OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

2

2021 POLSK A

2 / 2021

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

GOTOWI NA COŚ NOWEGO

TURBO ADAPTACJA

CYFROWY SEN NA JAWIE

Anna Goławska, Agnieszka Kister, Bartłomiej Chmielowiec, Małgorzata Gałązka-Sobotka i Robert Gwiazdowski o e-zdrowiu w Polsce.

RAPORT SPECJALNY | Jak minione 12 miesięcy pandemii COVID-19 ukształtowało procesy digitalizacji sektora zdrowia w Europie?

Nie zdajemy sobie sprawy z radykalnego wpływu technologii na nasze życie – mówi ekspert zdrowia globalnego Ilona Kickbusch.

NOWY SERWIS INFORMACYJNY 2JOÆGDM QD QHZV RVR] SO

08:00

e-zdrowie UR]ZLÆ]DQLD ,7 VWDW\VW\NL DNWXDOQRĖFL ] U\QNX 2FKURQ\ =GURZLD

%ÆGĵ QD ELHķÆFR ϵ

Nota bene

Big Data w praktyce Naukowcy zyskują nowego sojusznika w badaniach naukowych – sztuczną inteligencję.

Tak jest w przypadku Aliansu HARMONY, którego celem jest analiza dużych zbiorów danych w celu opracowania nowych metod leczenia nowotworów krwi. Łączenie rozproszonej wiedzy Do projektu bazującego na partnerstwie publiczno-prywatnym i współfinansowanego ze środków UE przystąpiło 140 organizacji z całej Europy. Do stycznia 2021 r., członkowie inicjatywy przekazali już ponad 60 000 zbiorów danych pacjentów. Zanonimizowane i zharmonizowane dane są następnie analizowane przez algorytmy AI na Platformie HARMONY Big Data. Jest to jeden z czołowych projektów tego typu w skali świata. Jego realizacja stała się możliwa dopiero w ostatnich latach, dzięki rozwojowi sztucznej inteligencji oraz cyfryzacji danych.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Naukowcy skupili się na czterech wyzwaniach: Jak diagnozować pacjentów szybciej i z większą precyzją? Jakie są najlepsze praktyki postępowania klinicznego, które mogłyby pomóc lekarzom w procesie podejmowania decyzji dotyczących leczenia? Jak zaspokoić zaniedbane potrzeby pacjentów cierpiących na nowotwory krwi? Jak przyspieszyć postęp w opracowywaniu nowych leków?

Odpowiedzi na te pytania mogą kryć się w danych. Jednak zadanie nie jest proste, bo analizie trzeba poddać dane różnego rodzaju, pochodzące z różnych źródeł i do tego często przechowywane w różnych formatach. W analizach Big Data zasada jest prosta: im więcej danych wysokiej jakości, tym większa szansa na znalezienie wartościowych korelacji między nimi.

Nowe podejście do badań w medycynie Naukowcy wzięli pod lupę 7 rodzajów nowotworów krwi, które są jednymi z najbardziej skomplikowanych chorób. Aby lepiej poznać charakterystykę choroby, analizie poddano dane m.in. z elektronicznych kartotek medycznych, dane genetyczne, dane z badań klinicznych, wyniki badań laboratoryjnych i diagnostyki obrazowej, dane demograficzne. Heterogeniczne, wbrew pozorom nieporównywalne na pierwszy rzut oka informacje, muszą być w pierwszym etapie poddane procesowi harmonizacji. W ten sposób opisy, obrazy, wyniki badań stworzą spójną bazę. W laboratoriach danych naukowcy musieli najpierw przeanalizować tysiące danych składowych, ocenić ich jakość i przydatność, a następnie ujednolicić do postaci, którą algorytmy sztucznej inteligencji są w stanie odczytać.

W tym celu posłużono się technikami przetwarzania danych opracowanymi w ostatnich latach. Jedną z nich jest tzw. Observational Medical Outcomes Partnership (OMOP) wykorzystująca międzynarodowe standardy terminologii medycznej, takie jak SNOMED lub LOINC, pozwalające na semantyczne ujednolicenie informacji. Innym narzędziem jest technologia Spark, swego rodzaju silnik analityczny służący do przetwarzania danych na dużą skalę.

Gdy w grę wchodzą dane szczególnie wrażliwe, jednym z priorytetów było także opracowanie standardów bezpieczeństwa oraz zapewnienie zgodności procedur z rozporządzeniem o ochronie danych osobowych RODO. Alians HARMONY przygotował ponadto wewnętrzny kodeks etyczny określający kwestie przejrzystości prac naukowych i odpowiedzialności.

N ota b e n e

Zaufanie ważniejsze niż technologia Aby zaplecze techniczne, metody badawcze oraz infrastruktura techniczna mogły zostać zaangażowane w misji poszukiwania nowej wiedzy na temat nowotworów krwi, potrzebne było spełnienie jeszcze jednego warunku – zbudowanie zaufanej platformy współpracy dla organizacji publicznych i firm prywatnych z całej Europy. Platforma HARMONY Big Data bazuje bowiem na danych przekazywanych przez partnerów z 22 krajów Europy reprezentujących spektrum podmiotów rynku ochrony zdrowia: firmy farmaceutyczne, biobanki, szpitale, organizacje prowadzące badania kliniczne itd.

Naukowców połączył jeden cel jakim jest zrozumienie charakterystyki nowotworów krwi, bliższe poznanie ich molekularnego krajobrazu. Tego rodzaju bezprecedensowe projekty wymagają zaufania, ale też odwagi i otwarcia się na innowacje. Posiadanie odpowiedniej technologii to za mało. O wiele ważniejszym jest przełamanie silosów danych, przekonanie do dzielenia się danymi tych organizacji, które – ze zrozumiałych względów – bardzo restrykcyjnie podchodzą do kwestii przetwarzania danych medycznych.

W analizach Big Data każdy pojedynczy element układanki, czyli każdy zestaw danych, może okazać się brakującym elementem, kluczem do nowych metod leczenia albo predykcji rozwoju choroby. Na wiele pytań dotyczących nowotworów hematologicznych nadal nie ma odpowiedzi. Aby sprostać nowym wyzwaniom badawczym, trzeba sięgać po nowe narzędzia uzupełniające klasyczne metody.

Jak uniknąć marnotrawstwa danych?

Według Statista, do stycznia 2021 roku na całym świecie zarejestrowano 365 829 różnych badań klinicznych. Po ich zakończeniu, zebrane dane w większości przypadków są archiwizowane i zamykane w lokalnych bazach danych. Gdyby choć część z nich poddać analizom Big Data, nauka mogłaby dokonać wielu przełomowych odkryć. Podejście do wykorzystania danych wtórnych w medycynie musi się zmienić, jeżeli chcemy przyspieszyć proces opracowywania nowych leków oraz poprawić standardy leczenia. Aby tak się stało, należy zliberalizować prawo w zakresie analizy danych wtórnych do badań naukowych. Z drugiej strony, konieczne jest podnoszenie świadomości społecznej w zakresie dzielenia się danymi oraz zagwarantowanie, że korzyści z przetwarzania danych wrócą do obywateli.

Dzielenie się danymi w bezpieczny i przejrzysty sposób do celów badawczych jest nową formą krwiodawstwa w dobie cyfryzacji i Big Data. W perspektywie długofalowej, ma moc ratowania ludzkiego życia. Na podstawie prowadzonych cały czas analiz, HARMONY Alliance opublikowało już kilka wyników badań naukowych. To dopiero początek – możliwości nauki opartej na analizie danych są ogromne. Tego typu projekty trudno realizować w pojedynkę. Wymagają współpracy, łączenia kompetencji i wiedzy ludzi z różnych krajów. Do tego potrzebujemy jedynie i aż danych oraz zaufania. 

OSOZ Polska 2/2021

2

OSOZ POLSKA 2021

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

28

Jak medycyna korzysta z technologii kosmicznych?

10

WAŻNE PYTANIE

Ilona Kickbusch: Czy technologia uratuje służbę zdrowia?

31

Mniej znane innowacje szczególnie pomocne podczas pandemii

12

Rynek zdrowia w pigułce

14

RADAR ZDROWOTNY

34

36

INNOWACJE 15

16

Aplikacje medyczne

NOWOŚCI / WYNALAZKI

nowe idee

39

20

Infografika

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

Ćwiczenia na chrapanie, pomiar ciśnienia smartfonem, e-maski

DEBATA Cyfrowa transformacja w ochronie zdrowia w dobie pandemii

10% więcej szczęścia, relaksująca joga i spacery z mapą turystyczną

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH Pozytywna opinia UODO dotycząca kodeksów postępowania dla sektora ochrony zdrowia

Alergia, grypa i przeziębienie w kwietniu 2021

Eric Topol: Czy sztuczna inteligencja przywróci medycynie element empatii?

PRAKTYcznie

20 mld na zdrowie z Funduszu Odbudowy od UE

OPINIE

41

LABORATORIUM TECHNOLOGII 5 legend digitalizacji

Nowy model EDM

43

DOBRE PRAKTYKI Konkurs na etyczne rozwiązania zdrowia cyfrowego

RAPORT

22

44

STREFA STARTUP

STAN CYFRYZACJI 2021

Startupy wzmacniają innowacyjność sektora zdrowia

Mija rok od czasu, gdy pandemia COVID-19 rozlała się po Europie. Telekonsultacje i inne rozwiązania e-zdrowia przeżyły boom, pomagając zachować ciągłość opieki w kryzysowej sytuacji. Jak dziś wygląda krajobraz cyfryzacji? Prezentujemy wyniki najnowszego badania przeprowadzonego przez HIMSS Europe.

OSOZ WORLD

46

INSIGHTS White Paper: Rethinking Digital Therapeutics’ Strategies

TECHNOLOGIE

49

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

51

DOJRZAŁOŚĆ CYFROWA Mniej cyfrowej biurokracji przy szczepieniach przeciw COVID-19

MONITOR ZDROWOTNY

54

FELIETON Fluktuacje pandemiczne w kategoriach produktów bez recepty

» Włączone w szersze ramy polityczne technologie cyfrowe odegrają ważną rolę we wspieraniu lekarzy i pielęgniarek w ich codziennej pracy.« Ilona Kickbusch | Dyrektor Global Health Centre w Graduate Institute of International and Development Studies | str. 28

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (styczeń 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (styczeń 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (styczeń 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Sprzedaż antybiotyków

OSOZ Polska 2/2021

» Z obowiązków lekarza zniknie cała administracja. Nie będzie klawiatur i żmudnego wklepywania danych do EDM.«

online

Eric Topol | autor książki „Deep Medicine” | str. 31

84%

Taki procent hiszpańskich szpitali deklaruje, że nie ma wystarczających środków na inwestycje IT potrzebne w najbliższych 12 miesiącach. W badaniu HIMSS na przeciwległym biegunie znalazła się Austria, gdzie 72% ankietowanych jest zdania, że ich budżety IT są wystarczające.

Centrum e-Zdrowia uruchamia nową serię szkoleń z elektronicznej dokumentacji medycznej. W ramach VI, ostatniej tury, zgłoszenia kwalifikujących się szpitali przyjmowane będą do 31 marca. Szczegóły można znaleźć na stronie internetowej CEZ: www.cez.gov.pl/akademia-cez/szkolenia-z-edm.

40%

Z doświadczeń pandemicznych amerykańskich placówek ochrony zdrowia wchodzących w sieć zdrowia Kaiser Permanenete wynika, że 40% wszystkich problemów pacjentów można rozwiązać w ramach telekonsultacji.

20

Tyle sekund trwa pomiar ciśnienia krwi z pomocą smartfona z wykorzystaniem technologii opracowanej przez startup Biospectal. Wystarczy przyłożyć palec do kamery, a aplikacja oparta na algorytmie przetwarzania danych optycznych obliczy wynik pomiaru. Rozwiązanie ma być dostępne jeszcze w 2021 roku. Czy to koniec ciśnieniomierzy opartych na rękawach, wynalezionych w 1881 roku?

online / offline

Zdobywaj kompetencje cyfrowe i ucz się od najlepszych w branży e-zdrowia Chcesz śledzić na bieżąco ważne informacji dotyczące cyfryzacji ochrony zdrowia w Polsce i na świecie? Zamów prenumeratę czasopisma OSOZ Polska i zyskaj dostęp do praktycznej wiedzy.

Zamówienia można składać pod adresem redakcja@osoz.pl

Centrum e-Zdrowia otrzymało 2 mln zł z Funduszy Europejskich na optymalizację gospodarki krwią i jej składnikami oraz poprawę bezpieczeństwa stosowania krwi i jej składników z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych. Celem projektu jest m.in. podniesienie kompetencji cyfrowych, wiedzy oraz umiejętności pracowników.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na marzec 2021 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 2/2021

akt u a l n o ś ci

Jak medycyna korzysta z technologii kosmicznych?

18 lutego br. łazik Perseverance wylądował na Marsie w poszukiwaniu oznak dawnego życia. To kolejna misja, której szczęśliwy finał był możliwy dzięki pionierskim technologiom rozwijanym przez międzynarodowe agencje kosmiczne. Wiele z innowacji wynalezionych na potrzeby misji pozaziemskich znajduje po latach zastosowanie w ochronie zdrowia.

Przykładem jest telemedycyna mająca swoje korzenie w NASA i radzieckiej agencji kosmicznej. Jeszcze przed pierwszymi misjami z udziałem ludzi, naukowcy chcieli sprawdzić, czy poza ziemską grawitacją astronauci będą mieli problemy z krążeniem lub oddychaniem. Aby to przetestować, wysyłano w kosmos zwierzęta, a dane o ich funkcjach życiowych zostały przesłane zdalnie na Ziemię. Pierwszy człowiek, który postawił nogę na Księżycu w 1969 roku, miał na sobie system monitorowania zdrowia firmy Spacelabs, dziś stosowany w szpitalach na całym świecie. Po latach telemedycyna stała się standardem opieki.

Technologie kosmiczne do zdjęć satelitarnych zostały zastosowane do koordynacji pomocy podczas niedawnej epidemii wirusa Ebola. Nanosensor opracowany przez NASA może diagnozować choroby na podstawie oddechu. Amerykańska agencja kosmiczna opatentowała także system oczyszczania ścieków dla Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, który może znaleźć zastosowanie na obszarach o ograniczonej dostępności do czystej wody. Jedno z urządzeń pierwotnie zaprojektowane dla Teleskopu Hubble’a zostało zaadaptowane w systemach do wykrywania raka piersi (biopsja stereotaktyczna). Z kolei oprogramowanie do gier wideo, znane jako technologia autonomicznego dokowania, jest stosowane w laserowej korekcji wzroku. Misje kosmiczne pozwalają dokonywać nowych odkryć także na Ziemi.

Zdjęcie: NASA/JPL-Caltech

OSOZ Polska 2/2021

akt u a l n o ś ci w k a d rz e

OSOZ Polska 2/2021

akt u a l n o ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Mniej znane innowacje szczególnie pomocne podczas pandemii Choć bohaterem pierwszego planu podczas pandemii COVID-19 jest telemedycyna, wiele innych rozwiązań cyfrowych pomogło szpitalom radzić sobie sprawniej z wyzwaniami organizacyjno-komunikacyjnymi. Prezentujemy trzy przykłady.

Komunikacja wewnątrzszpitalna Sposób porozumiewania się pracowników szpitala między sobą oraz z pacjentami determinuje płynność koordynacji pracy. W dużych placówkach ochrony zdrowia decyduje o czasie mobilizacji

10

OSOZ Polska 2/2021

zespołów ratunkowych, co ma bezpośredni wpływ na wyniki pacjenta. Komunikacja zawsze była jednym z największych wyzwań dla szpitali. W rozwiązaniu problemu miały pomóc pagery, jednak z czasem ich funkcjonalność oka-

zała się zbyt ograniczona w stosunku do aktualnych wyzwań. Jednym z nich jest brak integracji z innymi systemami.

Nowe rozwiązania opierają się najczęściej na telefonach komórkowych.

W takim modelu, pracę lekarzy i pielęgniarek można koordynować centralnie wokół określonych zadań albo w ramach komórek organizacyjnych (oddziałów).

Pracownicy mogą komunikować się między sobą oraz znają swój status dostępności. Aby wezwać pielęgniarkę, pacjenci korzystają z systemu przywołań, który koordynuje przydzielanie zadań. Takie

akt u a l n o ś ci

» Systemy predykcyjne stosowane w szpitalnych centrach dowodzenia, pozwalają przewidzieć pogorszenie się stanu zdrowia pacjentów.« rozwiązanie wdrożył przykładowo brytyjski Royal National Orthopaedic Hospital (RNOH) oraz Lehigh Valley Hospital (USA). System może być obsługiwany bezdotykowo dzięki specjalnym klipsom oraz aplikacji mobilnej. W efekcie poprawiła się szybkość przekazywania informacji oraz płynność obsługi pacjentów. Podczas pandemii COVID-19, gdy szpital musiał szybko przestawić się na przyjęcie pacjentów z koronawirusem, system komunikacji umożliwił reorganizację i przydzielenie nowych ról do nowych oddziałów a także usprawnił komunikację z rodzinami pacjentów. Do innych korzyści można zaliczyć poprawę przepływu zadań i lepszą pracę zespołową.

Systemy transmisji wideo Pandemia koronawirusa spowodowała wiele innych zaburzeń w działalności szpitali. Ze względu na obostrzenia epidemiologiczne, studenci nie mogli brać udziału w obchodach lekarskich, a lekarze – w innowacyjnych operacjach przeprowadzanych w specjalistycznych ośrodkach. Aby umożliwić dalszą edukację studentów, lekarze z londyńskiego Imperial College znaleźli prosty sposób.

Z pomocą okularów wirtualnej rzeczywistości i transmisji wideo, obraz z obchodów lekarskich mógł być przesyłany bezpośrednio na komputery studentów.

Oprócz tego system zapewnił dostęp do dokumentacji medycznej, zdjęć diagnostyki laboratoryjnej i wyników badań.

Studenci mogli zadawać pytania, tak jakby rzeczywiście byli przy łóżku chorego.

Z kolei podczas skomplikowanej operacji wszczepienia wewnątrzczaszkowego implantu naczyniowego w Lahey Hospital & Medical Center w Burlington (USA), specjalista z Kanady posiadający duże doświadczenie w tego typu zabiegach mógł na odległość kierować pracą chirurgów. Umieszczone na sali operacyjnej kamery pozwalały na bieżąco śledzić kolejne procedury i przekazywać zdalnie wskazówki. Tego typu rozwiązania oparte na wysokiej jakości transmisji

obrazu i dźwięku oraz dwustronnej interakcji zwiększają bezpieczeństwo pacjenta, pozwalając realizować szkolenia w zakresie nowych technologii medycznych. Dzięki ich wykorzystaniu w ośrodkach uniwersyteckich prowadzących działalność edukacyjną, pomagają innym placówkom w zdobywaniu nowych umiejętności i przeprowadzaniu skomplikowanych zabiegów.

Centra dowodzenia Im większa dojrzałość cyfrowa szpitali, tym łatwiej koordynować pracę i zarządzać bieżącą działalnością. Tzw. command centers projektowane na kształt centrów dowodzenia znanych z misji lotów kosmicznych albo wież kontroli lotów, coraz częściej znajdują zastosowanie w szpitalach, gdzie ilość danych wymaga skoordynowanego ich przetwarzania. Na ścianie monitorów wyświetlane są w czasie rzeczywistym takie dane jak dostępność łóżek na oddziałach, po-

byty pacjentów, alarmy medyczne, zajętość zasobów (np. sal operacyjnych) oraz dostępność personelu. Z tego miejsca zespół administracyjno-medyczny kieruje bieżącą działalnością szpitala, koordynuje i planuje opiekę nad pacjentami, inicjuje pomoc w przypadku pogarszających się parametrów zdrowia. Jednym z pierwszych szpitali, które wdrożyły szpitalne centrum dowodzenia w celu zarządzania przepływem pacjentów i dostępu do danych, był Johns Hopkins Hospital (USA) i Humber River Hospital (Kanada). System nie tylko integruje dane z wielu punktów szpitala, pozwalając na ich bieżący monitoring, ale też wykorzystuje systemy sztucznej inteligencji do wczesnej identyfikacji pacjentów, u których może dojść do pogorszenia się zdrowia. Od wdrożenia systemu w 2017 roku, szpital zaobserwował poprawę zarządzania bazą łóżkową, zwiększenie bezpieczeństwa pacjentów, poprawę kontroli zakażeń szpitalnych, skuteczniejsze zapobieganie błędom ordynacji leków. Wdrożenie centrum dowodzenia wymagało stworzenia nowych stanowisk pracy, jak np. funkcji ekspedytora klinicznego, który jest odpowiedzialny za interweniowanie w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa wynikających z niewykrytych wcześniej zmian stanu zdrowia pacjenta. 

Dr Louis Koizia ze szpitala St Mary, jednej z placówek Imperial College, z zestawem słuchawkowym HoloLens do transmisji obrazu z obchodów lekarskich i komunikacji ze studentami (zdjęcie: Thomas Angus/Imperial College London).

OSOZ Polska 2/2021

11

akt u a l n o ś ci

R y n ek z d r o wia w pi g u łce

20 mld na zdrowie z Funduszu Odbudowy od UE Dokumenty, na które czekano od lat, rząd opublikował w końcówce lutego i 1 marca. Chodzi o plan dla chorób rzadkich, ale też pierwsze regulacje wspierające polskie firmy m.in. w produkcji substancji czynnych w kraju.

Gorące dyskusje toczyły się wokół nowelizacji ustawy o płacach minimalnych. Co jeszcze się działo?

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

Choć weszliśmy pod koniec lutego – według rządu – w trzecią falę COVID, to prace legislacyjne w różnych obszarach,

12

OSOZ Polska 2/2021

przynajmniej w teorii, przyspieszyły. Minister zdrowia poinformował m.in. o planie pilotażu sieci kardiologicznej, zmianach w sieci onkologicznej. 1 marca do prekosultacji trafił wyczekiwany od kilkunastu lat Narodowy Plan dla Chorób

Rzadkich. Za to nie zdążono z propozycjami dotyczącymi restrukturyzacji szpitali. Zespół, który je opracowuje, dostał dodatkowy miesiąc.

System MZ zaproponowało, by pensje medyków odnosić do średniego wynagrodzenia już od lipca i wtedy zakończyć obecne wyrównywanie płac minimalnych.

– Spowoduje to, że od 1 lipca 2021 r. żaden pracownik medyczny oraz pracownik działalności podstawowej podmiotu leczniczego nie będzie mógł mieć ustalonego wynagrodzenia zasadniczego na poziomie niższym niż wynikający z usta-

akt u a l n o ś ci

wy – zapowiada ministerstwo. MZ proponuje też podwyższenie współczynników pracy dla wszystkich grup zawodowych wyszczególnionych w załączniku ustawy z 2017 r.

Trwa walka wokół planów odebrania samorządom szpitali. MZ twierdzi, że rozdrobnienie właścicielskie nie służy systemowi, że szpitale na poziomie miast, powiatów, ale też województw są źle nadzorowane. Z drugiej strony powiaty wskazują, że to podległe MZ placówki generują długi, więc przy centralizacji będzie jeszcze gorzej. Na koniec lutego nie było jeszcze decyzji, czy rządowa rewolucja miałaby polegać na przekazaniu szpitali np. wojewodom, NFZ czy też specjalnej rządowej agencji. Zapowiedziano za to m.in., że będą specjalne egzaminy i certyfikaty dla menedżerów szpitali. Ponadto ma powstać korpus restrukturyzacyjny. Od kiedy? Minister Adam Niedzielski wspomina o początku przyszłego roku.

Finanse Krajowy Plan Odbudowy zaprezentowany przez rząd pod koniec lutego opiera się na pięciu filarach. Pierwszy z nich to odbudowa konkurencyjności polskiej gospodarki. Trzeci filar to sprawny sektor zdrowia. Krajowy Plan Odbudowy jest potrzebny do tego, by korzystać z unijnego Funduszu Odbudowy po pandemii COVID-19. W ramach unijnego Funduszu Odbudowy Polska będzie miała do dyspozycji ponad 57 mld euro. Z tego 20 mld zł ma trafić na zdrowie, w tym m.in. zakup szczepionek przeciwko COVID-19, inwestycje w szkolnictwo (zapowiedziano w ciągu najbliższych lat podwojenie liczby absolwentów szkół medycznych), wsparcie przemysłu farmaceutycznego.

Plany dotyczą rozbudowy potencjału badawczego i analitycznego ochrony zdrowia (273 mln euro) oraz systemu zachęt dla zwiększenia w Polsce (a tym samym w UE) produkcji nowych substancji czynnych (Active Pharmaceutical Ingredient – API), intermediatów i gotowych leków, zwłaszcza generycznych oraz biopodobnych, kluczowych w leczeniu niektórych chorób, a dotychczas wytwarzanych poza Europą (193 mln euro).

Leki Prezes Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji opublikował pierwszy wykaz leków o wysokim poziomie innowacyjności. Listę przygotowano w związku z wejściem w życie za-

pisów ustawy o Funduszu Medycznym.

Zostało na niej uwzględnionych zaledwie 11 leków, choć eksperci szacowali, że kryteria spełni ok. 25 substancji. Niektóre z terapii kosztują nawet 6–8 mln zł na pacjenta. Nie wszystkie trafią pewnie do refundacji.

Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej zwróciła się ponownie z apelem do Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego w sprawie włączenia aptek do tarczy antykryzysowej i finansowej.

Podkreślała, że wbrew panującemu przekonaniu, kryzys gospodarczy będący następstwem pandemii koronawirusa istotnie wpłynął na działalność aptek, znacznie obniżając ich dochody. – Apteki obecnie znajdują się w bardzo trudnej sytuacji finansowej. W znacznej części apteki prowadzone są przez mikroprzedsiębiorców lub farmaceutów prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą – wskazuje Elżbieta Piotrowska-Rutkowska. I alarmuje, że część placówek, bez wsparcia, może czekać zamknięcie.

Lista leków, których brakuje w aptekach, a nie mają odpowiedników, wydłużyła się w lutym. Od października 2020 r. liczba niedostępnych leków w aptekach spadała. Jednak z ostatnio opublikowanego raportu wynika, że liczba brakujących leków na receptę bez łatwo dostępnych zamienników wzrosła z 18 do 26 pozycji. To konsekwencja problemów z dostawami, które zgłasza kilku producentów leków, a które wydają się niezależne od siebie.

Raporty Ukazał się doroczny raport „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania” przygotowany przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH).

Publikacja w szeroki sposób porusza różne aspekty zdrowia Polaków – zachorowania, śmiertelność i wiele innych kwestii. Tym razem część raportu dotyczy epidemii COVID-19. Autorzy wskazują, że epidemia przed wakacjami była skoncentrowana, jeśli chodzi o rozkład geograficzny, ale w okresie letnim rozsiała się po całym kraju – i tak już pozostało w kolejnych miesiącach.

Głównymi przyczynami zachorowań Polaków w 2019 r. była grypa, szkarlatyna i salmonelloza w przypadku chorób zakaźnych, schorzenia narządów trawiennych oraz czerniak w przypadku nowotworów – wynika z raportu „Zdrowie i ochrona zdrowia w 2019 r.” przygotowanego przez Główny Urząd Statystycz-

ny. Dla systemu ochrony zdrowia coraz większym problemem było zaś starzenie się kadry medycznej. W raporcie opublikowano też dane o finansowaniu ochrony zdrowia, ale za 2018 r. Wynika z nich, że w 2018 r. bieżące publiczne wydatki w odniesieniu do PKB spadły. Wynosiły 5,43 proc. produktu krajowego brutto.

Z okazji Ogólnopolskiego Dnia Walki z Depresją, NFZ opublikował raport na temat tej choroby. Dane Funduszu wskazują, że w 2018 r. świadczenia z rozpoznaniem (głównym lub współistniejącym) depresji udzielono 631,6 tys. osobom. Liczba ta nie rosła w ostatnich latach. Wartość refundacji świadczeń z powodu depresji wyniosła w 2018 r.

250 mln zł i była wyższa o 30 mln zł (14 proc.) niż w 2013 r. W przeliczeniu na pacjenta wartość refundacji świadczeń wzrosła z 690 zł w 2013 do 868 zł w 2018 r. (wzrost o 25 proc.). W 2018 r., 1,28 mln osób zrealizowało receptę na leki przeciwdepresyjne, zrefundowane przez NFZ (stosowane w depresji, ale również m.in. w zaburzeniach lękowych i innych chorobach psychicznych).

Liczba pacjentów realizujących recepty stale rosła w latach 2013–2018 (wzrost o 35 proc.).

Informatyzacja Centrum e-Zdrowia zaprosiło farmaceutów do udziału w funkcjonalnych testach e-recepty transgranicznej, które odbywały się w marcu. Testy mają pomóc w wykryciu i naprawieniu ewentualnych błędów systemu. Recepta transgraniczna daje prawo pacjentowi do otrzymania leku na terenie Unii Europejskiej w innym państwie członkowskim niż państwo jej wystawienia.

Walka toczyła się o teleporady. MZ zaplanowało, że nie będzie już można udzielać ich ani mniejszym dzieciom, ani seniorom. Z początkiem marca Minister Zdrowia podpisał rozporządzenie w sprawie standardu udzielania teleporad. Określa ono, kiedy nie będzie można stosować teleporady. Największe ograniczenia dotyczą dzieci do 6 roku życia. Za udzielenie teleporady za pośrednictwem platformy Centrum e-Zdrowia (CeZ) NFZ zapłaci od 11 do 40 zł.

Zarówno premier jak i minister zdrowia zachęcali w lutym do korzystania z aplikacji STOP COVID, ale liczba pobrań jest nadal niewielka. Aby jej stosowanie miało sens, musiałoby ją pobrać ok. 60% społeczeństwa, ale na razie jest to zaledwie kilka procent. 

OSOZ Polska 2/2021

13

akt u a l n o ś ci

ra d ar epi d emi o lo g icz n y ( kwiecie ń 2 0 21 )

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

97%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (kwiecień)

TREND W STOSUNKU DO marca

Świętokrzyskie

765

Warmińsko-mazurskie

684

Wielkopolskie

991

Zachodniopomorskie

949

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (kwiecień)

TREND W STOSUNKU DO marca

Dolnośląskie

6 061

Kujawsko-pomorskie

5 420

Łódzkie

6 956

Lubelskie

6 045

Lubuskie

5 379

Małopolskie

6 122

Mazowieckie

7 059

Opolskie

4 969

Podkarpackie

5 135

Podlaskie

4 727

Pomorskie

6 261

Śląskie

5 389

Świętokrzyskie

5 011

Warmińsko-mazurskie

4 951

Wielkopolskie

6 709

Zachodniopomorskie

6 069

               

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie

1 013 716 1 075

Łódzkie Lubelskie

863

Lubuskie

879

Małopolskie

1 113

Mazowieckie

1 212

Opolskie

748

Podkarpackie

767

Podlaskie

696

Pomorskie

949 1 024

Śląskie

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

14

OSOZ Polska 2/2021

97%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

I n n o wac j e

A p l ikac j e z d r o w ot n e

Yoga | Down Dog

Ten Percent Happier

Mapa Turystyczna

Przeglądając rankingi aplikacji do jogi, trudno przeoczyć logo z pieskiem. A kiedy do tego odkryjemy, że we wnętrzu znajduje się 60 000 różnych konfiguracji treningów, można być przekonanym, że to warte wypróbowania narzędzie. Trzydniowa wersja próbna pomoże w podjęciu decyzji, czy jesteśmy gotowi zapłacić ok.

50 USD rocznie za abonament. Wśród innych zalet wymienić można szeroki wybór praktyk jogi, opcję doboru głosu instruktora, muzykę zsynchronizowaną z oddechem, funkcję boost pozwalającą skupić się na doskonaleniu jednej techniki. Ta aplikacja raczej się nie znudzi.

Kto nie chciałby być o 10% szczęśliwszy? Aplikacja oparta na bestsellerowej książce o tym samym tytule obiecuje, że odnajdziesz wewnętrzny spokój, poprawisz sen i zyskasz lepszą samoświadomość. Oferuje ponad 500 medytacji tematycznych, inspirujących historii, rozmów w formie podcastów i porad. Dan Harris, autor książki „10% happier” w medytacji znalazł sposób na lepsze radzenie sobie z emocjami. Książka została wydana w Polsce pod tytułem „Szczęśliwszy o 10%” i polecamy jej lekturę przed podjęciem decyzji o płatnej subskrypcji za 14,99 USD miesięcznie.

Jest taki sport, który pozwala zachować dobrą formę psychiczną i fizyczną, nie wymaga żadnego sprzętu, a do tego można go uprawiać wszędzie i w każdym wieku – to spacery i wędrówki. Aby je urozmaicić, polecamy sprawdzić polską aplikację do planowania tras biegnących po szlakach turystycznych. Aplikacja prosto i szybko wyznacza trasę, wyświetla jej przebieg na mapie, pokazuje jej długość i szacowany czas przejścia, szczegółowy przebieg i profil wysokościowy. Wskazuje także obecną lokalizację użytkownika. Mapy offline nie wymagają stałego dostępu do internetu.

iOS | Android | ENG Bezpłatna w wersji próbnej

iOS | Android | PL Płatna

iOS | Android | PL 23,99 zł

OSOZ Polska 2/2021

15

I n n o wac j e

N o w o ś ci / wy n a l azki

Zamień smartfon w ciśnieniomierz Nowe funkcje monitoringu zdrowia dostępne są albo w najnowocześniejszych, a więc bardzo drogich smartfonach, albo inteligentnych zegarkach. Oprócz bariery technologicznej i cenowej, pomiar wielu parametrów wymaga dodatkowych urządzeń zewnętrznych, jak rękawy do pomiaru ciśnienia. Leman Micro Devices chce to zmienić wprowadzając czujnik e-CheckupTM o rozmiarze zaledwie 15 mm, który mocowany jest na tylnej obudowie smartfona. Największym atutem urządzenia jest pomiar ciśnienia krwi z dokładnością oferowaną przez certyfikowane urządzenie medyczne. Nakładka równie precyzyjnie ma mierzyć temperaturę ciała, nasycenie krwi tlenem, tętno i częstość oddechu. Aby dokonać pomiaru stanu zdrowia, wystarczy przyłożyć palec do urządzenia na mniej niż 60 sekund. Podczas targów nowych technologii CES 2021 zaprezentowano jeszcze jedną nowość w tym obszarze.

Szwajcarska firma Biospectal opracowała oprogramowanie, które dokładnie zmierzy ciśnienie krwi za pomocą aparatu fotograficznego wbudowanego w smartfonie Samsung Galaxy. Bez jakichkolwiek dodatkowych urządzeń.

Inteligentne maski. Dobrze wyglądają, ale czy chronią?

Odkąd noszenie masek stało się codziennością, innowatorzy prześcigają się w opracowywaniu coraz nowszych wersji, nie tylko skuteczniejszych pod względem medycznym, ale też o unikalnym designie. Niedawno naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego przedstawili maskę, która dzięki specjalnemu czujnikowi może sygnalizować obecność wirusa SARS-CoV-2 w oddechu. Na rynku pojawia się też cały szereg urządzeń, które wprawdzie nie mają certyfikatów medycznych, ale oferują ich właścicielom inne korzyści. Przykładowo, AirPop zaprezentował Active+, maskę z tkaniny z czujnikiem monitorującym wzorce oddechowe z wnętrza maski i monitorującym jakość powietrza na zewnątrz maski. Wielu producentów stawia na przezroczyste maski, które nie zasłaniają mimiki. Niektóre z nich posiadają wbudowane mini-wentylatory filtrujące powietrze oraz systemy UV do automatycznej dezynfekcji maski podczas ładowania. Z kolei Razer, firma znana ze swoich produktów dla miłośników gier komputerowych, zaskoczyła projektem maski, która oprócz systemu filtrowania powietrza, ma wbudowany mikrofon i wzmacniacz głosu, aby mowa użytkownika była wyraźniejsza. Wyglądające bardzo nowocześnie urządzenie może dodatkowo świecić na wybrany kolor.

16

OSOZ Polska 2/2021

I n n o wac j e

Ćwiczenia na chrapanie Obturacyjny bezdech senny (OSA) to choroba dotykająca miliony ludzi na świecie. Jej niewinnym objawem jest chrapanie, ale konsekwencje mogą być o wiele poważniejsze – spłycenie oddechu (hipowentylacja) oraz bezdech senny. W leczeniu może pomóc trening mięśni umieszczonych wokół języka. Dzięki ich wzmocnieniu, można doprowadzić do zmniejszenia objawów OSA. Amerykańska Agencja Leków i Żywności (FDA) dopuściła na rynek pierwsze urządzenie, które oferuje potwierdzone klinicznie ćwiczenia. Opracowane przez Signifier Medical Technologies urządzenie o nazwie eXciteOSA posiada ustnik z czterema elektrodami, które umieszcza się w ustach. Elektrody stymulują elektrycznie mięśnie rozmieszczone wokół dolnej części języka. Wzmocnione mięśnie zapobiegają zamykaniu się dróg oddechowych, umożliwiając swobodny przepływ powietrza do i z płuc.

Smartfon od Facebooka?

Aplikacje na receptę w Belgii

Jak podaje światowa agencja prasowa Reuters, portal społecznościowy Facebook pracuje na własnym smartfonem z funkcjami do zarządzania zdrowiem. Według niepotwierdzonych doniesień Reuters’a, smartfon mógłby integrować się z urządzeniami typu fitness oraz innymi usługami zdrowotnymi. Premiera zaplanowana jest na przyszły rok. Funkcje zdrowotne miałyby pełnić ważną rolę w telefonie Facebooka.

Od stycznia bieżącego roku, lekarze w Belgii mogą wystawiać na receptę zdrowotne aplikacje mobilne, a państwowy ubezpieczyciel – Narodowy Instytut Ubezpieczeń Zdrowotnych i Niepełnosprawności (NIHDI) – będzie refundował ich stosowanie. System opiera się na 3-stopniowej piramidzie walidacji mHealth Belgium. Certyfikacji mogą być poddawane aplikacje stosowane na różnym etapie ścieżki pacjenta: od profilaktyki i diagnozy po leczenie oraz kontynuację leczenia.

OSOZ Polska 2/2021

17

I n n o wac j e

Ostatnie testy e-recepty Tym razem chodzi jednak o e-receptę transgraniczną. Centrum e-Zdrowia zaprosiło do konsultacji farmaceutów. Podczas nich sprawdzana będzie czytelność i poprawność wyświetlania informacji. Polska jako kolejny kraj Unii Europejskiej dołącza do projektu transgranicznej e-recepty. Jej uruchomienie możliwe jest dzięki infrastrukturze usług cyfrowych e-zdrowia (eHDSI). W jej ramach, w przyszłości możliwe będzie także przesyłanie tzw. podsumowań zdrowia pacjenta pomiędzy krajami UE. Do 2025 r. obie usługi będą stopniowo wdrażane w 25 państwach UE. Na razie e-receptę transgraniczną wdrożyły Chorwacja, Estonia, Finlandia oraz Portugalia.

E-kwalifikacja na szczepienia „Pierwszy dzień pracy ze szczepieniami p/COVID19 przy użyciu aplikacji KAMSOFT zamiast http://gabinet.gov.pl. Wprowadzenie kwalifikacji oraz wykonania szczepienia zajmują zdecydowanie mniej czasu personelu” – napisał w mediach społecznościowych Tomasz Zieliński, ekspert Porozumienia Zielonogórskiego. Wprowadzona funkcja powoduje, że lekarz nie musi korzystać z dodatkowego oprogramowania, a dane o szczepieniu są dołączane do elektronicznej kartoteki pacjenta. Jak poinformował Tomasz Zieliński, nowa usługa pozwala pielęgniarkom na szybszą pracę.

WhatsApp nie dla lekarza?

Zgodnie z wprowadzonym w lutym br. nowym regulaminem użytkowania, popularna aplikacja do komunikacji WhatsApp przekazuje do Facebooka dane personalne, w tym numer telefonu i lokalizację użytkownika. I choć wiadomości nadal są szyfrowane, to eksperci wskazują, że aplikacja zyskuje dostęp do metadanych o tym kto, z kim i gdzie wymienia się informacjami. Choć już wcześniej stosowanie WhatsApp do komunikacji między lekarzami oraz lekarzami i pacjentami nie było wskazane, zmiany regulaminu powodują, że pracownicy ochrony zdrowia – w trosce o poufność oraz ochronę danych medycznych i personalnych – powinni sięgać tylko do dedykowanych aplikacji i systemów.

Niska popularność STOP COVID Chodzi o aplikację antycovidową do śledzenia kontaktów z osobami zarażonymi. „Wiele razy nakłanialiśmy do korzystania z aplikacji, dzisiaj już dużo osób ma tę aplikację” – powiedział premier Mateusz Morawiecki w lutym. Oparta o technologię Bluetooth aplikacja monitoruje otoczenie w poszukiwaniu urządzeń, na których jest zainstalowana. Kiedy je wykryje, a kontakt trwa dłużej niż 15 minut, zapamięta ten fakt na okres 14 dni. W przypadku zachorowania użytkownika aplikacji na COVID-19, osoba która miała kontakt, otrzyma powiadomienie.

Takie rozwiązanie wprowadzono w wielu krajach Europy, z największym sukcesem w Islandii i Finlandii, gdzie ok. 40% mieszkańców korzysta z aplikacji. W Polsce STOP COVID pobrało do końca 2020 roku 1,7 mln osób. Źródła i zdjęcia: EU Commission, Rynek Zdrowia, Twitter, Reuters, mHealth Belgium, Leman Micro Devices, Razer , Air Pop, Signifier Medical Technologies

18

OSOZ Polska 2/2021

Czasopismo o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Teraz dostępne on-line

Pobierz bezpłatną aplikację mobilną

ZESKANUJ KOD, aby pobrać aplikację

Aplikacja na iOS i Android

I n n o wac j e

NOWY MODEL EDM Pandemia COVID-19 pokazała, jak ważny jest płynny dostęp do danych medycznych, tak aby można było kontynuować opiekę nad pacjentem bez względu na warunki. Wgląd do nich na razie pomaga podejmować bieżące, doraźne decyzje terapeutyczne, ale wkrótce będzie kluczowym elementem proaktywnego zarządzania zdrowiem pacjentów.

Dane medyczne pacjentów są dziś przechowywane z wykorzystaniem różnych systemów IT, czasami w różnych formatach.

Część z nich nadal gromadzona jest w formie papierowej. Dokumentacja medyczna nowej generacji będzie spójna, aby służyć nie tylko jako źródło informacji o stanie zdrowia, ale również narzędzie ułatwiające planowanie działań profilaktycznych, interwencji klinicznych, zarządzanie placówką medyczną, koordynację opieki w systemie zdrowia i jej kontynuację w domu pacjenta.

OBECNY MODEL EDM

NOWA GENERACJA EDM

Fragmentaryczne i zwielokrotnione dane pacjentów przechowywane w różnych systemach

Pełny dostęp do wszystkich danych ujednoliconych dzięki standardom interoperacyjności

Ograniczony dostęp do gromadzonych informacji (np. brak notatek i wyników pomiarów wprowadzanych przez pacjenta)

Integracja z portalem pacjenta z możliwością zarządzania i szybkiego przeglądu danych

Cząstkowa interoperacyjność między dostawcami, technologiami i aplikacjami Ręczne wprowadzanie danych, brak standaryzacji niektórych słowników, czasochłonność Manualna analiza wszystkich informacji

20

OSOZ Polska 2/2021

Gromadzenie danych w chmurze, co powoduje likwidację lokalnych, odseparowanych EDM System automatycznej kwalifikacji wpisów na podstawie komend głosowych Wstępna weryfikacja danych przez systemy sztucznej inteligencji

I n n o wac j e

» Priorytetem we wszystkich cyfrowych systemach ochrony zdrowia powinna być interoperacyjność danych, standaryzacja słowników, rozbudowa podstawowej infrastruktury stawiająca na wymianę danych w oparciu o chmurę, edukacja lekarzy w zakresie pracy z danymi, wsparcie rozwoju dojrzałości cyfrowej szpitali.«

GŁÓWNE KORZYŚCI Z NOWEJ STRATEGII ROZWOJU ELEKTRONICZNEJ DOKUMENTACJI MEDYCZNEJ

DOSTĘP DO DANYCH PACJENTA, POPRAWA STANDARDÓW OPIEKI Lekarze i pielęgniarki zyskują wgląd do wszystkich danych pacjenta w czasie rzeczywistym w ramach jednego, zintegrowanego systemu. W ten sposób potrzebne informacje można sprawdzić szybciej, są one lepiej uporządkowane, przejrzyste co wspomaga proces podejmowania decyzji klinicznych, minimalizuje liczbę błędów i ułatwia pracę.

EFEKTYWNOŚĆ KOSZTOWA SYSTEMU OCHRONY ZDROWIA Dostęp do danych ułatwia zarządzanie systemem opieki zdrowotnej oraz placówkami medycznymi, planowanie zasobów i wdrożenie do praktyki medycyny opartej na wartościach (value based medicine). Pacjent staje się dodatkowym źródłem danych (opieka personalizowana).

Czynności administracyjne związane z wprowadzeniem danych do EDM nie są już w centrum procesu obsługi pacjenta.

WSPARCIE PROGRAMÓW KOORDYNACJI OPIEKI, CIĄGŁOŚĆ PROCESÓW Połączenie danych w ramach jednego, spójnego ekosystemu pozwala na swobodną wymianę informacji pomiędzy placówkami. Dane dostępne z poziomu chmury są bezpieczne, a ich synchronizacja z różnymi źródłami umożliwia wprowadzenie nowych usług, np. alarmów medycznych, programów profilaktyki.

ROZWÓJ SKUTECZNEJ MEDYCYNY, AUTOMATYZACJA PROCESÓW Wraz ze standaryzacją słowników medycznych oraz poprawą interoperacyjności systemów, dane w kartotekach pacjentów mogą być analizowane przez systemy AI w celu wstępnej ich segregacji i wspierania decyzji klinicznych. Przykładowo: ścieżka leczenia pacjenta może być dopasowana do najbardziej aktualnych wyników badań klinicznych i publikacji naukowych.

Opracowanie własne na podstawie „How a digital transformation can help improve the work of medical teams” (Better) OSOZ Polska 2/2021

21

R ap o rt

Rok przyspieszonej transformacji cyfrowej. Co się zmieniło?

Mija 12 miesięcy odkąd pandemia COVID-19 rozlała się po Europie stając się jednym z największych wyzwań dla ochrony zdrowia w ostatnich dziesięcioleciach i pochłaniając życie ponad 500 000 Europejczyków. Zamknięte gabinety lekarskie i ograniczenia w przemieszczaniu się wymusiły przejście na zdalną opiekę medyczną. Telekonsultacje i inne rozwiązania e-zdrowia przeżyły boom, pomagając zachować ciągłość opieki w kryzysowej sytuacji. Jak dziś wygląda krajobraz cyfryzacji? Prezentujemy wyniki najnowszego badania przeprowadzonego przez HIMSS Europe.

22

OSOZ Polska 2/2021

R ap o rt

Technologia czekała od dawna, zabrakło wiedzy

» W szpitalach

zaczyna brakować wykwalifikowanych pracowników IT. Duża konkurencja sprawia, że informatycy często znajdują o wiele lepiej płatną pracę w innych branżach gospodarki.«

Aby nakreślić aktualny stan digitalizacji w Europie, HIMSS Europe – lokalny oddział jednej z największych na świecie organizacji skupiającej przedstawicieli rynku cyfrowej ochrony zdrowia – przeprowadził ankietę wśród 400 osób: od dostawców rozwiązań IT, po ubezpieczycieli zdrowotnych, menedżerów szpitali, lekarzy i pielęgniarki, administratorów oprogramowania w placówkach ochrony zdrowia. Badanie „HIMSS Annual European Digital Health Survey 2021” zostało zrealizowane w okresie od września do listopada 2020 roku, już w czasie trwania drugiej fali pandemii COVID-19, i opublikowane w styczniu 2021 roku.

Podstawy infrastrukturalne cyfrowego zdrowia, choć z dużymi różnicami pomiędzy badanymi krajami, istniały w całej Europie jeszcze przed wybuchem pandemii. Dzięki temu, wiele placówek medycznych i rządów mogło szybko zareagować. Przede wszystkim skupiono się na rozwiązaniach i usługach z zakresu telezdrowia, które pomogły w utrzymaniu ciągłości konsultacji z pacjentami oraz opieki nad osobami z chorobami przewlekłymi, umożliwiając klinicystom kontakt z chorymi. Państwa które zdążyły wdrożyć takie rozwiązania jak e-recepta albo wypracować standardy telemedycyny, skorzystały na elastyczności zdigitalizowanych systemów zdrowia.

Jednocześnie ujawniły się znaczące zaniedbania w podstawowych kwestiach, jak wyposażenie techniczne czy dostęp do szybkiego internetu, zwłaszcza w mniejszych placówkach zlokalizowanych poza dużymi ośrodkami miejskimi. Nie mówiąc o interoperacyjności danych, której w większości państw UE, tak jak nie było kilka lat temu, nadal nie ma. Ten temat będzie nam towarzyszył w najbliższych latach. Eksperci przewidują, że nadal utrzyma się duże zapotrzebowanie na narzędzia IT, umożliwiające pracownikom służby zdrowia pracę zdalną.

Nowością jest traktowanie cyfryzacji w kategorii bonusu stanowiącego o atrakcyjności miejsca pracy. W związku z ciągłym niedoborem wykwalifikowanych pracowników, rządy poszczególnych państw a także menedżerowie szpitali starają się zatrzymać lekarzy i pielęgniarki oferując im pracę w nowoczesnych warunkach i dostęp do technologii e-zdrowia.

W ciągu najbliższego roku, dwa wyzwania będą nadal wywierały znaczący wpływ na rozwój zdrowia cyfrowego w Europie. To niezmiennie finansowanie usług e-zdrowia, choć w trakcie pandemii wiele systemów ubezpieczeń zdrowotnych zaczęło przychylniej patrzeć na telekonsultacje i wszystko wskazuje na to, że zaktualizowane reguły refundacyjne mają szanse zakorzenić się na dłużej. Drugim wyzwaniem są inwestycje w bezpieczeństwo cybernetyczne.

Fali nowych aplikacji i urządzeń muszą towarzyszyć odpowiednie rozwiązania gwarantujące ochronę danych pacjentów i etyczne wykorzystanie ich danych.

Rok 2021 będzie rokiem stopniowego przechodzenia do „nowej nor-

my” w ochronie zdrowia, o ile oczywiście także ochrona zdrowia i gospodarka wrócą do stanu sprzed zaburzonej równowagi. Zdrowie cyfrowe stanie się bardziej proaktywne po pandemii, ponieważ podmioty świadczące opiekę zdrowotną skonsolidują korzyści płynące z e-rozwiązań i strategii zaadaptowanych w walce z COVID-19 oraz zaczną je stosować na szerszą skalę. Cyfrowa „kula śnieżna” będzie się już tylko powiększać, wchłaniając coraz to nowsze obszary opieki. Systemy ochrony zdrowia znalazły się w punkcie przesilenia – wszyscy zdaliśmy sobie sprawę, że znaczną część usług można prowadzić z dala od gabinetów lekarskich, które powinny być zarezerwowane dla pacjentów z poważniejszymi problemami. Ukuło się nawet nowe sformułowanie opisujące ten model opieki: „digital first”. Pierwszy kontakt pacjenta z systemem ochrony zdrowia powinien być cyfrowy i dopiero na tej podstawie podejmowane są decyzje dotyczące dalszej ścieżki pacjenta.

Eksperci HIMSS prognozują także, że za dwa lata, większa dostępność do danych cyfrowych oraz narzędzi ich analizy doprowadzi do dynamicznego rozwoju personalizowanej i precyzyjnej medycyny, napędzając nowe, skuteczniejsze inicjatywy w zakresie zdrowia populacji.

Pod wieloma względami pandemia miała pozytywny wpływ na transformację cyfrową służby zdrowia: przyspieszyła rozwój technologii, stała się stymulatorem innowacji, uświadomiła korzyści płynące z cyfrowego zdrowia, zainicjowała nową kulturę świadczenia opieki. Już nie tylko pacjenci widzą korzyści z nowych technologii, ale także lekarze, dla których teleopieka oznacza większą elastyczność, urozmaicenie metod pracy, nowe opcje sprawowania opieki nad pacjentami z chorobami przewlekłymi. Za tą falą powinny iść wyższe nakłady finansowe na innowacje cyfrowe, digitalizację ochrony zdrowia, poprawę umiejętności cyfrowych oraz innowacje w zakresie sztucznej inteligencji.

Kraje nordyckie – w tym zwłaszcza Estonia – są nadal postrzegane jako wzory do naśladowania w dziedzinie zdrowia cyfrowego. Estonia przyciąga uwagę dojrzałością cyfrową, rozbudowaną infrastrukturą cyfrową oraz innowacyjnym wykorzystaniem technologii, jak przykładowo blockchain. Dla większości krajów UE ten mechanizm zabezpieczenia danych wciąż pozostaje kwestią dalekiej przyszłości. Kraje nordyckie i Holandia przodują także w obszarze in-

OSOZ Polska 2/2021

23

R ap o rt

nowacyjnych ram prawnych, centralnie sterowanego procesu standaryzacji danych i zaufania ze strony mieszkańców w stosunku do rozwiązań e-zdrowia.

Teleopieka szuka nowych form Można się spodziewać, że postęp w dziedzinie telezdrowia, po sztucznie napędzonym rozwoju, zatrzyma się na jakiś czas w miejscu. Być może nastąpi nawet niewielki regres – pacjenci powoli będą wracać do gabinetów i osobistych relacji z lekarzami. Także lekarze, często prowadzący telekonsultacje w prowizorycznych warunkach, z przyjemnością odejdą na pewien czas od komputerów. To też pokazuje, że obecne rozwiązania telezdrowia wymagają udoskonalenia i włączenia w ścieżkę opieki nad pacjentem. Jak na razie mamy do czynienia z cyfrowym skopiowaniem

interakcji mającej miejsce w gabinecie lekarskim. Docelowo, telezdrowie powinno oferować nowe formy opieki, niedostępne w warunkach analogowej ochrony zdrowia. Dużo do życzenia pozostawia wiedza lekarzy, pielęgniarek i samych pacjentów na temat tego, jak korzystać z nowych aplikacji i systemów, jak prowadzić konsultacje na odległość, jak komunikować się z chorym. Nowe wirtualne platformy opieki oraz monitoring zdrowia w warunkach domowych za pomocą urządzeń telemedycznych oznaczają większe zaangażowanie pacjenta. Czy systemy ochrony zdrowia są gotowe na takie podejście, co przecież wymaga m.in. refundacji usług profilaktycznych czy bonusów dla osób samodzielnie zarządzających chorobą przewlekłą, przykładających uwagę do zdrowego trybu życia?

Jedno jest pewne – pracownicy ochrony zdrowia i pacjenci stali się bardziej otwarci na innowacje. I nie dotyczy to wyłącznie usług telemedycznych. W wielu krajach masowe szczepienia przeciwko COVID-19 są koordynowane i realizowane za pomocą zintegrowanych platform elektronicznych. Toczy się dyskusja na temat wprowadzenia tzw. paszportu odporności dla wszystkich krajów UE, a to oznacza wdrożenie nowej transgranicznej technologii wymiany danych (według informacji z początku marca, paszport zostanie wdrożony do lata br.).

W analizie wpływu COVID-19 na cyfryzację nie można jednak zapominać o negatywnych aspektach. Pandemia pochłonęła setki tysięcy ofiar, doprowadziła do wypalenia zawodowego u wielu lekarzy i pielęgniarek. Cześć pacjentów zwlekała z wizytą u lekarza, opóźniając

Które z wymienionych elementów są priorytetowe dla Twojej organizacji?

87%

Bezpieczeństwo IT i prywatność

77%

Telepraca i praca zdalna personelu Wymiana danych z instytucjami ochrony zdrowia

60%

Interoperacyjność

60%

Rozwiązania dające pacjentom dostęp do danych

60%

Wirtualna/zdalna opieka

60%

Użyteczność systemu i doświadczenie użytkownika

34% 41% 41%

30%

47%

28%

Zmiana organizacyjna

31%

27%

Zarządzanie zdrowiem populacyjnym

8%

Rzeczywistość rozszerzona

4% 2021

29%

2022/2023

34% 35%

po 2023 roku

8%

6%

8% 9%

raczej nie będzie priorytetem

7% 5%

14% 4% 17%

5%

11%

5%

15% 18%

7% 5% 23%

26% 46%

22%

5%

18% 39%

25%

Bezpieczeństwo IT i prywatność

11%

33%

37%

Systemy wspomagania decyzji i inne rozwiązania AI

7% 3%

35%

43%

Platformy zdrowia oparte na chmurze

OSOZ Polska 2/2021

33%

44%

Analityka zdrowotna

24

32%

49%

Wzmocnienie roli pacjenta poprzez narzędzia cyfrowe zarządzania zdrowiem

5% 3%

31%

51%

Wymiana danych z innymi świadczeniodawcami

7% 4%

32%

52%

Rozwiązania mobilne dla lekarzy

8% 4%

29%

25%

5%

5% 3%

24%

54%

Poprawa infrastruktury technicznej i IT

5%

19%

64%

Oszczędność kosztów

Blockchain

13%

73%

Szeroka adaptacja elektronicznej dokumentacji medycznej w placówce i przez pracowników

11%

23%

8% 5% 29% 39%

R ap o rt

Z jakimi wyzwaniami musi się obecnie mierzyć Twoja organizacja?

42%

Finansowanie i koszty

31%

Bezpieczeństwo IT i prywatność Odpowiedni poziom umiejętności pracowników

27% 25%

Problemy z implementacją technologii Integracja systemów wewnątrz i na zewnątrz organizacji

24% 20%

Opór ze strony pracowników i pacjentów Brak politycznej woli zmian

15%

Infrastruktura techniczna

15%

Brak wsparcia ze strony kierownictwa placówki

14% 12%

Telezdrowie i wzmocnienie roli pacjenta

39%

Inne

rozpoczęcie leczenia. Gospodarka znacznie ucierpiała, a to także może odbić się na budżetach ochrony zdrowia w najbliższych latach. Opóźnieniu uległy zaplanowane na 2020 rok duże inwestycje digitalizacji.

Priorytety W następstwie COVID-19 nie zaskakuje fakt, że bezpieczeństwo IT i prywatność danych (87%) pozostają priorytetem na rok 2021 dla wszystkich ankietowanych uczestników opieki zdrowotnej. Światowa Organizacja Zdrowia, ogłaszając 11 marca 2020 r. stan pandemiczny, ostrzegła również przed zagrożeniami bezpieczeństwa danych zdrowotnych. W pierwszej fazie pandemii, na ataki były szczególnie narażone labora-

toria i ośrodki naukowe prowadzące badania nad szczepionkami. Przykładowo, atak typu ransomware na Uniwersytecie w Brnie (Czechy) zakłócił działanie systemów IT, powodując opóźnienia w dystrybucji wyników badań nad szczepionką COVID-19.

Drugim w zestawieniu priorytetem było umożliwienie zdalnej pracy personelowi (77%) oraz potrzeba wymiany informacji zdrowotnych między dostawcami usług zdrowotnych (73%). Żaden z tych dwóch elementów nie został wymieniony w analogicznej ankiecie przeprowadzonej w 2019 r. Interesujące jest to, że praca zdalna i wymiana danych wyparły adaptację elektronicznej dokumentacji medycznej (60%) w pierwszej trójce priorytetów. W miarę jak transfor-

macja cyfrowa rozpędzona podczas pandemii ustabilizuje się, a organizacje lepiej zrozumieją możliwości i wartość narzędzi e-zdrowia, większy nacisk zostanie położony na aplikacje i funkcjonalności systemów IT, które mogą poprawić opiekę nad pacjentami oraz jakość usług. Rośnie też znaczenie wykorzystania informatyzacji do wspomagania decyzji klinicznych oraz oczekiwania w stosunku do sztucznej inteligencji. Kolejnym priorytetem jest medycyna personalizowana (47%). Menedżerowie placówek ochrony zdrowia stoją z drugiej strony pod presją wykazania, że inwestycje w nowe systemy i aplikacje zwrócą się, nie tylko w formie lepszej opieki, ale również oszczędności. Na samym końcu potrzeb krótkoterminowych znajdu-

Razem

Holandia

Hiszpania

dojrzałość cyfrowa (ocena własna)

Austria

Szwajcaria

Włochy

dane pacjenta w cyfrowej formie (ocena własna)

Niemcy

5,6

65%

70% 6,0

68%

6,3

6,3

80%

81% 6,4

6,6

75% Kraje Nordyckie

6,7

6,8

6,3

77%

89%

90%

Jak oceniasz dojrzałość cyfrową organizacji, w której pracujesz?

Wielka Brytania i Irlandia

dane z roku 2019

OSOZ Polska 2/2021

25

R ap o rt

Który kraj jest wzorcem cyfryzacji w ochronie zdrowia?

Turcja

3%

Inne

2%

Szwecja

Holandia

11%

Finlandia

12%

10%

Austria

4%

Hiszpania

3%

Norwegia

4%

Niemcy

7%

Szwajcaria

3%

Estonia Dania

23%

14% Wielka Brytania

4%

ją się technologiczne fajerwerki jak rzeczywistość rozszerzona czy blockchain, ale w długim okresie czasu będą one zyskiwać.

Wyzwania Niezmienne najważniejsze pozostaje wyzwanie związane z finansowaniem usług e-zdrowia i kosztami inwestycji IT. I to dla ankietowanych ze wszystkich krajów, a mówimy przecież o krajach tak wysokorozwiniętych jak Finlandia, Holandia, Szwajcaria, Wielka Brytania czy Niemcy i Dania. 42% ankietowanych wskazuje właśnie ten element w charakterze niekończącej się próby sił, z czego aż prawie połowa badanych placówek ochrony

» W całej Europie

dominuje trend outsourcingu usług IT do chmury.« 26

OSOZ Polska 2/2021

zdrowia. Z drugiej strony systemy ochrony zdrowia mają nadzieję, że digitalizacja pozwoli zmniejszyć lub przynajmniej zatrzymać szybki wzrost kosztów związanych z leczeniem chorób przewlekłych, którym w zdecydowanej większości można zapobiegać. To zagadnienie może stać się ważnym elementem postpandemicznych dyskusji na temat strategii ochrony zdrowia. Eksperci HIMSS spodziewają się, że efektem może być większa liczba rządowych programów stymulujących rozwój projektów cyfrowych w ochronie zdrowia czy wzmocnienie podstawowej infrastruktury. Wiele krajów przekonało się, że zrzucenie kosztów na placówki ochrony zdrowia powoduje powstawanie ogromnych nierówności cyfrowych i zdrowotnych.

Na drugim miejscu najważniejszych wyzwań znalazło się bezpieczeństwo i prywatność danych (31%), a na trzecim – umiejętności cyfrowe pracowników (27%). Z kolei 32% pracowników placówek medycznych uznało za wyzwanie niedobory personelu klinicznego w każdym obszarze opieki zdrowotnej, a w szczególności brak personelu

z umiejętnościami cyfrowymi. Zaczyna też brakować wykwalifikowanych pracowników IT z kompetencjami w obszarze digitalizacji ochrony zdrowia. Duża konkurencja sprawia, że informatycy często znajdują o wiele lepiej płatną pracę w innych branżach gospodarki. Na stawki oferowane przez firmy nowych technologii nie może sobie pozwolić nawet najlepiej dofinansowany szpital akademicki. Do tego, nowi gracze na rynku zdrowia – w tym startupy medyczne – kuszą lekarzy karierą w zdrowiu cyfrowym i realizacją ambicji współuczestniczenia w rozwoju przełomowych rozwiązań. Biorąc pod uwagę rosnące wypalenie zawodowe pracowników medycznych, może się okazać, że dla wielu z nich perspektywa w mniej obciążających psychicznie i fizycznie warunkach może być atrakcyjna.

W całej Europie dominuje trend outsourcingu usług IT do chmury. 75% ankietowanych z ośrodków zdrowia stwierdziło, że będzie traktować priorytetowo usługi i rozwiązania oparte na chmurze.

Nadal wyzwaniem okazuje się opór ze strony personelu oraz pacjentów w stosunku do technologii cyfrowych – ten problem zgłasza co czwarty dostawca rozwiązań IT. Dużo do życzenia pozostawia integracja poszczególnych systemów z systemami wdrożonymi w innych placówkach i brak interoperacyjności danych.

Dojrzałość cyfrowa Bardzo powoli rośnie dojrzałość cyfrowa podmiotów medycznych zdrowia i systemów zdrowia. W krajach objętych badaniem (Austria, Włochy, Hiszpania, Francja, Belgia, Norwegia, Niemcy, Szwajcaria, Wielka Brytania, Irlandia, Szwecja, Dania, Holandia), dane 77% pacjentów są już dostępne w formie cyfrowej. Podczas gdy wdrażanie elektronicznych kartotek pacjenta w zasadzie zatrzymało się w miejscu (brak poprawy interoperacyjności danych, ograniczone możliwości wymiany EDM), znacznie wzrosła adaptacja rozwiązań telezdrowia, co w głównej mierze zadecydowało o zwiększonych ocenach dojrzałości cyfrowej.

Na uwagę zasługuje postrzeganie dojrzałości cyfrowej w krajach nordyckich i Holandii. Chociaż obydwa kraje osiągnęły zbliżony, wysoki poziom cyfryzacji danych pacjentów (odpowiednio 89% i 90%), oceniają swoją dojrzałość cyfrową na skromnym poziomie 6,8 i 6,7 na 10 punktów. Dla porównania, Włochy z poziomem cyfryzacji danych pacjen-

R ap o rt

tów na poziomie niższym niż średnia (68%), oceniają dojrzałość cyfrową na 6,3 punktów.

W ostatnim roku nastąpiła nieznaczna poprawa zadowolenia pracowników sektora zdrowia cyfrowego z poziomu wsparcia cyfryzacji ze strony instytucji rządowych (5,3 punktów w porównaniu z 5,0 w 2019 roku). Większość menedżerów podmiotów medycznych z Austrii, Krajów Nordyckich i Szwajcarii (odpowiednio: 72%, 60% i 57%) uważa, że mają wystarczające środki budżetowe na inwestycje IT. Na drugim biegunie znalazły się Włochy (20%) i Hiszpania (16%).

Te wyniki można odnieść do poziomu finansowania ochrony zdrowia w poszczególnych krajach.

Podsumowanie Badanie HIMSS uwypukla największe wyzwania stojące przed digitalizacją ochrony zdrowia. Od lat są nimi niezmiennie finansowanie usług e-zdrowia, interoperacyjność danych oraz wymiana elektronicznych kartotek medycznych.

W krajobrazie cyfryzacji zaobserwować można wiele zmian, w tym m.in. większy entuzjazm ze strony instytucji rządowych i pracowników ochrony zdro-

Aby wykorzystać potencjał cyfryzacji wygenerowany podczas pandemii, opiekę zdrowotną należy uczynić bardziej spersonalizowaną i dostępną w modelu hybrydowym, zaprojektować ścieżki opieki zarówno dla fizycznych wizyt w szpitalu, jak i pacjentów konsultowanych cyfrowo oraz spoić ze sobą te dotychczas odrębne formy leczenia.

wia do digitalizacji, rosnącą gotowość ubezpieczycieli do refundacji usług telezdrowia. I choć COVID-19 przyspieszył cyfryzację, to jednak postawił przed nią nowe oczekiwania.

Telemedycyna musi dojrzeć, aby nie była tylko wirtualnym substytutem wizyty osobistej, ale zupełnie nowym doświadczeniem dla pacjenta i lekarza. Systemy zdrowia muszą zacząć robić użytek z rosnącej ilości danych cyfrowych, aby w końcu wpłynąć na zmianę proporcji pomiędzy leczeniem a profilaktyką.

To wymaga pracy u podstaw w postaci inwestycji w infrastrukturę i umiejętności, ale i odwagi w próbowaniu nowych rozwiązań i strategii.  Opracowanie własne na podstawie „HIMSS Annual European Digital Health Survey 2021”

OSOZ Polska 2/2021

27

r o zm o wy

Ilustracja: Paweł Pych

Czy technologia uratuje służbę zdrowia?

Choć cyfryzacja nie jest panaceum na wszystkie wyzwania stojące przed ochroną zdrowia, będzie stanowiła praktyczne wsparcie dla pacjentów, lekarzy i pielęgniarek oraz systemu nadzoru epidemiologicznego – przyznaje w wywiadzie dla OSOZ Polska prof. Ilona Kickbusch, światowej sławy ekspert w dziedzinie zdrowia globalnego, dyrektor genewskiego Global Health Centre w Graduate Institute of International and Development Studies.

28

OSOZ Polska 2/2021

Pamiętam, jak całkiem niedawno powiedziała Pani Profesor, że „nie dostrzegamy radykalnego wpływu transformacji cyfrowej na nasze zdrowie i życie”. Co Pani przez to rozumie?

Cyfrowa transformacja zdrowia jest w dużej mierze przedstawiana jako proces napędzany przez technologie, w ramach którego ludzie muszą dostosować się do nowej, cyfrowej rzeczywistości.

r o zm o wy

Czasami można odnieść wrażenie, że technologie cyfrowe zmienią wszystko już przez sam fakt, że istnieją. Wystarczy je tylko zastosować i stanie się cud. Choć może to być prawdą w przypadku niektórych rozwiązań, taki punkt widzenia jest zwodniczy w ochronie zdrowia.

Proszę mnie źle nie zrozumieć. Możliwości technologii cyfrowych są ogromne. Weźmy za przykład M-TIBA, wdrożoną w Kenii platformę cyfrową, która została stworzona przez organizację nonprofit PharmAccess i Safaricom – operatora telefonii komórkowej oraz dostawcę platformy płatności mobilnych. Połączyła ona cztery miliony ludzi i 1400 klinik medycznych, wprowadzając szybkie i sprawne przekazywanie płatności za opiekę zdrowotną. Co istotne z punktu widzenia zdrowia publicznego, umożliwi ona podłączenie się placówek ochrony zdrowia do krajowych programów zdrowotnych i ubezpieczeniowych. To z kolei daje szansę na osiągnięcie długofalowego celu w postaci umożliwienia większej liczbie osób dostępu do opieki zdrowotnej bez ponoszenia obciążeń finansowych.

Z drugiej strony, jeżeli przyjrzymy się wybranym innowacjom cyfrowym, które w wielu wysokorozwiniętych krajach okrzyknięto przełomowymi, wartość dodana tych narzędzi jest wątpliwa.

Przykładowo, podzielam opinię, że niektóre interwencje cyfrowe mogą wspierać procesy leczenia lub pełnić funkcję „cyfrowych towarzyszy pacjenta” przynosząc rzeczywiste korzyści zdrowotne. Jednak kiedy opaski fitness i aplikacje mające motywować do zdrowego stylu życia są określane jako „rozwiązania w walce z epidemią otyłości”, przeceniamy potencjał wpływu technologii na społeczne i komercyjne uwarunkowania zdrowia.

Jeśli pozwolimy, by cyfrowa transformacja zdrowia stała się motorem personalizacji opieki zdrowotnej, jednocześnie ignorując faktyczne determinanty zdrowia, zupełnie miniemy się z rzeczywistością i istotą ochrony zdrowia.

We wrześniu 2020 roku, rząd Singapuru podjął współpracę z Apple wdrażając narodowy program zdrowotny, który ma zachęcać do zdrowych zachowań.

Program opiera się na inteligentnych zegarkach Apple Watch. Czy uważa Pani Profesor, że jest to przyszłość zdrowia populacyjnego i profilaktyki? Czy takie partnerstwo z dużą firmą technologiczną to ruch we właściwym kierunku?

Jestem absolutnie przekonana, że interwencje cyfrowe będą ważnym kamieniem milowym zdrowia publicznego.

Polityka powinna wspierać zdrowy styl życia, tak jak robiliśmy to przez dziesięciolecia w ramach promocji zdrowia.

A jeśli narzędzia cyfrowe wspierają tę politykę, to jeszcze lepiej!

Warto przy tym pamiętać, że w Karcie Ottawskiej Promocji Zdrowia (WHO, 1986) ujęto wyzwania dotyczące poprawy zdrowia populacji. Zgodnie z nimi, zdrowie generowane jest w kontekście codziennego życia, tam gdzie ludzie żyją, kochają, pracują i bawią się. W zakresie cyfrowej transformacji społeczeństwa, musimy nie tylko zaakceptować fakt, że wiele z naszych działań odbywa się w kontekście cyfrowym, ale także dodać nowe słowa opisujące codziennie zachowania, do tych już ujętych w Karcie Ottawskiej, przykładowo: wyszukiwanie w google, rozmowa na czacie, bycie obecnym w mediach społecznościowych.

Patrząc z tej perspektywy na zdrowie populacji i programy profilaktyczne, staje się oczywiste, że sfera cyfrowa musi być współkształtowana wraz z polityką zdrowia publicznego i wspierającymi ją działaniami środowiskami. Nie możemy zapominać, że technologie cyfrowe i procesy, które te technologie wyzwalają w codziennym życiu, same w sobie są determinantami zdrowia. Badania nad zdrowiem psychicznym i wykorzystaniem technologii cyfrowych mogą nam dużo powiedzieć w tym zakresie.

Partnerstwa są ważne we wspieraniu rozwoju innowacji, ale decydenci muszą pamiętać o tym, jaką rolę odgrywają w tych partnerstwach. Posiadają oni bowiem klucz do niezwykle cennego dobra – danych osobowych obywateli. W ich najlepszym interesie muszą zawiązywać tylko te właściwe, korzystne partnerstwa.

Nie sądzę, aby to przesłanie dotarło już do wszystkich rządów.

Przed pandemią COVID-19 większość instytucji zdrowia publicznego raczej nieufnie odnosiła się do cyfrowych technologii zdrowotnych. Z jednej strony, innowatorzy szybko wprowadzają swoje rozwiązania na rynek, często bazując na domniemaniach dotyczących pozytywnego wpływu technologii. Z drugiej strony, zdrowie publiczne koncentruje się na interwencjach opartych na dowodach. Czy te dwa światy można ze sobą pogodzić?

Warto przyjrzeć się kontekstowi ochrony zdrowia. Na ekonomikę zdrowia skła-

» Dopiero zaczynamy

zdawać sobie sprawę z potencjału technologii cyfrowych w nadzorze epidemiologicznym.« da się złożona grupa podmiotów: pacjentów, świadczeniodawców, producentów leków i środków ochrony zdrowia, a także rządów. W wielu krajach są oni osadzeni w systemie ubezpieczeń zdrowotnych i szerszym systemie redystrybucji. Istnieje wiele powodów, dla których zdrowie nie może i nie powinno być traktowane jak każde inne dobro. Obecnie obserwujemy ścieranie się zdrowia i gospodarki cyfrowej oraz nową presję na systemy opieki zdrowotnej.

W przeszłości mieliśmy okazję być świadkami wielkich zawirowań wywołanych przez wielkie koncerny nowych technologii, które zlekceważyły nie tylko ustalone prawo, ale i normy społeczne. Stąd uważam, że instytucje zdrowia publicznego muszą szczególnie zwracać uwagę kwestie zawieranych sojuszów ze światem zdrowia cyfrowego. Ekonomika zdrowotna musi kierować się innymi zasadami, ale można je kształtować poprzez dobrze konstruowane prawo wspierające jednocześnie innowacyjność i odpowiedzialność społeczną. Najważniejsze jest przy tym tworzenie wartości dodanej dla społeczeństwa.

COVID-19 to „pierwsza pandemia ery cyfrowej”. Czy dobrze wykorzystaliśmy nowe technologie do wzmocnienia nadzoru epidemiologicznego? Co można było zrobić lepiej?

W skali globalnej, dyskusja wokół metod śledzenia rozwoju pandemii COVID-19 pozwoliła nam na lepsze poznanie różnych możliwości transformacji cyfrowej.

Różne kraje obrały w tym zakresie dość rozbieżne ścieżki.

W przypadku krajów europejskich, możemy śmiało powiedzieć, że dopiero zaczynamy zdawać sobie sprawę z potencjału technologii cyfrowych dla nadzoru epidemiologicznego. Aby w pełni

OSOZ Polska 2/2021

29

r o zm o wy

wykorzystać możliwości w tym zakresie, musimy wyjść poza uproszczone myślenie w schemacie „zagwarantowanie większego bezpieczeństwa zawsze musi odbywać się kosztem swobód obywatelskich”. Aplikacje do śledzenia kontaktów COVID-19 są tego przykładem.

Zamiast mówić wprost, że mogą one naruszać prywatność, dyskusja powinna toczyć się wokół pytania „jakie zabezpieczenia należy wprowadzić, aby zaakceptować to narzędzie jako element solidnego systemu opieki zdrowotnej”?

Myślę, że w tym względzie możemy się wiele nauczyć od Tajwanu.

Jednak wyższa gotowość na kolejne pandemie nie będzie miała wprost źródła w technologiach cyfrowych. Na poziomie krajowym wiele można się nauczyć od krajów, które przygotowały swoje systemy reagowania kryzysowego w zdrowiu publicznym po wybuchu epidemii SARS/MERS. Niezbędne jest wzmocnienie systemów zdrowia publicznego, zarówno na poziomie polityki jak i zasobów. Takie podejście może być początkiem cyfrowej transformacji zdrowia publicznego, w wyniku której wypracujemy zupełnie nowe podejście do inteli-

gentnego systemu zdrowia oraz nowego ekosystemu informacyjnego.

Z perspektywy zdrowia globalnego, najwyższym priorytetem jest wyposażenie WHO w niezbędne zasoby, aby sprostać wysokim oczekiwaniom wobec tej organizacji. Jednym z nich jest wsparcie dla krajów o niskich i średnich dochodach w budowaniu systemów zdrowia gotowych na wypadek pandemii. A to oczywiście obejmuje również inwestycje w zakresie wymiany informacji, technologii i infrastruktury.

teligentne roboty raczej nie rozwiążą w najbliższym czasie.

Jednocześnie, jeśli technologie cyfrowe – a także narzędzia oparte na sztucznej inteligencji – zostaną włączone w szersze ramy polityczne, odegrają ważną rolę we wspieraniu lekarzy i pielęgniarek w ich codziennej pracy, pomagając pacjentom prowadzić zdrowszy tryb życia. Ostatecznie przyczynią się też do budowania systemów opieki zdrowotnej, w których mniej zasobów przeznacza się na procesy administracyjne.

Przepaść między możliwościami systemów opieki zdrowotnej a popytem na usługi zdrowotne i usługi związane z dobrym samopoczuciem rośnie. Czy cyfryzacja może zmniejszyć tę nierównowagę?

Co oznacza dla Pani Profesor termin „zrównoważona ochrona zdrowia”?

Sama cyfryzacja z pewnością nie rozwiąże problemów związanych z nieefektywnością systemów opieki zdrowotnej. Ta kwestia wymaga interwencji na fundamentalnym poziomie systemu zdrowia.

Po stronie podaży, to przede wszystkim niedobór pracowników służby zdrowia stanowi ogromny problem, którego in-

Profesor Ilona Kickbusch – dyrektor Global Health Centre w Graduate Institute of International and Development Studies (Genewa, Szwajcaria), współprzewodnicząca komisji powołanej przez The Lancet I Financial Times “Governing health futures 2030: growing up in a digital world”, przewodnicząca SCIANA The Health Leaders Network.

Wolę mówić o zrównoważonej opiece zdrowotnej – w bardzo ścisłym odniesieniu do Celów Zrównoważonego Rozwoju (red.: Sustainable Development Goals – SDG), które kładą nacisk na sprawiedliwość w dostępie do usług zdrowotnych.

Musimy skupić się na czynnikach warunkujących zdrowie. Obecnie toczy się również bardzo ożywiona debata na temat zrównoważonych systemów opieki zdrowotnej. Jest ona szersza i obejmuje funkcje zdrowia publicznego, które są często zaniedbywane. W debacie tej często powołuje się na koncepcję „potrójnego celu”, aby opisać cele zrównoważonego systemu opieki zdrowotnej. Są to: poprawa zdrowia populacji, poprawa doświadczenia pacjenta w zakresie opieki (w tym jakości i satysfakcji) oraz obniżenie kosztów opieki per capita. Nie różni się to od „prężnych” systemów opieki zdrowotnej, które koncentrują się na dostępie do podstawowej opieki zdrowotnej, ochronie finansowej i wspieraniu słabszych grup społecznych. Pandemia uświadomiła nam, jak słabe i niesprawiedliwe są systemy zdrowia.

Skąd bierze się pasja Pani Profesor do zdrowia publicznego?

Trudno odpowiedzieć na to pytanie. Dorastałam w Indiach i już jako dziecko zetknęłam się z nierównościami społecznymi, co wywarło na mnie ogromne, trwałe wrażenie. Nie będąc lekarzem, ale politologiem, znalazłam swój własny sposób na wniesienie wkładu do opieki zdrowotnej, skupiając się na czynnikach warunkujących zdrowie i globalnych wyzwaniach. 

30

OSOZ Polska 2/2021

r o zm o wy

Czy sztuczna inteligencja przywróci medycynie element empatii?

Wywiad z dr Ericem Topolem, ekspertem zdrowia cyfrowego, lekarzem i naukowcem, autorem bestsellerowej książki „Deep Medicine. How Artificial Intelligence Can Make Healthcare Human Again”. Jest to odświeżona wersja rozmowy przeprowadzonej w 2019 roku.

Pana zdaniem, wizyta u lekarza stała się „mechaniczna i zrobotyzowana”, z kolei medycyna jest zepsuta. Jak to zmienić?

Czyniąc medycynę wirtualną, nie dehumanizujemy jej. Wręcz przeciwnie – możemy zmienić jej obecne standardy w ten sposób, że do spotkania lekarza z pacjentem dochodzić będzie tylko wówczas, jeżeli sytuacja zdrowotna pacjenta tego wymaga. Przykładowo, zakażenie dróg moczowych, infekcja ucha u dziecka, wysypka skórna i inne drobne dolegliwości mogą być konsultowane za pomocą połączenia wirtualnego, bez

konieczności osobistej wizyty. To jeden z mechanizmów pozwalających zmniejszyć obciążenie lekarzy, które jest obecnie ogromne i ciągle rośnie.

Jednak to tylko część rozwiązania.

Lekarze dziś stukają w klawiaturę, tracąc czas i energię na tworzenie dokumentacji medycznej. Gdy sztuczna inteligencja udoskonali sposób transkrypcji głosu na notatki, pozbędziemy się klawiatur. Lekarze muszą przeglądać samodzielnie obszerne zapisy w dokumentacji medycznej. Tego typu analizy mogą szybciej zrealizować algorytmy. Chodzi o przeniesienie wysiłku, przede wszyst-

kim administracyjnego, z człowieka na maszynę. W ten sposób każda fizyczna wizyta u lekarza odzyska swoją wartość, a jakość kontaktu specjalisty z pacjentem znacznie się poprawi. Nazwałbym to przywracaniem czynnika ludzkiego w medycynie.

Czyli główną wartością będzie oszczędność czasu…

Zaoszczędzenie czasu ma dwie strony i wcale nie musi być pozytywne. Przykładowo, kiedy poprawia się produktywność i wydajność pracy, osoby od-

OSOZ Polska 2/2021

31

r o zm o wy

powiedzialne za organizację usług zdrowotnych mogą stwierdzić, że lekarze są w stanie przyjąć jeszcze więcej pacjentów, przeanalizować większą liczbę obrazów medycznych, pracować dłużej.

W ten sposób wracamy do punktu wyjścia, w którym presja na lekarzy znowu się zwiększa. Już teraz obserwujemy w USA wypalenie zawodowe u ponad połowy lekarzy. Powód? Nie są oni w stanie realizować swoich zadań, swojej misji. Towarzyszy temu podwojenie wskaźników błędów medycznych.

Około 20% lekarzy choruje na depresję.

Z pracowników ochrony zdrowia system wyciska tyle, ile się da. W takim stopniu, że jest to nieakceptowalne. To lekarze powinni powiedzieć „dość”. Oni chcą zaopiekować się pacjentami, mieć czas na rozmowę, zatroszczyć się nimi z empatią. Wszystkie te elementy zostały we współczesnych systemach zdrowia w medycynie utracone.

Oszczędność czasu powinna polegać na outsourcingu zadań administracyjnych do maszyn, aby zmniejszyć liczbę błędów medycznych, przesunąć opiekę w stronę pacjentów, dać im możliwość śledzenia i zarządzania własnym zdrowiem. Zyskane minuty można wówczas poświęcić pacjentowi. W taki sposób sztuczna inteligencja pomaga nam wrócić do czasu, zanim medycyna stała się biznesem.

Technologie ubieralne, aplikacje mobilne, cyfrowa rehabilitacja – również w technologiach pojawiają się nowe trendy.

Które z nich wydają się Panu przereklamowane, a nadzieje z nimi związane – przesadzone?

Przede wszystkim te dotyczące przewidywania zdrowia. Mam na myśli interpretację danych z obrazów medycznych, zdjęć zmian skórnych. Czyli zawsze tam, gdzie mamy do czynienia z jakimś wzorcem analizy i wnioskowania. Pojawiają się próby prognozowania z pomocą algorytmów takich wskaźników jak długość przeżycia, długość pobytu w szpitalu czy wystąpienie niektórych chorób, jak Alzheimer. Jednak dotychczasowe badania w tym zakresie prowadzone były na danych historycznych, a nie w metodologii tworzenia powiązań przyczynowo-skutkowych, obserwacyjnie. Tak więc algorytmy oparte są na pewnym zbiorze danych z przeszłości i nie uwzględniają innych elementów zdrowia pacjenta z teraźniejszości. Dlatego uważam, że wokół prognozowania zdrowia jest dużo niepo-

32

OSOZ Polska 2/2021

» Automatyzacja uwolni lekarzy i pielęgniarki od czynności administracyjnych. To jednak nie oznacza z góry więcej czasu dla pacjenta.«

trzebnego hałasu. Nie jest jeszcze jasne, czy będziemy w stanie robić prognozy medyczne, o jakich się dużo mówi.

Cyfryzacja napotyka na wiele barier: interoperacyjność i rozproszenie danych, bezpieczeństwo cybernetyczne, nieetycznie konstruowane algorytmy. Które z nich uznałby Pan za najistotniejsze w opiece zdrowotnej?

Moim największym zmartwieniem jest niekompletność danych dotyczących każdej osoby. Nie chodzi nawet o dane interoperacyjne. W systemie ochrony zdrowia pacjent odwiedza wielu różnych lekarzy i placówki medyczne, ale nikt tak naprawdę nie posiada wszystkich informacji o każdym człowieku, od urodzenia do chwili obecnej, włączając w to dane środowiskowe albo genetyczne. W przypadku algorytmów głębokiego uczenia (red.: deep learning) potrzebne są wyczerpujące dane. Jeżeli są one ograniczone, obraz zdrowia pacjenta jest niekompletny, sztuczna inteligencja nie

» Dopóki informacje na temat zdrowia i stylu życia nie zostaną zidgitalizowane, nie wykorzystamy potencjału AI.«

jest w stanie podjąć optymalnej decyzji.

Ograniczone dane wejściowe prowadzą do ograniczonych wniosków.

Co może stanąć na drodze do tej transformacji ochrony zdrowia?

Jedną z istotniejszych barier demokratyzacji ochrony zdrowia – opisanej w mojej książce „The Patient Will See You Now” – jest paternalistyczne podejście większości lekarzy, którzy nie chcą oddać pacjentom kontroli nad zdrowiem.

Nie szanują pacjentów, chcących wziąć na siebie większą odpowiedzialność.

Przykładowo, większość lekarzy nawet nie ma zamiaru udostępniać pacjentom notatek medycznych, chociaż jest to prawo każdego z nas.

Paternalizm w medycynie musi odejść do przeszłości. Dane gromadzone w formie elektronicznej posiadają cechę mobilności, można je dowolnie przemieszczać, udostępniać. Najlepiej, aby sam pacjent był ich prawomocnym właścicielem, samodzielnie decydując, komu i które informacje przekazywać. Zniesienie zależności pacjenta od lekarza jest zadaniem trudnym, ale niezbędnym.

Dysponując danymi o zdrowiu, pacjent może zdecydować, że to zwalidowany algorytm je przeanalizuje i zinterpretuje, a nie lekarz. Często zdarza się tak, że kiedy pacjent przynosi ze sobą na wizytę dodatkowe informacje, notatki i wyniki pomiarów, lekarz nie chce ich uwzględniać. Tak więc notatki lekarza powinny automatycznie należeć do pacjenta – tylko w ten sposób skończymy z dziwnym modelem własności i monopolu.

W książce „Deep Medicine” dużo uwagi poświęca Pan algorytmom, które na podstawie danych z urządzeń ubieralnych i kartoteki medycznej oraz informacji genetycznych mogą budować indywidualne plany leczenia.

To dzieje się już teraz. Przykładowo, pacjenci z cukrzycą korzystający z aplikacji mobilnych mogą się dowiedzieć, jakie zachowania i elementy życia leżą u podstaw zmian poziomu glukozy i ponadnormatywnych stanów. Tego typu technologie oferują pacjentowi coaching stylu życia, doradzają w zakresie aktywności fizycznej, zdrowego odżywiania się, snu. Kiedyś dojdziemy do punktu, kiedy dane o każdym pacjencie będą ciągłe i takie systemy wspomagające chorych w podejmowaniu decyzji będą precyzyjne i bezpieczne.

r o zm o wy

Algorytymy zyskują dodatkowo dostęp do pełnej i najnowszej literatury medycznej, a więc mogą podejmować decyzje oparte na faktach naukowych generowanych w czasie rzeczywistym.

Z czasem udoskonalą się w profilaktyce chorób, jak astma albo niewydolność serca. Ze wsparcia algorytmów będzie mógł skorzystać każdy. Pacjent konfrontowany jest ze swoim zdrowiem w każdej minucie życia, z kolei z lekarzem widzi się tylko raz na jakiś czas, kilka razy w roku, przez kilka lub kilkanaście minut. Algorytmy będą się nami opiekowały w trybie ciągłym, analizując dane i wychwytując nieprawidłowości, doradzając co robić, aby żyć zdrowo. Pierwszy raz w historii mamy możliwość ujarzmienia danych dla celów zdrowotnych.

Wszystko brzmi obiecująco, ale mam wrażenie, że systemy opieki zdrowotnej utknęły w starych strukturach. Ekosystem opieki zdrowotnej jest nie tyl-

ko złożony wewnętrznie, ale także bardzo oporny na zmiany. Konsekwencji nie trzeba długo szukać: adaptacja rozwiązań cyfrowych przebiega bardzo powoli, zbyt wolno w stosunku do oczekiwań.

Co musi się wydarzyć, aby przyspieszyć digitalizację opieki zdrowotnej?

Społeczność medyczna jest bardzo oporna na zmiany. Nie akceptuje ingerencji w status quo każdorazowo, gdy mowa o utracie części kontroli czy autorytetu, oddaniu większej władzy pacjentom.

Wiele tych obaw wiąże się z niedopasowaną do obecnych zmian technologicznych edukacją. W końcu jednak te bariery zostaną przełamane, nawet jeżeli cały proces potrwa wolno.

Co zmieni się dla pacjenta, kiedy medycyna wspomagana algorytmami upowszechni się?

Najistotniejszą zmianą będzie zwiększe-

nie czasu na kontakt z pacjentem. Z obowiązków lekarza zniknie cała administracja. Nie będzie klawiatur i wklepywania danych. Nie będzie czasochłonnego przeglądania danych pacjenta. Wszystkie te składniki wizyty zostaną zautomatyzowane. Pojawi się za to czas na rozmowę, wysłuchanie historii pacjenta. Proszę pamiętać, że osobista historia życia pacjenta nigdy nie zostanie zdigitalizowana, bo wymaga więzi pomiędzy jednym a drugim człowiekiem. W przypadku opieki medycznej – pomiędzy lekarzem a pacjentem. Obecny stan nazywam „płytką medycyną”, czyli taką, w której są błędy, pośpiech, powierzchowna analiza informacji. Z kolei „głęboka medycyna” to medycyna skupiona na skrupulatnym zrozumieniu każdego pacjenta dzięki analizom przeprowadzanym przez sztuczną inteligencję. W tym modelu jest czas na narrację pacjenta, empatię, współczucie, dbanie o relację. To elementy, których dzisiaj bardzo brakuje. 

OSOZ Polska 2/2021

33

praktycz n ie

bezpiecze ń stw o d a n ych

Pozytywna opinia UODO dotycząca kodeksów postępowania dla sektora ochrony zdrowia W ostatnich dniach lutego Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych wydał pozytywną opinię dotyczącą dwóch projektów kodeksów postępowania dedykowanych sektorowi ochrony zdrowia. Jest to okazja do zapoznania się z mechanizmem kodeksów branżowych.

Karolina Szuścik, CISA, Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Czym są kodeksy postępowania?

Kodeksy postępowania są mechanizmami pozwalającymi na zdefiniowanie w określonych sektorach (np. sektorze ochrony zdrowia, oświaty, administracji publicznej), a także w poszczególnych branżach (np. bibliotekarze, fryzjerzy, fotografowie) dobrych praktyk, poradników, wskazówek traktujących o tym, jak w najlepszy sposób w danym środowisku biznesowo–organizacyjnym wykonywać zadania związane z ochroną danych osobowych.

Forma kodeksów postępowania może być różna, od wysokopoziomowych

34

OSOZ Polska 2/2021

opisów nie zawierających szczegółów dotyczących przetwarzania danych osobowych, aż do precyzyjnie określonych procesów i ścieżek postępowania. Kodeksy postępowania muszą być zweryfikowane i formalnie zaakceptowane przez organ nadzorczy. Jeżeli kodeks obejmuje swym zakresem jedynie instytucje znajdujące się na terenie jednego z krajów wspólnoty, wówczas podmiotem odpowiedzialnym za jego akceptację jest krajowy organ nadzorczy, którym w Polsce jest Prezes UODO. RODO powołuje mechanizm kodeksów postępowania w artykule 40, a polska ustawa o ochronie danych osobowych z dnia 10 maja 2018 r. odnosi się do tego mechanizmu w art 27. Wyżej

wskazane przepisy określają cel sporządzania kodeksów branżowych i warunki ich zatwierdzania. Co więcej, państwa członkowskie i organy nadzorcze mają obowiązek prowadzenia działań zachęcających do sporządzania kodeksów postępowania, których celem nadrzędnym jest pomoc we właściwym stosowaniu RODO. Kodeksy te mają mieć charakter regulacji sektorowych, gdyż intencją było, aby kodeksy postępowania uwzględniały specyfikę różnych sektorów dokonujących przetwarzania danych. Ponadto powinny uwzględniać szczególne potrzeby odpowiadające rozmiarom prowadzonej działalności gospodarczej – mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorstw. Formuła ta jest niezwykle istotna, ponieważ niecałe 3 lata stosowania RODO udowodniły nam nie raz, że wiele branż miało niemałe problemy z interpretacją przepisów RODO i przeniesieniem ich na grunt swojej działalności. W związku z tym, szczegółowe wskazówki dotyczące sposobów przetwarzania danych są niezwykle istotne.

praktycz n ie

Jak skorzysta na tym sektor ochrony zdrowia?

Kodeks Polskiej Federacji Szpitali odpowiada na wiele pytań stawianych przez podmioty wykonujące działalność lecznicą m.in.: – w jakich przypadkach w podmiotach leczniczych należy powoływać IOD? – w jaki sposób zrealizować prawa osób, których dane dotyczą, m.in. prawo pacjentów do dostępu do danych, prawo do sprostowania danych oraz prawo do usunięcia danych gromadzonych w dokumentacji medycznej? (kwestia ta budziła wiele wątpliwości) – jakie są zasady weryfikacji tożsamości pacjentów?

– jakie są sposoby realizacji obowiązku informacyjnego?

» Kontrola NIK przestrzegania RODO w polskich szpitalach wykazała, że w ponad połowie placówek ciągle dochodziło do naruszeń ochrony danych osobowych.«

01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101 01100101 0110010101100101 01100101 01100101 0110010101100101

Drugim pozytywnie zaopiniowanym przez UODO dokumentem jest kodeks branżowy Federacji Związków Pracodawców Ochrony Zdrowia Porozumienia Zielonogórskiego, dedykowany dla małych placówek medycznych, którego celem nadrzędnym jest doprecyzowanie obowiązujących przepisów o ochronie danych osobowych i wskazanie modelowych rozwiązań, które mają służyć większemu bezpieczeństwu danych Pacjentów. Kodeks znajduje się na stronie UODO. Pozytywna opinia UODO dotycząca kodeksu postępowania jest pierwszym krokiem do jego zatwierdzenia, o którym na pewno poinformujemy naszych Czytelników. 

Kodeks postępowania dla sektora ochrony zdrowia Projekt pierwszego kodeksu dla ochrony zdrowia z pozytywną opinią Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych został stworzony w ramach prac szerokiej koalicji, składającej się m.in. z Polskiej Federacji Szpitali, Telemedycznej Grupy Roboczej, Związki Pracodawców Technologii Cyfrowych Lewiatan, Organizacji Pracodawców Medycyny Prywatnej, Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji, Porozumienia Zielonogórskiego.

Aby pobrać raport, wejdź na stronę https://bit.ly/2P2JFxG lub zeskanuj kod

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Mikołaj Grudała, Ilona Kickbusch, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik, Eric Topol.

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

OSOZ Polska 2/2021

35

praktycz n ie d e b ata

Cyfrowa transformacja w ochronie zdrowia w dobie pandemii Eksperci nie mają wątpliwości, że jednym z dobrodziejstw pandemii COVID-19 okazało się zdecydowane przyspieszenie wdrażania rozwiązań e-zdrowia.

Przed polskim systemem ochrony zdrowia nadal wiele pracy nad uruchamianiem kolejnych narzędzi ułatwiających zdalny kontakt pacjentów z placówkami medycznymi, a także poprawiających komunikację między przedstawicielami zawodów medycznych. Czy w tym obszarze jest miejsce na partnerstwo publiczno-prywatne? Na to pytanie próbowali znaleźć odpowiedź eksperci zaproszeni do redakcyjnej debaty „E-zdrowie – cyfrowe rozwiązania w ochronie zdrowia”.

W ostatnich miesiącach główny wysiłek Centrum e-Zdrowia ukierunkowany był na funkcjonalnościach, które wprost wiązały się z pandemią wywołaną przez koronawirusa SARS-CoV-2.

– W pierwszych tygodniach pandemii skupiliśmy się na funkcjonalnoś-

36

OSOZ Polska 2/2021

ciach związanych z testowaniem pod kątem koronawirusa, czyli dostępnością wyniku testu, zarówno finansowanego ze środków publicznych, a następnie także prywatnych. Wdrożyliśmy rozwiązanie informujące pacjenta o objęciu kwarantanną czy izolacją, z możliwością pobra-

nia zaświadczenia, które można następnie udostępnić pracodawcy. Od listopada intensywnie pracowaliśmy nad rozwiązaniami służącymi powiązaniu procesu szczepień z internetowym kontem pacjenta. Udało się nam stworzyć system elektronicznej rejestracji, dzięki czemu jedną ze ścieżek zapisania się na szczepienie była e-rejestracja z poziomu internetowego konta pacjenta (IKP), ale też z poziomu samej strony internetowej dla osób, które jeszcze IKP nie posiadają – powiedziała Agnieszka Kister, dyrektor Centrum e-Zdrowia (CeZ). Dodała, że bardzo ważnym krokiem było wdrożenie elektronicznej karty szczepień, którą stworzono z myślą o szczepieniach przeciwko COVID-19, ale finalnie rozwiązanie to pozostanie na trwałe w systemie ochrony zdrowia. To jednak nie koniec aktywności rządu na polu e-zdrowia.

Jak zapowiedziała Anna Goławska, podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdro-

praktycz n ie

wia, resort ma już sprecyzowaną, dalszą ścieżkę rozwoju interaktywnych narzędzi dla systemu ochrony zdrowia.

– Nasze plany związane z rozwojem platformy P1 to przede wszystkim wdrożenie elektronicznej dokumentacji medycznej. Aktualnie trwa pilotaż tego rozwiązania. Kolejnym jest narzędzie pozwalające na zgłaszanie zdarzeń medycznych. Liczymy na to, że – jeśli wszystko dobrze pójdzie – to od połowy roku wdrożymy te rozwiązania powszechnie. W naszych planach jest również uruchomienie elektronicznej rejestracji, usługi e-wizyt, chcemy także dalej rozwijać internetowe konto pacjenta – wskazała wiceminister odpowiedzialna w resorcie za cyfryzację systemu ochrony zdrowia. Przyznała jednocześnie, że MZ i CeZ cały czas pracują nad usprawnieniem i poprawą efektywności już istniejących narzędzi. – Pandemia spowodowała, że rozwój naszych systemów bardzo szybko postępował w krótkim czasie. Bardzo mocno rozwinęliśmy funkcjonalność, jak choćby w gabinet. gov.pl, dzięki czemu lekarze mieli dostęp do informacji o swoich pacjentach w kontekście zakażeń. Planów mamy naprawdę dużo, natomiast ich realizacja jest w głównej mierze podyktowana potrzebami związanymi z bieżącym zwalczaniem pandemii – wskazała wiceminister i zapewniła, że jeszcze w tym roku wiele nowych rozwiązań zostanie wdrożonych i oddanych do użytkowania.

Polacy przekonali się do e-zdrowia?

Zdaniem Agnieszki Kister, szczególnie w ostatnich trzech miesiącach CeZ zaobserwował ogromny wzrost zainteresowania Polaków funkcjonalnościami IKP. – W ciągu ostatnich trzech miesięcy niemalże podwoiliśmy liczbę użytkowników IKP i mamy ich obecnie prawie 6 mln. Jeżeli uda nam się na tyle atrakcyjnie rozwijać IKP, żeby tempo przyrostu nowych użytkowników utrzymać, to myślę, że niedługo większość Polaków będzie mogła z tego narzędzia korzystać – oceniła Agnieszka Kister. Co nowego zaplanowano dla IKP? Jak zdradza Agnieszka Kister w przyszłym miesiącu uruchomiona zostanie aplikacja mobilna IKP, a w długofalowych planach przewidziano również stworzenie platformy do e-wizyt i centralną e-rejestrację. – Prace nad e-rejestracją zaczynamy od wąskiego katalogu usług – będą to cztery rodzaje poradni specjalistycznych: kardiologia, ortopedia, neurologia, endokrynologia oraz tomografia komputerowa (TK) i re-

» Pandemia zmusiła wszystkich do pewnego wyjścia z postawy odrzucenia i niechęci wobec nowinek.«

zonans (MRI), gdzie regulacje dotyczące limitów są dość specyficzne. Wprowadzenie e-rejestracji w tych obszarach ma swoje głębokie uzasadnienie i dostęp do niej będzie właśnie z poziomu IKP – oceniła Agnieszka Kister. Co więcej, z dużym prawdopodobieństwem w trzecim kwartale tego roku CeZ udostępni osobom przewlekle chorym możliwość wystąpienia do lekarza POZ o przedłużenie recepty z poziomu IKP. – Takie rozwiązania sprawdzają się choćby w Skandynawii, więc myślę że i w Polskich warunkach będą przyjaznym rozwiązaniem, przede wszystkim dla pacjentów – oceniła Kister.

Cyfryzacja receptą na bolączki systemu?

– Na szczęście przestaliśmy działać i funkcjonować w systemie incydentów związanych z cyfryzacją, czy z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań. Obecnie dysponujemy rozwiązaniami, o których wiemy, że wykazują się bardzo wysoką efektywnością kosztową. Mam tu na myśli system e-recepty, e-zwolnienia. Za moment otrzymamy natomiast system do e-skierowań czy e-rejestracji, co będzie z perspektywy głównego podmiotu systemu ochrony zdrowia, czyli pacjenta, rozwiązaniem najnormalniej w świecie ułatwiającym życie – wskazała Małgorzata Gałązka-Sobotka, ekonomistka i ekspertka systemu ochrony zdrowia z Instytutu Ochrony Zdrowia Uczelni Łazarskiego, członek Rady NFZ. Jej zdaniem, nowe, cyfrowe rozwiązania zmniejszają obciążenie pacjenta związane z kontaktem z systemem, a także pozwalają na kompletowanie dużych zbiorów danych, istotnych z punktu widzenia procesów badawczych i naukowych. – Ten ostatni aspekt związany z gromadzeniem, ale również udostępnianiem danych, jest kluczowy również

z punktu widzenia poprawy efektywności zarówno procesów klinicznych, jak i procesów organizacyjnych w systemie ochrony zdrowia. Pandemia zmusiła nas wszystkich do pewnego wyjścia z postawy odrzucenia i niechęci wobec nowinek. Mam nadzieję, że Polacy pozytywnie zdadzą egzamin z tego eksperymentu technologicznego i tej transformacji cyfrowej – mówi Małgorzata Gałązka-Sobotka.

Zdaniem Bartłomieja Chmielowca, Rzecznika Praw Pacjenta, rozwój e-medycyny jest ogromną szansą dla systemu ochrony zdrowia, który zmaga się z ograniczonymi zasobami kadrowymi i finansowymi, ale także szansą dla samych pacjentów. Rzecznik zwrócił jednak uwagę, że rozwiązania te nie powinny wykluczać pacjentów starszych, z niepełnosprawnościami, a także tych, którzy mają gorszy lub znikomy dostęp do rozwiązań telekomunikacyjnych.

Czego oczekują pacjenci?

W ocenie ministra Chmielowca, pacjenci oczekują wdrożenia elektronicznej dokumentacji medycznej zawieszonej w chmurze, która pozwoli lekarzom na wgląd do dokumentów wygenerowanych w innej placówce medycznej. – Wśród pojawiających się postulatów jest również wprowadzenie możliwości konsultacji lekarza z innym lekarzem za pośrednictwem rozwiązań cyfrowych, co pozwoliłoby uruchomić konsylia lekarskie bez konieczności przemieszczania się lekarzy i pacjentów pomiędzy placówkami – ocenił RPP. – Oczywiście mam również świadomość obaw, jakie pacjenci mają w związku z rozwiązaniami e-zdrowia. Chodzi tu o kwestie zabezpieczenia wglądu do danych medycznych przez osoby niepożądane. Wspomnę jeden przypadek dobrze obrazujący to ryzyko, mianowicie chodzi o sprawę rozwodową pomiędzy dwójką osób, które są lekarzami. Mąż – lekarz w trakcie sprawy wykorzystał dane uzyskane dzięki swoim znajomościom dotyczące leczenia się jego żony w jednym ze szpitali psychiatrycznych. Oczywiście jako RPP zainterweniowaliśmy, doprowadzono do postępowania przed okręgowym rzecznikiem odpowiedzialności zawodowej, ale to bardzo dobrze obrazuje obawy pacjentów związane z nieuprawnionym wglądem do dokumentacji medycznej – wskazał Chmielowiec. Dodał również, że obawy i wyzwania wiążą się z potencjalnymi cyberatakami, a także samym wykluczeniem cyfrowym, które

OSOZ Polska 2/2021

37

praktycz n ie

obejmuje w głównej mierze osoby starsze, nieporadne, które mogą sobie nie poradzić z założeniem i obsługą IKP.

Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) przyspieszy ewolucję Eksperci przekonują również, że cyfrową transformację systemu ochrony zdrowia mają szanse przyspieszyć sami pacjenci, którzy będą się decydować na korzystanie z rozwiązań dla nich wygodniejszych i bardziej użytecznych.

– Tutaj należy zwrócić się w stronę teorii użyteczności i tego, co jest dla kogo bardziej użyteczne. Jeżeli tego nie zrobimy, to będziemy się kręcić w kółko jak w przeręblu i nie osiągniemy takich rezultatów jakie osiągnięto w Estonii czy Holandii. Jeżeli odpowiednio skoordynujemy te prace na szczeblu centralnym i jednocześnie pozwolimy prywatnym interesariuszom włączać się w ten proces, wchodzić do niego przez różnego rodzaju interfejsy, to mamy szansę na to, by zacząć gonić Estonię lub wręcz ją przegonić. Jeśli będziemy blokowali różnego rodzaju rozwiązania, w imię jakichś wzniosłych ideałów, to nic to nam nie da. Bo te wzniosłe ideały nie zostaną zrealizowane – ocenił ekonomista prof.

Robert Gwiazdowski. Dodał również, że podstawą powinna być edukacja pacjentów i pokazywanie im zagrożeń wynikających z podejmowania określonych decyzji. – Jeżeli zdadzą sobie sprawę, z tego do czego ich dane są wykorzystane i uznają, że są skłonni zapłacić swoimi danymi za lepszy, szybszy dostęp do różnego rodzaju usług medycznych, to zawsze będzie to wybór po stronie pacjenta – ocenił Gwiazdowski.

W trakcie debaty Anna Goławska przyznała, że resort przygląda się rozwiązaniom cyfrowym tworzonym w ramach PPP, jednak na ten moment nadal

doświadczenie instytucji publicznych jest w tej materii znikome. – PPP bardziej obserwowaliśmy w związku z inwestycjami w ochronie zdrowia, natomiast nie wykluczamy tego typu połączeń również w e-zdrowiu. Analizujemy je też pod kątem przepisów, bo wiadomo, że musimy dbać o to, żeby system ochrony zdrowia był powszechnie dostępny i publiczny, więc w tym zakresie musimy zachować dbałość o pacjentów – oceniła wiceminister zdrowia.

Eksperci wskazują, że bardzo ważnym elementem w rozwoju kolejnych narzędzi e-zdrowia jest pilnowanie i zwracanie uwagi na ich funkcjonalność oraz przydatność. Przestrzegają przed tym, by nie wpaść w pułapkę tworzenia rozwiązań, które w rzeczywistości nie będą odpowiadać potrzebom użytkowników.

To pacjent – użytkownik powinien być tym, dla którego rozwiązania są tworzone i który decyduje o tym, czy chce z nich skorzystać. Konieczne jest zatem nieustanne analizowanie jego oczekiwań – a to gwarantują m.in. prywatne podmioty tworzące rozwiązania e-zdrowia.

W kontekście PPP, prof. Robert Gwiazdowski wskazuje, że na rynku – również obejmującym ochronę zdrowia – działają rożni przedsiębiorcy, a część z nich jest bardziej skłonna świadczyć spersonifikowane usługi dla swoich pacjentów. Jednak warunkiem rozwijania przez nich kolejnych narzędzi jest możliwość korzystania z pewnych, określonych przez samych pacjentów, zasobów.

Dlatego też ekspert Uczelni Łazarskiego ostrzega przed nadmierną i niewspółmierną do oczekiwań samych pacjentów ochroną danych osobowych przez instytucje państwowe. Za przykład podaje casus lex Gemini. W tym przypadku przedsiębiorca prywatny stworzył – bazując na udostępnionych przez pacjentów danych

ze zrealizowanych e-recept – aplikację pozwalającą na lepsze spersonalizowanie usług dla tych pacjentów.

– Nagle podniósł się rwetes, że aplikacja ta wykorzystuje dane osobowe – wskazał prof. Robert Gwiazdowski. Ekonomista wskazał, że doświadczenia z innych państw wyraźnie wskazują, że tam gdzie jest partnerstwo publiczno-prywatne, tam w technologiach blockchain – służących do przechowywania oraz przesyłania informacji o działaniach podejmowanych w ramach e-zdrowia – dominują podmioty prywatne.

– Jeżeli stawiamy pacjenta w centrum zainteresowania, to istotne jest, żeby to on miał jak najlepszy dostęp do jak najlepszej usługi – ocenił profesor.

Polska będzie podążać śladami państw lepiej rozwiniętych Wiceminister Anna Goławska zapytana o możliwość implementacji rozwiązań e-zdrowia znanych z innych rynków przyznała, że resort zdrowia przygląda się rozwojowi narzędzi wykorzystujących m.in. rozwiązania sztucznej inteligencji. – Myślę, że wiele rozwiązań da się wykorzystać i wdrożyć również w Polsce. W wykorzystaniu urządzeń zdalnych czy telemedycznych mamy już zarysowany plan, chcemy wdrożyć do publicznego systemu ochrony zdrowia monitoring urządzeń wszczepialnych. Mocno pracujemy również nad wdrożeniem elektronicznego stetoskopu, kolejnym szybkim projektem do wdrożenia będzie zdalne KTG dla kobiet w ciąży – wskazała Goławska. Dodała również, że takich wytypowanych rozwiązań resort zdrowia i CeZ mają wiele i stopniowo zaczną je wdrażać do systemu. – Myślę, że jeszcze w tym roku wiele z nich pojawi się w praktykach lekarskich – podsumowała wiceminister.  Źródło: cowzdrowiu.pl

W debacie wzięli udział: Bartłomiej Chmielowiec (Rzecznik Praw Pacjenta), Małgorzata Gałązka-Sobotka (ekspertka systemu ochrony zdrowia z Instytutu Ochrony Zdrowia Uczelni Łazarskiego), Agnieszka Kister (dyrektor Centrum e-Zdrowia), prof.

Robert Gwiazdowski (ekonomista), Anna Goławska (wiceminister zdrowia odpowiedzialna za informatyzację).

Rozmowę moderowała Aleksandra Kurowska (redaktor naczelna cowzdrowiu.pl).

38

OSOZ Polska 2/2021

n o we i d ee

E -z d r o wie n a ś wiecie

The Japan Times

Forbes

Remote medical technology useful tool in battling pandemic in Japan

Why Telemedicine Is Much More Than A Digital Doctor’s Office

Zdalne technologie medyczne pomagają w walce z pandemią w Japonii

Dlaczego telemedycyna to znacznie więcej niż gabinet lekarski w formie cyfrowej?

Japońskie szpitale i władze lokalne stosują szereg urządzeń do zdalnego monitorowania pacjentów zarażonych koronawirusem, którzy leczenie kontynuują w warunkach domowych lub w wyznaczonych hotelach.

System bazuje na nowatorskich technologiach, jak koszulka mierząca tętno pacjenta oraz łóżko śledzące funkcje oddechowe.

Klinicyści z St. Luke’s International University (SLIU) w Tokio, którzy opracowali autorski system tele-pielęgniarstwa, twierdzą, że takie urządzenia mogłyby odegrać rolę w obniżaniu ryzyka infekcji pracowników służby zdrowia. „Skutecznie stosowane mogą zmniejszyć ryzyko zakażeń COVID-19 wynikające z opieki medycznej i wizyt ambulatoryjnych”, mówi Tomoko Kamei, profesor pielęgniarstwa geriatrycznego, która kieruje zespołem ds. rozwoju systemu tele-pielęgniarstwa na SLIU. “Systemy te mogą być stosowane w leczeniu przypadków zakażenia koronawirusem w domu, gdy stan pacjenta jest poważny”.

Podkoszulek opracowany przez producenta tekstyliów Mitsufuji Corp. wykorzystuje specjalne nici przewodzące prąd z dołączonym małym czujnikiem do pomiaru tętna i wykonywania elektrokardiogramu w czasie rzeczywistym. Dane mogą być przesyłane do pacjenta, opiekuna, np. członka rodziny, lub pracowników medycznych za pomocą specjalnej aplikacji lub pocztą elektroniczną. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, takich jak upadek, włącza się alarm i wysyłany jest sygnał alarmowy.

W kolei inteligentne łóżka wyposażono w czujnik wykrywający subtelne ruchy wykonywane przez ciało przy każdym oddechu. Zarejestrowane dane są wyświetlane na monitorze przy łóżku pacjenta i regularnie przesyłane do stacji pielęgniarek szpitalnych. W nagłych wypadkach uruchamiany jest alarm. Oprócz wykorzystania łóżek do zdalnego monitorowania pacjentów w domu, kilka szpitali zakupiło je, aby umożliwić pielęgniarkom obserwację pacjentów z koronawirusem bez konieczności częstych wizyt osobistych podczas obchodu. Zespół SLIU opracował też zdalny, bezprzewodowy system, który wykorzystuje tablet kontrolowany przez pacjenta do zapisywania historii choroby, w tym poziomu nasycenia krwi tlenem za pomocą pulsoksymetru. 

We wczesnych latach 1900, samochody były postrzegane jako zmotoryzowane wersje powozów konnych napędzane „końmi mechanicznymi”. Z podobną interpretacją mamy do czynienia w przypadku teleopieki, która dla wielu jest ucyfrowioną wersją wizyty lekarskiej. To jednak zupełnie nowa forma interakcji lekarza z pacjentem.

Telemedycyna może być czymś więcej niż tylko wirtualnym gabinetem lekarskim. Technologia przełamuje barierę czasu i odległości, które często stoją na drodze do optymalnej opieki.

Może radykalnie obniżyć koszty opieki zdrowotnej i dostarczyć najwyższej klasy wiedzę medyczną ludziom na całym świecie.

Nie jest więc tylko substytutem tradycyjnej wizyty w gabinecie, ale sposobem na radykalną poprawę opieki medycznej.

Po pierwsze, telemedycyna może sprawić, że opieka specjalistyczna będzie bardziej efektywna. Przykładowo, jeszcze przed wybuchem pandemii COVID-19 lekarze z Kaiser Permanente rutynowo korzystali z telemedycyny, aby z powodzeniem rozwiązywać proste problemy dermatologiczne. W 70% przypadków, dolegliwość udawało się wyjaśnić w czasie krótszym niż pięć minut. Według danych Kaiser Permanente, telemedycyna pozwala rozwiązać prawie 40% wszystkich problemów pacjentów.

Po drugie, telemedycyna eliminuje problem odległości geograficznej. Pacjenci mogą skorzystać z porad najlepszych specjalistów bez długich podróży, oczekiwania w poczekalni, konieczności wzięcia wolnego dnia w pracy. Zdarza się, że pacjenci trafiają ze skomplikowanym problemem do lekarza rodzinnego, gdzie są odsyłani do specjalisty. Jeżeli problem jest rzadki, czasami krążą miesiącami od lekarza do lekarza, ponosząc duże koszty wizyt prywatnych. Z pomocą telemedycyny mogą być konsultowani przez zespoły wyspecjalizowane w leczeniu danej jednostki chorobowej. I po trzecie, telemedycyna może sprawić, że pacjenci znacznie rzadziej będą trafiać na ostry dyżur. Pacjenci chorują 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu, a przecież nie można oczekiwać, że lekarz będzie opiekował się pacjentami przez całą dobę. Szacuje się, że dwie trzecie wszystkich wizyt na oddziale ratunkowym można uniknąć wprowadzając teleopiekę. 

OSOZ Polska 2/2021

39

n o we i d ee

40

CIO

The Lancet Digital Health

What will ensure the continued ascent of telehealth technology?

Disrupting the power balance between doctors and patients in the digital era

Jak zagwarantować dalszy rozwój technologii telezdrowia?

Zaburzenie równowagi pomiędzy lekarzami a pacjentami w erze cyfrowej

W ciągu ostatniego roku żadna technologia nie odnotowała tak szybkiego wzrostu popularności jak telezdrowie. W pierwszych miesiącach pandemii, w USA telemedycyna stanowiła prawie jedną trzecią wszystkich wizyt. Tygodniowa liczba wizyt wzrosła 23-krotnie w porównaniu z okresem przed pandemią. Jednakże, w miarę jak wizyty osobiste znowu zaczynają być dostępne, liczba wizyt telezdrowotnych spada.

Telezdrowie stoi na rozdrożu. Zmiana w kierunku opieki wirtualnej jest realna, jednak jednym z warunków będzie zmiana systemów refundacji świadczeń e-zdrowia, tak aby ośrodki medyczne były pewne, że inwestycje w odpowiednią infrastrukturę im się zwrócą. Trzeba też pamiętać, że nie istnieje jedno uniwersalne rozwiązanie telezdrowotne, które zaspokajałoby potrzeby całej populacji pacjentów. Dostawcy usług medycznych muszą zdać sobie sprawę z wagi czynników demograficznych, geograficznych i specjalistycznych w projektowaniu wirtualnej opieki. Oczekiwania w stosunku do teleopieki są inne w przypadku millenialsów, emerytów, mieszkańców wsi i miast oraz grup pacjentów o różnych potrzebach zdrowotnych.

Ponadto, niektóre specjalności medyczne są lepiej predysponowane do adaptacji telewizyt. Podczas gdy liczba wirtualnych wizyt w zakresie zdrowia psychicznego gwałtownie wzrosła, trudno sobie wyobrazić, że konsultacje na odległość mogą być stosowane w opiece nad chorymi z np. nowotworami. Tele­ zdrowie nie może się rozwijać bez rozwiązania problemu przepaści cyfrowej, który stał się elementem ograniczającym dostęp do opieki. Zbudowanie dojrzałości technologicznej w populacjach pacjentów wymaga analizy zdolności korzystania z opieki za pomocą smartfonów i komputerów. Kolejnym elementem jest integracja telezdrowia z obecnymi usługami, aby zapewnić kontynuację leczenia i opieki. Ważnym pytaniem stojącym przed większością systemów opieki zdrowotnej jest, jaki procent wszystkich usług opieki zdrowotnej zostanie w przyszłości przeniesiony do modelu opieki wirtualnej. Szacunki wahają się od 20% do 80% opieki ambulatoryjnej. Ewolucja telezdrowia będzie napędzana przez preferencje konsumenta, ekonomię opieki zdrowotnej i konkurencję na rynku. Technologia już istnieje, teraz czas na nową kulturę. 

Podstawowy sposób identyfikacji objawów choroby oraz momentu, w którym należy szukać opieki, w dużym stopniu opiera się na subiektywnym odczuciu pacjenta. Jednak samodiagnoza wymaga osiągnięcia takiego stopnia rozwoju choroby, w którym pojawiają się wyraźne objawy. Ich wykrycie zależy od wielu czynników m.in. wrażliwości na ból, sytuacji życiowej itd. Dlatego tak często dochodzi do znacznych opóźnień w stawianiu dokładnej diagnozy przez lekarza.

Technologie mogą znacznie przyspieszyć moment rozpoznania choroby. Urządzenia noszone na ciele, inteligentne zegarki i opaski oraz czujniki w smartfonach do zbierania parametrów zdrowia, wsparte systemami sztucznej inteligencji, mogą sygnalizować objawy na bardzo wczesnym etapie. Dzięki systemom monitoringu, pacjent nie musi być świadomy objawów, tzn. nie musi pojawić się wysypka, wysoka temperatura ciała, ból, podwyższone ciśnienie krwi lub tętno, złe samopoczucie.

Obecnie największym problemem jest fakt, że wiele zbieranych danych nie jest kwalifikowanych jako objawy kliniczne, co czyni je mało użytecznymi w ich surowej formie. Dopiero obserwacja długoterminowych trendów z pomocą specjalnych aplikacji oraz algorytmów uczenia maszynowego jest w stanie zidentyfikować oznaki choroby. Ich celem jest przetłumaczenie złożonych danych z czujników na mające znaczenie klinicznie informacje. Dopiero w takim podejściu można mówić o poprawie standardów wczesnej diagnozy, profilaktyki i wspomaganiu podejmowania efektywnych decyzji klinicznych. Nowe możliwości wykrywania obiektywnych miar stanu zdrowia rodzą pytania o definicję symptomów. Objawy mogą być wykrywane bez świadomości pacjenta i udziału lekarza. A to oznacza, że obecne definicje subiektywnych objawów i obiektywnych oznak choroby po prostu nie sprawdzają się w erze cyfrowej.

Nowe technologie cyfrowe zakłócają tradycyjną równowagę sił między pacjentami a lekarzami. Sztuczna inteligencja uczy się rozpoznawania złożonych, indywidualnych wzorców w codziennych zachowaniach, emocjach, fizjologii. Nowe środowisko cyfrowe przyspiesza tworzenie partycypacyjnych modeli opieki, umożliwiając pacjentom współpracę z klinicystami, a niekiedy przejęcie inicjatywy w zarządzaniu zdrowiem. 

OSOZ Polska 2/2021

n o we i d ee

L A B O R ATO R I U M T E C H NOLOG I I

5 legend digitalizacji Wraz z pojawieniem się pierwszych komputerów, ochrona zdrowia miała zmienić się nie do poznania. Obiecywano mniej biurokracji i nowocześniejszą opiekę, lekarze mieli zyskać czas dla pacjenta. Te i wiele innych legend związanych z cyfryzacją powtarzanych jest do dziś. Zamiast skupiać się na systemowym rozwiązywaniu problemów ze wsparciem technologii, żyjemy nadzieją na cud digitalizacji. Oto 5 najpopularniejszych i najczęściej powtarzanych mitów.

ministracyjnej i zarządzaniu procesami, ale w niewielkim zakresie zrewolucjonizowało jakość obsługi pacjenta. Ponadto okazało się, że na drodze do osiągnięcia sukcesu stanęły przemilczane drobne, ale jakże istotne elementy w postaci interoperacyjności systemów i danych, infrastruktury cyfrowej, bezpieczeństwa danych, zmiany kultury analogowej na cyfrową. Technologia wymaga adaptacji przez ludzi i ten proces jest jednym z największych wyzwań.

Jeżeli wdrożymy to rozwiązanie, wszystko od razu zmieni się na lepsze

Więcej czasu dla pacjentów

23 lata temu, dokładnie w 1988 roku, Apple opublikował wizję ochronę zdrowia według której już w 2008 roku sztuczna inteligencja miała wspierać podejmowanie decyzji klinicznych, szpitale wyglądałyby jak supernowoczesne hotele, a zdrowie każdego człowieka miałoby być monitorowane, aby zawczasu zapobiegać chorobom. W innej wizji Microsoftu sprzed 9 lat pojawiają się menedże-

rowie opieki opiekujący się pacjentem zza biurka, gdzie domy przekształcają się w centra zarządzania zdrowiem. Wystarczyło upowszechnić rozwiązania cyfrowe w ochronie zdrowia, które jawiły się wówczas jak proste do zastosowania, od lat poszukiwane panaceum. I choć wiele się zmieniło od tego czasu, nie doczekaliśmy się rzeczywistości kreślonej przez wizjonerów Apple czy Microsoft nie znających realiów ochrony zdrowia. Szpitale wdrożyły systemy IT, co z całą pewnością pomaga im w codziennej pracy ad-

Nierównowaga pomiędzy popytem a podażą na usługi zdrowotne stała się przy obecnych zmianach społeczno-demograficznych chorobą przewlekłą. I tutaj rozwiązanie miało być proste: automatyzacja procesów zmniejsza obciążenie zadaniami administracyjnymi, dzięki czemu lekarze zyskują więcej czasu dla pacjentów. W tej prostej formule jest jednak kilka ukrytych błędów. Przykładowo efekt odbicia (rebound effect) znany także z ekonomii. Dobrze obrazuje go psycho-

OSOZ Polska 2/2021

41

n o we i d ee

logiczny fenomen związany z wprowadzeniem żarówek energooszczędnych.

Konsumenci, wiedząc że zużywają mniej energii, po prostu pozostawiają je dłużej włączone. Takie przykłady można mnożyć: zakupy przez Internet stały się wygodne, bo nie musimy płacić nawet za koszty przesyłki, więc kupujemy znacznie więcej.

W ucyfrowionej ochronie zdrowia efekt odbicia może mieć podwójny skutek. Po pierwsze, trudno oczekiwać, że lekarze zyskają więcej czasu dla pacjenta, bo czas na wizytę reguluje m.in. płatnik kierujący się rachunkiem ekonomicznym. Więc skoro lekarz może przyjąć podczas godziny więcej pacjentów, to tym lepiej dla systemu zdrowia. Odzyskany dzięki digitalizacji czas nie wraca więc do pacjenta, tak ja wielu by sobie tego życzyło. Po drugie, skoro w wyniku większej efektywności zmniejsza się kolejka do lekarzy, a do tego pojawiają się wygodniejsze formy usług medycznych jak telekonsultacje, pacjenci mają wrażenie większej dostępności, w rezultacie częściej korzystając z możliwości konsultacji. Aby połączyć się z lekarzem, wystarczy kilka kliknięć. Ten problem mogłyby jedynie rozwiązać np. automatyczne systemy wstępnej diagnozy oparte na sztucznej inteligencji. Do myślenia daje także niedawno opublikowane badanie przez lekarzy z amerykańskiej Mayo Clinic sugerujące, że funkcja wykrywania migotania przedsionków w zegarkach Apple generuje sporą część wyników fałszywie pozytywnych, czego efektem są niepotrzebne wizyty lekarskie zaniepokojonych pacjentów. Technologia nie wyczaruje więcej czasu dla pacjenta z dnia na dzień.

Im bliżej pacjenta, tym lepiej Nawet jeżeli w następstwie efektu odbicia nie zwiększy się czas na obsługę pacjenta, na korzyść zmieni się proporcja między czasem na wypełnienie niezbędnych dokumentów a czasem dla pacjenta. Jedno z badań przeprowadzonych w USA wskazuje, że statystycznie lekarz poświęca 16,6% czasu na czynności administracyjne. Zakładając, że wizyta trwa 12 minut, to aż 2 minuty.

Ten czas można zredukować wprowadzając np. systemy rozpoznawania głosu, dzięki którym lekarz może dyktować notatki bezpośrednio do elektronicznej dokumentacji medycznej. W tle tej optymalizacji zapomina się o niebezpieczeństwie w postaci wypalenia zawodowego lekarzy.

42

OSOZ Polska 2/2021

Według badania przeprowadzonego w Europie, ok. 1/3 lekarzy myśli o zmianie zawodu, a połowa z tych doświadczających wypalenia zawodowego nie szuka pomocy, bojąc się stygmatyzacji. Jednym z czynników ryzyka jest zbyt duże zaangażowanie emocjonalne w opiekę.

Pacjenci oczekują coraz większej uwagi i poświęcenia, lekarze muszą przeanalizować coraz więcej informacji, rośnie presja na produktywność. W procesach optymalizacji zapomniano o fundamentalnym pytaniu: Jak bliski powinien być kontakt lekarza/pielęgniarki z pacjentem? Dużo mówi się złego o tym, że komputery stanowią barierę pomiędzy lekarzem a pacjentem, rzadziej o tym, że są też granicą, strefą komfortu, pozwalającą lekarzowi zachować odpowiedni, zdrowy dla niego dystans, oderwać się od czasami trudnych rozmów. Mówienie, że dzięki cyfryzacji lekarz zyskuje cenny czas dla pacjenta, pomija ważne psychologiczne aspekty opieki i obciążenia z tym związane.

Pacjenci oczekują telemedycyny, ale co z lekarzami?

Teleopieka jest dla pacjenta ogromnym ułatwieniem, poprawiając dostęp do lekarzy. Nie trzeba tracić czasu na dojazdy, z lekarzem można skonsultować się o każdej porze dnia, wystarczy dostęp do internetu. Postępująca technizacja sprawia, że coraz więcej badań można wykonać w domu za pomocą mobilnych mini-laboratoriów albo elektronicznych stetoskopów. Wyniki wystarczy przesłać do lekarza, aby uzyskać diagnozę na odległość. Zakładając, że wszyscy pacjenci mają dostęp do internetu i umiejętności korzystania z tego typu rozwiązań – a tak jeszcze nie jest – mamy ochronę zdrowia skupioną wokół potrzeb pacjenta. Ale co z lekarzami? Ich nikt nie zapytał, czy chcą takiej opieki, albo czy 8-godzinny dyżur przed komputerem daje im taką samą satysfakcję jak interakcja z pacjentem w gabinecie lekarskim. Nie uczono ich tego na studiach medycznych i nie tego oczekiwali wybierając zawód lekarza czy pielęgniarki, gdzie kluczowym elementem jest bezpośrednia praca z pacjentem, a nie ciągła analiza danych i rozmowy z pomocą wideo-czatu.

Telemedycyna szybko weszła do standardów opieki w związku z pandemią COVID-19 i posiada niewątpliwe zalety. Jednak myśląc o korzyściach nowej cyfrowej opieki, trzeba mieć na uwadze potrzeby obydwu stron: pacjentów i le-

karzy. Digitalizacja sprawia ponadto, że lekarze muszą analizować coraz więcej danych przechowywanych w nieograniczonej pojemnościowo elektronicznej kartotece pacjenta. Do tego dochodzą dane dostarczane przez pacjenta z urządzeń ubieralnych jak pomiary ciśnienia krwi, zapisy o samopoczuciu. Ilość danych jest tak duża, że odnalezienie tych istotnych staje się coraz bardziej czasochłonne. Zanim te proces usprawnią systemy sztucznej inteligencji, może jeszcze minąć wiece lat.

Większe zaangażowanie pacjenta Ukuta w wydanej w 2014 książce Erica Topola „The Patients Will See You Now” teza o demokratyzacji ochrony zdrowia ma się dobrze do dziś. Według niej, łatwiejszy dostęp do informacji powoduje, że pacjenci są lepiej poinformowani, a wiedza medyczna nie jest już zarezerwowana tylko i wyłącznie dla lekarzy. Nowe technologie, jak inteligentne zegarki wykonujące pomiary parametrów zdrowia czy aplikacje typu fitness, dają lepszy wgląd w zdrowie, ułatwiając podejmowanie decyzji dotyczących dobrego samopoczucia. Każdy z nas staje się świadomym architektem własnego zdrowia. Jednak nie ma to żadnego związku z demokratyzacją. Jak na razie tylko niewielka część osób może korzystać z tego, co oferują nowe technologie, a wraz z tym powstają nowe nierówności cyfrowe. Z kolei stopień zaangażowania w dbanie o własne zdrowie (rola aktywna lub pasywna), zależy od wielu determinantów: wychowania, środowiska życia, edukacji, pozycji ekonomiczno-społecznej, uwarunkowań psychicznych. Redukowanie „aktywnego podejścia do własnego zdrowia” tylko do dostępu do informacji jest błędem.

Dając opaskę fitness ubogiej osobie, nie sprawimy, że z dnia na dzień poprawi się jej stan zdrowia.

Digitalizacja ochrony zdrowia żywi się wieloma mitami, sprawiając, że zamiast wykorzystywać realne możliwości systemów IT, skupiamy się na utopijnych marzeniach o jednym narzędziu na wszystkie problemy. Wśród tych legend jest też ta mówiąca o tym, że dzięki cyfryzacji ochrona zdrowia będzie bardziej dostępna. Tak się jednak nie stanie, jeżeli skupimy się na fajerwerkach technologicznych. Te docierają do niewielkiej części społeczeństwa, pozostawiając w tyle tych, którzy już teraz znajdują się w gorszej sytuacji zdrowotnej. 

n o we i d ee

Konkurs na etyczne rozwiązania zdrowia cyfrowego Fiński Fundusz Innowacji poszukuje aplikacji e-zdrowia stworzonych w Europie, które bazują na transparentnych i uczciwych zasadach gromadzenia i przetwarzania danych. Zgłoszenia do „Fair Health Data Challenge” można nadsyłać do 9 kwietnia 2021 roku. Finaliści zostaną ogłoszeni podczas największej europejskiej konferencji digital health w Helsinkach.

Ochrona zdrowia znajduje się w fazie intensywnej digitalizacji, a do rąk pacjentów trafiają nowe aplikacje zdrowotne, platformy telemedyczne, systemy IT. Większość z nich gromadzi i przetwarza dane medyczne i personalne. O tym, czy zyskują zaufanie, decydują m.in. procedury w zakresie bezpieczeństwa danych, transparentności ich wykorzystania przez producenta rozwiązania. Takie pewne i wiarygodne rozwiązania napędzają digitalizację ochrony zdrowia, wyznaczają standardy w zakresie podejścia do danych i stają się bazą etycznej cyfryzacji.

Fiński Fundusz Innowacji SITRA, który jesienią 2020 roku opublikował Białą Księgę „W kierunku godnych zaufania ekosystemów danych zdrowotnych”, ogłosił konkurs na rozwiązania będące dobrymi przykładami podejścia do danych. Według dokumentu SITRA, cyfrowe usługi w zakresie zdrowia i dobrego samopoczucia powinny być skoncentrowane na człowieku i sprawiedliwe dla wszystkich uczestników rynku: konsumentów, przedsiębiorstw i społeczeństwa jako całości.

Wyzwanie zostało zorganizowane w ramach projektu IHAN, którego celem jest zaprojektowanie fundamentów pod sprawiedliwą gospodarkę opartą na danych.

W ramach wyzwania „Fair Health Data Challenge”, mogą zgłaszać się twórcy rozwiązań e-zdrowia z całej Europy. Jeżeli Twoja organizacja rozwinęła tego typu aplikację lub system stawiające użytkownika w centrum zarządzania danymi, wyślij swoje zgłoszenie.

Na tej podstawie SITRA stworzy listę wzorcowych rozwiązań – bazę dobrych praktyk w zakresie zarządzania danymi.

Ponadto trzy najlepsze rozwiązania zostaną zaprezentowane podczas konferencji HIMMS Europe 2021.

Obszary podlegające ocenie to: – zarządzanie danymi osobowymi; – przyjazność dla użytkownika i dostępność danych; – model udostępniania danych; – uczciwość; – bezpieczeństwo i poufność; – wpływ rozwiązania; – innowacyjność i zaufanie.

Aby dokonać bezpłatnego zgłoszenia, należy wypełnić formularz zgłoszeniowy dostępny na stronie internetowej http://bit.ly/2YJtc3a. Termin nadsyłania zgłoszeń upływa 9 kwietnia 2021 r. 

OSOZ Polska 2/2021

43

n o we i d ee start u p

Startupy wzmacniają innowacyjność sektora zdrowia Mikołaj Gurdała jest regionalnym menedżerem EIT Heath w Polsce, organizacji non-for-profit działającej z ramienia Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT), utworzonego przez Unię Europejską w 2008 r. w celu wzmocnienia zdolności Europy do innowacji. Ekspert odpowiada na pytania o potencjał polskich startupów medycznych oraz rolę sztucznej inteligencji w transformacji ochrony zdrowia.

Jak ocenia Pan krajobraz polskich startupów medycznych na tle innych krajów Europy?

Polski rynek start-upów w ostatnich latach rozwija się dość dynamicznie. Przyczynia się do tego z pewnością wzrost dostępności funduszy, zarówno w fazie seed, jak i inwestycje pośrednie i bezpośrednie.

Polskie start-upy medyczne sięgają coraz

44

OSOZ Polska 2/2021

odważniej po zasoby i możliwości płynące z programów akceleracyjnych oferowanych nie tylko w Polsce, ale także za granicą. Dostęp do mentorów, szpitali czy danych staje się coraz łatwiejszy i także EIT Health w tym zakresie oferuje wiele programów dla firm z Polski. Obserwujemy również, że podejmowane przez nas działania mające na celu stymulację współpracy szpitali, uczelni czy dużych

firm z nowo założonymi innowacyjnymi przedsiębiorstwami w Polsce przynoszą efekty. Lokalne pilotaże pozwalają start-upom medycznym tworzyć określoną wartość rynkową, pozyskiwać kolejne rundy finansowania i skalować swój biznes także poza Polskę.

Na początku drugiego kwartału będziemy prezentować wyniki naszych analiz dotyczące ścieżek akceleracyjnych start-upów w Polsce i kluczowych instytucji w naszym ekosystemie.

Moim zdaniem mamy bardzo ciekawy obraz powiązań i zależności sieciowych w Polsce, który z jednej strony ogniskuje główne organizacje, a z drugiej – pozwala śledzić najczęściej występujące ścieżki rozwoju polskich start-upów. Ten krajobraz jest bardzo interesujący i wkrótce przedstawimy szczegóły oraz komentarze ekspertów.

n o we i d ee We wrześniu 2020 roku odbyła się debata „Przekształcenia kadrowe i organizacyjne w służbie zdrowia z wykorzystaniem AI“ w ramach cyklu spotkań okrągłego stołu zorganizowanego przez EIT Health. Jak AI może wesprzeć transformację ochrony zdrowia w Polsce?

Zanim rozpocznie się transformacja ochrony zdrowia przez sztuczną inteligencję, trzeba stworzyć jasny obraz tego, co należy zrobić, z jakimi wyzwaniami trzeba się zmierzyć i jak im sprostać. AI może zmienić sposób, w jaki diagnozujemy i leczymy pacjentów lub dostarczamy poszczególne rodzaje terapii, ale musi być wdrażana w bezpieczny i rozsądny sposób.

W trakcie debaty skupiliśmy się na niekluczowych elementach rozwoju AI w ochronie zdrowia zdiagnozowanych w naszym raporcie. Poczynając od otoczenia prawnego, określiliśmy bezpieczne ramy dla rozwoju AI w Polsce, które powinny uwzględniać dostęp do danych służących tworzeniu nowych algorytmów oraz zapewnić bezpieczeństwo pacjentom. Następnie, definiując sposoby finansowania AI w Polsce, zidentyfikowaliśmy konieczność wzrostu nakładów na projekty, np. w formie digital health sandbox, czyli projektów pilotażowych z udziałem start-upów i szpitali, gdzie najszybciej można wskazać korzyści płynące z wykorzystania AI w diagnostyce. Na koniec opisaliśmy kluczowe kompetencje i ścieżki edukacyjne związane z AI w ochronie zdrowia. Interdyscyplinarność i wiedza z zakresu technologii cyfrowych są elementami łańcucha wartości we wdrażaniu AI. Dobrze przygotowany personel medyczny, rozumiejący możliwości płynące z wykorzystania AI w diagnostyce i leczeniu, oznacza wyższą jakość świadczonych usług i większą liczbę pacjentów mogących skorzystać z tych rozwiązań.

Czego brakuje polskiej ochronie zdrowia, aby lepiej wykorzystać możliwości, jakie oferuje AI?

Jednym z najważniejszych zadań jakie stoi obecnie przed nami, jest zwiększenie roli edukacji wszystkich grup zaangażowanych we wdrażanie i wykorzystanie AI w ochronie zdrowia, a także włączenie sztucznej inteligencji do programów nauczania na uczelniach medycznych.

Oprócz edukacji i odpowiednich umiejętności, ważnym aspektem jest również wzmocnienie jakości danych, zarządza-

nia nimi jak i ich bezpieczeństwa. W ramach zeszłorocznej debaty jako EIT Health opracowaliśmy wspólnie z naszymi partnerami raport, w którym dla każdego z obszarów tematycznych zaproponowano szczegółowy zestaw rekomendowanych dalszych działań.

Ponadto, jak już wcześniej zaznaczyłem, uwarunkowania prawne, w tym dostęp do danych, ich swobodne przetwarzanie przez algorytmy powiązane z przejrzystymi modelami biznesowymi, są istotnymi barierami rozwoju AI w Polsce. EIT Health zachęca do tworzenia partnerstw publiczno-prywatnych do walidowania tych rozwiązań oraz większej otwartości jednostek publicznych będących w posiadaniu danych, które startupy medyczne mogą wykorzystać.

Jakie elementy decydują o sukcesie startupów rozwijających rozwiązania sztucznej inteligencji?

W EIT Health już od wielu lat posługujemy się metodologią CIMIT, w której identyfikujemy dojrzałość pod kątem technologii, modelu biznesowego, kompetencji klinicznych i regulacyjnych.

Wypracowaliśmy szczegółowe wytyczne w zakresie kamieni milowych dla startupów z sektora digital health, w tym AI. W odniesieniu do technologii, start-up musi rozwijać rozwiązanie, które będzie przejrzyste pod kątem architektury algorytmu i przetwarzania danych. Istotne jest w tym względzie zachowanie zasad bezpieczeństwa przechowywania i przetwarzania danych (on-site lub cloud).

Pod kątem modelu biznesowego zawsze zwracamy uwagę start-upom, żeby odpowiednio formułowały tzw. value proposition i poprawnie identyfikowały płatnika danego rozwiązania. System ochrony jest bardzo złożony, więc jeśli błędnie określimy płatnika, całe przedsięwzięcie nie ma sensu.

Kolejnym elementem jest dojrzałość kliniczna, która wymaga weryfikacji w realnych warunkach szpitalnych, współpracy z personelem medycznym i pacjentami. Bez tego elementu nie ma co marzyć o uzyskaniu akceptowalnego poziomu produktu przez użytkowników. Na koniec wreszcie Big data, AI czy oprogramowanie to rozwiązania, które zyskują coraz większe znaczenie w ochronie zdrowia, ale wciąż wymagają precyzyjnej procedury rejestracyjnej.

Jest wiele sposobów na efektywną ścieżkę regulacyjną dla AI, ale muszą one być oparte o istniejące dobre praktyki reje-

stracyjne lub powiązane ze sprawdzonymi wzorcami np. w sektorze urządzeń medycznych. Tylko kombinacja tych wszystkich elementów daje start-upom szanse na realne wdrożenia produktu lub usługi opartej o AI w ochronie zdrowia.

Co oferuje program EIT Health InnoStars młodym innowatorom?

Rolą EIT Health, który jest największym europejskim partnerstwem publiczno-prywatnym w dziedzinie opieki zdrowotnej, jest stwarzanie możliwości współpracy, umożliwienie dostępu do wiedzy, finansowania, a także efektywnego tworzenia innowacji. Co roku EIT Health wspiera kilkaset start-upów z sektora medtech, digital health i biotech. Oferujemy udział w bootcampach, sieci mentorów i coachów, finansowanie, ekspozycję wobec inwestorów oraz walidację w najlepszych europejskich szpitalach.

W pierwszym kwartale tego roku uruchamiany nabór w naszych flagowych programach: – Wild Card – program open innovation, w którym planujmy sfinansować utworzenie dwóch nowych firm w obszarach zarządzania bólem i opieki nad zdrowiem oczu; – EIT Health Catapult – największy program eksponujący start-upy wobec inwestorów branżowych; – InnoStars Awards – program akceleracyjny i grantowy dla start-upów z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej; – Start-ups meet Pharma – program pozwalający start-upom na nawiązanie współpracy z firmami farmaceutycznymi; – Bridgehead – program dla firm, które poszukują wsparcia na skalowanie swojego biznesu na nowe rynki.  EIT Health to największe w Europie partnerstwo publiczno-prywatne działające w obszarze innowacyjnej medycyny i opieki zdrowotnej.

Ponad 150 wiodących firm, uczelni wyższych, centrów badawczo-rozwojowych z całej Europy rozwija wspólne projekty innowacyjne, które są testowane i wdrażane w ramach systemów opieki zdrowotnej. Do tej pory EIT Health przeszkolił 11 tysięcy studentów, lekarzy, naukowców, przedsiębiorców, wdrożył na rynek ponad 55 konkretnych rozwiązań, udzielił wsparcia ponad 600 najlepszym europejskim startupom i pomógł uzyskać finansowanie inwestorskie w wysokości ponad 100 mln euro dla najbardziej obiecujących projektów.

Strona internetowa: www.eithealth.eu

OSOZ Polska 2/2021

45

osoz world

White Paper: Rethinking Digital Therapeutics’ Strategies The great momentum being generated by Digital Therapeutics (DTx) in North America and Europe is second to no other digital health segment today. Indeed, the ripple effects emanating from the German DiGA Framework are already being felt in Belgium, Spain, and Italy, with more countries to come.

Furthermore, the addition of a €5.1B EUfinancial boost to accelerate digital innovation, and interoperability adoption makes Europe the new Digital Health Mecca for 2021 and beyond. However, with so much funding, innovation, and encouraging policies, the responsibility

46

OSOZ Polska 2/2021

is also to prove positive socio-economic impact and health outcomes.

Pit-Stop As DTx is still taking baby steps to higher maturity and adoption levels, it’s a good time for a pit-stop to reassess the

broader DTx context and redefine their strategic value proposition.

The reality of clinical practice, and that of patients, is often made of intricate complexities which cannot be addressed by – let alone resolved through – a single or even an array of standalone DTx interventions. Indeed, patients with musculoskeletal (MSK), cardiovascular, metabolic, and other conditions often take painkillers and/or other disease-specific drugs. Moreover, because care delivery is still very often based on physicality, professional health services still are a cornerstone of any care plan today.

In this context, although the benefits of some of the DTx interventions dealing

osoz world

with their specific conditions have been backed by clinical evidence, their share of the benefits and the degree to which they interact with drug intake and other health professional’s interventions are still poorly documented.

The DTx Golden Triad These three types of interdependent health interventions – Digital, Pharmacological and Physical – represent what we call the DTx Golden Triad (DGT). Physical interventions embed a sub-category of actions, including but not limited to physiotherapy, Cognitive Behavioural Therapy (CBT), and diets. Because of this interdependence, future clinical and cost-effectiveness research (CCER) studies on DTx will have to more actively assess the extent of these interventional interactions and the degree to which they could be beneficial to the patient for a given medical condition.

Examples from the market Because of the intertwined roles medical interventions play in managing every patient’s condition, it is necessary to shed new light on DTx. So far, only very few DTx have managed to integrate the intervention triad seamlessly successfully. One very advanced such DTx application is already changing the lives of asthma patients. It is a true digitally enhanced intervention that uses the power of Internet-of-Things (IoT) to embed inhaler sensors data with environmental information, representing a more holistic context of the asthma patient. In doing so, this DTx objectively measures the patient’s adherence to therapy (inhaler) while recording their outcomes and the environmental conditions around them.

Just as the idea of preventing an asthma patient from allergen exposure is as beneficial as an inhaler puff, the combination of both becomes a powerful strategy in the right context. Future integration of real-time oxygen saturation levels and other parameters will help manage even better asthma outcomes.

Conversely, other DTx applications, like some used in MSK interventions, integrate professional health services with digital triage and activity coaches. Still, there’s no embedded documentation on the use of painkillers or other drugs over time that the patient is under the DTx intervention. Whatever evidence might be backing these MSK DTx interventions, the absence of documenting synergistic therapies represents a bias in interpreting

In order to enruse » ������������������� broader adoption of DTx, doctors need to trust these innovative technologies.« the study results. It could therefore alter the validity of the DTx claims. In other words, focusing solely on the benefits of MSK DTx while ignoring the benefits of concomitant pharmacological interventions to reduce pain and reinstate range of motion is just ‘half the science’ and can therefore not represent the full solution. The DTx approach to MSK conditions is not wrong at this early stage, but from a clinical standpoint, somewhere between incomplete and misleading. It’s like studying plant growth in the absence of sunlight.

There’s a whole body of scientific evidence underscoring the benefits of nonWestern therapies such as both traditional and electromagnetic acupuncture in MSK patients – and not integrating those in related DTx interventions would not serve the best interest of the patient.

It is extremely difficult to get everything right from the outset. Still, company strategies grounded in clinical research and scientific evidence (i.e., not restricted to Western medicine) should use those outputs to identify therapeutic biases and redress product development roadmaps accordingly.

Notwithstanding, pharmacological interventions are not always prescribed, and therefore they may or may not be part of the final DTx spectrum. The example of CBT using VR-Goggles to treat acrophobia (fear of heights) through virtual exposure is one of many. However, some phobic patients under a CBT intervention may already be taking anxiolytics. Therefore, the documentation of that drug intervention will help to interpret the digital therapy impact better.

The scientific argument behind the DTx Golden Triad During my years in residence in the early ‘90s, our Rheumatology Department at Hospital Mongi Slim in the suburbs of Tunis had a collaboration with a Chi-

nese University Hospital that resulted in setting up two practice sections for our outpatient clinic: one for Western and one for Traditional Chinese Medicine (TCM). The two practices shared a pool of patients. Five years in, the experiment suggested that over 30% of patients who did not respond to classic Western interventions saw their MSK impairments significantly reduced through an enhancement by TCM interventions. Meanwhile, the effectiveness of acupuncture (both verum and sham methods) documented in the 2007 German Acupuncture Trials (GERAD) in 1162 patients with chronic low back pain (LBP) was almost twice that of conventional therapy six months after the trial.

Also, the prescription of adjunctive therapeutic interventions is a well-established practice with documented benefits.

Indeed, when indicated, the reinforcement of core muscles for LBP patients goes further than a standalone prescription of painkillers. And although the latter is generally used for their short-term benefits, they also help lower the point of discomfort (PoD) under which the patient would be able to run her mobilization exercises. In layman’s terms: health professionals always know another set of interventions and the benefits of their associations, either by personal experience within their field of expertise and/or through scientific evidence. Embedding the DGT principle in the development of DTx interventions will help cover a wider array of interventions and lower the barriers to physicians’ adoption.

Regulatory adjustments Understanding the potential – not only the current role DTx is to play in healthcare – should inform the policy frameworks regulating them. And while advanced frameworks like the German DiGA helped spur innovation and adoption in this space, building a DTx maturity-adoption model based on real-world scientific evidence is a shared duty between regulators, DTx companies, VC funds, health providers, and payers.

However, as regulators are ‘neutral patient advocates with a muscle,’ their role in reframing DTx strategies around the DGT should not be underestimated.

Recommendations Because of the variance in response to clinical interventions and the degree to which they interact, the future of DTx lies within its capacity to identify and en-

OSOZ Polska 2/2021

47

osoz world

hance the best combination of effective therapeutic interventions for the patient.

In the case of MSK conditions, unlocking that DTx capacity will be a critical differentiator between ‘a digital physiotherapy session with strong health warnings’ and a true digitally enhanced health intervention based on sound and complete evidence.

For next-generation, more effective DTx interventions, we recommend companies engaging in the design and development of such products to: 1. Engage a multidisciplinary team with a more patient-centric approach, including the DTx Golden Triad. The art is doing so while staying lean.

2. Use comprehensive intervention effectiveness assessments involving multiple tools and metrics that have been validated for the target condition(s). Remember: ‘exclusive interventions’ are a metaphor.

3. Keep a strong body of governance around the design process and the use of successful practice approaches. Your company’s outputs can only be as good as the governance and the people you surround them with.

The future of DTx lies within its capacity to identify and enhance the best combination of effective therapeutic interventions for the patient.

DTx play an increasingly pivotal role in delivering truly personalized medicine within the context of validated value-based care practices. Their scientific credibility and adoption levels can be further enhanced by effectively integrating the DTx Golden Triad and extending the indication spectrum of the same DTx to a broader array of co-morbidities in the same patient. The nuclear power

plant behind these promising DTx platforms will be nothing else but Machine Learning – and there lies a whole new sea of tremendous opportunities and risks to be discussed in our next paper.  About the author: Mehdi Khaled is a Medical Doctor specialized in Internal Medicine, a Software Engineer, and a Digital Health strategy expert-driven by value-based technology.

reklama

Aplikacja mobilna VisiMed zapewnia pacjentowi szybki dostęp do historii leczenia zgromadzonej na Indywidualnym Koncie Zdrowotnym. Pozwala umówić się na wizytę lekarską, zrealizować poradę online, zamówić receptę na kontynuację leczenia oraz rezerwować leki w aptekach. Pomaga również w prowadzeniu domowej apteczki i kontrolowaniu dawkowania leków.

POBIERZ

48

OSOZ Polska 2/2021

systemy i sprz ę t

Szczepienia przeciw COVID-19 w systemie KS-PPS

Księgowanie ostateczne dokumentów w KS-FKW

Szkolenie dla medycyny

Szkolenie dla administracji (finanse j księgowość)

System KS-PPS umożliwia wystawienie skierowania oraz zarejestrowanie całego procesu szczepienia od kwalifikacji aż do podania wszystkich dawek szczepionki.

Rejestracja kwalifikacji do szczepień oraz samych szczepień opar­ta jest na rejestracji Zdarzeń Medycznych. Do zaindeksowania elektronicznej dokumentacji medycznej i zarejestrowania Zdarzenia Medycznego związanego z kwalifikacją i szczepieniem (wpisem do Karty Uodpornienia) system KS-PPS wykorzystuje usługę KS-EDM Suite. W celu uruchomienia obsługi tworzenia skierowań oraz procesu szczepień konieczne jest posiadanie skonfigurowanej usługi KS-EDM Suite.

System KS-FKW to system finansowo-księgowy opracowany przez KAMSOFT do prowadzenia pełnej księgowości, szczególnie dla jednostek medycznych. W KS-FKW są wprowadzane i pobierane dokumenty z innych systemów, nie tylko produkcji KAMSOFT, oraz tworzone rzetelne zestawienia potrzebne do zarządzania jednostką. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, wszystkie dokumenty należy ostatecznie zaksięgować do księgi głównej w celu zamknięcia roku obrachunkowego czy wygenerowania pliku JPK_KR na żądanie odpowiednich urzędów.

Ze szkolenia dowiesz się:

• Jak utworzyć lub pobrać e-skierowania na szczepienie; • Jak wykonać kwalifikację na szczepienie; • Jak odnotować podanie szczepionki; • Jak umówić pacjenta na kolejną wizytę kwalifikacyjną.

• Jakie są stany dokumentów w KS-FKW i co się z nimi wiąże; • Jakie kolejne kroki trzeba przeprowadzić raz na rok, aby zaksięgować ostatecznie dokumenty w poprzednim roku; • Jak wydrukować Księgę Główną oraz wygenerować plik JPK_KR.

Wejdź na stronę bit.ly/3uDwCTU lub zeskanuj kod

Wejdź na stronę bit.ly/3r2N51q lub zeskanuj kod

Ze szkolenia dowiesz się:

OSOZ Polska 2/2021

49

systemy i sprz ę t

Obsługa ograniczeń w zezwoleniach na obrót produktami leczniczymi w systemie KS-HFW VE.

KS-APTEKA Miejsce składowania/półka

Szkolenie dla hurtowni farmaceutycznych

System KS-APTEKA (KS-AOW) kompleksowo wspiera pracę aptek w realizacji codziennych zadań związanych ze sprzedażą, generowaniem zamówień, prowadzeniem magazynu a także usprawnia obsługę pacjenta.

Funkcjonalność dotycząca miejsc składowania leków w KSAOW pozwala zoptymalizować pracę farmaceutów. Dzięki temu, że miejsce składowania jest opisane w systemie, prosto i szybko farmaceuta może odnaleźć produkt na półce.

Branża farmaceutyczna działa na rynku, który ma szczególne wymagania administracyjne, w związku z czym wymaga indywidulnego podejścia. System KS-HFW VE jest rozwiązaniem dedykowanym do obsługi dystrybucji hurtowej produktów leczniczych. System jest zwalidowany zgodnie z normami Dobrych Praktyk Dystrybucyjnych.

System KS-HFW VE umożliwia m.in. kontrolę obrotu produktami leczniczymi w hurtowni farmaceutycznej.

Ze szkolenia dowiesz się: • Jak zdefiniować obszar dystrybucji w kartotece kontrahenta; • Jak zdefiniować obszar zabroniony w kartotece towarowej; • Jak zdefiniować ograniczenia wynikające z zezwolenia hurtowni farmaceutycznej na obrót produktami leczniczymi w kartotece kontrahenta; • Jak zdefiniować zezwolenie do nabycia określonych produktów leczniczych w kartotece kontrahenta.

Wejdź na stronę bit.ly/37J6q04 lub zeskanuj kod

50

OSOZ Polska 2/2021

Szkolenie dla farmaceutów

Ze szkolenia dowiesz się: • Jak odwzorować strukturę magazynową w systemie KS-APTEKA; • Jak definiować poszczególne miejsca składowania; • Jak mogą być prezentowane informacje o miejscu składowana.

Wejdź na stronę bit.ly/3unanS1 lub zeskanuj kod

systemy i sprz ę t

Mniej cyfrowej biurokracji przy szczepieniach przeciw COVID-19 Lekarze i pielęgniarki nie muszą już wprowadzać danych pacjenta w dwóch systemach informatycznych, aby zrealizować szczepienie przeciw COVID-19.

Dzięki dodaniu karty szczepień do katalogu Elektronicznej Dokumentacji Medycznej (EDM), możliwe było wdrożenie rozwiązania, łączącego system gabinetowy placówki z serwisem gabinet.gov.pl. Jako pierwsza podjęła się tego firma KAMSOFT, udostępniając rozwiązanie, które dzięki wymianie EDM znacznie przyśpiesza proces prowadzenie szczepień.

Przemysław Gogola, KAMSOFT S.A.

Jak potwierdza na swoim twitterze lek.

Tomasz Zieliński, Wiceprezes Polskiej Izby Informatyki Medycznej i wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego, to rozwiązanie szczególnie przyśpieszy pracę pielęgniarek obsługujących proces szczepień. W praktyce, pracownicy medyczni korzystający z KS-EDM Suite nie muszą już dwukrotnie wypełniać formularza kwalifikacji pacjenta. Mogą to zrobić za pośrednictwem systemu gabinetowego, z którego korzystają na co dzień.

Oszczędność czasu nie sprowadza się jednak tylko do ograniczenia ilości formularzy do wypełnienia. Łatwiejsze jest

również samo wprowadzanie danych pacjenta, ponieważ informacje w karcie szczepienia są automatycznie uzupełniane z systemu placówki.

Program podpowie również nazwę szczepionki oraz dawkę w przypadku kolejnej wizyty. Z kolei informacje o nowych pacjentach będzie trzeba wprowadzić tylko raz i zweryfikować ich poprawność przy szczepieniu drugą dawką. Co ważne, za pośrednictwem KS-EDM Suite informacje o przeprowadzonym szczepieniu wraz z opisem kwalifikacji zostaną bezpośrednio przesłane do centralnego systemu eZdrowia (P1). Dzięki temu, będą dostępne także dla innych placówek. Do czasu udostępniania przez Cen-

trum eZdrowia (CeZ) pełnej możliwości integracji z eRejestracją, pracownik medyczny – poza własnym systemem gabinetowym – będzie musiał jedynie zarejestrować szczepienie. Niedługo ma jednak pojawić się interfejs, który umożliwi uruchomienie także tej funkcjonalności bezpośrednio w oprogramowaniu placówek medycznych.

Wymiana EDM obowiązkowa od lipca Realizacja szczepień w oparciu o mechanizm wymiany EDM to ważny krok na drodze do upowszechniania Elektronicznej Dokumentacji Medycznej. Przychodnie, gabinety i szpitale mają bowiem szansę nie tylko usprawnić swoją pracę, ale także poznać jak w praktyce działa wymiana EDM. To ważne, ponieważ zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia, już od 1 lipca wymiana Elektronicznej Dokumentacji Medycznej pomiędzy placówkami będzie obowiązkowa dla wszystkich podmiotów. Pozostaje więc zaledwie kilka miesięcy, aby wdrożyć odpowiednie rozwiązania oraz poznać jak działają.

Więcej na temat EDM znajdziecie Państwo na stronie edm.kamsoft.pl. 

OSOZ Polska 2/2021

51

ISSN 1897-5828, price 10 PLN (incl. 8% VAT)

o p e n

h e a l t h

c a r e

s y s t e m

ie n a yd rld w we Z Wo pne o N S O tę i O dos acj j u ż a p l i k E WS ! w ZN O OS

TECHNOLOGY VS. COVID-19

The coronavirus pandemic has accelerated the deployment of telemedicine and virtual care. What’s next?

THE FUTURE IS IN DOUBT

Robots with synthetic empathy, AI embedded in daily lives, health data analysis. Ethical challenges for humanity.

W W W.OSOz .Pl

2

2020/2021 WORlD

HEALTHCARE RE-IMAGINED

Interviews with digital health leaders.

Eric Topol, Rasu Shrestha, John P. Kotter, Maneesh Juneja, Denise Silber.

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

54

FELIETON Fluktuacje pandemiczne w kategoriach produktów bez recepty

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (styczeń 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (styczeń 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (styczeń 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Sprzedaż antybiotyków

M ON I T O R Z D R O W O T N Y F E L I E TON

Fluktuacje pandemiczne w kategoriach produktów bez recepty Zeszły rok przemodelował nasze życie, pracę profesjonalistów medycznych, sposób prowadzenia aptek, ale także potrzeby oraz preferencje pacjentów i konsumentów odwiedzających apteki.

Ogromny wpływ na popyt mają obostrzenia.

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Maseczki, dystans społeczny, dezynfekcja, praca zdalna i zmniejszenie mobilności ludzi ograniczyły skalę sezonu przeziębień i alergii. Nasze społeczne zainteresowanie – jeszcze w większym stopniu niż kiedyś – budzić zaczęły wszelkiego rodzaju produkty wspomagające odporność, wspierające walkę z wirusami oraz „medialne gwiazdy”. Owe „medialne gwiazdy” – w tym miejscu – rozumiem,

54

OSOZ Polska 2/2021

jako produkty wskazane jako jakoś skuteczne w przypadku koronawirusa – niezależnie od sposobu działania.

Dane prezentuję na wykresach (źródło: informacje przeliczane na podstawie danych z reprezentatywnego panelu aptek ABD, kategoryzowane według aptecznego systemu GRUPEX). Największe wzrosty zaobserwowano w kategorii witamin – przebojami są witaminy D i C. Rośnie znacząco także kategoria produktów przeciwbólowych (działają przecież też przeciwgorączkowo), oczywiście

przeciwwirusowe, ale także „uspokajacze”. Pandemia odbija się na naszym samopoczuciu psychicznym.

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w kategoriach produktów, które tracą rynek rok do roku. Inaczej: nie dlatego, że tracą, ale dlatego, że to przedpandemiczni liderzy. Produkty „na zatoki”, ból gardła, przeciwkaszlowe, na katar notują spadki. Bardzo dużo straciły też probiotyki, których sprzedaż często wiązała się z zakupem antybiotyków. Ale jeżeli mniej jest infekcji, odbija się to na sprzedaży również w tej kategorii. Bardzo dużo straciły kosmetyki, wypadły z „koszyków”, ale już wracają. Najnowsze dane z lutego 2021 wskazują, że rośnie ilość transakcji zawierających tylko kosmetyki.

Patrząc na rynek apteczny z lotu ptaka można wyodrębnić (szczegóły na wykre-

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

KATEGORYZACJA APTECZNA GRUPEX: największe wzrosty dotyczyły produktów związnych z pandemią (przeciwwirusowych i zwiększających odporność)

Top kategorii GRUPEX OTC3 pod względem wartości sprzedaży w 2020 roku

zmiana sprzedaży 2020/2019 (mln PLN)

(ceny detaliczne, mln PLN) 200

sprzedaż 2020 (mln PLN) 0 100

200

300

400

500

600

700

800

WITAMINA D; 55,4% 150

PRZECIWBÓLOWE - DOROŚLI; 17,6% WITAMINA C; 66,4%

100

PRZECIWWIRUSOWE; 21,5% 50

0

NASENNE I USPOKAJAJĄCE; 16,6%

NAWILŻAJĄCE DO OCZU; 2,9%

BÓL MIĘŚNIE I STAWY - MIEJSCOWO; 6,9%

MAGNEZ; 4,6%

PRZEZIĘBIENIE - ODPORNOŚĆ - POZOSTAŁE; 5,9%

900

Klasy OTC: PRZEZIĘBIENIE WIT./MINERAŁY/TONIKI UKŁAD KRĄŻENIA NARZĄDY ZMYSŁÓW PREPARATY ŻYWIENIOWE PRZEWÓD POKARMOWY MIĘŚNIE I STAWY TESTY DIAGNOSTYCZNE PREP. PRZECIWBÓLOWE UKŁAD NERWOWY

CHOROBY/OCHRONA WĄTROBY; 2,1% PRZEZIĘBIENIE OGÓLNE; 1,8% PRZEKRWIENIE NOSA; -6,8% TESTY - CUKIER; -2,1%

MLEKA DLA DZIECI; -7,7%

ŻYLAKI - DOUSTNE; -3,4% -50

ZATOKI; -12% PRZECIWKASZLOWE; -14,5%

BÓL GARDŁA; -12,9%

WYKRZTUŚNE; -15,7%

PROBIOTYKI; -16,1%

-100

Źródło: PEX PharmaSequence, Omnibus 12/2020

KATEGORYZACJA APTECZNA GRUPEX: największe spadki sprzedaży odnotowały klasy związane z symptomami przeziębienia, probiotyki oraz kosmetyki

Top kategorii GRUPEX OTC3 pod względem spadku wartości sprzedaży w 2020 roku

spadki sprzedaży 2020/2019 (mln PLN)

(ceny detaliczne, mln PLN) 0

-10

sprzedaż 2020 (mln PLN) 0 100

200

300

400

500

MAKIJAŻ; -34,6% POTLIWOŚĆ CIAŁA; -19,9% HAMUJĄCE PERYSTALTYKĘ JELIT; -13,3% PLASTRY; -9,9%

-30

-40

700

TESTY - CUKIER; -2,1%

ZMARSZCZKI I UJĘDRNIENIE; -16,4% -20

600

PRZEKRWIENIE NOSA; -6,8% PRZECIWBÓLOWE - DZIECI; -12,6% MIKROORGANIZMY; -19,5%

MLEKA DLA DZIECI; -7,7% SKÓRY NADWRAŻLIWA, SUCHA I SKŁONNA DO PODRAŻNIEŃ; -19,3% PRZECIWWSZAWICZE; -34,7% ZATOKI; -12% NUDNOŚCI/WYMIOTY; -34,7% PRZECIWKASZLOWE; -14,5% PRZECIWODPARZENIOWE; -71,4%

-50

H2 ANTAGONIŚCI; -99,9%

WYKRZTUŚNE; -15,7%

-60

BÓL GARDŁA; -12,9%

-70

PROBIOTYKI; -16,1%

Klasy OTC: PRZEZIĘBIENIE MATERIAŁY OPATRUNKOWE UKŁAD KRĄŻENIA DERMATOLOGIA PREPARATY ŻYWIENIOWE PRZEWÓD POKARMOWY KOSMETYKI TESTY DIAGNOSTYCZNE PREP. PRZECIWBÓLOWE

-80 Źródło: PEX PharmaSequence, Omnibus 12/2020

OSOZ Polska 2/2021

55

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

Produkty bez recepty – rynek zmniejszył się ilościowo o 2,7% w porównaniu do 2019 roku, ale były obszary, które bardzo zyskały na wystąpieniu pandemii OPAKOWANIA

preparaty wykrztuśne

witamina C

cynk

0,4

3,0

0,3

2,0

2,0

0,2

1,0

1,0

0,1

0

0

CHWILOWI BOHATEROWIE

6,0

0,7

preparaty na potencję

nutridrink

0,6

5,0

0,5

4,0

0,4

3,0

0,3

2,0

0,2

1,0

0,1

0

0 sty.18 lut.18 mar.18 kwi.18 maj.18 cze.18 lip.18 sie.18 wrz.18 paź.18 lis.18 gru.18 sty.19 lut.19 mar.19 kwi.19 maj.19 cze.19 lip.19 sie.19 wrz.19 paź.19 lis.19 gru.19 sty.20 lut.20 mar.20 kwi.20 maj.20 cze.20 lip.20 sie.20 wrz.20 paź.20 lis.20 gru.20

preparaty dezynfekujące

miliony szt.

7,0

0

NIEOCZYWIŚCI WYGRANI

sty.18 lut.18 mar.18 kwi.18 maj.18 cze.18 lip.18 sie.18 wrz.18 paź.18 lis.18 gru.18 sty.19 lut.19 mar.19 kwi.19 maj.19 cze.19 lip.19 sie.19 wrz.19 paź.19 lis.19 gru.19 sty.20 lut.20 mar.20 kwi.20 maj.20 cze.20 lip.20 sie.20 wrz.20 paź.20 lis.20 gru.20

miliony szt.

witamina D

sty.18 lut.18 mar.18 kwi.18 maj.18 cze.18 lip.18 sie.18 wrz.18 paź.18 lis.18 gru.18 sty.19 lut.19 mar.19 kwi.19 maj.19 cze.19 lip.19 sie.19 wrz.19 paź.19 lis.19 gru.19 sty.20 lut.20 mar.20 kwi.20 maj.20 cze.20 lip.20 sie.20 wrz.20 paź.20 lis.20 gru.20

3,0

4,0

Źródło: Omnibus 12/2020

sie, tym razem mowa nie o wartości rynku, ale o liczbie sprzedanych opakowań) cztery „meta-segmenty”: 1. wielcy przegrani – probiotyki, preparaty wykrztuśne; 2. oczywiści wygrani – witaminy D i C oraz cynk; 3. chwilowi bohaterowie – mycie/dezynfekcja; 4. nieoczywiści wygrani – produkty na potencję i nutridrinki. Nieoczywiści wygrani to oczywiście efekt wypuszczenia nowej dawki sildenafilu. Nutridrinki były „trendowe” już przed pan-

demią. Można się było spodziewać, że dezynfekcja/mycie zawita na dłużej w gronie liderów sprzedaży – jednak ta kategoria „przepłynęła” w dużej mierze do drogerii i sklepów.

Czy zmiana w preferencjach konsumentów jest trwała? W przypadku preparatów na przeziębienie to funkcja obostrzeń lub jej braku, ale już w przypadku produktów wspierających odporność trend wzrostu czy, przynajmniej utrzymania wysokiej sprzedaży, prawdopodobnie się utrzyma.

» Witamina C i D notują rekordowe poziomy sprzedaży.

Klienci kupują mniej kosmetyków aptecznych i probiotyków.« 56

OSOZ Polska 2/2021

Zapewne jeszcze długo pacjenci/konsumenci będą do aptek trafiać rzadziej, ale kupować więcej i za większe pieniądze. Jeżeli wzrośnie liczba świadczeń i zaczniemy spłacać dług zdrowotny (suma niezrealizowanych świadczeń i inicjacji terapii w 2020 roku), to 2021 zapowiada się pod względem sprzedaży aptecznej pozytywnie. Warto jednak śledzić (patrząc na kategorie produktów bez recepty, w każdej aptece jest lub może być zainstalowana kategoryzacja), co i jak się sprzedaje oraz w jakim trendzie.

To nie jest trudne, a z punktu racjonalności prowadzenia biznesu i zabezpieczenia potrzeb klientów, bywa bezcenne.  * Dane i informacje wykorzystane w artykule (o ile nie podano inaczej) opracowane na podstawie bazy aptek PEX (DOBA) oraz badań PEX PharmaSequence w tym, na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl

miliony szt.

probiotyki

miliony szt.

4,0

OCZYWIŚCI WYGRANI

sty.18 lut.18 mar.18 kwi.18 maj.18 cze.18 lip.18 sie.18 wrz.18 paź.18 lis.18 gru.18 sty.19 lut.19 mar.19 kwi.19 maj.19 cze.19 lip.19 sie.19 wrz.19 paź.19 lis.19 gru.19 sty.20 lut.20 mar.20 kwi.20 maj.20 cze.20 lip.20 sie.20 wrz.20 paź.20 lis.20 gru.20

miliony szt.

WIELCY PRZEGRANI

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

R a n ki n g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Styczeń 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w styczniu 2021

1

POLPHARMA

2

KRKA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

3

PRADAXA

4

CLEXANE

LEKI NA RECEPTĘ

3

TEVA

4

ADAMED

5

BAYER

6

SANOFI

7

BAUSCH HEALTH

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

AFLOFARM

5

SANOFI HASCO - LEK

7

TEVA

8

BERLIN-CHEMIE

9

PROCTER & GAMBLE

10

SANDOZ

5

ELIQUIS

6

BISOCARD

7

FOSTEX

8

GLUCOPHAGE

9

ATORIS

10

PRESTARIUM

1

IBUPROM

2

VOLTAREN

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE N.P.ZDROVIT OLEOFARM SIEĆ OLIMP LABS SYNOPTIS POLPHARMA RECKITT BENCKISER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM PERRIGO IRENA ERIS ZIAJA POLPHARMA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE PIERRE FABRE NAOS GALDERMA

         

LEKI OTC

                   

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON D-VITUM NUTRAMIGEN NEOCATE NUTRIDRINK DOPPELHERZ DICOFLOR SANPROBI MOLEKIN

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

APAP

4

MAGNE-B6

5

ESSENTIALE

6

RUTINOSCORBIN

7

ACARD

8

GRIPEX

9

NUROFEN

10

NO-SPA

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

6

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w styczniu 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA LA ROCHE EMOLIUM BIODERMA CETAPHIL REGENERUM ELUDRIL AVENE

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 2/2021

57

M ON I T O R Z D R O W O T N Y m o n ito r epi d emi o lo g icz n y

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W styczniu 2021 W ODNIESIENIU DO grudnia 2020

83 210 zł

75 059 zł

6251 zł

5347 zł

470 zł

416 zł

grudzień

styczeń

grudzień

styczeń

grudzień

styczeń

–9,80%

–904 zł

–8152 zł

–14,46%

–54 zł

–11,49%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 109 744 zł

82 282 zł

87 907 zł

7 723 zł

8 502 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

12,37%

5625 zł

122 190 zł

6,84%

779 zł

10,09%

styczeń WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Opolskie 63 499 zł Podlaskie 63 752 zł Warmińsko-Mazurskie 64 339 zł

Świętokrzyskie 4 225 zł Podkarpackie 4 459 zł Opolskie 4 500 zł

Opolskie 298 zł Podlaskie 320 zł Podkarpackie 335 zł

Wielkopolskie 83 672 zł Łódzkie 84 930 zł Mazowieckie 86 128 zł

Zachodniopomorskie 5 705 zł Wielkopolskie 6 211 zł Mazowieckie 6 404 zł

Zachodniopomorskie 458 zł Mazowieckie 476 zł Pomorskie 488 zł

ROK 2020 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 884 903 zł Podlaskie 917 272 zł Opolskie 931 889 zł

Podkarpackie 67 570 zł Małopolskie 68 798 zł Śląskie 68 904 zł

Podlaskie 6 238 zł Opolskie 6 466 zł Warmińsko-Mazurskie 6 485 zł

Łódzkie 1 217 088 zł Wielkopolskie 1 218 928 zł Mazowieckie 1 227 437 zł

Wielkopolskie 91 806 zł Lubuskie 91 890 zł Mazowieckie 98 184 zł

Dolnośląskie 8 761 zł Pomorskie 9 601 zł Mazowieckie 9 930 zł

styczeń WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Lubuskie -26 662 zł Świętokrzyskie -15 126 zł Zachodniopomorskie -13 785 zł

Lubuskie -2 574 zł Zachodniopomorskie -1 762 zł Dolnośląskie -1 164 zł

Lubuskie -150 zł Zachodniopomorskie -83 zł Mazowieckie -81 zł

Brak wzrostów kosztów

Brak wzrostów kosztów

Brak wzrostów kosztów

zestawienie KOSZTY W styczniu W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

58

OSOZ Polska 2/2021

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

m o n ito r epi d emi o lo g icz n y

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƑƏƏƏƏ

prognoza

» Koszty leczenia w lutym

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ ѶƏƏƏƏ

i marcu powinny – według prognoz – wzrosnąć.«

ѵƏƏƏƏ ƓƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY prognoza

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 2/2021

59

M ON I T O R Z D R O W O T N Y m o n ito r epi d emi o lo g icz n y

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƓƏƏƏ

prognoza

ƐƑƏƏƏ

skalę zachorowań na grypę i przeziębienie oraz koszty ich leczenia.«

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

60

» COVID-19 zmniejszył

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY prognoza

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 2/2021

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

m o n ito r epi d emi o lo g icz n y

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐƑƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏ

» Wchodzimy w okres

ѶƏƏ

pylenia roślin i nasilenia dolegliwości alergicznych.«

ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY prognoza

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 2/2021

61

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków styczeń 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO grudnia 2020

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

23,53 zł

24,22%

214 tys. zł

3240

0,22 zł

*

*

*

*

–0,27%

*

*

*

–0,01 zł

PROGNOZA NA

kwiecień

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 2/2021

*

suplementy

INNE

*

*

57,60% 22,00% 10,46% 9,93%

*

–340

*

*

*

*

POZIOM REFUNDACJI

22,58% –2,39%

Po bardzo słabym styczniu i równie słabym początku lutego kolejne miesiące powinny przynieść odbicie w obrocie średniej apteki. Sprzedaż leków w kwietniu będzie zależała od pogody oraz skali grypy i przeziębień. W tym roku dodatkowo sytuacja pandemiczna mocno wpływa na poziom obrotu. Według prognoz ekspertów OSOZ, obrót statystycznej apteki w kwietniu wyniesie 238 tys. zł.

Obrót statystycznej apteki w styczniu 2021 roku wyniósł 214 tys. zł. W porównaniu z grudniem 2020 roku był o 22,5 tys. zł niższy (–9,5%). Jednocześnie był o 33 tys. zł niższy (–13,4%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 2,9 mld zł. Oznacza to spadek o 311 mln zł (–9,8%) w stosunku do grudnia 2020 roku oraz spadek o 556,5 mln zł (–16,3%) w stosunku do stycznia 2020 roku. Udział refundacji stanowił 22,58% (–3,39 p.p. w porównaniu z grudniem 2020) obrotu aptecznego i wyniósł 647 mln zł (–18,4%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniesie 2,913 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 5,2% (+144 tys. zł) oraz wzrost o 11,3% (+295,5 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek farma-

62

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

66,05 zł

*

–22,5 tys. zł

ceutyczny osiągnie wartość 38,5 mld zł. To odpowiednio o 815 mln zł więcej (+2,2%) niż w 2020 roku oraz o 1,3 mld zł więcej (+3,6%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,6 mld zł, co będzie stanowiło 24,8% całkowitego obrotu aptecznego.

W styczniu sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 63,7 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 49,1 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 99,2 tys. zł. W porównaniu z grudniem 2020 roku, we wszystkich trzech kategoriach zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży.

W przypadku leków refundowanych spadek ten wyniósł 14,6 tys. zł (–18,7%), dla sprzedaży leków wydawanych na recep-

ty pełnopłatne 5,2 tys. zł (–9,6%), z kolei dla sprzedaży odręcznej 2,88 tys. zł (–2%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 853 mln zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 657 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,3 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był czwartek (9 869 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – środa (7 499 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 2 370 zł.

W styczniu 2021 roku, w stosunku do grudnia 2020 roku, we wszystkich kategoriach zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży. Największy w przypadku leków endokrynologicznych, leków przeciwzakaźnych oraz leków onkologicz-

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R FA R M A C J I

nych. Najmniejszy – w przypadku leków przeciwpasożytniczych, leków na układ sercowo–naczyniowy.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku leków na układ sercowo–naczyniowy, produktów na przewód pokarmowy i metabolizm oraz produktów na krew i układ krwiotwórczy. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W styczniu średnia marża apteczna wyniosła 24,22%. To o 0,27 p.p. mniej niż w grudniu 2020 roku oraz o 0,52 p.p. więcej niż w styczniu 2020 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,31% (+0,08 p.p. w stosunku do grudnia 2020), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,05% (–0,03 p.p. w stosunku do grudnia 2020), natomiast dla produktów OTC – 27,33% (–0,09 p.p. w stosunku do grudnia 2020 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniesie 23,98%. Będzie to odpowiednio o 0,88 p.p. mniej niż w 2020 roku oraz o 0,73 p.p. mniej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 19,04% (+0,15 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 19,20% (–2,20 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 26,91% (–2,17 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w styczniu 2021 roku wyniosła 23,53 zł.

Cena ta w porównaniu do grudnia 2020 roku wzrosła o 22 grosze. Porównując ją do ceny ze stycznia 2020 obserwujemy wzrost ceny o 1,56 zł. W dwóch kategoriach zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży (w stosunku do poprzedniego miesiąca). Średnia cena za opakowanie leków na recepty pełnopłatne wyniosła 29,76 zł (+0,22 zł). Średnia cena za opakowanie leków wydawanych bez recepty – 18,37 zł (+0,38 zł). Dla leków sprzedawanych na recepty refundowane średnia cena za opakowanie spadła o 51 groszy i wyniosła 29,17 zł.

W styczniu statystyczną aptekę odwiedziło 3240 pacjentów (spadek o 340tu pacjentów w stosunku do grudnia 2020). 2640 osób zakupiło produkty OTC, 700 – leki refundowane, oraz 700 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w drugim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 8 a 14 stycznia. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach stycznia (porównanie do ubiegłego roku) styczeń 2021

styczeń 2020

ƐƒƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɣ

Ɠ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach stycznia – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) styczeń 2021

styczeń 2020

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ mięśniowo-szkieletowy 5,49% układ moczowo-płciowy 4,48% i hormony płciowe układ oddechowy 7,74%

13,94% przewód pokarm. i metabolizm

2,02% narządy zmysłów 2,95% leki przeciwzakaźne 12,9% układ sercowo-naczyniowy

0,3% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,5% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,55% krew i układ krwiotwórczy 1,12% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,14% dermatologia

varia 10,84%

11,24% centralny układ nerwowy nieokreślona 16,8%

OSOZ Polska 2/2021

63

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23% I

II

III

IV

I

II

2008

III

IV

I

II

2009

III

IV

I

II

2010

III

IV

I

2011

II

III

IV

I

2012

II

III

IV

I

2013

II

III

IV

I

2014

II

III

IV

I

2015

II

III

IV

I

2016

II

III

IV

I

2017

II

III

IV

I

II

2018

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

III

IV

I

2019

II

III

IV 1

2021

22%

2020

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ə

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƔƔ

ƕķƑѶ

ƕķƒƓ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵƐ

ƕķѵ

ƕķѵƒ

refundacja

ƕķƔƑ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 4600 4400 4200 4000 3800 3600 3400 3200 3000 2800 I

II

III

2008

64

OSOZ Polska 2/2021

IV

I

II

III

2009

IV

I

II

III

2010

IV

I

II

III

2011

IV

I

II

III

2012

IV

I

II

III

2013

IV

I

II

III

2014

IV

I

II

III

2015

IV

I

II

III

2016

IV

I

II

III

2017

IV

I

II

III

2018

IV

I

II

III

2019

IV

I

II

III

2020

IV 1

2021

2600

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w styczniu ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ

ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

851 osób. Kolejnym w rankingu tygodniem był 22–28 stycznia (815 osób), 15–21 stycznia (803 osoby), 1–7 stycznia (488 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 12.00– 13.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 66,05 zł. To o jeden grosz mniej niż w minionym miesiącu oraz o 9,40 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 51,13 zł zapłacił pacjent, a 14,92 zł dopłacił refundator.

Wartość refundacji w porównaniu z grudniem 2020 spadła o 9,6%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 3,2% (+1,57 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 90,97 zł (z czego 23,45 zł to zapłata pacjenta, a 67,52 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 70,09 zł, a dla produktów OTC – 37,58 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 66,05 zł. Z kwoty tej 49,67 zł zapłaci pacjent, a 16,38 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 71,77 zł, produktów OTC – 35,36 zł, a leków refundowanych – 97,29 zł (z czego 25,74 zł to zapłata pacjenta, a 71,55 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach stycznia (porównanie do ubiegłego roku) styczeń 2021

styczeń 2020

ƑƔƏ ƑƑƔ ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach stycznia (porównanie do ubiegłego roku) styczeń 2021

styczeń 2020

ƐƐƏƏ ƐƏƏƏ

»W styczniu statystyczną aptekę odwiedziło 3240 pacjentów, o 340 mniej niż w grudniu 2020 r.«

ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ v| 1 mb-

ѶŋƐƓ v| 1 mb-

ƐƔŋƑƐ v| 1 mb-

ƑƑŋƑѶ v| 1 mb-

ƑƖŋƒƐ v| 1 mb-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

styczeń 2021

styczeń 2020

styczeń 2021

styczeń 2020

123 265

138 542

57,60%

56,09%

Lek - OTC

47 090

59 944

22,00%

24,27%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

22 393

23 260

10,46%

9,42%

Pozostałe

21 252

25 254

9,93%

10,22%

Lek - RX

OSOZ Polska 2/2021

65

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za styczeń 2021 styczeń 2021

zmiana w stosunku do (%) grudnia 2020

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

stycznia 2020

grudnia 2020

stycznia 2021

stycznia 2020

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

214,0

-9,5%

0,0%

-13,4%

-22,5

0,0

-33,0

cały rynek apteczny

2 866 530

-9,8%

0,0%

-16,3%

-311 320,5

0,0

-556 643,0

statystyczna apteka

63,7

-18,7%

0,0%

-20,4%

-14,6

0,0

-16,3

cały rynek apteczny

853 002

-19,0%

0,0%

-23,0%

-199 457,7

0,0

-255 103,8

statystyczna apteka

49,1

-9,6%

0,0%

-11,5%

-5,2

0,0

-6,4

cały rynek apteczny

657 159

-9,9%

0,0%

-14,5%

-72 067,3

0,0

-111 530,7

statystyczna apteka

99,2

-2,8%

0,0%

-9,4%

-2,9

0,0

-10,2

cały rynek apteczny

1 329 052

-3,1%

0,0%

-12,4%

-42 986,7

0,0

-187 982,0

statystyczna apteka

48,3

-18,2%

0,0%

-19,6%

-10,74

0,00

-11,80

cały rynek apteczny

647 336

-18,4%

0,0%

-22,3% -146 319,30

w całkowitym obrocie

22,58%

-9,6%

0,0%

-7,2%

-0,02

0,00

-0,02

w sprzedaży refundowanej

74,22%

-0,1%

0,0%

0,5%

0,00

0,00

0,00

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł) 0,00 -185 974,26

udział refundacji

średnia cena opakowania ogółem

23,53 zł

0,9%

0,0%

7,1%

0,22

0,00

1,57

dla leków z list refundacyjnych

29,17 zł

-1,7%

0,0%

2,2%

-0,51

0,00

0,63

dla leków z recept pełnopłatnych

29,76 zł

0,8%

0,0%

9,2%

0,22

0,00

2,50

dla produktów bez recepty (OTC)

18,37 zł

2,1%

0,0%

7,1%

0,38

0,00

1,22

3 240

-9,5%

0,0%

-25,7%

-340

0

-1 120

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

700

-18,6%

0,0%

-28,6%

-160

0

-280

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

700

-7,9%

0,0%

-21,3%

-60

0

-190

2 640

-8,3%

0,0%

-25,4%

-240

0

-900

ogółem

24,22%

-1,1%

0,0%

-2,1%

0,00

0,00

-0,01

dla leków z list refundacyjnych

18,31%

0,4%

0,0%

-2,4%

0,00

0,00

0,00

dla leków na recepty pełnopłatne

21,05%

-0,2%

0,0%

1,1%

0,00

0,00

0,00

dla sprzedaży odręcznej

27,33%

-0,3%

0,0%

-6,2%

0,00

0,00

-0,02

wartość sprzedaży na pacjenta

66,05 zł

0,0%

0,0%

16,6%

-0,01

0,00

9,40

wartość zapłaty przez pacjenta

51,13 zł

3,2%

0,0%

19,3%

1,57

0,00

8,27

wartość dopłaty refundatora

14,92 zł

-9,6%

0,0%

8,2%

-1,58

0,00

1,12

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

90,97 zł

-0,1%

0,0%

11,5%

-0,10

0,00

9,38

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

23,45 zł

0,2%

0,0%

10,0%

0,05

0,00

2,14

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

67,52 zł

-0,2%

0,0%

12,0%

-0,15

0,00

7,25

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

70,09 zł

-1,9%

0,0%

12,5%

-1,32

0,00

7,77

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

37,58 zł

6,0%

0,0%

21,5%

2,13

0,00

6,66

liczba pacjentów w aptece

liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2021: 2 913 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 6%

66

OSOZ Polska 2/2021

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do stycznia 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

2 913,0

5,2%

11,3%

144,0

295,5

214,0

-13,4%

-5,5%

-33,0

-12,5

38 522 461,2

2,2%

3,6%

815 825,7

1 350 243,7

2 866 530,0

-16,3%

-13,3%

-556 643,0

-440 370,0

963,2

5,8%

8,0%

52,7

71,7

63,7

-20,4%

-13,9%

-16,3

-10,3

12 737 802,0

2,7%

0,6%

339 564,6

77 819,6

853 001,5

-23,0%

-21,0%

-255 103,8

-226 410,6

647,4

4,4%

10,6%

27,0

62,3

49,1

-11,5%

1,8%

-6,4

0,9

8 560 839,5

1,3%

3,1%

113 771,8

253 391,4

657 158,7

-14,5%

-6,6%

-111 530,7

-46 648,9

1 273,2

4,7%

13,6%

57,1

152,3

99,2

-9,4%

-3,1%

-10,2

-3,2

16 835 621,5

1,7%

5,8%

273 960,5

916 666,2

1 329 051,9

-12,4%

-11,1%

-187 982,0

-166 250,9

722,5

5,1%

8,0%

35,3

53,7

48,3

-19,6%

-11,7%

-11,8

-6,4

9 554 071,4

2,1%

0,6%

197 067,5

56 461,7

647 335,6

-22,3%

-18,9%

-185 974,3

-151 343,1

24,80%

-0,1%

-2,9%

0,0

0,0

22,58%

-7,2%

-6,5%

0,0

0,0

73,54%

-1,0%

-0,5%

0,0

0,0

74,22%

0,5%

2,1%

0,0

0,0

23,06 zł

4,9%

8,6%

1,07

1,82

23,53 zł

7,1%

12,7%

1,57

2,66

30,12 zł

1,5%

4,6%

0,43

1,31

29,17 zł

2,2%

4,7%

0,63

1,32

29,99 zł

1,5%

11,6%

0,45

3,11

29,76 zł

9,2%

16,1%

2,50

4,12

18,61 zł

3,5%

9,0%

0,62

1,54

18,37 zł

7,1%

12,7%

1,22

2,08

44 100

0,0%

-5,6%

0,0

-2 610,0

3 240,0

-25,7%

-22,9%

-1 120,0

-960,0

9 900

0,0%

4,9%

0,0

460,0

700,0

-28,6%

-13,6%

-280,0

-110,0

9 020

0,0%

-5,8%

0,0

-560,0

700,0

-21,3%

-14,6%

-190,0

-120,0

36 010

0,0%

-6,7%

0,0

-2 600,0

2 640,0

-25,4%

-25,4%

-900,0

-900,0

23,98%

-3,5%

-2,9%

-0,0088

-0,0073

24,22%

-2,1%

-2,4%

0,0

0,0

19,04%

0,8%

-0,9%

0,0015

-0,0017

18,31%

-2,4%

-4,3%

0,0

0,0

19,20%

-10,3%

-9,4%

-0,0220

-0,0200

21,05%

1,1%

1,5%

0,0

0,0

26,91%

-7,5%

-7,4%

-0,0217

-0,0215

27,33%

-6,2%

-5,3%

0,0

0,0

66,05 zł

5,2%

17,9%

3,3

10,0

66,05 zł

16,6%

22,5%

9,4

12,1

49,67 zł

5,2%

19,1%

2,5

8,0

51,13 zł

19,3%

25,0%

8,3

10,2

16,38 zł

5,1%

14,4%

0,8

2,1

14,92 zł

8,2%

14,5%

1,1

1,9

97,29 zł

5,8%

3,0%

5,3

2,9

90,97 zł

11,5%

-0,3%

9,4

-0,3

25,74 zł

8,9%

4,5%

2,1

1,1

23,45 zł

10,0%

-5,8%

2,1

-1,5

71,55 zł

4,7%

2,5%

3,2

1,8

67,52 zł

12,0%

1,7%

7,2

1,2

71,77 zł

4,4%

17,5%

3,0

10,7

70,09 zł

12,5%

19,2%

7,8

11,3

35,36 zł

4,7%

21,8%

1,6

6,3

37,58 zł

21,5%

29,9%

6,7

8,7

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 38,52 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,55 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 2 do 3% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 2 do 3% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 2/2021

67

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

528,46

0,07

30116,58

0,14

6993,59

0,04

23122,99

0,48

0,23

0,77

952,03

31,63

56,99

2. U-30

373,73

0,05

16122,95

0,08

6615,41

0,04

9507,54

0,20

0,41

0,59

636,12

25,35

43,14

3. U-50

177,74

0,02

4356,85

0,02

2489,20

0,02

1867,65

0,04

0,57

0,43

235,56

18,50

24,51

4. U-BEZPŁATNY

19,12

0,00

1747,40

0,01

117,42

0,00

1629,98

0,03

0,07

0,93

52,32

33,40

91,40

5. INWALIDA WOJENNY

10,16

0,00

598,63

0,00

0,01

0,00

598,62

0,01

0,00

1,00

18,17

32,94

58,93

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,13

0,00

3,90

0,00

0,63

0,00

3,28

0,00

0,16

0,84

0,22

17,85

30,56

7. ZHK

8,35

0,00

260,65

0,00

43,59

0,00

217,07

0,00

0,17

0,83

13,74

18,97

31,21

8. AZ

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,07

0,93

0,00

17,79

34,32

195,22

0,02

9490,15

0,04

0,00

0,00

9490,15

0,20

0,00

1,00

353,20

26,87

48,61

3,29

0,00

782,39

0,00

154,84

0,00

627,55

0,01

0,20

0,80

6,36

123,01

237,80

9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

13,14

0,00

2039,41

0,01

973,49

0,01

1065,92

0,02

0,48

0,52

55,69

36,62

155,20

12. PEŁNOPŁATNE

1190,28

0,15

49060,00

0,23

49060,90

0,30

-0,90

0,00

1,00

0,00

1666,98

29,43

41,22

13. ODRĘCZNA

5347,23

0,68

99220,00

0,46

99224,27

0,60

-4,27

0,00

1,00

0,00

6133,02

16,18

18,56

14. RAZEM

7868,53

1,00

214000,00

1,00

165673,34

1,00

48326,66

1,00

0,77

0,23

10126,17

21,13

27,20

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

528,46

0,07

30116,58

0,14

6993,59

0,04

23122,99

0,48

0,23

0,77

952,03

31,63

56,99

2. U-30

373,73

0,05

16122,95

0,08

6615,41

0,04

9507,54

0,20

0,41

0,59

636,12

25,35

43,14

3. U-50

177,74

0,02

4356,85

0,02

2489,20

0,02

1867,65

0,04

0,57

0,43

235,56

18,50

24,51

4. U-BEZPŁATNY

19,12

0,00

1747,40

0,01

117,42

0,00

1629,98

0,03

0,07

0,93

52,32

33,40

91,40

5. INWALIDA WOJENNY

10,16

0,00

598,63

0,00

0,01

0,00

598,62

0,01

0,00

1,00

18,17

32,94

58,93

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,13

0,00

3,90

0,00

0,63

0,00

3,28

0,00

0,16

0,84

0,22

17,85

30,56

7. ZHK

8,35

0,00

260,65

0,00

43,59

0,00

217,07

0,00

0,17

0,83

13,74

18,97

31,21

8. AZ

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,07

0,93

0,00

17,79

34,32

195,22

0,02

9490,15

0,04

0,00

0,00

9490,15

0,20

0,00

1,00

353,20

26,87

48,61

3,29

0,00

782,39

0,00

154,84

0,00

627,55

0,01

0,20

0,80

6,36

123,01

237,80

9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

13,14

0,00

2039,41

0,01

973,49

0,01

1065,92

0,02

0,48

0,52

55,69

36,62

155,20

12. PEŁNOPŁATNE

1190,28

0,15

49060,00

0,23

49060,90

0,30

-0,90

0,00

1,00

0,00

1666,98

29,43

41,22

13. ODRĘCZNA

5347,23

0,68

99220,00

0,46

99224,27

0,60

-4,27

0,00

1,00

0,00

6133,02

16,18

18,56

14. RAZEM

7868,53

1,00

214000,00

1,00

165673,34

1,00

48326,66

1,00

0,77

0,23

10126,17

21,13

27,20

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1318

0,17

63681

0,30

16415

0,10

47266

0,98

0,26

0,74

2270

28,05

48,32

2. Recepty pełnopłatne

1190

0,15

49060

0,23

49061

0,30

-1

0,00

1,00

0,00

1667

29,43

41,22

3. Sprzedaż odręczna

5347

0,68

99220

0,46

99224

0,60

-4

0,00

1,00

0,00

6133

16,18

18,56

13

0,00

2039

0,01

973

0,01

1066

0,02

0,48

0,52

56

36,62

155,20

7869

1,00

214000

1,00

165673

1,00

48327

1,00

0,77

0,23

10126

21,13

27,20

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1317,89

0,17

63680,59

0,30

16414,68

0,10

47265,91

0,98

0,26

0,74

2270,48

28,05

48,32

2. Recepty pełnopłatne

1190,28

0,15

49060,00

0,23

49060,90

0,30

-0,90

0,00

1,00

0,00

1666,98

29,43

41,22

3. Sprzedaż odręczna

5347,23

0,68

99220,00

0,46

99224,27

0,60

-4,27

0,00

1,00

0,00

6133,02

16,18

18,56

13,14

0,00

2039,41

0,01

973,49

0,01

1065,92

0,02

0,48

0,52

55,69

36,62

155,20

7868,53

1,00

214000,00

1,00

165673,34

1,00

48326,66

1,00

0,77

0,23

10126,17

21,13

27,20

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19001,88

0,18

963159,36

0,33

254853,51

0,12

708305,85

0,98

0,26

0,74

33824,85

28,47

50,69

2. Recepty pełnopłatne

15741,22

0,15

647386,18

0,22

647386,18

0,30

0,00

0,00

1,00

0,00

22658,12

28,57

41,13

3. Sprzedaż odręczna

68636,59

0,66

1273169,40

0,44

1273169,40

0,58

0,00

0,00

1,00

0,00

83451,09

15,26

18,55

189,41

0,00

29355,54

0,01

15184,25

0,01

14171,29

0,02

0,52

0,48

743,84

39,46

154,98

103569,11

1,00

2913070,48

1,00

2190593,34

1,00

722477,14

1,00

0,75

0,25

140677,90

20,71

28,13

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

251355066

0,18

12737801975

0,33

3371156303

0,12 9366645672

0,98

0,26

0,74

447496873

28,46

50,68

2. Recepty pełnopłatne

208230225

0,15

8560839486

0,22

8560839486

0,30

0

0,00

1,00

0,00

299696554

28,57

41,11

3. Sprzedaż odręczna

907801433

0,66

16835621465

0,44 16835621465

0,58

0

0,00

1,00

0,00

1103741892

15,25

18,55

2504566

0,00

388198306

0,01

0,01

187425767

0,02

0,52

0,48

9837042

39,46

155,00

1369891290

1,00

38522461232

1,00 9554071439

1,00

0,75

0,25

1860772361

20,70

28,12

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

68

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 2/2021

200772539

1,00 28968389793

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R R Y N K U L E KÓ W

Antybiotyki O 1,5 mln mniej opakowań antybiotyków sprzedano w polskich aptekach w 2020 roku w porównaniu do 2019 roku. To jeden z największych spadków odnotowanych w ostatnich latach w tak krótkim przedziale czasu, co jest efektem pandemii COVID-19, mniejszej ilości infekcji bakteryjnych w wyniku ograniczenia kontaktów społecznych oraz utrudnionego dostępu do lekarza. Choć od 2002 roku liczba sprzedanych w aptekach opakowań antybiotyków spadła o 33%, eksperci szacują, że nadal są przepisywane nawet wówczas, gdy nie ma wskazań do ich stosowania, przykładowo w infekcjach wirusowych. Badanie przeprowadzone przez OECD wykazało, że co roku 33 000 pacjentów w Europie umiera z powodu antybiotykooporności szczepów bakterii. W 2019 roku WHO wymieniła oporność na antybiotyki jako jedno z dziesięciu największych zagrożeń dla zdrowia na świecie. Konsumpcja antybiotyków w skali globalnej rośnie, głównie za sprawą rosnącej ich dostępności w krajach rozwijających się. Według danych WHO zebranych z 76 krajów w latach 2000–2015, w tym okresie, konsumpcja antybiotyków na jednego mieszkańca wzrosła o 26,2%.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2020 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

283 271 864

10 768 054

253

26,31 zł

55%

31%

33%

130%

INFORMACJE DODATKOWE Prognozowana śmiertelność z powodu antybiotykooporności w wybranych krajach w latach 2015-2050 (liczba zgonów na 100 000 mieszkańców) Włochy

18,17

USA

8,98

Francja

8,61

Polska

6,13

Wielka Brytania

Islandia

Według danych OECD, Polska jest obecnie na 4. miejscu w Europie pod względem liczby zgonów wynikających z oporności nowych szczepów bakterii. W 2015 roku z tego powodu zmarło w naszym kraju 2 218 osób.

Problem staje się coraz poważniejszy Dane z europejskiej sieci EARS-Net za lata 2015–2019 wskazują duży wzrost oporności np. Acinetobacter spp. i oporności jednocześnie na karbapenemy, fluorochinolony i aminoglikozydy z 27,6% do 29,7% oraz dla E. faecium i oporności na wankomycynę z 10,5% do 18,3%.

Pandemia superbakterii

3,27

Niemcy

Polska w czołówce krajów z największą antybiotykoopornością bakterii

2,64 0,28 Źródło: OECD, 2018

Infekcje wywołane przez superbakterie mogą kosztować życie około 2,4 miliona ludzi w Europie, Ameryce Północnej i Australii w ciągu najbliższych 30 lat, o ile nie zostaną podjęte działania zapobiegawcze. Według nowego raportu OECD, trzech z czterech zgonów można by uniknąć, wydając zaledwie 2 dolary na osobę rocznie na środki tak proste jak mycie rąk i rozważniejsze przepisywanie antybiotyków.

Odsetek oporności dla ośmiu kombinacji antybiotyków i bakterii o wysokim priorytecie wzrósł w krajach OECD. z 14% w 2005 r. do 17% w 2015 r.

300

18

250

15

200

12

150

9

100

6

50

3

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2020

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 2/2021

69

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R R Y N K U L E KÓ W

Odkrycie antybiotyków było prawdziwym przełomem w medycynie XX wieku. Zanim to się stało, poród, drobny zabieg medyczny, czy nawet skaleczenie mogły skończyć się śmiertelną infekcją bakteryjną. Ten etap zakończył się za sprawą Aleksandra Fleminga i odkrytej przez niego penicyliny. Od tego czasu powstało wiele odmian antybiotyków, a ich wybór w aptekach jest szeroki. Prezentujemy analizę sprzedaży tej grupy leków w Polsce.

Opis rynku Zgromadzone dane statystyczne pokazują, że wartość sprzedaży antybiotyków w latach 2002–2010 głównie wzrastała. W latach 2011–2012 nastąpił spadek o 6,39% oraz 7,20%. W kolejnych latach wartość sprzedaży znowu wzrastała, poza rokiem 2020. W minionym roku pacjenci zakupili w aptekach antybiotyki o łącznej wartości 283,27 mln zł, o 9,80% mniej niż w 2019 roku. Wzrost wartości sprzedaży na przełomie całego okresu analiz wynosi 55,25%.

Ilość sprzedaży omawianej grupy leków kształtuje się nieco inaczej niż war-

70

OSOZ Polska 2/2021

tość sprzedaży. Tej zmiennej znacznie częściej towarzyszyły spadki. Największe miały miejsce w latach 2003, 2012 i 2020 (kolejno 9,53%, 11,02%, 12,76%).

Największe wzrosty sprzedaży nastąpiły natomiast w 2008 i 2016 roku – o 4,43% oraz 5,93%. W pierwszym okresie analiz sprzedaż antybiotyków była najwyższa i wynosiła 16,01 mln zł, a w minionym roku – 10,77 mln zł. W całym okresie analiz nastąpił spadek ilości sprzedaży o 32,75%.

Za pojedyncze opakowanie antybiotyku zakupionego w 2020 roku pacjenci płacili średnio 26,31 zł, a to

o ponad 130% więcej niż w 2002 roku (11,40 zł) oraz o 3,40% więcej niż 2019 roku (25,44 zł). Niemal w całym okresie analiz średnia cena wzrastała z roku na rok. Wzrost procentowy wynosił od 0,81% (w 2016 roku) do 10,10% (w 2009 roku). Spadki miały miejsce tylko dwa razy – w 2011 i 2015 roku. Były nieznaczne i wynosiły kolejno o 1,39% i 0,36%. Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie ostatnich 20 lat nie wskazuje na to, żeby sprzedaży antybiotyków charakteryzowała się sezonowością. Kształtuje się na wyrównanym

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów.

Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

49

9,72 10,87 11,52 12,47 13,82 14,80 15,68 16,64 17,60 18,32 19,28 20,65 21,09 20,66 20,91 21,48 21,92 22,92 23,84

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2020 a nie będące w ofercie w 2002 roku

1

15,47 18,23 19,07 20,27 21,12 21,06 22,04 22,57 22,80 22,42 22,79 19,63 18,26 17,86 17,58 17,56 17,47 18,57

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

4

32,15 24,74 20,84 19,45 19,60 21,69 20,74 21,54 21,31 21,72 20,70 20,66 20,99 21,40 21,56 23,46 23,03

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

0

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

4

15,69 14,95 13,62 12,25 12,89 12,73 15,59 17,06 18,49 24,11 25,14 30,29 28,11 24,49 32,21

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

4

41,74 44,23 49,52 50,61 50,39 39,10 23,41 26,54 35,96 47,00 69,05 84,52 87,52 103,47

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

4

22,78 25,46 25,23 25,73 27,45 28,54 28,92 28,49 28,02 28,41 29,40 30,61 30,00

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

10

11,43 12,17 12,13 12,71 12,95 13,86 13,94 13,63 14,13 14,90 15,42 15,85

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

12

20,36 27,08 29,17 34,18 34,32 34,04 34,00 34,02 34,51 36,28 37,60

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

9

27,18 37,45 39,01 56,56 56,76 58,97 62,31 69,25 81,83 85,94

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

15

24,39 22,38 21,09 21,96 23,11 23,56 23,23 25,01 26,87

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

9

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

9

16,95 21,48 20,70 23,75 25,12 27,39 25,32

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

11

14,95 13,04 17,76 23,90 24,29 24,04

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

22

15,36 15,51 16,69 18,05 17,91

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

12

19,84 24,19 24,89 26,14

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

13

20,30 23,02 24,75

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

16

28,02 27,66

Produkty będące w ofercie w 2020 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

20

28,21

Liczba badanych produktów

—

—

—

—

—

—

—

—

—

22,59

—

—

—

—

—

—

—

9,98 16,80 17,93 27,03 29,65 29,75 37,02

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

49

9,72 10,87 11,52 12,47 13,82 14,80 15,68 16,64 17,60 18,32 19,28 20,65 21,09 20,66 20,91 21,48 21,92 22,92 23,84

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2020 roku

4

5,70

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2020

2

13,43 14,40 13,96 13,76 13,80 14,33 18,94 22,33 22,00 23,04 23,32 22,21 22,35 22,04 21,50 21,62 21,86

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2020

2

10,59 10,55 10,43 10,53 10,15

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2020

2

4,38

4,50

5,62

7,47

8,06

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2020

1

3,30

4,41

6,28

6,82

7,31

7,60

8,09

7,92

7,96

9,18

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2020

2

15,58 16,35 18,63 18,44 20,66 21,72 20,81 21,83 22,97 15,00

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2020

3

11,94 11,95 12,87 12,27 13,61 13,98 15,30 14,32 16,92 15,48

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2020

5

10,43 10,15

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2020

4

12,74 15,28 16,72 14,24 14,99 14,07

8,01

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2020

9

6,78 14,30 17,21 16,15 14,23 14,06

6,84

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2020

0

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2020

4

32,78 49,97 52,94 16,18 14,16

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2020

5

11,60 11,23 12,18 12,57

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2020

8

73,90 82,70 101,18

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2020

4

23,12 23,56

12

22,89

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2020

—

5,43

—

5,49

5,55

5,82

6,05

5,86

4,10

3,66

6,28

6,60

6,75

5,27

5,79 17,22 42,06 70,17 109,62

9,81 10,01 10,30 10,38 11,60 19,38 21,74 23,44 25,35 12,12 13,75 9,52 12,33 12,60 12,74 13,61 15,70 18,02 17,91 18,60 17,06 —

9,53 10,06 3,29

9,03 11,38 12,10 12,27 15,68 17,05 16,94

—

—

—

8,58

—

OSOZ Polska 2/2021

71

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R R Y N K U L E KÓ W

poziomie od 19 do 21 mln zł. Najwyższa średniomiesięczna wartość sprzedaży występuje w marcu i grudniu (ponad 20 mln zł) oraz w lipcu i październiku (ponad 20,50 mln zł). Średnio najmniej za antybiotyki pacjenci płacą w lutym i w maju (poniżej 19 mln zł). W skali po-

jedynczego miesiąca pacjenci zapłacili najmniej za antybiotyki w sierpniu 2003 roku (13,65 mln zł), a najwięcej w lipcu 2019 (28,32 mln zł).

W minionym roku pacjenci zakupili w aptekach 253 różne antybiotyki, o 20 różnych produktów mniej niż w roku po-

przednim oraz o 60 więcej niż w pierwszym okresie analiz. Asortyment antybiotyków dostępnych w aptekach był najmniejszy w 2007 roku (174 różne produkty), a największy w 2016 roku (311 produktów). W 2014 roku przybyło najwięcej nowych produktów (28), a w 2019

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży antybiotyków w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

2002

182 464 527

16 010 829

11,40

2003

178 631 586

14 485 470

2004

182 221 464

13 796 739

2005

189 373 425

2006

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

945 412

82 958

193

12,33

976 129

79 156

183

-2,10%

-9,53%

13,21

1 029 500

77 948

177

2,01%

-4,75%

13 626 005

13,90

1 052 075

75 700

180

3,92%

-1,24%

196 295 126

13 573 584

14,46

1 115 313

77 123

176

3,66%

-0,38%

2007

210 324 357

13 585 246

15,48

1 208 761

78 076

174

7,15%

0,09%

2008

235 897 693

14 186 796

16,63

1 254 775

75 462

188

12,16%

4,43%

2009

257 849 941

14 084 418

18,31

1 465 056

80 025

176

9,31%

-0,72%

2010

254 804 295

13 075 752

19,49

1 362 590

69 924

187

-1,18%

-7,16%

2011

238 516 410

12 412 016

19,22

1 146 714

59 673

208

-6,39%

-5,08%

2012

221 351 792

11 044 131

20,04

975 118

48 653

227

-7,20%

-11,02%

2013

237 279 228

11 262 776

21,07

937 863

44 517

253

7,20%

1,98%

2014

245 158 087

11 328 625

21,64

872 449

40 315

281

3,32%

0,58%

2015

252 145 443

11 693 708

21,56

866 479

40 185

291

2,85%

3,22%

2016

269 257 198

12 386 772

21,74

865 779

39 829

311

6,79%

5,93%

2017

276 870 926

12 139 370

22,81

925 990

40 600

299

2,83%

-2,00%

2018

295 462 564

12 256 209

24,11

953 105

39 536

310

6,71%

0,96%

2019

314 048 767

12 343 326

25,44

1 150 362

45 214

273

6,29%

0,71%

2020

283 271 864

10 768 054

26,31

1 119 652

42 561

253

-9,80%

-12,76%

2021

317 160 269

11 592 920

27,36

—

—

—

11,96%

7,66%

2022

339 331 531

12 114 511

28,01

—

—

—

6,99%

4,50%

Rys. 1. Wartość sprzedaży antybiotyków w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƒƔ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W kwietniu oraz maju 2020 roku miał miejsce znaczący spadek wartości sprzedaży antybiotyków zakupionych w aptekach.«

ƒƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƔ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƔ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɣ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

72

OSOZ Polska 2/2021

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań antybiotyków sprzedanych w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 Ɛ ѵƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƓƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƑƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѶƏƏ ƏƏƏ

ѵƏƏ ƏƏƏ

» W minionym roku sprzedaż antybiotyków osiągnęła najniższy poziom na przełomie całego okresu analiz.«

ƓƏƏ ƏƏƏ

ƑƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie antybiotykű zakupione w aptece w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƒƏ

ƑƔ

ƑƏ

ƐƔ

» Średniej cenie za statystyczne opakowanie antybiotyku towarzyszy zdecydowanie trend rosnący. W 2002 roku kształtowała się ona na poziomie nieco ponad 10 zł, obecnie wynosi około 27 zł.«

ƐƏ

Ɣ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 4. Liczba różnych opakowań antybiotyków dostępnych w aptekach w latach 2002–2020 ƒƏƏ

» W latach 2002–2010 asortyment antybiotyków był stosunkowo wyrównany, w latach 2011–2017 wzrastał, a od tego czasu spada.«

ƑƔƏ

ƑƏƏ

ƐƔƏ

ƐƏƏ

ƔƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

OSOZ Polska 2/2021

73

M ON I T O R Z D R O W O T N Y

M ON I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2020 ƑƐƏƏƏƏƏƏ ƑƏƕƔƏƏƏƏ ƑƏƔƏƏƏƏƏ ƑƏƑƔƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏƏƏƏ ƐƖƕƔƏƏƏƏ ƐƖƔƏƏƏƏƏ ƐƖƑƔƏƏƏƏ ƐƖƏƏƏƏƏƏ ƐѶƕƔƏƏƏƏ ƐѶƔƏƏƏƏƏ ƐѶƑƔƏƏƏƏ ƐѶƏƏƏƏƏƏ

"| 1 ;ॉ

|

-u ;1

roku asortyment antybiotyków najbardziej się uszczuplił (o 37 produktów).

Od 2013 roku zarówno ilość, jak i wartość sprzedaży antybiotyków wzrastały z roku na rok. Wzrastała także średnia cena za pojedyncze opakowanie. Miniony rok był przewrotny. Trend rosnący dla ilości i wartości sprzedaży odwrócił się, nastąpiły istotne spadki. Poniższe prognozy pokazują, jak sprzedaż antybiotyków będzie kształtowała się w latach 2021–2022.

Trendy przyszłości Wyliczone prognozy pokazują, że sprzedaż antybiotyków w najbliższych latach będzie piąć się w górę. W 2021 roku pacjenci zakupią w aptekach 11,59 mln opakowań antybiotyków – o 7,66% więcej niż w roku 2020. W 2022 sprzedaż wyniesie 12,11 mln opakowań – wzrost o 4,50%.

317,16 mln zł oraz 339,33 mln zł – tyle pacjenci zapłacą za antybiotyki kolejno w 2021 i 2022 roku. Wzrost procentowy z roku na rok wyniesie 11,96% w 2021 roku oraz 6,88% w 2022 roku.

Także średnia cena będzie piąć się w górę. Wzrosty z roku na rok wyniosą kolejno 4,00% i 2,38%. W 2021 roku pacjenci zapłacą za statystyczne opakowanie antybiotyku kwotę 27,36 zł, a w 2022

74

OSOZ Polska 2/2021

b;1b;ॉ

-f

;u b;1

brb;1

"b;urb;ॉ

roku – 28,01 zł. Trend rosnący dla średniej ceny zostanie utrzymany.

Podsumowanie W 2019 roku wartość sprzedaży antybiotyków przekroczyła 300 mln zł i zgodnie z prognozami w najbliższych latach nadal będzie wzrastać. W całym okresie analiz spada natomiast sprzedaż antybiotyków – w minionym roku został odnotowany najwyższy spadek, do poziomu nieco ponad 10 mln opakowań. Te dane pokazują, że niemal co trzeci pacjent raz w roku kupuje opakowanie antybiotyku.

To bardzo dużo biorąc pod uwagę specyfikę tych farmaceutyków.

Spadająca w ostatnim dziesięcioleciu ilość sprzedaży antybiotyków ma kilka przyczyn. Coraz nowocześniejsze formuły leków powodują, że jedna terapia wymaga mniejszych ilości leków.

W ostatnich latach prowadzone są też szerokie kampanie informacyjne mające na celu ograniczenie konsumpcji antybiotyków w związku z rosnącą antybiotykoopornością nowych szczepów bakterii. Trzeba też zwrócić uwagę, że w 2020 roku, w wyniku pandemii COVID-19 i wprowadzonych obostrzeń, w tym dystansu społecznego, spadła liczba np. bakteryjnych infekcji górnych dróg oddechowych. Do tego, w związku z utrud-

)u ;vb;ॉ

-৳7 b;umbh

bv|or-7

u 7 b;ॉ

nionym dostępem do lekarza, antybiotyków przepisywano zdecydowanie mniej niż w poprzednich latach. Biorąc pod uwagę, że sprzedaż antybiotyków możliwa jest tylko w aptekach (poza ich dostępnością w szpitalach), przedstawiona analiza z dużą precyzją pokazuje zmiany na rynku.  Metodologia prognoz

Do obliczenia prognozy wartości, ilości i średniej ceny sprzedaży antybiotyków wykorzystano metodę najmniejszych kwadratów z zastosowaniem wahań multiplikatywnych.

Dodatkowo, w trakcie obliczania prognozy zostały wyeliminowane wszystkie mocno odstające sprzedaże – czyli takie, w których nie zostały zaobserwowane w większości historycznie zbadanych okresów.

» Na rynku rzadko pojawiają się nowe antybiotyki.

Najczęściej są to już istniejące leki pod nowymi nazwami handlowymi.«

KAMSOFT S.A.

6Gʑ UKȶ PKG FCL ]DVNRF]\É

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl