegen te gaan.”

Korte vezels volstaan

Waar komen de optimistische groeiverwachtingen voor 3D-printen met composieten dan vandaan? Wel – mede uit de toepassingen voor het 3D-printen met korte vezels, met glasvezel gevuld (gerecycled) PETG bijvoorbeeld. Als korte vezels volstaan, heeft men de keus uit meerdere printtechnieken. Naast FDM (printen met filament) of FGF (granulaat) kan men met poeder printen (SLS of Multi Jet Fusion) of harsen (DLP en SLA). Het zijn vooral de afmetingen van de componenten die bepalend zijn voor de keuze. FDM (PETG of PA11 met vezels) en FGF bieden de grootste bouwvolumes; SLS (meestal PA11 met carbonvezels) en DLP / SLA zijn voor de kleinere componenten, vaak onderdelen voor de automotive- of robotindustrie.

FDM (met filament) wordt ook met name ingezet voor tooling. Gaat het om groot formaat printen, dan is FGF de aangewezen technologie vanwege de massa die KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_3.indd 25

25

01-04-2022 09:06

COMPOSIETEN 3D-PRINTEN

men kan neerleggen (ruim 13 kilogram materiaal per uur is realistisch) en omdat granulaat veel goedkoper is dan filament.

Mallen en modellen

Een van de toepassingen die veel potentieel wordt toebedacht als het om grootformaat gaat, is het 3D-printen van mallen en modellen voor de composiet verwerkende industrie. De Israëlische 3D-printerfabrikant Massivit, met sinds kort een Europees hoofdkantoor in België, stapt dit jaar met een nieuwe 3D-printer in deze markt, de Massivit 10000. In de nieuwe machine print een tweede dispensing-kop over het eerste geprint model een 2K epoxyhars. Deze is sterk en chemisch resistent. Het eerste materiaal wordt opgelost door het hele onderdeel in water onder te dompelen. De vorm die overblijft, gaat de oven in om uit te harden, zodat de mal klaar is voor de productie van de composietdelen. “Eventueel kun je deze nog CNC-nafrezen voor de nauwkeurigheid”,

Printen met continue vezel

3D printtoepassingen waarin de continue vezel wel wordt gebruikt, is het printen van kleinere gereedschappen, bijvoorbeeld opspanmiddelen en robotgrijpers maar ook componenten voor automotive en luchtvaart.

Markforged heeft recent de FX20 gelanceerd, een heel nieuwe, industriële 3D printer die continue vezels (koolstof, HSHT-glasvezel (High Strength High Temperature) of Kevlar) combineert met onder andere Ultem 9085. Hiermee kan men dus sterkte combineren met een hoog temperatuur kunststof die resistent is voor chemische substanties. Anders gezegd: in bepaalde richtingen sterker dan aluminium met de voordelen van Ultem. Echter ook hier geldt dat de continue vezel alleen in het X-Y vlak gelegd kan worden.

Raymond Mahieu, Senior Accountmanager bij Markforged dealer AMR Europe, ziet dit niet als een beperking. “De gebruiker kan zelf kiezen en instellen hoeveel vezel er wordt ingelegd en of dit concentrisch of isotropisch gebeurt. Bij isotropisch kan hij zelf de richting van de vezel bepalen en per laag een andere richting kiezen.” Op die manier kan men sterkte in meerdere richtingen creëren. Hoewel de slicersoftware de vezels bij de keuze isotropic automatisch haaks op elkaar legt, kan men dit handmatig aanpassen met telkens een verandering van de positie met 45 graden. Automatisch kan dit nog niet, legt Raymond Mahieu uit. Want dan zou er een verbinding moeten zijn tussen de slicer-software en de CAD-simulatie. “Non-planar printing zou een mooie toevoeging zijn, maar dit staat nog niet in de planning.”

26

KR_Artikel4P_3.indd 26

voegt Nico Desmedt van Digital Dot toe, de vertegenwoordiger van Massivit in de Benelux. “De winst zit zowel in de kortere doorlooptijd alsmede in de lagere totale kosten voor de productie van de mal.”

Printen en frezen

Ook bij CEAD is men enthousiast over het 3D-printen van mallen en modellen voor composietverwerking.

“Zeker als het om eenmalige producten gaat”, legt Van Wingerden uit. Voor de bouw en infra worden ook wel constructiedelen geprint. Omdat er eigenlijk altijd nog gefreesd moet worden, is de Nederlandse fabrikant een samenwerking aangegaan met het Italiaanse Belotti, dat portaalfreesmachines bouwt. De eerste gecombineerde machine, 3D-printen van de modellen en direct nafrezen, staat bij een Italiaanse klant.

De oplossing die CEAD zelf in Delft bouwt is de AM Flexbot, een zesassige industrierobot die zowel kan printen als frezen. Door deze telkens te kalibreren, verbetert de nauwkeurigheid waarmee wordt geprint

Drie richtingen continue vezel De Zwitserse start-up 9T Labs zegt wel de continue vezel in X-,Y- en Z-richting te kunnen plaatsen tijdens het 3D-printen. Stratasys heeft, samen met onder andere Solvay Ventures, recent meegedaan met een serie A funding die 17 miljoen dollar voor 9T Labs heeft opgeleverd. De spin-off van ETH Zürich gebruikt tapes die dankzij de gepatenteerde kop in alle richtingen geplaatst kan worden. Dit gebeurt met dezelfde resolutie als de extrusie-gebaseerde systemen.

As4 carbonvezel kan in een PA12- of PEKK-matrix worden gelegd. T9 Labs zegt in de toekomst nog andere vezels te willen ontwikkelen. Het productiesysteem bestaat behalve uit de 3D printer uit speciale designsoftware en de Fusion Module. Deze laatste gebruikt een combinatie van warmte en druk om de eigenschappen van de geprinte werkstukken verder te verbeteren.

Markforged wil met de FX20 de stap naar serieproductie van ge3Dprinte onderdelen zetten met continue vezel in het XY-vlak.

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:06

COMPOSIETEN 3D-PRINTEN

CEAD werkt samen met kunststofproducent Airtech. Het Dahltram vezelversterkte PEI is inmiddels beschikbaar voor 3D printen van mallen met de AM Flexbot van de Nederlandse printerfabrikant. De robot freest de mal in dezelfde opspanning na.

en gefreesd. “De meeste klanten willen flexibiliteit en kiezen dan voor de robot.” Van Wingerden merkt dat in de Benelux de interesse voor deze toepassing eveneens groeit. Soms omdat bedrijven het gebruik van thermosetmaterialen willen verminderen; soms om zo de eerste stap naar 3D printen te maken. “Veel bedrijven hebben een lange-termijn visie dat ze eindonderdelen willen printen, maar ze beginnen het leer- en denkproces met het printen van mallen.” Duitsland is momenteel de grootste markt voor CEAD, merkt de business-developer op. Daar vindt ook veel onderzoek samen met universiteiten plaats.

Beide technieken

De Bruijcker van Poly Products, dat sinds begin maart alle grootformaat 3D-printactiviteiten bundelt onder de merknaam Enlarg3D, denkt dat grootformaat 3D-printen met gevulde materialen kansrijk is voor veel toepassingen, onder andere in de jachtenbouw waar het vaak om enkelstuks gaat en in de creatieve industrie. Hij gelooft ook in het 3D-printen van vervangingsonderdelen, zeker voor oudere installaties. “De kennis hiervoor schiet echter tekort, mensen denken nog niet zo.”

Met 3D-scannen en reverse engineering kun je snel tot vervangingsonderdelen komen. Als je vervolgens functies integreert, wordt de case nog interessanter. Om de kennis breder te verspreiden, heeft Poly Products het initiatief genomen om een training te organiseren.

Michiel de Bruijcker vindt dat dit eigenlijk door de hele keten opgepakt moet worden. “Iedereen kan er aan bijdragen, de machinebouwer, wij als service provider, de materiaalleverancier en ook het onderwijs.”

Dat klanten voor composiet producten overstappen naar 3D-printen ziet hij niet op korte termijn gebeu-

BAE Systems heeft vorig jaar een hogetemperatuur matrijs laten 3D-printen in een PEI-gebaseerde polymeer versterkt met koolstofvezels (Dahltram) van Airtech Advanced Materials Group. Het materiaal is getest op in totaal meer dan 250 cycli in een autoklaaf.

ren. Het hangt af van de aantallen. Hij gelooft daar wel in, maar op dit moment is het prijstechnisch interessanter een mal te printen als je meerdere producten nodig hebt. “De omslag is begonnen, maar voorlopig doen we nog beide, 3D-printen en mallen maken.”

‘Olifant in de kamer’

Op middellange termijn zullen kritische onderdelen voor bijvoorbeeld de luchtvaart of olie- en gasindustrie geprint worden van composieten. Hiervoor zal men wel een oplossing moeten vinden om het kostbare certificeringstraject en het kwalificeren van onderdelen te versnellen en goedkoper te maken.

Eind 2021 heeft SAM | XL, het onderzoeksinstituut van TU Delft, subsidie gekregen voor drie onderzoeksprojecten voor de ontwikkeling van toekomstige productietechnieken voor de luchtvaartindustrie. Samen zijn ze goed voor € 4,9 miljoen. Samen met GKN wordt onder andere gewerkt aan de inzet van thermoplasten als duurzaam materiaal voor structuurdelen van vliegtuigen.

Kjelt van Rijswijk, CEO van SAM | XL, noemde toen kwaliteitsborging en certificering van 3D-geprinte safety critical en belaste composietddelen de ‘olifant in de kamer’ waar te weinig aandacht voor is. Hij is van mening dat closed loop manufacturing waar het CADmodel een onlosmakelijk onderdeel van is, een voorwaarde is om certificering betaalbaar te houden. ceadgroup.com enlarg3d.nl www.digitaldot.be www.polyproducts.nl www.samxl.com Franc Koenen KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_3.indd 27

27

01-04-2022 09:06

COMPOSIETEN

Wint Nederlands helidek JEC Composites Innovation Award?

InfraCore-composiettechnologie doet ook buiten inframarkt van zich spreken Met een installed base van ruim 1400 composietbruggen heeft de InfraCore-composiettechnologie van FiberCore Europe vaste voet in de inframarkt gekregen. Zusterbedrijf InfraCore Company richt zich op nieuwe markten als de scheepsbouw en offshore.Ook daar slaat de technologie aan, getuige de nominatie van het helidek-project met scheepsbouwer Damen in de categorie maritiem transport en scheepsbouw van de JEC Composites Innovation Awards.

S

imon de Jong, ceo van het vijf jaar gelden opgerichte InfraCore Company, ziet om verschillende redenen uit naar de komende JEC World, de grootste composietenbeurs ter wereld, die van 3 tot en met 5 mei plaatsvindt in Parijs. “We hebben ons hiervoor al ruim twee jaar geleden ingeschreven, maar keer op keer werd de beurs uitgesteld vanwege de coronapandemie. Nu die echt doorgaat staan we te popelen om ons weer eens aan de markt te presenteren. Voor de eerste keer ligt bij onze stand de focus niet zozeer op onze bruggen als wel op onze technologie, die naast infra in tal van andere markten kansrijke toepassingen

heeft. We hopen daar dan ook bedrijven te ontmoeten, die onze technologie in licentie willen nemen.

Uiteraard zijn we ook benieuwd of we onze nominatie voor de JEC Composites Innovation Awards verzilverd gaan zien tot de winnende inzending. Wat extra spannend is omdat het met het helidek om een nieuwe toepassing gaat in de voor onze technologie zeer interessante maritieme markt.”

Uniek

Vijftien jaar na de uitvinding door Jan Peeters van de InfraCore-technologie is het bedrijf uit Rotterdam nog

Simon de Jong, ceo InfraCore Company: “Bij de start van ons bedrijf zagen we al dat we met onze technologie veel meer konden dan het bouwen van bruggen. Dat begint nu in een stroomversnelling te komen in met name de constructieve scheepsbouw.”

28

KR_Artikel4P_5.indd 28

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:07

COMPOSIETEN

Technologie vermarkten

InfraCore Europe heeft in Rotterdam een eigen fabriek waar jaarlijks zo’n 160 bruggen worden geproduceerd. Hier nog ruimte voor groei, maar de echte slagen zullen worden gemaakt door bedrijven die de technologie in licentie nemen om er eigen producten mee te maken. Dat kunnen bruggen zijn, maar ook nieuwe producten. Inmiddels zijn er al diverse licentienemers in onder meer Australië, Canada, Verenigde Staten en Polen, die hetzelfde doen als in Rotterdam.

“Aan de hand van een speciaal uitgedokterd systeem voor technology transfer leiden we de licentienemers op, leren ze alle ins-and-outs van de productie. We werken nauw samen.

Wat we hier verbeteren brengen we daar meteen heen. En als ze daar iets nieuws bedenken, dan horen wij dat weer. Zo wordt de productie steeds slimmer en internationaler”, vertelt Simon de Jong.

steeds de enige ter wereld die deze door patenten afgeschermde wijze van continue structurele verbinding van glasvezels tussen de boven- en onderzijde van de constructie toepast. “In eerste instantie was het een oplossing voor een probleem dat ontstond in Amerika bij een 150-tal composietbruggen, die in de jaren negentig van de vorige eeuw waren gebouwd. De onderliggende sandwichconstructie, wat op zich een mooie oplossing is die ook wordt toegepast in windmolenbladen, bleek minder geschikt voor draagconstructies als bruggen. Ook pultrusie-dekken deden niet wat ze beloofden. Scheurvorming en onthechting door impact van slagbelastingen, zoals lading die van een vrachtwagen valt of extreme belastingen door zwaar verkeer maakten composietbruggen zacht gezegd impopulair.”

“Met de InfraCore technologie loop je dat risico veel

Nieuwe producten

Enkele licentienemers van de Infracore-technologie maken geen bruggen, maar nieuwe producten. Zo is er een bedrijf in Canada dat tijdelijke wegsystemen naar delfstofwingebieden maakt, waar vaak geen weg ligt. Dit zogenaamde ‘matting’ is nu actueel omdat het ontginning in verband met de afbouw van de afhankelijkheid van Rusland sterk wordt gestimuleerd. Aanvankelijk werd hier hout voor gebruikt, dat je vanwege nieuwe regelgeving weer moet terughalen als je de weg niet meer gebruikt.

Het transport van droog hout naar die gebieden is geen probleem; er kunnen zo zeven platen op een vrachtwagen worden geladen. Maar als je ze weghaalt, zijn die platen wel tien keer zo zwaar omdat ze water opnemen. Daar heb je met composieten geen last van, die bovendien kunnen worden hergebruikt.

minder”, vervolgt hij, “een impact heeft dan ook nagenoeg geen effect op onze constructies. Het geheel zit muurvast; kan geen kant uit. We zorgen zo voor een continue structurele verbinding van de meestal glasvezels tussen de boven- en onderzijde van de constructie. De glasvezelmatten lopen vanaf de bovenhuid via lijfplaten in bijvoorbeeld een Z- of U-vorm door naar de onderhuid. Hierdoor worden hars- of lijmgedomineerde breukvlakken vermeden. De constructie bevat verder geen interne verlijmingen of boutverbindingen. De sterkte komt volledig van de vezels; het schuim heeft in tegenstelling tot bij de sandwiches geen constructieve functie. Je zou het er ook uit kunnen halen, maar het is veel goedkoper om het laten zitten. Goed beschouwd is InfraCore eenvoudigweg een beam-structure.”

Pushen

De nieuwe technologie voorzag in lichtgewicht bruggen die een stuk steviger zijn dan houten, betonnen of metalen bruggen, een langere levensduur hebben, sneller kunnen worden geplaatst en ook nog eens minder onderhoud nodig hebben. Appeltje-eitje zou je zeggen, maar niets is minder waar, aldus De Jong: “De technologie was toentertijd zo nieuw en anders dat er geen normen voor waren, wat betekent dat het, zeker voor overheden, lastig inkoopbaar is. We hebben ons samen met onder meer Royal Haskoning bemoeid met het schrijven van Eurocodes voor composietconstructies. Dat is inmiddels een belangrijke voorwaarde om mee te kunnen doen met aanbestedingen.”

Een ander aspect was dat ingenieurs waar je mee te maken had, of dat nu aan de inkoop- of certificeringskant was, al generaties lang waren opgeleid in beton, staal en hout. “Ze hadden dus weinig kennis van en affiniteit met composieten. Dus we hebben ook onderwijsmodules helpen formuleren en hebben we ons als relatief kleine sector (CompositesNL heeft 130 leden; de clubs van staalfabrikanten en leveranciers zijn met KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_5.indd 29

29

01-04-2022 09:07

COMPOSIETEN

1700) hard gemaakt voor het mogelijk maken van onderwijs in composietconstructies, van MBO tot WO.”

Worstelen met milieunormen

Ook op het gebied van milieu-effecten was de straat niet geplaveid voor de composieten. “Milieunormen en milieumeetinstrumenten en ook de eisen aan circulariteit zijn gedeeltelijk gebaseerd op de materiaaleigenschappen van beton, staal en hout. Wij passen daar niet goed in. Omdat onze materialen veel nieuwer zijn, zijn zaken als circulariteit en recycling ook nog niet uitontwikkeld; we zijn daar minder ver in. Ook de schaal is nog veel kleiner, wat weer impact heeft op mogelijkheden voor recycling. Op grotere schaal is het materiaal erg goed te recycleren. Als je verder kan opschalen, dan komen de gunstige milieu-effecten vanwege nagenoeg geen onderhoud, langere levensduur en snellere installatie vanzelf bovendrijven. Wat dat laatste betreft heeft Rijkswaterstaat eens berekend dat je alleen al door het snel plaatsen van een composietbrug, soms binnen een dag, zoveel minder omrijden van verkeer veroorzaakt dat je veel voordeliger qua milieu zit. Dat omrijden wordt niet meegenomen in MKI-berekeningen (de milieukostenindicator in euro's voegt alle relevante milieueffecten samen in één enkele score– red.). Rijkswaterstaat heeft dat bij nader inzien gecorrigeerd op de uitkomsten en dan presteer je ineens beduidend beter dan met andere materialen.”

Een ander voorbeeld van die milieu-effect-mismatch tussen nieuwe en klassieke materialen is de levensduur, die voor de composietbruggen boven de 100 jaar ligt. “Dat is voor houten en stalen bruggen niet realistisch. Sowieso is het vergelijken van milieueffecten heel moeilijk en delicaat. Als je dat probeert te systematiseren kan dat net naar de verkeerde kant uitvallen omdat we nog een relatief kleine sector zijn en er veel minder milieudata beschikbaar zijn.”

ector nog onverminderd gunstig zijn, ziet Simon de Jong nog meer potentie in nieuwe markten, zoals de scheepsbouw en offshore. “Bij de start van ons bedrijf zagen we al dat we met deze technologie veel meer konden dan het bouwen van bruggen. We hebben er toen bewust voor gekozen om eerst te focussen op de inframarkt, laten zien dat de technologie daar werkt en vervolgens te verbreden. Dat verbredingsproces hebben we in 2015 handen en voeten gegeven met de oprichting van InfraCore Company, dat is gericht op het vinden van toepassingen in andere sectoren, zoals constructieve scheepsbouw, en inmiddels ook in luchten ruimtevaart.”

Het verschil maken

Eigenschappen als lichtgewicht en robuust, die in de inframarkt al gunstig uitwerkten, blijken in bijvoorbeeld de scheepsbouw echt het verschil te kunnen maken. “In het kader van het RAMSSES-project voor duurzame en efficiënte schepen hebben we met partners als Damen, Evonik, Airborne UK en TNO een zes meter hoge sectie van een scheepsromp gebouwd uit ons composietmateriaal, wat mede gelukt is door een technologisch huzarenstukje om zo’n hoge verticale constructie in één keer met speciaal hiervoor ontwikkelde harsen te injecteren. Het resultaat is qua sterktes onverslaanbaar en zou, indien toegepast voor de constructie van het volledige, 85 meter lange schip, leiden tot een dusdanige besparing op brandstofkosten

Nieuwe markten

Met een track-record van ruim 1400 composietbruggen kan he stellen dat de manier van bouwen met de InfraCore Technology inmiddels geaccepteerd is. Deze technologie wordt nog steeds verder doorontwikkeld op het gebied van onder meer nieuwe harsen en (kosten)optimalisering en standaardisering van de productie. Inmiddels is er sprake van de vijfde generatie verkeersbruggen met steeds betere eigenschappen.

Waar de vooruitzichten voor verdere groei in de infras30

KR_Artikel4P_5.indd 30

Bij de productiehal van InfraCore aan de Nieuwe Maas in Rotterdam ligt een van de potentiële groeimarkten letterlijk naast de deur.

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:07

COMPOSIETEN

Het voor de JEC-award genomineerde helideck weerstond een gesimuleerde helikopterbrand, die gedurende één uur op het dek woedde.

dat de hele investering binnen zeven jaar is terugverdiend. We zijn al aardig op weg in het test- en validatietraject om aan diverse keuren te kunnen voldoen, zodat scheepsbouwers hiermee aan de slag kunnen gaan”, vertelt Simon de Jong enthousiast.

Met Damen heeft InfraCore ook het voor de JEC-award genomineerde helidek ontwikkeld voor een 85 meter lang zeeschip. Waar de klassieke sandwich-structuur niet voldeed, bleek het lichtgewicht ontwerp met de InfraCore-technologie ongeschonden uit de vereiste impacttesten (onder andere 1.500 kg vanaf 1,5 meter valhoogte) te komen. Bovendien weerstond de constructie een gesimuleerde helikopterbrand, die gedurende één uur op het dek woedde. Er wordt nu toegewerkt aan een Approval-in-Principle (AIP) voor deze toepassing.

Brandwerend

De brandwerende eigenschappen kunnen voor menig maritieme toepassing wel eens doorslaggevend worden. “Het grappige is dat we daar aanvankelijk vanuit onze focus op het bouwen van bruggen helemaal niet zo bij stilstonden. De verklaring voor het brandwerende gedrag zit hem in de structuur. Omdat de vezels – lees: wapening – goedbeschouwd nergens naar toe kunnen, kunnen grote temperatuurverschillen tussen de onder- en bovenkant geen spanning op de constructie veroorzaken, waardoor die niet kan knappen.

Dat opent niet alleen perspectief naar hoge temperaturen, maar ook naar lage: het gaat namelijk om de temperatuurverschillen tussen de voor- en achterkant

van een paneel. Zo hebben we in samenwerking met een internationaal oliebedrijf wanden getest voor de gigantische ruimen van een LNG-tanker. De wand van die tanks moet bestand zijn tegen de krachten van een vloeistof die een temperatuur heeft van -140 °C en door het transport over zee sterke golvende bewegingen maakt. Die krachten zijn zo groot dat je nu nog na elke vaart reparaties moet uitvoeren aan die meer dan een meter dikke wanden. Uit testen bleek dat ons composietplankje van iets meer dan tien centimeter dikte hetzelfde effect heeft, en verder niet beschadigd raakt. Nu zou je zeggen, dan kan de vlag uit. Maar het echte werk begint dan pas. Het is net als bij infra een markt waar je heel moeilijk in komt, met allerlei economische en historische belangen en normeringen, die je niet zomaar terzijde kunt schuiven. De oliemaatschappij kan dan wel enthousiast zijn, maar de huidige manier werkt ook en voordat je een scheepsbouwer en de hele entourage van certificeerders en verzekeraars zo ver hebt om het anders aan te pakken ben je jaren verder. Maar ja, wie niet start, bereikt zeker nooit de finish.”

Gewicht op de verkeerde plek

In de scheepsbouw en offshore ziet De Jong allerhande kansen die op kortere termijn kunnen worden gerealiseerd. Denk daarbij aan panelen en balkons op cruiseschepen, waar hele strenge brandeisen gelden.

Een beetje cruiseschip heeft wel 1500 balkons, die nu nog van staal zijn. Als je die uitvoert in een lichtgewicht composietconstructie ben je heel veel gewicht KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

KR_Artikel4P_5.indd 31

31

01-04-2022 09:07

COMPOSIETEN

Nieuw leven voor betonbruggen

In Europa is 10 procent van de circa 1 miljoen betonbruggen toe aan vervanging. Dat kost heel veel geld en brengt ook veel ongemak met zich mee voor mens en bedrijf. Het slopen en weer opbouwen kost ook heel veel tijd. In het EU SUREbridge-project (surebridge.eu) heeft InfraCore samen met Chalmers University of Technology in Malmö, de University of Pisa en het Italiaanse in betonconstructies gespecialiseerde ingenieursbureau AICE Consulting een hybride oplossing bedacht waarbij de bestaande bruggen worden behouden. De pijlers zijn namelijk altijd wel prima; het probleem zit hem in het dek.

Door na afkrabben van het asfalt over het bestaande dek een FiberCore composietdek te leggen (en dat er met een mortel op te lijmen) wordt de brug 2 tot 2,5 keer zo sterk en gaat weer 50 jaar mee. Dit met een bouwtijd van enkele weken tegen de helft van de kosten. In Nederland is op deze wijze een eerste brug in Hardenberg aangepakt en meerdere projecten staan op stapel in diverse Europese landen.

op de verkeerde plek (want ver van de waterlijn) kwijt.

Gewicht op de verkeerde plek zie je ook bij de van staal gemaakte ‘zeilen’ op grote vrachtschepen. Daar staan enorme krachten op, die niet goed kunnen worden gehandeld. Met de zeilen met InfraCore-technologie sla je twee vliegen in één klap door ze een stuk steviger te maken en het zwaartepunt te verlagen. Een zelfde verhaal gaat op voor het splash screen, de bovenste nu nog ijzeren rand van een zeeschip, waar gewicht (en robuustheid) cruciaal zijn.

Keuzes maken

Simon de Jong kan nog legio voorbeelden geven van kansrijke toepassingen buiten de infrastructuur.

“Roeren van grote schepen, waarvoor we in het kader van het RAMSSES-project ook al een Approval-inPrinciple hebben behaald, verplaatsbare tussendekken in scheepsruimen, dronevleugels van wel 50 meter voor hypermoderne windenergiesystemen op basis van het vliegerprincipe, serviceplatforms bij windmolens op zee. Je kunt het zo gek niet bedenken of er liggen wel kansen, zeker als voor de oplossing de robuustheid en sterkte van onze technologie het verschil maakt. Daarbij toetsen we niet alleen scherp op de technische haalbaarheid, maar zeker ook op de economische relevantie. Als we daar dan ook nog eens een goede partner met kennis van de markt bij kunnen vinden, die in licentie producten met de InfraCoretechnologie wil maken, dan is wat ons betreft het plaatje perfect!” www.fibercore-europe.com www.infracore-company.com Richard Bezemer

32

KR_Artikel4P_5.indd 32

In het kader van het RAMSSES-project voor duurzame en efficiënte schepen is voor een scheepsromp een sectie van 6 m hoog gebouwd uit het composietmateriaal van InfraCore.

KUNSTSTOF & RUBBER # 02-2022

01-04-2022 09:07

Grondstoffen Resinex Netherlands BV

Masterbatches en compounds

Spuitgietmachines

Leeuwenbrug 105 B 7411 TH Deventer, Nederland BTW Nr.: NL813047766B01

ARBURG BV

Rolweg 27, 4104 AV Culemborg

KVK : 08121405

Postbus 503, 4100 AM Culemborg

T 0031.(0)570.67.75.84

Masterbatches & Additieven

Krommewetering 81

T +31 - (0) 345-687878

F 0031.570.62.17.32

- Viba

NL - 3543 AM Utrecht

F +31 - (0) 345-687879

E info.benelux@resinex.com

- Cabot

T +31 (0) 30 24 26 06 0

E plastic-benelux@biesterfeld.com

I

- Unnox Iberia

E netherlands@arburg.com

I www.biesterfeld-plastic.com

- Ultrabatch

I

Distributeur van kunststof

- Polyblend

www.resinex.com

www.arburg.nl

W & R Plastics BV

ARBURG N.V.

Leverancier van: BASF (PS, TPU),

Resinex Benelux N.V.

Jean Monnetpark 73

Ambachtelijke Zone De Vunt 13

Chi Mei (o.a. ABS, M-ABS, SAN,

Moerenstraat 85a

7336 BB APELDOORN

bus 11

PC), DuPont (o.a. POM, PA, PBT,

B2370 Arendonk, België

T 055 - 5335224

BE - 3220 Holsbeek

TPC-ET, PI), ExxonMobil (TPE-V,

T +32 - 14 67 24 96

F 055 - 5335245

T +32 (0) 16 44 12 90

Santoprene, Vistamaxx, Vistalon,

F +32 - 14 67 05 81

E info@wenrplastics.nl

E belgium@arburg.com

Exxelor), Idemitsu (PC,SPS),

E info@resinex.be

I

I

INEOS (PE, PP, HDPE, L(L)DPE,

I

granulaten.

www.wenrplastics.nl

www.resinex.com

www.arburg.be

Elektrische, hybride en hydrauli-

R-TPO), LG Chem

sche spuitgietmachines met

(o.a. M-ABS, ASA, PC Compounds,

sluitkrachten van 125 tot 6.500 kN.

PMMA, POE, NBR, SBR), SK

Robotsystemen - geïntegreerd in

Chemicals (PETG), Solvay (PFA,

de SELOGICA direct machinebe-

MFA, PPSU, PPS, PSU,PES), Cabot

Ultrapolymers BV

(Roet), KumYang (Blaasmiddelen

Galvanistraat 14-2 Postbus 138,

Colorex Master Batches BV

Cellcom), Master Additives

6710 BC Ede

Achterdijk 12

(Rubber), EVA

T 0318 - 641216

5705 CB Helmond

F 0318 - 620365

T +31(0)492-524252

E info@ultrapolymers.nl

F +31(0)492-528784

sturing.

Opleidingen

E post@colorex.nl I

www.colorex.nl

Distrupol B.V. Bezoekadres:

Ultrapolymers Group NV

Opleidingen-themadagen- semi-

Distrupol BV Schouwburgplein

Gerard Mercatorstraat 90 3920

nars

30-34 3012 CL Rotterdam

Lommel, België

Kruisstraat 74, Eindhoven

P.O. BOX 21407

T +32 - 11 579 557

T 040 - 2969933,

3001 AK Rotterdam

F +32 - 11 634 596

F 040 - 2969930

The Netherlands

E info@ultrapolymers.be

E info@mikrocentrum.nl

T +31 (0)10 - 2757880

I

E info-benelux@distrupol.com I

I

www.ultrapolymers.com

www.distrupol.com

www.mikrocentrum.nl

Unique Qolors B.V. Masterbatches

Uw partner voor zowel open- als

www.kunststoffenbeurs.nl

Oerstroom 50,

bedrijfsinterne opleidingen voor

Leverancier van:

5421WV Gemert NL

o.a. Kunststoftechniek,

AKRO-PLASTIC (PA com- pounds,

T 085 076 13 63

Spuitgieten, Extruderen, Vacuüm/

PK, PPA), CHIMEI(ASA, PC, PC/

Hoevestein 36

E info@uniqueqolors.nl

Thermovormen, Rotatiegieten,

ABS, SAN, SBC),

4903 SC Oosterhout

W www.uniqueqolors.nl

Matrijzen, Verbindingstechniek en

Kureha (PVDF), LG Chem (ABS,

T 0162 - 491650

PA6, PC, POM, PBT, copolyes- ter),

F 0162 - 491651

Lucite International (PMMA), MOL

E info@prime-polymers.com

group (PP), Neutrex (Purgex reini-

I

gings- middel), SIBUR (PP),

T Belgie 0032 (0) 25133313

Poliblend (PA, POM-H, PBT),

F België 0032 (0) 25130455

Teknor Apex (TPE, TPV), Toray

Officieel distributeur voor: o.a.

(ABS, trans- parante ABS, POM,

ExxonMobil Chemical, Borealis,

PPS), Versalis (PE, EVA), Wells

Eni Versalis, Radici Plastics,

Plastics (additieven), Distrupol

Polychim, LG, Wiwax, Elastron,

Colour (kleurcompounds,

Ducor en Muntajat.

Composieten.

www.prime-polymers.com

masterbatch).

32 KR_ADV kleintjes.indd 33

18-03-2022 08:34 11:21 01-04-2022

2022 11:21

HOE MAAKT U HET NU? EN MORGEN? 2 JUNI 2022 MIKROCENTRUM VELDHOVEN

Kom 2 juni naar de Constructeursdag en ontmoet uw mede-engineers. Kijk wat de markt u heeft te bieden en hoor hoe anderen de uitdagingen van morgen aangaan.

VOOR WIE IS DEZE DAG? Werktuigbouwkundig constructeurs, Technisch ontwerpers, Project engineers, Projectleiders, R&D teams, Consultants en docenten/studenten (HBO/TU) VAKBLAD CONSTRUCTEUR EN MIKROCENTRUM Het vakblad Constructeur en het Mikrocentrum bundelen hun krachten en organiseren gezamenlijk deze Constructeursdag.

Kijk op www.engineersonline.nl/constructeurdag voor meer informatie.

KR_ADV kleintjes.indd 34

01-04-2022 08:34

Bright solutions for you.

Modern lighting applications can no longer do without modern polymers.

The requirements placed on engineering materials have changed drastically in recent years – also driven by LED technology development. Everything is possible now: thermal stability, thermal conductivity, smart light control, very high light transmission ... or would you prefer diffuse light?

With decades of expertise and strong partners, ALBIS has one of the world‘s leading lighting portfolios. Get in touch with us: lighting@albis.com.

We drive polymer distribution.

Easy, smart, passionate.

KR_Cover.indd 35

albis.com

01-04-2022 08:36

75e jaargang | nr. 2 | april 2022

Your ULTRA professional solution provider!

Ultrapolymers Group NV Gerard Mercatorstraat 90 • 3920 Lommel • Belgium Tel +32 (0)11 57 95 57 • Fax +32 (0)11 63 45 96 ask.be@ultrapolymers.com

UP-magazine-advert-2021_def.indd 1 KR_Cover.indd 36

Ultrapolymers BV Galvanistraat 14-2 • 6716 AE Ede Netherlands Tel +31 (318) 64 12 16 • Fax +31 (318) 62 03 65 ask.nl@ultrapolymers.com

www.ultrapolymers.com

28/06/2021 14:43:03 01-04-2022 08:37