OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

w w w.osoz .pl

1

2020 POLSKA

1 / 2020

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

samotne wyspy danych Choć 82% szpitali jest gotowych do prowadzenia EDM, nadal nie mogą one przesyłać danych między sobą.

smart czyli zorganizowany Jak stworzyć inteligentny szpital?

Rozmawiamy z profesorem Maciejem Banachem, dyrektorem ICZMP w Łodzi.

Doktor inżynier

Praca lekarza będzie pracą z danymi.

Prognozy dla rynku ochrony zdrowia w raporcie „2020 Health Trends”.

OT WART Y SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2019

j a t i y j z c C l i ka S p EW a w ZN O OS

241 mobilnych

aplikacji zdrowotnych

Dla pacjenta, lekarza i pielęgniarki.

Aktualna lista rozwiązań z całego świata. Łatwe wyszukiwanie według funkcjonalności.

Nota bene

Na pół gwizdka Na e-recepty czekali wszyscy. Jedni z niepokojem, bo nie zdążyli się przygotować pod względem technicznym. Inni z nadzieją, bo dzięki nim można łatwiej kontrolować obieg leków. 8 stycznia system ruszył i działa, choć nie na pełnych obrotach.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Jeszcze w przeddzień wejścia w życie obowiązku wystawiania recept w formie elektronicznej trudno było o optymizm. Jedynie co druga recepta miała formę elektroniczną, pozostałe nadal wystawiano na papierze. W przypadku wdrożenia elektronicznych zwolnień ponad rok temu, statystyki prezentowały się dużo lepiej. Choć i w tym przypadku musiały minąć miesiące zanim wszyscy dostosowali się do nowego obowiązku. Lekarze mogą też pozazdrościć swoim kolegom farmaceutom, którzy solidarnie i na czas przygotowali się do obsługi e-recept już 1 stycznia 2019 roku. Z góry było wiadomo, że zamiana druków papierowych recept na zapis elektroniczny nie pójdzie gładko. Największy strach krążył nad liczbami. Jeżeli wspomniane 50% utrzymywałoby się w następnych dniach i tygodniach po 8 stycznia, świadczyłoby to o fiasku reformy. Po tygodniu, MZ i CSIOZ odetchnęli, kiedy okazało się, że już ponad 70% recept miało formę cyfrową. Resort zdrowia ma nadzieję, że w lutym odsetek ten wzrośnie do 90%. Wtedy też zaplanowano pierwsze podsumowania.

Faktem jest, że system działa stabilnie i to mimo tego, że już teraz każdego dnia obsługuje ponad 2 mln recept. Niemniej jednak, duża część lekarzy nie dostosowała się do przepisów, na co MZ postanowiło przymknąć oko, zapowiadając jeszcze przed świętami, że nie zamierza nikogo karać. Drugą stroną medalu jest bardzo niska liczba kont zdrowia umożliwiających całkowicie elektroniczny obieg recepty. Z początkiem stycznia posiadało je 1,2 mln pacjentów. Nie wiemy dokładnie, w jakim procencie pacjenci przy odbiorze recepty skorzystali z wydruku papierowego, a w jakim z kodu odebranego SMS-em lub e-mailem, do czego niezbędne jest wspomniane konto. Czy wobec tego wprowadzenie e-recepty to sukces czy porażka?

Cały proces przygotowywano miesiącami. Największym wyzwaniem była zmiana przyzwyczajeń lekarzy, a nie sama technologia. Zakup sprzętu i oprogramowania wsparto kilkudziesięcioma milionami złotych ze środków publicznych. Zorganizowano cykl szkoleń, każdy lekarz otrzymał pocztą poradnik wystawiania e-recept. Nieprzekonanych nie udało się przekonać, a to właśnie w ich kierunku należało skierować wszystkie wysiłki. Bariera psychologiczna związana z zupełnie nowym sposobem pracy – pracy z komputerem – dla starszych lekarzy jest ogromna. W tym przypadku dofinansowanie nie liczy się tak bardzo, jak pomoc w pierwszych krokach, doradztwo, wsparcie. Koniec końców wdrożenie e-recepty można ocenić na 70% pozytywnie, dokładnie na tyle, ile recept miało formę cyfrową w połowie stycznia. W Polsce cyfryzacja dopiero nabiera rozpędu. Po przetarciu pierwszych szlaków, będzie już tylko łatwiej. 

1

OSOZ POLSKA 2020

aktualności

6

W KADRZE

ROZMOWY

24

Zegarki medyczne

8

WAŻNE PYTANIE

Prof. Maciej Banach. Dyrektor ICZMP w Łodzi

27

Jaka jest przyszłość danych zdrowotnych?

10

Rynek zdrowia w pigułce

12

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w marcu 2020

INNOWACJE

13

PRAKTYcznie

29

31

14

NOWOŚCI / WYNALAZKI

18

Infografika Lekarz, czyli inżynier danych

RAPORT

PORADNIK Sztuczna inteligencja w medycynie. Fakty i mity

Aplikacje medyczne

Premiery technologiczne CES 2020 (część 1)

Legislacja Prawne dylematy w medycynie estetycznej

Porady dla chorych na raka, e-recepta i wiedza o nadciśnieniu

TECHNOLOGIE W PRAKTYCE Dr Rasu Shrestha, Atrium Health

Ustawa o płacy minimalnej do zmiany?

SMART HOSPITAL

20

PLACÓWKI MEDYCZNE POZOSTAJĄ ODIZOLOWANYMI WYSPAMI DANYCH

nowe idee

34

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

36

LABORATORIUM TECHNOLOGII Kumulacja innowacji doprowadzi do radykalnej zmiany

38

raport Top Disruptors: oni zmieniają ochronę zdrowia

40

STREFA START-UP Zarządzanie logistyką obiegu krwi w szpitalu

Poziom informatyzacji podmiotów ochrony zdrowia w badaniu Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia

OSOZ WORLD

43

DISCOVERIES Storing medical information below the skin’s surface

45

GUIDELINES What the radiologist need to know about artificial intelligence

TECHNOLOGIE

46

DLA PACJENTA Portal pacjenta

MONITOR ZDROWOTNY

49

FELIETON Rynek apteczny w 2019 w liczbach

» Inteligentny szpital opiera się na technologiach, które się ze sobą przenikają i wzajemnie komunikują.« Prof. Maciej Banach | Dyrektor Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi | str. 24

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (grudzień 2019)

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (grudzień 2019)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (grudzień 2019)

65

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki stosowane w obturacyjnej chorobie płuc

OSOZ Polska 1/2020

» W cyfryzacji chodzi o wykorzystanie mocy AI do lepszego podejmowania decyzji i uzyskania większej świadomości.«

online

Rasu Shrestha Dyrektor w Atrium Health | str. 27

2 mld

Tyle kosztowała (w USD) budowa jednego z najnowocześniejszych szpitali na świecie należącego do Stanford Medicine. Placówkę wyposażono w 180 zintegrowane systemy IT oraz roboty wykonujące za ludzi proste czynności.

30%

Taki procent obowiązków lekarza zostanie zautomatyzowanych dzięki digitalizacji w perspektywie 20 lat. Tak przynajmniej twierdzą ankietowani lekarze i studenci medycyny w badaniu na potrzeby raportu „2020 Health Trends”.

Wyzwanie zmian Digitalizacja placówki ochrony zdrowia to zmiana. Zmiana procedur, sposobu pracy, narzędzi, przyzwyczajeń pracowników. Z guru zarządzania zmianą organizacyjną, autorem bestsellerów i uznanym ekspertem prof. Johnem Kotterem rozmawiamy o tym, jak z sukcesem przejść przez transformację cyfrową podmiotu medycznego.

online / offline

Oglądaj OSOZ News.

Codzienny serwis informacyjny.

Doniesienia z rynku i szkolenia.

W związku z wątpliwościami, które pojawiły się z początkiem roku, CSIOZ wyjaśnia kwestie związane z terminami obowiązywania e-recept oraz sposobem wykupienia wielu leków wystawionych na jednej recepcie. Leki z e-recept można nabyć w różnych aptekach. Wszystkie przepisane opakowania jednego leku trzeba jednak wykupić w tej samej aptece, w której wykupiono pierwsze opakowanie.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na styczeń 2020 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

Wejdź na

https://szkolenia.kamsoft.pl/osoz-news

OSOZ Polska 1/2020

OSOZ Polska 1/2020

a ktu a l n o ś ci w k a d rz e

Zegarki medyczne Pierwsze tzw. inteligentne zegarki (smart watches), które pojawiły się na rynku z końcem lat 90-tych, były takimi tylko z nazwy. Potrafiły co najwyżej mierzyć liczbę przebytych kroków. Z dzisiejszej perspektywy widać, jak szybko rozwija się technologia.

Podczas tegorocznych targów elektroniki użytkowej CES 2020 w Las Vegas, francuska firma ����� Withings�������������������� przedstawiła swoją ���������� najnowszą innowację, ������������������������� wyprzedzającą możliwościami ���������������������������������� nawet zegarek firmy Apple z EKG o precyzji na poziomie urządzeń medycznych.

ScanWatch monitoruje rytm serca i alarmuje użytkownika, gdy serce bije nieregularnie, co może świadczyć o arytmii (migotaniu przedsionków). Oprócz tego, czujnik Sp02 mierzy poziom nasycenia krwi tlenem, na podstawie czego można wykryć epizody tzw. bezdechu nocnego. Zegarek monitoruje jakość snu i aktywność fizyczną (liczba kroków, spalone kalorie, trasy treningowe, dystans), rozpoznając, czy użytkownik biega, pływa, spaceruje, czy jeździ na rowerze. Kolejnym krokiem milowym, na który czekają miliony osób na całym świecie, jest wprowadzenie do tego typu urządzeń nieinwazyjnego pomiaru poziomu glukozy we krwi. Więcej nowości z tegorocznych targów CES 2020 prezentujemy we wnętrzu magazynu.

Zdjęcia: Withings

OSOZ Polska 1/2020

a ktu a l n o ś ci WA Ż N E P Y TAN I E

JAN KOWALSKI

D

C

B

A

01

LEKI

02

03

DIETA

04

05

ZĘBY

06

07

LECZENIE

08

09

OPIEKA

10

11

KONTROLA

Jaka jest przyszłość danych zdrowotnych?

Dane są dziś jednym z najcenniejszych zasobów. Analogicznie do ropy naftowej albo złota można je dalej przetwarzać i komercjalizować pod różnymi postaciami: wiedzy, nowych usług i produktów. Dane zdrowotne mają jeszcze jedną wartość – można z nich odczytywać wzorce zachowań i na tej podstawie przewidywać niebezpieczne tendencje, oceniając potencjał wystąpienia chorób. Czy informacje z kartotek medycznych mogą się stać taką samą inwestycją na przyszłość jak przykładowo fundusze inwestycyjne?

OSOZ Polska 1/2020

a ktu a l n o ś ci

Dane przepływają przez palce Ilość danych personalnych rośnie w szybkim tempie. Dziś udostępniamy je świadomie lub nieświadomie dziesiątkom firm, robiąc zakupy online, korzystając z poczty elektronicznej, albo komunikując się z przyjaciółmi w mediach społecznościowych. Z wielu serwisów internetowych albo aplikacji można korzystać jedynie pod warunkiem zatwierdzenia zgód na przetwarzanie danych.

W ten sposób statystyczny człowiek tak naprawdę traci kontrolę nad tym kto, kiedy, w jakim celu i w jakim zakresie wykorzystuje dane personalne. Krążą one praktycznie po całym świecie. Coraz więcej urządzeń wpiętych w sieć Internetu Rzeczy zbiera o nas informacje, które następnie mogą być wykorzystane do opisywania naszego stylu życia albo zachowań. Przykładowo, prosty licznik zużytej energii automatycznie przesyłający dane do dostawcy energii mówi dużo o tym, w jakich godzinach jesteśmy w domu i co wtedy robimy; znaczny pobór prądu świadczy prawdopodobnie o włączeniu kuchenki elektrycznej itd. Wiele danych udostępniamy dobrowolnie w zamian otrzymując porady, zestawienia i prognozy. Tak jest w przypadku inteligentnych zegarków, opasek i mobilnych aplikacji mierzących aktywność fizyczną lub jakość snu. W tym przypadku transakcja jest przejrzysta.

W zamian za dane otrzymuję wiedzę. Im więcej otacza nas urządzeń podpiętych do Internetu, tym bardziej tracimy naszą prywatność. I trudno będzie to zmienić, bo niedługo praktycznie każde urządzenie elektroniczne będzie w jakiś sposób wpięte do większego systemu.

Wartość kartoteki medycznej Inaczej sytuacja wygląda w przypadku danych stricte medycznych, czyli tych gromadzonych w elektronicznej kartotece medycznej. Ponieważ są to informacje wrażliwe, są one objęte ochroną, za którą odpowiadają Ci, którzy tego typu informacje gromadzą: lekarze, przychodnie lekarskie, szpitale, płatnik, instytucje zdrowia publicznego. Jednak w zasadzie wszyscy się zgodzą, że niezależnie od miejsca przetwarzania, dane są, lub powinny być, własnością pacjenta i to on ma prawo nimi dysponować według uznania. W wielu przypadkach jest to prawo teoretyczne. Po pierwsze, ze względu na brak interoperacyjności. Wyobraźmy sobie sytuację, że pacjent zmienia miejsce zamieszkania, a nowy lekarz korzysta z systemu informatycznego in-

nej firmy. W tej sytuacji nie może poprosić o przeniesienie wszystkich danych do nowego oprogramowania. Po prostu często nie ma takich możliwości technicznych. Tak samo nie może decydować o zakresie danych, które w elektronicznej kartotece są gromadzone. Dziś trafiają do niej dane o zrealizowanych usługach medycznych, rozpoznaniach, przepisanych lekach, informacje z wywiadów medycznych i nieustandaryzowane notatki lekarza. Pacjent nie może ich uzupełniać o wyniki samodzielnie przeprowadzonych badań ciśnienia krwi, poziomu glukozy we krwi, temperatury ciała itd. Nie mówiąc już o danych spływających ze wspomnianych urządzeń ubieranych (wearables), monitorujących coraz więcej parametrów bezpośrednio związanych ze zdrowiem. W ten sposób wiele informacji, które także składają się na obraz zdrowotny pacjenta, po prostu trafia do kosza.

Konta zdrowia jak fundusze inwestycyjne?

Część danych medycznych jest wprawdzie gromadzona i dostępna centralnie, ale to zaledwie ułamek informacji o naszym zdrowiu. Aby skuteczniej zapobiegać chorobom, potrzebny jest pełny obraz pacjenta i każdy najmniejszy element może mieć kolosalne znaczenie.

To, co jemy, jak śpimy, czy jesteśmy aktywni fizycznie, ilość spożywanego alkoholu czy czasu spędzonego w Internecie – każdy kawałek codziennej rzeczywistości opisuje w jakimś stopniu nasze zdrowie. Ponieważ ilość tych danych jest ogromna, ich analizą muszą się zająć algorytmy sztucznej inteligencji, szukając powiązań, wzorców, oddzielając cenne informacje od tych nieistotnych. Gromadzenie wielu z tych informacji z czasem stanie się powszechne, a ich znaczenie będzie rosło. To lekarzom i świadczeniodawcom będzie zależało na tym, aby uzyskać do nich dostęp, bo dzięki nim lepiej poznają nie tylko stan zdrowia pacjenta, ale także jego potrzeby, mogąc w ten sposób personalizować sposób leczenia lub profilaktyki. Mówi się o modelu, w którym lekarze będą subskrybować dodatkowe dane dotyczące stylu życia.

Aby tak się stało, dane zdrowotne muszą być ustandaryzowane, aby można je było wrzucić do jednej bazy danych i bez przeszkód analizować. Jeżeli już się tak stanie, ochrona zdrowia będzie nauką skupioną na inżynierii danych. To otwiera drzwi do nowych form

» Spora część danych składających się na obraz zdrowotny pacjenta jest marnotrawiona.«

usług zdrowotnych. Dane – skrupulatnie gromadzone przez pacjenta w okresie całego życia – będą procentowały podobnie jak oszczędności. Im więcej informacji, tym większą z nich wiedzę będą mogły wyłowić algorytmy. Bardzo prawdopodobne, że te informacje będzie można zainwestować jak pieniądze w banku.

Poszczególni brokerzy danych zaoferują nowe usługi profilaktyczne i prognostyczne. Wystarczy, że przekażemy im nasze dane do przechowywania i analizowania. Będą to albo ubezpieczyciele albo placówki medyczne wyspecjalizowane w usługach profilaktycznych.

Z całą pewnością medycyna będzie się przesuwała w kierunku modelu zapobiegania chorobom. Bo tak jest taniej, lepiej dla pacjenta. Tym samym zawód lekarza czeka ewolucja w kierunku doradcy, mentora zdrowotnego.

Wartość danych rośnie wraz z ich ilością, kompletnością, standaryzacją i rozwojem nowych narzędzi sztucznej inteligencji zdolnych do ich wszechstronnego analizowania. Wkrótce, głównym źródłem danych nie będzie już gabinet lekarski, ale dom pacjenta, otaczające go urządzenia. Powstają coraz to nowsze technologie, czujniki mierzące coraz więcej parametrów zdrowia. Lada dzień inteligentna toaleta wykona badanie moczu, a inteligentne lustro sprawdzi stan skóry czy kondycję psychiczną. Kiedy punkt ciężkości przesunie się w stronę profilaktyki, skuteczne zapobieganie chorobom będzie wymagało analizy właśnie tych informacji generowanych bezpośrednio przez każdego z nas. To nie musi oznaczać utraty prywatności, jeżeli tylko poszerzymy definicję danych medycznych i włączymy do nich informacje o trybie życia dziś traktowane często jako mało istotne. 

OSOZ Polska 1/2020

a ktu a l n o ś ci

R y n ek zdrowi a w pi g u łce

Ustawa o płacy minimalnej do zmiany?

Choć minister zdrowia Łukasz Szumowski stwierdził, że nowelizacja ustawy o minimalnych płacach w ochronie zdrowia to otwarcie puszki Pandory, ta jednak wydaje się nieunikniona. A środków na podwyżki brak. Na razie trwa zbieranie nowych danych o zarobkach w placówkach, po tym jak płaca minimalna w gospodarce wzrosła do 2600 zł brutto. Ale kilka grup zawodowych już szykuje protesty i podwyżki rzędu kilkuset złotych raczej nie ochłodzą nastrojów.

Aleksandra Kurowska Dziennikarka

Finanse Na stronie NFZ ukazał się niedawno ostateczny plan finansowy NFZ. Fundusz po stronie kosztów ma w zeszłym roku ponad 95,39 mld zł, a przychodów niespełna 93,16 mld zł. To znaczy, że NFZ zamyka rok stratą w wysokości 2,24 mld zł. Na dodatek przejmuje finansowanie leków dla seniorów. Gdy skumulować te dwie informacje może się okazać, że 2,7 mld zł dotacji z budżetu

10

OSOZ Polska 1/2020

państwa może posłużyć do zasypywania dziury w finansach Funduszu, a nie placówek medycznych.

System MZ zleciła AOTMiT przeprowadzenie analiz wdrażalności modelu finansowania i propozycji taryf świadczeń diagnostyki patomorfologicznej, realizowanych w podmiotach leczniczych. Teraz badania nie są osobno finansowane i często robione są w minimalnym zakresie. Jest też problem z jakością wyników, gdy są outsoursowane i np. próbki czekają kilka

dni, a potem są daleko transportowane.

Zakończyły się prace nad projektem ustawy o badaniach klinicznych produktów leczniczych, który przygotowała Agencja Badań Medycznych. Nowe przepisy mają uporządkować polski rynek badań i dostosować regulacje do prawodawstwa UE. Minister zdrowia w ostatnich dniach stycznia otrzymał projekt od zespołu, który go przygotowywał. – Mamy szanse, żeby stać się liderem badań medycznych Europy środkowo-wschodniej. Na badania przeznaczane są duże pieniądze, które mogą trafić do polskich placówek. Transparentne, jasne przepisy są podstawą tego, żeby zachęcić do inwestowania w naszym kraju – mówił dr Radosław Sierpiński, pełniący obowiązki prezesa Agencji Badań Medycznych.

Leki NFZ skierował w styczniu do konsultacji projekt zarządzenia wprowadzającego możliwość podawania chemioterapii w domu. W tym samym dokumencie

a ktu a l n o ś ci

» Zakończyły się prace nad projektem ustawy o badaniach klinicznych produktów leczniczych.« wprowadza regulacje dotyczące grupowych zakupów leków przez szpitale. Jak wyjaśnia, chodzi o „możliwości przeprowadzania wspólnych postępowań na zakup leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych przysługujących świadczeniobiorcom”. Taki zbiorowy zakup leków może być zrealizowany na podstawie „udzielonych pełnomocnictw przez poszczególnych świadczeniodawców na rzecz podmiotu, który będzie wskazany przez Prezesa NFZ do przeprowadzenia wspólnego postępowania przetargowego”.

Ponadto nowelizacja przewiduje wprowadzenie obowiązku przekazywania przez placówki dyrektorowi oddziału Funduszu projektu Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia wraz z załącznikami, nie później niż 5 dni roboczych przed ich publikacją, odpowiedzi udzielonych na pytania dotyczące prowadzonego postępowania – nie później niż w dniu ich publikacji. Skrócono czas udzielenia informacji i wyjaśnień niezbędnych dyrektorowi oddziału Funduszu lub Prezesowi Funduszu z 3 do 2 dni.

Zapisy mają wejść w życie dzień po podpisaniu, poza nowym katalogiem współczynników korygujących stosowanych w chemioterapii, który będzie obowiązywać dla świadczeń udzielanych od dnia 1 marca 2020 r.

Z kolei w kwestii suplementów, przynajmniej chwilowo zrezygnowano z obciążenia reklam dodatkowymi opłatami.

Taki pomysł był wpisany w projekcie ustawy wprowadzającej nowy podatek od słodzonych napojów oraz mocnych trunków w małych butelkach.

Jeśli chodzi o marże apteczne na sprzedaży leków refundowanych, Naczelna Rada Lekarska chce, by rząd zajął się ich spadkiem, który wpędza apteki w trudną sytuację finansową i sprzedaż innego asortymentu. Naczelna Izba Aptekarska przygotowuje wspólnie z firmą IQVIA raport, który pozwoli ocenić poziom rentowności aptek w Polsce. Aptekarze z całego kraju dostarczali dane, które obecnie są analizowane. Powstanie z nich raport, który ma zostać wykorzystany w negocjacjach z ministerstwem zdrowia. NRA chciałoby, by kwestia nowych tabeli marż znalazła się w najbliż-

szej nowelizacji ustawy refundacyjnej.

Innym z kłopotów są braki leków i to oczywiście nie tylko w Polsce. Farmaceuta w UE spędza prawie 6,6 godzin tygodniowo próbując zamówić deficytowe leki – takie wnioski płyną z badania Grupy Farmaceutycznej Unii Europejskiej. Wcześniej było to o godzinę krócej. W badaniu wzięły udział 24 państwa europejskie. Wszystkie miały problem z dostępem do leków w aptekach ogólnodostępnych w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Aż 87 proc. respondentów wskazała, że ​​sytuacja ta pogorszyła się w porównaniu do 2018 r.

Raporty Oncoindex, wskaźnik mierzący poziom dostępności do terapii onkologicznych, jest na najlepszym poziomie od 3 lat – informuje Fundacja Onkologiczna Alivia.

Wartość Oncoindexu, w stosunku do pomiaru z września 2019 r., zmieniła się o 3 punkty i wynosi obecnie –67 (gdzie –100 oznacza zupełny brak dostępu do terapii, a poziom 0 – pełną, zgodną z aktualną wiedzą medyczną możliwość leczenia chorych).

Kadry Farmaceuci wybrali na kolejną kadencję na stanowisko prezes NRA Elżbietę Piotrowską-Rutkowską. Wiceprezesami zostali Michał Byliniak, Małgorzata Pietrzak, Marek Tomków.

Przewodniczącą Naczelnego Sądu Aptekarskiego została Anna Włodarczyk,

a Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej w nowej kadencji to Dominik Lakota. Jolanta Walusiak-Skorupa została dyrektorem Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Zastąpi prof. dr hab.

Konrada Rydzyńskiego. Tomasz Pawlęga, były dyrektor Departamentu Systemu Zdrowia jest kierownikiem zespołu zajmującego się innowacjami w Centrali NFZ. Profesor Anna Wiela-Hojeńska została konsultantem krajowym w dziedzinie farmacji klinicznej. Będzie pełnić funkcję przez 5 lat. Wcześniej nie było konsultanta w tej dziedzinie (Prof. dr hab. Bogusław Okopień jest konsultantem w dziedzinie farmakologii klinicznej). Na stanowisko dyrektora Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Katowicach powołany został Piotr Nowak.

Biznes Prace nad stworzeniem mechanizmu Rozwojowego Trybu Refundacyjnego, wspierającego badania i produkcję leków w Polsce, ruszą ponownie w lutym – zapowiedziała podczas konferencji prasowej minister rozwoju Jadwiga Emilewicz. A w styczniu premier Mateusz Morawiecki poinformował, że rząd uzgodnił nowe inwestycje z biofarmaceutyczną firmą AstraZeneca. Przez najbliższe 5 lat firma zainwestuje aż 1,5 mld zł w badania i rozwój.

Z kolei w tarapaty popadła toruńska firma Automnia, która zaczęła sprzedawać w automatach vendingowych o nazwie „Lekomat” nie tylko suplementy diety, lecz także leki OTC. Inspekcja farmaceutyczna wielokrotnie już informowała, że takie maszyny są nielegalne.

GIF zapowiada wszczęcie postępowań wobec firmy. 

CSIOZ pracuje nad algorytmem doboru dawcy dla biorcy szpiku Z liczbą około 1,77 mln osób zarejestrowanych w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej (CRNPDSiKP), polskie zasoby są drugimi co do wielkości w Europie i czwartymi na świecie. Rejestr Światowego Stowarzyszenia Dawców Szpiku – �������������������������� The World Marrow Donor Association�������������������������������������������������� (WMDA), liczy już łącznie prawie 33,5 mln dawców.

Ten ogromny zasób danych wymaga skomplikowanych narzędzi wyszukiwania dawców komórek krwiotwórczych dopasowanych do biorców. CSIOZ – wspólnie z Poltransplantem i grupą ekspertów z genetyki, transplantologii i hematologii – pracuje obecnie nad autorskim, jednym z najbardziej nowoczesnych rozwiązań, które to umożliwi – algorytmem doboru dawcy dla biorcy szpiku. To część realizowanego przez CSIOZ złożonego projektu, którego efektem będzie uruchomienie w Polsce nowego systemu obsługi działań związanych z transplantacjami, zleconego CSIOZ przez Ministra Zdrowia i finansowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej.

OSOZ Polska 1/2020

11

a ktu a l n o ś ci

r a d a r epidemiolo g icz n y ( m a rzec 2 0 2 0 )

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

63%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (marzec)

TREND W STOSUNKU DO lutego

1 043

Wielkopolskie

1 307

Zachodniopomorskie

1 054

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (marzec)

TREND W STOSUNKU DO lutego

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie

813

Lubelskie

1 084

Lubuskie

1 393

Łódzkie

1 128

Małopolskie

1 219

Mazowieckie

1 483

Opolskie Podkarpackie Podlaskie

806 1 044 843

Pomorskie

1 199

Śląskie

1 093

Świętokrzyskie

963

Warmińsko-mazurskie

841

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

12

OSOZ Polska 1/2020

80%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie

7 084

Kujawsko-pomorskie

5 785

Lubelskie

7 113

Lubuskie

7 587

Łódzkie

6 326

Małopolskie

6 936

Mazowieckie

7 315

Opolskie

4 809

Podkarpackie

6 021

Podlaskie

5 594

Pomorskie

6 944

Śląskie

6 067

Świętokrzyskie

6 025

Warmińsko-mazurskie

5 514

Wielkopolskie

7 714

Zachodniopomorskie

5 235

               

I n n ow a cje

Aplik a cje zdrowot n e

Onkoteka

mObywatel

HTbox

Bezpłatna aplikacja, której celem jest upowszechnianie wiedzy o chorobach nowotworowych. Zawiera informacje kluczowe dla chorych, ich rodzin i bliskich. Co oznacza diagnoza? Jak się odżywiać? Jak przebiega chemioterapia i radioterapia? Co zrobić, gdy bliska osoba choruje? Jak wygląda rehabilitacja?

Z jakich form pomocy socjalnej można skorzystać? Gdzie szukać wsparcia psychologicznego? W aplikacji znaleźć można zbiór zdjęć i materiałów wideo na temat budowy ciała i nowotworów, a także przydatny słownik pojęć.

Co łączy aplikację do potwierdzania tożsamości (do tego w ograniczonym zakresie) z medycyną? Od stycznia 2020 odpowiedź brzmi: e-recepta. Do obsługi elektronicznych recept w aplikacji wymagana jest aktywna mTożsamość. Jeśli jej nie masz, zostanie założona przy instalacji eRecepty. Oprócz tego potrzebne jest jeszcze aktywne Internetowe Konto Pacjenta. Kiedy lekarz wystawi receptę elektroniczną, pojawi się ona także w aplikacji. By ją zrealizować, wystarczy pokazać aptekarzowi wyświetlony kod QR.

Oparta o bieżące wytyczne i rekomendacje literaturowe aplikacja dla lekarzy poświęcona jednej dziedzinie – nadciśnieniu tętniczemu. We wnętrzu zawarto funkcje pomagające w diagnostyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego, skale i algorytmy terapeutyczne, karty ryzyka SCORE, kalkulator BMI. Uwzględniono także wytyczne dotyczące leczenia pacjentek w trakcie ciąży i karmienia, osób chorych na cukrzycę oraz starszych pacjentów. Wszystkie dane pochodzą z wiarygodnych źródeł wiedzy medycznej i są na bieżąco aktualizowane.

iOS | Android | PL Bezpłatna

iOS | Android | PL Bezpłatna

iOS | Android | PL Bezpłatna

OSOZ Polska 1/2020

13

I n n ow a cje

Nowo ś ci / wy n a l a zki

Latające taksówki, interaktywne roboty, smartfony nowej generacji, inteligentne kuchnie i autonomiczne samochody - każdego roku tysiące wystawców prezentują w Las Vegas technologie, które wejdą na rynek w ciągu najbliższych miesięcy. Przedstawiamy kilka najważniejszych premier w kategorii „zdrowie i dobre samopoczucie” pokazanych podczas CES 2020. Kolejna porcja gadżetów już za miesiąc.

Pamiętnik dziecka Po sukcesie bezpłatnej aplikacji dla kobiet w ciąży Pregnancy+, z której korzysta już prawie 30 milionów osób na całym świecie, Philips wprowadza kolejną aplikację o nazwie Baby+. O ile program Ciąża+ został zaprojektowany tak, aby wspierać rodziców od momentu, gdy dowiedzą się, że spodziewają się potomka, Dziecko+ pozwala śledzić cały proces rozwoju od chwili narodzin. Aplikacja pełni rolę pamiętnika, który nie tylko zachowuje najważniejsze chwile dorastania, ale także dostarcza wielu praktycznych porad dopasowanych do każdego etapu rozwoju. Rodzice mogą monitorować parametry, jak np. wagę, oraz dzielić się najważniejszymi momentami w postaci zdjęć z rodziną i bliskimi.

14

OSOZ Polska 1/2020

I n n ow a cje

Dane przed oczami Inteligentne lustra są koncepcją znaną od dawna, jednak dotąd nie znalazły swojego miejsca na rynku. Jednym z powodów były braki technologiczne. Chce to zmienić CareOS z lustrem Poseidon. Wyświetlanymi informacjami można sterować za pomocą gestów. Zainstalowane kamery pozwalają eksperymentować z wyglądem (np. wirtualnie przymierzając różne ubrania). Rano, myjąc zęby albo wykonując makijaż, lustro zaprezentuje nam dane zebrane z innych czujników, informując przykładowo o jakości snu albo parametrach zdrowia. Do tego może podpowiedzieć, jak zadbać o zdrowie i ostrzec, gdy dane z urządzeń pomiarowych sugerują niepokojące wyniki pomiarów zdrowia. O ile e-lustro obiecuje wiele, nie jest pozbawione słabych punktów. Aby bez trudu odczytać rejestrowane dane, lustro trzeba regularnie czyścić. Do tego łazienka jest miejscem na tyle intymnym, że wiele osób ma obawy przez umieszczeniem w niej urządzenia, które wyposażone jest w kamery oraz mikrofony.

Pomiar pod stopami Mateo to pierwsza inteligentna mata łazienkowa z nieinwazyjnym pomiarem parametrów ciała i postawy. Z jej pomocą można monitorować m.in. wagę i odchylenia od prawidłowej postury. Chodnik składa się z dwóch części: klasycznej maty nadającej się do prania w pralce oraz cienkiego wkładu wyposażonego w czujniki. Jeśli z łazienki korzysta więcej osób, urządzenie identyfikuje użytkownika na podstawie siły nacisku stopy. Z pomocą aplikacji można monitorować tzw. mapy ciepła stóp oraz otrzymywać podpowiedzi ćwiczeń korygujących, gdy czujniki wykryją nieprawidłową postawę ciała.

OSOZ Polska 1/2020

15

I n n ow a cje

Niemowlę kontrolowane Pampers, znany producent pieluch jednorazowych i innych produktów do pielęgnacji niemowlaków, postanowił sięgnąć do technologii, aby zaoferować zupełnie nową klasę rozwiązań dla rodziców. Lumi to zestaw urządzeń kontrolujących na bieżąco zdrowie i potrzeby dziecka oraz czynniki takie jak sen, pory karmienia, stan pieluch (z pomocą specjalnej wkładki), temperatura pokojowa, wilgotność powietrza. Dołączona aplikacja informuje, czy dziecko czuje się dobrze i kiedy wymaga karmienia lub przebrania. Lumi automatycznie śledzi także sen dziecka (w tym drzemki), wykrywając wzorce i tworząc na ich podstawie program optymalizujący życie całej rodziny. Do zestawu dołączono też automatyczną nianię – kamerę mającą oko na to, co dzieje się w pokoju pociechy.

Toczący się robot Na targach CES 2020 Samsung zaprezentował Ballie, personalizowanego, elektronicznego towarzysza domowego. Mały robot wielkości piłki do tenisa nieustannie toczy się za swoim właścicielem, obserwuje otoczenie, kontroluje inteligentne urządzenia domowe, doradza (na przykład podczas wykonywania ćwiczeń, jogi, medytacji), śledzi wzorce zachowań i pomaga w prowadzeniu domu. Po części to asystent głosowy taki jak Alexa, ale mobilny. Gadżet wzbudził spore zainteresowanie podczas CES, do tego wielką sympatię wynikającą z podobieństwa do robota Sphero znanego z Gwiezdnych Wojen.

16

OSOZ Polska 1/2020

I n n ow a cje

Nauka snu URGOnight jest urządzeniem zakładanym na głowę, które uczy użytkownika lepszego snu. Innowacja polega na tym, że ćwiczenia wykonywane są w ciągu dnia i dlatego nie trzeba zakładać żadnej elektroniki na noc. To rozwiązanie służące do treningu mózgu wykorzystuje nakładkę do pomiaru elektroencefalogramu (EEG) i spersonalizowane programy treningowe. Dołączona aplikacja wizualizuje emitowane fale mózgowe i podaje wskazówki, jak wzmocnić te odgrywające kluczową rolę podczas snu. Trening powinien być wykonywany trzy razy w tygodniu przez 20 minut. Producent obiecuje, że statystycznie użytkownicy URGOnight „zasypiają 40% szybciej, redukując liczbę nocnych przebudzeń o 53%”.

Poduszka na chrapanie Motion Pillow została stworzona z myślą o osobach chrapiących przewlekle. Mechanizm działania jest prosty: poduszka na bieżąco monitoruje sen, a kiedy wykryje chrapanie, umieszczone we wnętrzu mini-poduszki powietrzne nadmuchiwane są tak, aby skorygować pozycję głowy, umożliwiając zdrowe i niezakłócone oddychanie przez nos. To właśnie nieprawidłowe położenie głowy jest często przyczyną chrapania. Źródło i zdjęcia: CES 2020 oraz prezentowane firmy

OSOZ Polska 1/2020

17

I n n ow a cje

Lekarz, czyli inżynier danych Raport Stanford Medicine „2020 Health Trends Report” podsumowuje kluczowe trendy, które będą miały wpływ na przyszłość branży medycznej: dojrzewający rynek zdrowia cyfrowego, nowe przepisy otwierające dostęp pacjentów do danych, sztuczna inteligencja znajdująca praktyczne zastosowania kliniczne. Przedstawione dane dotyczą rynku USA.

Świadczeniodawcy dostosowują się do rozwoju technologii Lekarze i studenci medycyny szacują, że jedna trzecia ich obowiązków może zostać zautomatyzowana w ciągu najbliższych 20 lat. Prawie połowa lekarzy (47%) i trzy czwarte studentów medycyny (73%) poszukuje obecnie dodatkowych szkoleń, aby lepiej przygotować się na pracę z innowacjami w służbie zdrowia. 34% dokształcających się lekarzy uczęszcza na zajęcia ze sztucznej inteligencji.

18

OSOZ Polska 1/2020

Lekarze dostrzegają wartość kliniczną danych generowanych przez pacjentów Większość studentów medycyny i rezydentów (78%) oraz lekarzy (80%) twierdzi, że dane z np. mobilnej aplikacji zdrowotnej, a dotyczące zdrowia pacjenta, byłyby klinicznie wartościowe w procesie opieki. Połowa ankietowanych pracowników medycznych osobiście korzysta z urządzeń monitorujących stan zdrowia, np. inteligentnych opasek lub zegarków.

Kompetencyjna luka pokoleniowa Lekarze nie są gotowi do wprowadzania takich rozwiązań jak telemedycyna, spersonalizowana medycyna i badania genetyczne. 44% ankietowanych lekarzy stwierdziło, że studia medyczne nie były pomocne w przygotowaniu się do nowych zadań. Ta przepaść pomiędzy rynkiem a umiejętnościami może zostać zlikwidowana poprzez unowocześnienie programu nauczania i wprowadzenie kursów, aby zarówno obecni, jak i przyszli lekarze byli gotowi do pracy w nowych warunkach.

Czy obecnie szukasz dodatkowych kursów, aby lepiej przygotować się na pracę z innowacjami? (procent odpowiedzi TAK) lekarze

Jakie kursy planujesz, aby zdobyć wiedzę na temat nowych technologii? (odpowiedzi udzielane przez lekarzy)

38%

studenci

34%

(% tak)

47%

lekarze

31%

27%

23%

22%

nauka o danych i statystyka

Programowanie

73%

doradztwo genetyczne

Liczba algorytmów do zastosowań medycznych zaakceptowanych przez Agencję Leków i Żywności w USA.

rok

liczba zaakceptowanych algorytmów

2014

1

2015

0

2016

4

2017

8

2018

25

2019 (do czerwca)

8

razem (do czerwca 2019)

46

Studenci

Genomika kliniczna

Jak oceniasz wartość kliniczną danych generowanych i dostarczanych ci osobiście przez pacjenta (notatki, wyniki pomiarów itd.)?

Studenci i rezydenci

78%

80%

79%

57%

57%

60%

23%

19%

83% 63%

65%

51%

52%

53%

58%

25%

12%

13%

Prywatnie zamawiane testy genetyczne

26%

49%

39% 27%

44%

6%

25%

9%

informacje od innych pacjentów

41% 8%

informacje ze stron internetowych

Jakie innowacje mają największy potencjał do transformacji ochrony zdrowia w najbliższych 5 latach?

Studenci i rezydenci

Lekarze

Medycyna personalizowana

64%

61%

Telemedycyna

58%

52%

Sztuczna inteligencja

40%

42%

Urządzenia ubieralne do monitorowania zdrowia

41%

40%

Badania genetyczne w kierunku zagrożeń zdrowotnych

33%

43%

Elektroniczne kartoteki medyczne

32%

23%

Operacje z udziałem robotów

16%

19%

Wirtualna rzeczywistość

15%

12%

31%

Rezydenci

lekarze

Bardzo cenne

33% 20%

dane notowane w aplikacjach mobilnych

W jakim procencie praca lekarza zostanie zautomatyzowana w najbliższych 20 latach?

Sztuczna inteligencja

lekarze

25% Źródło: Stanford Medicine 2020 Health Trends Report “The rise of data-driven physician”

OSOZ Polska 1/2020

19

R a port

Placówki medyczne pozostają odseparowanymi silosami danych Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia po raz czwarty zbadało aktualny poziom informatyzacji podmiotów medycznych w Polsce. Wniosek: szpitale dojrzewają informatycznie, choć proces ten przebiega bardzo powoli.

W porównaniu z 2018 rokiem, o 16% wzrosła liczba szpitali posiadających rozwiązania IT umożliwiające prowadzenie dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej. W przypadku świadczeniodawców innych niż szpitale, zmiana wyniosła jedynie 3%.

Ankieta CSIOZ składająca się z 66 pytań została wypełniona przez 2359 podmiotów. Celem badania było określenie stopnia „przygotowania podmiotów medycznych do realizacji obowiązków wynikających z Ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.” Całe badanie przeprowadzono w okresie sierpień-wrzesień 2019 roku.

20

kumentacja medyczna, istnieje dostęp do sieci komputerowej. Osprzętowanie placówek medycznych w ostatnich latach poprawiło się diametralnie. W 90% badanych podmiotów wszyscy pracownicy mają dostęp do komputera. Brak komputerów, sieci komputerowej czy dostępu do Internetu w miejscach, gdzie tworzona jest dokumentacja medyczna, jest marginalny. Niezależnie od rodzaju działalności, komputery są obecne na większości stanowisk pracy, gdzie lekarze lub pielęgniarki tworzą EDM.

Sprzęt

Elektroniczna dokumentacja medyczna

W podmiotach wykonujących działalność leczniczą, w 95,97% części pomieszczeń, gdzie jest przetwarzana do-

Rozwiązania informatyczne umożliwiające prowadzenie dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej deklaruje

OSOZ Polska 1/2020

82% ankietowanych szpitali, ponad 53% jednostek innych niż szpitalne oferujących stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, 50% zakładów opieki długoterminowej, około 73% zakładów lecznictwa uzdrowiskowego oraz po około 64% AŚZ POZ, AŚZ AOS i AŚZ. Porównując dane z 2018 roku, o 16 pkt. procentowych wzrosła liczba szpitali,

» Portale pacjenta są nadal rzadkością.

Oferuje je 27,05% podmiotów.«

R a port

które posiadają wspomniane rozwiązania informatyczne, o 3 pkt. proc. – liczba świadczeniodawców innych niż szpitale, o 6 pkt. proc. – liczba POZ. Wystarczającą liczbę stanowisk komputerowych do wdrożenia EDM posiada 68,55% szpitali, 75% świadczeniobiorców innych niż szpitale oferujących stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, prawie 60% zakładów opieki długoterminowej, ponad 73% zakładów lecznictwa uzdrowiskowego, prawie 79% AŚZ POZ, ponad 78% AŚZ AOS, ponad 70% AŚZ – rehabilitacja lecznicza. Z jednej strony, szpitale są na ponad 82% przygotowane do prowadzenia EDM, z drugiej strony widać, że to placówki inne niż szpitale posiadają lepsze zaplecze sprzętowe.

63,98% ankietowanych szpitali prowadzi EDM w zakresie informacji o rozpoznaniu choroby, problemu zdrowotnego lub urazu, wynikach przeprowadzonych badań, przyczynie odmowy

Czy w podmiocie jest zapewniony dostęp do komputera w pomieszczeniach, w których jest używana dokumentacja medyczna?

W żadnym z pomieszczeń

W zdecydowanej mniejszości pomieszczeń

W zdecydowanej większości pomieszczeń

We wszystkich pomieszczeniach

60 50 40 30 20 10 0

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne – szpitalne

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne – inne niż szpitalne

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne – POZ

przyjęcia do szpitala, udzielonych świadczeniach zdrowotnych oraz ewentualnych zaleceniach – w przypadku odmowy przyjęcia pacjenta do szpitala, o której mowa w przepisach wydanych na

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne – AOS

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne – rehabilitacja zdrowotna

podstawie art. 30 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

55,38% ankietowanych szpitali gromadzi w EDM informacje dla lekarza kierującego świadczeniobiorcę do

Czy podmiot posiada rozwiązania informatyczne umożliwiające prowadzenie dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej?

82,26%

TAK

80

NIE

73,33% 64,29%

64,19% 60

53,85% 46,15%

63,96%

50,00% 35,81%

40

35,71%

36,04%

26,67% 20

0

17,74%

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne szpitalne

Stacjonarne Zakład opieki Zakład Ambulatoryjne Ambulatoryjne i całodobowe długoterminowej lecznictwa świadczenia świadczenia świadczenia uzdrowiskowego zdrowotne - POZ zdrowotne - AOS zdrowotne inne niż szpitalne

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne rehabilitacja lecznicza

Czy jednostka prowadzi digitalizację dokumentacji papierowej?

83,60%

86,67%

84,62%

80,77%

80

TAK

73,21%

67,01%

NIE

76,14%

60

40

20

0

32,99% 16,40%

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne szpitalne

19,23%

15,38%

26,79%

23,86%

13,33%

Stacjonarne Zakład opieki Zakład Ambulatoryjne Ambulatoryjne i całodobowe długoterminowej lecznictwa świadczenia świadczenia świadczenia uzdrowiskowego zdrowotne - POZ zdrowotne - AOS zdrowotne inne niż szpitalne

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne rehabilitacja lecznicza

OSOZ Polska 1/2020

21

R a port

Czy podmiot ma wdrożone usługi elektroniczne dedykowane innym podmiotom leczniczym?

100

TAK

100,00%

98,08%

94,87%

NIE

90,36%

87,50% 79,80%

80

71,24%

60

40

28,76% 20,20%

20

5,13% 0

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne szpitalne

12,50% 1,92%

Stacjonarne Zakład opieki Zakład Ambulatoryjne Ambulatoryjne i całodobowe długoterminowej lecznictwa świadczenia świadczenia świadczenia uzdrowiskowego zdrowotne - POZ zdrowotne - AOS zdrowotne inne niż szpitalne

poradni specjalistycznej lub leczenia szpitalnego o rozpoznaniu, sposobie leczenia, rokowaniu, ordynowanych lekach, środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobach medycznych, w tym okresie ich stosowania i sposobie dawkowania oraz wyznaczonych wizytach kontrolnych (na postawie przepisów wydanych na podstawie art. 137 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). Odsetek gotowości w przypadku pozostałych placówek: jednostki inne niż szpitale – 28,21%, zakłady opieki długoterminowej – 19,23%, uzdrowiska – 26,67%, POZ – 38,24%, AOS – 43,62%, AŚZ – rehabilitacja lecznicza – 38,56%. W porównaniu z badaniem dotyczącym gotowości do prowadzenia EDM, w praktyce poszczególne elementy dokumentacji

są jednak tworzone elektronicznie jedynie w około 50% szpitali i w zdecydowanej mniejszości innych placówek.

Jednocześnie więcej niż 73% podmiotów poddaje digitalizacji dokumentację prowadzoną w postaci papierowej.

Interoperacyjność Jedne z najbardziej niepokojących wyników dotyczą interoperacyjności i wymiany dokumentacji medycznej pomiędzy placówkami zdrowotnymi. W zdecydowanej większości EDM jest dostępna tylko tam, gdzie została zgromadzona.

To, co miało być największą zaletą digitalizacji, a więc możliwość wglądu do kartoteki pacjenta przez wszystkich lekarzy uczestniczących w procesie leczenia, po prostu nie działa.

83,34% ogółu badanych świadczeniodawców nie wdrożyło usług elek-

W jaki sposób podmiot udostępnia innemu podmiotowi leczniczemu dokumentację w postaci elektronicznej?

7,18%

26,61%

Poprzez usługi udostępnione z systemu teleinformatycznego Poprzez ekspo� dokumentacji medycznej na nośnik danych (np. płytę, pendrive) Poprzez wydruk

66,21%

22

OSOZ Polska 1/2020

9,64%

0,00% Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne rehabilitacja lecznicza

tronicznych przeznaczonych dla innych podmiotów leczniczych. Usługi te funkcjonują jedynie w 16,66% podmiotów. Co gorsza, w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego żaden z ankietowanych podmiotów nie wdrożył wspomnianych usług. Niewiele się w tym zakresie zmienia – w stosunku do wyników badania przeprowadzonego w 2018 r., odsetek szpitali udostępniających elektronicznie dokumentację innym podmiotom wzrósł jedynie o 7,52 pkt.%. W przypadku POZ wynik się nie zmienił.

10,34% badanych podmiotów prowadzi elektroniczny zapis zgód pacjenta dotyczących np. wykonania zabiegu, wypisu na życzenie, wyboru rodzaju znieczulenia, zgody na pobranie/udostępnienie dokumentacji medycznej z/do innej placówki. Jeżeli trzeba już wymieniać się dokumentacją z innym podmiotem, papier pozostaje najpopularniejszą formą.

Wydruki stosuje 66% ankietowanych placówek, eksport dokumentacji na nośnik elektroniczny – 26%, a udostępnianie bezpośrednio z systemu informatycznego – jedynie 7%. Większość podmiotów nie stosuje udostępnionej przez CSIOZ Polskiej Implementacji Krajowej HL7 CDA. Stan ten nie zmienił się w odniesieniu do roku 2018.

O ile we wdrażaniu EDM widać postępy, to w innych obszarach nadal istnieją ogromne zaległości. Oprogramowanie typu HIS, LIS, PACS, RIS, Apteka, Hurtownia danych medycznych nie jest wykorzystywane w większości podmiotów. Jedynie w przeważającej liczbie szpitali obecne są systemy HIS, LIS, PACS, RIS, Apteka. W naszej analizie

R a port

Odpowiedzi podmiotów dotyczące stosowania oprogramowania w podziale na rodzaje działalności?

100

80

60

40

20

0

TAK NIE % podmiotów wykorzystujących oprogramowanie HIS

TAK NIE % podmiotów wykorzystujących oprogramowanie LIS

Szpitale

TAK NIE % podmiotów wykorzystujących oprogramowanie PACS

TAK NIE % podmiotów wykorzystujących oprogramowanie RIS

Stacjonarne i całodobowe świadczenia zdowotne - inne niż szpitalne

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne - POZ

pominęliśmy dane dotyczące wdrożenia funkcjonalności e-ZLA oraz e-Recepty.

W związku z obowiązkiem przejścia na elektroniczną receptę od 8 stycznia br., w ostatnich tygodniach sytuacja diametralnie się zmieniła. Portale pacjenta pozostają nadal rzadkością i są oferowane przez 27,05% podmiotów. Usługę e-rejestracji wdrożyło 57,5% szpitali.

W roku 2019, bo wtedy przeprowadzono badanie, 61,34% ogółu podmiotów zrealizowało lub było w trakcie realizacji inwestycji IT niezbędnych do prowadzenia i wymiany EDM. Blisko 48% wszystkich podmiotów planuje kolejne zakupy sprzętu i oprogramowania, aby przejść na elektroniczną dokumentację medyczną.

Wnioski Podmioty medyczne w Polsce są stosunkowo dobrze wyposażone w sprzęt komputerowy oraz osieciowane. Wiele z tych inwestycji przeprowadzono sięgając do zewnętrznych programów wsparcia finansowego, rządowych (przykładowo w przypadku wprowadzania e-recepty) i pozarządowych (środki samorządów i UE). Ankieta nie daje jednak odpowiedzi na pytanie, na ile ten sprzęt spełnia aktualne wymagania, w jakim zakresie korzysta się z poszczególnych systemów IT i jaki poziom dojrzało-

TAK NIE % podmiotów wykorzystujących oprogramowanie Apteka z apteczkami oddziałowymi

Zakład opieki długoterminowej

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne -AOS

TAK NIE % podmiotów wykorzystujących oprogramowanie Hu�owni danych medycznych

Zakład lecznictwa uzdrowiskowego

Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne - rehabilitacja lecznicza

ści informatycznej reprezentują polskie szpitale i placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. A dziś możliwości oprogramowania sięgają o wiele dalej niż tylko EDM. Sprzęt to jedno, dużo ważniejsze są kompetencje cyfrowe pracowników ochrony zdrowia. Czy lekarze i pielęgniarki swobodnie korzystają z wdrożonych systemów? Do jakich innowacji sięgają? Jak są nastawieni do digitalizacji ogółem? Czego oczekują, a czego się obawiają? Odpowiedzi na te pytania pozwoliłby poznać szerzej kontekst cyfryzacji w Polsce.

Organicznie rośnie liczba placówek prowadzących EDM. To powolna transformacja, żadna rewolucja. Nie idą jednak za tym zmiany prowadzące do poprawy interoperacyjności danych medycznych. A przecież bazową korzyścią digitalizacji powinno być to, że lekarz A zyskuje dostęp do informacji na temat zdrowia pacjenta zanotowanych przez lekarza B. Chodzi o to, aby nie trzeba było

powtarzać tych samych badań laboratoryjnych czy dublować zapisów w kartotece. Jeżeli tutaj nic się nie zmieni, zamienione na postać cyfrową kartoteki pozostające w odseparowanych silosach, wielkich korzyści nie przyniosą. Dokumentację wymienia się nadal w wersji papierowej albo elektronicznie, ale w sposób archaiczny – na zewnętrznych nośnikach danych jako zapisy wyeksportowane do akceptowanych powszechnie formatów, np. Word, PDF, Excel. Ochrona zdrowia pozostaje tutaj lata, a nawet dziesiątki lat za innymi sektorami. Obietnice dotyczące zalet cyfryzacji nie będą miały pokrycia w rzeczywistości bez postawienia interoperacyjności w centrum dalszych inwestycji. A trzeba wziąć pod uwagę, że nie chodzi tylko o integrację EDM między poszczególnymi systemami, ale także włączenie nowych źródeł danych, generowanych coraz częściej przez pacjentów (notatki w aplikacjach zdrowotnych, pomiary z inteligentnych urządzeń itd.). 

» Ponad 83% świadczeniodawców nie jest w stanie wymieniać się danymi z innymi podmiotami w formie elektronicznej.« OSOZ Polska 1/2020

23

rozmowy

Smart Hospital, czyli jak wprowadzać innowacje organizacyjne?

O koncepcji inteligentnego szpitala rozmawiamy z Profesorem Maciejem Banachem, dyrektorem Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi.

Co właściwie oznacza pojęcie “smart hospital”?

Jak sama nazwa wskazuje, to po prostu inteligentny szpital, czyli dobrze skomunikowany jeśli chodzi o działy czy kliniki, przyjazny pacjentowi i personelowi, samodoskonalący i samouczący się, docelowo z pełną optymalizacją zarządzania, sprawozdawania, co w perspektywie

24

OSOZ Polska 1/2020

może przynieść oszczędności rzędu 20– 25%, nie mówiąc o zwiększonym przychodzie, który trudno oszacować.

Może Pan podać przykłady, jak taki szpital działa, w jakie rozwiązania jest wyposażony?

Projektując Smart Hospital w ICZMP właściwie nie patrzyłem na podobne czy

rozmowy

nawiązujące do tego rozwiązania, które gdzieś na świecie zostały zaimplementowane. Po prostu wiedziałem doskonale, czego dokładnie potrzebuję, by docelowo Instytut funkcjonował optymalnie lub prawie optymalnie. Używam słowa „prawie”, dlatego, że nie chciałbym, by ktoś próbował przeceniać znaczenia Smart Hospital, ponieważ to nie rozwiązuje wszystkich problemów szpitala, ale znaczną większość. Nawet jeśli wiem, że to rozwiązanie nie oddłuży szpitala, ale optymalizacja pozwoli efektywniej funkcjonować i generować oszczędności, jeśli wiem, że nie znajdzie za mnie lekarzy do pracy, to wiem, że dzięki temu rozwiązaniu będę mógł skuteczniej, z odpowiednim wyprzedzeniem przewidzieć gdzie i kiedy będzie mi brakowało lekarzy lub pielęgniarek, by podjąć odpowiednie działania, by ich skutecznie zatrudnić.

Od samego początku założyłem trzy podstawowe części Smart Hospital, docelowo ściśle ze sobą współpracujące, ale merytorycznie wymagające odmiennych działań i aktywności, w tym pozyskania środków z innych źródeł. Pierwsza to część medyczna, w której głównym docelowym punktem końcowym jest możliwość obserwacji wykonywanych procedur – zabiegów, procedur diagnostycznych i terapeutycznych w czasie rzeczywistym. Real-world data/real-time data nie do końca oczywiście odpowiada rzeczywistości, bo żeby wszystko widzieć, pewne procedury muszą być zakodowane, pewne rzeczy odznaczone w systemie, więc jakieś opóźnienie zawsze jest i jakaś niedokładność i błąd odczytu zawsze istnieje, ale można rzeczywiście mówić o RTD. Z tym związane jest rozliczanie czyli monitorowanie i sprawozdawanie procedur, które musi iść w parze z jednoczasową ich wyceną, co pozwala także w czasie rzeczywistym oceniać zarówno stronę przychodową, jak i kosztową szpitala. To z kolei wpływa na podstawowe elementy, które na co dzień musimy nadzorować: kwestia wykonania, obłożenia, rozliczenia, monitorowania wskaźników, w tym tak istotnych wskaźników jakościowych, rozliczenia programów lekowych, chemioterapii, a co za tym idzie, cała polityka lekowa, czyli funkcjonowanie apteki, w tym tak ważne odpowiednio przygotowane i zaplanowane przetargi lekowe czy sprzętowe. Z tym wiąże się bezwzględnie właściwa komunikacja i wymiana informacji z działem sprzedaży, sprzętu medycznego, działem zaopatrzenia, a następnie działem finansowym, zamówień publicznych, itd. Jeśli

jedno ogniwo zawiedzie, wówczas czegoś zawsze będzie brakowało w gestii tej optymalności.

Druga, równie istotna część, to część innowacyjnego zarządzania budynkiem szpitalnym, centrum zarządzania, które obejmuje zarówno zarządzania energią, prądem, komunikacją w szpitalu, internetem czy sprawami związanymi z bezpieczeństwem przeciwpożarowym.

To poszukiwanie jak najbardziej optymalnych rozwiązań mających na celu oszczędności energii, w tym pozyskanie energii z alternatywnych źródeł – np. fotowoltaiki czy kogeneracji, automatyzacje oświetlenie (dzień/noc, ruch/brak ruchu), automatyczne sterowanie ciepłem, nadzór nad bezpieczeństwem, w tym także cyberbezpieczeństwem, co już jest ogromnym wyzwaniem dla takich publicznych jednostek jak szpital. To także wszystkie rozwiązania informatyczne, w tym e-rejestracja, e-konsultacja, kierowanie ruchem pacjenta poprzez aplikacje czy też samoobsługowe wirtualne punkty informacyjne, co jest szczególnie ważne w tak dużej jednostce jak Instytut CZMP. Wreszcie trzeci równie ważny element, który wydaje się chyba największym wyzwaniem, to część naukowa. To część stricte opierająca się na Big Data, chociaż należy podkreślić, że wspomniane wcześniej elementy też opierają się na setkach tysięcy danych. Jeśli założymy, że mamy dane jednostkowe prawie 150 tys. pacjentów rocznie (ponad 40 tysięcy hospitalizacji + ponad 100 tys. porad ambulatoryjnych), danych, które wynikają zarówno ze sprawozdawania do NFZ, czyli danych ustrukturyzowanych, ale także danych niestrukturyzowanych, które są dopiskami, opisami, informacjami o zleceniach, lekach, ich dawkach, danymi z poszczególnych urządzeń medycznych połączonych w sieć, to dysponujemy ogromną liczbą danych, które pozwalają wyciągać bardzo konkretne wnioski.

Szczególnie, jeśli je zestawimy z danymi zewnętrznymi, pogodą, wypadkami samochodowymi.

Wówczas możemy mieć bardzo szczegółowe informacje na temat trendów zachorowalności, urazowości, śmiertelności, możemy się przygotować do zmiany lub rozszerzenia profilu danej kliniki, do zwiększonego zapotrzebowania na łóżka. Dane te powinny iść za pacjentem, co wykracza już poza ideę Smart Hospital, a wkracza w obszar sieci inteligentnych szpitali. Tylko wówczas będziemy mieli dostęp do danych ciągłych dla danego pacjenta. Obecnie, w momencie, kiedy

pacjent opuszcza nasz szpital i nie leczy się w naszej poradni, tracimy jego dane z innych jednostek.

Co w smart hospital jest ważniejsze: innowacje organizacyjne czy technologiczne?

Jedne i drugie. One nie mogą istnieć w odosobnieniu, jeżeli zakładamy skuteczność funkcjonowania Smart Hospital, który przecież jest najlepszą wizytówką tak promowanego obecnie i wszędzie omawianego systemu value based healthcare. Stąd innowacje organizacyjne są kluczowe, ponieważ zapewniają komunikację poszczególnych działów czy optymalizację pracy ludzi w systemie, ale przecież one opierają się zawsze na technologiach, na systemach, na programach, na algorytmach, które znowu korzystają z Big Data, a następnie z rozwiązań sztucznej inteligencji, uczenia maszynowego, deep learning czy Business Intelligence (BI). Bez innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych – rozwiązania tele-informatyczne także nie funkcjonowałyby optymalnie. Więc te innowacje rzeczywiście muszą i przenikają się, w ten sposób idea Smart Hospital ma szansę funkcjonować optymalnie.

Czy zna Pan szpitale zagraniczne, które mogą służyć jak modelowe przykłady tej koncepcji?

W Europie nie miałem niestety okazji widzieć Smart Hospital spełniającego wszystkie powyższe założenia i kryteria. Jest wiele świetnie funkcjonujących szpitali w Niemczech, Holandii, krajach Skandynawskich, ale optymalne, w mojej ocenie, rozwiązanie widziałem w Baltimore w Johns Hopkins Hospital, który rzeczywiście może stanowić wzorzec do naśladowania i trudny do doścignięcia.

W 2019 miałem także okazję zapoznać się z założeniami i elementami Smart Hospital na ostatnim etapie realizacji w McKenzie Vaughan Hospital w Richmond Hill w Kanadzie. Wiele jeszcze przed nami by im dorównać, ale robimy swoje, ciężko pracujemy, czerpiemy najlepsze wzorce i trzymamy kciuki by się udało.

Jakie przeszkody stoją na drodze do tego, aby także polskie szpitale stawały się „smart”?

Przeszkód jest wiele, zaczynając od braku chęci i pasji, by to zrobić, środków

OSOZ Polska 1/2020

25

rozmowy

» Na dojrzałość do stworzenia inteligentnego szpitala składa się odpowiednia technologia oraz świadomość i wsparcie zmian przez personel.« finansowych potrzebnych na poszczególne działania, skończywszy na przygotowaniu samego podmiotu leczniczego do wprowadzenia idei inteligentnego szpitala. Ja nazywam to dojrzałością szpitala do wprowadzenia Smart Hospital. Na czym polega ta dojrzałość? To z jednej strony dojrzałość technologiczna: serwery, sieć, wyposażenie, systemy, programy, itd. Z drugiej – dojrzałość ludzka.

Nie da się tego zrobić bez ludzi przekonanych do pomysłu, czy też kontrahentów biznesowych, które mają wiedzę jak to zrobić w danej jednostce, co wcale nie jest takie oczywiste. A do tego przede wszystkim potrzeba odpowiedniego zespołu pasjonatów, kompetentnych we swoich zakresach, by to zrobić.

Od czego taka zmiana powinna się zaczynać?

Przede wszystkim od dobrego wewnętrznego roboczego audytu, który określi poziom przygotowania danej jednostki do zmian w kierunku inteligentnego szpitala. To nie oznacza, że nie można równocześnie robić innych rzeczy. Poziom informatyzacji szpitala nie przeszkadza w zmianach mających na celu pozyskiwanie alternatywnych źródeł energii, optymalizacji procesów komunikacji

26

OSOZ Polska 1/2020

czy polityki lekowej. Proszę pamiętać, że stworzenie Smart Hospital jest łatwiejsze, jeśli mamy do czynienia z jednostkami nowo budowanymi i planowanymi.

Dla jednostek istniejących, jest to stanowczo dłuższy proces, by nie powiedzieć wieloletni. Bez informatyzacji na pewno się nie uda.

Co zyskuje szpital, który wdraża tego typu koncepcję? Jak korzystają pacjenci i personel medyczny?

Z punktu widzenia medycznego jest to stały podgląd wykonywanych procedur, właściwe ich sprawozdawanie, ich optymalizacja, jeśli chodzi o obłożenie, liczbę wykonywanych zabiegów czy wprowadzanie nowych procedur czy rozwiązań, co zawsze docelowo przekłada się na poprawę sytuacji finansowej szpitala, zarówno poprzez oszczędności jak i zwiększone przychody.

Dla personelu jest to optymalizacja ich pracy, co nie znaczy, że jest jej mniej. Rozwiązania teleinformatyczne dają natomiast możliwość optymalizacji decyzji. Nowoczesne rozwiązania informatyczne pozwalają lekarzom na bieżąco mieć wgląd we wszystkie wyniki, historię choroby pacjenta, a rozwiązania sztucznej inteligencji podpo-

wiadają (oczywiście ostatecznie do decyzji lekarza) jak diagnozować, leczyć, opisywać badania itd. Dla pacjenta ma to realny wymiar. To łatwiejszy dostęp do lekarzy bez wychodzenia z domu, łatwiejsze umówienie wizyty w poradni specjalistycznej, tele-konsultacja, możliwość zmiany terminu hospitalizacji, wreszcie łatwiejsze przemieszczanie się w szpitalu. Z założenia dobrze funkcjonujący i sprawny inteligentny szpital potrafi istotnie zredukować czas oczekiwania na wizytę u specjalistów, czas samej hospitalizacji (optymalizacja diagnostyki, terapii, w tym funkcjonowania bloku operacyjnego), czas oczekiwania na dany zabieg operacyjny czy badanie diagnostyczne.

W jaki sposób odparłby Pan argumenty tych, którzy uważają, że to „kosztuje za dużo”?

Nic nie jest za darmo. Oprócz ciężkiej pracy samego zespołu administracyjnego, kadry lekarskiej, pielęgniarskiej, techników i kadry niemedycznej, to oczywiście pieniądze. Ale sprawny menedżer potrafi znaleźć źródła finansowania dla tak zaawansowanego, innowacyjnego i korzystnego projektu dla szpitala. 

rozmowy

Ponadludzkie umiejętności w medycynie dzięki AI Zamiast formalnego wywiadu, szczera rozmowa na temat technologii w służbie zdrowia. Naszym gościem jest Dr Rasu Shrestha, dyrektor wykonawczy w Atrium Health, jednej z największych sieci medycznych w USA. Czym jest dla ciebie opieka zdrowotna?

Praca w opiece zdrowotnej jest wielkim przywilejem. Jesteśmy po to, aby z oddaniem służyć ludziom. Opieka zdrowotna odnosi się do „zdrowia” pacjenta i „opieki” nad jednostką i społecznościami. Jeśli zrozumiemy tę filozofię, naturalnie docenimy możliwość nie tylko słuchania i empatii, ale także partnerstwa z pacjentami; uczestniczenia w personalizowanej podróży pacjenta w kierunku lepszego zdrowia i dobrego samopo-

Co należy zrobić, aby przeprowadzić cyfrową transformację w zrównoważony sposób?

go na cyfrowy. Zastąpiliśmy papier, film i foldery ich cyfrowymi substytutami.

Chociaż zastąpienie analogowego cyfrowym było istotnym, pierwszym krokiem, prawdziwa cyfrowa transformacja nastąpi dopiero wówczas, gdy wykorzystamy zasoby cyfrowe, łącząc dane cyfrowe z różnych silosów, repozytoriów danych, generując nową wiedzę. W prawdziwej transformacji cyfrowej chodzi o wykorzystanie mocy cyfrowej (algorytmy, inteligentna wizualizacja, inteligentne interfejsy użytkownika), abyśmy mogli stać się bardziej świadomi, podejmować bardziej świadome decyzje i wykonywać właściwe działania we właściwym czasie w najbardziej wpływowy sposób.

Ostatnie dwie dekady przebiegły pod znakiem przejścia z trybu analogowe-

Czy powinniśmy w służbie zdrowia budować systemy oparte na sztucznej in-

czucia. Za każdym razem, kiedy sięgamy do wiedzy medycznej i wytycznych opartych na dowodach, trzeba się jednocześnie upewnić, że pacjent rzeczywiście znajduje się w centrum każdej podejmowanej decyzji.

OSOZ Polska 1/2020

27

rozmowy teligencji, które jednocześnie będą miały autonomię w podejmowaniu decyzji?

AI weszła do codziennego życia i zostanie z nami. Nacisk należy położyć na upewnienie się, że dysponujemy odpowiednimi zabezpieczeniami gwarantującymi etyczne zasady stosowania AI w opiece zdrowotnej oraz możliwość nadzoru nad tego typu rozwiązaniami.

Prawidłowo opracowane rozwiązania oparte na AI znacznie zwiększą zdolność klinicystów do lepszego zrozumienia zdrowia pacjentów, poprawiając komunikację z osobami, którymi się opiekują. Mam nadzieję, że postępy w sztucznej inteligencji pozwolą lekarzom wykonywać ich zawód w bardziej humanistyczny sposób, przywracając im brakujący czas, tak aby mogli poświęcić każdemu pacjentowi należytą uwagę, czas i empatię. Jednak ostatnie zdanie zawsze powinno należeć do lekarza, stąd AI nie może mieć autonomii działania.

Jakie są twoje cyfrowe prognozy dla ochrony zdrowia na 2020 rok?

W ochronie zdrowia jest wiele do zrobienia. Chciałbym, aby technologia była wykorzystywana w bardziej odważny sposób. W 2020 roku możemy się spodziewać: • przejścia z zachwytu nad AI w stronę realnych możliwości sztucznej inteligencji, skupienia się na praktycznych zastosowaniach; • rozwoju cyfrowych rozwiązań uwzględniających potrzeby każdej osoby, a nie tylko aspektów związanych z byciem pacjentem, chorobą; • postępów w zastosowaniu analiz Big Data do celów naukowych, przykładowo opracowywania nowych leków.

Zdrowie cyfrowe powinno koncentrować się nie tylko na danych medycznych, ale przede wszystkim na społecznych uwarunkowaniach zdrowia. Mam tutaj na myśli elementy ekonomiczne i społeczne determinujące stan zdrowia na poziomie indywidualnym i populacyjnym. Cyfryzacja może stać się sposobem zalepiania luk w opiece zdrowotnej i niwelowania nierówności.

Czy sztuczna inteligencja jest w stanie znaleźć nowy lek na raka?

AI otwiera nowe możliwości w zakresie wczesnej diagnozy raka i celowanego leczenia dopasowanego indywidualnie

28

OSOZ Polska 1/2020

do każdego pacjenta. Firmy farmaceutyczne i ośrodki medyczno-badawcze na całym świecie sięgają do AI w badaniach nad nowymi lekami. To już spore osiągnięcia. Mając dostęp do danych na temat każdego pacjenta, jego cech genetycznych, sztuczna inteligencja – sięgając do zbiorów Big Data na całym świecie – będzie w stanie dobierać najlepszą ścieżkę leczenia, która sprawdziła się u pacjentów z podobnymi cechami i podobną charakterystyką choroby.

Sporo nadziei wiąże się z symulacjami prowadzonymi na cyfrowych modelach pacjenta, dzięki którym można weryfikować hipotezy leczenia w nieinwazyjny sposób.

Czy nie boisz się przyszłości, w której wszyscy będziemy stale monitorowani?

Niektórzy twierdzą, że jesteśmy już w erze hiperwizji. W niedawno opublikowanym w czasopiśmie Forbes artykule czytamy, że w chińskim mieście Xinjiang istnieje „laboratorium totalnego nadzoru”. Mówimy o prowincji o populacji większej niż 22 z 28 państw członkowskich Unii Europejskiej. Tam sztuczna inteligencja żywi się surowymi danymi szkoleniowymi pochodzącymi ze świata realnego, dzięki czemu stale się doskonali. Te orwellowskie scenariusze muszą być równoważone nieustannymi wysiłkami na rzecz wzmacniania etyki, prywatności i prawa do własnych danych. To od tego zależy nasza przyszłość z AI. Czy cyfrowe technologie zdrowotne mogą stać się źródłem nowych problemów i wyzwań dla opieki zdrowotnej?

W ostatnich dwudziestu latach mieliśmy okazję doświadczyć skutków adaptacji cyfrowych technologii zdrowotnych, takich jak elektroniczna dokumentacja medyczna. Tego typu rozwiązania zwiększają wydajność pracy klinicystów dzięki przejrzystej wizualizacji wiedzy, ułatwiając dostęp do danych z każdego miejsca, wspierając zarządzanie wizyta-

mi i dokumentacją. Wiele czynności administracyjnych zostało zautomatyzowanych, jak chociażby rozliczenia z płatnikiem.

Ale te same technologie mogą stanowić barierę, o czym przekonujemy się w takich obszarach jak interoperacyjność czy nadal żmudne rejestrowanie danych w elektronicznej kartotece pacjenta. Technologia jest bowiem obosiecznym mieczem – niesie ze sobą korzyści, ale trzeba się też liczyć z negatywnymi skutkami jej wprowadzania.

Stąd tak ważne jest, aby nowe innowacje zdrowia cyfowego opracowywane były wspólnie z pacjentami i lekarzami, z uwzględnieniem potrzeb i opinii użytkowników końcowych. Po to, by innowacje zachwycały lekarzy, a nie przeszkadzały im w pracy.

Czy firmy takie jak Google czy Apple wkrótce staną się wiodącymi dostawcami opieki zdrowotnej?

Z jednej strony giganci technologiczni nie związani z sektorem zdrowia próbują wchodzić do sektora zdrowia. Z drugiej, systemy opieki zdrowotnej nie stoją w miejscu i także wykorzystują narzędzia cyfrowe do poprawy standardów opieki, aby zapewnić pacjentom wygodniejsze usługi dopasowane do zmieniających się potrzeb. Rzeczywistość jest taka, że​​ firmy jak Google i Apple, a także sieci medyczne, przykładowo Atrium Health, starają się szybko zaspokoić zmieniające się potrzeby konsumentów. Cyfryzacja jest kluczem do personalizacji usług zdrowotnych i ten potencjał warto wykorzystać.

Systemy opieki zdrowotnej powinny w związku z tym szybko sięgać do innowacyjnych modeli opieki, odpowiadając w ten sposób na konkurencję ze strony nowych graczy. Proszę pamiętać, że w sferze zdrowia liczy się zaufanie, długoterminowa relacja i jakość (a także cena, jeżeli nie jest to świadczeniodawca publiczny), i to te elementy będą decydować o tym, z usług jakiego świadczeniodawcy skorzysta pacjent. 

» Systemy opieki zdrowotnej powinny szybko sięgać do innowacyjnych modeli opieki, odpowiadając na konkurencję ze strony nowych graczy.«

pr a ktycz n ie le g isl a cj a

Prawne dylematy w medycynie estetycznej Kult piękna i młodego wyglądu generuje popyt na usługi, dzięki którym mamy jak najdłużej zachować młodość i nieskazitelny wizerunek. Wszystko ma jednak swoją cenę, jaką w tym przypadku jest nie tylko opłata za zabieg, ale i ryzyko prawne.

Iwona Magdalena Aleksandrowicz Prawnik

Rozwój medycyny i nowoczesnych technologii przyczynia się do powstawania luk prawnych. Nie inaczej rzecz się ma w przypadku zawodów medycznych. Do klasycznych, od wielu dekad uregulowanych zawodów, takich jak lekarz, felczer, pielęgniarka i położna, dołączyły nowe, dla których regulacje prawne rozwijają

się bardzo powoli. Nie powiodły się również kolejne próby stworzenia ustawy o zawodach medycznych, bo zbyt trudno było ustalić wspólny mianownik dla wszystkich. Co więcej, już samo określenie, które zawody uznać za medyczne, a które nie, budzi niemałe kontrowersje.

Podział kompetencji W ustawie o działalności leczniczej wskazano, że osobą wykonującą zawód

medyczny jest osoba uprawniona na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osoba legitymująca się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny. Należy przy tym wyjaśnić, że w myśl ustawy, za świadczenie zdrowotne uznano działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia

OSOZ Polska 1/2020

29

pr a ktycz n ie

» Trudno rozgraniczyć zabiegi, które realizowane są dla poprawy zdrowia pacjenta, a które służą jedynie poprawie urody.« oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Przy tak ogólnie zarysowanych ramach, odpowiedź na pytanie, jakie zawody można zaliczyć do zawodów medycznych, nie jest łatwa. Podobnie cienka jest granica pomiędzy czynnościami, które będzie można uznać za świadczenia zdrowotne, a które nie.

Wachlarz kwalifikacji W ostatnich latach rosnącą popularnością cieszy się studiowanie kosmetologii, jako kierunku studiów utworzonego przede wszystkim na wielu uczelniach kształcących w kierunkach medycznych.

To właśnie kosmetolog najczęściej realizuje usługi w salonach medycyny estetycznej, niemniej w niektórych procesach uczestniczy lekarz, przy niektórych zaś zaangażowane są osoby o kwalifikacjach technika usług kosmetycznych czy kosmetyczki.

Zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, technik usług kosmetycznych jest zawodem zaliczanym do grupy „fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni”, któremu przypisano kwalifikacje do wykonywania zabiegów kosmetycznych twarzy oraz wykonywania zabiegów kosmetycznych ciała, dłoni i stóp. Z kolei w klasyfikacji zawodów i specjalności, na potrzeby rynku pracy wyróżniono wśród fryzjerów, kosmetyczek i pokrewnych m.in. kosmetyczkę, technika usług kosmetycznych oraz pozostałe kosmetyczki i pokrewnych.

W zupełnie innym miejscu klasyfikacji znalazł się kosmetolog.

W świadomości społecznej ciągle jeszcze „kosmetolog” i „kosmetyczka” funkcjonują jako nazwy zamienne, mimo że zakres kompetencji i poziom wykształcenia jest zróżnicowany.

W rozporządzeniu dotyczącym klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy został on zakwalifikowany do grupy specjalistów do spraw zdrowia, podobnie jak lekarze, pielęgniarki, farmaceuci czy diagności laboratoryjni.

30

OSOZ Polska 1/2020

Z perspektywy klasyfikacji znalazł się on zatem w grupie profesjonalistów medycznych. Niewątpliwym problemem jest natomiast to, że zawód kosmetologa nie ma własnej regulacji, podobnie jak przez szereg lat miało to miejsce w przypadku ratowników medycznych czy fizjoterapeutów.

Niejasny status Sytuacja kosmetologów jest obecnie analogiczna do sytuacji fizjoterapeutów sprzed wejścia w życie ustawy o zawodzie fizjoterapeuty. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazywano, że nie ma jednoznacznych zasad określających dostęp do zawodu i czynności wykonują osoby bez kwalifikacji zawodowych, po stosunkowo krótkich kursach przyuczających. Brak było również organów kompetentnych w zakresie nadzoru czy możliwości skutecznego pociągnięcia do odpowiedzialności zawodowej osoby wykonującej zawód w przypadku nienależytego lub nierzetelnego przestrzegania określonych w ustawie obowiązków.

Nie wprowadzono nadzoru czy systemu uwierzytelniania kursów, w ramach których przygotowuje się do wykonywania określonych czynności. Brak właściwych kwalifikacji i kompetencji stanowi natomiast wprost zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta wynikające zarówno z błędnej diagnostyki jak i nieprofesjonalnie wykonywanych czynności zawodowych. Wspomniane zagrożenie dotyczy w największym stopniu pacjentów korzystających ze świadczeń udzielanych przez podmioty gospodarcze prowadzące gabinety.

Rodzaje usług Niełatwo będzie rozgraniczyć zabiegi, które realizowane są z uwagi na dążenie do poprawy zdrowia pacjenta, a które będą służyć jedynie urodzie. Działania profilaktyczne w zakresie podologii dla diabetyków czy osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów niewątpliwie są ważnym uzupełnieniem kompleksowej opieki nad pacjentem chorym prze-

wlekle. Podobnie zabiegi mające na celu regenerację skóry z bliznami np. po trądziku.

Co do samej kwalifikacji wykonywanych usług, należy przede wszystkim rozważyć, jaki jest ich cel i możliwe skutki. Jeżeli będzie istniało ryzyko dla wszystkich zainteresowanych danym zabiegiem lub nawet dla osób o szczególnych uwarunkowaniach, należy wprowadzić formularze pisemnej zgody. Ocena ta nie będzie znacząco odbiegała od oceny ryzyka dokonywanej dla przychodni czy szpitala, kiedy podejmowane są decyzje, dla których niezbędne będzie pozyskanie zgody pisemnej pacjenta, a dla których wystarczająca będzie zgoda ustna.

Prowadzenie dokumentacji Przygotowanie do realizacji usług powinno obejmować nie tylko przygotowanie fizyczne, ale i zebranie informacji o problemach zdrowotnych czy innych uwarunkowaniach, które mogą mieć wpływ na efekt zabiegu.

Pierwszą czynnością powinno być wypełnienie ankiety. Przeprowadzenie wywiadu, przed przekazaniem informacji o szczegółach planowanej usługi, ma wyeliminować sytuacje, w których zainteresowany podaje odpowiedzi umożliwiające mu uzyskanie zabiegu pomimo istnienia przeciwwskazań. Pytania powinny być precyzyjne, ale napisane prostym językiem, z możliwością wyboru odpowiedzi „Nie wiem”, a nie jedynie „Tak” i „Nie”. Wiedza o tym, że pacjent nie wie, jest często cenniejsza niż złożone z braku innego wyboru oświadczenie, że nie występuje u niego dany problem.

Należy pozostawić także miejsce na dodatkowe uwagi, tak by zapewnić swobodę wypowiedzi i możliwość przekazania istotnych informacji.

Jeżeli brak jest zastrzeżeń, które byłyby przyczyną odmowy wykonania usługi, należy przekazać informację o planowanym zabiegu, określając jego cel, przebieg, zamierzony efekt i ryzyko związane z zabiegiem oraz postępowanie po nim. Ostatnim etapem musi być uzyskanie zgody. Zgoda ma dotyczyć konkretnej czynności, a nie np. tylko wskazywać na okolicę ciała czy wykorzystywane urządzenie. W razie reklamacji czy roszczeń można na podstawie prawidłowo prowadzonej dokumentacji wykazać, że dołożono wszelkiej staranności, by osiągnąć założony efekt. 

pr a ktycz n ie

P or a d n ik

Sztuczna inteligencja w medycynie.

Fakty i mity Wraz z rozwojem technologii komputerowych, również do medycyny zawitało pojęcie sztucznej inteligencji.

Samo określenie AI – Artificial Intelligence – zostało wymyślone już w 1956 roku przez amerykańskiego informatyka Johna McCarthy.

Wojciech Zawalski

AI kontra człowiek W dzisiejszym rozumieniu, AI definiujemy ją jako hipotetyczną inteligencję realizowaną w procesie inżynieryjnym. Do algorytmów sztucznej inteligencji zaliczamy zarówno algorytmy odczytujące pismo (OCR), rozpoznające mowę, ale również sieci neuronowe dokonujące samodzielnej analizy i wnioskowania.

Daleko dziś jeszcze procesom AI do filmowych robotów imitujących człowieka i działających niezależne. Aczkolwiek wielu ekspertów uważa, że w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat osiągnięty zostanie poziom „ludzki” w dziedzinie AI. Algorytm taki, po przekroczeniu pewnej umownej granicy, uczyłby się, wyciągał wnioski i podejmował samodzielne decyzje. Za granicę taką uwa-

ża się uzyskanie przez algorytm poczucia samostanowienia i tożsamości. Autorzy literatury science-fiction podnoszą, że byt, który uzyska świadomość, stworzy instynkty, w tym najważniejszy – instynkt przetrwania. A stąd już bliska droga rozumowania do tego, iż należy eliminować zagrożenia dla własnego istnienia.

Podążając za twórcami filmu „Terminator”, trudno nie zgodzić się z tym, iż od stwierdzenia zagrożenia do jego eliminacji przez AI dzielić będą tylko bariery technologiczne. Byt pozbawiony uczuć, podejmujący decyzje na podstawie zerojedynkowych obliczeń, wyeliminuje największe zagrożenie dla swojego istnienia, jedyny gatunek zdolny go wyłączyć – nas, ludzi.

Precyzja algorytmów Na szczęście pozostało nam technologicznie jeszcze wiele wyzwań do roz-

wiązania zanim stworzymy taki byt, który nam zagrozi. Dziś zagrożenie AI dla gatunku ludzkiego możemy potraktować jako mit. Na pewno faktem jest obecność prostszych procesów AI w medycynie. Spotykamy je na każdym kroku. Upowszechnienie dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej (EHR) spowodowało rozwój algorytmów do rozpoznawania pisma i mowy. Wiele systemów umożliwia lekarzowi wprowadzanie danych medycznych poprzez ich dyktowanie lub pisanie w postaci odręcznych notatek rozpoznawanych przez algorytmy AI. Ale mechanizmy sztucznej inteligencji odpowiadają nie tylko za rozpoznawanie lekarskich bohomazów.

Coraz powszechniej wykorzystuje się sztuczną inteligencję w radiologii i patomorfologii. AI analizuje obraz radiologiczny lub mikroskopowy, porównu-

OSOZ Polska 1/2020

31

pr a ktycz n ie

je go z posiadaną bazą danych i proponuje diagnozę. W dużych badaniach naukowych, rozwiązania takie uzyskują dokładność zbliżoną, a czasem lepszą od wyników osiąganych przez lekarzy radiologów czy też patomorfologów. Niestety nie możemy zapominać, że dokładność diagnozy postawionej przez AI zależy od jakości materiału porównawczego jaki wprowadzono do systemu. Dobry algorytm wymaga dziesiątków tysięcy materiałów porównawczych. Co ważne, znaczenie ma nie tylko ilość, ale i jakość danych, jak również porównywalność techniki i warunków, w jakich wprowadzono materiał badany i porównawczy. Ogromną pracę należy włożyć nie tylko w napisanie algorytmu, ale i także dobór materiału do analizy. Wyobraźmy sobie, że AI „nakarmimy” dwoma tysiącami zdjęć zeskanowanych z klisz RTG, na których nie ma raka płuc i dwustu z rakiem w różnych miejscach kliszy. Jeżeli na stu piętnastu z nich ktoś wydrapał strzałkę wskazującą podejrzane o nowotwór miejsce, to z dużym prawdopodobieństwem system rozpozna jako patologiczny obraz zdrowych płuc z wydrapaną strzałką. Ten przykład oczywiście jest przejaskrawiony, ale nie wolno zapominać, że AI w takich systemach jedynie wychwytuje piksele różniące się od zapisanego wzorca. Te systemy nie myślą, a jedynie porównują.

Automatyzacja analizy danych Innym przykładem zastosowania AI są wyszukiwarki interakcji lekowych.

W wielu systemach tzw. e-recepty, lekarz wpisując nazwę leku uruchamia „w tle” algorytmy, które nie tylko wyszukują w bazach danych leków dotychczas zapisanych pacjentami, ale także uwzględniają ich wzajemne interakcje.

Systemy AI potrafią wyświetlić ostrzeżenie o leku o podobnym działaniu, ale przede wszystkim ostrzec przed możliwym działaniem niepożądanym. Algorytmy te, czerpiąc dane z elektronicznej dokumentacji medycznej pacjenta, potrafią na etapie wystawiania e-recepty zaproponować lekarzowi zmianę dawkowania z uwagi na chociażby zapisaną w EHR niewydolność nerek. Szkoda, że tego typu popularnych i łatwych do opracowania funkcjonalności nie wdrożono w polskiej e-recepcie. Pozostają komercyjne bazy danych, dostępne także w Polsce odczytujące leki z dokumentacji pacjenta i ostrzegające przed interakcjami.

32

OSOZ Polska 1/2020

Coraz powszechniej używane są systemy eksperckie, polegające na wspomaganiu pracy lekarza. Co prawda jeszcze daleko im do znanego z popularnego serialu StarTrek tricodera, czyli podręcznego urządzenia wspomagającego kosmicznych lekarzy. Ale i w obecnej postaci, zbierając i porównując ogromne bazy danych, są dużym wsparciem dla lekarzy. Lekarz, badając pacjenta, wprowadzając jego dane medyczne do historii choroby, uruchamia w ten sposób wirtualne wsparcie, które porównuje dane z zapisaną literaturą naukową i po dokonaniu analizy zadaje lekarzowi dodatkowe pytania. Po uzyskaniu odpowiedzi, sugeruje diagnozę i sposób postępowania. Wszystko odbywa się w pełni automatycznie i bardzo szybko. Szczególnie w przypadku rzadkich chorób niespotykanych przez lekarza na co dzień, systemy takie niosą nieocenione wsparcie.

Rozwiązania tego typu zbliżają się wiedzą do wiedzy lekarza. Są w stanie czerpać dane z urządzeń telemedycznych, samodzielnie zlecać i przeprowadzać dodatkowe analizy, a także stawiać diagnozę i wdrażać terapie. Należy pamiętać, że algorytmy będą tak dokładne, jak zakres i jakość wiedzy medycznej, na których bazują.

Wyzwania dla sztucznej inteligencji Czym urządzenie chce być bardziej przyjazne użytkownikowi, tym niestety rośnie komplikacja wprowadzanych danych i możliwość pomyłki. Wyobraźmy sobie najmniej przyjazny interfejs polegający na wypełnianiu pól wyboru. Wprowadzając płeć pacjenta, dając pole wyboru K/M, praktycznie rozwiązujemy problem. Możemy oczekiwać, że dane odnośnie płci zostaną wprowadzone poprawnie. Sprawa skomplikuje się, jeże-

pr a ktycz n ie

li pozostawimy możliwość wprowadzenia płci z klawiatury. W takim przypadku możemy się spodziewać wpisów „męska”, „mężczyzna” „m”, „k”, „kobieta”, „żeńska”, „ż” o kombinacjach wielkich i małych liter, o rozpoznawaniu polskich znaków nie wspominając. Programista musi przewidzieć wszystkie możliwości. Jeszcze większym wyzwaniem jest wprowadzenie interfejsu rozpoznawania mowy. Dowolność i swoboda w udzielaniu odpowiedzi może nieść problemy nawet w tak podstawowym pytaniu, jak pytanie o płeć, zażywane leki i przebyte choroby.

Dlatego dziś w pełni autonomicznie komunikujące się z pacjentem systemy są domeną fantastyki. I to nie z powodu ogromu wiedzy medycznej, ale trudności stworzenia interfejsów. Jak na razie wsparcie personelu medycznego wydaje się niezbędne. Potrzeba stworzenia

w pełni autonomicznych systemów AI w medycynie pojawiła się na dość nieoczekiwanej drodze – drodze do gwiazd.

Załogowa misja na Marsa jest coraz bliżej. Raczej nie należy się spodziewać tego, że w każdej załodze znajdzie się lekarz, a niestety wraz z odległością od ziemi, telemedycyna zależna od łączności traci na znaczeniu. Wymagane będą w takich misjach autonomiczne systemy diagnozujące i podejmujące decyzje terapeutyczne.

Podobnie jak misje kosmiczne wpłynęły na rozwój silników rakietowych, półprzewodników i izolatorów termicznych, tak i w dziedzinie rozwoju sztucznej inteligencji w zastosowaniach medycznych możemy w najbliższych latach spodziewać się przełomu.

Najważniejszym pytaniem, jakie zadają sobie dziś zarówno pacjenci jak i lekarze, jest: „czy sztuczna inteligen-

cja zastąpi lekarza?” Czy jest w stanie postawić diagnozę porównywalną do tej stawianej przez lekarza? Wydaje się, że dziś w ograniczonym zakresie jest w stanie zastąpić lekarza w patomorfologii, radiologii. W innych dziedzinach bez wątpienia jest w stanie ustrzec lekarza przed popełnieniem błędów i wesprzeć go w diagnozie. Wraz z rozwojem baz danych medycznych i sprawnością algorytmów, znaczenie AI będzie rosło, tak samo jak autonomia sztucznej inteligencji w medycynie. O ile jednak jestem w stanie wyobrazić sobie jeszcze za mojego życia automatycznych lekarzy lecących w kosmos i leczących astronautów, to jakoż nie mogę sobie wyobrazić robota wykonującego cięcie cesarskie. I co najważniejsze – medycyna to nie tylko ciało, ale i psychika. Sztuczna inteligencja nie zastąpi lekarza trzymającego dłoń umierającego pacjenta. 

» Algorytmy są tak dokładne, jak zakres i jakość wiedzy medycznej, na których bazują.«

OSOZ Polska 1/2020

33

n owe idee

E -zdrowie n a ś wiecie

WebMD

Harvard Business Review

How AI is Transforming Health Care

Adopting AI in Health Care Will Be Slow and Difficult

Jak AI transformuje ochronę zdrowia

Adaptacja sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia będzie trudna i długotrwała

Szpitale i gabinety lekarskie zbierają szereg danych o swoich pacjentach. Dzisiaj większość z nich znajduje się gdzieś lokalnie na serwerze i nie jest wykorzystywana w większym zakresie niż tylko do podejmowania pojedynczych decyzji dotyczących danego pacjenta. Ale powoli się to zmienia wraz z tym, jak rosną możliwości wymiany danych i ich przetwarzania przez algorytmy AI. „Już dziś zdrowie pacjentów jest analizowane przez AI. Ale nie zawsze jesteśmy tego świadomi” – mówi Chris Coburn, dyrektor ds. Innowacji w Partners HealthCare System, sieci szpitali z Bostonu.

AI pomogła dotychczas działom administracyjnym w rozliczeniach i lepszym wykorzystaniu zasobów placówek. Ale komputery wciąż doprowadzają wielu lekarzy i pacjentów do szaleństwa. Powodem jest czas spędzany na żmudnym wprowadzaniu danych, który kradnie cenne minuty na interakcję z pacjentem. Prawdą jest, że AI wchodzi do różnych obszarów działalności szpitali, pozostając na marginesie, jeżeli mówimy o bezpośredniej obsłudze pacjenta. Zwolennicy nowych technologii twierdzą, że dzięki AI będziemy mogli wcześniej diagnozować raka i opracowywać szybciej nowe leki. Systemy przetwarzające naturalny język na pismo pozwolą lekarzom wyrzucić klawiatury. Czujniki do noszenia i analiza danych zaoferują wgląd w stan zdrowia pacjentów w czasie rzeczywistym.

AI ma jednak swoje ograniczenia. Są tacy, którzy obawiają się, że digitalizacja medycyny będzie kosztować ludzi ich pracę.

Na przykład, gdy komputery będą w stanie interpretować obrazy medyczne dokładniej niż radiolodzy. Rosną pytania dotyczące prywatności danych w analizach Big Data. Nawet usuwając dane pacjenta (de-personalizacja), identyfikacja jest nadal możliwa na podstawie indywidualnych informacji genetycznych połączonych z miejscem zamieszkania. Sztuczna inteligencja jest ponadto głodna danych. Podczas gdy dziecko rozpoznaje różnicę między kotem a psem obserwując garść przykładów, algorytm potrzebuje 50000 punktów danych. Informatycy tworzący algorytmy cyfrowe mogą również nieumyślnie wprowadzić elementy dyskryminujące niektóre grupy osób. 

34

OSOZ Polska 1/2020

Sztuczna inteligencja, w tym uczenie maszynowe, oferuje zupełnie nowe możliwości, w tym kuszące perspektywy szybszego, dokładniejszego podejmowania decyzji klinicznych i przyspieszenia badań naukowych. Jednak nadal wiele kwestii dotyczących wartości klinicznej zastosowania AI pozostaje zagadką.

Także rozwiązania prawne blokują rozwój niektórych innowacji w tej dziedzinie. To powoduje, że zarówno twórcy technologii, jak i potencjalni inwestorzy zmagają się z problemem wdrażania AI do codziennej praktyki. Wyzwań jest sporo.

We wrześniu, Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) opublikowała „Politykę w zakresie funkcji oprogramowania i mobilnych aplikacji medycznych”. To seria dokumentów zawierających wytyczne opisujące, w jaki sposób agencja planuje regulować oprogramowanie wspomagające podejmowanie decyzji klinicznych (CDS), w tym oprogramowanie wykorzystujące algorytmy. Również od tego roku mobilne aplikacje zdrowotne podlegają w Europie certyfikacji analogicznej do urządzeń medycznych. Jednym z wyzwań, które należy wziąć pod uwagę, jest fakt, że systemy terapeutyczne lub diagnostyczne oparte na AI, z natury będą nadal ewoluować: oprogramowanie będzie aktualizowane i zmieniane w czasie, pojawią się nowe funkcje, algorytm będzie się rozwijał. Jak ten proces ewolucji uchwycić w ramach prawnych i monitorować, aby zapewnić bezpieczeństwo stosowania?

Oprócz bieżącej niejednoznaczności regulacyjnej, kolejnym kluczowym zagadnieniem stanowiącym wyzwanie w adaptacji aplikacji AI w warunkach klinicznych jest tzw. „black box”. Nie wszystkie procesy podejmowania decyzji przez AI można śledzić, a tym samym nie są one transparentne. Istnieje zagrożenie, że ktoś, celowo lub przez pomyłkę może wprowadzić nieprawidłowe dane do systemu, co doprowadzi do błędnych wniosków. W przypadku aplikacji mobilnej używanej przez tysiące pacjentów może się to przełożyć na tysiące błędnych diagnoz.

Innym wyzwaniem jest sceptyczne podejście pracowników medycznych. Aby zdobyć zaufanie lekarzy, twórcy systemów AI będą musieli jasno udowodnić pozytywny wpływ na np. jakość usług albo poprawę wyników klinicznych. 

n owe idee

Stanford Medicine

Tomorrow’s hospital today Szpital przyszłości dzisiaj Nowy szpital należący do Stanford Medicine (USA) to placówka, która może wyznaczać nowe standardy opieki. Projekt o wartości 2 miliardów dolarów jest wynikiem ponad dziesięcioletniej pracy, w tym sześciu lat budowy. Zaawansowana technologia i architektura gwarantujące komfort pracy lekarzy i pobytu pacjenta, uzupełnione zostały najnowocześniejszą technologią automatyzującą procesy logistyczne. Zatrudniony personel posiada najwyższe kwalifikacje medyczne i interpersonalne, pokoje dla pacjentów są przestrzenne i komfortowe (każdy z 368 pokoi wyposażony jest w pojedyncze łóżko i okno z widokiem na kojącą zieleń).

To zachwycające architektonicznie i spokojne miejsce leczenia jest również zaawansowanym inkubatorem rozwoju wizji medycyny personalizowanej. Wdrożone rozwiązania uwzględniają mechanizmy prognozowania i zapobiegania chorobom, precyzyjnego diagnozowania i leczenia. Łącznie 180 systemów tworzy ekosystem technologii wzajemnie ze sobą powiązanych, od tych sterujących oświetleniem przy łóżku do monitorowania zdrowia opartym na sztucznej inteligencji.

Proste czynności wykonują maszyny. Roboty transportują pościel i śmieci. Urządzenia medyczne używane przez pielęgniarki i lekarzy są podłączone do elektronicznej dokumentacji medycznej pacjentów, która jest aktualizowana w czasie rzeczywistym.

Specjalna aplikacja MyHealth przygotowuje pacjentów i prowadzi ich przez cały pobyt w szpitalu, zapewniając także zespołom opieki dostęp do elektronicznej dokumentacji medycznej pacjentów. W każdej chwili wiadomo, kto opiekuje się danym pacjentem. Technologia daje również pacjentom większą kontrolę nad otoczeniem: z pomocą tabletu mogą sterować oświetleniem, temperaturą, zasłonami oraz zamawiać jedzenie.

Oprócz tego dostępne są inne usługi, jak możliwość słuchania muzyki, zamówienia masażu lub wizyty z psem terapeutycznym.

EDM jest automatycznie aktualizowana przy każdej nowej czynności medycznej, zwalniając z uciążliwego ręcznego uzupełnienia dokumentacji. Systemy telemetryczne rejestrują dane z dowolnego urządzenia podłączonego do pacjenta, takiego jak monitor pracy serca, monitor nasycenia tlenem lub pompa infuzyjna, która dostarcza kontrolowane ilości płynnych leków lub składników odżywczych. Lekarze otrzymali podręczne urządzania przenośne, na które będą wysyłane powiadomienia i alarmy. Mogą oni przejrzeć alarm zaraz po jego otrzymaniu.

Oprócz powiadomień, połączeń telefonicznych oraz wiadomości tekstowych między pracownikami, urządzenia te zawierają spis personelu, informacje o dostępności lekarzy i dostęp do dokumentacji medycznej pacjenta. Czujniki obecne w każdym urządzeniu medycznym oraz w większości laptopów i innych urządzeń są również podłączone do systemu lokalizacji w czasie rzeczywistym w całym szpitalu. To prawdziwa sieć Internetu Rzeczy, w której dane przepływają automatycznie między urządzeniami, tworząc jeden zgrany system. 

OSOZ Polska 1/2020

35

n owe idee

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

Kumulacja innowacji doprowadzi do radykalnej zmiany Lekarzu, jeśli myślisz, że digitalizacja w ochronie zdrowia sprowadza się do elektronicznej dokumentacji medycznej i nie wpłynie znacząco na twoją pracę, jesteś w błędzie. Technologie i pro-cyfrowe zmiany administracyjno-prawne na rynku zdrowia szybko się nawarstwiają. Krystalizuje się nowy ekosystem ochrony zdrowia, a radykalne efekty odczują niebawem wszyscy.

Punkt ciężkości W 2014 roku, amerykańska Agencja Żywności i Leków (Food and Drug Administration) dopuściła na rynek pierwszy algorytm sztucznej inteligencji do zastosowań medycznych. Od tego czasu ich liczba z roku na roku szybko rosła, a do czerwca 2019 FDA zatwierdził

36

OSOZ Polska 1/2020

już łącznie 46 algorytmów. W błyskawicznym tempie zwiększa się finansowanie w obszarze zdrowia cyfrowego.

O ile w 2011 roku fundusze typu Venture Capital zainwestowały sumę 1,1 miliarda USD w startupy medyczne, w 2019 roku było to już ponad 7-krotnie więcej (8,4 mld USD). Niszowe jeszcze kilka lat

temu technologie, jak przykładowo telemedycyna, zaczynają się upowszechniać. Liczba technologii ubieralnych (tzw. wearables) wzrosła w latach 2015– 2019 z 13% do 33%. Równie szybko na popularności zyskuje śledzenie parametrów zdrowia z pomocą przykładowo mobilnych aplikacji. Jeszcze szybciej

n owe idee

upowszechnia się elektroniczna dokumentacja medyczna, e-recepty i e-skierowania, wypierając ich papierowe wersje. W niektórych wysokorozwiniętych krajach wszystkie dane medyczne gromadzone są wyłącznie w formie elektronicznej. Adaptacja zdrowia cyfrowego pociąga za sobą zmiany prawne oraz mobilizuje nawet najbardziej opóźnione cyfrowe organizacje do transformacji. Ubezpieczyciele zdrowotni zaczynają refundować koszty stosowania tzw. terapii cyfrowych bazujących na aplikacjach mobilnych czy urządzeniach telemedycznych.

Gdyby zebrać wszystkie dane dotyczące innowacji i technologii informacyjnych w ochronie zdrowie na jednym wykresie, zobaczylibyśmy wykładniczą linię trendu. A to oznacza, że zbliżamy się do punktu ciężkości, w którym digitalizacja sektora będzie odczuwalna przez wszystkich, zmieni reguły funkcjonowania całego rynku i sposób wykonywania zawodów medycznych. Nawet jeżeli dziś jeszcze nie wszyscy to widzą, dane mówią same za siebie.

Lekarz w nowym ekosystemie technologii W badaniu ankietowym przeprowadzonym przez Stanford Medicine i zaprezentowanym w raporcie „2020 Health Trends Report”, 47% lekarzy i 73% studentów medycyny przyznaje, że korzystają z dodatkowych kursów zawodowych, aby lepiej przygotować się do technizacji w ochronie zdrowia. Najpopularniejszymi tematami są: przetwarzanie danych i statystyki (data science), zarządzanie zdrowiem populacyjnym, doradztwo genetyczne, programowanie i sztuczna inteligencja. Nie bez powodu – lekarz przyszłości będzie nie tylko specjalistą od chorób, ale także specjalistą od zarządzania danymi i wyciągania wniosków na podstawie analiz statystycznych. Będzie się od niego wymagać tak samo znajomości wiedzy medycznej jak i sztucznej inteligencji. Do jego kompetencji – oprócz opieki nad pacjentami – będzie też należał współudział w projektach rozwojowych nowych technologii. Rośnie liczba dostępnych danych.

Zadaniem sztucznej inteligencji będzie ich wstępna analiza, ale to lekarz podejmuje ostateczne decyzje i musi wiedzieć, jak i gdzie szukać dodatkowych informacji. Rosnące znaczenie profilaktyki oznacza z kolei, że na podstawie dostępnych informacji w elektronicznej kartotece medycznej oraz parametrów moni-

torowanych przez pacjenta, lekarz będzie tworzył modele statystyczne, prognozy, scenariusze zdrowotne.

Tylko 7% lekarzy i 14% studentów/ rezydentów korzysta regularnie z systemów opartych na sztucznej inteligencji.

W przypadku technologii telemedycznych odsetek ten wynosi analogicznie 39% i 41%. W badaniu zapytano także, jaką wartość w procesie podejmowania decyzji klinicznych mają dane dostarczane przez pacjenta. 20% studentów medycyny/rezydentów i 23% lekarzy uważa, że informacje gromadzone samodzielnie przez pacjenta w aplikacjach zdrowotnych są bardzo cenne. Podobne wyniki odnoszą się do informacji gromadzonych przez tzw. urządzenia ubieralne (wearables). To pokazuje przepaść pomiędzy oczekiwaniami pacjentów, którzy korzystają z nowych technologii właśnie po to, aby lepiej monitorować stan zdrowia, a lekarzami nie widzącymi znacznej wartości w informacjach dostarczanych indywidualnie przez pacjenta. Trzeba liczyć się z tym, że pacjenci coraz częściej będą dostarczać dane, oczekując, że lekarz uwzględni je w procesie podejmowania decyzji.

Studenci medycyny i rezydenci w zdecydowanej większości (77%) uważają, że edukacja na studiach medycznych była pomocna w przygotowaniu do nowych technologii w ochronie zdrowia. W przypadku lekarzy już pracujących, ten odsetek wynosi 55%. Fakt, że lekarze i studenci dokształcają się w zagadnieniach dotyczących przykładowo sztucznej inteligencji świadczy, że system nauczania jest w tyle za trendami na rynku. Lekarze są zdania, że w przyszłości około jedna trzecia ich zadań zostanie zautomatyzowana. To ciekawy wynik pokazujący, że sami lekarze dostrzegają czynności, które z powodzeniem może wykonywać algorytm.

Transformacja na rynku zdrowia oznacza też, że do sektora wchodzą nowi gracze jak Google, Apple czy Amazon.

W kontekście danych medycznych, ten

» Praca lekarzy będzie pracą w dużej mierze opartą na danych.«

trend jest często krytykowany i odbierany bardziej jako zagrożenie niż szansa.

Zaskakująco, inaczej widzą to pracownicy medyczni. To, że firmy technologiczne niezwiązane z ochroną zdrowia oferują nowe usługi dla pacjentów, jest odbierane częściej pozytywnie (49% lekarzy i 45% studentów medycyny/rezydentów) niż negatywnie (30% lekarzy i 24% lekarzy rezydentów).

Praca lekarzy będzie pracą w dużej mierze opartą na danych. To szansa na to, aby poprawić wyniki leczenia, skupić się na profilaktyce, precyzyjnie diagnozować choroby i leczyć je w spersonalizowany sposób. Na nowych formach usług medycznych skorzystają pacjenci, ponieważ dane gromadzone w elektronicznej kartotece pacjenta odzwierciedlą pełny obraz zdrowia. Z drugiej strony lekarze czują się niepewnie patrząc w przyszłość i rozwój nowych technologii. Już dziś można obserwować zaburzenie równowagi pomiędzy pasją pracy z pacjentem a obciążeniami administracyjnymi. System edukacji musi zostać perspektywicznie uzupełniony nauką kompetencji, które okażą się kluczowe za 5–10 lat, a nie tylko jutro. W proces rozwoju technologii muszą być angażowani lekarze, bo to oni są użytkownikami końcowymi i nie mogą być obciążani rozwiązaniami, które zakłócają ich pracę, zamiast pomagać. W końcu zawód lekarza musi przejść transformację ideologiczną, z pracy skupionej na medycynie, w stronę profesji, która ma równie dużo do czynienia z danymi, statystyką i sztuczną inteligencją. 

Na ile przydatna była twoja edukacja w przygotowaniu na nowe technologie w ochronie zdrowia?

Studenci i rezydenci

18%

58%

22%

1%

bardzo przydatna przydatna niezbyt przydatna

Lekarze

19%

36%

30%

14%

nieprzydatna

OSOZ Polska 1/2020

37

n owe idee lektur a

Oni zmieniają ochronę zdrowia „Top Disruptors in Healthcare” to przekrojowy i aktualny przegląd polskich start-upów medycznych. Autorami raportu są Polska Federacja Szpitali oraz Młodzi Menedżerowie Medycyny. Znajdziemy w nim m.in. informacje o rozwijanych innowacjach, planach i osiągnięciach. „Ochrona zdrowia jest motorem innowacji” to przesłanie z 43 Światowego Kongresu Szpitali zorganizowanego przez International Hospital Federation w Muscat (Oman) w listopadzie 2019 r. Nasz sektor gospodarki, a szczególnie szpitalnictwo, może pochwalić się licznymi nowoczes-

38

OSOZ Polska 1/2020

nymi rozwiązaniami, zarówno technicznymi, jak i organizacyjnymi. To właśnie nauki medyczne i nauki o zdrowiu w połączeniu z postępowymi technologiami oraz efektywnym zarządzaniem są prawdziwą kopalnią innowacji w obecnych czasach. Inspiracją oraz lokomoty-

wą postępu w sektorze ochrony zdrowia są projekty powszechnie znane jako startupy, które w formie spolszczonej można określać jako tzw. młode biznesy. Wśród młodych biznesów znajdują się projekty z dyscyplin typowo medycznych, ale przede wszystkim – projekty interdyscyplinarne, łączące za pomocą technik informatycznych rozwiązania organizacyjne, zarządcze, technologiczne z procedurami diagnostycznymi, leczniczymi czy prognostycznymi.

Polska jest jednym z liderów regionu Europy Środkowej w obszarze startupów medycznych, co ma związek m.in. z dynamicznym wzrostem gospodarczym,

n owe idee

dużym zapotrzebowaniem na nowe projekty, ambitnym i dobrze wykształconym społeczeństwem oraz owocną współpracą międzynarodową. Nasz kraj zawdzięcza pozycję lidera w szczególności imponującej aktywności ludzi, przeważnie młodych, których śmiało można nazwać liderami innowacji oraz pionierami postępu w ochronie zdrowia. Ta w sumie niewielka grupa, tworząca wspierające się sieci networkingowe, także przy wykorzystaniu nowoczesnych kanałów komunikacji, nie dość, że sama realizuje

projekty młodego biznesu, to także inicjuje, pomaga oraz promuje inne startupy, tworząc niejako ekosystem młodego biznesu medycznego na skalę krajową oraz międzynarodową.

Raport jest inicjatywą realizowaną pod patronatem honorowym Ministerstwa Zdrowia, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Agencji Badań Medycznych, Polskiego Funduszu Rozwoju oraz pod patronatem kilkunastu innych organizacji rządowych i pozarządowych.

Powstał on dzięki współpracy podmio-

tów wspierających środowisko innowacji w sektorze medycznym – Głównymi Partnerami Raportu są AstraZeneca Pharma Poland oraz PZU Zdrowie, Partnerem Wspierającym jest Medicover.

W Raporcie zawarto opis 74 startupów medycznych, co według Polskiego Funduszu Rozwoju stanowi 50% rynku. Możemy także zapoznać się ze statystykami na temat finansowania polskich start-upów medycznych, poziomu rozwoju czy ekspansji zagranicznej. 

Top Distruptors in Healthcare Przegląd polskich startupów medycznych (173 stron).

Wejdź na stronę: https://bit.ly/30xNzAe lub zeskanuj kod

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1700 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Aneta Szczypek, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Iwona Magdalena Aleksandrowicz, Maciej Banach, Jarosław Frąckowiak, Mateusz Pawełczyk, Katarzyna Płoskonka, Rasu Shrestha, Łukasz Stopa, Wojciech Zawalski.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

OSOZ Polska 1/2020

39

n owe idee S T R E FA S TA R T- U P

Logistyka zarządzania krwią Wykorzystując mechanizmy uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji, system AIDA Blood, opracowany przez polski startup, pozwala zarządzać zasobami krwi, jej przechowywaniem oraz przetwarzaniem.

Na pytania odpowiada dr Mateusz Pawełczyk, Prezes Zarządu AIDA Diagnostics.

Jak zrodził się pomysł na stworzenie AIDA Blood?

Myślę, że pomysł był syntezą trzech rzeczy. Po pierwsze, wykształcenia mojego i jednego z założycieli – Michała Janiszewskiego. Oboje jesteśmy lekarzami, więc potrzeby ochrony zdrowia poznaliśmy już w trakcie studiów. Może nie doświadczyliśmy ich osobiście, bo mamy małe doświadczenie kliniczne, ale dużo obserwowaliśmy i rozmawialiśmy z lekarzami. Zrodziła się w nas silna potrze-

40

OSOZ Polska 1/2020

ba dokonania zmian na większą skalę, chcieliśmy pomóc lekarzom w codziennej pracy.

Po drugie, wszystkie osoby zaangażowane w projekt interesują nowe technologie, w szczególności możliwości uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji. Po trzecie zauważyliśmy, że przetoczenia składników krwi, czyli krwinek, płytek i osocza są bardzo częstą procedurą, a zazwyczaj nie jest łatwo zdecydować czy przetoczenie jest już konieczne.

To prowadzi do zachowawczego podejścia i wielu niepotrzebnych przetoczeń.

Nie można winić lekarzy, ponieważ natłok pracy, z jakim mierzą się obecnie, uniemożliwia systematyczne odświeża-

nie każdego aspektu wiedzy medycznej.

Syntezą tego wszystkiego jest system AIDA Blood, narzędzie wykorzystujące sztuczną inteligencję do wspierania decyzji lekarza dotyczących przetoczeń, dzięki czemu cały proces jest bezpieczniejszy dla pacjentów, prostszy dla lekarzy i tańszy dla szpitali i NFZ.

n owe idee Jaka jest bazowa funkcjonalność rozwiązania oraz wartość dodana dla pacjenta i lekarza?

Podstawą systemu jest system ekspercki bazujący na wytycznych i doświadczeniu klinicznym zespołu czołowych polskich ekspertów w dziedzinie transfuzjologii oraz moduł oparty na uczeniu maszynowym, który pomaga obliczyć ilość jednostek jaką należy przetoczyć danemu pacjentowi. Dzięki temu przetoczenia są bardziej spersonalizowane, a zebranie tych informacji z całego szpitala pozwala optymalizować nam logistykę zaopatrywania danej jednostki ochrony zdrowia w krew. Procedura przetaczania jest z zasady bezpieczna, ale zawsze istnieje małe ryzyko, że coś pójdzie nie tak, więc zminimalizowanie ilości transfuzji leży w interesie pacjentów. Pamiętajmy, że jest to rodzaj przeszczepu. Dzięki temu, że lekarzowi łatwiej zdecydować o przetoczeniu, praca zarówno jego jak i reszty personelu staje się choć trochę łatwiejsza, a liczba niepotrzebnych przetoczeń zredukowana do minimum.

Do tego udoskonalona zostaje logistyka całego procesu, co ogranicza koszty dla szpitali. Integracja z bazą danych szpitala pozwala na pełną automatyzację naszego oprogramowania. System dostępny jest z poziomu przeglądarki zarówno w komputerach, jak i telefonach lekarzy oraz pracowników banku krwi.

Jak wyglądał proces opracowania innowacji?

Moim zdaniem innowacja zaczyna się od problemu, który chcemy rozwiązać.

Widziałem jak niepotrzebny trud i rozbicie uwagi generowały decyzje o przetaczaniu. Nasz system jest mieszanką doświadczenia klinicznego świetnych lekarzy, prac naukowych, zaawansowanych narzędzi statystycznych i elementów AI. Musimy pamiętać, że tworząc innowacje dla szpitali w kraju, gdzie dominuje publiczny system ochrony zdrowia, ważne jest, aby w całym procesie uczestniczyły jednostki publiczne. W ten sposób mogliśmy poznać ich potrzeby. Bardzo duże orędownictwo otrzymaliśmy ze strony Narodowego Centrum Krwi, którego dyrekcja kibicuje innowacjom. Równie ważne było dla nas zaangażowanie Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, który wspiera nasz projekt od początku.

Nie możemy zapomnieć o Wojskowym Instytucie Medycznym, który jest współorganizatorem naszego badania klinicz-

nego. Ten ekosystem pozwolił nam odpowiednio pokierować rozwojem naszego projektu. Zaangażowanie samych lekarzy jest kluczowe, spora część naszego systemu opiera się na doświadczeniach klinicznych i wytycznych opracowywanych między innymi przez Prof. Jolantę Korsak oraz Prof. Piotr Radziwon. Moim zdaniem, w obecnych czasach, kiedy sztuczna inteligencja pozostaje w pewnym stopniu niewytłumaczalna, dobrze odtworzony system ekspercki, nie będzie odbiegał skutecznością zaawansowanym sieciom neuronowym. Wiemy z autopsji, że systemy trenowane na podstawie danych historycznych lekarzy są mniej dokładne niż te wnioskujące na podstawie dowodów naukowych, a ich przewagą jest to, że potrafią wytłumaczyć swoje rekomendacje. To, na czym skupiamy się najbardziej, to innowacja przez cyfrową transformację narzędzi wspierających decyzje lekarzy.

Jak rozwiązanie będzie rozwijane? Czy jest dostępne na rynku?

Obecnie skupiamy się badaniu klinicznym oraz procesie certyfikacji. Z uwagi na zmiany przepisów zachodzące w maju 2020 roku, staramy się jak najszybciej uzyskać certyfikat klasy IIb. Po zakończeniu tych procedur zaczniemy sprzedawać nasze narzędzie. Mam nadzieję, że do tego czasu będzie ono dostępne również jako dodatek do już obecnych w szpitalach systemów informa-

tycznych. Zdecydowanie dużo zmienia w naszym wypadku nawiązanie współpracy z firmą Sanquin, która ma wyłączność na organizację krwiolecznictwa w Holandii. Mamy nadzieję, że wykorzystując ich dane usprawnimy niektóre elementy systemu oraz uruchomimy kolejne funkcje, które doprowadzą nas ostatecznie do całkowicie automatycznego systemu optymalizującego zarządzanie krwią na określonym terenie, koordynując zarówno zachowania lekarzy jak i dawców krwi.

Jaka jest główna grupa docelowa rozwiązania?

Naszą grupą docelową są wszystkie szpitale, którym zależy na poprawie opieki nad pacjentem i ograniczeniu zbędnych kosztów. Mogą to być zarówno prywatne jak i publiczne jednostki. W długofalowych planach interesuje nas nawiązywanie współpracy z ubezpieczycielami, którym opłacałoby się wspieranie lekarzy w podejmowaniu najlepszych decyzji. Oczywiście nie chcemy ograniczać się tylko do naszego kraju, chociaż zależy nam, żeby najpierw poprawić sytuację tu na miejscu.

Jaka jest Wasza misja?

W perspektywie 10 lat obniżyć światowe zużycie krwi o 20% i sprawić, żeby była dostępna dla 30% ludzi, którzy nie mają dzisiaj szans na transfuzje. 

» Podstawą systemu AIDA jest system ekspercki bazujący na wytycznych i doświadczeniu klinicznym zespołu ekspertów w dziedzinie transfuzjologii.«

OSOZ Polska 1/2020

41

ZAPRASZA

osoz world

Storing medical information below the skin’s surface MIT engineers have developed a way to store medical information under the skin, using a quantum dot dye that is delivered, along with a vaccine, by a microneedle patch. The dye, which is invisible to the naked eye, can be read later using a specially adapted smartphone.

Every year, a lack of vaccination leads to about 1.5 million preventable deaths, primarily in developing nations. One factor that makes vaccination campaigns in those nations more difficult is that there is little infrastructure for storing medical records, so there’s often no easy way to determine who needs a particular vaccine.

MIT researchers have now developed a novel way to record a patient’s vaccination history: storing the data in a pattern of dye, invisible to the naked eye, that is delivered under the skin at the same time as the vaccine.

“In areas where paper vaccination cards are often lost or do not exist at all, and electronic databases are unheard of, this technology could enable the rapid and anonymous detection of patient vaccination history to ensure that every child is vaccinated,” says Kevin McHugh, a former MIT postdoc who is now an assistant professor of bioengineering at Rice University.

The researchers showed that their new dye, which consists of nanocrystals called quantum dots, can remain for at least five years under the skin, where it emits near-infrared light that can be de-

tected by a specially equipped smartphone.

McHugh and former visiting scientist Lihong Jing are the lead authors of the study, which appears today in Science Translational Medicine. Ana Jaklenec, a research scientist at MIT’s Koch Institute for Integrative Cancer Research, and Robert Langer, the David H. Koch Institute Professor at MIT, are the senior authors of the paper.

An invisible record Several years ago, the MIT team set out to devise a method for recording vaccination information in a way that doesn’t require a centralized database or other infrastructure. Many vaccines, such as the vaccine for measles, mumps, and rubella (MMR), require multiple doses spaced out at certain intervals; without accurate records, children may not receive all of the necessary doses.

OSOZ Polska 1/2020

43

osoz world

» Can the medical record of the future be stored within the patient’ s skin in a minimally invasive way.« “In order to be protected against most pathogens, one needs multiple vaccinations,” Jaklenec says. “In some areas in the developing world, it can be very challenging to do this, as there is a lack of data about who has been vaccinated and whether they need additional shots or not.”

To create an “on-patient,” decentralized medical record, the researchers developed a new type of copper-based quantum dots, which emit light in the near-infrared spectrum. The dots are only about 4 nanometers in diameter, but they are encapsulated in biocompatible microparticles that form spheres about 20 microns in diameter. This encapsulation allows the dye to remain in place, under the skin, after being injected.

The researchers designed their dye to be delivered by a microneedle patch rather than a traditional syringe and needle.

Such patches are now being developed to deliver vaccines for measles, rubella, and other diseases, and the researchers showed that their dye could be easily incorporated into these patches.

The microneedles used in this study are made from a mixture of dissolvable Specialized dye, delivered along with a vaccine, could enable “on-patient” storage of vaccination history (photo credit: Second Bay Studios).

44

OSOZ Polska 1/2020

sugar and a polymer called PVA, as well as the quantum-dot dye and the vaccine.

When the patch is applied to the skin, the microneedles, which are 1.5 millimeters long, partially dissolve, releasing their payload within about two minutes.

By selectively loading microparticles into microneedles, the patches deliver a pattern in the skin that is invisible to the naked eye but can be scanned with a smartphone that has the infrared filter removed. The patch can be customized to imprint different patterns that correspond to the type of vaccine delivered.

“It’s possible someday that this ‘invisible’approach could create new possibilities for data storage, biosensing, and vaccine applications that could improve how medical care is provided, particularly in the developing world,” Langer says.

Effective immunization Tests using human cadaver skin showed that the quantum-dot patterns could be detected by smartphone cameras after up to five years of simulated sun exposure.

The researchers also tested this vaccination strategy in rats, using microneedle patches that delivered the quantum dots along with a polio vaccine. They found that those rats generated an immune re-

sponse similar to the response of rats that received a traditional injected polio vaccine.

“This study confirmed that incorporating the vaccine with the dye in the microneedle patches did not affect the efficacy of the vaccine or our ability to detect the dye,” Jaklenec says.

The researchers now plan to survey health care workers in developing nations in Africa to get input on the best way to implement this type of vaccination record keeping. They are also working on expanding the amount of data that can be encoded in a single pattern, allowing them to include information such as the date of vaccine administration and the lot number of the vaccine batch.

The researchers believe the quantum dots are safe to use in this way because they are encapsulated in a biocompatible polymer, but they plan to do further safety studies before testing them in patients.

“Storage, access, and control of medical records is an important topic with many possible approaches,” says Mark Prausnitz, chair of chemical and biomolecular engineering at Georgia Tech, who was not involved in the research. “This study presents a novel approach where the medical record is stored and controlled by the patient within the patient’s skin in a minimally invasive and elegant way.”

The research was funded by the Bill and Melinda Gates Foundation and the Koch Institute Support (core) Grant from the National Cancer Institute.  Source: MIT

osoz world

What the radiologist need to know about artificial intelligence To dispel growing doubts among radiologists, the European Society of Radiology (ESC) has published a brief white paper to explain the possible application of AI in radiology, its ethical and professional impact, and future evolution.

Hype leads to misunderstanding Many professionals are lost between scientifical facts and buzz words like AI, radiomics, algorithms, machine learning etc. Some have concerns that precise and efficient algorithms will replace the radiologists very soon. The media regularly informs about AI-based systems that outperform doctors in analyzing medical images. In an article recently published in Nature, Scott Mayer McKinney from Google Health describes an AI system that outperforms expert radiologists in accurately interpreting mammograms from screening programs. The research was conducted on mammograms for 25,856 women in the United Kingdom and 3,097 women in the United States.

AI in radiology is growing rapidly – medical images consist of pixels that can be easily analyzed by algorithms. What’s

more, with a precision higher than a human eye.

Improving the decision process Even if AI does add significant value to image interpretation, there are implications outside the traditional radiology activities of lesion detection and characterization. In radiomics, AI can foster the analysis of the features and help in the correlation with other omics data. Imaging biobanks would become a necessary infrastructure to organize and share the image data from which AI models can be trained. AI can be used as an optimizing tool to assist the technologist and radiologist in choosing a personalized patient’s protocol, tracking the patient’s dose parameters, providing an estimate of the radiation risks. AI can also aid the reporting workflow and help the linking be-

tween words, images, and quantitative data. Finally, AI coupled with CDS can improve the decision process and thereby optimize clinical and radiological workflow.

“Who will be responsible for an algorithm’s errors? Probably the radiologist.

However, if we do not understand the rationale behind a software’s decision, are we willing to trust it, or would we rather continue following our instincts? But then what was the point in asking the algorithm in the first place? Similarly, there may be other ethical issues that will arise once artificial intelligence finds its way into clinical practice,” argues Daniel Pinto dos Santos from the European Society of Radiology.

Key points of the white paper • Outside the traditional radiology activities of image interpretation, AI is estimated to impact on radiomics, imaging biobanks, clinical decision support systems, structured reporting, and workflow.

• The key factor of AI performance is training with big and high-quality data to avoid overfitting and underfitting.

• The three laws of robotics could be applied to radiology, where the “robot” is the “AI medical imaging software.”

• If AI is used in clinical practice, the main medico-legal issue that then arises is “who is responsible for the diagnosis.”  To download the white paper, go to: https://bit.ly/2TNlGmJ

OSOZ Polska 1/2020

45

systemy i sprz ę t

Portal Pacjenta Portal Pacjenta oPtyMalizuje Procesy Placówki Medycznej, w których uczestniczy Pacjent PoPrzez: wygodne umawianie/odwoływanie wizyt przez pacjenta w ramach rejestracji internetowej, podnoszenie bezpieczeństwa ordynacji leków dla pacjenta w placówce dzięki: - wprowadzonym przez pacjenta informacjom o jego uczuleniach, - udostępnieniu pacjentowi możliwości sprawdzania interakcji między lekami przepisanymi w placówce i lekami zaordynowanymi poza placówką (pacjent ma możliwość dodania takich leków własnoręcznie) udostępnianie pacjentowi informacji związanych z historią jego leczenia w placówce bez potrzeby angażowania w tym celu personelu placówki (wyniki badań, dokumentacja medyczna itd.), bezkosztowe monitorowanie zadowolenia pacjentów lub pozyskiwanie od nich ważnych informacji wspomagających koordynowaną opiekę zdrowotną , zamawianie wystawienia recept na stale przyjmowane przez pacjenta leki, oszczędzające czas pracy lekarza.

46

OSOZ Polska 1/2020

‫ ط‬Możliwość przeglądania leków przepisanych przez lekarzy ‫ ط‬Możliwość zamówienia leku przyjmowanego stale przy chorobie przewlekłej

systemy i sprz ę t ‫ ط‬Dostęp do wyników badań

‫ ط‬Możliwość wypełnienia ankiety wysłanej przez placówkę

‫ ط‬Możliwość komunikacji z pacjentem poprzez wysyłanie na Portal informacji np. o konieczności zapoznania się regulaminem, przypomnienie o wizycie, możliwości wypełnienia ankiety

‫ ط‬Możliwość sprawdzenia interakcji pomiędzy przyjmowanymi lekami ‫ ط‬Możliwość przeglądania dokumentacji medycznej wygenerowanej w placówce

‫ ط‬Możliwość rejestracji do lekarzy ‫ ط‬Przeglądanie listy zaplanowanych wizyt ‫ ط‬Przeglądanie listy odbytych wizyt

‫ ط‬Możliwość wprowadzenia uczuleń na leki, która to informacja trafia do lekarza wypisującego receptę

OSOZ Polska 1/2020

47

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

49

FELIETON Rynek apteczny w 2019 w liczbach

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (grudzień 2019)

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (grudzień 2019)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (grudzień 2019)

65

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki stosowane w obturacyjnej chorobie płuc

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Rynek apteczny w 2019 w liczbach Rok 2019 był kolejnym rokiem, kiedy mogliśmy zaobserwować wzrost wartości rynku farmaceutycznego. Obecnie wynosi już 35,73 mld zł.

Złożyły się na niego zarówno wzrost ilości sprzedawanych opakowań (obecnie to już 1,64 mld opakowań, w tym coraz więcej z nowych wprowadzeń), jak również wzrost średniej ceny produktu (21,47 zł).

Maciej Rek Kierownik Praktyki Aptecznej, PEX PharmaSequence

Wyniki sprzedaży dla różnych segmentów rynku różnią się znacząco. Najszybciej, wartościowo (w cenach detalicznych sprzedaży do pacjenta/konsumenta) rośnie – rok do roku – segment wyrobów

OSOZ Polska 1/2020

49

MONITOR ZDROWOTNY

50

OSOZ Polska 1/2020

wartość sprzedaży w roku [mld]

12 10

10,00

10,37

10,47

10,60

10,78

11,23

18% 15%

12,3% 8

12%

6

9%

7,9% 6,1%

4 3,8% 2 0

2014

2015

6%

4,8%

1%

1,2%

2016

2017

1,7%

2018

4,1%

2019

3%

zmiana w stosunku do poprzedniego roku zmiana skumulowana od 2014 roku

Rynek Rx refundowany, wartość sprzedaży brutto (PLN)

0%

8,02

wartość sprzedaży w roku [mld]

8 7 6

6,59 5,78

6,94

30% 25,2%

25%

20,0%

4

20%

13,8%

3 2 3,8%

1

15% 10,8%

9,7% 5,4%

2014

2015

40% 35%

6,00

5

0

38,7%

7,24

2016

2017

10% 5%

4,3% 2018

2019

zmiana w stosunku do poprzedniego roku zmiana skumulowana od 2014 roku

Rynek Rx pełnopłatne, wartość sprzedaży brutto (PLN)

0%

7,83

wartość sprzedaży w roku [mld]

8 7 6

6,66 5,82

6,91

7,32

34,4%

6,11

35% 30%

25,8%

5

25% 18,7%

4

20%

14,5%

3

15% 10%

2 4,9%

1 0

40%

2014

2015

9,1%

2016

3,7%

2017

5,9% 2018

6,9% 2019

5%

zmiana w stosunku do poprzedniego roku zmiana skumulowana od 2014 roku

Leki OTC, wartość sprzedaży brutto (PLN)

0%

44,4%

4,5 4,0

3,67

3,5 3,0

2,92

3,18

3,80

3,96 35,3%

4,22

40% 35%

30%

30%

25,6%

2,5

25%

2,0

20%

15,6%

1,5

15% 10%

1,0 8,7%

0,5 0

45%

2014

2015

3,6%

2016

2017

4%

2018

6,8% 2019

5% 0%

zmiana w stosunku do poprzedniego roku zmiana skumulowana od 2014 roku

Suplementy, wartość sprzedaży brutto (PLN) wartość sprzedaży w roku [mld]

medycznych (aż o 11,4%); leki pełnopłatne na receptę o 10,8%; segment OTC o 6,9%; segment suplementów o 6,8%, leki refundowane o 4,1%, zaś segment kosmetyków – o 3,3%.

W roku 2019 niewiele zmieniło się w rankingu „popularności” substancji czynnych. Nadal, wartościowo, dominują „molekuły przeciwzakrzepowe.”

Pierwsze miejsce okupuje rivaroxabanum, a trzecie enoxaparinum. Obie te molekuły cechują się dwucyfrową dynamiką wzrostu rok do roku, na środku „podium” uplasował się ibuprofenum.

Pod względem ilościowym, lepiej oddającym „dystrybucję epidemiologiczną”, króluje ibuprofenum. Drugi w rankingu jest bisoprolol, a trzeci – kwas acetylosalicylowy.

Brak też zaskoczeń w rankingach sporządzonych na podstawie klasyfikacji OTC PEX (autorska klasyfikacja produktów bez recepty PEX PharmaSequence, na wykresach poziom najbardziej ogólny). Środki na przeziębienie, witaminy/minerały/toniki oraz leki na przewód pokarmowy i metabolizm to, podobnie jak w zeszłym roku, liderzy w kategorii wartości sprzedaży w roku 2019.

W przypadku ilości sprzedaży, kolejność kategorii jest inna: przeziębienie, przewód pokarmowy i metabolizm oraz witaminy/minerały i toniki.

Interesujący obraz rynku przedstawia się również, gdy spojrzymy z perspektywy pojedynczej apteki. Obroty przeciętnej apteki w Polsce z roku na rok rosną.

Wpływ na to mają zarówno utrzymujący się w kolejnych latach wzrost wartości rynku oraz spadająca liczba aptek. Na koniec roku 2019, liczba aptek (łącznie z punktami aptecznymi) wynosiła 13 843 i zmniejszyła się w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy o 689. Czy ten spadek nadal będzie się utrzymywał? Nie widać powodów, by trend spadkowy został zahamowany.

Mogłoby się wydawać, że te trendy mają korzystny wpływ na kondycję aptek. Jednak nie do końca tak jest. W dalszym ciągu obserwujemy spadek marży aptecznej. Mówiąc o kondycji aptek należy pamiętać również o wzroście kosztów prowadzenia apteki takich jak: czynsz, media czy wynagrodzenia personelu. Dopiero po uwzględnieniu tych czynników możemy mówić o rzeczywistej kondycji aptek, która ma faktyczny wpływ na liczbę zamykanych placówek.

Analizując przeciętną aptekę, różnice w miesięcznych obrotach dla aptek indy-

MONITOR ZDROWOTNY

widualnych, sieciowych i APK (Afiliacje Poza-Kapitałowe, dawniej zwane sieciami wirtualnymi i grupami zakupowymi) są znaczne. Średnie obroty apteki sieciowej w grudniu 2019 wyniosły 309 tys. zł, apteki indywidualnej – 145 tys. zł, a apteki należącej do APK – 185 tys. zł. Biorąc pod uwagę średnią aptekę i jej obrót (243 tys. zł), obserwujemy wzrost rok do roku na poziomie 13,6%.

Przed rokiem na rynku funkcjonowało 401 sieci aptecznych, które zarządzały 6903 aptekami. Mówiąc o sieciach, mam tu na myśli sieci apteczne wraz z ich franczyzami. W ciągu ostatnich dwunastu miesięcy na rynku aptecznym nastąpiła dalsza konsolidacja rynku, która przyczyniła się do spadku liczby istniejących sieci aptecznych, których – według PEX – jest obecnie 369. Warto jednak zauważyć, że zarządzają one większą niż rok temu liczbą aptek (7121 aptek).

Przy obecnej liczbie aptek oznacza to, że już ponad połowa aptek zarządzana jest przez sieci apteczne. Spadająca liczba sieci jest wynikiem dwóch czynników.

Po pierwsze, postępującej konsolidacji rynku i przejmowania aptek przez sieci, a po drugie – zamknięć aptek w małych sieciach, powodujących że podmiot zali-

wartość sprzedaży w roku [mld]

1,8

40%

1,65

1,6

1,50

1,4

35%

1,53

1,48

1,34

1,30

30%

27,1%

25%

1,2 1,0

17,7%

15,7%

0,8 0,6

20%

14,3%

15% 10%

11,8%

8,0%

0,4 3,5%

0,2

5%

3,0%

0%

-1,2%

0

2014

2015

2016

2017

2018

zmiana w stosunku do poprzedniego roku zmiana skumulowana od 2014 roku

Kosmetyki, wartość sprzedaży brutto (PLN)

-5%

2019

wartość sprzedaży w roku [mld]

3,0

58,2% 2,51

2,5 2,09

1,93

2,0

1,73

1,58

2,25

50% 40%

42,0%

32,2%

60%

1,5

30% 22,1% 20%

1,0 8,9%

0,5 0

2014

12,1%

2015

2016

11,4%

8,3%

7,4%

2017

2018

2019

10%

zmiana w stosunku do poprzedniego roku zmiana skumulowana od 2014 roku

Wyroby medyczne, wartość sprzedaży brutto (PLN)

0%

700 600 500 400

15%

612

11,6%

438

11,3% 387

9,4%

300

353

320

306

300

281

261

260

3,7%

1,8% 2,2%

100

15%

12,7%

12%

8,7%

6,2%

200

18%

15% 12,9%

z miana w stosunku do poprzedniego roku

wartość sprzedaży w roku [mln]

Top 20 molekuł (wg wartości sprzedaży w cenach detalicznych brutto) wraz z ewolucją (2019 vs 2018)

8% 224 3,4%

217

214

1,7% 1,9%

0

4,9%

4,5% 208

202 2,9%

201

195

9% 6%

190 191

181

3% 0%

-0,4%

-3%

LI LO O , PR S O NA AS N ET CI M IO M UC LU OP S LO PR O I IV N UM O L EB N CAS ERO NI M I TI T L U U E O RID FL ALM TAZ LO S E H M C LO RO M XY YD U N H PI ZA M N U M N LA U SI O RT LO PA SU AS M M M TA U U N IC LI YL SU IC IN M AL U LS M ID TY LU O AC E AC AZ M PR U TO N E N TI AT A PA IL ST EX VA ET SU AN RO R AT M IG U AB D I D N O M ES D LU BU LO O PR SO M BI LU M RI U IP N M TI RA TA M AS I DU RV IN RI O O RM HL AT FO C O M ET R U M YD AC H N FE U M LO RIN IC D APA M X U O RIC M EN AT U N N FE M O U PR N U BA IB XA RO VA

RI

30

50% 29,9

40% 23,2

25

22,9

21,5

20 15 10

3%

10,7%

8% -0,5%

5

20,7

3,6%

30% 19,3

16,7

16,1

15,6 10,9%

5,7% -1,6%

1,2%

15,2 7,9%

14,2% 14,5

13,7

13,5

4,7% 2,2% 1,8%

13,5

13,7% 13,0 2,3%

11,6

20% 7,5% 9,44

8,84

2,5% 8,84

10% 0%

8,15

-2,2% -12,3%

0

z miana w stosunku do poprzedniego roku

ilość sprzedaży w roku [mln]

Top 20 molekuł (wg ilości sprzedaży) wraz z ewolucją (2019 vs 2018) 35

-10% -20%

M U N RI ., VE ID C TA A RO IC M D B U R ID M CO OS U N AS T RU FE O PR M TO LU KE ZO RA EP M M LU O LO O IV M U M EB N IN IP INU D X LO RO Y M AM TH U M VO RIC LU O LE AT M N TA CE M RA U ID PA AM LI AP LO D IN PROAS NI M O N LI U ET CI O RID M UC TAZ LO S E H M C M U LO O R N XY YD ATI H ST M VA U IN SU T RO TA AS M RV U O AC AT N M FE LU LO O IC D AZ M PR I DU I TO N MINLOR R H PA FO OC ET R M D Y M M H LU CU RI LI IP M CY LI RA A M U LS ID TY M AC E LU AC LO O PR M U SO N

BI

FE O PR

U

IB

OSOZ Polska 1/2020

51

MONITOR ZDROWOTNY

3500

3242

35%

47,5%

3000

30%

2500

20% 1371

1500 7,1%

1000 500

25%

2070 2045

2000

8,5%

6,7%

987,2 975,2

10,4% 9,4%

9,4%

868,4 842,1

3,1%

8,1%

11,3% 750,1 7,2%

13% 9,3%

9%

574,3 555,6 494,4 403,1

10,9%

12,5%

10,8%

13,3%

15%

6,8%

5,5%

278,4 250,4 226,9 223,5 183,1

0

42,59 23,59

10%

z miana w stosunku do poprzedniego roku

wartość sprzedaży w roku [mln]

Top klas OTC PEX (wg wartości sprzedaży w cenach detalicznych brutto) wraz z ewolucją (2019 vs 2018)

5% 0%

Y ZN YC ED X M -R N ĘT O N RZ X SP TY N-R YM A/ RA O N RI A N Z Y YC EP SO PR RAT UT CE E A E AK AŁ EP AP ZA ST PR ER U E U T OPA ZO AŁ NI PO N E S T ŁA JA IM ZO ZIA AC N IA PO D G ĘG O L LO E IE O W -P EK KO A IN YM N N G U Y ZN ST U TR AT C A PA AR TY M O P EU JA ŁY PRE AP IA - R ER A TE N U AT I M UST AN Y A Ł W O M ZIA JA D CZ O O Y M W E O AD W W KŁ IO U ER N N IE W AD ŻY KŁ Y U W AT Ó SŁ AR E Y EP ZN ZM PR Y YC D ST O ZĄ N AR G N A I D IA Y EN ST ĄŻ TE E W KR IA LO AD G BÓ KŁ LO U W O CI AT ZE M PR ER Y D AT Y AR W EP TA PR IS Y IE W ŚN O I IĘ I M RM YK IK N KA ET TO PO M SM D IZ ŁY/ KO Ó L A W BO ER ZE TA IN PR ME /M Y I IN AM IE IT N W IE ĘB ZI ZE PR

250 200

15%

10,8% 138,2

150

3,1%

100 50

20%

26,5% 200,3

-1,4%

127,1 1,4%

6,1% 78,1

3,8% 3,5% 2,7% 3,4%

1,9%

66,1

62,4

48,1

47,1

9,4%

10%

7,1%

6,8% 4,5%

3,1% 3,6%

3,2%

5%

1% 26,4

25,0

0

24,5

23,6

-1,7% 18,4

16,3

15,7

14,3

13,1

8,17

2,50

0,71

0%

z miana w stosunku do poprzedniego roku

ilość sprzedaży w roku [mln]

Top klas OTC PEX (wg ilości sprzedaży) wraz z ewolucją (2019 vs 2018)

-5%

Y ZN YC ED X M -R N ĘT O N RZ Y SP AT A/ RI AR ZA U EP SO PA -RX M PR CE O N Y AK ŁE EN NO ZN A ST I M TY TYC ZO A U IA G AR E PO P AP JA LO O PRE ER AC T EK IN AŁE IU ĘGN YM G N N ST A EL Ł TY CZ I ZO ZIA - P RA TY PO D NA PA EU O RE AP ST U -P R A A TE WE N U M IO JA UST ANI N IE A Ł W M ZIA ŻY JA D Y O Y AT W AR O E EP CZ ZN O PR YC M ST AD O N KŁ G U W IA Ó D Y SŁ Y ST ZM TE Y Y E D W W O ZĄ KO W AR N ER N U N TR AD PA O KŁ U ŁY IA IA ER N E AT ĄŻ M KR Y AD AW KŁ ST U I IE ŚN I IĘ E M YK W ET O IA L G SM BÓ LO I KO W O IK CI AT N ZE M TO PR ER Y/ Y D AŁ AT Y ER AR W IN O EP M Y/ PR RM IN KA AM PO M IT D IZ W Ó L W BO ZE TA IE PR ME EN I I ĘB ZI ZE

PR

Komentarz

2019: złudzenia i rzeczywistość dr Jarek Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Niektórzy odetchnęli z ulgą, że rok 2019 się skończył. Wielu patrzy w przyszłość z nadzieją, ale też obawami. Ubiegły rok obfitował w wiele wydarzeń. Rynek apteczny rośnie, liczba aptek spada, e-recepta nie hula (u lekarzy, apteki są gotowe), pierwszy raz – tak wyraźnie – doświadczamy problemu koncentracji produkcji API w krajach azjatyckich (szczególnie w Chinach).

Spadek liczby aptek, przy rosnącym rynku, zrodził nadzieje na wzrost rentowności. Jednak nie ma w tych procesach automatyzmu. Wzrosły i wzrosną koszty pracy, czynszów, mediów. Kon-

52

OSOZ Polska 1/2020

kurencyjność nie spada tak gwałtownie, a jeżeli tak się w danym regionie dzieje, to kosztem aptek w gorszej sytuacji finansowej, mniej nowocześnie zarządzanych.

Paradoksalnie, spadek ilości aptek mógł wydłużyć „żywot” niektórych z nich, ale nie oznacza, że utrzymają się na rynku. Zmiany na rynku dystrybucji, owocujące chociażby większą trudnością w uzyskaniu kredytów kupieckich, szybszymi terminami spłat oraz rosnącą rolą dystrybucji bezpośredniej, od dawna odbijają się na płynności finansowej niemałej liczby aptek. Szybkiego remedium na takie bolączki nie widać. W niektórych przypadkach pomoże zmiana modelu zarządzania czy afiliowanie się

czany dotychczas do segmentu sieciowego po zamknięciu jednej ze swoich aptek ma ich już maksymalnie 4 i wtedy zaliczany jest do segmentu aptek indywidualnych.

Rok 2019 był rokiem e-zdrowia. Wdrożone rozwiązania informatyczne dotyczące e-recepty, ZSMOPL, dyrektywy fałszywkowej czy eZWM pochłonęły sporo energii. Jednocześnie spadająca liczba aptek wcale nie powodowała zmniejszania konkurencji pomiędzy aptekami, lecz wymagała dużego zaangażowania właścicieli aptek działających na tym rynku.

PEX PharmaSequence aktualnie prognozuje w 2020 roku wzrost wartości rynku aptecznego w zakresie 4 do 5%.  Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence (ok. 6 200 aptek) umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom i dołączającym do Aptecznego Banku Danych podmiotom – dostęp do szczegółowych analiz.

Autor: Maciej Rek – Kierownik Praktyki Aptecznej, e-mail: maciej.rek@pexps.pl

z innymi podmiotami w celu ograniczenia kosztów zakupu towaru.

Braki wybranych leków związane z „syndromem chińskim” ujawniły zależność branży (co ważniejsze: zdrowia i życia pacjentów) od organizacji produkcji. Kolejne złudzenie o „bezpieczeństwie dostaw” pada. Jeżeli rozwiązaniem ma być „własne API”, polskie czy z UE, to wymaga to inwestycji i lat. Być może nie ma odwrotu. Leki od tego nie stanieją na pewno.

Co będzie w 2020? Na pewno nowelizacja ustawy refundacyjnej. Jeżeli obwieszczenia będą publikowane rzadziej, to ułatwi to życie nie tylko branży, ale i pacjentom. A są jeszcze przynajmniej trzy „gorące tematy”: opieka farmaceutyczna, RTR i marżowość aptek. Jestem pewien, że temperatura debat w tych obszarach będzie wysoka. Czy przełoży się na jakieś decyzje? Chyba nikt w tej chwili tego nie wie. 

MONITOR ZDROWOTNY

R a n ki n g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Grudzień 2019 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w grudniu 2019

1

POLPHARMA

2

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

PRADAXA

3

NEOPARIN

LEKI NA RECEPTĘ

3

KRKA

4

ADAMED

5

BAYER

6

SANOFI

7

SANDOZ

8

BAUSCH HEALTH

9

GLAXOSMITHKLINE

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

USP ZDROWIE

2

POLPHARMA

3

GLAXOSMITHKLINE

4

AFLOFARM

5

SANOFI

6

HASCO - LEK

7

TEVA RECKITT BENCKISER

9

PROCTER & GAMBLE

10

ANGELINI

4

NEBBUD

5

CLEXANE

6

FOSTEX

7

BISOCARD

8

ELIQUIS

9

ATORIS

10

INS. NOVORAPID

1

IBUPROM

2

GRIPEX

3

NUROFEN

NUTRICIA AFLOFARM USP ZDROWIE SIEĆ N.P.ZDROVIT OLIMP LABS POLPHARMA RECKITT BENCKISER BAYER OLEOFARM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM IRENA ERIS SANOFI PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE ZIAJA POLPHARMA NAOS BIOGENED PIERRE FABRE

         

LEKI OTC

         

9

STREPSILS

10

RUTINOSCORBIN

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON DICOFLOR NUTRAMIGEN BIOVITAL DOPPELHERZ D-VITUM NEOCATE MULTILAC SANPROBI

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4

APAP

5

VOLTAREN

6

NEOSINE

7

THERAFLU

8

ESSENTIALE

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

8

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w grudniu 2019

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA EMOLIUM LA ROCHE BIODERMA DERMEDIC AVENE CETAPHIL IWOSTIN

         

Więcej danych?

Wszystkich z Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 1/2020

53

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemiolo g icz n y

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W grudniu W ODNIESIENIU DO listopada

82 797 zł

89 305 zł

7 746 zł

9 505 zł

613 zł

635 zł

listopad

grudzień

listopad

grudzień

listopad

grudzień

1758 zł

22,70%

6508 zł

7,86%

22 zł

3,57%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2019 I 2018

905 790 zł

982 686 zł

73 691 zł

83 615 zł

11 691 zł

10 448 zł

2018

2019

2018

2019

2018

2019

9924 zł

13,47%

76 896 zł

8,49%

–1242 zł

–10,63%

grudzień WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Opolskie 70 868 zł Podkarpackie 73 367 zł Kujawsko-Pomorskie 75 888 zł

Warmińsko-Mazurskie 7 612 zł Podlaskie 7 641 zł Kujawsko-Pomorskie 7 699 zł

Opolskie 466 zł Kujawsko-Pomorskie 470 zł Podlaskie 492 zł

Wielkopolskie 102 432 zł Lubuskie 102 922 zł Mazowieckie 103 044 zł

Wielkopolskie 10 891 zł Mazowieckie 11 670 zł Lubuskie 11 845 zł

Lubuskie 714 zł Pomorskie 759 zł Mazowieckie 776 zł

ROK 2019 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 788 432 zł Opolskie 812 218 zł Kujawsko-Pomorskie 836 233 zł

Podkarpackie 67 314 zł Opolskie 68 807 zł Świętokrzyskie 69 234 zł

Kujawsko-Pomorskie 7 711 zł Podkarpackie 7 778 zł Opolskie 7 786 zł

Łódzkie 1 094 948 zł Wielkopolskie 1 123 912 zł Mazowieckie 1 142 243 zł

Lubuskie 94 394 zł Dolnośląskie 94 519 zł Mazowieckie 103 785 zł

Pomorskie 12 107 zł Dolnośląskie 12 127 zł Mazowieckie 12 996 zł

grudzień WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Brak spadków kosztów

Mazowieckie -1 873 zł Pomorskie -1 534 zł Łódzkie -1 437 zł

Dolnośląskie -22 zł Łódzkie -18 zł

Warmińsko-Mazurskie 8 386 zł Lubelskie 8 718 zł Lubuskie 10 082 zł

Małopolskie 2 120 zł Lubelskie 2 139 zł Lubuskie 2 737 zł

Małopolskie 38 zł Zachodniopomorskie 41 zł Lubelskie 42 zł

zestawienie KOSZTY W grudniu W OSTATNICH LATACH

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

54

OSOZ Polska 1/2020

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemiolo g icz n y

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƖƏƏƏƏ

prognoza

ѶƔƏƏƏ

roku okazał się miesiącem o największych kosztach leczenia.«

koszty, tys. zł

ѶƏƏƏƏ ƕƔƏƏƏ ƕƏƏƏƏ ѵƔƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƔƔƏƏƏ ƔƏƏƏƏ

» To październik 2019

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ

OSOZ Polska 1/2020

55

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemiolo g icz n y

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƏƏƏƏ

prognoza

ƖƏƏƏ

» Styczeń 2019 pobił

ѶƏƏƏ

koszty, tys. zł

ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ

rekord kosztów leczenia grypy i przeziębienia.«

ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

56

OSOZ Polska 1/2020

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemiolo g icz n y

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐѵƏƏ

» Zmiany miesięczne

ƐƓƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƑƏƏ

w kosztach leczenia alergii są w każdym roku podobne. «

ƐƏƏƏ ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ

OSOZ Polska 1/2020

57

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków grudzień | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO listopada

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

21,88 zł

24,86%

243 tys. zł

4230

0,33%

18,5 tys. zł

330

-0,03 zł

(

*

*

*

*

(

*

*

-0,12 zł

PROGNOZA NA

marzec

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 1/2020

(

suplementy

INNE

*

*

57,45% 24,50% 9,68% 10,24%

*

*

(

*

*

*

*

POZIOM REFUNDACJI

24,56% -0,88%

Dane historyczne sugerują, że koszty leczenia grypy i przeziębienia utrzymują się na bardzo wysokim poziomie do marca. Stąd też prognozujemy, że obrót w marcu w statystycznej aptece przekroczy 240 tys. zł. Wpływ na nie będzie miała sytuacja epidemiologiczna w zakresie grypy i przeziębienia.

Obrót statystycznej apteki w grudniu 2019 roku wyniósł 243 tys. zł. W porównaniu z listopadem 2019 roku był o 18,5 tys. zł wyższy (+8,2%). Jednocześnie był o 29 tys. zł większy (+13,3%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,4 mld zł. Oznacza to wzrost o 246 mln zł (+7,9%) w stosunku do listopada 2019 roku oraz wzrost o 238 mln zł (+7,6%) w stosunku do grudnia 2018 roku. Udział refundacji stanowił 24,56% obrotu aptecznego (–0,88 p.p. w porównaniu z listopadem 2019) i wyniósł 829 mln zł (+4,1%).

Obrót w statystycznej aptece w 2019 roku osiągnął poziom 2,62 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 12,8% (+297,5 tys. zł) oraz wzrost o 19,0% w stosunku do 2017 roku (+ 418 tys. zł). Rynek far-

58

*

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

57,45 zł

*

maceutyczny osiągnął wartość 37,2 mld zł. To odpowiednio o 2,6 mld zł więcej (+7,5%) niż w 2018 roku oraz o 4,2 mld zł więcej (+12,7%) niż w 2017 roku.

Wartość refundacji wyniosła 9,5 mld zł, co stanowiło 25,55% całkowitego obrotu aptecznego.

W grudniu, wskaźniki w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowały się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 79,4 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 53,3 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 108,6 tys. zł. W porównaniu z listopadem 2019 roku, dla wszystkich trzech kategorii zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 3,71 tys. zł (+4,9%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty peł-

nopłatne – 2,66 tys. zł (+5,2%), z kolei dla sprzedaży odręcznej – 12,3 tys. (+12,7%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,1 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 741 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,5 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był poniedziałek (11 117 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – środa (8 031 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 3 086 zł.

W grudniu 2019 roku, w stosunku do listopada 2019 roku, największy spadek sprzedaży zanotowaliśmy w przypadku leków na przewód pokarmowy oraz leków przeciwpasożytniczych. Największy wzrost zanotowaliśmy w przypad-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

ku produktów na układ oddechowy oraz centralny układ nerwowy Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów na przewód pokarmowy, układ sercowonaczyniowy oraz krew i układ krwiotwórczy. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy.

W grudniu średnia marża apteczna wyniosła 24,86%. To o 0,33 p.p. więcej niż w listopadzie 2019 roku oraz o 0,14 p.p. mniej niż w grudniu 2018 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 19,35% (+0,43 p.p. w stosunku do listopada 2019), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,92% (+0,51 p.p. w stosunku do listopada 2019), natomiast dla produktów OTC – 28,87% (+0,13 p.p. w stosunku do listopada 2019 roku).

W 2019 roku marża apteczna wyniosła 24,7%. Było to odpowiednio o 0,31 p.p. mniej niż w 2018 roku oraz o 0,52 p.p. mniej niż w 2018 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniosła 19,21% (+0,53 p.p. w stosunku do 2018 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,19% (–1,70 p.p. w stosunku do 2018 roku), a dla produktów OTC – 29,06% (–0,44 p.p. w stosunku do 2018 roku). Średnia cena za opakowanie leku w grudniu 2019 roku wyniosła 21,88 zł.

Cena ta w porównaniu do listopada 2019 roku spadła o 3 grosze. Porównując ją do ceny z grudnia 2018 obserwujemy wzrost o 87 groszy. W porównaniu z listopadem 2019 roku, w jednej kategorii sprzedażowej – recepty pełnopłatne – nastąpił spadek średniej ceny sprzedaży (wyniosła ona 26,89 zł, co stanowi spadek o 11 groszy). W pozostałych dwóch kategoriach zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży. Średnia cena za opakowanie leków wydawanych bez recepty uplasowała się na poziomie 17,08 zł (+0,18 zł). Dla leków sprzedawanych na recepty refundowane, średnia cena sprzedaży wniosła 28,80 zł (+0,24 zł) W grudniu statystyczną aptekę odwiedziło 2 230 pacjentów (wzrost o 330-tu pacjentów w stosunku do listopada 2019). 3 450 osób zakupiło produkty OTC, 950 – leki refundowane, a 860 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w trzecim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 15 a 21 grudnia. Wów-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach grudnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2019

grudzień 2018

ƐƓƏƏƏ ƐƒƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɣ

Ɠ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach grudnia – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2019

grudzień 2018

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 4,11% i hormony płciowe 10,44% układ oddechowy

5,55% układ mięśniowo-szkieletowy 12,99% przewód pokarm. i metabolizm

2,07% narządy zmysłów 4,08% leki przeciwzakaźne 0,31% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,42% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,07% krew i układ krwiotwórczy

11,65% układ sercowo-naczyniowy

1,09% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 2,95% dermatologia varia 11,01% 11,24% centralny układ nerwowy nieokreślona 16,03%

OSOZ Polska 1/2020

59

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2007–2019 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

ƐƔķƖ ƐƔķѶƓ ƐƔķѶƓ ƐƔķƕѶ ƐƔķѶƕ ƐѵķƏƒ ƐѵķƑƓ ƐѵķƑƖ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔ

ƐƔķƒƓ ƐƔķƑƒ ƐƔķƐѶ ƐƔķƒѶ ƐƔķƓƓ ƐƔķƔƖ ƐƔķѵƓ ƐƔķѵƕ ƐƔķѶƖ ƐƔķѶƒ ƐƔķѶ ƐƔķƑƑ ƐƔķƒƖ ƐƔķƒƒ

ƐƏ Ɣ ƓķƖƔ

ƓķѶƐ

ƔķƐ

ƔķƔѶ

ƔķѵƓ

ƔķѶƑ

Ɣķƕƒ

ƔķƔƕ

ƔķƒƖ

ƔķƔƒ

ƔķƓƕ

ƔķƐƐ

ƔķƏƓ

ƔķƑ

ƔķƓƑ

ƔķƔƖ

Ɣķƕѵ

Ɣķѵƒ

ƔķѶѶ

ƔķѵƓ

Ɣķƒƕ

ƔķѵƑ

ƔķƔƕ

Ɣķƒƕ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ə

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķѶƕ

ƕķƖƔ

ƕķƖѶ

ƕķƒƒ

ƕķƔ

ƕķƔ

ƕķƕƒ

ƕķѵѶ

ƕķѵ

ƕķƑƐ

ƕķѵƐ

ƕķƕѶ

ƕķƒѶ

ƕķƓѶ

ƕķƔѶ

ƕķѵ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƑƐ

ƕķƓƓ

ƕķƒƑ

ƕķƓƑ

refundacja

ƕķƒƔ

ƕķƓƔ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƒƔ ƐƖķƕƐ ƐƖķѶѶ ƑƏķƐѵ ƑƏķƐƒ ƑƏķƑѵ ƑƏķƓѶ ƑƏķѵƕ ƑƏķѵƑ ƑƏķѵƒ ƑƏķѵƒ ƑƏķƓƒ ƑƏķѵѵ ƑƏķƑƔ ƑƏķƕƓ ƑƏķѶƑ ƑƏķƖƓ ƑƏķѶƓ ƑƐķƏƔ ƑƏķƖ ƑƏķƕƔ ƑƐķƏƖ ƑƐķƑƕ ƑƐķƑƑ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƑƏƐѶ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐƖ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2007–2019 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ

ƑƏƏƕ

60

OSOZ Polska 1/2020

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

(

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w grudniu ƐѶ Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

czas w statystycznej aptece zanotowano 1079 osób. Kolejnym w rankingu tygodniem był 8–14 grudnia (1013 osób), 1–7 grudnia (960 osób) i 22–28 grudnia (746 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 10.00–13.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 57,45 zł. To o 0,12 zł mniej niż w minionym miesiącu oraz o 3,13 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2018. Z kwoty tej 43,34 zł zapłacił pacjent, a 14,11 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z listopadem 2019 spadła o 3,65%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 1,0% (+0,42 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 83,62 zł (z czego 21,62 zł to zapłata pacjenta, a 62,00 zł – wartość refundacji), z kolei dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 62,03 zł, a dla produktów OTC – 31,49 zł.

W 2019 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 56,04 zł.

Z kwoty tej 41,72 zł zapłacił pacjent, a 14,32 zł dopłacił refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniosła 61,07 zł, produktów OTC – 29,03 zł, a leków refundowanych – 94,43 zł (z czego 24,64 zł to zapłata pacjenta, a 69,79 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach grudnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2019

grudzień 2018

ƑƔƏ ƑƑƔ ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach grudnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2019

grudzień 2018

ƐƐƏƏ ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ

» W 2019 roku marża apteczna wyniosła 24,7%.«

ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ ]u 7mb-

ѶŋƐƓ ]u 7mb-

ƐƔŋƑƐ ]u 7mb-

ƑƑŋƑѶ ]u 7mb-

ƑƖŋƒƐ ]u 7mb-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

grudzień 2019

grudzień 2018

grudzień 2019

grudzień 2018

135 062

117 059

55,58%

54,70%

Lek - OTC

59 534

54 152

24,50%

25,30%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

23 521

20 988

9,68%

9,81%

Pozostałe

24 883

21 801

10,24%

10,19%

Lek - RX

OSOZ Polska 1/2020

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za grudzień 2019 grudzień 2019

zmiana w stosunku do (%) listopada 2019

stycznia 2019

zmiana w stosunku do (liczbowo)

grudzień 2018

listopada 2019

stycznia 2019

grudzień 2018

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

243,0

8,2%

7,3%

13,6%

18,5

16,5

29,0

cały rynek apteczny

3 375 027

7,9%

2,1%

7,6%

245 946,0

68 127,0

237 787,0

statystyczna apteka

79,4

4,9%

7,4%

12,2%

3,7

5,5

8,6

cały rynek apteczny

1 103 270

4,5%

2,2%

6,3%

47 850,3

23 857,9

65 321,3

statystyczna apteka

53,3

5,2%

10,7%

19,9%

2,7

5,1

8,8

cały rynek apteczny

740 923

4,9%

5,3%

13,5%

34 405,4

37 115,0

88 406,0

statystyczna apteka

108,6

12,7%

6,1%

11,5%

12,3

6,2

11,2

cały rynek apteczny

1 508 943

12,4%

0,9%

5,7%

165 904,8

13 639,8

81 131,9

statystyczna apteka

59,7

4,5%

9,1%

14,6%

2,6

5,0

7,6

cały rynek apteczny

828 843

4,1%

3,8%

8,6%

32 965,0

30 164,7

65 343,5

w całkowitym obrocie

24,56%

-3,4%

1,7%

0,9%

0,0

0,0

0,0

w sprzedaży refundowanej

74,14%

-0,2%

2,0%

2,0%

0,0

0,0

0,0

ogółem

21,88 zł

-0,1%

4,8%

4,2%

0,0

1,0

0,9

dla leków z list refundacyjnych

28,80 zł

0,8%

3,4%

1,3%

0,2

1,0

0,4

dla leków z recept pełnopłatnych

26,89 zł

-0,4%

4,8%

4,0%

-0,1

1,2

1,0

dla produktów bez recepty (OTC)

17,08 zł

1,1%

4,8%

4,8%

0,2

0,8

0,8

4 230

8,5%

0,7%

7,4%

330,0

30,0

290,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

950

18,8%

17,3%

28,4%

150,0

140,0

210,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

860

3,6%

4,9%

10,3%

30,0

40,0

80,0

3 450

7,5%

-2,5%

3,6%

240,0

-90,0

120,0

ogółem

24,86%

1,3%

0,2%

-0,6%

0,0

0,0

0,0

dla leków z list refundacyjnych

19,35%

2,3%

1,1%

1,3%

0,0

0,0

0,0

dla leków na recepty pełnopłatne

21,92%

2,4%

5,7%

-0,4%

0,0

0,0

0,0

dla sprzedaży odręcznej

28,87%

0,4%

0,1%

-1,7%

0,0

0,0

0,0

Wartość sprzedaży na pacjenta

57,45 zł

-0,2%

6,5%

5,8%

-0,1

3,5

3,1

Wartość zapłaty przez pacjenta

43,34 zł

1,0%

6,0%

5,5%

0,4

2,4

2,2

Wartość dopłaty refundatora

14,11 zł

-3,6%

8,3%

6,7%

-0,5

1,1

0,9

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

83,62 zł

-11,7%

-8,4%

-12,6%

-11,0

-7,7

-12,1

Wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

21,62 zł

-11,2%

-13,2%

-17,4%

-2,7

-3,3

-4,5

Wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

62,00 zł

-11,8%

-6,6%

-10,8%

-8,3

-4,4

-7,5

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

62,03 zł

1,6%

5,5%

8,7%

1,0

3,2

5,0

Wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

31,49 zł

4,9%

8,8%

7,7%

1,5

2,6

2,2

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania

Liczba pacjentów w aptece

Liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) Średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2019: 2 617,5 tys. zł

realizacja obrotu

realizacja (poprzedni rok)

ƑѵƏ ƑƔƏ

Zmiana obrotu: wzrost 12 do 14%

ƑƓƏ

Tysiące zł

ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ ƐƕƏ ƐѵƏ

62

OSOZ Polska 1/2020

(

(

(

(

(

*

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do grudnia 2019 2019

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2018

2017

2019

2017

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2018

2017

2017

2 617,5

12,8%

19,0%

297,5

418,0

2 617,5

12,8%

19,0%

297,5

418,0

37 172 217,5

7,5%

12,7%

2 589 123,5

4 180 554,0

37 172 217,5

7,5%

12,7%

2 589 123,5

4 180 554,0

891,5

9,1%

14,6%

74,6

113,6

891,5

9,1%

14,6%

74,6

113,6

12 659 982,3

4,0%

8,5%

482 248,2

992 052,2

12 659 982,3

4,0%

8,5%

482 248,2

992 052,2

585,1

16,1%

20,9%

81,3

101,0

585,1

16,1%

20,9%

81,3

101,0

8 307 448,0

10,6%

14,4%

798 331,8

1 045 976,6

8 307 448,0

10,6%

14,4%

798 331,8

1 045 976,6

1 120,8

14,2%

21,5%

139,0

198,7

1 120,8

14,2%

21,5%

139,0

198,7

15 918 955,2

8,8%

15,1%

1 284 380,6

2 086 766,5

15 918 955,2

8,8%

15,1%

1 284 380,6

2 086 766,5

668,8

11,6%

19,2%

69,6

107,6

668,8

11,6%

19,2%

69,6

107,6

9 497 609,8

6,3%

12,8%

565 913,8

1 078 397,4

9 497 609,8

6,3%

12,8%

565 913,8

1 078 397,4

0,3

-1,1%

0,1%

0,0

0,0

0,3

-1,1%

0,1%

0,0

0,0

0,7

2,0%

3,9%

0,0

0,0

0,7

2,0%

3,9%

0,0

0,0

21,2

2,0%

4,8%

0,4

1,0

21,2

2,0%

4,8%

0,41

0,97

28,8

2,8%

4,8%

0,8

1,3

28,8

2,8%

4,8%

0,79

1,33

26,9

5,9%

9,3%

1,5

2,3

26,9

5,9%

9,3%

1,51

2,30

17,1

8,1%

12,1%

1,3

1,8

17,1

8,1%

12,1%

1,28

1,85

46 710,0

6,6%

8,4%

2 900,0

3 630,0

46 710,0

6,6%

8,4%

2 900,0

3 630,0

9 440,0

9,9%

10,8%

850,0

920,0

9 440,0

9,9%

10,8%

850,0

920,0

9 580,0

7,0%

2,8%

630,0

260,0

9 580,0

7,0%

2,8%

630,0

260,0

38 610,0

5,8%

8,1%

2 110,0

2 900,0

38 610,0

5,8%

8,1%

2 110,0

2 900,0

0,2

-1,2%

-2,1%

0,0

0,0

-100,0%

-100,0%

-0,3

-0,3

0,2

2,8%

3,7%

0,0

0,0

-100,0%

-100,0%

-0,2

-0,2

0,2

-7,4%

-14,6%

0,0

0,0

-100,0%

-100,0%

-0,2

-0,2

0,3

-1,5%

-1,3%

0,0

0,0

-100,0%

-100,0%

-0,3

-0,3

56,04 zł

5,8%

9,8%

3,1

5,0

56,04 zł

5,8%

9,8%

3,1

5,0

41,72 zł

6,2%

9,7%

2,4

3,7

41,72 zł

6,2%

9,7%

2,4

3,7

14,32 zł

4,7%

9,9%

0,6

1,3

14,32 zł

4,7%

9,9%

0,6

1,3

94,43 zł

-0,7%

3,4%

-0,7

3,1

94,43 zł

-0,7%

3,4%

-0,7

3,1

24,64 zł

-6,0%

-6,5%

-1,6

-1,7

24,64 zł

-6,0%

-6,5%

-1,6

-1,7

69,79 zł

1,3%

7,4%

0,9

4,8

69,79 zł

1,3%

7,4%

0,9

4,8

61,07 zł

8,5%

17,6%

4,8

9,1

61,07 zł

8,5%

17,6%

4,8

9,1

29,03 zł

7,9%

12,4%

2,1

3,2

29,03 zł

7,9%

12,4%

2,1

3,2

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2019: 37,2 mld zł

Zmiana refundacji: wzrost 6 do 8% (w stosunku do roku 2018)

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2018)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2018)

ƒƔƏƏ

Refundacja: 9,5 mld zł

ƒƏƏƏ ƑƔƏƏ

Miliony zł

Zmiana obrotu: wzrost 7 do 9% (w stosunku do roku 2018)

prognoza obrotu

ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 1/2020

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

721,51

0,07

38489,61

0,16

8479,69

0,05

30009,92

0,50

0,22

0,78

1317,01

29,22

53,35

2. U-30

478,11

0,05

18992,42

0,08

7652,32

0,04

11340,10

0,19

0,40

0,60

776,96

24,44

39,72

3. U-50

289,21

0,03

7166,13

0,03

4086,40

0,02

3079,73

0,05

0,57

0,43

358,13

20,01

24,78

4. U-BEZPŁATNY

22,70

0,00

1921,30

0,01

150,92

0,00

1770,38

0,03

0,08

0,92

65,33

29,41

84,63

5. INWALIDA WOJENNY

13,07

0,00

738,18

0,00

0,42

0,00

737,76

0,01

0,00

1,00

22,77

32,43

56,50

0,20

0,00

6,57

0,00

0,96

0,00

5,61

0,00

0,15

0,85

0,34

19,49

32,21

11,82

0,00

344,55

0,00

53,43

0,00

291,12

0,00

0,16

0,84

18,15

18,98

29,16

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

1,00

0,00

15,39

23,08

247,57

0,03

10914,19

0,04

6,28

0,00

10907,91

0,18

0,00

1,00

411,76

26,51

44,09

3,72

0,00

861,80

0,00

108,06

0,00

753,74

0,01

0,13

0,87

7,72

111,63

231,84

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

10,82

0,00

1576,19

0,01

798,13

0,00

778,07

0,01

0,51

0,49

45,64

34,54

145,73

12. PEŁNOPŁATNE

1482,59

0,15

53346,00

0,22

53345,06

0,29

0,94

0,00

1,00

0,00

1985,62

26,87

35,98

13. ODRĘCZNA

6409,79

0,66

108643,00

0,45

108642,07

0,59

0,93

0,00

1,00

0,00

7122,54

15,25

16,95

14. RAZEM

9691,11

1,00

243000,00

1,00

183323,75

1,00

59676,25

1,00

0,75

0,25

12131,97

20,03

25,07

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

700,28

0,08

36162,80

0,17

8042,08

0,05

28120,72

0,50

0,22

0,78

1292,23

27,98

51,64

2. U-30

462,76

0,05

17645,10

0,08

7274,06

0,04

10371,05

0,19

0,41

0,59

737,97

23,91

38,13

3. U-50

271,27

0,03

6552,27

0,03

3743,53

0,02

2808,74

0,05

0,57

0,43

335,66

19,52

24,15

4. U-BEZPŁATNY

21,88

0,00

1683,66

0,01

137,45

0,00

1546,21

0,03

0,08

0,92

62,26

27,04

76,94

5. INWALIDA WOJENNY

14,51

0,00

775,19

0,00

1,88

0,00

773,31

0,01

0,00

1,00

24,57

31,55

53,44

0,20

0,00

5,90

0,00

0,99

0,00

4,91

0,00

0,17

0,83

0,31

18,90

29,40

11,60

0,00

327,66

0,00

54,45

0,00

273,21

0,00

0,17

0,83

17,53

18,69

28,25

0,00

0,00

0,07

0,00

0,00

0,00

0,07

0,00

0,00

1,00

0,00

16,80

25,13

243,80

0,03

10310,35

0,05

24,40

0,00

10285,95

0,18

0,00

1,00

393,71

26,19

42,29

3,52

0,00

824,94

0,00

106,01

0,00

718,93

0,01

0,13

0,87

7,37

111,92

234,58

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

10,91

0,00

1676,80

0,01

848,80

0,01

828,01

0,01

0,51

0,49

47,18

35,54

153,74

12. PEŁNOPŁATNE

1395,86

0,16

48756,92

0,22

48753,35

0,30

3,57

0,00

1,00

0,00

1847,28

26,39

34,93

13. ODRĘCZNA

5762,54

0,65

93403,33

0,43

93402,61

0,58

0,72

0,00

1,00

0,00

6433,36

14,52

16,21

14. RAZEM

8899,13

1,00

218125,00

1,00

162389,61

1,00

55735,39

1,00

0,74

0,26

11199,46

19,48

24,51

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1788

0,18

79435

0,33

20538

0,11

58896

0,99

0,26

0,74

2978

26,67

44,43

2. Recepty pełnopłatne

1483

0,15

53346

0,22

53345

0,29

1

0,00

1,00

0,00

1986

26,87

35,98

3. Sprzedaż odręczna

6410

0,66

108643

0,45

108642

0,59

1

0,00

1,00

0,00

7123

15,25

16,95

11

0,00

1576

0,01

798

0,00

778

0,01

0,51

0,49

46

34,54

145,73

9691

1,00

243000

1,00

183324

1,00

59676

1,00

0,75

0,25

12132

20,03

25,07

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1729,82

0,19

74287,95

0,34

19384,85

0,12

54903,09

0,99

0,26

0,74

2871,63

25,87

42,95

2. Recepty pełnopłatne

1395,86

0,16

48756,92

0,22

48753,35

0,30

3,57

0,00

1,00

0,00

1847,28

26,39

34,93

3. Sprzedaż odręczna

5762,54

0,65

93403,33

0,43

93402,61

0,58

0,72

0,00

1,00

0,00

6433,36

14,52

16,21

10,91

0,00

1676,80

0,01

848,80

0,01

828,01

0,01

0,51

0,49

47,18

35,54

153,74

8899,13

1,00

218125,00

1,00

162389,61

1,00

55735,39

1,00

0,74

0,26

11199,46

19,48

24,51

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

20757,85

0,19

891455,34

0,34

232618,21

0,12

658837,14

0,99

0,26

0,74

34459,59

25,87

42,95

2. Recepty pełnopłatne

16750,30

0,16

585083,00

0,22

585040,21

0,30

42,79

0,00

1,00

0,00

22167,37

26,39

34,93

3. Sprzedaż odręczna

69150,51

0,65

1120840,00

0,43

1120831,33

0,58

8,67

0,00

1,00

0,00

77200,37

14,52

16,21

130,88

0,00

20121,66

0,01

10185,59

0,01

9936,07

0,01

0,51

0,49

566,21

35,54

153,74

106789,54

1,00

2617500,00

1,00

1948675,34

1,00

668824,66

1,00

0,74

0,26

134393,54

19,48

24,51

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

294893324

0,19

12659982337

0,34

3304230911

0,12 9355751427

0,99

0,26

0,74

489549810

25,86

42,93

2. Recepty pełnopłatne

237952473

0,16

8307448046

0,22

8306842012

0,30

606034

0,00

1,00

0,00

314843100

26,39

34,91

3. Sprzedaż odręczna

982433481

0,65

15918955238

0,43 15918832213

0,58

123025

0,00

1,00

0,00

1096668034

14,52

16,20

1858919

0,00

285831879

0,01

0,01

141129266

0,01

0,51

0,49

8036102

35,57

153,76

1517138198

1,00

37172217500

1,00 9497609752

1,00

0,74

0,26

1909097045

19,47

24,50

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

64

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 1/2020

144702612

1,00 27674607748

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leki stosowane w obturacyjnej chorobie płuc Choć słyszy się o niej rzadko, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP, po angielsku COPD – chronic obstructive pulmonary disease) zajmuje na światowej liście najczęstszych przyczyn zgonów aż 4. miejsce.

Według badania TNS OBOB, termin POChP jest nieznany dla 94% Polaków. Według szacunków, w Polsce choruje na nią aż 2 miliony osób. Średni wiek chorego wynosi 40 lat. Nazwa „obturacja” oznacza w medycynie zwężenie wewnętrznej średnicy przykładowo naczynia krwionośnego lub oskrzeli. Za główną jej przyczynę uważa się palenie papierosów, choć istnieją także inne czynniki ją wywołujące. Choroba przez długi czas nie daje objawów i jest trudna do wykrycia. Dopiero w późnym stadium pojawiają się duszności, przewlekły kaszel i nadmierna produkcja śluzu. Do innych objawów należą świszczący oddech, bóle w klatce piersiowej, osłabienie. Leczenie polega na przyjmowaniu preparatów wziewnych, które mają na celu złagodzenie objawów. Jeżeli choroba nie jest jeszcze zaawansowana, aby zatrzymać jej rozwój wystarczy wyeliminować czynnik wyzwalający (palenie papierosów) i prowadzić zdrowy tryb życia.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY LEKÓW STOSOWANYCH W CHOROBIE OBTURACYJNEJ PŁUC. ROK 2019 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

1 407 725 546

23 863 562

242

58,99 zł

68%

4%

12%

61%

INFORMACJE DODATKOWE Przewlekła obturacyjna choroba płuc, POChP (łac. morbus obturativus pulmonum chronicum) – zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe.

Ograniczenie to wynika z choroby małych dróg oddechowych i zniszczenia (rozedmy), o różnym nasileniu, miąższu płucnego, przy czym jest najczęściej związane z odpowiedzią zapalną układu oddechowego na szkodliwe pyły i substancje, z jakimi chory ma do czynienia w ciągu swojego życia.

U bardzo wielu osób przewlekła obturacyjna choroba płuc przez bardzo długi okres czasu nie daje żadnych objawów. Podstawowym badaniem wykonywanym w diagnostyce obturacyjnej choroby płuc jest badanie spirometryczne.

Na początku pojawiają się niewielkie kłopoty z oddychaniem, szczególnie podczas wysiłku fizycznego. Niestety pogorszenie sprawności chory zauważa w momencie, gdy połowa płuc jest już zniszczona.

1800

30

1500

25

1200

20

900

15

600

10

300

5

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2018

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 1/2020

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Choroby obturacyjne dróg oddechowych wiążą się zmniejszeniem przepływu powietrza w płucach, a co za tym idzie – częściową lub całkowitą niedrożnością na różnych odcinkach dróg oddechowych. Do obturacji może dojść między innymi w skutek stanów zapalnych, obrzęków, czy nadmiernego rozrostu i spadku elastyczności tkanek nabłonkowych. Obturacyjne choroby płuc upośledzają proces opróżniania płuc z powietrza w taki sposób, że spokojny i swobodny oddech nie jest możliwy. Pomoc w tej uciążliwej dolegliwości niosą pacjentom leki należące do klasy ATC R03.

Opis rynku 1,41 mld zł – to kwota, jaką pacjenci zapłacili w 2019 roku za leki stosowane w obturacji dróg oddechowych. W całym okresie analiz (od 2002 roku) większa kwota pojawiła się jedynie w 2010 roku (1,45 mld zł) oraz w 2011 roku (1,58 mld zł). Najmniej za produkty z omawianej grupy leków pacjenci zapłacili w 2002 roku (838,08 mln zł) oraz w 2004 roku (881,96 mln zł). Wykres wartości sprzedaży ukształtował się w bardzo charakterystyczny sposób. Od 2005 do 2011 roku

66

OSOZ Polska 1/2020

wartość sprzedaży systematycznie wzrastała z roku na rok. Następnie, w 2012 roku nastąpił spadek o 26%, po czy wartość sprzedaży znowu zaczęła piąć się w górę.

Ilość sprzedaży leków stosowanych w chorobach obturacyjnych dróg oddechowych kształtowała się podobnie jak wartość sprzedaży. W latach 2007–2011 oraz 2013–2017 miały miejsce wzrosty sprzedaży z roku na rok, choć były one niższe niż w przypadku wartości sprzedaży. W 2012 roku miał miejsce najwięk-

szy spadek procentowy ilości sprzedaży (o 23,40%). W 2019 roku pacjenci zakupili w aptekach otwartych 23,86 mln opakowań leków stosowanych w obturacji układu oddechowego. Najwięcej opakowań pacjenci zakupili w 2011 roku (28,74 mln opakowań), a najmniej w 2004 roku (21,22 mln opakowań). Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie ostatnich 18 lat nie wskazuje wyraźnie na to, by sprzedaż leków należących do omawianej klasy ATC charakteryzowała się sezonowoś-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019

2

46,97 53,39 47,74 48,67 49,26 48,44 49,52 48,27 47,68 47,58 34,81 33,09 32,16 29,25 27,41 27,25 26,87 27,09

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2019 a nie będące w ofercie w 2002 roku

2

79,36 69,49 68,36 68,05 63,58 69,92 71,96 73,01 73,67 73,72 74,26 73,13 73,78 76,58 75,60 72,91 71,30

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

4

43,10 38,18 38,28 35,82 42,75 54,75 62,24 66,38 60,66 61,24 63,74 67,08 68,49 54,70 43,27 37,83

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

5

76,83 74,03 74,59 84,72 88,82 92,65 99,87 89,03 129,86 148,06 150,23 144,23 144,24 144,16 144,04

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

4

12,38 55,03 71,02 79,12 88,65 90,59 47,59 47,81 43,00 41,19 40,65 41,06 38,77 35,70

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

6

86,62 89,64 88,71 88,33 85,76 78,65 71,53 70,21 71,67 72,87 73,92 74,31 73,44

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

4

60,57 55,86 49,49 49,74 46,67 45,29 44,99 43,59 39,97 35,98 34,01 36,33

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

17

35,26 34,80 41,39 42,58 43,61 42,53 45,84 49,30 53,06 50,85 63,74

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

9

63,98 60,89 48,82 52,36 56,61 56,11 66,65 68,44 68,94 73,08

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

22

45,38 36,00 43,58 42,53 38,82 44,03 49,17 53,14 58,31

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

7

66,76 78,65 73,26 74,82 75,96 69,22 69,28 65,95

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

16

90,28 89,37 89,97 83,00 84,75 88,47 93,04

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

13

75,82 65,93 68,59 72,14 75,49 71,72

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

8

58,92 60,31 64,38 70,00 75,25

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

21

45,50 56,34 60,94 61,38

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

18

74,29 82,06 111,55

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

12

97,31 105,45

8

237,85

Produkty będące w ofercie w 2019 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019

44

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w 2019 roku

1

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w 2019 roku

0

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2019

5

21,86 24,64 27,10 26,62 25,74 24,99 24,65 25,88 30,43 31,82 27,11 28,10 26,61 26,09 22,36

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2019

3

17,91

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2019

1

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2019

4

11,53 12,98 14,12 14,57 13,55 13,16 13,82 14,29 11,37

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2019

2

76,59 84,64 101,90 120,55 115,93 123,25 132,05 140,95 141,35 134,54 115,13

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2019

4

46,84 45,82 35,19 31,52 34,94 16,25 12,20

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2019

2

16,44 16,30 18,19 19,06 16,24 16,03 14,90 17,64 17,11

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2019

4

24,74 25,25 18,92 17,10 18,22 18,46

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2019

8

44,44 46,40 39,52 36,51 31,76 30,57 66,35

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2019

6

12,10 11,39 10,61 20,71 16,75 15,03

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2019

8

17,97 35,15 41,41 39,15 41,47

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2019

12

12,63 35,68 39,69 20,07

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2019

4

11,32

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2019

8

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2019

16

46,97 53,39 47,74 48,67 49,26 48,44 49,52 48,27 47,68 47,58 34,81 33,09 32,16 29,25 27,41 27,25 26,87 27,09 109,52 107,70 106,65 106,38 101,77 92,40 91,99 92,62 92,37 92,40 96,15 95,54 94,32 94,45 93,83 94,16 84,24 —

—

8,48

—

5,06

—

5,31

—

9,38

—

9,15

—

9,92

—

7,93

—

7,12

—

7,25

—

6,78

—

—

—

—

—

9,71 51,82 51,59

131,24 128,92 127,59 127,37 118,58 109,90 110,23 112,66 107,57 110,36 78,87 114,27 107,15

8,60

9,94

8,70

8,89

7,85

7,64 30,67 53,04

9,36

5,59

9,54 18,95 15,46

OSOZ Polska 1/2020

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

cią. Największa średniomiesięczna wartość sprzedaży pojawia się w ostatnich miesiącach roku (październik, listopad, grudzień), ale także w marcu. W tych miesiącach jest to kwota przewyższająca 110 mln zł. Najmniej pacjenci płacą

w lipcu i w sierpniu – średnio 87,74 mln zł oraz 79,98 mln zł.

Za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w chorobach obturacyjnych dróg oddechowych pacjenci płacili w minionym roku średnio 58,99 zł.

Była to najwyższa kwota w całym okresie analiz. W 2019 roku średnia cena była o 7,70% wyższa niż w roku poprzednim oraz o 61,16% wyższa niż w 2002 roku.

Asortyment leków stosowanych w leczeniu obturacji dróg oddechowych jest

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży leków stosowanych w leczeniu chorób obturacyjnych dróg oddechowych dostępnych aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

838 084 851

22 896 292

36,60

3 862 142

105 513

217

2003

1 036 075 158

23 925 927

43,30

4 957 297

114 478

209

23,62%

4,50%

2004

881 964 810

21 223 123

41,56

4 387 885

105 588

201

-14,87%

-11,30%

2005

966 965 164

22 336 154

43,29

4 834 826

111 681

200

9,64%

5,24%

2006

1 029 006 864

22 204 165

46,34

5 387 470

116 252

191

6,42%

-0,59%

2007

1 110 967 453

23 980 241

46,33

6 070 860

131 040

183

7,97%

8,00%

2008

1 203 523 493

24 322 086

49,48

6 505 532

131 471

185

8,33%

1,43%

2009

1 387 702 561

26 512 697

52,34

6 424 549

122 744

216

15,30%

9,01%

2010

1 454 506 225

26 749 717

54,37

6 493 331

119 418

224

4,81%

0,89%

2011

1 576 582 458

28 741 290

54,85

6 207 018

113 155

254

8,39%

7,45%

2012

1 166 654 808

22 016 337

52,99

4 539 513

85 667

257

-26,00%

-23,40%

2013

1 190 213 334

23 209 405

51,28

4 818 677

93 965

247

2,02%

5,42%

2014

1 253 669 134

24 647 722

50,86

5 096 216

100 194

246

5,33%

6,20%

2015

1 312 349 454

25 352 545

51,76

5 755 919

111 195

228

4,68%

2,86%

2016

1 353 588 142

26 025 059

52,01

5 639 951

108 438

240

3,14%

2,65%

2017

1 393 523 491

26 340 873

52,90

5 734 665

108 399

243

2,95%

1,21%

2018

1 390 847 625

25 392 539

54,77

5 630 962

102 804

247

-0,19%

-3,60%

2019

1 407 725 546

23 863 562

58,99

5 817 048

98 610

242

1,21%

-6,02%

2020

1 470 767 537

25 993 236

56,58

—

—

—

4,48%

8,92%

2021

1 525 063 321

27 206 852

56,05

—

—

—

3,69%

4,67%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków stosowanych w leczeniu chorób obturacyjnych dróg oddechowych w aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƑƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐѶƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐѵƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƓƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ѶƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ѵƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W ostatnich latach wykres wartości sprzedaży leków stosowanych w chorobach obturacyjnych dróg oddechowych kształtuje się w podobny sposób – miesięczna wartość sprzedaży jest równa od około 90 mln zł do około 130 mln zł.«

ƓƏ ƏƏƏ ƏƏƏ ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

68

OSOZ Polska 1/2020

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków stosowanych w leczeniu chorób obturacyjnych dróg oddechowych sprzedanych w aptekach w latach 2002– 2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ

ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Miesięczna sprzedaż leków stosowanych w chorobach obturacyjnych dróg oddechowych w całym okresie analiz przekraczała 1 mln opakowań, a w grudniu 2011 roku przekroczyła 3 mln opakowań.«

ƔƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w obturacji dróg oddechowych zakupionego w aptece w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƕƏ

ѵƏ

ƔƏ

ƓƏ

» Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w leczeniu chorób obturacyjnych dróg oddechowych kształtuje się obecnie na poziomie około 60 zł.«

ƒƏ

ƑƏ

ƐƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

Rys. 4. Liczba różnych leków stosowanych w leczeniu chorób obturacyjnych dróg oddechowych dostępnych w aptekach w latach 2002–2019 ƑƔƏ

ƑƏƏ

ƐƔƏ

ƐƏƏ

» Asortyment leków stosowanych w leczeniu chorób obturacyjnych dróg oddechowych jest umiarkowany, w 2017 roku przekroczył 200 produktów.«

ƔƏ

Ə

(

ƑƏƏƑ

(

ƑƏƏƒ

(

ƑƏƏƓ

(

ƑƏƏƔ

(

ƑƏƏѵ

(

ƑƏƏƕ

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

OSOZ Polska 1/2020

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KĂ“ W

Rys. 5. Ĺšrednia miesiÄ™czna wartość sprzedaĹźy w latach 2002–2019 Ć?Ć‘Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃśĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć“Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć‘Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?

"|‹1ÂŒ;༉

†|‹

-uŒ;1

stosunkowo liczny. W 2002 roku w aptekach dostępnych było 217 produktów z analizowanej grupy. W 2019 roku pacjenci mogli wybierać spośród 242 leków. Najwięcej nowego asortymentu pojawiło się na półkach aptecznych w 2009 roku – 31 nowych produktów, a najwięcej zniknęło z obiegu z 2015 roku – 18 produktów.

Ostatnie lata to okres pewnego rodzaju zawirowania na ilości, wartości oraz średniej cenie leków naleşących do klasy ATC R03. W 2018 roku ilość i wartość sprzedaşy wzrosła, ale średnia cena spadła. W 2019 roku wartość sprzedaşy wzrosła, sprzedaş spadła (i to istotnie), a cena mocno poszła w górę. Pozostaje pytanie, jak będzie kształtował się rynek leków stosowanych w obturacji dróg oddechowych w latach 2020–2021?

Trendy przyszłości Obliczone przez ekspertów OSOZ prognozy pokazują, şe wartość sprzedaşy rynku leków stosowanych w leczeniu obturacji dróg oddechowych w 2020 roku wzrośnie o 4,48% i będzie równa 1,47 mld zł. Równieş w 2021 roku nastąpi wzrost, tym razem o 3,69%. Wartość sprzedaşy ukształtuje się wówczas na poziomie 1,53 mld zł.

70

OSOZ Polska 1/2020

‰b;1b;༉

-f

Œ;u‰b;1

brb;1

"b;urb;༉

Analogicznie będzie w przypadku ilości sprzedaşy. W 2020 roku sprzedaş analizowanej grupy leków wyniesie 25,99 mln opakowań (wzrost o 8,92%), a w 2021 roku – 27,21 mln opakowań (wzrost o 4,67%).

W 2020 roku spadnie średnia cena za pojedyncze opakowanie. Zgodnie z prognozami ukształtuje się na poziomie 56,58 zł (spadek o 2,41 zł), a w 2021 będzie równa 56,05 zł (spadek o 0,53 zł).

)uÂŒ;vb;༉

-৳7ÂŒb;umbh

bv|or-7

u†7ÂŒb;༉

gnozy pokazujÄ…, Ĺźe ta zmienna w przyszĹ‚ym roku spadnie do poziomu okoĹ‚o 56,50 zĹ‚. ď Ź Metodologia prognoz Do wyliczenia prognozy iloĹ›ci i wartoĹ›ci sprzedaĹźy lekĂłw stosowanych w chorobach obturacyjnych drĂłg oddechowych zastosowano sezonowÄ… metodÄ™ prognozowania z uwzglÄ™dnieniem wahaĹ„ multiplikatywnych. Przy wyznaczeniu prognoz zaĹ‚oĹźono, Ĺźe nie pojawiÄ… siÄ™ Ĺźadne czynniki mogÄ…ce w gwaĹ‚towny sposĂłb zmienić trendy sprzedaĹźowe.

Podsumowanie W minionym roku pacjenci zapłacili za leki stosowane w leczeniu obturacji dróg oddechowych ponad 1,4 mld zł, co oznacza, şe statystyczny Polak wydał na leki z omawianej grupy około 37 zł. Prognozy na lata 2020–2021 pokazują, şe wartość sprzedaşy będzie wzrastać. Sprzedaş leków stosowanych w chorobach obturacyjnych dróg oddechowych w całym okresie analiz wahają się od 21,22 mln opakowań do 28,74 mln opakowań.

W minionym roku sprzedaş ukształtowała się na poziomie 23,86 mln opakowań. W 2019 roku znacznie wzrosła średnia cena za pojedyncze opakowanie leku z omawianej grupy. Ukształtowała się na poziomie 58,99 zł i była o 4,22 zł wyşsza niş w roku poprzednim. Pro-

 W 2019 roku pacjenci zakupili w aptekach otwartych 23,86 mln opakowań leków stosowanych w obturacji układu oddechowego.

19 marca 2020 r.

Warszawa, The Westin Warsaw

W programie m.in.: DXWRPDW\]DFMD SURFHVยดZ LQQRZDF\MQH UR]ZLร ]DQLD nowoczesne technologie, analiza i prognoza rynkowa.

Konferencja dla: producentรณw lekรณw, suplementรณw, wyrobรณw medycznych i dermokosmetykรณw. :VWร S EH]Sฤ DWQ\ ]DUHMHVWUXM VLร MXฤท G]Lฤ www.osoz.pl/pharma