Proloog

In historiese linguïstiek word taal beskryf in terme van familie. Die term “taalfamilie” verwys na groepe tale met elemente wat aan ‘n gesamentlike erfenis te wyte is. Tale wat uit ‘n ander taal ontstaan, word “dogtertale” genoem in hulle verhouding met die “moedertaal” en “sustertale” in hulle onderlinge verhoudings met mekaar. So beskou ons Italiaans, Frans, Spaans en Roemeens as dogtertale van Latyn (of Proto-Romaans) en sustertale van mekaar.

Waar daar geen rekord bestaan nie, maak historiese linguïste gebruik van hipotetiese prototale as die voorgangers van die bekende dogtertale. Proto-Indo-Europees is so ‘n prototaal, waaruit dogtertale soos Germaans, Romaans (Latyn), Antieke Grieks, Anatolies, Armeens, Albanies, Balties, Kelties, Slawies en Indies (Vediese Sanskrit) gestam het. ‘n Prototaal help om te bewys dat spesifieke tale ‘n gedeelde erfenis het weens ooreenkomste in hulle lekseme, morfologie, semantiek en fonetiek.

Ooreenkomste tussen tale word ook deur kontak (“aerial linguistics”) meegebring, in die vorm van leenwoorde, leenfrases en wedersydse beïnvloeding op die fonetiese en morfologiese terreine. Hier kry mens dikwels die Sprachbund, wat ‘n groep nie-verwante tale is wat in verskeie opsigte ooreenkomste toon na baie jare van kontak. Genetiese verwantskap is egter onderhewig aan die erfenis van ‘n voorouer wat in die verwante tale teenwoordig is.

Vordering in leksikostatistiek en glottochronologie, en die toepassing van Bayesiese filogenetiese metodes op vergelykend-historiese linguïstiek, werp goeie vrugte af. Sedert die jare negentig vind daar ongekende vooruitgang en ‘n opbloei van navorsing in die dissipline plaas.

Die val van die Sowjet-Unie het westerse akademici met die Moskou-skool van linguïstiek bymekaargebring, wat uit die staanspoor tot noue samewerking gelei het. Vrugte van dié samewerking is onder meer The Global Lexicostatistical Database (GLD), ‘n projek van die internasionale program “Tower of Babel / Evolution of Human Languages”. Sy doelstelling is om die mees volledige reeks basiese woordelyste van alle tale te versamel en aan navorsers beskikbaar te stel.

“The Evolution of Human Languages” (EHL) is ‘n histories-vergelykende linguïstiese navorsingsprojek by die Sante Fé Institute, wat ten doel het om ‘n gedetailleerde taksonomie van die wêreld se tale te voorsien. Die projek is in 2001 deur die fisikus en Nobelpryswenner Murray Gell-Man gestig.

Helaas was daar tot dusver nog geen woord oor dié deurbrake in Afrikaans nie. Navorsing in historiese linguïstiek gedy – benewens in wêreldtale soos Engels, Duits, Frans en Russies – ook in kleiner tale soos Pools, Nederlands, Deens, Fins en Estnies.

Hierdie werkstuk is saamgestel as ‘n beskeie bydrae in ‘n poging om deel van daardie leemte te vul, sodat Afrikaans kan saamgesels in dié dissipline wat gereeld nuwe feite openbaar en kosbare insigte vir ‘n verskeidenheid dissiplines aan die lig bring.