OBV Magazine 11

HovevanIvoMartensJanEstarasLisi 11MAGAZINEEDITIESEPTEMBER2022/P209977VERSCHIJNT4KEERPERJAARAFGIFTEKANTOORBRUSSELX

OBV MAGAZINE 11

OPERA GENT za 26 nov om 19:00u ontvangst met bubbels balletvoorstelling Tempus Fugit / Futur Proche / walking dinner + party na afloop dresscode: avondkledij € 105 pp (incl. drank tot middernacht) / €75 euro als je al een ticket hebt voor de voorstelling www.operaballetvrienden.be

26 / 11 / 2022 TWEEDE EDITIE JONGE VRIENDEN-GALA UPDATE Esan Mondtag samen met acteur Benny Claessens tijdens repetities voor Der Silbersee RoosensJonas© AugustijnsAnnemie© 1 UPDATE 2 ‘ MAHAGONNY IS EEN LUCHTKASTEEL’ Regisseur Ivo van Hove over zijn Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny 8 TEMPUS FUGIT / FUTUR PROCHE Choreografen Johan Inger en Jan Martens brengen elk een voorstelling over de tijd. 12 A BIGGER THING Lisi Estaras regisseert een oefening in elkaar ontmoeten. 16 FAUST — DAT ZIJN WIJ 18 MOZART / CONCERT ARIAS Emma Posman en Shelby Williams over Anne Teresa De Keersmaekers zinnenprikkelende choreografie 22 VOOR EN ACHTER DE SCHERMEN Lili Proesmans en Pieter Debeerst werken samen aan Rizoom 24 IN DE LOGE / HET KOOR VAN OBV ‘What happens in the loge, stays in the loge’ 26 EEN ABSURDISTISCH MEESTERWERK Over Fin de partie van György Kurtág en Samuel Beckett 31 KAMERCONCERTEN 32 VRIENDEN 2 INHOUD 2 — 7 10 — 11 18 — 21 12 — 15 Jan Martens en Anne Teresa De Keersmaeker zijn, net als Jermaine Spivey, vanaf dit seizoen associate artists van Opera Ballet Vlaanderen en werken samen met artistiek directeur Jan Vandenhouwe aan de verdere ontwikkeling van de dansers en het balletprogramma. RoeVanFilip©RoeVanFilip© HermansWim©

Het Franse Syndicaat van Recensenten heeft zijn prijs voor beste Europese co-productie toe gekend aan Der Silbersee. Volgens de jury verdient Opera Ballet Vlaanderen de prijs voor ‘de herontdekking van een werk van Kurt Weill dat even exuberant en inventief is als de regie van Ersan Mondtag, die op 35-jarige leeftijd gerekend mag worden tot een van de belangrijkste namen in de nieuwe Duitse scène’. Het was al de 59e keer dat het Syndicat professionel de la critique théâtre, la musique et la danse – dat dit jaar zijn 150e verjaardag viert – zijn prijzen uit reikte, dit keer in het Théâtre de la porte Saint-Martin in Parijs. Der Silbersee zal in het voorjaar van 2024 trouwens opnieuw te zien zijn in de Opéra national de Lorraine in Nancy.

IN DE PRIJZEN

Onze groep jonge fans wordt zienderogen groter, maar het mag na tuurlijk altijd nog wat meer zijn. Daarom organiseerden we in 2019 voor het eerst een feestelijk gala van de Jonge Vrienden van Opera Ballet Vlaanderen, speciaal voor iedereen die zich jong van hart voelt, met de ambitie er een tweejaarlijkse traditie van te maken. Corona strooide roet in het eten. Maar nu trekken we, naar aanleiding van de voorstelling Tempus Fugit / FUTUR PROCHE graag opnieuw alle re gisters open: denk rode loper, Instagram-wall, de indrukwekkende balzalen van de Gentse Opera, een indringende balletvoorstelling, tongstrelende catering en… een after-party – samen met de dansers van Opera Ballet Vlaanderen – om niet licht te vergeten.

Ook een aantal van de artiesten met wie Opera Ballet Vlaanderen graag en nauw samenwerkt, gooide nationaal én internationaal hoge ogen. De Britse National Dance Awards lauwerden OBV-danser James Vu Anh Pham voor de beste mannelijke hedendaagse vertolking in Akram Khans Outwitting the Devil. De prijs voor de beste mannelijke klassieke vertolking ging naar Jeffrey Cirio voor zijn rol in Creature, ook al van choreograaf Akram Khan. Die laatste productie is, na het succes van Giselle afgelopen herfst, vanaf januari ook te zien in Antwerpen en Gent. Jan Martens, die vanaf het seizoen 2022-2023 associate artist wordt van Opera Ballet Vlaanderen, viel de eer te beurt als eerste maker ooit met twee producties genomineerd te wor den voor het jaarlijkse Theaterfestival. Zowel zijn any attempt will end in crushed bodies and shattered bones als ELISABETH GETS HER WAY is eind augustus opnieuw te zien tijdens het festival, dat dit jaar in Gent staat. Zijn debuut voor Opera Ballet Vlaanderen maakte Martens deze zomer op de Cour d’honneur in Avignon met FUTUR PROCHE Opera Ballet Vlaanderen en zijn artiesten gooien hoge ogen

‘MAHAGONNYISEENLUCHT-KASTEEL’4AUFSTIEGUNDFALLDERSTADTMAHAGONNY OBV MAGAZINE 115

‘Je ziet veel linken met onze tijd. Denk aan de bestorming van het Amerikaanse Capitool twee jaar geleden. Daar zagen we een aanval op onze democratie voor onze ogen gebeuren. Het toonde waar kuddegedrag toe kan leiden en hoe we opnieuw in een tijd leven waarin geweld gezien wordt als een legitiem middel om je gelijk te kunnen halen. Dat barbaarse zit ook in Mahagonny.’ Ivo van Hove brengt met zijn jongste operaregie een razend actueel verhaal. Een gesprek met de Vlaamse topregisseur.doorIlseDegryse en Piet De Volder / foto’s Diego Franssens

Regisseur Ivo van Hove over zijn Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

In de woorden van Brecht: ‘De ontevredenen van alle continenten stromen samen in Mahagonny, de gouden stad.’

Is de maatschappijvisie uitgedrukt in Mahagonny ook jouw visie?

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY OBV MAGAZINE 117

We spreken Ivo van Hove in zijn thuisbasis: het Internationaal Theater Amsterdam, waar hij sinds 2001 aan het hoofd staat. Hij vouwt twee blaadjes papier open waarop in een keurig handschrift een aantal aantekeningen ter voorbereiding van het interview staat neergepend. Met helemaal bovenaan: een citaat van de Amerikaanse auteur en journalist Ta-Nehisi Coates, dat Van Hove naar eigen zeggen erg ge nspireerd heeft bij zijn regie van Mahagonny. ‘Coates is een schrijver die me enorm boeit’, vertelt Van Hove. ‘Hij is een soort reiziger in zijn eigen stad New York en mengt sociologie en filosofie in erg persoon lijk gedreven bespiegelingen. Hij schrijft, ik vertaal het nu even naar het Nederlands: “Kunst heeft niet de verantwoordelijkheid om hoop vol of optimistisch te zijn of om iemand zich beter te laten voelen over de wereld. Kunst moet de wereld in al zijn brutaliteit en schoonheid reflecteren.” Dat laatste is wat ik probeer te doen en het is ook – denk ik – wat Brecht en Weill doen.’

Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny vertelt in wezen het verhaal van mensen die ongelukkig zijn met de situatie waarin ze nu leven. Ze zijn op zoek naar iets beters, naar het aards paradijs. Het is een bende outcasts die het niet gehaald hebben in het leven of in elk geval aan de rand van de maatschappij gesukkeld zijn. Ze zijn onderweg om goud te zoeken, maar tevergeefs, en ze raken verzand, letterlijk, in een woestijnachtig gebied waar niets is. Daar planten ze hun vlag en daar rond bouwen ze een nieuwe wereld.’

Ik maak erg persoonsgebonden werk, maar ik vind niet dat mijn persoonlijke politieke keuzes in mijn voorstellingen moeten door schemeren. Ik heb bijvoorbeeld ook A fountainhead geregisseerd van Ayn Rand, wat een exploratie is van extreem liberalisme. Zoals in het citaat van Coates toon ik de wereld zoals die is en ik ga ervan uit dat mensen slim genoeg zijn om zelf een oordeel te vellen. In het geval van Mahagonny presenteer ik in alle hevigheid wat daar ver schrikkelijk is, maar ook wat er mooi is en potentieel wél zou kunnen lukken. Er zijn poëtische momenten waarop een liefde ontstaat tussen Jimmy en Jenny. Er zijn dus kansen en er is potentie tot wel zijn, maar die zijn uiteindelijk niet levensvatbaar doordat ze ver meerdering van bezit ten koste van alles laten gaan. Weill was van mening dat opera over de grote eigentijdse problemen moest gaan: ‘oorlog, kapitalisme, inflatie en revolutie’. Het lijkt wel toegesneden op onze tijd. (glimlacht) Ja, zeker ook die inflatie… Ik heb ervoor gekozen om Mahagonny in mijn regie niet één op één naar vandaag te transpo neren, maar je ziet veel linken met onze tijd. Denk aan de bestor ming van het Capitool twee jaar geleden, wat nu opnieuw actueel is door de hoorzittingen in de Amerikaanse Senaat erover. Daar za gen we een aanval op onze democratie voor onze ogen gebeuren. Het toonde waar kuddegedrag toe kan leiden en hoe we opnieuw in een tijd leven waarin geweld gezien wordt als een legitiem middel om je gelijk te kunnen halen. Dat barbaarse, wat zo sterk in dat der de bedrijf van Mahagonny zit, is de afgelopen jaren alleen sterker geworden. Dat is erg zorgelijk en het toont de ontzettend grote rele vantie van Mahagonny vandaag. Kort voor Mahagonny in première ging in Aix-en-Provence in 2019, kwamen net de gele hesjes mas saal op straat. Ik zag toen graffiti in de straten van Parijs: ‘Vivre oui! Survivre, non!’ Leven, ja! Overleven, neen!’. Dat is ook de essentiële vraag voor de mensen in Mahagonny. Ze zijn geen opportunisten, maar worden gedreven door een noodzaak. Het zijn onder meer houthakkers uit Alaska die hard gewerkt hebben, een beetje geld bij elkaar gespaard hebben en het nu beter willen.

Een deprimerend slot. Mahagonny vertelt inderdaad een somber verhaal over de toestand van een samenleving, over waartoe mensen in staat zijn en hoe snel het fout kan gaan als ze zich achter één doel gaan scharen.

Een ontroerend moment is wanneer de inwoners angstig zitten te wachten op de orkaan die onderweg is naar Mahagonny. Het brengt de emoties van nietigheid en kwetsbaarheid die we bijvoorbeeld deelden ten tijde van de covid-crisis in herinnering. Inderdaad zit daar de grootste samenhorigheid in de groep, wan neer ze echt bedreigd worden door de verwoestende natuur. Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny zit theatertechnisch enorm knap in elkaar. De metaforen kloppen perfect. Brecht en Weill ge bruikten ook ongelofelijk vooruitstrevende technieken om hun verhaal te brengen. Elke scène begint met een spoiler: op voorhand wordt aangekondigd wat gaat gebeuren. Dat werkt in dit geval echt goed omdat je beter gaat kijken. Het creëert een spanning, je weet ‘Ik wilde Mahagonny regisseren alsof het publiek het verhaal niet kent en niet weet dat het project uiteindelijk zal mislukken’ Hove

Ivo van

De groene schermen uit de filmwereld duiden aan hoezeer Mahagonny een lege en totaal illusionaire wereld is.

OPERA NIEUWE PRODUCTIE VictorPascal©VictorPascal©

IVO VAN HOVE Ja, precies. Ze vormen een groep en daardoor krijgen ze ook een kracht. Met een modern woord zou je het een beweging kunnen noemen, al bereiken ze wel niet het resultaat dat ze zouden willen. Al heel snel vervallen ze namelijk in een groot misverstand: ze vermengen wat welvaart is – rijkdom, geld en bezittingen –, met wat welzijn is – je goed voelen en echt gelukkig zijn. Ze verwerven niet het geluk dat ze voor ogen hadden en daarvoor zoeken ze uit eindelijk een zondebok. Zo eindigt het met een moord op een van hen, Jimmy, in het derde bedrijf. Die scène is cruciaal in mijn voor stelling. De hele gemeenschap keert zich tegen één man. Die wordt geofferd vanuit hun frustratie over alles wat fout is gegaan en wat ze niet gekregen hebben in hun streven naar rijkdom. Maar daarmee is het probleem natuurlijk nog niet opgelost.

der Stadt Mahagonny zit

Je hebt eerder al opera’s geregisseerd, zoals Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner en Salome van Richard Strauss. Dat zijn werken die qua vertelstijl ver af staan van deze Mahagonny. Toch regisseer je zeIkallemaal?hebeen voorkeur voor personagegedreven en handelingsge dreven opera’s en behandel ze vanuit een acteursbewustzijn, dat klopt. Maar ik heb vooral een persoonlijke drive om te regisseren: ik wil een verhaal vertellen. Als esthetisch object op zich vind ik opera’s niet interessant. Ik zie elke opera als een contemporary drama, als een verhaal over de tijd van vandaag. Als ik dat niet voel, dan begin ik er niet aan. Mahagonny is geen echte opera-opera, maar heeft door de snelheid van handeling en het plezier dat de muziek uitademt het potentieel om een nieuw en jong publiek naar de schouwburg te lokken. De maestro mag er zeker wat vaart ach ter steken…

De

‘Aufstieg und Fall

enormtheatertechnischknapinelkaar.Demetaforenkloppenperfect’IvovanHove

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY Kurt Weill De jazzy opera vertelt het verhaal van criminelen die een valstrikstad stichten. Genot geldt er als enige wet, zolang je er maar voor betaalt. Wat lijkt op een paradijs, verandert snel in een hel.

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY OBV MAGAZINE 119

acteurs worden in de regie van Ivo van Hove live gefilmd en hun silhouetten worden in real time verwerkt in geprojecteerde filmbeelden. VictorPascal©VictorPascal© VictorPascal©

OPERA ANTWERPEN vr 9, di 13, do 15, za 17, di 20 sep om 20:00u zo 11 sep om 15:00u OPERA GENT do 29 sep, di 4, do 6, za 8 okt om 20:00u zo 2 okt om 15:00u dat het fout gaat lopen en daar ga je over nadenken. Ik onderstreep die opdeling in losse scènes in mijn regie door die spoilers groot te projecteren. Daarin respecteer ik het theatrale denkwerk van Brecht. Tegelijk is het spel heel gedreven, emotioneel en fysiek in mijn regie. We worden dus wel uitgenodigd om emotioneel betrokken te raken bij de personages. Is dat niet tegen de geest van Brecht in? Ik heb ooit een leraar dramaturgie gehad, Alex Van Royen, mis schien wel de beste van wie ik ooit les kreeg. Hij is bekend gewor den door Georges te spelen in Vrijdag van Hugo Claus en is inmid dels al lang overleden. Van Royen had voorstellingen gezien die door Brecht zelf geregisseerd waren en volgens hem is het een groot misverstand dat zijn acteurs niet inlevend speelden. Integendeel, zei hij, Brechts acteurs waren de meest Stanislavskigerichte acteurs ter wereld (een acteermethode waarbij de acteur zich ten volle inleeft en put uit zijn eigen emotionele herinneringen, red.). Ze speelden met volle overgave en vol emotioneel gewicht en zo heb ik ook geregisseerd. Ik wilde Mahagonny regisseren alsof het publiek het verhaal niet kent en niet weet dat het project uitein delijk zal mislukken. Dus scène per scène met alle hoop die er is ten volle uit en alle ontgoocheling ook ten volle uit.

Opvallend in jouw regie zijn het gebruik van de camera’s en de groene schermen zoals in filmstudio’s op het toneel. De acteurs worden live gefilmd en hun silhouetten worden in real time verwerkt in geprojec teerde filmbeelden. We beginnen de opera met een leeg toneel: daarop speelt de eer ste scène zich af en vervolgens wordt daar Mahagonny opge bouwd. Maar Mahagonny is een luchtkasteel waar je door kunt prikken. Veel films worden vandaag gedraaid met de techniek van de groene schermen: je denkt dat de acteurs spelen in fantastische decors, maar in werkelijkheid acteren ze voor groene schermen. Die scènes worden later in computer-gegenereerde beelden ge plakt. Het is een illusionaire wereld die niet tastbaar is en enkel leeft in je fantasie. Hetzelfde geldt voor Mahagonny. In het tweede be drijf kent het spelen met de groene schermen een hoogtepunt. Mahagonny is gesticht en de personages gaan zich te buiten aan alles wat veel geluk zou moeten opleveren. Ze eten zich dood, bok sen zich het graf in en geven zich over aan holle, puur mechanische seks: erin, eruit, een kwakje laten zonder enige emotie. Het is een lege en totaal artificiële wereld. Dat ervaren ze pijnlijk wanneer ze met de boot weg willen uit Mahagonny, maar merken dat ze eigen lijk in een filmstudio zitten waar niets echt is. In het derde bedrijf wordt Jimmy in een nepproces ter dood veroordeeld – wat ook erg van deze tijd is. De rechtspraak is fake, een toneelspel waar zelfs entreegeld voor gevraagd wordt. Iemand neemt ook de rol aan van God en kan dus oordelen alsof hij God is. Dat zijn allemaal keuzes die de totale artificialiteit onderstrepen. Uiteindelijk eindigen we opnieuw met een leeg toneel. Er is niets veranderd. Mahagonny was inderdaad een fata morgana, een luchtspiegeling. Gaan we even naar de muziek van Kurt Weill. Wat is daar zo goed aan? Ik vind de muziek fantastisch, nog beter zelfs dan die van de Dreigroschenoper, wat al zo sterk was. Ik ben over het algemeen niet zo’n grote fan van het toneelwerk van Brecht, omdat het vaak erg bedoelerig is. Denk aan zijn Lehrstücke. Ik hou wel erg van zijn denken over wat podiumkunst zou moeten zijn en dat komt in de muziektheaterwereld tot volle ontplooiing, zeker in combinatie met de muziek van Kurt Weill. Weill heeft met zijn muziek die als oorwor men in je hoofd blijft hangen de denkwereld van Brecht toegankelijk gemaakt en zo relevant gehouden tot op vandaag. Hij laat bepaalde muzikale thema’s heel effectief doorgaan, als een perpetuum mo bile, een golf die niet meer te stoppen is – en waardoor Jim ook verzwolgen raakt op het einde. Wat trouwens boeiend is, is dat voor Weill en Brecht het woord opera cruciaal was in verband met Mahagonny. Ze wilden het beslist geen muziektheater noemen en je kunt het werk niet brengen zonder operazangers te casten, dat is contractueel zo vastgelegd. Om het leven te verbeelden moet je het nu eenmaal groter maken, was hun uitgangspunt. Opera is lar ger than life en het medium laat het toe om ook onwerkelijke of on waarschijnlijke situaties aanneembaar te maken op het podium, zoals dat iemand tegelijk zingt en sterft.

Verlies is trefzeker, ontwrichtend en universeel. Tempus Fugit is ge baseerd op een theorie die stelt dat, wanneer een dierbare komt te overlijden, we soortgelijke fasen doorlopen. Er is de aanvankelijke ontkenning, gevolgd door opwellingen van vaak tegenstrijdige emo ties. Woede, angst en rusteloosheid lopen chaotisch in elkaar over. Eenmaal de mentale storm over zijn hoogtepunt heen is, zwakken de heftige gevoelens af tot een neerslachtigheid; een verdoofd achter blijven waar men een vervreemding van het leven ervaart. Aan het einde van het turbulente rouwproces wenkt ten slotte een nieuwe periode van gemoedsrust. Er ontwikkelt zich een nieuwe zelf- en wereldbeschouwing die uitmondt in de acceptatie van het verlies. Hoewel de stadia in duur, invulling en volgorde individueel kunnen verschillen, schijnt in elke fase een gemeenschappelijke factor door: een sprankel hoop.

EEN HOOPSPRANKEL

De Zweedse choreograaf Johan Inger is al sinds het prille begin van zijn loopbaan gefascineerd door verlies in al zijn facetten. Het thema fungeert niet zelden als een rode draad door zijn aardse, doch complexe werken. Ook met Tempus Fugit, dat we brengen in een double bill met FUTUR PROCHE van Jan Martens, tracht hij zijn visie op het menselijke rouwproces naar dans te vertalen. Een portret. door Helena Mermuys 10

TEMPUS FUGIT

BALLET NIEUWE PRODUCTIE MET STEEDS

‘Zolang er leven is, is er ook hoop. Zolang men hoop koestert, zal er ook leven zijn’ Johan Inger

Cherkaoui, voormalig artistiek leider bij Opera Ballet Vlaanderen, voor wie hij een grote bewondering koestert. Inger verliet in 2009 zijn positie om gehoor te geven aan de lokroep van zijn passie en zich vol ledig aan choreografie te wijden. Zo was hij in 2019 bij Opera Ballet Vlaanderen te gast met B.R.I.S.A., een stuk waarin hij ambieerde de wind van verandering zichtbaar te maken. Inger werd bekroond met onder meer de prestigieuze Carina Ari Award in 2013, voor het promo ten van de Zweedse kunst; en de felbegeerde Prix Benois de la Danse in 2016, voor zijn balletversie van Bizets Carmen en zijn creatie One on One op muziek van Schubert. Wat Ingers stukken zo geslaagd maakt, is zijn gave om het diepste van het menselijk wezen te doorgronden en die inzichten vervolgens in zijn choreografie te incorporeren. Die ongebreidelde interesse in de mens, de wereld rondom en hun wederzijdse beïnvloeding laat zowel in zijn eigen traject als in zijn werken diepe sporen na.

DE MENS Lang voor hij bekend stond als een van de meest spraakmakende choreografen in Zweden, genoot Johan Inger (Stockholm, 1967) een vormende dansopleiding bij de Royal Swedish Ballet School en Canada’s National Ballet School. Vanaf 1985 was hij enkele jaren als danser verbonden aan het Royal Swedish Ballet. Hoewel hij op jonge leeftijd voornamelijk aan klassiek ballet verknocht was, liet hij zich daar steeds vaker tot moderne en neoklassieke dans verleiden. Terugkijkend op deze periode betekent zijn samenwerking met Jiří Kylián voor Inger een kantelpunt, waarna er over zijn roeping in het le ven geen twijfel meer mogelijk was. Om zijn kunst verder uit te bou wen en te laten gedijen voegde hij zich in 1990 bij het ensemble van het Nederlands Dans Theater (NDT), waar hij tot 2002 actief was.

LorenzoIsmael©

Van 2003 tot 2008 bekleedde Inger de functie van artistiek directeur bij het Cullberg Ballet. In die periode ontmoette hij Sidi Larbi

TEMPUS FUGIT / FUTUR PROCHE OBV MAGAZINE 1111

Tempus fugit de aangrijpende choreografie van Johan Inger, wordt begeleid door onder andere het pianoarrangement van Johann Sebastian Bachs Chaconne gepubliceerd door Ferruccio Busoni. Inger beschouwt dat als de muzikale neerslag van Bachs persoonlij ke tragedie. Wanneer de componist na een reis van drie maanden huiswaarts keerde, werd hij geconfronteerd met het nieuws dat zijn vrouw in zijn afwezigheid was overleden. Een week later componeer de hij de Partita voor vioolsolo in d klein. Over het werk hangt een sluier van dood en verlies, maar ook van verrijzenis en troost. Bach, die met veel luister voor zijn doorgaans strenge wiskundige regels en theorieën wordt onthaald, laat zich hier van een ongemeen emotionele kant zien. Johannes Brahms meende in de Chaconne een ‘ganse wereld van de meest diepe gedachten en intense belevingen’ te HETherkennen.WEZENVAN

Bij het NDT kwam al gauw zijn sluimerende talent voor choreografie bovendrijven en het bleek de ideale setting om zijn vaardigheden aan te scherpen. Niet alleen werden de dansers er uitgenodigd actief deel te nemen aan het creatieproces, er was ook een jaarlijkse workshop waar ze de kans kregen een eigen werk voor te stellen. Na enkele ge slaagde workshops werd Inger geëngageerd om voor NDT 2 een choreografie te creëren: Mellantid markeerde zijn doorbraak en de start van een vruchtbare carrière als choreograaf. In dit mekka voor dans kwam hij in aanraking met verschillende gezelschappen en pro minente figuren die mee zijn stijl beïnvloed en verfijnd hebben. De complexiteit in zijn stukken heeft hij meegekregen van Jiří Kylián, wat uitgebalanceerd wordt door een simpliciteit – of wat hij een ‘aards heid’ noemt – die hij oppikte van Mats Ek of Ohad Naharin.

LA VANGUARDIA RoeVanFilip©

DE SINGEL ANTWERPEN vr 23, za 24, wo 28, do 29, vr 30 sep, za 1 okt om 20:00u zo 25 sep om 15:00u OPERA GENT vr 18, za 19, di 22, do 24, vr 25, za 26 nov om 20:00u zo 20 nov om

12TEMPUS FUGIT / FUTUR PROCHE OBV MAGAZINE 1113 BALLET WERELDCREATIE

FUTUR15:00u PROCHE

Johan Inger en Jan Martens brengen elk een voorstelling over de tijd. Waar de een zich laat begeleiden door klaviermuziek van grootmeester Bach, kiest de ander voor hedendaagse composities op het klavecimbel.

Johan Inger / Jan Martens

TEMPUS FUGIT / FUTUR PROCHE

‘Eindelijk: de grote terugkeer van de Vlamingen.’

FUTUR PROCHE beleefde op 19 juli al zijn première op de Cour d’honneur in Avignon. De pers reageerde vol lof. Een greep uit de vele enthousiaste recensies.

LIBÉRATION / ‘We kunnen de bravoure en de kneed baarheid van de dansers alleen maar bewonderen.’ LA LIBRE BELGIQUE / ‘FUTUR PROCHE roept de mogelijkheid op van verandering in een tijd van klimaatontregeling en post-covid.’

LE VIF / ‘Het is een voorstelling van contrasten, waarin elke danser zijn eigen stijl en identiteit viert, en tegelijk het belang van de groep wordt benadrukt. .’ DE MORGEN / ‘Een choreografische storm van ongekende nauwgezetheid en delicatesse.’

RADIO FRANCE / ‘Een groots spektakel van een choreograaf van 38 jaar van wie we nog héél veel mogen verwachten.’

A BIGGERTHING 14A BIGGER THING OBV MAGAZINE 1115 EEN OEFENING IN ONTMOETEN Bij de repetities voor A Bigger Thing. door Ilse Degryse / foto’s Wim Hermans

‘Inclusie is een beetje een buzz woord vandaag, terwijl voorstellingen maken met dansers met downsyndroom helemaal niet onder die noe mer zou moeten vallen maar gewoon “gewoon” zou moeten zijn. Dan zullen ook die mensen zelf als toeschouwer naar de schouwburg ko men. De artiesten maken echt A Bigger Thing en uiteraard is de voor stelling belangrijk, maar nog waardevoller is het traject dat we met alle dansers samen hebben afgelegd. We zijn begonnen in januari en in al onze levens is iets gebeurd.’

‘We leven in een moeilijke periode in de geschiedenis en zo zal het nog wel even blijven. Maar er is hoop en dat zit ook in de voorstelling. Ik geloof dat de toekomst veel voor ons in petto heeft en het komt er nu op aan om nieuwe stappen te vinden die we kunnen zetten. A Bigger Thing verkent de mogelijkheden en onderzoekt wat we van elkaar kunnen leren. De mensen van Platform K, met wie ik in 2016 al de voorstelling Monkey Mind maakte, communiceren bijvoorbeeld op een erg persoonlijke en directe manier. Ze hebben niet zoveel filters, waardoor het voor hen soms moeilijk is om in de maatschappij te staan. Ze worden altijd als “de ander” gezien, maar ik ben juist heel nieuwsgierig naar hen. Ze zijn eerlijk, niet-conventioneel en dankbaar en daar hou ik van. Het is vooral fun om met ze te werken, wat heel be langrijk is bij deze voorstelling. Er zit niet echt een boodschap in A Bigger Thing, behalve dat we hier zijn om van het leven te genieten en er iets moois van te maken.’

Lisi Estaras

Voor A Bigger Thing wordt de Gentse operazaal omgebouwd tot een majestueuze ballroom in de sfeer van de Argentijnse tangosalons. Een parketvloer wordt over de stoelen heen gebouwd en het publiek zal er aan ronde tafeltjes aan de zijkanten plaatsnemen. Lisi Estaras legt alvast nog eens het centrale idee van A Bigger Thing uit aan de dansers: ‘In het begin doen jullie mee als geïsoleerde groepen en indi viduen, maar gaandeweg ontstaat meer en meer communicatie tussen jullie. Tot op het einde iedereen met iedereen in contact staat en jullie echt één groep vormen binnen die vreemde ruimte die gecre e erd is. Het is een toekomstbeeld, hopelijk zal de wereld er ooit zo uitzien...’ En inderdaad ontstaan vervolgens op de dansvloer allian ties die niet meteen denkbaar waren, maar ontroerende en amusante pas-de-deux en meer opleveren.

A BIGGER THING OBV MAGAZINE 1117

‘Werken met niet-professionele dansers is iets wat me bijzonder boeit. Momenteel doe ik aan de AP Hogeschool in Antwerpen onder zoek naar art brut, dans en mensen met een beperking. We leven in een wereld met zoveel informatie, alles is besmet en niets is nog puur. Mij fascineert het hoe iemand die nog nooit gedanst heeft zou dan sen. Ik hoop daardoor nieuwe talen te ontdekken. Daarom werk ik zo

VONKPERFORMANCE WERELDCREATIE

A BIGGER THING Lisi ArgentijnseEstarastango’s vullen de Gentse operazaal, die voor de gelegenheid wordt omgebouwd tot een spectaculaire ballroom. Een diverse groep Gentenaren gebruikt de vloer als ontmoetingsplek waarop de kracht van het dansen wordt doOPERAgevierd.GENT15,vr16,za 17 sep om 20:00u

‘Wanneer de muziek zachter wordt en jullie de violen horen, moeten jullie ieder iemand van een andere groep zoeken en met die partner de zaal ronddansen langs de lijnen van de dansvloer’, legt Lisi uit. ‘Hou er rekening mee dat het publiek overal om jullie heen zit dus trek het zoveel mogelijk open en zoek alle hoeken van de ruimte op.’

graag met mensen met een beperking. Hun fantasie, de manier waar op ze beweging benaderen is zo rijk. We moeten niet proberen hen in onze wereld binnen te trekken en onze wil op te leggen, maar we moe ten net naar ze toe gaan en samen nieuwe regels bedenken, wat bij voorbeeld ook voor de kinderen geldt. Zij hebben ons nodig, maar wij hebben hen ook nodig. De inspiratie stroomt in beide richtingen en dat is wat inclusiviteit betekent volgens mij.’

Lisi maar ook wij als huis worden gevoed door hun in breng. We zien het als een vorm van talentontwikkeling, ook voor onszelf. Het is een investering in mensen met wie we hopen een duur zame relatie uit te bouwen. Het streven is dat ze ook op langere ter mijn op een of andere manier deel blijven uitmaken van ons huis als groter geheel. We weten dat dit soort projecten een groot engage ment vraagt van de deelnemers en dus proberen we hen zo goed mogelijk te omkaderen. We regelen natuurlijk transport en eten en proberen het hen echt naar hun zin te maken. Ook artistiek omringen we hen zo goed mogelijk, opdat de identiteit van de verschillende mensen op de speelvloer deel van de voorstelling wordt. De voorstel ling gaat écht over hen.’

‘Zij hebben ons nodig, maar wij hebben hen ook nodig. De inspiratie stroomt in beide richtingen en dat is wat inclusiviteit betekent volgens mij’

‘Goeiemiddag iedereen en welkom bij Opera Ballet Vlaanderen! Wat we vandaag gaan doen, is het fun part van het project. We gaan de stukjes waar jullie in jullie eigen groep al aan gewerkt hebben – en die er écht fantastisch uitzien – bij elkaar brengen en assembleren tot het slot van onze voorstelling, A Bigger Thing.’ Op een zonnige zaterdag in juni trappelen meer dan vijftig paar voeten vol ongeduld in de repeti tiezaal op de vijfde verdieping van de Gentse Opera. Regisseur en choreograaf Lisi Estaras begroet haar cast die wel een heel bijzonde re dwarsdoorsnede is van de kleurrijke maatschappij die we anno 2022 zijn. Want – tromgeroffel – treden voor jullie aan in A Bigger Thing Vooreerst de Goestedoenders, een groep kinderen uit de Brugse Poort die projecten maakt waar ze, hun naam zegt het zelf, goesting in hebben. Ook een aantal tweelingen met dansvuur in lijf en leden en van verschillende leeftijden maakt zijn opwachting. Dan zijn er de dansers van Platform K, dat professionele dansers met en zonder beperking op de scène brengt. Rond oud-ballerina Marie-Louise Wilderijkx van het toenmalige Ballet van Vlaanderen heeft zich een groepje ouderen met kwieke benen verzameld. Er zijn dansers van Jong Gewei, het Gentse artistieke platform dat ‘wolven wil helpen ontdekken waar hun talenten liggen’ en aldus jongeren van 16 tot 99 jaar de arena in stuurt. En tot slot zijn er de jonge creatievelingen van de Gentse performancegroep DE VLOER die het beste van zichzelf ‘Okaygeven.iedereen, we beginnen met de scène met de paarden’, zegt Lisi Estaras, die de lichte chaos die in de zaal hangt met liefdevolle doch gedecideerde hand wat tot bedaren brengt. ‘Daar hebben jullie elk met jullie coach in jullie eigen groep al rond gewerkt, weet je nog. Het idee is dat jullie allemaal op jullie eigen manier het wilde paard dat in jullie zit uitbeelden. Dat bedoel ik dus niet letterlijk, het gaat om het gevoel van vrijheid. En dan huppelen jullie zo door elkaar van de ene kant van de ruimte naar de andere.’ De muziek gaat aan. De aanstekelijke tangoklanken van de Argentijnse componist Eduardo Rovira (1925-1980) brengen de groepen in beweging. Vol overgave stampvoeten, huppelen, parade ren, steigeren, trappelen… en doen de dansers al wat een innerlijk wild paard maar vermag. Het is een vrolijk aangezicht, dat zich een paar keer herhaalt – tot het tijd is voor het vervolg in de choreografie.

HET SUMMUM VAN SAMENWERKEN ‘Ik speel al heel lang met het idee van deze voorstelling’, vertelt Lisi Estaras wanneer de repetitiedag erop zit in een aanstekelijk Engels met Zuid-Amerikaanse tongval. ‘Ik kom uit Argentinië en wilde daar duo’s vormen met mensen uit verschillende buurten die elkaar nor maal nooit ontmoeten omdat het zo’n gesegregeerde samenleving is. Inmiddels woon ik meer dan 25 jaar in België. Ik ben hier begonnen als danseres bij les ballets c de la b, met Alain Platel, van wie ik veel ge leerd heb. Het idee van toen realiseer ik nu met A Bigger Thing in Gent.’ ‘Mijn uitgangspunt voor A Bigger Thing is de tango, omdat dat het summum is van een samenwerkend duo. De communicatie tussen de twee partners is erg helder. Er is geen frictie, maar alles verloopt soe pel: een persoon leidt, de andere volgt, ze nemen samen verschillen de posities in. In A Bigger Thing dansen we niet letterlijk de tango, maar we gaan wel uit van dat basisidee. Er zit ook niet echt een ver haallijn in de voorstelling, het is eerder een oefening in elkaar ontmoe ten. Het gaat over groepen en individuen die samenleven en interage ren en uiteindelijk één gemeenschap worden. Ze zetten stappen naar elkaar toe en sluiten compromissen, wat ik als iets positiefs zie. Uiteindelijk gaan ze zelfs letterlijk samen ademhalen, wat zeker sinds corona een revolutionaire daad is. Ze leggen als het ware allemaal hun bagage af en worden a new thing… a bigger thing.’

‘Tot slot nog iets over de muziek, die is van Eduardo Rovira, die vooral in de jaren zestig gecomponeerd heeft. Hij was een geniale vernieu wer en wordt weleens met Stravinsky vergeleken, omdat hij de tango muziek wilde deconstrueren en als eerste ook met elektronica heeft gewerkt. Rovira had een complex leven en heeft nooit de roem ge kend die zijn tijdgenoot Astor Piazzolla wel te beurt is gevallen. Op een bepaald moment werd hij zelfs geëngageerd door een circus om in clownskostuum bandoneon te spelen… Da’s zo’n tragisch en tege lijk zo’n sterk beeld. Als referentie daaraan dragen de muzikanten in A Bigger Thing een trui met een clown erop. Anderzijds zit er ook elek tronische muziek in de voorstelling, van Tania Gallagher en Bart Demey die samen Nid & Sancy vormen. Ik wilde absoluut een nieuwe laag muziek toevoegen aan de tango uit het verleden, bij wijze van contrast. Misschien komt daar een vorm van harmonie uit voort, mis schien ook niet en blijft het verleden het verleden en is vandaag ge woon vandaag. We zullen zien...’

FranssensDiego©

TALENTONTWIKKELING A Bigger Thing is niet de enige en ook niet de eerste voorstelling waar in Opera Ballet Vlaanderen een verhaal vertelt samen met mensen die het beroep kunstenaar niet hebben. Eerder speelde bijvoorbeeld het Stadskoor, dat was samengesteld uit Antwerpenaren met een passie voor zingen, een belangrijke rol in de opera De bekeerlinge Een van de drijvende krachten om dat alles in goede banen te leiden, is Lotte Suvée, die als medewerker Vonk alle cocreaties onder haar hoede heeft. Ze vormt samen met het artistieke team de groep deel nemers en begeleidt en soigneert ze doorheen het hele traject. Ze kan alleen beamen wat Lisi Estaras net vertelde. ‘We willen produc ties brengen die herkenbaar zijn en ertoe doen voor een breed publiek en hechten daarom veel waarde aan de verhalen van mensen die het beroep kunstenaar niet hebben. We nemen hun input artistiek erg au sérieux en nemen hen met ambitie op in onze professionele ‘Nietwerking.’alleen

Naastafspelen.kunneneeuw21edeinzozichzouFaustverhaalvisionaireHetsociale,ecologische,huidigedeookGoetheraaktvooruitgangsdrangonstilbaredebijWataan.problemen(markteconomische)neoliberaleenpostkoloniale Faust begintomprojectmegalomaaneenbijeindigtMargarete,vanliefdedenaarverlangenmetsteedsnemendromenZijncreëren.testadnieuweeenzoenzeedeopwinnentelandleggentelinkdebijvoorbeeldommoeilijknietisHetaan.proportiesgrootschaligereoverstromings-inbouwenmogennietdanalhetoverdiscussiespolitiekerecentedemetwij.zijndatFaust,Kortom:gebied.

18FAUST OBV MAGAZINE 1119 OPERA HERNEMING

OPERA GENT vr 28 okt, wo 2, vr 4 nov om 20:00u zo 30 okt om 15:00uAugustijnsAnnemie©

WIJZIJNDAT—FAUST

InRobertFAUSTSchumannruilvoorzijnzielsluitde ambitieuze Faust een pact met de duivel. We willen allemaal wel meer en beter, maar botsen onvermijdelijk op grenzen. Faust, dat zijn wij allemaal –zo zal je zien in deze voorstelling met zang, video en dans.

foto’s Herman

‘WEVEELLERENVANELKAAR’ BALLET HERNEMING

Mozart / Concert Arias is een van die voorstellingen van OBV waar de verschillende artistieke groepen van ons huis – zangers, dansers en orkest – elkaar treffen en samen een extra bruisend resultaat uit hun hoed toveren. Sopraan Emma Posman en danseres Shelby Williams delen het podium in deze iconische choreografie van Anne Teresa De Keersmaeker, die we dit najaar spelen in de Antwerpse Opera. door Ilse Degryse / Selleslags

20MOZART / CONCERT ARIAS OBV MAGAZINE 1121

OPERA ANTWERPEN zo 9, di 11, wo 12, vr 14, za 15, di 18, wo 19 okt om 20:00u zo 16 okt om 15:00u

Emma Posman: ‘Ik bestudeer hoe de dansers hun lichaam zo precies bewegen. Dat inspireert me, ik ga er vanzelf rechter door staan.’

SHELBY Op een bepaalde manier wel. Anne Teresa De Keersmaeker vermengt de klassieke muziek van Mozart met hedendaagse be wegingen en dat ging wellicht in tegen de verwachtingen van een aantal bezoekers die rekenden op klassiek ballet. Ik vind dat de he dendaagse dans de muziek echter net sterker maakt door haar naar vandaag te brengen. Mensen zien allerlei speelse, heden daagse bewegingen waar ze zich in kunnen herkennen. Zo ontdek ken ze dat waar Mozart zoveel jaren geleden muziek over schreef ook vandaag nog aan de hand is.

SHELBY Dat idee van liefde op afstand dat Mozart zo treffend uit drukt in zijn muziek is heel mooi uitgewerkt in de choreografie. Bij de creatie in 1992 zijn de makers vertrokken van duetten. Daarna plaatsten ze de twee dansers op een afstand terwijl ze wel nog de zelfde bewegingen uitvoerden, in twee solo’s dus. Zo wordt kostuums zijn beeldig en het geheel is een plaatje om naar te kijken. Plus: het is een icoon uit de Vlaamse dansgeschiedenis dat je ge woonweg gezien móet hebben.

SHELBY Het doet me plezier om Emma te horen zeggen dat Mozart van de voorstelling zou hebben gehouden, want je wil toch altijd de artiest eren van wie je werken brengt. Ook in de danswereld wordt vaak erg conservatief omgegaan met iconische creaties nadat de choreograaf is overleden. Dan lijkt de choreografie wel in steen gebeiteld en lijkt iedereen te vergeten dat de maker misschien ook wel een nieuwsgierig iemand was die graag eens iets nieuws uit probeerde en gevoel voor humor had. Ik denk dat om die reden doorgaans zo weinig humor in klassieke producties zit. We be schouwen ze te veel als een gearchiveerd stukje geschiedenis.

SHELBY Dat er zoveel kanten aan zitten, dat je geen label op de lief de kunt plakken en dat we stereotype voorstellingen van de liefde niet zo serieus moeten nemen. Er zit aardig wat tongue-in-cheek commentaar op genderrollen in Mozart / Concert Arias. In één scè ne vallen de vrouwen bijvoorbeeld met veel gebaar flauw, het is echt overdreven hoe fragiel ze lijken. We lachen er wat mee... De voorstelling werpt de vraag op wat we van de liefde verwachten: wat is een relatie, wie heeft de controle en de macht en wie is de wanho pige? Op de aria Alma grande dansen de vrouwen heel zelfverze kerd en met een bepaalde attitude. Dat gaat over empowerment en dat zit ook in de tekst van het lied. Anderzijds telt Mozart Concert Arias ook een aantal dramatisch sterke momenten waar je de grote emoties voelt op het podium, bij zowel de mannen als de vrouwen.

EMMA POSMAN Voor mij is het de eerste keer dat ik zo nauw samen werk met dansers. Ze dansen echt om me heen terwijl ik aan het zingen ben. Ik vind het fascinerend. Het leidt me soms zelfs een beetje af want ik wil alles zien… (lacht) Maar de samenwerking loopt gesmeerd. Natuurlijk zijn er extra factoren waar je rekening mee moet houden – wij hebben ons tempo en de dansers hebben hun tempo en daarin moeten we elkaar vinden– maar Mozarts muziek is zo mooi en leent zich er perfect toe om dit soort hybride voorstel ling te SHELBYmaken.Weleren veel van elkaar. Het is boeiend om te zien hoe zan gers zich voorbereiden op een repetitie of een voorstelling. Dans is een groepsgebeuren: we warmen samen op, we repeteren altijd samen... Ik sta ervan te kijken hoeveel voorbereidend werk zangers in hun eentje doen, thuis, en hoe ze alleen hun stem opwarmen. Ik bewonder hen om dat individuele verantwoordelijkheidsgevoel.

SHELBY WILLIAMS Dit is niet de eerste keer dat ik samen met zangers optreed voor OBV. Ik deed het eerder al in Requiem van Sidi Larbi Cherkaoui, in Rusalka van Alan Lucien Øyen en in C(H)ŒURS van Alain Platel. De eerste keren was dat wat onwennig: hoewel we alle maal artiesten zijn, leek het wel alsof we van een andere planeet kwamen. De zangers stonden aan de ene kant van de studio en wij dansers aan de andere kant. We babbelden niet echt met elkaar. Vandaag voelt het veel vertrouwder en maak ik makkelijk een praat je met de zangers. Ik geniet erg van onze samenwerking. We creë ren nu echt samen, zij aan zij, terwijl het vroeger bleef bij onze pa den die elkaar kruisten.

‘De voorstelling werpt de vraag op wat we van de liefde verwachten: wat is een relatie, wie heeft de controle en de macht en wie is de wanhopige?’

Shelby Williams ‘Mensen nemen klassieke muziek altijd zo serieus terwijl dat niet nodig is. Ik denk dat Mozart erg zou hebben genoten van deze voorstelling’

EMMA Ik bestudeer hoe de dansers hun lichaam zo precies bewe gen. Dat inspireert me, ik ga er vanzelf rechter door staan. Ook voor zangers is lichaamshouding uiteraard erg belangrijk. Ik heb zelf ook een klein danspasje in de voorstelling, terwijl ik de aria Alma grande zing. Da’s erg fijn om te doen. Ik hou van dansen, als kind danste ik heel veel...

voelbaar dat de twee personen nog altijd verbonden zijn, ook al is het op een afstand. Als je ze opnieuw bij elkaar zou brengen, zou je zien dat ze nog steeds ‘samen’ bewegen. Mozart / Concert Arias ging precies dertig jaar geleden in 1992 in pre mière op de Cour d’honneur tijdens het Festival van Avignon. De voor stelling werd toen onthaald op applaus maar ook op boegeroep. Kunnen jullie je daar iets bij voorstellen?

EMMA Zowel mensen die van opera houden als mensen die van dans houden vinden er hun gading in. De muziek is prachtig, de Mozart / Concert Arias gaat over de liefde. Wat kunnen we daarover leren uit deze voorstelling?

Emma PosmanMOZART /

CONCERT ARIAS Anne Teresa De Keersmaeker Mozart weet als geen ander hoe je over de liefde zingt, De Keersmaeker weet op haar beurt hoe je de liefde kan dansen. In 1992 maakte ze een choreografie op de concertaria’s van Mozart, die ons Ballet nu zelf mag opvoeren.

Shelby Williams: ‘Aan ons als dansers werd gevraagd om onze eigen persoonlijkheid en ons gevoel voor humor in de personages te leggen. Dat geeft een extra diepgang aan de voorstelling.’

EMMA De op één na laatste aria Ch’iomi scordi te? vertelt over af scheid nemen en toch van elkaar blijven houden zelfs als je niet sa men kunt zijn – en hoe pijnlijk dat ook is. Mozart schreef de aria voor zijn grote liefde, de sopraan Nancy Storace, bij haar vertrek uit Wenen naar haar thuisland Engeland. De aria wordt vaak geïnter preteerd als een gecodeerde liefdesbrief van de componist aan de zangeres. Uiteindelijk trouwde hij met Constanze Weber, maar Mozart schreef wel verschillende aria’s voor Storace. Hij compo neerde zijn aria’s altijd toegesneden op de stem van de zangeres voor wie ze bedoeld waren, zoals een pak op maat ontworpen. Zo gaf hij zijn favoriete sopranen, die toen nog echte diva’s waren, de kans om te schitteren en te tonen waartoe hun stem in staat was.

SHELBY Er zijn veel redenen om te komen kijken, maar een van de sterkste punten van de avond is dat er zo veel variatie in zit. Zowel de aria’s als de bewegingen zijn erg divers en het thema van de lief de wordt vanuit uiteenlopende hoeken bekeken. En ook belangrijk: wie houdt van een bepaalde theatraliteit, komt zeker aan zijn trek ken. Er is vanalles te zien op het podium. Aan ons als dansers werd gevraagd om onze eigen persoonlijkheid en ons gevoel voor humor in de personages te leggen. Dat geeft een extra diepgang aan de voorstelling. Je krijgt geen dansers te zien die een typetje spelen maar mensen van vlees en bloed die aanhaken bij hun eigen gek heid en frivoliteiten.

EMMA Mensen nemen klassieke muziek altijd zo serieus terwijl dat niet nodig is. Ik denk dat Mozart erg zou hebben genoten van deze voorstelling. Hij had zeker gevoel voor humor en haalde ook grap jes uit met zijn partituren. Bella mia fiamma schreef hij bijvoorbeeld voor de sopraan Josepha Duscheck. Het verhaal gaat dat hij door haar was opgesloten in een tuinpaviljoen en pas weer naar buiten mocht als ‘haar’ aria klaar was. Bij wijze van wraak componeerde Mozart een stuk vol rare chromatische lijnen die ook voor hemzelf zeker vreemd hebben geklonken. Als zij het stuk niet van de eerste keer foutloos zou kunnen lezen, zou hij het vernietigen… Het lijkt me tekenend voor zijn ondeugende persoonlijkheid.

22MOZART / CONCERT ARIAS OBV MAGAZINE 1123

Anne Teresa De Keersmaeker is vanaf dit seizoen een van onze drie associate artists die mee de koers van het Ballet zullen uittekenen. De bedoeling is ook dat we na Mozart Concert Arias nog meer van haar iconische werken brengen met onze compagnie. Hoe belangrijk is dat?SHELBY Mozart / Concert Arias werd gecreëerd in een periode waarin de Belgische dans een boom beleefde. Verschillende ge zelschappen, waaronder Rosas, toerden toen de wereld rond met geweldige voorstellingen. Het is oprecht een eer dat we met ons gezelschap een aantal van de iconische werken van Anne Teresa De Keersmaeker mogen hernemen. OBV is een gezelschap dat zowel nieuwe creaties als repertoire brengt. We hebben de tijd, de ruimte en het type dansers om bij te dragen aan de conservatie van het levend Vlaams danserfgoed. Slotvraag: kunnen jullie nog even gebald aan de lezers uitleggen waarom ze Mozart Concert Arias absoluut niet mogen missen.

ACHTER manierknuffel,gaatOperaIrisRIZOOM!SCHERMENDEBouche/KobeProesmansendans,klassiekenpop.Dezefamilievoorstellingoveromgaanmetverlies:vanjejeugd,jefavorietejebaanofeendierbare.Datiedereendatopzijndoet,isdemooieboodschapdie

5 Wat is je favoriete zintuig? Mijn smaakpapillen.

9 Als je iets wat uitgestorven is zou kunnen terugbrengen, wat kies je dan? Draken.

2 Wanneer ben je het gelukkigst? Als ik eet.

20 Wanneer heb je voor het laatst gehuild en waarom? Een maand of twee geleden in mijn bed, omdat ik me eenzaam en onzeker voelde.

Welke levende persoon bewonder je en waarom? Agnes Obel, ze maakt zulke mooie muziek en dat inspireert mij om te tekenen, te dansen, muziek te maken...

12 Wat was je grootste teleurstelling? Dat sinterklaas niet bestaat.

3 Wat is je grootste angst? Te jong sterven, het beseffen of een lijdensweg moeten afleggen voor dat moment komt.

13 Als je het verleden kon veranderen, wat zou je dan doen? Vrouwen dezelfde rechten geven als mannen.

16 Wie moet je spelen in de film van je leven? Lee Sung Kee-ung.

4 Wat is je meest onhebbelijke karaktertrek? Verstrooid zijn

12 Wat is je favoriete geur? De geur van vers gebraden kip, dat is watertanden!

11 Wie moet je spelen in de film van je leven? Nog nooit over nagedacht, zijn er twee van mij? Gelukkig niet, haha. Als het ooit zover komt, laat een team van filmmakers dan maar iemand goeds casten.

FranssensDiego© FranssensDiego©

22 Over welk deel van je uiterlijk ben je het minst tevreden? Dat is privé!

3 Wat is je grootste angst? Horrorfilms, de mensen die ik graag zie verliezen, dat de wereld vergaat, een open beenbreuk krijgen...

8 Wat is je dierbaarste bezit? Mijn knuffels.

10 Wat is je foutste guilty pleasure? Een hele zak chips alleen leeg eten.

21 Welke song mogen ze spelen op je begrafenis? September Song van Agnes Obel.

18 Hoe kom je tot rust? Als ik gewoon luister naar mijn omgeving.

Rizoom! uitdraagt. OPERA ANTWERPEN do 3 nov om 20:00u vr 4, za 5 nov om 15:00u di 8, do 10 nov om 14:00u (schoolvoorstellingen) wo 9 nov om 10:30u (schoolvoorstelling)

14 Als je terug in de tijd kon reizen, waarheen zou je gaan? Zeeklassen en Thailand.

Bij onze voorstellingen schitteren de artiesten op het podium, en ook backstage is een grote equipe in de weer. Graag stellen we onze collega’s aan jullie voor. Lili Proesmans danst in Rizoom!, dat we dit najaar brengen in Opera Antwerpen. Pieter Debeerst is podiumtechnicus bij deze famillievoorstelling.VOOR/

Pieter Debeerst / podiumtechnicus

Lili Proesmans / danser

15 Wat is de belangrijkste les die het leven je heeft geleerd? Niet altijd neen zeggen.

7 Wat is je foutste guilty pleasure? FC De Kampioenen, vroeger meer dan nu. Maar af en toe kan ik dat zeker smaken.

13 Hoe kom je tot rust? Onderweg zijn en een doel voor ogen hebben. Een paar jaar gele den deed ik met vrienden voor het eerst een roadtrip. Onze eindbestemming was Bilbao en we hadden 6 dagen om heen en weer te reizen. Best pittig, maar dan zelf achter het stuur zitten, uren en uren rijden door verschillende landschappen of over lege snelwe gen met een muziekje op de achtergrond, ja, dat brengt me tot rust.

19 Wat zou je superkracht zijn als vleesgeworden stripheld? Vliegen.

RIZOOM! OBV MAGAZINE 1125 MUZIEKTHEATER HERNEMING 8+VONK

4 Wat is je meest onhebbelijke karaktertrek? De controle vasthouden, terwijl dat niet altijd moet. Dat irriteert mijn vrienden weleens, maar ik leer bij en het betert, haha.

5 Wat was je meest beschamende moment? Ik heb eens per ongeluk een sms gestuurd over iemand naar die persoon zelf. Dat was best gênant. Probeer je daar maar eens uit te praten!

Tijd nemen voor mezelf, doen wat ik graag doe, nieuwe dingen ontdekken, genieten en appreciatie tonen. Ik loop hier ook niet eeuwig rond, hoe graag ik dat ook zou willen.

11 Wie mag aanschuiven aan je droomdiner? Al mijn knuffels, pratende dieren en mijn vrienden van de lagere school zijn ALLEMAAL uitgenodigd!

2 Wanneer was je het gelukkigst? Over het algemeen zullen dat momenten geweest zijn waarbij ik mijn grenzen verlegde, de lat hoog lag en ik die haalde, momenten van voldoening en erkenning. Een paar voorbeelden zijn dan zeker en vast: applaus krijgen van een premièrepubliek en mijn vast contract krijgen in dit huis. Een weekendje weg met vrienden en ertoe doen voor mensen en erbij horen kan me ook zeer gelukkig maken.

17 De liefde, hoe voelt dat? Spannend.

9 Als je het verleden kon veranderen, wat zou je dan doen? Goh, moet dat wel, iets veranderen? Ik geloof dat alles gebeurt met een reden. En zoals we in de films van Back to the Future gezien hebben, kan een kleine verandering enorme gevolgen hebben ;)

8 Wat was je grootste teleurstelling? Al het pestgedrag op school dat ik vroeger moest ondergaan. Ik ben van de lagere school tot het einde van het middelbaar zwaar gepest. Pesten is zo laag. Al wil ik niet zeggen dat het me niet gemaakt heeft tot wie ik nu ben, mijn schooltijd had zeker ook anders kunnen verlopen.

1

6 Als je iets wat uitgestorven is zou kunnen terugbrengen, wat kies je dan? De sabeltandtijger. Dat heb ik sinds de eerste film van Ice Age altijd een prachtig beest gevonden.

7 Wat maakt je ongelukkig? De klimaatopwarming.

6 Wat wilde je later worden als kind? Ik wou/wil eigenlijk van alles worden: uitvinder, boerin, muzikant, danseres, dierenarts, ontdekingsreiziger....

1 Wat is je vroegste herinnering? Daarvoor moet ik diep graven. Ik herinner me alvast wel dit knutsel moment uit de 2e kleuterklas: we kregen een kartonnen doos waar in de juf drupjes verf en een handvol knikkers had gedaan. Door de doos van links naar rechts te kantelen, rolden de knikkers zigzag door de verf in de doos. Zo kreeg je een resultaat dat iets weg had van een Jackson Pollock.

10 Wat is de belangrijkste les die het leven je heeft geleerd?

‘Ik heb opera met de paplepel meegekregen’, vertelt Laura Gils wanneer ze terugdenkt aan hoe het allemaal begon. De alt zit samen met haar collega’s Chia-Fen Wu en Christa Biesemans te wachten om gemaquilleerd te worden voor de generale repetitie van Schumanns Szenen aus Goethes Faust. ‘Mijn mama speelde hier in het Orkest. Als ze geen oppas vond, nam ze me mee naar de opera. Nadat ik in het kinderkoor had gezongen, wilde ik meedoen met het volwassenen koor.’ Vele jaren voor Laura’s komst deed ook sopraan Christa auditie. Ze wilde zingen én acte ren, ‘dus het operakoor was een voor de hand liggende keuze’, zegt ze. Chia-Fen Wu, eveneens sopraan, auditeerde op aanraden van haar vriend: ‘Hij was als freelancer actief in het huis en sprak over een fantastische sfeer. Hij overtuigde me ervan dat ik meteen verliefd zou worden op deze plek. En dat gebeurde.’ De drie dames voelen zich geprivilegieerd dat ze op het podium zowel mogen musiceren als ac teren. ‘Hoe groter ons aandeel in een productie, hoe leuker het zingen wordt’, zegt Chia-Fen. Helaas zijn de koorpartijen in sommige opera’s eerder beperkt. Die ‘wachtstukken’, zoals Christa ze omschrijft, vinden de zangers niet altijd even interessant, maar ze hebben geleerd hoe ze de tijd kunnen doden als het niet aan hen is: sommigen leggen een kaartje, anderen halen de brei naalden boven en Chia-Fen overbrugt de pauzes door te kleuren. Bij speciale gelegenheden, zoals verjaardagen en feestdagen, houden de zangers een klein eetfestijn in hun loge. ‘En er wordt uiteraard veel gebabbeld’, grijnst Laura. What happens in the loge, stays in the loge is de gouden regel die daarbij geldt. De loge is een plek van sfeer en gezelligheid, maar ook de ruimte waar iedereen zich voor een voorstelling klaarmaakt. Dat een twintigtal zangers samen een lokaal moeten delen, is voor Christa, Laura en Chia-Fen geen probleem. ‘We hebben een goede band en houden rekening met elkaars wensen. Als iemand vraagt om de deur even te sluiten of de spiegellampen uit te la ten voor de warmte, doen we dat gewoon’, zegt Christa. Laura vindt dat de goede sfeer maakt dat je minder stress hebt voor een voorstelling. ‘Het kan al eens gebeuren dat ik een slechte dag heb, maar door een babbeltje met mijn collega’s in de loge kom ik snel in voorstellingsmodus. We trek ken als groep aan dezelfde kar en willen het beste in elkaar naar boven halen’, zegt ze. Zometeen moet het koor het podium op voor de repetitie van Faust. Geen wachtstuk dit keer, want gedurende de hele voorstelling staan alle koorzangers op de scène. ‘Faust is een bijzonder werk, vooral de slotscène is heel complex om te zingen en te onthouden’, vertelt Christa. ChiaFen treedt haar bij: ‘Ik heb thuis veel gestudeerd om de partituur uit het hoofd te kunnen zingen. Gelukkig is Schumanns muziek prachtig, ik geniet ervan om met het Orkest eindelijk muziek te kunnen maken.’ Vlak voor ze naar het toneel vertrekken, mogen ze even dromen over de opera’s die ze zelf zouden programmeren als ze de kans kregen. Chia-Fen kiest voor Brittens Peter Grimes Christa voor Puccini’s Turandot. Laura verrast met Wagners Parsifal: ‘Da’s een wacht stuk, ik weet het, de pauzes zijn zo lang dat je tussendoor even goed naar de film zou kunnen gaan. Maar als het dan eindelijk aan ons is, hebben we een magische partij te zingen’, glundert ze. Het Koor is de komende maanden niet enkel te horen in de herneming van Faust in Opera Gent, maar ook in het Openluchtconcert, Aufstieg und fall der Stad Mahagonny en Ein deutsches Requiem

EIN DEUTSCHES REQUIEM

LOGE

en Laura Gils FranssensDiego©

26IN DE LOGE OBV MAGAZINE 1127

‘What happens in the loge, stays in the loge’

Johannes Brahms Ben je bang om te sterven? Is er leven na de dood? En hoe verwerk je het overlijden van een geliefde? Brahms’ muzikale dodenmis zoekt op een universele manier naar troost en verzoening met de vergankelijkheid.

OPERA ANTWERPEN zo 25 sep om SINT-BAAFSKATHEDRAAL15:00u GENT di 27 sep om 20:30u

Met de klok mee: Christa Biesemans, Chia-Fen Wu

IN DE Het Koor van Opera VlaanderenBalletdoor Maarten Boussery

28FIN DE PARTIE OBV MAGAZINE 1129

Na het fascinerende La Nuova Euridice van Salvatore Sciarrino vorig seizoen trakteren Opera Ballet Vlaanderen en DE SINGEL je dit seizoen opnieuw op een bijzondere hedendaagse opera. Met Fin de partie (2017) van György Kurtág, op het gelijknamige toneelstuk van Samuel Beckett, belanden we in een bevreemdend, tragikomisch universum met bizarre personages. Kurtág schreef een juweel van een partituur met een hoogst geraffineerd kleurenpalet. Fin de partie wordt sinds zijn creatie in 2018 beschouwd als een sleutelwerk in de hedendaagse opera. We brengen nu de Belgische creatie van dit belangrijkste meesterwerk concertant. We zetten de dingen op een rijtje. door Piet De Volder

Fin de partie van György Kurtág en Samuel Beckett

MEESTERWERKABSURDISTISCHEEN voorgemaaktVenturaAndrea© YorkerNewThe

Parijs, 1957. György Kurtág, die op dat moment studeert bij compo nisten Olivier Messiaen en Darius Milhaud, woont Becketts Fin de partie bij in de Studio des Champs-Elysées. Het is een aha-erlebnis van formaat. Vijftig jaar later vertelt hij aan recensent Jeremy Eichler dat die avond – de Parijse creatie van het stuk – een van de meest beklijvende ervaringen was uit zijn hele leven. Maar in plaats van prompt een opera naar Becketts toneelwerk te schrijven – daartoe zag hij zich zeker nog niet in staat – pakt hij vanaf de jaren 1980 uit met enkele vocale werken op teksten van Beckett. Herhaaldelijk wordt er bij Kurtág op aangedrongen zich op het terrein van de opera te wagen, maar telkens houdt hij de boot af. In 2010, meer dan een halve eeuw na de memorabele theateravond, gaat Kurtág overstag. Hij begint met de compositie van een opera naar Fin de partie die hem zeven jaar bezighoudt. Het typeert een kunstenaar die steeds meticuleus te werk gaat. In 2018 gaat de opera in première in de Scala van Milaan, in een regie van Pierre Audi.

Beckett schreef de meeste van zijn werken in het Frans, ook al was Engels zijn moedertaal. Dat had alles te maken met zijn keuze van Parijs als woon- en werkplaats vanaf 1937. Becketts taal is door en door muzikaal maar op een niet-klassieke manier. Door de vele stiltes die in zijn theaterteksten vallen en door het tenietdoen van normale zinscon structies ligt er veel nadruk op de klankkwali teit van afzonderlijke woorden. Beckett deconstrueert de gesproken en geschreven taal en ontdoet die tot op zekere hoogte van haar betekenis, haar semantiek. De muzikali teit die daarbij ontstaat, is een kolfje naar de hand van György Kurtág, die het zinnelijke karakter van Becketts woorden als geen an der weet te vatten in muzikale tonen.

Met zijn 96 jaar is de Hongaarse componist György Kurtág (°1926) een van de weinige nog levende avant-garde componisten uit een generatie met klinkende namen als Pierre Boulez, Karlheinz Stockhausen, Luciano Berio en György Ligeti. Ligeti (1923-2006), Kurtágs beroem dere landgenoot, was bij leven een dichte vriend van Kurtág. Hij was het ook die zijn collega stimuleerde om zich op compositie toe te leggen. Zowel Kurtág als Ligeti zag in Béla Bartók zijn grote voorbeeld maar doordat Bartók tijdens de Tweede Wereldoorlog in ballingschap stierf in de States heeft geen van beide componisten bij hem kunnen studeren. ‘Mijn moedertaal is Bartók en Bartóks moedertaal is Beethoven’, zo luidt een vaak aangehaald gezegde van Kurtág. Het maakt duidelijk dat zijn muziek haar wortels heeft in zowel het Hongaarse moder nisme uit de 20e eeuw als in de grote westerse muziektraditie.

FIN DE PARTIE György Kurtág Een opera in concertvorm, waardoor de muziek ten volle kan schitteren. De Hongaarse componist György Kurtág steekt Becketts absurdistische toneelstuk Fin de partie over het naderende einde van de wereld in een operajasje.

In 2018 ging de opera in première in de Scala van Milaan, in een regie van Pierre Audi.

GYÖRGY KURTÁG

Keer op keer schept de componist een zinderend en theatraal universum waarin klankmagie, speelsheid en emotionele diepgang verrassend natuurlijk in elkaar overlopen

Detail uit Fin de partie in de regie van Pierre Audi (2018).

Net zoals in het beroemdste stuk van Beckett, En attendant Godot (Wachten op Godot) (1952), wordt er in Fin de partie gewacht en niet gehandeld. We maken kennis met de tirannieke Hamm, zijn weerbar stige dienaar Clov en Hamms ouders Nell en Nagg. Op Clov na, die niet kan zitten (!), is iedereen immobiel: de blinde Hamm zit in een rol stoel, Nell en Nagg hebben in een auto-ongeluk hun benen verloren en overleven elk in een vuilnisbak. Allemaal zijn ze ervan overtuigd dat het einde spoedig komt, alleen weten ze niet wanneer en hoe. Met Fin de partie bedrijft Beckett een parodie op een doorsnee theater stuk waarin de verschillende spelers hun monoloog opeisen als ijdele acteurs in het zinloze script van het leven.

CONCERTANTE OPERA

KRONIEK VAN OPERAAANGEKONDIGDEEEN MUZIKALITEIT

30FIN DE PARTIE OBV MAGAZINE 1131

ENTAALEXISTENTIE

WoatziUgo©

György Kurtág weet het zinnelijke karakter van Becketts woorden als geen ander te vatten in muzikale tonen Kurtágs muziek is één en al taal, communica tie en gebaar. Keer op keer schept de compo nist een zinderend en theatraal universum waarin klankmagie, speelsheid en emotione le diepgang verrassend natuurlijk in elkaar overlopen. Waarmerk van Kurtágs muziek is de beknopte vorm en het aforisme. Toch is de componist er wonderwel in geslaagd om in Fin de partie een grote muziekdramatische boog te creëren. Het geheim achter het suc ces van Kurtágs eerste (en wellicht laatste) opera is zijn bijzondere match en affiniteit met het werk van de Ierse schrijver en thea terauteur Samuel Beckett (1906-1989).

WACHTEN OP HET EINDE Samuel Beckett tijdens de repetities voor Wachten op Godot in 1961. Kurtágs muziek is één en al taal, communicatie en gebaar. Beeld uit Fin de partie in de regie van Pierre Audi (2018).

DE SINGEL ANTWERPEN za 19, zo 20 nov om 20:00u

ENZINDERENDTHEATRAAL

Samuel Beckett is een van de markantste literaire persoonlijkheden van vorige eeuw. Zijn oeuvre wordt vaak omschreven als ‘absurd’ of ‘absurdistisch’, ook al was hij afkerig van die adjectieven. Beckett be drijft een soort anti-literatuur waarin de onmogelijkheid om dingen gezegd te krijgen gelijk staat aan de onmogelijkheid om een zinvol menselijk bestaan te leiden. De mens is alleen in een wereld die nau welijks te bewonen valt en die hij in taal niet kan vatten of uitdrukken. ‘Maar denk toch na, denk toch na, u bent op de aarde, daar is geen re medie voor’, zo oppert het personage Nagg in Fin de partie

RR©RR© RR© RR© ViolletRoger©

33 Spotlights op de strijkers van het huis voor een afwisselend lyrisch en energiek openingsconcert vol Slavische muziek. Via Dvořáks door en door romantische Serenade en de laat-romantische klanken van Janáčeks Suite voor strijkers navigeren we naar het bruisende modernisme van Martinů en Janáčeks pupil Pavel Haas. Een Tsjechisch onderonsje voorwaar! Serenade voor strijkers in Es, opus 22 van Antonín Dvořák en werken voor strijkorkest van Leoš Janáček, Bohuslav Martinů en Pavel Haas

OPERA ANTWERPEN vr 25 nov om 19:00u OPERA GENT zo 27 nov om 17:00u

WoatziUgo©CornilleTom©

OPERA GENT za 29 okt om 19:00u OPERA ANTWERPEN zo 30 okt om 17:00u Volkskunst en folklore waren inspiratiebronnen voor zowel de roman tiek als het modernisme. Van de volkse kleinoden uit Mahlers

Wunderhorn-Lieder over Szymanowski’s etnisch geïnspireerde Liederen uit het Koerpische Woud tot meeslepende klanken in Sjostakovitsj’ cyclus Uit de joodse volkspoëzie: alle muziek in dit con cert vermengt een volkse tongval met artistiek raffinement. Zangers van het Koor van Opera Ballet Vlaanderen en altvioliste Béatrice Derolez worden aan de piano begeleid door Eline Brys. Wunderhorn-Lieder (selectie) van Gustav Mahler & liederen van Johannes Brahms en Karol Szymanowski Liedcyclus Uit de joodse volkspoëzie van Dmitri Sjostakovitsj Drei Fantasiestücke, opus 73 van Robert Schumann (versie voor altviool en piano)

STRINGS VOLKSPOËZIEUITXLDEKAMERCONCERTEN

Onze concertmeester Kristie Su leidt de strijkers in Strings XL Opera Ballet Vlaanderen pakt uit met een gloednieuwe reeks kamerconcerten met musici van Koor en Orkest. Een ideale gelegenheid om onze zangers en muzikanten aan het werk te horen in zowel het grote repertoire als in weinig gespeeld werk.

©BACKCOVER©COVERLodewijkGRAFISCHIlseEINDREDACTIEDegryseONTWERPJoyeDiegoFranssensUgoWoatzi

Bedankt aan alle spelers van de Nationale Loterij. Dankzij hen kunnen wij jullie met Opera Ballet Vlaanderen opnieuw een boeiend jaar aanbieden. Jij speelt toch ook?

VRIENDEN 28 / 08 TEA PARTY SCHOTEN 06 / 09 REPETITIE AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY ANTWERPEN 29 / 09 — 3 / 10 VRIENDENREIS NAAR PARMA UITVERKOCHT 17 / 11 REPETITIE TEMPUS FUGIT / FUTUR PROCHE GENT 26 / 11 GALA JONGE VRIENDEN GENT 13 / 12 REPETITIE ERNANI ANTWERPEN

OperaV.U. Ballet Vlaanderen, Jan Raes, Van Ertbornstraat 8, 2018 Antwerpen Alle rechthebbenden die menen aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, worden verzocht contact op te nemen met de uitgever. GedruktINNIDRUKGroupop 100% gerecycleerd papier. mediapartners methoofdpartnerdesteunvanOPERABALLET.BE

MECENASSEN Pol en Chris Bamelis, Jan en Nadien De Backer-Calle, Rudi en Viviane De Becker, Marc Franco en Rita Janssen, Mignon Graafland, Jo en Edith Hageman-Vermeiren, Mieke Jacobs-Mulder, Thomas en Nancy Leysen, Patrick Maes en Nadine Cagnie, Johan en Francine Miljoen-van der Linden, Guy en Martine Reyniers, Ludo en Ria Schellens, Frans Staals, Gerlyn en Ilse Staals, Simonne Timmermans-De Rop, William en Livine Van de Velde-Van der Wee, Leopold en Mia Van Hool, Valerie en Bernard Van Hool, Peter Vandamme, Axel en May Vervoordt

waarop

Nog geen Vriend? En je wil ook van alle voordelen genieten en die extra zijn we kunnen leunen? Dat kan al vanaf 60 euro. Ontdek onze formules op operaballetvrienden.be

SAMENSTELLING EN REDACTIE Maarten Boussery, Ilse Degryse, Piet De Volder, Helena Mermuys, Wim Van Bree

De vzw Vrienden van Opera Ballet Vlaanderen blijft de grootste sponsor – moreel én financieel – van ons huis. Ze zijn intussen met meer dan 500, en hieronder bedanken we wie daar als Huisvriend, Erevriend of Mecenas extra toe bijdroeg.

schouder

EREVRIENDEN Above Management, Frank en Rita Arts, Monika Barkholt, Francine Bodderez, Joris Bulteel en Olivier De Ridder, Cecile Cambien, A.J. Carels, Kathryn Cauwenbergh, Jan en Danielle Cerfontaine-De Meulenaer, Walter Claes, Erik en Sylvie Claessens-Kocken, Chris en Els Claessens-Maldoy, Jacques Claus, Jan Cobbaut, Tom Coeckelbergh en Maarten Versteven, Marc en Annie Corluy-De Smedt, Dirk en Bea De Backer, Catherine De Brauwere, Jan en Martine Declerck-Van Den Weghe, Joris De Meester, Liane De Meester, Hugo en Christine De Mey-Van Velthoven, Jos De Meyere, Wim De Paepe, Luc en Rita De Quinnemar, Eric en Catherine Deckers- Dael, Hilde Deplanter, Marie-Paule Derde, Philippe en Christine Detavernier-Verfaille, Pol Dewaele, Magda Deygers, Philippe en Sylvie D’heygere-Vercruysse, Bernard Dubois, Jean en Ann Dusesoi-de Wilde, Jean-Pierre Eykelberg, Martin Franck, Tom en Lise Fret-Famey, Maria Goevaers-Der Kinderen, Soufiane Habibi en Adam Moussaoui, Maxime en Jeannine Hamers-Dochez, Walter en Anne Hens-Janssens, Marita Heyvaert, Philippe en Kitty Hopchet, Catherine Huyghe, Giovanni en Matthijs Immegeers-Hoekstra, Marleen en Patrick Janssens-Callaert, Harold en Nicole Kint-De Smet, Sabine Koklenberg, Ilse Krols, Piet Lamberts-Van Assche, Pascale Lauwereys en Peter Langley, Jan en Katelijne Lemmens-Boon, Dirk Maertens, Micky Maes, Bertrand en Katrien Mekeirel - De Baets, Jean-Paul en Leona Meulemans-Beliën, Harold en Eliane Naessens-Neven, Theo Peeters, Charles en Carla Petré-Huysmans, Michel en Katie Robeyns-De Pauw, Agnes Roling, Willy Sansen, Isabelle Santens, Ferry Saris, François en Veronique Saverys-De Hemptinne, Jacobus en Marianne Stuyck-Goossens, Vic en Lea Swerts, André en Simone SwingsCremers, Wilfried en Denise Theunissen-Bruneel, Philippe Thewissen, Bruno Tits, Heiko en Jan Unterstab-Decoene, Michèle Van Bogaert, Hendrik en Maggi Van Damme, Vik en Katrien Vandamme-Van Eeckhoutte, Katrien Vandenbroucke, Jos en Lorette Van der Perre-Devriendt, Peter Van Hoecke, Luc Van Mulders, Walter Van Pottelberge, Oliver en Nick Vandecappelle - Sablon, Leen Vandecruys, Koen en Renilde Vandelanotte-Draulans, Marc Vandijck en Laure Vandersmissen, Ingrid Vanhee, Philippe en Ann Verlinden-Timmermans, Cecile VertommenGoossens, Frank Vrints, Kurt en Greet Wauman - Neirynck, Luc en Marijke Wiertsema, Wouter Wils, Nathalie Wittemans, Samuel Wynant HUISVRIENDEN Merel Amandt en Els Verte, Etienne en Frieda Baert-Baeyens, Gerda Bats, Frederic Bax, Wim Becaus, Rudy en Els BroeckaertEvers, Evelyne Cambien, Karel Cleiren en Luc Warrens, Filip Cocquijt, Filip Corbeel, Jan Corremans, Jacques en Erna Debraeckeleer-Melotte, Deborah Debruyckere, Jaak De Boever, Bie De Graeve, Jozefa De Laet, Mario De Maet, Lucie De Nave, Caroline De Pourcq, Jean Charles De Preter-Caron, Alfred en Paula Derde-Meersschaert, Armand De Roose, Wim De Temmerman, Justus en Helen de Visser-Bierman, Bart De Wever, Frederik Dossche, Ronan Geers, Philippe Heerinckx, Frank en Roxane Hublé-De Bodt, Patrick Janssens, Frank en Wendy JudoWeckhuysen, Anne Kaulen, Marie Laga, Emilienne Lamon, Geert en Ann Lomme-Van de Velde, Francis Maere fine arts, Eric en Anne Mattheeuws-Bovy, Nadine Migom-Thienpont, Els Noorlander, Hilde Pieters, Laurence Poleunis, Muriel Reyserhove en Sigrid Dufraimont, Johan en Frederika Rogiers-Declerck, Germaine Roman, Pierre en Trees Thomas-Bontinck, Eric Van Acker en Anne-Marie Lysens, David en Veerle Van Aken - De Mondt, Peter en Katrien Vandeputte-Vanden Avenne, Frederik Van den Abeele, Frederick Van Gysegem en Vincent Vandewalle, Veerle Van Kerckhoven, André en Riet Van Poeck-Docx, Michel Van Schoor, Chris en Leen Vercammen-Gommers, Catherine Vergote, Paul en Chris Verhaeghe - Clarebout, Annemieke Vermeire, Fernand Verlinde, Delphine Verzele, Leo en Nadine Victor-Gille, Korneel Warlop, Dirk Wauters, Jean-Jacques Wyndaele en allen die anoniem wensen te blijven... / situatie dd. 30 juni 2022

BALLETIngerJohan26—923//11/22JanMartens‘Jan Martens fascineert en verontrust’ LE MONDE