OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

4

2020 POLSK A

4 / 2020

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

TRIAGE W TELEFONIE

Ministerstwo Zdrowia sięga do mobilnych aplikacji w walce z COVID-19.

Testujemy trzy nowe rozwiązania.

MODEL OPIEKI DO ZMIANY

10 ekspertów polskiego rynku ochrony zdrowia o potrzebach digitalizacji, jakie uświadomiła pandemia koronawirusa.

JAK UDZIELAĆ TELEPORAD?

Poradnik świadczenia usług medycznych przez Internet – od wyboru systemu do poprawnej komunikacji z pacjentem.

NOWY SERWIS INFORMACYJNY 2JOÆGDM QD QHZV RVR] SO

08:00

e-zdrowie UR]ZLÆ]DQLD ,7 VWDW\VW\NL DNWXDOQRĖFL ] U\QNX 2FKURQ\ =GURZLD

%ÆGĵ QD ELHķÆFR ϵ

Nota bene

Wytyczne dla teleporad Pandemia COVID-19 spowodowała upowszechnienie wirtualnych konsultacji medycznych.

Jak przygotować się do udzielania wideo-porad pod względem technicznym i komunikacyjnym, aby nie odstępowały one jakością od wizyt w gabinecie lekarskim?

Nowy standard przechodzi w normę

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World

Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Teleporada nie jest po prostu rozmową telefoniczną albo połączeniem wideo z pacjentem. Brak fizycznego kontaktu ogranicza niektóre czynności, jak badanie fizykalne czy bieżąca obserwacja zachowania pacjenta. Kluczowa jest płynna komunikacja będąca efektem wdrożenia odpowiednich rozwiązań technicznych oraz dobrze zaprojektowanej procedury interakcji z pacjentem na odległość. Zakładając, że podmiot medyczny zapoznał się ze stanem prawnym w zakresie telemedycyny i określił zapotrzebowanie na sprzęt oraz personel, o ile nie chodzi o praktykę lekarza rodzinnego, jednym z pierwszych kroków jest wybór oprogramowania. Dziś można przebierać w ofercie rozwiązań telemedycznych.

Pamiętać należy o integracji z dotychczasowym systemem do organizacji wizyt i prowadzenia elektronicznej kartoteki pacjenta. Tak, aby w ramach jednego kalendarza pracy, pacjent mógł wybrać pomiędzy telewizytą a wizytą w gabinecie. Lekarz powinien się zastanowić, jak najlepiej podzielić grafik pracy, pamiętając o jednej zasadzie: teleporada może być bardziej angażująca od klasycznej wizyty więc lepiej nie planować jej w charakterze przerwy. System do teleporad, oprócz bezpiecznej transmisji danych i dobrej jakości połączenia, powinien posiadać możliwość przesłania przez pacjenta dokumentów ważnych z punktu widzenia konsultacji jeszcze przed rozpoczęciem połączenia. Obsługa wizyty musi być prosta i intuicyjna, ponieważ pacjenci mają różny poziom umiejętności cyfrowych. Do tego zalicza się potwierdzenie terminu lub jego odwołanie, sposób realizacji połączenia czy przekazania niezbędnych dokumentów przez lekarza.

Logistyka przygotowań Amerykańskie Stowarzyszenie Medyczne w swoim poradniku zaleca rozpoczęcie poszukiwania dostawcy od zorientowania się wśród znajomych placówek oraz przeprowadzenie wyboru dostawcy z punktu widzenia sześciu aspektów: biznesowego (zaufanie, stabilność finansowa, doświadczenie), technologicznego (dopasowanie systemu do obecnego ekosystemu IT, jakość i możliwości systemu), bezpieczeństwa (spełnienie lokalnych wymagań prawnych, identyfikacja pacjenta, audyt organizacji trzecich), użyteczności (wygoda dla pacjenta i lekarza, organizacja wizyty, sposób rozliczania płatności), obsługi klienta (wdrożenie, szkolenia, pomoc techniczna dla pacjenta), walidacji klinicznej (publikacja badań w czasopismach naukowych itd.). Zanim rozpocznie się przyjmowanie pacjentów online, warto zaplanować tzw. przepływ strumienia pracy (workflow): sposób przeprowadzania identyfikacji pacjenta, określenie zasad prowadzenia telewizyt oraz kiedy są one dopuszczalne, przygotowanie odpowiedniego miejsca (dobre oświetlenie, cisza, neutralne tło) i warunków technicznych (komputer, szybki Internet, kamera), identyfikacja możliwych ułatwień dla poprawy efektywności.

N ota b e n e

Interakcja dla diagnozy Przed pierwszą wizytą pacjent otrzymuje instrukcje techniczne (instalacja niezbędnego oprogramowania lub aplikacji mobilnej, przetestowanie systemu) oraz wskazówki dotyczące odpowiedniego przygotowania się do konsultacji, tak aby lekarz nie musiał pełnić roli pomocy technicznej oraz by wizyta przebiegała płynnie. Wśród nich, przygotowanie lub wczytanie do systemu istotnych z punktu widzenia konsultacji dokumentów (wyniki laboratoryjne, dokumentacja medyczna, własne notatki i pomiary itd.) oraz spisanie objawów i obserwacji. Niektóre systemy oferują możliwość wstępnej oceny stanu zdrowia z pomocą tzw. symptom checkerów. Pacjent może na spokojnie wypełnić ankietę przed wizytą, lekarz z kolei otrzymuje odpowiedzi na standardowe pytania, mogąc się skupić na wywiadzie pogłębionym.

Wizyta właściwa zaczyna się od identyfikacji danych personalnych pacjenta. Lekarz sprawdza jakość połączenia i informuje pacjenta o zachowaniu tajemnicy lekarskiej, charakterze wizyty i ograniczeniach z nią związanych. Zapoznanie się z dostępną dokumentacją medyczną i zaleceniami z poprzedniej wizyty ułatwi utrzymanie kontaktu z pacjentem. Nadrzędną zasadą jest traktowanie telewizyty tak samo poważnie, jak tej tradycyjnej. To nie jest rozwiązanie zastępcze czy przejściowe, ale jedna z form, która na stałe wpisuje się w praktykę wykonywania zawodu lekarza. Przekazując zalecenia lekarz musi poprosić o powtórzenie lub potwierdzenie zrozumienia podanych informacji. Musi być gotowy na nietypowe sytuacje, jak zdenerwowany pacjent (również w wyniku problemów technicznych), pacjent wymagający szybkiej pomocy, pacjent ukrywający niektóre fakty medyczne lub nieszczery. Usługi telemedyczne i komunikacja online to zupełnie inna interakcja pacjenta z lekarzem, oparta na bliskiej współpracy, zaufaniu, przekonaniu pacjenta, że otrzymuje adekwatną poradę bazującą na najlepszej wiedzy medycznej i pełnym skupieniu lekarza.

Wizytę kończy wystawienie niezbędnych dokumentów, jak recepta albo zwolnienie lekarskie, oraz wprowadzenie danych do elektronicznej dokumentacji medycznej, podobnie jak w przypadku standardowej wizyty. Przed rozłączeniem się warto jeszcze raz potwierdzić, czy pacjent dobrze zrozumiał diagnozę, sposób leczenia i dalszego postępowania.

Ewaluacja procesu Telewizyta wiąże się z wieloma korzyściami jak zwiększenie dostępności konsultacji czy zmniejszenie niektórych kosztów. Jest wiele innych dodatkowych plusów, które mogą przekonać obydwie strony do pozostania – jeżeli to możliwe – przy takiej formie konsultacji. Przykładowo, równość stron podczas konsultacji. Zarówno pacjent jak i lekarz przebywają w swoim środowisku, czyli w domu i klinice medycznej. Lekarz może częściej kontaktować się pacjentem, po to by poinformować o wynikach badań albo zapytać o stan zdrowia. Od pacjenta wymaga się większego zaangażowania i przygotowania do wizyty, co także ma pozytywny wpływ na partnerską interakcję w procesie leczenia. Poprawia się dostępność do lekarza, pacjent ma poczucie, że ze specjalistą może porozmawiać, kiedy uzna to za konieczne, bez odsuwania w czasie konsultacji w modelu klasycznym. Aby wypracować z czasem własne sposoby rozmowy z pacjentem, teleporada powinna kończyć się pytaniem o opinię i wrażenia pacjenta. 

OSOZ Polska 4/2020

POZNAJ MOŻLIWOŚCI MEDYCZNYCH APLIKACJI MOBILNYCH

w WURVFH R ]GURZV]H VSRãHF]HęVWZR

WIZYTA LEKARSKA ambulatorium WIZYTA PIELĘGNIARSKA ambulatorium OBCHÓD LEKARSKI szpital OBCHÓD PIELĘGNIARSKI szpital KARTA ANESTEZJOLOGICZNA

szpital

MEDYCZNE APLIKACJE MOBILNE DLA sZPItALI I AMBuLAtOrIuM Pracuj wydajniej przy użyciu mobilnych aplikacji K AMSOFT. Dzięki nim w prosty i wygodny sposób przeprowadzisz wizytę bezpośrednio na oddziale lub bloku operacyjnym przy łóżku pacjenta

dedykowane aplikacje dla każdego

dostęp do danych medycznych przy pacjencie

elektroniczna dokumentacja medyczna

obsługa podpisu elektronicznego

elektroniczna karta anestezjologiczna

elektroniczne zlecenia lekarskie

realizacja zleceń lekarskich

możliwość pracy w trybie online offline

integracja z aplikacją mobilną dla pacjentów

nawigowanie do domu pacjenta

integracja z rejestracją internetową

możliwość wystawiania e-ZLA

4

OSOZ POLSKA 2020

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

30

Jak korzystać z teleporad?

10

Prof. Joanna Bryson: Plastikowy dotyk.

O etyce w cyfrowej ochronie zdrowia

WAŻNE PYTANIE Pandemia dezinformacji, czyli które doniesienia o COVID-19 są fałszywe?

12

Rynek zdrowia w pigułce Luzowanie obostrzeń i nowe rozwiązania

14

PRAKTYcznie

33

15

PRAWO Przetwarzanie danych w czasie kryzysu.

Czy RODO nadal nas obowiązuje?

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w czerwcu 2020

DOŚWIADCZENIA

35

WYtyczne

PORADNIK Epidemia ery mediów społecznościowych

ABC udzielania usług telemedycznych

nowe idee INNOWACJE

16

Aplikacje pomocne w czasie pandemii COVID-19

17

38

20

40

LABORATORIUM TECHNOLOGII Kontrola, ocena symptomów i informacja online w czasach pandemii

42

STREFA START-UP

Mobilność w czasie ograniczeń

Internetowe narzędzie pomaga ocenić ryzyko zakażenia koronawirusem

RAPORT

OSOZ WORLD

Infografika

22

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

NOWOŚCI / WYNALAZKI Europejska platforma danych COVID-19 i przewidywanie zakażenia

Aplikacje medyczne

CYFRYZACJA W POLSCE A KORONAWIRUS Jakie braki i potrzeby w zakresie cyfryzacji obnażyła pandemia COVID-19 i jak lepiej wykorzystać potencjał e-zdrowia w budowaniu dobrze funkcjonującej ochrony zdrowia?

To pytanie zadaliśmy 10 ekspertom rynku ochrony zdrowia.

46

HEALTH LITERACY COVID-19: Digital Health Literacy Is A Key To Saving Time, Costs And Lives

48

FUTURE World After Lockdown Or How We Got Used To Digital Technologies

TECHNOLOGIE

50

DLA APEKI I PACJENTA Bezdotykowa recepta pomaga ograniczyć ryzyko zakażenia drogą kropelkową

MONITOR ZDROWOTNY

» W jakiej sytuacji znaleźlibyśmy się, gdybyśmy po raz kolejny przełożyli termin wdrożenia e-recepty?« Bartłomiej Wnuk | były Dyrektor Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia | str. 22

FELIETON Geografia aptek w Polsce

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (marzec 2020)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (marzec 2020)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (marzec 2020)

54

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki stosowane w cukrzycy

OSOZ Polska 4/2020

online

» Robot nigdy nie wykształci w sobie empatii do pacjenta, cechy typowej dla ludzi.« Prof. Joanna Bryson | Hertie School | str. 30

-78%

Od chwili wejścia w życie ustawy dot. szczególnych rozwiązań związanych z COVID-19, zmieniły się zachowania milionów Polaków. Obrazują to także dane udostępnione przez Google. Przykładowo, w placówkach handlowych i rekreacyjnych (kina, restauracje, muzea itd.) zanotowano nawet 78% mniej osób.

Narodowy Fundusz Zdrowia opublikował raport na temat choroby niedokrwiennej serca, zawierający informacje o epidemiologii w Polsce i Europie oraz czynnikach ryzyka. Na podstawie danych NFZ zaprezentowano analizę zrefundowanych świadczeń w tym m.in. epidemiologii rejestrowanej OZW, rehabilitacji kardiologicznej w OZW czy programie KOS-zawał. Raport dostępny jest na www.zdrowedane.nfz.gov.pl

+10%

O tyle wzrósł obrót w statystycznej aptece w marcu br. w porównaniu z marcem 2019. Szczególnie w okresie od 10 do 13 marca zanotowano znacznie więcej niż zazwyczaj pacjentów w aptekach, którzy zaczęli gromadzić zapasy leków.

88%

Udział e-recepty w ogóle wystawianych recept wyniósł z końcem kwietnia 88%. Z początkiem stycznia było to 70%, tuż przed pandemią koronawirusa – 78%. W okresie od 1 marca do 23 kwietnia br. wystawiono 65 mln e-recept przy łącznej liczbie wynoszącej 75 mln recept. To pokazuje wpływ pandemii na przyspieszenie digitalizacji ochrony zdrowia.

Według danych Ministerstwa Zdrowia, teleporady prowadzi w Polsce już 7500 placówek (stan na 30 kwietnia). Ich popularność szybko rośnie.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na kwiecień 2020 r., liczba członków Rady: 99 osób)

online / offline

TeleWizyta Konsultacje online KAMSOFT S.A. udostępnia lekarzom i pacjentom platformę teleinformatyczną umożliwiającą realizację telewizyt.

W trybie testowym, bezpłatnie, na okres 3 miesięcy.

Więcej informacji na stronie: www.lekarzebezkolejki.pl/informacje-dla-lekarza

1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 4/2020

a ktu a l no Å› ci w k a d rz e

OSOZ Polska 4/2020

Jak korzystać z teleporad?

Konsultacja medyczna przez telefon albo za pośrednictwem systemów do rozmów audio-wideo to dla wielu pacjentów nadal nowość. Zalety tej formy dopiero uwypukliła pandemia koronawirusa. Pacjent uzyskuje profesjonalną pomoc bez wychodzenia z domu, także receptę może otrzymać elektronicznie. Do tego typu wirtualnych porad można wykorzystać telefon, smartfon lub komputer z zainstalowaną aplikacją do telewizyt. Na początek lekarz potwierdza tożsamość pacjenta prosząc o podanie danych osobowych i numeru PESEL. Następnie przeprowadza wywiad zadając kolejne pytania. Aby ułatwić diagnozę, pacjent powinien przygotować się do rozmowy, zapisując wcześniej objawy czy informacje ważne z punktu widzenia zdrowia.

Szczere, precyzyjne odpowiedzi i płynna komunikacja ułatwią specjaliście postawienie rozpoznania i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Pacjent na bieżąco powinien informować o problemach technicznych i sygnalizować sytuacje, gdy przykładowo nie rozumie pytań. Posiadając Internetowo Konto Pacjenta, pacjent może otrzymać receptę drogą elektroniczną (jako kod SMS albo e-mail). Teleporada jest pełnowartościową formą wizyty, podczas której przysługują takie same prawa pacjenta, w tym m.in. prawo do porady odpowiadającej aktualnej wiedzy medycznej, do zachowania tajemnicy lekarskiej, do otrzymania wyczerpującej informacji o stanie zdrowia. Optymalnie telewizyta powinna być realizowana z pomocą dedykowanych rozwiązań informatycznych. Dzięki temu lekarz może od razu uzupełnić dokumentację medyczną, rozmowa będzie poufna, a przekazane dane – bezpieczne.

OSOZ Polska 4/2020

a ktu a l no ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Pandemia dezinformacji, czyli które doniesienia o COVID-19 są fałszywe?

Koronawirus jeszcze przez długo będzie w centrum życia publicznego i rozmów prowadzonych w mediach społecznościowych. Coś, czego nie znamy, wywołuje falę domysłów i niesprawdzonych teorii, które rozchodzą się łatwo w Internecie. Światowa Organizacja Zdrowia przygotowała listę najczęściej powtarzanych mitów dotyczących COVID-19.

Sieć 5G nie ma żadnego związku z rozprzestrzenianiem się koronawirusa Żadne wirusy nie mogą przemieszczać się dzięki falom radiowym. Sieci komórkowe, stacje nadawcze nie mają wpływu na rozprzestrzenianie się wirusa. COVID-19 jest obecny także w wielu krajach, w których nie ma sieci komórkowych 5G. Ten fake news spowodował serię podpaleń stacji nadawczych tworzących infrastrukturę szybkiego Internetu, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii.

COVID-19 rozprzestrzenia się drogą kropelkową, gdy zarażona osoba kaszle, kicha lub mówi. Ludzie mogą również zostać zarażeni poprzez dotknięcie zanieczyszczonej powierzchni, a następnie oczu, ust lub nosa.

10

OSOZ Polska 4/2020

Lato i słońce nie eliminują wirusa Ekspozycja na promienie słoneczne i temperatury wyższe niż 25°C nie zapobiegają zarażeniu SARS-CoV-2. Zarazić można się bez względu na to, jak słoneczna lub upalna jest pogoda. W krajach znajdujących się w strefie, gdzie już występują wysokie temperatury powietrza, także rozwija się pandemia.

Zarażenie się oznacza życie z wirusem do końca życia Większość osób, które zachorują na COVID-19, wraca do pełni zdrowia, a ich wirus zostaje wyeliminowany z organizmu. Większość dotychczasowych obserwacji wskazuje też, że po wyzdrowieniu u osoby chorej wytwarza się naturalna odporność. Jest jednak jeszcze za

wcześnie, aby powiedzieć na jak długo i czy w każdym przypadku.

Możliwość wstrzymywania oddechu przez 10 sekund lub dłużej bez kaszlu lub dyskomfortu nie oznacza, że jest się zdrowym Najczęstsze objawy COVID-19 to suchy kaszel, zmęczenie i gorączka. Niektóre osoby mogą rozwinąć cięższe postacie choroby, jak przykładowo zapalenie płuc. Najlepszym sposobem na potwierdzenie obecności wirusa wywołującego chorobę COVID-19 jest test laboratoryjny. Zarażenia nie można potwierdzić z całą pewnością innymi metodami.

a ktu a l no ś ci

Picie alkoholu nie chroni przed COVID-19 i może być niebezpieczne Częste lub nadmierne spożywanie alkoholu może zwiększyć ryzyko problemów zdrowotnych. Wirus wnika do płuc, gdzie nie działa alkohol. Stosowanie środków na bazie alkoholu ma tylko sens w przypadku dezynfekcji rąk albo powierzchni zewnętrznych w miejscach publicznych, gdzie wirus może się utrzymywać (np. poręcze, uchwyty wózków sklepowych itd.). Nie należy rozpylać alkoholu na ubraniach albo innych powierzchniach ciała, zwłaszcza twarzy.

Wirus SARS-CoV-2 może być przenoszony także w obszarach o gorącym i wilgotnym klimacie Z dotychczasowych obserwacji wynika, że koronawirus może przenosić we wszystkich regionach świata, w tym w obszarach o gorącej i wilgotnej pogodzie.

Mróz i śnieg nie likwidują nowego koronawirusa Nie ma dowodów na to, że niskie temperatury mogą zabić koronawirusa. Normalna temperatura ciała człowieka wynosi około 36,5°C do 37°C, niezależnie od temperatury zewnętrznej i pogody.

Analogicznie, kąpiel w gorącej wodzie nie uchroni przed zarażeniem.

Koronawirusa nie przenoszą komary Do tej pory nie ma żadnych informacji ani dowodów sugerujących, że koronawirus może być roznoszony przez komary. SARS-CoV-2 jest wirusem układu oddechowego i nie jest przenoszony wraz z zakażoną krwią.

Nie ma leków Do tej pory nie ma konkretnego leku zalecanego w leczeniu koronawirusa. Osoby zakażone leczone są objawowo, a te w ciężkim stanie wymagają wentylacji płuc. Niektóre konkretne terapie są obecnie w fazie badań klinicznych.

Antybiotyki nie zabijają koronawirusa Antybiotyki nie działają przeciwko wirusom, tylko bakteriom. Nowy koronawirus (2019-nCoV) jest wirusem, dlatego antybiotyki nie powinny być stosowane jako środek zapobiegawczy lub leczniczy. Jednak niektóre hospitalizowane osoby mogą otrzymać antybiotyk w przypadku wystąpienia zakażenia bakteryjnego towarzyszącego chorobie.

Koronawirusem łatwiej zarażają się osoby starsze Ludzie w każdym wieku mogą zachorować. Seniorzy i osoby ze współistniejącymi schorzeniami (takimi jak astma, cukrzyca, choroby serca) mogą jednak ciężej przechodzić chorobę.

Regularne płukanie nosa solą fizjologiczną nie może zapobiec infekcji Nie ma dowodów na to, że regularne płukanie nosa solą fizjologiczną chroni ludzi przed zakażeniem nowym koronawirusem. Istnieją ograniczone dowody, że regularne płukanie nosa solą fizjologiczną może pomóc szybciej wrócić do zdrowia po przeziębieniu. Jednak regularne płukanie nosa nie zapobiega infekcjom dróg oddechowych. To samo dotyczy innych domowych sposobów leczenia. Czosnek, choć posiada właściwości

przeciwdrobnoustrojowe, nie niszczy wirusa. Jednak warto się zdrowo odżywiać, aby utrzymywać prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.

Szczepionka przeciwko zapaleniu płuc chroni przed koronawirusem Szczepionki przeciw zapaleniu płuc, takie jak szczepionka przeciwko pneumokokom i szczepionka przeciwko Haemophilus influenza typu B (Hib), nie zapewniają ochrony przed nowym koronawirusem. Wirus jest tak nowy i inny, że potrzebuje własnej szczepionki. Trwają prace naukowe nad dedykowaną szczepionką przeciwko 2019-nCoV i trudno dziś powiedzieć, kiedy będzie gotowa.

Wszystko zależy od wyników badań klinicznych i bezpieczeństwa stosowania.

Najbardziej realistyczny scenariusz zakłada opracowanie szczepionki na początku 2021 roku.

Skanery termiczne i termometry bezdotykowe nie wykrywają osób zakażonych Skanery termiczne skutecznie wykrywają osoby, u których wystąpiła gorączka z powodu zakażenia nowym koronawirusem, ale także innych chorób. Nie mogą jednak wykryć osób zarażonych, u których nie wystąpiła gorączka. Podwyższona temperatura ciała rozwija się zazwyczaj od 2 do 10 dni od momentu zarażenia, ale należy pamiętać, że większość osób nie przejawia żadnych objawów choroby lub jedynie lekkie symptomy typowe dla przeziębienia. 

Plakaty Światowej Organizacji Zdrowia ( W H O) w a l c z ą c e z nieprawdziwymi informacjami na temat koronawirusa, jego leczenia i rozprzestrzeniania się.

Tych pojawia się coraz więcej, ponieważ ludzie szukają prostych odpowiedzi na nowe zagrożenie.

OSOZ Polska 4/2020

11

a ktu a l no ś ci

R ynek zdrowi a w pigu łce

Luzowanie obostrzeń i nowe rozwiązania Za nami kolejny miesiąc pod hasłem koronawirus. Coraz więcej wydarzeń realizowanych jest zdalnie w sieci.

Zmieniają się konferencje, wywiady, praca urzędów, ale także przedstawicieli firm farmaceutycznych. Coraz więcej mówi się o tym, że nowe rozwiązania oszczędzają czas i pieniądze a część z nich powinna zostać na dłużej.

Następuje też stopniowe luzowanie różnych obostrzeń.

Aleksandra Kurowska Dziennikarka

System Pamiętają Państwo pomysł „1 medyk – 1 etat” proponowany zwłaszcza przez lekarzy? Miał pokazać braki kadr medycznych, ale niewielu zdecydowało się na rezygnację z dodatkowych miejsc pracy. Przy okazji epidemii, wicemini-

12

OSOZ Polska 4/2020

ster Józefa Szczurek-Żelazko, a potem i sam minister Łukasz Szumowski, w listach do pracowników ochrony zdrowia namawiali, żeby ci postarali się ograniczyć liczbę miejsc pracy… a przez to rozprzestrzenianie się koronawirusa. Listy zostały bez odzewu – a jeśli już się zdarzał, to raczej była to krytyka. Bo choć epidemiologicznie pomysł się broni, to finansowo i organizacyjnie już

nie. Przygotowano więc przepisy, które w dość okrojonej wersji weszły w życie w ostatnim dniu kwietnia. Rozporządzenie przewiduje, że zakaz pracy w innych placówkach będzie obejmować osoby pracujące w szpitalach jednoimiennych i na oddziałach zakaźnych z pacjentami z COVID, ale tylko wtedy, gdy mają bezpośredni kontakt z pacjentami. Poszerzono też zakres danych, jakie o pra-

a ktu a l no ś ci

» Bartłomiej Wnuk zrezygnował ze stanowiska dyrektora Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Zastąpiła go Agnieszka Kister.« cownikach przekaże szpital wojewodzie oraz NFZ, podkreślając, że mogą być wykorzystane przy wystawianiu nakazów pracy przez wojewodę. W samym rozporządzeniu o finansowym zadośćuczynieniu nie ma mowy, ale towarzyszy im zalecenie dla NFZ, by wypłacało 50 proc. dodatku do podstawowej pensji za pracę wyłącznie z osobami zakażonymi lub do wybory – rekompensata 80 proc. utraconych w innych miejscach dochodów. Pracownik wybiera, co dla niego korzystniejsze, a górny limit dodatkowych środków ustalono na 10 tys. zł brutto. Przepisy spotkały się z krytyką m.in. osób zajmujących się opieką długoterminową oraz Naczelnej Rady Lekarskiej, których zdaniem ograniczą dostęp pacjentów do świadczeń. Medycy, objęci regulacją albo będą leczyć tylko COVID-19, albo też inne osoby – ale wtedy tylko i wyłącznie zdalnie.

Dopiero w drugiej połowie kwietnia pojawiły się też pierwsze „Zalecenia w COVID-19. Polskie zalecenia diagnostyczno-terapeutyczne oraz organizacyjne w zakresie opieki nad osobami zakażonymi lub narażonymi na zakażenie SARS-CoV-2”. Dość późno – biorąc pod uwagę, od kiedy mamy pandemię. Wiele środowisk zwróciło uwagę, że nie były z nimi konsultowane, więc pewnie będą zmieniane.

Dość nieoczekiwanie opublikowano i de facto od razu wprowadzono w życie nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania. Choć prace nad nim i konsultacje trwały od października lub wcześniej, to ich wejście w życie akurat w czasie pandemii zdziwiło ekspertów. Chodzi m.in. o wprowadzanie dokumentacji elektronicznej – wiele placówek nie jest do tego gotowych.

Rozporządzenie przewiduje jednak, że podmioty lecznicze mogą do końca tego roku, czyli do 31.12.2020 r., prowadzić dokumentację medyczną na podstawie przepisów zawartych w rozporządze-

niu Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania.

Leki i wyroby medyczne Po gwałtownym skoku sprzedaży, pierwsza połowa kwietnia wiązała się ze znacznym spadkiem sprzedaży leków w aptekach. To pozwoliło MZ na znaczne cięcia w tzw. liście antywywozowej, zawierającej produkty zagrożone brakiem dostępności w aptekach. Usunięto z niej ponad 540 pozycji, zostawiając 312, a MZ szykowało dalsze cięcia.

Z kolei Ministerstwo Przedsiębiorczości skierowało w ostatnich dniach kwietnia do konsultacji społecznych w przyspieszonym tempie projekt wprowadzający limit marż na maseczki niemedyczne. Przypomnijmy, że ustawa AntyCOVID daje taką możliwość też dla wielu innych produktów, w tym leków nierefundowanych. Ale na razie MZ śledzi rynek, ale nie wprowadza takich regulacji.

W aptekach w kwietniu zaczęli się znów pojawiać przedstawiciele firm farmaceutycznych; z informacji jakie przekazywali aptekarze – akurat polskich.

Niektórzy wprost w sprawie sprzedaży produktów, inni dając w prezencie środki odkażające czy przyłbice. Generalnie jednak kontakty firm z aptekarzami i lekarzami w zdecydowanej większości przybrały formę mailingu i rozmów telefonicznych.

Ponadto nadal mówi się o produkcji leków w Polsce i Europie, a przede wszystkim substancji czynnych. Eksperci przewidują, że w dalszej części roku mogą nasilać się problemy z dostępem do substancji czynnych m.in. w związku z epidemią. To także z jej powodu nastąpiło zahamowanie wielu badań klinicznych nie związanych z COVID-19.

Ważną zmianą, która de facto przeszła bez echa, były zmiany w podatkach, a zwłaszcza zerowa stawka także na towary do przeciwdziałania pandemii ko-

ronawirusa m.in. dla przychodni i szpitali. Chodzi także o obniżenie podatku VAT do 0 proc. dla leków sprowadzanych do kraju w ramach importu docelowego. Do teraz było to dla wszystkich 8 proc. stąd często opłacało się wywieźć chorych, np. dzieci z SMA, za granicę na podanie terapii. I to właśnie rodzice małych pacjentów najmocniej zabiegali o zmianę. Na czym polega? VAT 0 proc. będzie dotyczyć produktów leczniczych, które były wcześniej przedmiotem importu towarów na terytorium kraju lub wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju; służą terapii, której przeprowadzenie poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej stało się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione z uwagi na ograniczenia nałożone w związku z epidemią związaną z zakażeniami wirusem SARSCoV-2; ich zakup jest finansowany ze środków pochodzących ze zbiórek publicznych, organizowanych przez organizacje pożytku publicznego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2019 r. poz. 688, z późn. zm.).

Ponadto w drugiej połowie kwietnia wznowiono szczepienia ochronne. Zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektora Sanitarnego oraz konsultantów krajowych w dziedzinie epidemiologii, medycyny rodzinnej, neonatologii i pediatrii, wykonywane mają być szczepienia dzieci, ale z zachowaniem specjalnych zasad bezpieczeństwa. Lekarze rodzinni i pediatrzy od razu zwrócili jednak uwagę, że powinni mieć zapewnione środki ochrony osobistej. Poza dziećmi resort zdrowia rekomenduje szczepienie seniorów w ramach profilaktyki zapalenia płuc oraz kobiet w ciąży przeciwko krztuścowi.

Przedłużono też o kolejny rok możliwość korzystania ze starych wzorów papierowych recept. Tak jak rok wcześniej okazało się, że wycofanie ich 17 kwietnia mogłoby utrudnić życie pacjentów, bo niektórzy medycy nie pobrali nowych. W sumie na wejście w życie nowe przepisy czekają 3 lata.

Problem był też z nowymi uprawnieniami farmaceutów. 1 kwietnia weszły w życie zmiany umożliwiające im wystawianie refundowanych recept pro auctore i pro familiae. Ale na koniec miesiąca nadal nie było narzędzi i szczegółowych przepisów pozwalających farmaceutom korzystać z tego uprawnienia. 

OSOZ Polska 4/2020

13

a ktu a l no ś ci

r a d a r epidemio logiczny ( czerwiec 2 0 2 0 )

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

83%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (czerwiec)

TREND W STOSUNKU DO maja

1 382

1 044

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (czerwiec)

TREND W STOSUNKU DO maja

Kujawsko-pomorskie

621

Łódzkie

956

Lubelskie

803

Lubuskie

1 107

Małopolskie

1 100

Mazowieckie

1 258

Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie

616 1 783 805 1 193

Śląskie

971

Świętokrzyskie

863

Warmińsko-mazurskie

881

Wielkopolskie

983

Zachodniopomorskie

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

14

OSOZ Polska 4/2020

49%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie

4 773

Kujawsko-pomorskie

3 425

Łódzkie

3 807

Lubelskie

3 723

Lubuskie

4 507

Małopolskie

4 113

Mazowieckie

5 247

Opolskie

3 302

Podkarpackie

3 492

Podlaskie

3 492

Pomorskie

4 552

Śląskie

3 554

Świętokrzyskie

3 347

Warmińsko-mazurskie

3 606

Wielkopolskie

4 525

Zachodniopomorskie

4 443

               

a ktu a l no ś ci

ABC udzielania usług telemedycznych W związku z rozprzestrzenianiem się koronawirusa w Polsce gwałtownie wzrosło zapotrzebowanie na usługi teleopieki. Dla części pacjentów to jedyna opcja komunikacji z lekarzem. Dla lekarzy niewykorzystujących wcześniej rozwiązań telemedycznych, przejście na porady przez Internet nie jest łatwe. Fundacja Telemedyczna Grupa Robocza opracowała obszerny poradnik, który ma ułatwić prowadzenie konsultacji online.

Komunikacja w ramach teleporad Poradnik ma charakter uniwersalny – dotyczy zasad udzielania wszystkich świadczeń telemedycznych. Nie ogranicza się jedynie do postępowania w związku ze zwiększeniem ryzyka zachorowania na COVID-19. Dokument ma przede wszystkim stanowić pomoc dla lekarzy, którzy w związku z pandemią i szerokim wprowadzeniem telemedycznych konsultacji w podstawowej opiece zdrowotnej oraz ambulatoryjnej opiece specjalistycznej zaczynają lub niedawno zaczęli udzielać porad telemedycznych.

Polskie prawo i zasady etyki zawodowej dopuszczają udzielanie świadczeń telemedycznych. W ramach takiego świadczenia lekarz może zebrać wywiad, wykonać niektóre badania, wydać zalecenia, wystawić e-receptę, e-zwolnienie lub e-skierowanie (a niedługo również e-zlecenie). Teleporada jest rozliczana w ramach umowy z NFZ przez lekarzy POZ mających taką umowę. NFZ dopuszcza również rozliczenie teleporad w AOS oraz w innych zakresach, w tym porad realizowanych w ramach programów lekowych oraz w ramach opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień.

Pełnowartościowa usługa Porada telemedyczna jest równoprawnym świadczeniem zdrowotnym, które powinno być udzielane na analogicznych zasadach jak osobista porada w gabinecie. Jedyną różnicą jest pośrednictwo telefonu lub komputera. Kluczo-

we kwestie pozostają bez zmian: lekarz powinien postępować zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.

W trakcie teleporady lekarz może także wykorzystać i nadzorować badanie diagnostyczne wykonywane samodzielnie przez pacjenta w domu urządzeniem telemedycznym stanowiącym wyrób medyczny (np. pomiar glikemii, czy EKG).

Należy zdać sobie sprawę, że wykorzystanie tej formy świadczenia dodatkowo pomaga w walce z COVID-19, redukując ryzyko zakażenia koronawirusem większej liczby osób, w tym samego siebie. Dotyczy to również innych chorób zakaźnych. Warto nauczyć się wykorzystywać telemedycynę na przyszłość. Zdalne udzielanie świadczeń zdrowotnych wiąże się z szeregiem korzyści, dlatego wskazane jest, by trafiło w szerszym niż dotychczas zakresie do codziennej praktyki, także po opanowaniu pandemii.

W poradniku znajdziemy m.in. odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania oraz procedurę poprawnego udzielania świadczeń telemedycznych, na którą składa się: – przygotowanie i weryfikacja sprzętu i oprogramowania, – dbałość o poufność rozmowy, – weryfikacja tożsamości pacjenta, ustalenie jego miejsca pobytu, – poinformowanie pacjenta o charakterze świadczenia,

– profesjonalne i odpowiedzialne postępowanie, – przygotowanie się na niestandardowe sytuacje, – wystawienie potrzebnych pacjentowi dokumentów, – upewnianie się, czy pacjent rozumie przekazywane informacje, – prowadzenie dokumentacji medycznej, – zwracanie uwagi na ewentualne problemy techniczne.

Odrębne poradniki dla lekarzy oraz pacjentów opracowała Fundacja Telemedyczna Grupa Robocza – organizacja pozarządowa skupiająca liderów rynku usług telemedycznych, największych dostawców technologii telemedycznych oraz czołowych ekspertów z dziedziny e-zdrowia.  Poradniki można pobrać bezpłatnie na stronie www.telemedycyna-poradnik.pl

Aby zachęcić pacjentów i lekarzy do teleporad i ułatwić im korzystanie z telemedycyny, Fundacja Telemedyczna Grupa Robocza przygotowała specjalne poradniki. We wnętrzu zawarto szereg praktycznych wskazówek, jak pacjent powinien uczestniczyć w zdalnej konsultacji z lekarzem oraz jak lekarz powinien ją prowadzić.

OSOZ Polska 4/2020

15

I nnow a c j e

Ap l ik a c j e zdrowotne

16

ProteGo Safe

CDC

Youper

Aplikacja polecana przez MZ i GIS, która ma pomóc „w wychodzeniu z najostrzejszych obostrzeń związanych z pandemią.”

W aktualnej wersji aplikacja umożliwia samokontrolę stanu zdrowia (Test Oceny Ryzyka, czyli ankieta stworzona przez lekarzy) oraz tworzenie notatek dotyczących stanu zdrowia (Dziennik Zdrowia).

Jak wynika z zapowiedzi, wkrótce zostanie uzupełniona o moduł wykorzystujący technologię Bluetooth, dzięki któremu będzie zbierała informacje o napotkanych przez użytkownika urządzeniach i informowała o spotkaniach z chorymi.

Oficjalna aplikacja Amerykańskiego Centrum Kontroli Chorób i Prewencji skierowana jest do osób, które chcą być na bieżąco z przydatnymi informacjami na temat profilaktyki zdrowotnej i wskazówkami dotyczącymi zdrowia. Jest to narzędzie kierowane raczej do szerokiego grona osób zainteresowanych zdrowiem niż do lekarzy. We wnętrzu artykuły na temat wybranych chorób, statystyki i ciekawostki, podcasty, materiały wideo, porady. Wyświetlanie newsów na ekranie smartfona można dowolnie dostosować do własnych preferencji.

Chcesz z kimś porozmawiać? Odczuwasz lęk, niepokój albo przygnębienie? Śpisz niespokojnie? Youper to asystent zdrowia emocjonalnego stworzony przez zespół lekarzy, wykorzystujący sztuczną inteligencję (AI). Użytkownik może prowadzić krótkie pogawędki z chatbotem oparte na terapii poznawczo-behawioralnej, terapii akceptacji i zaangażowania oraz uważności. Aplikacja monitoruje poziom nastroju i zdrowie emocjonalne, pozwalając na lepsze zrozumienie siebie samego. Oprócz tego oferuje personalizowane medytacje.

Android | PL Bezpłatna

iOS | Android | ENG Bezpłatna

iOS | Android | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 4/2020

I nnow a c j e

N owo ś ci / wyn a l a zki

Ruszyła Europejska Platforma Danych COVID-19 Wspólny poligon badań W drugiej połowie kwietnia Komisja Europejska wraz z partnerami uruchomiła Europejską Platformę Danych COVID-19. W ten sposób UE chce umożliwić szybkie zbieranie i udostępnianie danych badawczych. Platforma ma wspierać naukowców w Europie i na całym świecie w walce z koronawirusem. European COVID-19 Data Platform ma być otwartym, bezpiecznym, godnym zaufania i skalowalnym środowiskiem wiedzy, w którym naukowcy mogą przechowywać i udostępniać zestawy danych, takie jak sekwencje DNA, struktury białek, dane z badań przedklinicznych i prób klinicznych, a także dane epidemiologiczne. Projekt jest wynikiem wspólnych prac Komisji Europejskiej, Europejskiego Instytutu Bioinformatyki – Europejskiego Laboratorium Biologii Molekularnej (EMBL-EBI), infrastruktury Elixir i projektu COMPARE, a także państw członkowskich UE i innych partnerów.

Otwarte udostępnianie danych (open data) znacznie przyspiesza badania, umożliwiając skutecznie reagować na pandemię koronawirusa. Europejska platforma danych COVID-19 jest zgodna z zasadami w sprawie udostępniania danych w nagłych przypadkach związanych ze zdrowiem publicznym. Platforma stanowi jednocześnie pilotaż dla planowanej od pewnego czasu europejskiej chmury dla otwartej nauki (EOSC). 7 kwietnia 2020 r. ministrowie ds. badań i innowacji ze wszystkich 27 państw członkowskich UE wsparli 10 działań priorytetowych tzw. planu ERAvsCorona. Obejmuje on działania krótkoterminowe oparte na ścisłej koordynacji, współpracy, wymianie danych i finansowaniu przez Komisję i państwa członkowskie prac badawczych w obszarze koronawirusa.

Poszukiwanie odpowiedzi na pytania w danych Na całym świecie podejmuje się bezprecedensowe wysiłki naukowe w celu dokładnego zbadania mechanizmów działania wirusa SARS-CoV-2 i poznania charakterystyki epidemii. Zagrożenie jest nowe i nadal niewiele wiemy na jego temat, co powoduje, że wiele działań realizowanych jest po omacku. Przykładem jest testowanie dostępnych leków na pacjentach bez wiedzy o konsekwencjach takich interwencji albo wprowadzanie środków prewencyjnych na poziomie populacji. W szybko zmieniającej się sytuacji największym wyzwaniem jest skoordynowana wymiana danych, zrozumienie choroby oraz opracowanie skutecznych terapii i szczepionek. I tu kluczowe okazuje się zebranie jak największych zbiorów danych (Big Data), aby naukowcy mogli je następnie analizować stosując algorytmy sztucznej inteligencji.

Europejska platforma danych COVID-19 opiera się na dwóch filarach: – Centra danych SARS-CoV-2 (Data Hubs), które odpowiedzialne będą za przepływ danych na temat pandemii SARS-CoV-2 i zapewnią kompleksowe udostępnianie otwartych danych europejskim i globalnym społecznościom badawczym.

– Portal danych COVID-19 gromadzący i stale aktualizujący zestawy danych i narzędzia COVID-19 do zarządzania bazą, ułatwiający dostęp do innych zasobów SARS-CoV-2.

Dane można już przekazywać na portalu www.covid19dataportal.org.

OSOZ Polska 4/2020

17

I nnow a c j e

Rozpoznać infekcję w zarodku Subtelne sygnały choroby Naukowcy mają nadzieję wykorzystać dane zbierane przez urządzenia monitorujące parametry życiowe do przewidywania chorób, w tym COVID-19. Badacze ze Stanford Medicine i ich współpracownicy z Fitbit i Scripps Research chcą zidentyfikować wczesne oznaki infekcji wirusowych za pomocą danych pochodzących z inteligentnych zegarków i innych technologii ubieralnych. Coraz więcej osób korzysta z opasek albo zegarków mierzących temperaturę ciała albo tętno. Stają się one popularne wśród osób uprawiających sport albo chcących kontrolować na bieżąco stan zdrowia. Naukowcy planują prześledzić modele podnoszenia się temperatury ciała wraz z tym, jak organizm zaczyna walczyć z infekcją i stworzyć algorytmy rozpoznające uaktywnienie systemu odpornościowego. Jeśli się to uda, można by identyfikować chorych z COVID-19 na bardzo wczesnym etapie rozwoju choroby, ograniczając w ten sposób rozprzestrzenianie się wirusa.

– Inteligentne zegarki i inne podobne urządzenia wykonują cały szereg pomiarów dziennie, co najmniej 250 000, co czyni je urządzeniami monitorującymi o potężnym potencjale. Moje laboratorium chce wykorzystać te dane i sprawdzić, czy można zidentyfikować sygnały świadczące o zachorowaniu, tak wcześnie jak to możliwe, zanim pacjent zacznie dostrzegać pierwsze objawy – mówi dr Michael Snyder, profesor i kierownik wydziału genetyki w Stanford School of Medicine.

Obecnie trwa nabór uczestników do badania. W jego realizacji pomaga Fitbit, światowy lider technologii ubieralnych. Firma planuje przekazać 1000 urządzeń na ten cel. Z kolei naukowcy z Scripps Research spróbują ustalić, w jaki sposób infekcja rozprzestrzenia się w społeczności. Tak wykorzystana sztuczna inteligencja byłaby potężną bronią w walce z infekcjami. Urządzenia wyposażone w odpowiednie algorytmy mogłyby ostrzegać użytkowników, gdy ich tętno, temperatura skóry lub inne parametry fizjologiczne sygnalizują, że organizm walczy z infekcją. W przypadku grypy lub przeziębienia, wiele osób przechodzi przez fazę, kiedy wprawdzie brak jest jednoznacznych objawów, ale pojawia się zmiana samopoczucia i dyskomfort. Zadajemy sobie wówczas pytanie: czy to zwykłe zmęczenie czy choroba? W tym czasie chory często może już roznosić wirusa. Sztuczna inteligencja mogłaby z większą niż człowiek precyzją ocenić pierwsze symptomy, zalecając adekwatne reakcje, przykładowo pozostanie w domu.

Badania będą oparte na rozwiązaniu opracowanym w 2017 roku przez dr Michael’a Snydera i dr Xiao Li pracującego w Case Western Reserve University. Stworzony przez nich algorytm pozwolił wykrywać infekcje na podstawie danych – w szczególności zmiany tętna serca – pozyskanych z inteligentnych zegarków. Badanie wykazało, że określone wzorce zmian częstości akcji serca mogą wskazywać na chorobę, także gdy choroba przebiega jeszcze bezobjawowo. Naukowiec ma nadzieję, że opracowane algorytmy, a będzie ich pięć, będą w stanie z powodzeniem oznaczyć konkretną zmianę częstości akcji serca związaną z infekcją wirusową, Oczywiście wielokrotnie zdarzy się, że algorytmy wykryją podwyższone tętno w stanie spoczynku, gdy użytkownik ogląda film lub wykonuje inne czynności, które naturalnie zwiększają tętno. Może to być nawet obfita kolacja. Wówczas algorytm może wygenerować fałszywy alarm. Po stronie użytkownika będzie klasyfikowanie alarmów. W następnym etapie naukowcy chcą pójść jeszcze dalej, poszukując wzorców zmian danych typowych dla określonych rodzajów wirusa.

» Opierając się na wynikach naszych poprzednich badań jestem pewien, że będziemy w stanie wykryć pewien wzorzec rozwoju infekcji na podstawie danych z urządzeń ubieralnych. Mam nadzieję uzyskać taki stopień szczegółowości, dzięki któremu określimy precyzyjnie scenariusz nasilenia się infekcji wirusowej. To może okazać się przydatne zarówno w procesie diagnozy, jak i rokowań leczenia.« dr Michael Snyder | Stanford School of Medicine

18

OSOZ Polska 4/2020

VisiMed Zamรณw e-Receptฤ bez wychodzenia z domu

I nnow a c j e

MOBILNOŚĆ W CZASIE COVID-19 4 marca

8 marca

10 marca

11 marca

13 marca

Pierwszy przypadek koronawirusa w Polsce

Wejście w życie ustawy dot. szczególnych rozwiązań związanych z COVID-19

Odwołanie imprez masowych

Decyzja o zamknięciu placówek oświatowych

Wprowadzenie stanu zagrożenia epidemicznego

TRENDY MOBILNOŚCI

SKLEPY SPOŻYWCZE I APTEKI

Wykresy pokazują zmiany procentowe logowania się urządzeń mobilnych w poszczególnych miejscach.

Placówki spożywcze, hurtownie żywności, specjalistyczne sklepy spożywcze, drogerie i apteki. +80% +40% linia bazowa -40%

PLACÓWKI HANDLOWE I REKREACYJNE Restauracje, kawiarnie, centra handlowe, parki rozrywki, muzea, biblioteki i kina.

-80% 16 lutego

8 marca

29 marca

+80% +40% linia bazowa

-59%

-40% -80% 16 lutego

8 marca

29 marca

-78% 20

OSOZ Polska 4/2020

W wyniku pandemii koronawirusa zamknięte zostały szkoły, restauracje, sklepy, a także parki i inne miejsca.

Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi dystansu społecznego, ludzie w miarę możliwości pozostali w domach, wychodząc jedynie na zakupy lub do pracy. Wiele firm odesłało pracowników do domów przechodząc na pracę zdalną. Od chwili potwierdzenia pierwszego przypadku zarażenia w Polsce (4 marca), kolejno wprowadzono nowe obostrzenia. 11 marca podjęto decyzję o zamknięciu szkół, od 24 marca zaczęły obowiązywać ograniczenia przemieszczania się. Google przygotował raporty dotyczące mobilności mieszkańców w poszczególnych krajach, obrazujące, jak zmieniły się zachowania społeczne. Dane w raportach pochodzą z logowań rejestrowanych w poszczególnych miejscach, jak sklepy i restauracje, sklepy spożywcze i apteki, parki, stacje komunikacji miejskiej, miejsca pracy oraz domy.

20 marca

24 marca

31 marca

16 KWIETNIA

Wprowadzenie stanu epidemii na terenie Polski

Początek obowiązywania ograniczenia przemieszczania się

Nowe obostrzenia dot. m.in. odległości między pieszymi, dostępu do parków. Limity osób w sklepach, zamknięcie zakładów fryzjerskich.

Obowiązek noszenia maseczek ochronnych

PARKI Parki narodowe, publiczne plaże, przystanie, parki dla psów, place i ogrody publiczne.

TRANSPORT PUBLICZNY

+80%

Węzły transportu publicznego, takie jak stacje metra, autobusowe i kolejowe.

+40% linia bazowa -40%

+80%

-80%

+40%

16 lutego

8 marca

29 marca

linia bazowa -40% -80% 16 lutego

-59%

8 marca

29 marca

-71% MIEJSCA PRACY Zakłady pracy, fabryki, biura. +80% +40% linia bazowa

-36%

-40% -80% 16 lutego

8 marca

29 marca

OSOZ Polska 4/2020 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Google.

21

R a port

Cyfryzacja pomaga podczas pandemii, ale potencjał jest o wiele większy Jakie braki i potrzeby w zakresie cyfryzacji obnażyła pandemia COVID-19 i jak lepiej wykorzystać możliwości e-zdrowia w budowaniu dobrze funkcjonującej ochrony zdrowia? To pytanie zadaliśmy 10 ekspertom rynku ochrony zdrowia w Polsce.

22

OSOZ Polska 4/2020

Bartłomiej Wnuk Były Dyrektor Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia

W naszym przypadku pandemia koronawirusa zdecydowanie potwierdziła prawidłowość przyjętej przez Centrum strategii rozwoju cyfryzacji całego obszaru ochrony zdrowia. Zadane pytanie mo-

R a port

głoby brzmieć inaczej i mogłoby zostać postawione wszystkim tym, którzy domagali się opóźnienia wdrożenia uruchomionej przez nas 8 stycznia e-recepty: „W jakiej sytuacji znaleźlibyśmy się w dniu dzisiejszym, gdybyśmy zgodnie z docierającymi sugestiami po raz kolejny przesunęli termin wdrożenia e-recepty?”.

Rola, jaką to rozwiązanie w walce z pandemią koronawirusa odegrało w Polsce, jest nie do przecenienia. Dzisiaj, pacjenci mogą zdalnie – bez konieczności udawania się do przychodni czy szpitali – uzyskać recepty na niezbędne leki. Wystarczy podać tylko liczby. W okresie od 8 stycznia do 23 lutego br. wystawiono ponad 61 mln e-recept przy łącznej ich liczbie na poziomie 78 mln (elektroniczne i papierowe).

W okresie od 1 marca do 23 kwietnia br. wystawiono 65 mln e-recept przy łącznej liczbie wynoszącej 75 mln. Udział e-recepty sprzed okresu pandemii do okresu pandemii wzrósł z 78% do 88%. Te liczby mówią same za siebie.

To co dzisiaj w dostarczaniu nowoczesnych rozwiązań informatycznych w ochronie zdrowia jest najważniejsze, to szybkość podejmowania decyzji i umiejętność odnajdywania się w nowych realiach, z nowymi rozwiązaniami. Udaje nam się to osiągnąć dzięki zaangażowanemu i kompetentnemu zespołowi oraz intensywnej pracy.

E-recepta jest przykładem, ale nie jedynym. Kolejny to nasz cichy bohater – Zintegrowany System Monitorowania Obrotu Produktami Leczniczymi (ZSMOPL). Dzięki niemu Ministerstwo Zdrowia może – zwłaszcza w tak ekstremalnych, jak dzisiejsze, warunkach – efektywnie realizować politykę lekową państwa, a Główny Inspektorat Farmaceutyczny prowadzić skuteczny nadzór nad obrotem produktami leczniczymi.

W ostatnim czasie, reagując na bieżące potrzeby, CSIOZ przygotowało i uruchomiło kluczowe systemy informatyczne wspomagające w sposób bezpośredni walkę z COVID-19. Są wśród nich systemy ewidencyjne związane z przypadkami zachorowań czy kwarantanny, a także systemy informacyjne wspierające Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne oraz Urzędy Wojewódzkie.

Z myślą o pacjentach, którzy podejrzewają obecność w swoim organizmie koronawirusa SARS-CoV-2, na zlecenie CSIOZ przygotowana i udostępniona została Platforma Teleporad. Dzięki tej e-usłudze pacjenci mogą umówić się

z lekarzem lub pielęgniarką i przeprowadzić wideorozmowę lub telekonsultację bez konieczności wychodzenia z domu.

Podsumowując, już w tej chwili m.in. poprzez bieżące reagowanie i dostosowanie do sytuacji wykorzystujemy potencjał e-zdrowia w budowaniu systemu ochrony zdrowia.

Bartłomiej Chmielowiec Rzecznik Praw Pacjenta

Odnosząc się do braków i potrzeb w zakresie cyfryzacji, do Rzecznika Praw Pacjenta dociera wiele sygnałów, jednak najczęściej pacjenci wskazują na konieczność większej elastyczności w realizacji e-recept. Konkretnie chodzi o możliwość częściowego wykupu w różnych aptekach przepisanego produktu leczniczego oraz nie pomniejszanie ilości leku po upływie 30 dni od daty wystawienia recepty.

Dla pacjenta ważna jest również pogłębiona diagnostyka. Teleporada może funkcjonować optymalnie tylko przy

określonym stanie zdrowia pacjenta. Lekarz musi mieć doświadczenie i wyczucie, kiedy należy skierować pacjenta na konsultację stacjonarną. Udzielając porad telemedycznych trzeba też pamiętać, że część pacjentów obawia się, czy ich dane osobowe o stanie zdrowia są właściwe chronione.

W Polsce wciąż jeszcze nie korzystamy na zadowalającym poziomie z potencjału rozwiązań w obszarze nowych technologii w procesie leczenia i obsługi pacjentów. We wprowadzaniu na rynek rozwiązań innowacyjnych specjalizują się zwykle firmy z sektora prywatnego.

Paradoksalnie, w dobie epidemii, pojawiła się szansa na pełnoprawny rozwój i utrzymanie rozwiązań z zakresu telemedycyny w publicznym sektorze. Warto docenić wysiłki Prezesa NFZ, Adama Niedzielskiego i Wiceministra Zdrowia, Janusza Cieszyńskiego – od dawna stawiających na innowacyjne rozwiązania.

Kluczowe z punktu widzenia wdrażania tych rozwiązań będzie pokazanie Polakom, że na cyfryzacji ochrony zdrowia zyskają wszyscy – zarówno wykonujący zawody medyczne jak i – zwłaszcza – pacjenci. Potrzebna jest stała edukacja nt. możliwości związanych z e-zdrowiem, jak też umiejętne informowanie jak z nich efektywnie korzystać.

Tomasz Zieliński Wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego

» W Polsce wciąż jeszcze nie korzystamy na zadowalającym poziomie z potencjału rozwiązań w obszarze nowych technologii w procesie leczenia i obsługi pacjentów.«

Szybki kurs e-zdrowia jaki przeszliśmy wraz z nastaniem pandemii pokazał, że jest wiele rezerw w naszych możliwościach cyfryzacji medycyny. Mówiąc „w naszych” mam na myśli zarówno personel medyczny jak i pacjentów.

Gremialnie przechodząc na rozwiązania cyfrowe prawie codziennie trafialiśmy na przeszkody formalno-prawne, których wcześniej nie zauważano lub nikt

OSOZ Polska 4/2020

23

R a port

się nimi nie przejmował. Wiele wprowadzonych rozwiązań to regulacje tymczasowe na czas pandemii, dlatego trzeba je przenieść do przepisów, które zostaną już z nami na stałe. Przykładowo – możliwość potwierdzania tożsamości przez telefon albo telefoniczne składanie oświadczeń o uprawnieniu do świadczeń medycznych przez osoby, którym system eWUŚ nie potwierdzi prawa do świadczeń. Bez tego telemedycyna nie pozostanie z nami na stałe.

Oczywiście zwiększenie ilości przesyłanych elektronicznie danych wymaga też niezawodnych łączy internetowych.

Wciąż jeszcze są miejsca, gdzie nie ma możliwości przesyłania dobrej jakości obrazu z telefonu komórkowego, żeby lekarz podczas wideo-porady zobaczył np. zmiany skórne u pacjenta. Wiele poradni ma na tyle słabe łącza, że trudno im oferować wideokonsultacje albo nawet stabilnie działającą rejestrację online. Tu niezbędne jest poprawienie infrastruktury. Pandemia pokazała, że zgłaszana przeze mnie od wielu lat potrzeba systemowego rozwiązania, w którym

centralnie dopilnuje się, aby każdy podmiot medyczny miał dostęp do szerokopasmowego Internetu, nie była wyssana z palca tylko pochodziła z doświadczeń zebranych od członków Porozumienia Zielonogórskiego, którzy stale zgłaszają ten problem.

Cyfryzacja powinna jednak być głębsza. Potrzeba, aby systemy IT pomagały w pracy lekarza robiąc dla niego, i poniekąd za niego, analizy parametrów, które są możliwe do przeprowadzenia przez systemy komputerowe. Chodzi mi o wykorzystanie sztucznej inteligencji, systemów eksperckich, ale też bardziej przyziemne analizy, np. funkcja dla lekarza POZ „wyszukaj pacjentów, którym skończą się leki w ciągu najbliższych 7 dni”.

Mamy w aplikacjach gabinetowych recepty z wypisaną ilością leku i jego dawkowaniem, a w P1 mamy dokumenty realizacji recepty więc wiemy, kiedy i ile leku zostało wykupione, ale też w P1 są informacje o receptach wystawianych przez innych lekarzy i pielęgniarki. Na tej podstawie powinienem jako lekarz dostać listę moich pacjentów, którym potencjalnie zabraknie za kilka dni leków stosowanych przewlekle.

Mam nadzieję, że dostawcy usług cyfrowych dla medycyny, zarówno komercyjni jak i CSIOZ, wykorzystają okazję jaka się pojawiła i we współpracy ze środowiskiem medycznym w krótkim czasie będą przekazywać nowe funkcjonalności pozwalające na bezpieczną pracę z pacjentem i poprawiające jakość opieki nad nim.

Grzegorz Ziemniak Partner Instytutu Zdrowia i Demokracji

» Największym zadaniem będzie standaryzacja telemedycyny, tak merytoryczna jak i sprzętowa.« 24

OSOZ Polska 4/2020

Pandemia koronawirusa spowodowała eksplozję wykorzystywania technik komunikacji zdalnej także w środowisku medycznym. Większość znanych mi

lekarzy POZ, ale i specjalistów spontanicznie i bez czekania na rozwiązania dostarczone przez „system” podjęła wysiłek i wdrożyła różnego rodzaju teleporady realizowane we własnym zakresie, na własnym sprzęcie i w aplikacjach wyszukiwanych wedle własnego uznania lub po prostu z zastosowaniem najprostszego narzędzia dzisiejszej komunikacji – telefonu komórkowego lub komputera z kamerą.

To pokazuje z jednej strony ogromny potencjał tego typu medycyny „na odległość” jak i przeskoczenie mentalne – fakt, na skutek przymusu, nakazu administracyjnego ograniczenia kontaktów – akceptacji telemedycyny i porad lekarskich via telefon i komputer wśród pacjentów. Oczywiście większą łatwość w stosowaniu tego rodzaju metod mają młodsi, ale osoby starsze i wydawałoby się na wstępie „wykluczone cyfrowo” przekonały się, że dla własnego bezpieczeństwa warto sięgnąć po takie narzędzia i konsultacje.

Trzeba przyznać, że odgórny system ochrony zdrowia skupiony na walce o najmniejszą liczbę zarażonych, ograniczanie transmisji wirusa i zarządzaniu sytuacją kryzysową w ogóle nie wsparł tego spontanicznego zachowania lekarzy i pacjentów. Ta obojętność powinna być przedmiotem analiz i dyskusji po wygaśnięciu epidemii.

Ale wniosek na czas po epidemii nasuwa się niemal sam: aktywność i kreatywność w tym zakresie samych lekarzy powinna być wsparta finansowo, technologicznie czyli systemowo, by nabyte w doraźnym okresie epidemii nawyki pogłębić, wykorzystać i zbudować wartościowy system telemedyczny od POZ poczynając a na poradach specjalistycznych i wideo-konsultacjach kończąc. To ogromny potencjał, który bez wsparcia systemowego wykoślawi się lub zdeformuje i podobnie jak to mamy do czynienia z mnogością systemów informatycznych wpierających zarządzanie placówkami medycznymi, może z czasem stać się problemem, a nie pożytecznym rozwiązaniem.

Największym więc zadaniem będzie standaryzacja telemedycyny, tak merytoryczna jak i sprzętowa. Warto będzie poświęcić na nią i czas, i pieniądze, bo dobrze wdrożona i wartościowa dzięki standardom, będzie jedynym remedium na deficyt kadr i kompetencji w służbie zdrowia i coraz większe oczekiwania zapewnienia opieki starzejącemu się społeczeństwu.

R a port

Dr Iwona Mazur Prezes Zarządu Głównego STOMOZ

Pandemia COVID-19 okazała się ogromnym wyzwaniem dla całego systemu opieki zdrowotnej we wszystkich jego obszarach, cyfryzacji również. Nie sposób w krótkiej wypowiedzi przedstawić wszystkie braki i potrzeby, jakie epidemia obnażyła, ale skoncentrujmy się na trzech kluczowych problemach.

Konieczność znacznie szerszego wykorzystania rozwiązań internetowych, komunikacji na odległość oraz objęcie pacjentów teleopieką jednoznacznie pokazała: – niedostosowanie infrastruktury (lub jej brak) światłowodowej Internetu, niedostosowane parametry łączy Internetu, co powodowało znaczne ograniczenie prędkości połączeń w czasie szczytu telekomunikacyjnego (e-szkoła, e-uczelnia, e-urzędy); – przestarzałe i niewystarczające wyposażenie informatyczne w wielu szpitalach powoduje problemy z wykorzystaniem nowoczesnych aplikacji wymagających dużych zasobów operacyjnych; – brak możliwości przekazania dokumentacji medycznej z jednego szpitala do innego w formie cyfrowej, z powodu zupełnie różnej architektury oprogramowania, stosowania odmiennych formatów wymiany danych.

Lista potrzeb jest zdecydowanie dłuższa, ale ograniczę się do wskazania również trzech: – potrzebujemy wbudowanych w systemy HIS platform do wideo-czatów, pozwalających na bezpieczne połączenia i prowadzenie telekonsultacji nawet w ramach jednego szpitala (np. w różnych lokalizacjach), gdzie w trakcie konsultacji lekarze mogliby oceniać wyniki pacjenta dostępne w systemie;

– potrzebujemy wersji tabletowych oprogramowania HIS, tablety „medyczne”.

Zachęcamy producentów oprogramowania do tworzenia aplikacji na popularne platformy dostępnych tabletów (Android, iOS); – potrzebujemy wyposażenia pracowni rehabilitacji w kamery wysokiej rozdzielczości, w systemy do komunikacji wideo z pacjentami, co umożliwiłoby wykonywanie profesjonalnych teleporad fizjoterapeutycznych.

Istniejące obecnie rozwiązania tworzące wspólnie system e-zdrowia, takie jak e-recepta, e-zwolnienia, e-skierowania, e-rejestracja, powinny być początkiem dalszej cyfryzacji procedur medycznych. Epidemia pokazała konieczność pilnej cyfryzacji raportów o stwierdzeniu choroby zakaźnej (ZLK1), zgłoszenia zgonu z powodu z powodu choroby zakaźnej (ZLK-5) jak również dokumentacji stwierdzenia zgonu przez lekarza dla określenia stanu cywilnego. Te dokumenty okazują się w czasach epidemii kluczowe również dla prawidłowej statystyki i oceny sytuacji epidemiologicznej.

Epidemia i związane z nią liczne ograniczenia wpływają negatywnie na kondycję psychiczną obywateli. Wygenerowało to ogromne zapotrzebowanie na usługi, w tym telekonsultacje psychiatrów, psychoterapeutów i psychologów.

To zapotrzebowanie pozostanie z nami jeszcze długo po epidemii COVID-19, dlatego rozwój e-psychiatrii powinien być jednym z priorytetów w ochronie zdrowia.

I wreszcie najważniejsza sprawa, od której zależy dziś i jutro dobrze funkcjonującej ochrony zdrowia, czyli bezpieczeństwo danych i zasobów IT oraz ochrona systemów przed cyberatakami.

Nadzwyczajne czasy wymagają nadzwyczajnych działań i bardzo dobrej współpracy sektora IT z sektorem ochrony zdrowia.

» Potencjał cyfryzacji opieki medycznej wykracza znacznie poza potrzeby wynikające z panującej pandemii.«

Dr Łukasz Kołtowski I Katedra i Klinika Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny

Pandemia spowodowała, że funkcjonujący dotychczas tradycyjny model opieki, w którym większość świadczeń realizowana jest w trakcie bezpośrednich wizyt lekarskich, zdezaktualizował się.

Dystans społeczny i ograniczenie fizycznego kontaktu wymusiły na medycynie sięgnięcie po cyfrowe technologie udzielania świadczeń zdrowotnych. Niedoceniane dotychczas wysiłki we wdrażaniu e-recepty, e-zwolnień czy e-skierowań stały się nagle rozwiązaniami pierwszej potrzeby każdego pacjenta w Polsce i to bez względu na wiek, wykształcenie czy biegłość w nowych technologiach.

Niestety, jednocześnie obnażone zostały braki w zakresie cyfryzacji, do których należy zaliczyć elektroniczną kartę pacjenta, wideokonsultacje oraz systemy domowej diagnostyki i monitorowania chorób. Jednocześnie pandemia pokazała jak nieefektywna jest organizacja opieki w oparciu o kohortowanie chorych w szpitalach, wskazując na pilną potrzebę reorganizacji służby zdrowia w kierunku opieki domowej wykorzystującej cyfrowe systemy telemedyczne.

Potencjał cyfryzacji opieki medycznej wykracza znacznie poza potrzeby wynikające z panującej pandemii. W zakresie e-zdrowia, filarami skutecznego systemu są zdalny dostęp i wymiana dokumentacji medycznej pacjenta, cyfrowa koordynacja opieki w chorobach przewlekłych, implementacja świadczeń z zakresu teleopieki oraz stały nadzór nad efektywnością systemu, w tym m.in. zintegrowane monitorowanie obrotu lekami. Dobrze funkcjonujący system ochrony zdrowia musi być oparty na zasadach efektywności ekonomicznej, minimalizować niegospodarność i maksymalizować ko-

OSOZ Polska 4/2020

25

R a port

rzyść zdrowotną dla pacjenta. Aby osiągnąć ten cel konieczne jest zapewnienie interoperacyjności wymiany danych, co w praktyce pozwoli na współdzielenie wyników badań laboratoryjnych i obrazowych czy eliminowanie podwójnych wizyt specjalistycznych, które chorzy realizują w różnych placówkach w tym samym czasie.

Dr Dorota Kilańska Przewodnicząca Rady ds. e-Zdrowia w Pielęgniarstwie

Jesteśmy w fazie wielkiego wybuchu jeżeli chodzi o informatyzację ochrony zdrowia i innych sfer publicznych. Cyfryzacja się dzieje, obserwujemy kreatywność twórców i użytkowników każdego dnia. To co było niemożliwe kilka tygodni temu, dzisiaj jest faktem. W planach mieliśmy podejście przyrostowe, np. e-recepta, e-skierowanie itd., co zalecają badania. Przyrostowa i niewymu­ szona zmiana, to jeden z ważnych elementów pomyślnego wdrożenia rozwiązań e-zdrowia. Sytuacja pandemii wymusiła konieczność przyuczenia w szybkim tempie kadr w zakresie kompetencji cyfrowych, co może być odczuwane jako obciążające przy jednoczesnym dbaniu o bezpieczeństwo swoje i wykonywanych interwencji.

Obserwujemy przeciążenie liczbą interakcji z pacjentami, którzy działają w stresie związanym z trudnością otrzymania świadczenia, na które oczekiwali.

Tutaj mogą być pomocne aplikacje, gdzie pacjent wysyłając swoje zapytanie podlega triażowi i jednocześnie ma poczucie, że otrzyma odpowiedź. Pacjent jednak musi rozumieć, że nie zawsze jego problem zdrowotny będzie w pierwszej kolejności obsłużony i musi wiedzieć, że z drugiej strony jest człowiek, nie maszyna i to człowiek podejmuje decyzje. Ma-

26

OSOZ Polska 4/2020

szyna tylko go wspiera. Liczba połączeń realizowanych w pierwszym okresie wymusiła takie rozwiązanie.

Społeczeństwo musi być jednak świadome, że każde nowe rozwiązanie IT wymaga testowania. W tym przypadku nie było za wiele czasu, aby poprawić wszystkie błędy i oddać produkt spełniający oczekiwania użytkowników. Eksperci przy wdrażaniu rozwiązań e-zdrowia zwracają uwagę na określenie zasobów, w tym ludzkich, technicznych, fizycznych i czasu dla każdego zadania uwzględnionego w planie projektu.

W czasie pandemii to zasoby liderów cyfryzacji same wykreowały rozwiązania.

W dojrzałości użytkowników e-zdrowia przeskoczyliśmy z poziomu zero do poziomu drugiego. Wiemy, z doświadczenia innych, bardziej zinformatyzowanych krajów, że cyfryzacja zwiększa dostępność do usług zdrowotnych dotychczas wykluczonym świadczeniobiorcom. Jednakże wyklucza tych, którzy nie nabyli umiejętności posługiwania się technologiami IT, czy też ich sprawność intelektualna im to uniemożliwia.

Dla tych, którzy potrafią z niej korzystać, stała się wsparciem. Jest zasobem dla praktyki klinicznej, administracji, edukacji, służy szybkiemu prowadzaniu analiz, publikowaniu pierwszych badań i tym samym rozwojowi wiedzy, tak ważnej w walce z pandemią. Wspiera więc dzisiaj podejmowanie decyzji klinicznych i co ważne, nie wymaga dodatkowych kompetencji merytorycznych. Te bowiem profesjonaliści posiadają. Potrafią ocenić pacjenta, postawić diagnozę, zaplanować interwencje, czyli stworzyć plan opieki. Będą jednak musieli zadać więcej pytań, poprosić pacjenta o samobadanie np. podając jego instrukcję. Nie zastąpi to kontaktu bezpośredniego, ale pozwoli na udzielenie pomocy. W tym miejscu niezbędne są wystandaryzowane narzędzia, które mogą pomóc w ocenie statusu zdrowotnego pacjenta. O ile są one powszechnie stosowane w medycynie, to w pielęgniarstwie trwa proces uczenia powszechnego korzystania z nich. Nie mamy własnych opracowań, stąd tłumaczenie rekomendacji EBM dla pielęgniarek, które zawierają interwencje, efektywne w opiece, powinno być procesem równoczesnym z budowaniem ich kompetencji cyfrowych.

Cyfryzacja pomaga już we wdrażaniu nowych technologii m.in. poprzez dostęp do publikacji, tworzonych przeglądów systematycznych pokazujących jakie technologie (leki, metody, modele)

są skuteczne w walce z pandemią. Szybki dostęp do zapisanych cyfrowo danych, udokumentowanych w czasie rzeczywistym, umożliwia WHO, czy Komisji Europejskiej przygotowywanie rekomendacji, tworzenie sieci wsparcia i przewodników (wytycznych) postępowania, ale i ich ewaluację w oparciu o nowe dane, które są łatwiej dostępne, a dzięki słownikom – jednoznaczne, rzetelne, powiązane z kontekstem choroby. Na podstawie danych tworzone są modele matematyczne prognozujące sytuację rozwoju pandemii i przygotowujące społeczeństwo do odpowiedniego postępowania.

Niestety, nie dotyczy to opieki pielęgniarskiej, gdyż pielęgniarki nie posługują się powszechnie klasyfikacją praktyki pielęgniarskiej umożliwiającą ocenę liczby i efektywności realizowanych przez nie świadczeń, nie mogą ich również udokumentować. Przyjęta w 2015 r. przez Ministra Zdrowia Rekomendacja nie została wdrożona do praktyki i pielęgniarki nie mogą przekazywać Minimalnego Zestawu Danych o Pielęgniarstwie (MDS) do IKP, czy do Patient Summary na poziomie międzynarodowym. Stąd nie wiemy, jakie procedury pielęgniarskie są skuteczne w opiece nad pacjentami z COVID-19. Dodatkowo brak sprzętu, niedoszacowanie personelu uniemożliwia dokumentowanie w czasie rzeczywistym zdarzeń medycznych realizowanych przez pielęgniarki, a ich praca to 70% wszystkich interwencji realizowanych przy pacjencie.

Zmieniła się opieka ambulatoryjna.

Gabinety profesjonalistów medycznych stały się miejscem udzielania teleporad, w tym m.in. informowania, doradzania,

» Podstawowa opieka zdrowotna zmieniła profil obsługi klienta w zarządzaniu zdrowiem i chorobą. Przy pulpitach dowodzenia usiadła także kadra pielęgniarska, która doradza i udziela porad.«

R a port

edukowania, instruowania, czy już bardziej ukierunkowanego na samoopiekę – nauczania. W wielu przypadkach stały się czymś zupełnie nowym, lub istniejącym w szczątkowym zakresie, wymagającym szkolenia kadry i przystosowania jej do nowych warunków pracy, bez kontaktu z człowiekiem. Stworzyło to konieczność uruchomienia miejsc udzielenia wiarygodnych, sprawdzonych teleporad, czyli takich świadczonych przez profesjonalistów posiadających potwierdzone kompetencje.

Podstawowa opieka zdrowotna zmieniła profil obsługi klienta w zarządzaniu zdrowiem i chorobą. Przy pulpitach dowodzenia usiadła także kadra pielęgniarska, która doradza i udziela porad, lecz nie zawsze ma dostęp do przewodników opieki opartych na EBM, które zapewniłyby bezpieczeństwo ich udzielającym.

Stworzono również w CSIOZ portal dla klienta umożliwiający bezpieczny dostęp do porad personelu medycznego w sprawie COVID-19, który zapewne w przyszłości rozszerzy swoje usługi. Wyzwaniem staje się jednak komunikacja za pomocą łączy, które nie pozwalają na bezpośrednią ocenę emocji i wymagają zbudowania relacji terapeutycznych.

Ważne stają się kompetencje społeczne, umiejętność komunikowania się w sytuacji, kiedy trzeba np. odmówić świadczenia, wytłumaczyć konieczność jego odłożenia w czasie, mając jednocześnie świadomość, że nie wiemy, kiedy w rzeczywistości to nastąpi. Zwraca też uwagę

powszechność dostępu do profilu zaufanego, który stał się bramą do wielu funkcjonalności systemu, w tym jakże ważnego obecnie Internetowego Konta Pacjenta. Personel medyczny przy każdej okazji edukuje pacjentów, w jaki sposób korzystać z tego rodzaju usługi, lecz nie zawsze możliwe jest jego uwierzytelnienie. Także wiedza, wśród personelu medycznego o tego rodzaju rozwiązaniach, nie jest powszechna. Wprowadzenie nowych rozwiązań wymaga szkoleń.

Personel musi przygotować się do nowej roli – adwokatury na rzecz klienta/ pacjenta, rozumianej jako asystowanie mu i jego rodzinie w dostępie do technologii IT, przeglądaniu i ewaluacji aktualnych, wiarygodnych i odpowiednich informacji z wykorzystaniem technologii, które może wykorzystać do zarządzania swoim zdrowiem. Myślę, że obecna sytuacja skieruje nas w kierunku sprawdzonych rozwiązań, gdyż użytkując aplikacje musimy mieć pewność, że zastosowane w niej algorytmy są czułe i swoiste w przypadku konkretnej grupy pacjentów. Personel powinien także umieć rozpoznać, kiedy stosowana technologia nie spełnia kryteriów bezpieczeństwa, jest zawodna, a więc może stanowić zagrożenie dla pacjenta. Podobnie jak w przypadku relacji bezpośredniej, ważne jest zachowanie poufności, prywatności i bezpieczeństwa danych i ich odpowiednie udokumentowanie.

Ważnym elementem w świadczeniu opieki jest proces oceny i wdrożone pro-

» Teleopieka może być wykorzystana wszędzie, gdzie tylko będzie gotowość ludzi i dojrzałość organizacyjna jednostki, tak aby pacjent mógł uzyskać świadczenie, także u specjalisty.«

cedury pielęgniarskie, lekarskie i dostosowanie ich do dostępnych użytkownikowi technologii. Gdy pacjent i profesjonalista medyczny są geograficznie od siebie oddaleni, powinno się poprosić pacjenta o uciśnięcie brzucha w odpowiednim miejscu i opisanie poziomu odczuwanego bólu, by jak najlepiej go ocenić; przekazanie zdjęcia lub też pokazanie zmian za pomocą kamery. Niezbędne jest sformułowanie planu opieki i ustalenie z pacjentem jej priorytetów – pacjent decyduje czego chce się dowiedzieć i do tego dostosowujemy nasz plan edukacji, a nauczając weryfikujemy, co pacjent zrozumiał, a co wymaga naszej dalszej interwencji. Być może zlecenia lekarskie mogłyby być obsługiwane zdalnie, co już i tak się obecnie dzieje w niektórych oddziałach szpitalnych.

W trybie zdalnym pacjent musi otrzymać zdecydowanie więcej informacji, szczególnie wtedy, kiedy interwencji towarzyszy strach spowodowany epidemią. Pacjent musi wiedzieć, jakie objawy mogą go niepokoić, do kogo należy się zwrócić z danym problemem. Zdalnie można ocenić gotowość pacjenta do samoopieki i przeprowadzić nauczanie w czasie rzeczywistym, ze wsparciem krótkich filmów, quizów, gier, które utrwalą zachowania zdrowotne. Posiadanie bezpiecznych, wystandaryzowanych narzędzi, a także posługiwanie się w dokumentowaniu zdarzeń terminologią referencyjną, staje się warunkiem koniecznym do udzielenia świadczenia. Ważna jest spójność przekazywanych treści, aby pacjent nie czuł się zagubiony.

Potencjał e-zdrowia można jeszcze bardziej wykorzystać rozwijając technologie, szkoląc liderów w projektowaniu

OSOZ Polska 4/2020

27

R a port

i wdrażaniu IT, ale i udzielając wsparcia na każdym poziomie organizacyjnym w oswajaniu się z innowacjami, angażując użytkowników końcowych. Instytucje edukacyjne i organizacje zawodowe powinny zwiększyć liczbę szkoleń i prowadzić edukację w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych i e-zdrowia dla profesjonalistów i studentów nauk o zdrowiu. Takie podejście pozwoli zwiększyć potencjał pracowników posiadających kompetencje cyfrowe i stymulować innowacje w sektorze opieki zdrowotnej. Edukacja cyfrowa i edukacja zdrowotna powinny być prowadzone jednocześnie dla profesjonalistów, jak i ogółu społeczeństwa z uwzględnieniem wielokulturowości.

Mimowolnie wchodzimy w stan dojrzałości transformacji organizacyjnej e-zdrowia. Powoli organizacje uznają wartość e-zdrowia jako czynnika ułatwiającego realizację bezpiecznych, wysokiej jakości świadczeń zdrowotnych, a technologia powoli integruje się ze strukturami zarządzania i zaczyna być wiązana z polityką zdrowotną. Efektem coraz większej cyfryzacji jest lepsza komunikacja, a co za tym idzie podnoszenie jakości oraz bezpieczeństwa opieki. Przyszłością są rozwiązania mobilne, aplikacje wspierające podejmowanie decyzji. Teleopieka może być wykorzystana wszędzie, gdzie tylko będzie gotowość ludzi i dojrzałość organizacyjna jednostki, tak aby pacjent mógł uzyskać świadczenie, także u specjalisty. Dzisiaj wiele wizyt zostało odwołanych i wielu pacjentów czeka z niepokojem na informacje, co powinni dalej zrobić ze swoim zdrowiem. W czasie, kiedy w ciągu jed-

» Leczenie pacjenta, które obecnie rozpoczyna się od telewizyty, musi opierać się na bardzo szczegółowym wywiadzie. Trudniejsze, a czasem niemożliwe jest przeprowadzenie badania fizykalnego.« 28

OSOZ Polska 4/2020

nej minuty wysyłane jest 168 mln e-maili, pobierane jest 13 000 aplikacji, tworzone jest 600 nowych filmów wideo na YouTube opieka zdrowotna nie może stać na bocznym torze; powinna wykorzystać otwartość społeczeństwa na nowe technologie.

Prof. Wojciech Glikowski Polskie Towarzystwo Telemedycyny i e-Zdrowia

Najważniejszą sprawą, którą należy podkreślić, jest prawna możliwość udzielania świadczeń medycznych na odległość, co zostało zagwarantowane prawnie zgodnie z Dyrektywą UE. Dzięki temu stały się realne e-recepty, e-zwolnienia, elektroniczne zlecenia na zaopatrzenie w wyroby medyczne czy wreszcie e-skierowania. Ich wypisanie może odbywać się na odległość jeśli znane lekarzowi są objawy i wyniki badań chorego. To stanowi już pewną barierę dla telemedycznych konsultacji pacjentów. Pacjenci, których leczenie w obecnym czasie rozpoczyna się od telewizyty, musi opierać się na bardzo szczegółowym wywiadzie; trudniejsze, a czasem niemożliwe jest przeprowadzenie badania fizykalnego. Klasyczne zasady oglądania, obmacywania, opukiwania i osłuchiwania w badaniu na odległość ograniczone są w przypadku konsultacji telefonicznych do wywiadu lub oglądania – w przypadku wideokonsultacji. Te jednak zależne są od jakości połączenia będącej efektem możliwości technicznych po stronie pacjenta. Fotograficzne obrazy statyczne, jakie pacjent może wykonać, zależą od wyobraźni przestrzennej pacjenta. Dokładne wyjaśnienie przez lekarza w jaki sposób ustawić kamerę czasem są bardzo trudne i, mimo największych starań, nie pozwalają pacjentowi na wykonanie właściwego zdjęcia fotograficznego miejsca chorego. Obrazy takie mogą

być przydatne podczas stawiania diagnozy zdalnej w przypadku zmian skórnych, występowania powierzchownych obrzęków itd. Wiele innych symptomów, jak na przykład wyczuwanie oporów patologicznych, nie może zostać przeprowadzonych przez lekarza na odległość.

Zatem w medycynie zmuszonej do działania w warunkach ograniczonych kontaktów osobistych, konieczne jest dokładniejsze nauczanie niejednokrotnie zapominanych zasad prowadzenia badania podmiotowego.

Wspomnę o dwóch wyzwaniach związanych z e-zdrowiem, komunikacyjnym i technicznym, z którymi stykam się na co dzień udzielając porad na odległość. Problemy widoczne na osi pacjent-lekarz dotyczą wielu aspektów klasycznie rozumianego udzielania porady lekarskiej. Większość pacjentów nie ma dobrego rozeznania w anatomii ciała człowieka i sprawia im trudność określenie miejsca odczuwanych dolegliwości. Podczas wizyty zdalnej konieczne jest dokładne uściślenie lokalizacji anatomicznej. Występują problemy z techniczną stroną wymiany dokumentacji medycznej – częstą trudnością dla pacjenta jest przesłanie wyników dotychczas przeprowadzonych badań dodatkowych. Przesyłanie pojedynczych stron w formatach dokumentów pdf i obrazów zwykle nie stanowią problemu. Wyzwaniem stają się duże zbiory danych obrazowych MRI, TK, i innych, bez których często trudno podjąć decyzję o planowanym leczeniu. Większość dostępnych systemów EDM nie posiada dobrych rozwiązań w tym zakresie.

Artur Drobniak Zastępca Sekretarza Naczelnej Rady Lekarskiej

Epidemia COVID-19 obnażyła wiele niedostatków z jakimi borykają się

R a port

pracownicy ochrony zdrowia w Polsce, szczególnie w zakresie sprzętu audiowizualnego. Z pewnością przyspieszenie elektronizacji ochrony zdrowia i upowszechnianie w zakresie świadczeń telemedycznych, stworzenie odpowiednich standardów usług telemedycznych jest niezbędne do rozwoju tej dziedziny, która w dobie epidemii doznała ogromnego przyspieszenia. Tworzone na szybko programy do obsługi telemedycznej mają wiele niedoskonałości.

Wierzę jednak ze w ciągu 1–2 lat legislacyjnie i techniczne dojdziemy do prostych w obsłudze narzędzi ułatwiających lekarzom pracę i nie wymagających powielania warstwy „e” na papier, co wciąż niestety ma powszechnie miejsce. Warto jednak dostrzec pozytywy. Gdyby nie e-recepty i e-zwolnienia, system opieki zdrowotnej w Polsce byłby obecnie sparaliżowany.

Potencjał e-zdrowia jest wręcz nieograniczony. Szacuję, że nawet 40% świadczeń ambulatoryjnych będzie można przeprowadzić w sposób bezpieczny dla pacjenta i personelu medycznego w ramach świadczenia telemedycznego.

Wymaga to jednak zaangażowania finansowego budżetu państwa w stworzenie nowoczesnej, bezpiecznej i co najważniejsze zunifikowanej sieci/chmury łączącej placówki ochrony zdrowia w Polsce, niezależnie od ich źródeł finanso-

wania (NFZ, prywatny ubezpieczyciel, prywatne wydatki pacjentów). Tylko w ten sposób pacjent będzie miał zapewnioną kompleksową opiekę, a personel dostęp do ciągłości dokumentacji i prowadzonych terapii. Rozwijanie modułu indywidualnego konta pacjenta daje takie nadzieje, o ile Polacy założą je masowo, a jego modyfikacje będą dla decydentów priorytetem.

Prof. UJ, dr hab. Christoph Sowada Dyrektor Instytutu Zdrowia Publicznego Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Za sprawą niewielkiej cząsteczki nazywanej potocznie koronawirusem (SARSCov-2) cały świat wstrzymuje oddech.

» Potencjał e-zdrowia jest wręcz nieograniczony. Szacuję, że nawet 40% świadczeń ambulatoryjnych będzie można przeprowadzić w sposób bezpieczny dla pacjenta i personelu medycznego w ramach świadczenia telemedycznego. «

Wirus za nic ma sobie mury i zamknięte granice. Uderza w kraje bogate i biedne, te dysponujące potężnym arsenałem militarnym, bronią atomową i lotniskowcami i takie, które wielkimi armiami nie dysponują. Kolejny raz, tym razem globalnie, natura obnażyła całą pychę polityków, ekspertów, kaznodziejów i zwykłych obywateli wmawiających sobie i innym, że jesteśmy „panami tego świata”. W rzeczywistości nie jesteśmy przygotowani ani na sytuacje nieprzewidywalne, ani na wyzwania bardzo prawdopodobne, a do takich wybuch pandemii trzeba zaliczyć. Marne to pocieszenie dla Polski, że w innych krajach, często znacznie bogatszych, sytuacja epidemiczna jest jeszcze gorsza, a chaos większy.

Nie mi oceniać, czy można było uniknąć globalnej pandemii COVID-19. Natomiast z obecnej pandemii płynie prosta i bynajmniej nie nowa nauka – nie da się rządzić i zarządzać, a zatem zapanować nad sytuacją, bez informacji. Informacja musi być rzetelna, a nie podrasowana ideologią, pełna a nie wybiórcza, wypełniająca cele propagandy i przekazywana w czasie rzeczywistym, a nie spływająca z wielodniowym opóźnieniem. Ponadto musi być ustandaryzowana, odporna na manipulację, zbierana i agregowana według tych samych kryteriów tak, by każdy odczytywał ją w identyczny sposób.

Niestety, pandemia COVID-19 pokazała, że żaden z wymienionych warunków nie jest spełniony. Oczywiste są powody polityczne panującego chaosu informacyjnego. Ale są też powody techniczne. Zaniedbania w zakresie powszechnej cyfryzacji sektorów ochrony zdrowia, innych usług społecznych i finansów publicznych generują potężne luki informacyjne i opóźnienia w przekazywaniu danych.

Opóźnienia w dostarczaniu informacji to podwójny problem. Po pierwsze, brakuje rzetelnych informacji niezbędnych do prawidłowego szybkiego reagowania w sytuacji jakże dynamicznej. Co gorsza jednak, decyzje podejmowane na podstawie spóźnionej informacji mogą być (i z reguły są) kompletnie kontra-produktywne, tzn. przynoszą więcej szkody niż pożytku.

Bez cyfryzacji nie ma informacji, ale cyfryzacja jest tylko narzędziem. W rzeczywistości liczy się nie tyle posiadanie narzędzia, co sposób jego wykorzystania. Jak każde narzędzie, może zostać dobrze wykorzystane, dla dobra ogółu, albo źle, do realizacji partykularnych celów poszczególnych polityków, partii, biznesmenów czy ideologów. 

OSOZ Polska 4/2020

29

rozmowy

Plastikowy dotyk Rozwój nowych technologii w służbie zdrowia budzi wiele pytań etycznych. Czy roboty mogą zastąpić „ludzki dotyk” prawdziwych lekarzy? Czy będziemy w stanie wybaczać maszynom, które popełnią błąd medyczny? Czy chatbot może zaoferować empatyczną opiekę i pomoc? Wywiad z Joanną Bryson, profesorem etyki i technologii w Hertie School, uczelnią powiązaną z wydziałem informatyki na Uniwersytecie w Bath.

Wiele osób obawia się, że sztuczna inteligencja (AI) zastąpi lekarzy. Czy uważa Pani, że w przyszłości będzie możliwe zbudowanie systemu opartego na AI, który byłby w stanie autonomicznie podejmować decyzje podobnie jak dziś robią to lekarze?

Wiemy już, że możemy wykorzystać sztuczną inteligencję do lepszego podejmowania decyzji w bardzo konkretnych obszarach. Przykładowo – udoskonalić pamięć lub łączyć ze sobą informacje z wielu źródeł lepiej niż potrafi to ludzki umysł. Nie ma wątpliwości, że

30

OSOZ Polska 4/2020

w przypadku konkretnych decyzji można zbudować systemy mogące znaleźć adekwatne informacje i zasugerować odpowiednie kroki.

Ale bycie lekarzem to coś więcej niż podejmowanie decyzji. Część specjalistów jest odpowiedzialna za łączenie informacji, z których następnie korzysta się podczas diagnozowania pacjentów.

Można w tym miejscu przywołać słowa Geoffrey’a Hinton’a, który powiedział, że nie potrzebujemy więcej radiologów, ponieważ uczenie maszynowe jest dokładniejsze niż ludzie w wykrywaniu detali w pikselach zdjęć rentgenowskich.

Kilka miesięcy temu zostałam zaproszona na coroczne spotkanie norweskich radiologów i najwyraźniej tak naprawdę jest odwrotnie. W rzeczywistości zatrudnia się więcej radiologów, ponieważ każdy radiolog jest cennym zasobem.

Obecnie mają jeszcze większą wartość, ponieważ AI czyni ich lepszymi w swojej pracy. Błędem jest myślenie, że ponieważ AI pomaga ci w podejmowaniu decyzji, to AI podejmuje decyzję.

Opieka zdrowotna wychodzi poza znajomość odpowiedzi na pytania. Zadaniem lekarza jest chociażby przekonywanie innych ludzi do działania. Lekarz

rozmowy

ponosi odpowiedzialność za to, co robi.

I ostatecznie – tyko ludzie mogą być odpowiedzialni za swoje działania. Szczególnie teraz można sobie wyobrazić systemy do diagnozy, dzięki którym pacjenci mogą sprawdzać swoje objawy przez Internet, bezpiecznie pozostając w domu.

Taka diagnoza jest możliwa, ale nie tak zorganizowany system opieki zdrowotnej. Ważnym elementem zawodu lekarza jest interakcja fizyczna, zarówno na etapie badania jak i procesu leczenia.

Czy możemy nauczyć AI empatii? Czy sztuczna inteligencja emocjonalna może być substytutem ludzkiej inteligencji emocjonalnej?

Maszyna nigdy nie wykształci w sobie empatii w oparciu o swoje doświadczenie. Ludzie mają problemy z generowaniem empatii nawet wobec innych ludzi.

A maszyny są bardzo różne, więc nie ma podobieństwa w zakresie doświadczeń lub jest ono bardzo ograniczone. Jednak dzięki zastosowaniu AI obserwujemy wykorzystanie maszyn do przechowywania, projekcji doświadczeń innych ludzi, a następnie wykorzystywania ich w konkretnych sytuacjach. Na przykład, jeśli kupujesz książkę lub film, system sprawdza inne osoby, które mają takie same preferencje, a następnie sugeruje, że skoro podobała im się ta lub inna książka, więc również i ty powinieneś ją kupić. Można to nazwać empatią. W analogii do maszyn-lekarzy można by zastosować podobny mechanizm.

Robot mógłby pomyśleć: „miałem innego pacjent, który tak czuł, więc powinienem się zachować zgodnie z tamtą sytuacją”. Z praktycznego punktu widzenia, taki system AI na pewno pomógłby lekarzom w wykonywaniu zawodu, zapewniając dostęp do różnych informacji oraz

analogicznych postaw. Wiele organizacji zaczynających wykorzystywać systemy sztucznej inteligencji szybko zdaje sobie sprawę, jak wartościowym zasobem są ich pracownicy. Dlatego bardziej zależy im na tym, aby ich utrzymać, pozwolić im się rozwijać, zamiast myśleć o tym, jak ich się pozbyć.

Co sądzi Pani o tak zwanych „syntetycznych emocjach”? Robot z wbudowanym systemem „współczucia” jest współczującym robotem czy tylko zaprogramowaną maszyną?

Ważne abyśmy zrozumieli, że każda rzecz będąca sztuczną inteligencją jest artefaktem, który ktoś zbudował. Można powiedzieć: „OK, ale AI sama się nauczyła”. Nie, sztuczna inteligencja sama się nie uczy. Ktoś zaprojektował ją do nauki. Każdy istniejący system AI nie tylko jest tworzony przez ludzi, aby się uczyć, ale też trenowany i rozwijany. Dostarcza się mu i dopasowuje dane, reguluje parametry. I tak aż do momentu, kiedy powstaje system AI. Jest to więc bardzo ludzki proces, rozwijający coś, co jest zaprogramowane, a nie stworzone z samego siebie.

Kiedy ten system, który został opracowany, okazuje współczucie, musimy wrócić do pytania o odpowiedzialność.

Powiedziałabym, że współczucie robota jest współczuciem – lub jego brakiem – programisty lub jednego z pracowników służby zdrowia, który go używa, lub organizacji, wyrażanym poprzez rozwiniętą sztuczną inteligencję. To współczucie lub jego brak można przekazać za pomocą maszyny. Maszyna nie jest współczującym bytem, ​​ale jedynie odtwarza określony, zaplanowany stan.

Zwykle posługuję się tutaj przykładem moralności, co jest dobrą analo-

gią do współczucia. Na przykład, kiedy decydujesz się działać w moralny sposób, niekoniecznie czyni cię to moralną osobą. Może dane działanie było częścią twojej pracy, powiedziano ci, że coś masz zrobić w pewien określony sposób.

Jeśli zaprogramujesz robota, aby robił coś współczującego lub moralnego, możesz oczywiście powiedzieć, że robot jest moralny. Jeśli zdecydujemy się na taką kategoryzację, skończymy w bardzo niespójnym systemie sprawiedliwości, który ludzie mogą błędnie interpretować. Nie ma sensu myślenie: „Ten robot naprawdę troszczy się o mnie.” O wiele słuszniejsze jest stwierdzenie: „Moja mama naprawdę troszczyła się o mnie, kiedy kupiła mi robota”, lub „System opieki zdrowotnej dobrze wykorzystuje roboty”, a nie: „Ten system jest dobry dzięki robotom.”

Jak ocenić sytuację, gdy pacjent bardziej ufa oprogramowaniu niż lekarzowi, ponieważ może lepiej rozpoznać jego potrzeby za pomocą analiz Big Data?

Gdy pacjent przychodzi do lekarza mówiąc, że sprawdził w Google i wydaje mu się, że ma chorobę X, lekarze wezmą to na poważnie, wysłuchają go, porozmawiają z nim. Ale tak naprawdę oni wiedzą lepiej, ponieważ mają wykształcenie medyczne. Istnieją dowody na to, że ludzie czasami przyjmują na ślepo wskazówki od maszyn, ignorując ludzi doświadczonych, uważając, że maszyny są nieomylne. Jeśli ktoś uważa, że ludzie są omylni, powinien zdać sobie sprawę, że zbudowane przez omylnych ludzi maszyny również są omylne.

Ludzie wierzą w mit doskonałych maszyn. Dzieje się tak, ponieważ jesteśmy przyzwyczajeni do myślenia o oblicze-

OSOZ Polska 4/2020

31

rozmowy

niach jako o matematyce, która jest logicznie spójna i dokładna. Ale obliczenia to nie tylko matematyka.

Już dziś roboty społeczne są stosowane w terapii osób z chorobą Alzheimera lub dzieci z autyzmem. Niektórzy pacjenci są przekonani, że na przykład robotfoka przeznaczony do opieki nad osobami z demencją to prawdziwe zwierzę. Czy w ten sposób oszukujemy pacjentów, czy też cele uświęcają środki – w tym przypadku mam na myśli pacjentów, którzy czują się lepiej, spokojniej?

Czy opowiadanie dzieciom o Świętym Mikołaju jest oszustwem czy może to tylko magiczna opowieść pozwalająca wierzyć w rzeczy dobre? Niektórzy mają potrzebę decydowania, kiedy powinniśmy, a kiedy nie powinniśmy mówić dzieciom różnych rzeczy. Ale rzeczywistość jest taka, że pewnego dnia wszyscy dorastają i dochodzą do własnych wniosków. Nie trzeba wyprzedzać tego etapu.

Nie widziałabym też powodu, aby nie dawać morfiny osobom umierającym na raka. Nie widzę uzasadnienia, aby nie mówić prawdy umierającemu pacjentowi, tylko po to, aby nadal był szczęśliwy.

Jednak tak de facto to nie jest w mojej kompetencji. Ludzie muszą zawsze decydować indywidualnie. Miałam przyjaciela, który zmarł tydzień po tym, jak jego brak zginął w katastrofie lotniczej.

Nigdy nie powiedziano mu o tym, ponieważ znajdował się na oddziale intensywnej terapii. Każda decyzja podejmowa-

» Błędem jest myślenie, że ponieważ AI pomaga ci w podejmowaniu decyzji, to AI podejmuje decyzję.«

by w klasycznych pojazdach. Jak sobie z tym poradzimy? Z prawnego punktu widzenia nie ma to znaczenia. Można to dziś porównać do wprowadzenia nowego znaku drogowego, który pociąga za sobą określone zachowania, czasami powodując wypadki. Musimy pamiętać, że rozwiązania – w tym przypadku prawne – opracowywane są adekwatnie do nowych sytuacji. Zajmują się tym sztaby ludzi i rządy poszczególnych państw.

Jak sztuczna inteligencja zmieni nas, ludzi?

na jest w zależności od sytuacji i przekonań.

Oczekujemy, że maszyny będą idealne.

Czy będziemy w stanie wybaczyć robotom, które popełniają błędy medyczne?

W tym aspekcie również nie chodzi o maszynę czy robota. Chodzi o to, kto tak naprawdę ponosi winę? Trzeba przeanalizować system AI, sprawdzić kto go stworzył, jaka jest przyczyna błędu, czy ryzyko wprowadzenia pewnych mechanizmów było uzasadnione czy nie. Nie można myśleć, że wraz z wynalezieniem robotów, wszystko się zmienia. Podobnie jest z samochodami autonomicznymi. Szacunkowo, dwa miliony osób rocznie ginie w wyniku wypadków samochodowych. Tę liczbę można obniżyć do około dwustu tysięcy wykorzystując pojazdy kierowane przez AI. Ale w tym przypadku będzie to dwieście tysięcy innych osób – innych niż te, które zginęły-

Technologia cyfrowa przekształca nasze społeczeństwa. Zmienia to, co możemy zrobić i czego nie możemy; zmienia to, ile wiemy. Jednak generalnie rzecz biorąc, ludzie, nasze potrzeby i pragnienia nie zmieniają się tak bardzo.

Czy powinniśmy być pesymistami, czy raczej optymistami, jeśli chodzi o rewolucję cyfrową?

Tu nie chodzi o samą technologię. Chodzi o sposób wdrożenia technologii. Musimy być bardziej świadomi kwestii prywatności i dystrybucji środków. W jaki sposób inwestowane są pieniądze? Czy przynosi to korzyści wszystkim? Spodziewam się, że rewolucja cyfrowa poprawi wyniki ochrony zdrowia, ale nie będzie to miało wiele wspólnego z technologiami cyfrowymi, a raczej związane będzie z udoskonaleniem polityki zdrowotnej, sposobów świadczenia opieki, dostępu do niej. 

reklama

Włącz OSOZ NEWS i bądź na bieżąco

OSOZ News to nowy serwis informacyjny dedykowany dla wszystkich osób zainteresowanych tematyką rynku ochrony zdrowia w Polsce i na świecie. Nasza Redakcja codziennie przygotowuje przegląd najaktualniejszych i najważniejszych wydarzeń, które prezentujemy w atrakcyjnej formie serwisu newsowego. Każde wydanie serwisu publikowane jest tylko jeden dzień, dlatego aby być na bieżąco oglądaj OSOZ NEWS codziennie.

news.osoz.pl 32

OSOZ Polska 4/2020

pr a ktycznie

l egis l a c j a

Przetwarzanie danych w czasie kryzysu.

Czy RODO nadal nas obowiązuje?

Czy dobro wyższe, jakim jest walka z koronawirusem, uzasadnia omijanie zasad ochrony danych osobowych?

Czy można powołać się na RODO hamując inicjatywy służące zdrowiu jednostki i społeczeństwa? W czasie pandemii COVID-19 balansowanie pomiędzy „dobrem publicznym” a prywatnością wymaga szerszego spojrzenia na prawo uchwalone w zupełnie innych warunkach niż te, z którymi mamy obecnie do czynienia.

Stare przepisy, nowa rzeczywistość Gromadzenie danych wiąże się z dużą odpowiedzialnością. W wyniku szybkiego rozwoju technologicznego, ludzie zaczęli tracić kontrolę nad tym kto, gdzie i w jakim celu wykorzystuje prywatne informacje. Dane zbierają inteligentne urządzenia, telefony komórkowe, aplikacje mobilne, dostawcy usług internetowych.

Firmy prywatne wiedzą o nas coraz więcej i na tej podstawie są w stanie tworzyć profile preferencji zakupowych, poglądów politycznych, sposobów spędzania

wolnego czasu. Nic dziwnego, że z czasem pojawiła się konieczność wzmocnienia ochrony danych. Efektem jest m.in. pan-europejskie ogólne rozporządzenie o ochronie danych RODO, wprowadzające od maja 2018 roku nowe wymagania w stosunku do pomiotów przetwarzających dane, a jednocześnie dające większe uprawnienia tym, których dane są poddawane zbieraniu i obróbce.

Nie da się ukryć, że w kryzysie, jakim jest pandemia COVID-19, wiele narzędzi powstaje w sposób mogący budzić

wiele wątpliwości w świetle RODO. Instytucje rządowe zasłaniają się przy tym potrzebami wyższego rzędu, jakim jest zdrowie, oraz zasadą dobra społecznego, stojącą wyżej w stosunku do praw jednostki. I tak w wielu krajach na szybko wprowadzono przymusowe pomiary temperatury w miejscach publicznych, aplikacje kontrolujące przepisowe odbywanie kwarantanny domowej albo zbierające dane o stanie zdrowia i lokalizacji celem określenia ryzyka zarażenia koronawirusem. Wiele z nich wzbudza oba-

OSOZ Polska 4/2020

33

pr a ktycznie

» RODO nie stanowi przeszkody w przetwarzaniu danych osobowych, gdy organy służb zdrowia uważają to za konieczne w celu zwalczania pandemii.«

tów wydaje się formą pozwalającą na zachowanie prywatności i ochrony danych osobowych. Twórcy pracujący nad narzędziami technologicznymi do walki z pandemią powinni projektować je jednak zgodnie z zasadą prywatności w fazie projektowania (privacy by design).

Równowaga środków i celów wy przed nadużyciami, ograniczeniem praw dotyczących prywatności i może znaleźć finał w sądzie.

Przetwarzanie danych w zgodzie z dobrem społecznym Czy cel, czyli zdrowie, uświęca środki interpretowane jako inicjatywy podejmowanie w celu zwalczania pandemii COVID-19? I tak i nie. W oświadczeniu Europejskiego Inspektora Ochrony Danych (EIOD) Wojciecha Wiewiórkowskiego, wydanym w związku z COVID19, znalazło się kilka wytycznych działania w obecnym kryzysie. Faktem jest, że wiele organizacji musi dziś podejmować szybkie decyzje i nie ma czasu na trwające miesiącami analizy prawne czy doszlifowywanie rozwiązań pod kątem zagwarantowania prywatności.

Już na wstępie oświadczenia czytamy, że wprawdzie przetwarzanie danych wiąże się z dużą odpowiedzialnością, to istnieje także odpowiedzialność za niewykorzystywanie narzędzi, które mogłyby pomóc w walce z pandemią. Mówiąc prościej – ochrona danych osobowych nie powinna być argumentem blokującym wdrażanie rozwiązań, które w krytycznej sytuacji mogą ratować ludzkie życie.

RODO wyraźnie stwierdza, że ​​przetwarzanie danych osobowych powinno być zaprojektowane tak, „by służyło ludzkości” oraz że „prawo do ochrony danych osobowych nie jest prawem absolutnym” i należy go „rozpatrywać w odniesieniu do jego funkcji w społeczeństwie, tym samym musi być zrównoważone z innymi podstawowymi prawami, zgodnie z zasadą proporcjonalności.” Przetwarzania danych osobowych – nawet danych szczególnie chronionych, dotyczących zdrowia – jest legalne także wtedy, gdy jest konieczne ze względu na „istotny interes publiczny”, na podstawie prawa Unii lub prawa państwa członkowskiego, proporcjonalnie do zamierzonego celu. Europejski Inspektor Ochrony Danych zaznacza, że nie jest to kreatywna interpretacja prawa, czy jego naginanie, ale cytowanie tekstu RODO. RODO zezwala również na przetwarzanie danych wrażliwych, gdy jest to

34

OSOZ Polska 4/2020

konieczne ze względu na interes publiczny w zakresie zdrowia publicznego.

Przykładem jest ochrona przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowia, w którą wpisuje się pandemia koronawirusa.

Pojawiają się też wezwania do zawieszenia ustawy o ochronie danych lub jej zmiany w świetle obecnego kryzysu. Jednak RODO nie jest tak naprawdę ani przeszkodą do działania, ani sposobem usprawiedliwienia („nie jesteśmy skuteczni, ponieważ prawo nas ogranicza”). „Nawet jeśli uznamy, że nietypowy sposób przetwarzania danych zakłóciłby prawo do prywatności i ochrony danych, może być nadal konieczny w wyjątkowych okolicznościach, w których wszyscy żyjemy przez ostatnie kilka tygodni” – podkreśla Wojciech Wiewiórkowski. Zaznacza on, że celem Europejskiego Inspektora Ochrony Danych będzie czuwanie, aby wszelkie środki podejmowane na poziomie europejskim i krajowym, a dotyczące ponadstandardowych rozwiązań w zakresie wykorzystania danych w czasie pandemii COVID-19, miały charakter tymczasowy (do likwidacji po tym, jak minie zagrożenie), ograniczony (dokładne sprecyzowanie celu i osób mających dostęp do danych), celowy (określenie wykorzystania zbieranych i przetwarzanych danych, ale także ich utylizacji po powrocie do normalności).

Wątpliwe technologie śledzenia ludności EIOD wspomina również, że RODO nie stanowi przeszkody w przetwarzaniu danych osobowych, gdy organy służb zdrowia uważają to za konieczne w celu zwalczania pandemii. W oświadczeniu pojawia się też temat aplikacji monitorujących przemieszczanie się użytkowników smartfomów, dzięki czemu możliwe jest wykrycie kontaktu z osobą, u której potwierdzono zarażenie koronowirueem i tym samym wysłanie ostrzeżenia. Według EIOD, wykorzystanie tymczasowych identyfikatorów transmisji i technologii Bluetooth do śledzenia kontak-

Mimo tych wskazówek, stosowanie argumentów o „interesie publicznym” może potencjalnie doprowadzić do zaskarżania rozwiązań lub decyzji stojących na pierwszy rzut oka w sprzeczności z RODO. Dlatego generalną zasadą powinno być kierowanie się równowagą środków i celów. W tym miejscu warto zacytować słowa prezesa Trybunału Sprawiedliwości – sędziego Koena Lenaertsa, który stwierdził, że prawo „ogranicza władze w wykonywaniu ich uprawnień, wymagając zachowania równowagi między zastosowanymi środkami a zamierzonymi celami (lub osiągniętymi wynikami)”. W 2016 r. Europejskie organy ochrony danych opracowały listę wymogów dotyczących mechanizmów nadzoru, które kolidują z prawem dotyczącym prywatności i ochrony danych.

Późniejsze wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdziły tok rozumowania zastosowany przez organy ochrony danych i w efekcie zidentyfikowano cztery istotne filary akceptowanych działań. Składają się na nie: − wymóg, aby przetwarzanie opierało się na jasnych, precyzyjnych i dostępnych zasadach; − wykazanie konieczności i proporcjonalności w odniesieniu do realizowanych uzasadnionych celów; − istnienie niezależnego mechanizmu nadzoru; − dostępność skutecznych środków ochrony dla osób fizycznych.

Dane osobowe mogą być przetwarzane wyłącznie w określonych, uzasadnionych celach. Wytyczne opublikowane przez Europejskiego Inspektora Ochrony Danych jasno dają do zrozumienia, że pandemia COVID-19 nie może prowadzić do omijania obecnie obowiązującego prawa, ale jednocześnie obowiązujące prawo nie powinno być hamulcem inicjatyw ważnych z punktu widzenia interesu społecznego, w tym przypadku – zdrowia. Prawo do ochrony danych osobowych nie jest prawem absolutnym, a ​​przetwarzanie danych osobowych musi służyć ludziom.

Najważniejsza jest równowaga pomiędzy środkami a celem, a także transparentność całego procesu. 

pr a ktycznie

por a dnik

Epidemia ery mediów społecznościowych Wojny, kataklizmy, pandemie, zmieniają oblicze świata. Zawsze są niespodziewane, zaskakują nieprzygotowanych, wymuszają adaptację. Tylko ci, którzy się przystosują, przetrwają. Zmiany wymuszane są na poziomie osobowym, społecznym, naukowym. Wszystko co znamy, staje się nieistotne. Pojawiają się nowe problemy, wyzwania, ale i równolegle tworzą się nowe szanse. Szanse rozwoju.

Wojciech Zawalski

Światowe wojny, oprócz ogromnej tragedii, śmierci i cierpienia jakie ze sobą niosły, stawały się równie źródłem ewolucji, przyśpieszały rozwój nauki. Podobnie było ze światowymi pandemiami – wymuszały postęp, zmianę myślenia, nastawienia, zmuszały do wypracowania nowych standardów postępowania, nowych terapii. Pandemie, ale i epide-

mie, także te mniejsze i lokalne, zawsze budziły lęk, powodowały śmierć, kalectwo, ale i napędzały rozwój medycyny, stawiając ją przed koniecznością zastosowania szybkich i skutecznych rozwiązań. Epidemia czarnej śmierci była początkiem stosowania masek ochronnych. Maski w kształcie ptasiego dziobu wprowadzone przez średniowiecznych medyków, co prawda wypełniane były mieszankami ziół i olejków eterycznych

mającymi chronić przed odorem gnijących ciał, ale bez wątpienia wykazywały też barierowe zdolności ochronne, a zioła w nich umieszczane miały właściwości septyczne. Maseczki znalazły swoje miejsce na stałe w postępowaniu medycznym. Noszono je w trakcie epidemii hiszpanki ze zrozumieniem celu jakiemu służą. Obecnie, w erze COVID-19, stały się artykułem codziennego użytku. Maseczki ochronne nosimy wszyscy.

Podobny postęp w działaniach medycznych wywarła gorączka połogowa.

Dziś trudno jest sobie wyobrazić, że całkiem niedawno, w niezwykle cywilizowanym miejscu jakim był XIX-wieczny Wiedeń, stolica cesarstwa Austro-Węgierskiego, pacjentki klinik położniczych umierały z tego powodu, iż lekarze nie myli rąk. Do czasu epidemii gorączki połogowej, jaka pustoszyła kliniki położnicze XIX wiecznego Wiednia, nikt na całym świecie nie mył rąk, o używaniu

OSOZ Polska 4/2020

35

pr a ktycznie

» Pacjent powszechnie zaakceptował, że jego lekarz może mu pomóc przez telefon czy komunikator internetowy.« rękawiczek ochronnych nawet nie myślano. Dopiero chirurg i położnik Ignaz Semmelweis urodzony w Budzie 1 lipca 1818 r. powiązał wysoką śmiertelność położnic w klinikach wiedeńskich z brakiem higieny rąk przez lekarzy i przenoszeniem w ten sposób gorączki połogowej ze zwłok na położnice! Rękawiczki ochronne wprowadzano później. Jednorazowe – dopiero w XX wieku. Dziś ciężko w to uwierzyć.

Podobnie światowe pandemie wpłynęły na rozwój szczepień ochronnych.

Ospa prawdziwa, polio, gruźlica – choroby kiedyś będące przyczyną światowych epidemii – dziś zostały zapomniane lub zmarginalizowane, a stało się to możliwe dzięki postępowi w medycynie jaki wymusiły szczepionki. II wojna Światowa i masowe rany ulegające zakażeniom także wymusiły postęp w dziedzinie antybiotykoterapii. Chociaż pierwszy antybiotyk został odkryty niejako przypadkiem przez Aleksandra Fleminga w 1928 r., to II wojna światowa skłoniła do rozwoju badań i upowszechnienia się antybiotyków.

Powstanie medycznej innowacji jest wprost proporcjonalne do zasięgu, śmiertelności lub ważności problemu jaki wzbudziła epidemia. Jeżeli umiera więcej osób, epidemia dotyczy krajów rozwiniętych, lub wartości które cenimy najbardziej,j to działania nauki są szybsze i bardziej trwałe.

Epidemia COVID-19 spowodowana przez wirusa SARS-CoV-2 rozpoczęła się niewinnie jako trzecia epidemia światowa spowodowana przez koronawirusy.

Najpierw był SARS, potem MERS teraz SARS-CoV-2. Pierwsze zachorowania w Wuhan świat przyjął ze spokojem obserwatora. Kraje doświadczone przez poprzednie epidemie wiedziały co robić.

36

OSOZ Polska 4/2020

Chiny, Tajwan, Korea i inne państwa azjatyckie wdrożyły postępowania diagnostyczno-terapeutyczne zgodne z wytycznymi wypracowanymi po poprzednich epidemiach. Świat, niedotknięty SARS czy MERS, nieznający jeszcze problemów związanych z koronawirusem, przyglądał się problemowi jak kibic – wiedział, że jest to niebezpiecznie, ale uznawał, że go to nie dotyczy. Luty bieżącego roku pokazał, że nie mamy do czynienia z lokalnym, azjatyckim problemem. Wybuchła światowa pandemia.

Ludzie zaczęli masowo chorować we Włoszech, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, USA a wkrótce również w Polsce. W niedługim czasie – na całym świecie. Szybko rosła też liczba zgonów. Dotknęła nas pandemia nie znana od lat dwudziestych poprzedniego stulecia, wobec której jesteśmy bezradni. Świat ubrał się w maseczki, zaczął masowo myć ręce, badać znane i nowe leki oraz rozpoczął prace nad szczepionką. Paradoksalne jest to, iż zaawansowane prace po pierwszej epidemii wywołanej przez SARS zostały porzucone – uznano, że koronawirusy nawet jeżeli powodują epidemie, to są one samowygasające wskutek mutacji wirusa. SARS-CoV-1 nie wywołał postępu, bo miał zasięg lokalny i nie był, jakkolwiek okrutnie by to brzmiało, na tyle śmiertelny, żeby zainicjować zdecydowane działania.

SARS Co-V-2 ma już wszystkie cechy, aby wymusić postęp w medycynie.

Osiągnął zasięg globalny, jest bardziej śmiertelny od zwykle towarzyszących nam infekcji, a przede wszystkim dotknął stolic krajów G-20 – elity dzisiejszej gospodarki i nauki. No i jest pierwszą pandemią ery mediów społecznościowych. Dziś oczywiście jest dużo za wcześnie na analizy, ale wydaje się, że na poziom lęku i działań rządów miały ogromny wpływ technologie teleinformatyczne oraz media społecznościowe.

Ulegliśmy samonakręcającej się spirali.

Dziś trudno ocenić, czy działania polegające na izolacji, zamrożeniu życia społecznego są adekwatne, czy strach jest zasadny czy też może został spotęgowany przekazem medialnym. Jednego możemy być pewni – świat w obliczu pandemii ewoluuje. Zmieniły się stosunki międzyludzkie, życie społeczne, gospodarcze, polityczne. Zmieniła się i zmienia medycyna.

Postęp dzieje się na naszych oczach, i nie chodzi tu o prace nad nowymi lekami czy też szczepionkami. To na pewno się wydarzy. Wyprodukujemy nowe

szczepionki, zaszczepimy ludzi na całym świecie lub uznamy, że nie ma takiej potrzeby. Ale to, co zmieniło się i zrewolucjonizowało światową medycynę w ciągu niespełna pół roku, to rozwój telemedycyny.

Praktycznie z dnia na dzień odwróciła się proporcja udzielanych porad, tych klasycznych w stosunku do telemedycznych. Porada telemedyczna, pół roku temu funkcjonująca jedynie w myślach wizjonerów i fanów nowych technologii, stała się powszechna i pożądana. Gabinety lekarzy POZ, specjalistów zmieniły się w centra porad telemedycznych.

Zwykły telefon, komputer, Internet są obecnie narzędziami częściej używanymi przez lekarzy niż stetoskop. Telemedycyna rozkwitła. Na szczęście byliśmy technicznie przygotowani. Uruchomiono w samą porę e-zwolnienie i e-receptę. Przed epidemią COVID-19 wielu wizjonerów próbowało wprowadzać kioski telemedyczne, cudowne opaski mierzące tętno, ciśnienie itd. upatrując w tym przyszłość medycyny.

Rzeczywistość z jaką przyszło nam się zmierzyć pozwoliła na rozwój narzędzi teleinformatycznych, tak jak wielokrotnie przewidywałem, w modelu duńskim. Wdrożone tam rozwiązania telemedyczne są proste. Okazało się, że życie w dobie pandemii zweryfikowało zasadność wprowadzania telekiosków, e-stetoskopów, e-ktg, e-ekg itd. Wystarczyła dobra wola, a właściwie wola wymuszona przez konieczność i regulator uznał coś, do czego dotychczas przekonani byli jedynie prekursorzy telemedycyny, a co jednocześnie było oczywiste i zapisane od 2015 roku w przepisach prawa. Porada udzielona przez telefon czy łącze internetowe jest równoważna tej tradycyjnej i to lekarz powinien decydować o jej dopuszczalności oraz zakresie, a nie urzędnik.

Postęp dokonał się również w umysłach pacjentów. Pacjent powszechnie zaakceptował, że jego lekarz może mu pomóc przez telefon czy komunikator internetowy. Ta zmiana nie zniknie już z naszej świadomości, powszechne staną się porady internetowe czy telefoniczne. Owszem, rozwojowi ulegną również proste urządzenia telemedyczne, będące rozszerzeniem możliwości smartfonów.

Wkrótce, pacjent samodzielnie wykona wiele testów diagnostycznych. Narzędzia te będą wsparciem dla lekarza.

Przyśpieszą diagnostykę i skrócą kolejki do lekarzy. Pojawią się proste urządzenia monitorujące stan zdrowia seniorów. Ni-

pr a ktycznie

szę tą powoli wypełniają inteligentne zegarki, które oferują coraz więcej funkcji po coraz niższej cenie.

Pandemia spowoduje rozwój urządzeń telemedycznych do zastosowania w nadzorze nad pacjentem chorym przebywającym pod zmniejszoną opieką medyczną lub tej opieki pozbawionym przebywając w domu. Myślę tutaj o autonomicznych systemach oceniających wydolność oddechową, pracę serca, temperaturę ciała. Będzie to sprzęt wysokospecjalistyczny, oparty o algorytmy sztucznej inteligencji, potrafiący wezwać pomoc, a być może również zmienić samodzielnie nastawy respiratora lub dawkowanie leku. Ta wąska gałąź urządzeń telemedycznych z autonomicznymi systemami sztucznej inteligencji musi powstać w odpowiedzi na braki personelu medycznego w dobie pandemii.

Kilka tygodni epidemii w Polsce pokazały, że tak naprawdę „błaha” infekcja, jeżeli wziąć pod uwagę liczbę zachorowań i zgonów, porównując chociażby do zgonów i zachorowań na grypę, może wywołać potężne perturbacje w systemie opieki zdrowotnej. Na szczęście telemedycyna była „pod ręką” i błyskawicznie rozwinęła się na naszych oczach. Pacjent zrozumiał, że porada telefoniczna jest wystarczająca w wielu przypadkach, a płatnik, że powinien za nią płacić. To kierunek, który należy kontynuować.

Oczywiście wkrótce powrócimy do normalnych wizyt w gabinecie lekarza, ale te telemedyczne porady zachowają swoją ważną rolę, wpływając na wygodę, bezpieczeństwo pacjenta, a także na zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej i kolejek. Liczy się postęp w powszechnej świadomości rozumienia potrzeby te-

lemedycyny. Nic nie zastąpi lekarza, potrzebne są jedynie nowe kanały kontaktu z nim, zwiększające jego i pacjenta bezpieczeństwo oraz wygodę. Niezbędne są też proste urządzenia monitorujące stan zdrowia osób starszych czy samotnych, a także rozwój specjalistycznego sprzętu wspierającego opiekę w sytuacji zmniejszonego nadzoru medycznego.

Czeka nas też wyzwanie opracowania nowego kanonu praw pacjenta i wdrożenia powszechnej elektronicznej dokumentacja medycznej. Liczę, że ulegnie ona uproszczeniu i odbiurokratyzowaniu. Powinniśmy się śpieszyć, bo nie wiemy jeszcze jak zakończy się ta pandemia, a bez wątpienia w dobie globalizacji, przeludnienia i masowych, łatwych i tanich podróży czeka nas jeszcze nie jedna. Powinniśmy być na nią gotowi. Już teraz. 

reklama

Uwolnij się od dokonywania zawiłych obliczeń dotyczących przysługującej ilości leku! Asystent e-recepty wyliczy odpowiednią ilość dla Ciebie!

e-recepta.kamsoft.pl OSOZ Polska 4/2020

37

nowe idee

E -zdrowie n a ś wiecie

Mobile Health News

TechCrunch

The future of medical technology devices in the time of COVID-19

Apple and Google are launching a joint COVID-19 tracing tool for iOS and Android

Przyszłość technologii medycznych w czasach COVID-19

Apple i Google razem pracują nad wspólną aplikacją monitoringu COVID-19

Systemy opieki zdrowotnej muszą dostosować się do nowego świata w związku z pandemią COVID-19. Stare metody pracy oparte w dużej mierze na rozwiązaniach analogowych okazały się nieprzygotowane do wymaganej w nowych warunkach elastyczności. Jest tu ciekawa analogia. Podobnie jak koronawirusy, także systemy opieki zdrowotnej muszą szybko mutować w odpowiednim tempie i skali. To jest możliwe dzięki cyfrowej transformacji, zastosowaniu sztucznej inteligencji czy technologii mobilnych.

Towarzyszą temu także inne znaczące zmiany, zwłaszcza dotyczące wdrożenia całej gamy nowych urządzeń i produktów, w tym urządzeń do noszenia, które wraz z rozpowszechnieniem infrastruktury 5G stają się nowymi punktami danych dostępnymi dla celów zdrowotnych. Cyfrowa rewolucja pozostanie z nami na dłużej. Zależność od nowych rozwiązań technologicznych w ochronie zdrowia będzie szybko rosła. Niewykorzystanych możliwości jest nadal wiele: od monitorowania łagodnych przypadków w domu po spersonalizowaną opiekę nad pacjentami po wypisie ze szpitala i śledzenie kontaktów w celu identyfikacji ryzyka zarażenia się.

Nowa generacja urządzeń musi wychodzić naprzeciw konkretnym potrzebom, być wystarczająco dobra pod względem dokładności, niezawodności i bezpieczeństwa, aby można je było wdrażać na dużą skalę. Do tego nowe rozwiązania cyfrowe muszą mieścić się w strukturze zarządzania, aby było jasne, kto jest odpowiedzialny za zarządzanie danymi i podejmowanie decyzji na ich podstawie. Łatwo jest się zauroczyć fascynującymi światem nowych technologii i wdrożyć je. O wiele trudniej włączyć je w procesy kliniczne i zarządzania. Kolejnym warunkiem jest ich zintegrowanie z obecnymi rozwiązaniami, najlepiej na poziomie kartoteki pacjenta, aby centralizować wszystkie możliwe rozwiązania i dane. Bezwzględną koniecznością jest ich personalizacja mimo dużej skali zastosowania. Niezbędne jest zagwarantowanie interoperacyjności, aby nowe innowacje nie tworzyły odizolowanych od całego ekosystemu rozwiązań. Do tego liczy się bezpieczeństwo danych i prywatność. 

38

OSOZ Polska 4/2020

Inżynierowie Apple i Google połączyli siły, aby stworzyć zdecentralizowane narzędzie do śledzenia kontaktów. Ma ono umożliwić każdej osobie dostęp do informacji o kontakcie z osobą chorą na COVID-19. Tzw. śledzenie kontaktów jest narzędziem pomagającym organom zdrowia publicznego monitorować rozprzestrzenianie się choroby i rekomendować osobom, które potencjalnie zetknęły się z chorym, przeprowadzenie testu. Kontrola odbywa się za pomocą technologii Bluetooth dostępnej w każdym smartfonie. Pierwszą fazą projektu jest przygotowanie interfejsu API, który instytucje zdrowia publicznego mogą zintegrować z własnymi aplikacjami. Zgodnie z planem, ma on zostać opublikowany w połowie maja.

Drugim etapem projektu jest adaptacja narzędzia do śledzenia poprzez jego integrację z systemem operacyjnym iOS lub Android. W ten sposób nie będzie potrzeby pobierania aplikacji – użytkownicy po prostu decydowaliby się na śledzenie bezpośrednio na swoim urządzeniu. Dane przepływałyby w dalszym ciągu do aplikacji przygotowanych przez instytucje zdrowia publicznego, a taki mechanizm pozwoliłby zwiększyć liczbę użytkowników.

Jak to działa? Dwie osoby przebywają przez pewien czas blisko siebie, powiedzmy 10 minut. Ich telefony wymieniają anonimowe identyfikatory (które zmieniają się co 15 minut).

Gdy u jednej z osób zdiagnozowano COVID-19, informacja ta jest wprowadzana do systemu centralnego zarządzanego przez krajową instytucję zdrowia publicznego, która zintegrowała API. Za dodatkową zgodą, zdiagnozowany użytkownik umożliwia przesłanie do systemu jego anonimowych identyfikatorów z ostatnich 14 dni. Osoby, które zetknęły się z chorym, mające na swoim telefonie odpowiednią aplikację, otrzymują komunikat o kontakcie. Jest to możliwe dzięki identyfikacji kluczy transmisji. W takim rozwiązaniu nie są pobierane dane personalne użytkownika, a zmieniany co 15 minut identyfikator uniemożliwia śledzenie osoby przez instytucje zewnętrze i określenie jego położenia. Identyfikacja obejmuje okres 14 dni wstecz, a system tworzony jest w koncepcji „opt-in” – użytkownik musi przystąpić do systemu, nie dzieje się to domyślnie. 

nowe idee

Thrive Global

Fast Company

Visual Technologies on the Frontline to Flatten the Curve

Covid-19 will accelerate the age of virtual medicine

Systemy wizyjne na froncie spłaszczania krzywej zachorowań

COVID-19 przyspieszy nadejście ery wirtualnej medycyny

Technologie wizualne to każda technologia, która rejestruje, analizuje, filtruje, wyświetla lub dystrybuuje dane wizualne (obrazy). Zazwyczaj wykorzystuje wizję komputerową, uczenie maszynowe i sztuczną inteligencję. Oto kilka przykładów zastosowania tego typu rozwiązań podczas pandemii COVID-19.

Obrazowanie fluorescencyjne, skany tomografii komputerowej. Technologia wizualna stanowi rdzeń testów COVID-19 – sekwencję RNA stosowaną jako test wykrywalności określono przy użyciu ogólnych technik sekwencjonowania, które wykorzystują obrazowanie fluorescencyjne. Skany CT klatki piersiowej zostały uznane za narzędzia diagnostyczne dla praktyków oceniających rozwój COVID-19 w płucach. Łatwiejsze leczenie COVID-19. Dzięki cyfryzacji i zdolności zdalnej komunikacji za pośrednictwem obrazu wideo, głosu i wiadomości, opieka zdrowotna stała się dostępna w dowolnym momencie i miejscu. Dzięki telemedycynie pacjenci mogą konsultować się z lekarzami ze swoich domów.

Druk 3D. Mimo że większość sprzętu drukowana z pomocą 3D nie jest certyfikowana w systemach służby zdrowia, podczas braków np. hełmów ochronnych, nawet te tworzone na szybko z pomocą drukarek 3D chronią skutecznie pracowników służby zdrowia.

Telemedycyna, której rozwój znacznie przyspieszył kryzys COVID-19, to tylko pierwszy krok w kierunku niemal całkowicie wirtualnej opieki zdrowotnej. Ten trend prawdopodobnie utrzyma się po ustąpieniu pandemii.

Medycyna wirtualna może wydawać się niepotrzebna, gdy życie wróci do normy. Ale to tylko pozory. Procesy takie jak starzejące się społeczeństwo wymuszają przeobrażenie systemu opieki. Brak personelu medycznego zagraża zwłaszcza osobom starszym, które nie wymagają wprawdzie leczenia szpitalnego, ale stałej opieki. Obciążone kosztami systemy zdrowia szukają oszczędności wprowadzając cyfrowe rozwiązania, pomagające obsłużyć wirtualnie błahe dolegliwości, zmniejszając długość kolejek do lekarzy.

W efekcie dom staje się najważniejszą nieruchomością w służbie zdrowia. Postęp technologiczny w dziedzinie urządzeń ubieralnych i czujników pozwala pacjentom samodzielnie oceniać stan zdrowia bez wizyty w gabinecie lekarskim. Naukowcy rozwijają systemy dedykowane opiece domowej, takie jak sensory umieszczone pod podłogą, pozwalające monitorować zmiany sposobu chodzenia i masy ciała, mogące sugerować chorobę lub upadki. Powstają inteligentne lustra naszpikowane czujnikami, analizujące zmiany na twarzy, w zachowaniu, bezdotykowo kontrolujące parametry zdrowia i ostrzegające o niebezpiecznych odstępach od normy.

Maszyny dezynfekujące. Roboty autonomiczne kierowane czujnikami wizualnymi i uzbrojone w lampy emitujące światło ultrafioletowe UV skutecznie dezynfekują pomieszczenia (muszą to robić roboty – światło UV jest szkodliwe dla ludzi). Mogą być też stosowane w innych miejscach jak szkoły, lotniska.

Według firmy konsultingowej Accenture, korzystanie z rozwiązań zdrowia wirtualnego może wygenerować w amerykańskim systemie opieki zdrowotnej oszczędności na poziomie 10 miliardów dolarów rocznie w ciągu najbliższych kilku lat.

I to bez zwiększania liczby pracowników podstawowej opieki zdrowotnej.

Kamery termiczne wykrywające gorączkę. Chociaż wiadomo, że SARS-CoV-2 jest zakaźny przed wystąpieniem pierwszych objawów, gorączka jest jednym z najłatwiej identyfikowalnych oznak choroby. Kamery termowizyjne umieszczone na lotniskach czy stacjach kolejowych okazały się skutecznym narzędziem identyfikacji chorych. 

Nowa generacja urządzeń – aby przyjęła się na dobre – musi być precyzyjna, łatwa w obsłudze przez osoby z każdej grupy wiekowej, spełniać potrzeby lekarza i pacjenta, wpasowywać się w ekosystem ochrony zdrowia integrując się z elektroniczną kartoteką medyczną. Do tego systemy takie muszą wtopić się w codzienność, nie pochłaniając uwagi użytkownika. 

OSOZ Polska 4/2020

39

nowe idee

LA B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

Kontrola, ocena symptomów i informacja online w czasach pandemii Aplikacja dla odbywających kwarantannę, narzędzie internetowe do oceny ryzyka zakażenia, chatbot odpowiadający na pytania dotyczące koronawirusa – instytucje rządowe, w tym Ministerstwo Cyfryzacji oraz Ministerstwo Zdrowia, wprowadziły już kilka e-rozwiązań opracowanych w związku z rozprzestrzenianiem się COVID-19. Które z nich się sprawdziły?

Kwarantanna domowa Opracowana w związku z pandemią wirusa SARS-CoV-2 aplikacja ma w założeniu usprawniać kontrolę stosowania się pacjenta do reguł obowiązkowej 14-dniowej kwarantanny. Z początkiem pandemii policjanci codziennie pukali do drzwi chorych, aby sprawdzić, czy są w domu. Jednak z czasem liczba osób chorych i tych objętych kwarantanną (przykładowo z powodu kontaktu z osobą chorą, lub u której podejrzewane jest zarażenie, a także członkowie rodziny zamieszkujący z osobą na kwarantannie) szybko zaczęła rosnąć i stało się oczywiste, że policja nie dysponuje zasobami kadrowymi, aby wszystkich regularnie i osobiście sprawdzać.

Na niepokornych pacjentów nie pomagały też wysokie mandaty za złamanie zakazu opuszczania domu wynoszące nawet 30 000 zł. Rozwiązanie wydawało się proste – aplikacja mobilna na telefon. Aby potwierdzić obecność w domu, osoba znajdują się w specjalnej bazie da-

40

OSOZ Polska 4/2020

nych musi wykonać systematycznie zadania polegające na wykonaniu zdjęcia, w przeciągu 20 minut od otrzymania wiadomości. System lokalizuje automatycznie miejsce pobytu. W ten sposób nie można wysłać wcześniej zrobionego zdjęcia spoza domu – oszustwo wykryje lokalizacja GPS. Nie pomoże też pozostawienie smartfona w domu – trzeba zrobić selfie po otrzymaniu polecenia.

Niewykonanie zadania wiąże się z przekazaniem informacji policji, która może zweryfikować zgłoszenie.

Pomysł jest dobry: zamiast niespodziewanych wizyt policji, wystarczy zrobić selfie. Ta dobrowolność szybko zniknęła, bo od 1 kwietnia aplikacja jest już obowiązkowa. System opracowany przez Ministerstwo Cyfryzacji korzysta z bazy danych osób objętych kwarantanną, która powstała w związku z działaniami prewencyjnymi. Jak ważne jest pozostanie w domu, nie trzeba wspominać i to nie podlega dyskusji. Przygotowane dość szybko narzędzie zebrało fatalne opinie.

Po ponad miesiącu działania, w sklepie z aplikacjami Google Play pojawiło się prawie 3500 ocen o średniej 1,4 punktów na 5 możliwych. Także policjanci zgłaszali problemy z działaniem aplikacji.

Wiele osób sygnalizowało trudności z logowaniem i otrzymaniem SMS-em wymaganego kodu autoryzacyjnego. Aplikacja zawiera też inne bardzo praktyczne narzędzie, jakim jest zgłaszanie potrzeb: zrobienia zakupów, pomocy psychologicznej itd. Umożliwia ona kontakt z pracownikiem socjalnym i otrzymanie niezbędnego wsparcia.

Idealnym rozwiązaniem byłaby samodyscyplina osób na kwarantannie, bez konieczności wprowadzania takich przymusowych systemów dozoru. Jednak jak się okazuje, ta nie zawsze działa. Przyjęte rozwiązanie jest jednak stosunkowo „łagodne” w kwestii prywatności. Przykładowo, w Bahrajn osoby na kwarantannie otrzymują specjalne opaski, które lokalizują ich położenie w czasie rzeczywistym. Z kolei w Moskwie 100 000 kamer publicznych wyposażonych w system rozpoznawania twarzy monitoruje mieszkańców poruszających się po ulicy.

Triage, czyli weryfikacja objawów i wirtualny asystent W kwietniu Ministerstwo Zdrowia zdecydowało się na udostępnienie na swoich stronach narzędzia, które analizuje zgłaszane przez pacjenta objawy i na tej

nowe idee

podstawie ocenia ryzyko zarażenia koronawirusem. Autorem systemu jest wrocławski startup Infermedica, który już od kilku lat rozwija system Symptomate pozwalający zweryfikować występujące objawy i określić prawdopodobne jej przyczyny (tzw. symptom checker).

Jeszcze w marcu rozszerzono jego możliwość o przeprowadzenie triagu w kierunku COVID-19.

Wywiad i jego wyniki są w całości oparte na wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz amerykańskiej agencji Centers for Disease Control and Prevention (CDC). System zadaje kolejne pytania dotyczące stanu zdrowia i występujących objawów i na tej podstawie ocenia, czy mogą to być objawy zarażenia koronawirusem. Nie jest to diagnoza, a jedynie wstępna weryfikacja niepokojących symptomów. Pacjent może też skorzystać z pomocy chatbota i zadać mu pytanie dotyczące koronawirusa, przykładowo jak chronić się przed zakażeniem, jakie są objawy choroby i co zrobić kiedy się pojawiły. Obydwa narzędzia są anonimowe. Nawet pacjenci, u których system oceny zdrowia oparty na sztucznej inteligencji podejrzewa zakażenie koronawirusem, nie są nigdzie rejestrowane.

Obydwa narzędzia dostępne na stronie MZ spełniają ważną rolę szeroko dostępnych źródeł informacji. Szkoda, że resort zdrowia nie zdecydował się od razu na wdrożenie pełnego systemu oceny symptomów – z takiego korzysta przykładowo brytyjska służba zdrowia (NHS). Chatbot pełni tam rolę weryfikatora objawów i wiarygodnej pomocy dostępnej o każdej porze i w każdym miejscu. Trzeba wziąć pod uwagę, że nie wszyscy posiadają wiedzę na temat koronawirusa i nie są w stanie samodzielnie ocenić stanu zdrowia. Wstępy triage może wykluczyć chorobę lub – w przypadku objawów wskazujących na zarażenie – zmobilizować pacjenta do kontaktu z właściwą stacją sanitarno-epide-

miologiczną. Pacjent ma też możliwość umówienia się na teleporadę bezpośrednio ze strony MZ. Wystarczy wypełnić formularz i czekać na potwierdzenie terminu konsultacji online z pracownikiem medycznym. Trzy rozwiązania – triage, chatbot i teleporady – tworzą pakiet pierwszej pomocy dla pacjenta. Istotną wadą jest to, że każde z nich znajduje się w innym miejscu na stronie internetowej ministerstwa i trudno je znaleźć. Szkoda, że nie zintegrowano ich w ramach jednego portalu albo w bardziej przejrzysty sposób.

Powrót do normalności z aplikacją Najnowszą propozycją MZ jest aplikacja mobilna ProteGo Safe. W pierwszej wersji aplikacja pozwala na ocenę stanu zdrowia z pomocą opisanego wcześniej narzędzia do triagu (Test Oceny Ryzyka). Aplikacja informuje, jak zachować środki ostrożności i jak postępować w przypadku podejrzenia infekcji. Wszystkie publikowane informacje opierają się na wytycznych Ministerstwa Zdrowia lub Głównego Inspektoratu Sanitarnego i opracowane zostały na podstawie danych Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Użytkownik może prowadzić Dziennik Zdrowia i udostępniać zapisy personelowi medycznemu podczas wizyty. Te funkcje nie wnoszą wiele nowego do tego, co można znaleźć na stronie MZ. Ale wszystko wskazuje na to, że resort zdrowia przygotowuje się na rozszerzenie funkcjonalności ProteGo Safe. Świadczy o tym jedno zdanie w opisie rozwiązania: „aplikacja wkrótce zostanie uzupełniona o moduł wykorzystujący technologię Bluetooth, dzięki któremu będzie zbierała informacje o napotkanych przez nas urządzeniach i informowała o spotkaniach z chorymi”.

Tego typu rozwiązania funkcjonują już w niektórych krajach, jak m.in. Korea

Południowa. Aplikacja śledzi na bieżąco pozycję użytkownika. Każda pozytywnie zdiagnozowana osoba, jest rejestrowana w systemie i na tej postawie następuje analiza, czy nasz telefon w okresie ostatnich dni (okres możliwego zarażenia się) znalazł się w pobliżu chorego.

Monitorowanie społeczeństwa w tym modelu ma swoje wady i zalety. Sprawdza się tylko wówczas, gdy z aplikacji korzysta minimum 60% społeczeństwa albo gdy jest obowiązkowa. W innym przypadku nie ma sensu, bo brak ostrzeżeń może świadczyć zarówno o tym, że nie przebywaliśmy w pobliżu chorego, albo że nie przebywaliśmy w pobliżu osób posiadających aplikację. Alarm mógłby skłonić do pozostania w kwarantannie albo poddaniu się badaniu. To jednak wymagało z kolei zwiększenia dostępności badań. Trzeba też wziąć pod uwagę, że powrót do normalności oznacza konieczność nowych środków profilaktycznych. Koronawirus będzie stanowił zagrożenie dopóki nie pojawi się szeroko dostępna i skuteczna szczepionka. Po drugiej stronie są kwestie ochrony prywatności. System śledzi poruszanie się użytkownika, co może budzić wiele wątpliwości prawnych. Dobrowolne korzystanie z aplikacji i niewielka liczba użytkowników z góry oznacza porażkę wdrożenia, z kolei przymusowa instalacja na pewno napotka na sprzeciw.

Na chwilę obecną jednak trzeba poczekać, jak ProteGo Safe zostanie rozwinięta o zapowiadany monitoring przy wykorzystaniu Bluetooth.

Ministerstwo Zdrowia odważnie sięgnęło do rozwiązań cyfrowych w walce z COVID-19. Współpraca ze startupem, wdrożenie dość nowatorskiego rozwiązania triagu online czy chatbot to zupełnie nowe narzędzia stosowane przez instytucje rządowe, a tym bardziej resort zdrowia. Miejmy nadzieję, że wszystkie te narzędzia zostaną z nami na dłużej w systematycznie udoskonalanych i rozwijanych wersjach. 

Aplikacja Kwarantanna Domowa ma sprawdzać, czy dana osoba przebywa w domu zgodnie z nałożonym obowiązkiem.

Aplikacja ProteGo Safe na razie pozwala ocenić ryzyko zarażenia, dostarcza informacji o chorobie, objawach i profilaktyce.

Planowane jest śledzenie pozycji użytkownika celem określenia, czy miał on kontakt z osobą zdiagnozowaną pozytywnie w kierunku COVID-19.

OSOZ Polska 4/2020

41

nowe idee strefa sta rt- up

Internetowe narzędzie pomaga ocenić ryzyko zakażenia koronawirusem Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (CSIOZ) i Ministerstwo Zdrowia (MZ) we współpracy z wrocławską firmą Infermedica udostępniło internetowe narzędzie do oceny ryzyka zakażenia koronawirusem wraz z poradami dotyczącymi kolejnych kroków. Narzędzie COVID19 Risk Assessment jest dostępne w portalu pacjent.gov.pl.

Narzędzie COVID-19 Risk Assessment zostało uruchomione w serwisie pacjent. gov.pl i udziela informacji w oparciu o najnowsze dane Światowej Organiza-

42

OSOZ Polska 4/2020

cji Zdrowia (WHO), a w zakresie kolejnych kroków – o bieżące zalecenia Ministerstwa Zdrowia (MZ) oraz Głównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS).

Do opracowania narzędzia COVID-19 Risk Assessment Infermedica wykorzystała swoje dotychczasowe doświadczenie w tworzeniu narzędzi do wstępnej diagnostyki medycznej oparte o algorytmy sztucznej inteligencji oraz zaawansowane techniki uczenia maszynowego (ang. machine learning). Podobnie jak inne rozwiązania firmy Infermedica, narzędzie COVID-19 Risk Assessment, jest dostępne w 19 językach, dla użytkowników z całego świata.

– Aplikacja do oceny stanu pacjenta (triage) w zakresie choroby COVID-19

nowe idee

Wywiad prowadzony z pomocą internetowego narzędzia nie jest diagnozą lekarską i powinien być stosowany jedynie dla ogólnej oceny prawdopodobieństwa zakażania koronawirusem.

wraz z poradami na temat tego, jakie kroki powinien podjąć diagnozujący się użytkownik dostępna jest w serwisie www.pacjent.gov.pl. Zintegrowana została z wirtualnym asystentem (chatbotem), który udziela odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o koronawirusa. Połączenie tych dwóch rozwiązań opartych m.in. o algorytmy sztucznej inteligencji oraz zaawansowane metody predykcyjne w jednym serwisie informacyjnym zapewnia Obywatelom dostęp do rzetelnej, aktualnej wiedzy oraz oferuje instrukcje, które krok po kroku wyjaśniają, jak postępować w przypadku podejrzenia zakażenia COVID-19 – mówi Janusz Cieszyński, wiceminister zdrowia.

Jak działa system „Sprawdź, czy masz objawy COVID-19”?

Osoby, które zaniepokoiło wystąpienie objawów sugerujących możliwość zakażenia koronawirusem przy pomocy prostego i intuicyjnego formularza w krótkim czasie otrzymują wstępną ocenę swojego stanu oraz co ważne, rekomendacje dalszych działań. Formularz prowadzi pacjenta przez zestaw pytań opartych na standardach wywiadu lekarskiego, a każde pojawiające się pytanie jest zależne od poprzednich odpowiedzi.

Użytkownik opisuje swoje objawy, a system zadaje pytania diagnostyczne i ocenia prawdopodobieństwo wystąpienia zakażenia koronawirusem oraz występowania innych chorób. Analiza odpowiedzi podpowiada użytkownikowi, jak reagować, gdy pojawią się objawy chorobowe, czy należy już zgłosić się do właściwego punktu medycznego, czy tylko stosować do ogólnych zasad sanitarnych. Rekomendacje dot. dalszych zachowań pacjenta przy poszczególnych poziomach ryzyka opracowane zostały w porozumieniu z Głównym Inspektoratem Sanitarnym (GIS). Należy jednak pamiętać, że wywiad taki nie jest poradą, konsultacją ani diagnozą lekarską. Ma on charakter wyłącznie informacyjny, gdyż tylko lekarz oraz wykonany test laboratoryjny mogą potwierdzić chorobę.

– Zdecydowaliśmy się w pełni zaangażować i jak najlepiej wykorzystać naszą technologię oraz umiejętności w tym trudnym czasie. Naszym celem jest pomaganie pacjentom w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących tego, gdzie, kiedy i jak leczyć ich problemy zdrowotne. W ten sposób chcemy przyczynić się do choć częściowego zmniejszenia obciążenia publicznych i prywatnych systemów opieki zdrowotnej, oszczędzając ich cenne zasoby dla tych, którzy najbardziej ich potrzebują – podkreśla Piotr Orzechowski, prezes firmy Infermedica.

Rozwiązanie działa na najpopularniejszych przeglądarkach, tj. Mozilla Firefox, Google Chrome, Microsoft Edge, Internet Explorer, Safari, można z niego korzystać także na urządzeniach mobilnych. 

» Internetowy formularz prowadzi pacjenta przez zestaw pytań opartych na standardach wywiadu lekarskiego.«

OSOZ Polska 4/2020

43

44

OSOZ Polska 4/2020

Koronawirus pod mikroskopem Zdjęcie ukazuje umierającą komórkę (niebieskie struktury) zainfekowaną licznie przez wirusa SARS-CoV-2 (czerwone kropki) wywołującego chorobę COVID-19. Fotografie wykonano za pomocą skaningowego mikroskopu elektronowego. W tym przypadku mamy do czynienia z apoptozą, czyli całokształtem zmian morfologicznych i biochemicznych towarzyszących zaplanowanej i kontrolowanej genetycznie śmierci komórki. Jest to proces naturalny w rozwoju organizmów, jednak niektóre wirusy i bakterie także mogą go wywoływać. Tak się dzieje w przypadku SARS-CoV-2. Zaatakowana przez wirusa komórka rozpada się na bąbelki. W ten sposób z organizmu usuwane są uszkodzone lub zużyte komórki, zastępowane następnie przez nowe. Źródło: National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID)

OSOZ Polska 4/2020

45

osoz world FUTURE

COVID-19: Digital Health Literacy Is A Key To Saving Time, Costs And Lives The outbreak of coronavirus has reinforced the importance of health literacy to public health. More than a third of populations are at risk of having problematic health literacy, according to European research. People with low health literacy are more vulnerable to contracting COVID-19. When you don’t understand the details, the misinformation quickly spreads, and you can make bad decisions that impact your health and the safety of those around you.

Kristine Sørensen Global Health Literacy Academy, Denmark; President of the International Health Literacy Association.

In light of the current outbreak, new innovations are developed or adapted to increase people’s digital health literacy enabling them to seek, find, understand, and use health information from electronic sources and apply the knowledge

46

OSOZ Polska 4/2020

gained to addressing or solving a health problem.

Video-consultations: Primary care has seen a surge in the implementation of video-consultations to avoid contagion. The online consultations have helped to enhance the digital infrastructure and transform the service delivery of the health system in a short time.

Apps: A plethora of apps are developed to support peoples’ needs. The

coronavirus-app, for example, provides an up-to-date overview of the cases worldwide. Group video platforms are on the rise, such as Zoom for work and the HouseParty-app, which engages people socially why staying at home during the pandemic.

Digital humans: Sophie, is an example of a digital human, tasked with educating people on coronavirus. She is a chatbot designed as a free public health

osoz world

advisor updating on the latest news and guidance, while providing real-time advice on how to stay safe, based on trusted information. Using artificial intelligence means that people can get access to thousands of trusted answers quickly.

Digital humans are ‘always-on,’ regardless of demand, and can be accessed on any channel and at any time. The use of chatbots helps to relieve pressure from the fragile health system infrastructure in the time of the pandemic.

Data donors: Building on people’s power and wisdom of the crowd studies have quickly been designed to capture the symptoms and the lived experience of people during the time of the outbreak. Concrete examples include FasterThanCorona in Europe and Beatcovid19 in Australia. By asking people to donate personal data and time to the common good, these studies aim to provide new insights about the coronavirus by tracking the development of the outbreak while at the same time guiding people to sources of trustworthy information such as official corona websites and hotlines.

Previously, digitization was pulled by the digital stakeholders; now, there is a push from health professionals and patients to use digital means to protect health. The rapid transformation towards digitization of health shows that digital health literacy is essential for saving time, costs, and lives.

Yet, it still requires a dignified and systematic approach from the public and

» Previously driven by digital stakeholders, now health professionals and patients use digitalization to protect health.« private sector to match people’s health literacy needs by making information immediately accessible, understandable, and applicable. While serving the public good in the name of the coronavirus outbreak, the challenges remain on how we safeguard the data protection, include the most vulnerable in our societies, and engage people in behavioral change such

as keeping physical distance, staying at home, and washing hands. The ‘infodemic’ on the Internet poses a severe threat to people’s health and safety when it comes to the spread of fake news. By spreading the word, not the virus, we can empower people with health literacy to beat coronavirus in their local communities as well as in their digital communities. 

Sophie is a chatbot designed as a free public health advisor updating on the latest news and guidance, while providing real-time advice on how to stay safe, based on trusted information.

Brace for impact Five years ago, Bill Gates warned us in a Ted Talk that the threat to human health would come from germs such as the coronavirus. He urged the global community to prepare for the ‘germ war’. In contrast to the threat of war, where most countries have the military in place, Bill Gates explained that in the case of a contagious epidemic, his research had shown that we do not have a functional system in place to battle it. Indeed, he was right.

At this stage, where the world actually suffers from a spread of the coronavirus and we are bracing for impact; it seems we are ‘building the car while riding’.

Much is developed from scratch and not

all new developments to inform and reach the public are based on health literacy principles. Unfortunately.

Never has the need for health literacy been so visible as in these times. Health communication has become an essential part of the news coverage, of people’s lives, and of society at large. We redesign shops, schools, workplaces and parks with signage, protection shields and distance measurements. We change behaviour towards basic prevention and hygiene and stay at home to minimize the spread of the outbreak. We ask people to understand graphs to flatten the curve; medical terms to understand the virus

and public health over personal freedom of choice. Health literacy is an essential key to ensure that the transformation happens in a way that people can follow and apply to.

It is time for us as health literacy experts to rise and shine. To help our colleagues to get the communication tailored and target to the relevant groups, design services so the patient journey makes sense, and engage communities in empowering activities to protect themselves and their neighbours. Health literacy proficiency should be an essential skill in any preparedness system we put in place now and in the future. 

OSOZ Polska 4/2020

47

osoz world

World After Lockdown Or How We Got Used To Digital Technologies The current situation makes us aware that investment in health care and science means investment in economic development. Or that, sometimes, meeting your doctor online is not enough. It is a time for undertaking major testing of new technologies. What will come of it?

A scientific renaissance Coronavirus has surprised the world. Yet epidemiologists have been saying for many years that it is not a case of ‘if’ but ‘when.’ The relatively mild swine fever pandemic or SARS were more like demonstration versions. The Spanish flu, a lesson in contemporary history, was long forgotten. The potential scenarios for a

48

OSOZ Polska 4/2020

pandemic were left abandoned in a dusty drawer, all from a lack of interest.

The number of patients suffering from medically known diseases did not change dramatically, meaning there was no need to implement fast, bold changes. To a certain extent, we were used to the statistics on the number of deaths caused by cancer, flu complications, cardiovascu-

lar diseases, or diabetes, assuming that they were a part of reality and the price of human development. We stopped being shocked by the numbers printed on the front pages of newspapers, on the occasion of the next ‘world day of illness X. But suddenly, the coronavirus has become a threat to us all. It is no longer an abstract disease, affecting a small group of people.

Finally, the politicians have listened to the virologists, although far too late, and implemented restrictions painful for society and the economy. The economic costs to COVID-19 are enormous, and yet they are also the delayed costs of neglect regarding investments in health security. Even the world’s richest and most

osoz world

advanced systems of health care were not prepared for a scenario like this.

Similarly to mortality from other diseases, inequalities at the national level are enormous. Coronavirus is like a litmus test for health care. It reminds us of its weaknesses, which are unfortunately measured in patients’ tragedies. And in the future, it should remind us that protecting fundamental values, including health, requires increased attention and funding. Investments in health care and scientific development pay us back many times over, even when the results are visible years later. The applause for the employees of healthcare services should be replaced with applause for a policy that appreciates the work of doctors and nurses as well as medical technologies and science.

Intensive course of new technologies As a side effect, the COVID-19 pandemic speeds up the development and implementation of digital technologies that will shape the world after the epidemic. It’s like an accelerated journey to the future. Lockdown forced societies to change their habits. We become aware that, during our social isolation, new technologies allow us to see our families, shop, talk to a doctor, order medicines, exercise, and even estimate the risk of contracting the coronavirus. It is better to pay by card in stores

» Technological acceleration will shape the world after the pandemic.« because we limit the transmission of viruses in this way. Many people have begun working at home, as productively as at the office, communicating with their co-workers by Skype. Smartphones have become our window to the world. We can observe the information about the spread of the virus on interactive maps, which are updated in real-time. Many people have created accounts in online stores, because they have no other choice, and they have become willing to shop with one click. Even our homes, with an exercise mat and a mobile app, replace the gym. We find it is also possible to do sport for free, and that it is quite pleasant to jog out in the open air. Streaming platforms, such as Netflix, have replaced visits to the now-closed cinemas.

Since the doors to the outpatient clinics and doctors’ offices closed, teleconsultations have proved to be useful. People have started to buy or order medicines at online pharmacies more often – they fear they will not be able to get them due to shortages. Many of us have started to

use apps that initially assess their health condition (triage). Finally, millions of citizens, so far reluctant to use technology, have learned about the existence of such solutions like mobile apps, telemedicine, or online pharmacies.

Why haven’t we used solutions like telehealth before? The arguments that certain things are cheaper and more convenient could not change old habits.

Many people feared it was too complicated, strange, bizarre, or that they did not know how it worked. And that it was not necessary, because one could or should go to the doctor. Last but not least, data protection has become an argument that killed all innovative digital initiatives.

The pandemic has forced society to leave its comfort zone and experience new things. New habits related to the use of digital health technologies, and not only, are currently emerging. Of course, it would be better if such a lesson was not required. However, it has become a reality and will change the views of contemporary generations. 

reklama

IT i Zdrowie

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku Nowości e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe

www.facebook.com/ITiZdrowie OSOZ Polska 4/2020

49

systemy i sprz ę t

Bezdotykowa recepta pomaga ograniczyć ryzyko zakażenia drogą kropelkową Firma Kamsoft udostępniła bezdotykową receptę, która wspiera walkę z koronawirusem. Dzięki niej pacjenci poprzez smartfon mogą przekazać dane niezbędne do realizacji e-recepty w formie kodu QR wygenerowanego w aplikacji VISIMED. W ten sposób ogranicza się konieczność bezpośredniej rozmowy, a tym samym zmniejsza ryzyko zakażenia koronawirusem drogą kropelkową. Funkcjonalność dostępna jest bezpłatnie we wszystkich aptekach pracujących w systemie KS-AOW. Zaktualizowana wersja systemu aptecznego pozwala na wykorzystanie aplikacji VisiMed do przekazywania kodów do e-Recept wprost z ekranu smartfona. Nie ma więc konieczności ustnego przekazywania numeru PIN e-recepty oraz numeru PESEL pacjenta. W ten sposób dbamy o zdrowie, a także bezpieczeństwo danych pacjenta.

– Wprowadzone rozwiązanie pozwala na realizację recepty bez konieczności dotykania wydruków informacyjnych lub ustnego przekazywania informacji. Wystarczy, że farmaceuta zeskanuje kod zaprezentowany na telefonie, a e-recepta automatycznie pojawi się na ekranie w systemie aptecznym. To kolejny sposób, który pozwala wyeliminować bezpośredni kon-

Rozwiązanie jest znacznym » �������������������������� ułatwieniem dla aptek obsługujących obecnie pacjentów przez okienko apteczne lub szybę.«

takt, a tym samym zmniejszyć ryzyko zakażenia się koronawirusem – mówi mgr. farm. Magdalena Cholewka-Stafińska, z firmy KAMSOFT. Rozwiązanie jest również znacznym ułatwieniem dla aptek, ponieważ spora część z nich obsługuje obecnie pacjentów przez okienko apteczne lub szybę, co znacznie utrudnia komunikację.

Realizując receptę przez Kod QR, ten problem jest praktycznie wyeliminowany.

Pacjenci mogą skorzystać z tej funkcjonalności za pośrednictwem bezpłatnej aplikacji VISIMED, którą można pobrać ze sklepów Google Play lub App Store. Po zainstalowaniu i uruchomieniu aplikacji należy kliknąć w pole recepty, a następnie wpisać kod dostępowy e-recepty (PIN) oraz numer PESEL. Po akceptacji, zostanie wygenerowany kod QR, który umożliwi odbiór leków w aptece. Co ważne, w ten sposób można wygenerować kody również dla swoich bliskich, którym planujemy zakupić leki.

Aby wesprzeć apteki w informowaniu pacjentów o tym rozwiązaniu dostępne są także gotowe do wydrukowania plakaty.

Apteki mogą je pobrać wprost z systemu aptecznego. 

Poinformuj pacjentów!

Wytnij plakat i powieś w swojej placówce 50

OSOZ Polska 4/2020

KtoMaLek SprawdĹş, w ktĂłrej aptece w okolicy dostaniesz potrzebny lek

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

54

FELIETON Geografia aptek w Polsce

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (marzec 2020)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (marzec 2020)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (marzec 2020)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki stosowane w cukrzycy

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Geografia aptek w Polsce Począwszy od przemian ustrojowych w 1988 roku liczba aptek w Polsce systematycznie wzrastała, aby osiągnąć swoje maksimum – niemal 15 tys.

– w 2017 roku. Od tego czasu ich liczba systematycznie maleje.

Dr Marek Gembal Dyrektor ds. Współpracy z Aptekami, PEX PharmaSequence Sp. z o.o.

W styczniu 2020 roku mieliśmy już tylko 13,8 tys. aptek w porównaniu do 14,4 tys. w styczniu 2019. Jednocześnie w tym okresie następowały przeobrażenia w strukturze własnościowej oraz postępował proces tak zwanej integracji poziomej aptek, czyli tworzenia sieci o różnym charakterze. Aby dobrze przeanalizować te zmiany w poszczególnych segmentach, podzieliliśmy apteki na cztery grupy: apteki indywidualne (zwane skrótowo w dalszej części jako IND), mini-sieci złożone z 2 do 4 aptek, sieci aptek powiązanych kapitałowo lub działających razem na podstawie umów franczyzowych, liczące powyżej 5 aptek (zwane dalej SIF). Ostatnią grupą są tzw. „afiliacje pozakapitałowe” (skrótowo APK). Pod tym pojęciem rozumiemy grupy aptek działające razem jako sieci

54

OSOZ Polska 4/2020

wirtualne złożone z pojedynczych aptek lub małych sieci – bez powiązań kapitałowych.

Na opisany powyżej spadek całkowitej liczby aptek w 2019 r. w największym stopniu wpłynęło zmniejszenie się liczby aptek indywidualnych oraz aptek wchodzących w skład małych sieci (odpowiednio o 575 i 357 aptek). W tym samym okresie liczba aptek z segmentu SIF wzrosła o 258. W rezultacie tych zmian, po raz pierwszy w historii ostatnich 30 lat apteki grupy SIF stanowią obecnie już ponad połowę wszystkich aptek w Polsce. Apteki indywidualne i małe sieci stanowią łącznie tylko 38% aptek, a liczba aptek z grupy APK nie uległa w tym okresie większym zmianom.

Tak jak często bywa z danymi statystycznymi, opisywanie sytuacji aptek przez podawanie wartości średnich na poziomie narodowym ma swoje ograniczenia polegające na „wrzucaniu do jednego worka” aptek działających na tere-

nach o odrębnej specyfice. Rynek wielkomiejski różni się radykalnie od rynku aptek małych miast i wsi.

W dużych miastach odległość aptek od siebie jest tak mała, że pacjent ma pełną swobodę wyboru apteki w oparciu o preferowane przez siebie kryteria, takie jak: ceny, szerokość asortymentu, pewność nabycia poszukiwanego leku, jakość obsługi, dobre relacje z personelem apteki. Z punktu widzenia ekonomii, rynek wielkomiejski jest rynkiem o dużej wartości i koncentracji, dlatego też jest szczególnie atrakcyjny dla aptek wszystkich kategorii. Operujące na rynkach miejskich duże sieci, zwłaszcza te powiązane z hurtowniami leków, osiągają dodatkowe korzyści wynikające z możliwości obniżania kosztów logistycznych. Bliskość aptek pozwala te koszty ograniczać. Dodatkowo, lokalizacja aptek sieci w niedużej odległości daje większy komfort w zarządzaniu personelem, zastępstwami w okresie urlopów itp.

W dużych miejscowościach łatwiej jest też pozyskać pracowników (choć równie łatwo jest ich stracić na rzecz konkurencji). Z drugiej strony, duża liczba aptek zlokalizowanych blisko siebie stwarza dużą presję konkurencyjną, wymusza konieczność skutecznego zarządzania

MONITOR ZDROWOTNY

cenami i kategoriami tak, aby zachowując pacjentów, nie tracić rentowności.

W małych miejscowościach rynek wydaje się być mniej konkurencyjny ze względu na mniejszą liczbę aptek, ale ceną za to jest także mniejsza liczba pacjentów o czym będzie więcej w dalszej części tego tekstu. W takich miejscowościach często utrzymują mocną pozycję małe sieci i apteki indywidualne, które w skali lokalnej są w stanie skutecznie konkurować z dużymi sieciami.

Zwłaszcza małe sieci coraz częściej skuteczniej łączą aktywne zarządzanie marżą z korzyściami płynącymi z posiadania lokalnej, dobrze postrzeganej, przyjaznej dla pacjentów marki. Widać to dobrze po rosnącej liczbie takich małych sieci, które aktywnie korzystają z raportów firm badawczych takich jak PEX PS do kreowania swoich relacji z producentami lub zarządzaniem marżą na poziomie mikrorynków.

Jeszcze bardziej odmienną specyfikę mają apteki i punkty apteczne (analizujemy je razem) zlokalizowane na wsiach.

W tych warunkach wartość rynku lokalnego jest zwykle niewielka, ale za to konkurencja też jest nieduża, a dodatkowo – w przypadku punktów aptecznych – koszty działalności są znacznie niższe.

Tak więc każdy z tych rynków ma swoją specyfikę, a apteki spotykają się z innymi problemami. Spójrzmy zatem na rynek aptek polskich przez pryzmat takiego właśnie podziału. W dalszej części tego opracowania analizujemy oddzielnie rynek aptek wiejskich oraz aptek zlokalizowanych w miastach z podziałem na segmenty uwzględniające ich wielkość.

Liczbowo, największą część polskiego rynku aptek stanowią apteki (i punkty apteczne) wiejskie – aż 23% wszystkich aptek w Polsce. Apteki w miastach powyżej 500 tys. mieszkańców stanowią zaledwie 13% wszystkich aptek Jak wiadomo, jednym z głównych czynników kształtujących rentowność apteki jest liczba jej pacjentów. Liczba pacjentów jest pochodną liczby mieszkańców przypadających na jedną aptekę na danym obszarze. Spójrzmy zatem jak wygląda ten wskaźnik w segmentach ośrodków miejskich o różnej wielkości.

Najwięcej mieszkańców (niemal 2,8 tys.) na jedną aptekę znajduje się w miastach w przedziale między 100 a 200 tys. ludności. Różnice w tych wartościach między miastami od 50 tys. do tych powyżej 500 tys. mieszkańców są już nieduże. W przedziale od miast najmniejszych (poniżej 5 tys.) do granicy

Struktura aptek – Polska, styczeń 2020 r.

1411

2741 7174

2439

APK IND mini sieci (2–4 apteki) SiF

Apteki – lokalizacja wg wielkości miast (tys. mieszkańców)

12,72% 23,13% 9,17% 8,00%

6,67% 5,90%

9,10%

10,95% 14,36%

wiejskie do 5 5–10 10–20 20–50 50–100 100–200 200–500 powyżej 500

Liczba mieszkańców na aptekę a wielkość miasta (tys. mieszk.)

3000

2782 2567

2489

2500

2521

2150 2000

1616

1775

1500

1131 1000 500 0

do 5

5-10

10-20

20-50

50-100

100-200

200-500 pow. 500

OSOZ Polska 4/2020

55

MONITOR ZDROWOTNY

56

OSOZ Polska 4/2020

Struktura własności aptek a wielkość miasta (tys. mieszk.) pow. 500

7%

16%

13%

200-500

10%

100-200

8%

16%

50-100

10%

12%

20-50

9%

14%

13%

5-10

13%

do 5

13%

wiejskie

15%

13%

10-20

59%

13%

66%

13%

65%

12%

64%

15%

18%

19%

55%

18%

25%

11%

0%

64%

50% 22%

33% 10%

20%

40% 27%

30%

40%

50%

60%

28% 70%

80%

90%

100%

APK IND mini sieci (2–4 apteki) SiF

Liczba aptek w 2019 i 2020 r.

4000 3500

3182

3356

3000 2500

1975 2111 1506 1565

2000 1500

918 916 812 834

1000

1750 1341 1261 1252 1297 1100 1153

1865

500 0

wiejskie

do 5

5-10

10-20

20-50

50-100

100-200 200-500 pow. 500

liczba aptek (tys.) 2020 r. liczba aptek (tys.) 2019 r.

stało ograniczone zagrożenie możliwością otwierania nowych aptek. Z naszej codziennej praktyki wynika, że coraz częściej te małe, lokalne sieci przy współpracy z PEX PS skutecznie korzystają z nowoczesnych metod zarządzania relacjami z dostawcami, a szczegól-

Wykresy mówią same za siebie. Ilość aptek spada.

Dotyczy to także marca – okresu, w którym epidemia tak bardzo zmieniła sposób naszego życia i prowadzenia biznesu. Wykres obrazuje spadek liczby aptek w czasie. 

nie możliwościami jakie niesie zarządzaniem kategorią lub zarządzanie marżą na mikro-rynkach w bezpośrednim otoczeniu apteki.  Źródło informacji: baza aptek PEX – DOBA, reprezentatywny panel apteczny PEX/ABD.

15 500

liczba aptek

15 000

14 500 Wejście w życie ADA 14 000

13 654

13 500

13 000 17 20 05 17 20 - 07 17 20 09 17 2 0 -1 1 18 20 -0 1 18 20 -03 18 20 05 18 20 - 07 18 20 09 18 2 0 -1 1 19 20 -0 1 19 20 -03 19 20 05 19 20 - 07 19 20 09 19 2 0 -1 1 20 20 -0 1 20 -0 3

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence Sp. z o.o.

20

50 tys. mieszkańców widać wyraźnie, że im większe miasto, tym więcej mieszkańców na jedną aptekę. Dla miast poniżej 5 tys. mieszkańców, na jedną aptekę wypada ich zaledwie nieco powyżej 1 tys., a zatem 2,5-krotnie mniej niż w największych ośrodkach. W tym kontekście nie dziwi fakt, że duże sieci inwestowały w swój wzrost głównie w dużych ośrodkach miejskich. Widać to dobrze w strukturze własnościowej aptek.

W przypadku wszystkich miast powyżej 20 tys. mieszkańców, udział aptek SIF w ogólnej liczbie aptek jest nie mniejszy niż 64%. W przypadku aptek wiejskich, udział aptek z tej grupy wynosi zaledwie 28%.

Odsetek aptek indywidualnych na terenach wiejskich przekracza 33%, a wraz z małymi sieciami daje to łącznie około 60%. W miastach powyżej 20 tys. mieszkańców apteki indywidualne, podobnie jak apteki należące do małych sieci, stanowią od 12% do 16% ich łącznej liczby. W sumie daje to tylko nieco poniżej 30%.

Apteki należące do grupy APK mają większy udział w mniejszych miejscowościach. Najmniejszy udział APK występuje w miastach powyżej 500 tys. mieszkańców.

Tak jak już wspomniano na początku tego opracowania, liczba aptek w Polsce zmniejszyła się od stycznia 2019 do stycznia 2020 o ok. 680.

Zmniejszenie się liczby aptek nastąpiło niemal we wszystkich tak zdefiniowanych segmentach. Co ciekawe, największy odsetek zamykanych aptek wystąpił w największych miastach – średnio o 5% w grupie miast powyżej 50 tys. mieszkańców. To tam bardzo często apteki indywidualne przegrywają walkę konkurencyjną z dużymi sieciami, a tym samych ich udział w rynku maleje.

Podsumowując – zmniejszanie się liczby aptek w Polsce wydaje się być trwałym trendem w dającej się przewidzieć perspektywie. Proces ten w skali całego kraju dotyka w większym stopniu apteki indywidualne i małe sieci. W rezultacie, sytuacja dużych sieci ulega w największych miastach dalszemu wzmocnieniu. Apteki indywidualne i małe sieci są mniej narażone na działanie konkurencji w mniejszych miejscowościach, gdzie mają możliwość wykorzystania atutu silnej lokalnej marki i bliskich relacji z pacjentami. Ta sytuacja uległa dalszemu wzmocnieniu od czasu wejścia ograniczeń wynikających z prawa „apteki dla aptekarza”, gdy zo-

MONITOR ZDROWOTNY

R a nkingi P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Marzec 2020 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w marcu 2020

1

POLPHARMA

2

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

PRADAXA

3

NEOPARIN

LEKI NA RECEPTĘ

3

KRKA

4

ADAMED

5

BAYER

6

SANOFI

7

SANDOZ

8

BAUSCH HEALTH

9

BERLIN-CHEMIE

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

USP ZDROWIE

2

POLPHARMA

3

GLAXOSMITHKLINE

4

AFLOFARM

5

HASCO - LEK

6

SANOFI

7

RECKITT BENCKISER TEVA

9

SCHULKE & MAYR

10

PROCTER & GAMBLE

4

FOSTEX

5

BISOCARD

6

ELIQUIS

7

GLUCOPHAGE

8

NEBBUD

9

INS. NOVORAPID

10

ATORIS

1

IBUPROM

2

NEOSINE

NUTRICIA AFLOFARM USP ZDROWIE SIEĆ OLIMP LABS N.P.ZDROVIT OLEOFARM SYNOPTIS POLPHARMA RECKITT BENCKISER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM SANOFI IRENA ERIS ZIAJA POLPHARMA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE PIERRE FABRE NAOS GALDERMA

         

LEKI OTC

         

3

APAP

4

OCTENISEPT

5

RUTINOSCORBIN

6

GRIPEX

7

GROPRINOSIN

8

NUROFEN

9

THERAFLU

10

PYRALGINA

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON NUTRAMIGEN D-VITUM OLIMP GOLD VIT. C DICOFLOR NEOCATE RUTINACEA VITRUM NUTRIDRINK

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

8

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w marcu 2020

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA EMOLIUM LA ROCHE BIODERMA CETAPHIL DERMEDIC ELUDRIL BEPANTHEN

         

Więcej danych?

Wszystkich z Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 4/2020

57

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio logiczny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W marcu W ODNIESIENIU DO lutego

87 667 zł

108 056 zł

10 029 zł

12 203 zł

651 zł

743 zł

luty

marzec

luty

marzec

luty

marzec

23,26%

2174 zł

21,68%

20 389 zł

92 zł

14,13%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2020 I 2019

982 686 zł

999 217 zł

83 615 zł

87 716 zł

10 448 zł

9 576 zł

2019

2020

2019

2020

2019

2020

–872 zł

–8,35%

16532 zł

1,68%

4101 zł

4,90%

marzec WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 87 122 zł Opolskie 91 096 zł Warmińsko-Mazurskie 95 907 zł

Podkarpackie 9 780 zł Opolskie 10 057 zł Śląskie 10 176 zł

Podkarpackie 553 zł Opolskie 561 zł Kujawsko-Pomorskie 589 zł

Łódzkie 119 347 zł Wielkopolskie 121 427 zł Mazowieckie 127 902 zł

Wielkopolskie 13 976 zł Lubuskie 14 087 zł Mazowieckie 14 504 zł

Dolnośląskie 786 zł Lubuskie 809 zł Mazowieckie 947 zł

ROK 2019 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 810 647 zł Opolskie 825 115 zł Warmińsko-Mazurskie 890 223 zł

Opolskie 73 412 zł Świętokrzyskie 73 469 zł Śląskie 74 879 zł

Opolskie 5 794 zł Kujawsko-Pomorskie 5 917 zł Podlaskie 7 196 zł

Dolnośląskie 1 110 358 zł Wielkopolskie 1 118 875 zł Mazowieckie 1 204 064 zł

Lubuskie 97 171 zł Dolnośląskie 98 698 zł Mazowieckie 110 553 zł

Mazowieckie 11 140 zł Dolnośląskie 11 478 zł Podkarpackie 14 266 zł

marzec WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Kujawsko-Pomorskie 24 660 zł Wielkopolskie 26 436 zł Świętokrzyskie 27 625 zł

Kujawsko-Pomorskie 3 554 zł Wielkopolskie 4 043 zł Lubuskie 4 080 zł

Świętokrzyskie 163 zł Wielkopolskie 171 zł Mazowieckie 181 zł

zestawienie KOSZTY W marcu W OSTATNICH LATACH

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2015

2016

2017

2018

2019

2020

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

58

OSOZ Polska 4/2020

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio logiczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƐƏƏƏƏ

prognoza

» W marcu koszty leczenia

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ ƖƏƏƏƏ

eksplodowały. Powodem jest pandemia COVID-19.«

ѶƏƏƏƏ ƕƏƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƔƏƏƏƏ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 4/2020

59

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio logiczny

koszty, tys. zł

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców

60

dane bieżące

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

prognoza

» Koszty leczenia grypy i przeziębienia w marcu były najwyższe od lat.« Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 4/2020

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio logiczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐѵƏƏ ƐƓƏƏ

» Koszty leczenia alergii,

koszty, tys. zł

ƐƑƏƏ ƐƏƏƏ

wraz z nadejściem wiosny, powoli rosną.«

ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 4/2020

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków marzec | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO lutego

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

21,50 zł

25,45%

301 tys. zł

4420

0,34%

58 tys. zł

-0,52 zł

*

*

*

*

11,71 zł

PROGNOZA NA

czerwiec

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 4/2020

*

suplementy

INNE

*

54,36% 26,22% 9,61% 9,82%

*

*

POZIOM REFUNDACJI

24,03% 0,32%

Czerwiec to początek wakacji. Trudno dziś prognozować, jak będzie wyglądała sprzedaż leków, ze względu na aktualną sytuację epidemiczną.

Podejmując jednak próbę prognozowania, szacujemy, że w czerwcu obrót średniej apteki wyniesie 222,5 tys. zł.

Obrót statystycznej apteki w marcu 2020 roku wyniósł 301 tys. zł. W porównaniu z lutym 2020 roku był o 58 tys. zł wyższy (+23,9%). Jednocześnie był o 85,5 tys. zł wyższy (+39,7%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 4,1 mld zł. Oznacza to wzrost o 778,6 mln zł (+23,3%) w stosunku do lutego 2020 roku oraz wzrost o 1 023 mln zł (+33,0%) w stosunku do marca 2019 roku. Udział refundacji stanowił 24,03% (+0,33 p.p. w porównaniu z lutym 2020) obrotu aptecznego i wyniósł 961 mln zł (+25,0%).

Obrót w statystycznej aptece w 2020 roku wyniesie 2,88 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 10,1% (+265,5 tys. zł) oraz wzrost o 24,3% (+563,0 tys. zł) w stosunku do 2018 roku. Rynek farma-

62

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

68,10 zł

110

ceutyczny osiągnie wartość 39,4 mld zł. To odpowiednio o 2,2 mld zł więcej (+5,9%) niż w 2019 roku oraz o 4,8 mld zł więcej (+13,8%) niż w 2018 roku.

Wartość refundacji wyniesie 10 mld zł, co będzie stanowiło 25,39% całkowitego obrotu aptecznego.

W marcu sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 96,9 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 61,9 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 140,5 tys. zł. W porównaniu z lutym 2020 roku, dla wszystkich kategorii zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 19,9 tys. zł (+8,0%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 7,9 tys. zł

(+14,7%), z kolei dla sprzedaży odręcznej wzrost wyniósł 30,1 tys. (+27,2%).

Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,3 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 848 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,9 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym była środa (13 121 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (11 020 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 2 101 zł.` W marcu 2020 roku w stosunku do lutego 2020 roku największy wzrost sprzedaży zanotowaliśmy w przypadku leków na układ sercowo-naczyniowy, produktów na centralny układ nerwowy oraz produktów dermatologicznych. W żad-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

nej z badanych grup nie zanotowaliśmy spadku wartości sprzedaży. Najmniejszy wzrost zanotowaliśmy w przypadku leków przeciwpasożytniczych oraz produktów na narządy zmysłów.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów na układ sercowo-naczyniowy, leków przeciwzakaźnych oraz produktów na centralny układ nerwowy. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy.

W marcu średnia marża apteczna wyniosła 25,45%. To o 0,34 p.p. więcej niż w lutym 2020 roku oraz o 0,67 p.p. więcej niż w marcu 2019 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 19,83% (+0,75 p.p. w stosunku do lutego 2020), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,38% (–0,6 p.p. w stosunku do lutego 2020), natomiast dla produktów OTC – 29,97% (+0,63 p.p. w stosunku do lutego 2020 roku).

W 2020 roku marża apteczna wyniesie 24,48%. Będzie to odpowiednio o 0,22 p.p. mniej niż w 2019 roku oraz o 0,53 p.p. mniej niż w 2018 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 19,14% (–0,07 p.p. w stosunku do 2019 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 20,49% (–0,7 p.p. w stosunku do 2019 roku), a dla produktów OTC – 27,86% (–1,2 p.p. w stosunku do 2019 roku). Średnia cena za opakowanie leku w marcu 2020 roku wyniosła 21,50 zł.

Cena ta w porównaniu do lutego 2020 roku spadła o 52 grosze. Porównując ją do ceny z marca 2019 obserwujemy wzrost ceny o 0,18 zł. W porównaniu z lutym 2020 roku, w przypadku leków na receptę pełnopłatną zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży (27,57 zł – wzrost o 0,05%). W pozostałych dwóch kategoriach zanotowaliśmy spadek średniej ceny. Średnia cena za opakowanie leków wydawanych bez recepty wyniosła 16,62 zł (–0,54 zł). Dla leków sprzedawanych na recepty refundowane średnia cena sprzedaży spadła do poziomu 28,83 zł (–0,35 zł).

W marcu statystyczną aptekę odwiedziło 4 420 pacjentów (wzrost o 110-ciu pacjentów w stosunku do lutego 2020).

3 690 osób zakupiło produkty OTC, 1 010 – leki refundowane, a 890 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2020

marzec 2019

ƑƏƏƏƏ ƐƕƔƏƏ ƐƔƏƏƏ ƐƑƔƏƏ ƐƏƏƏƏ ƕƔƏƏ ƔƏƏƏ ƑƔƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɣ

Ɠ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach marca – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2020

marzec 2019

ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 3,47% i hormony płciowe układ 10,35% oddechowy

5,23% układ mięśniowo-szkieletowy 12,68% przewód pokarm. i metabolizm

1,77% narządy zmysłów 4,31% leki przeciwzakaźne 0,26% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,36% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 4,94% krew i układ krwiotwórczy

12,66% układ sercowo-naczyniowy

1,04% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,23% dermatologia varia 10,89% 11,95% centralny układ nerwowy

nieokreślona 15,86%

OSOZ Polska 4/2020

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2007–2020 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23% 22%

I

II

III

IV

I

II

2007

III

IV

I

II

2008

III

IV

I

II

2009

III

IV

I

II

2010

III

IV

I

II

2011

III

IV

I

2012

II

III

IV

I

2013

II

III

IV

I

2014

II

III

IV

I

2015

II

III

IV

I

II

2016

III

IV

I

2017

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2019–2020

II

III

IV

I

2018

II

III

IV

2019

zapłata pacjenta

I 2020

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

ƐƔķƖ ƐƔķѶƓ ƐƔķѶƓ ƐƔķƕѶ ƐƔķѶƕ ƐѵķƏƒ ƐѵķƑƓ ƐѵķƑƖ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ

ƐƔķѶƒ ƐƔķѶ ƐƏ Ɣ ƔķƏƓ

ƔķƑ

ƔķƓƑ

ƔķƔƖ

Ɣķƕѵ

Ɣķѵƒ

ƔķѶѶ

ƔķѵƓ

Ɣķƒƕ

ƔķѵƑ

ƔķƔƕ

Ɣķƒƕ

ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ə

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƑƏƐƖ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƏ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2019–2020 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķѵ

ƕķƒѶ

ƕķƓѶ

ƕķƔѶ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƑƐ

ƕķƒƑ

ƕķƓƑ

ƕķƓƓ

ƕķƓƔ

ƕķƒƔ

ƕķѵƔ

ƕķƓƔ

refundacja

ƕķƔƔ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƏķƑƔ ƑƏķƕƓ ƑƏķѶƑ ƑƏķƖƓ ƑƏķѶƓ ƑƐķƏƔ ƑƏķƖ ƑƏķƕƔ ƑƐķƏƖ ƑƐķƑƕ ƑƐķƑƑ ƑƐķƒƔ ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƐƖ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƏ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2007–2020 4600 4400 4200 4000 3800 3600 3400 3200 3000

I

II

III

2007

64

OSOZ Polska 4/2020

IV

I

II

III

2008

IV

I

II

III

2009

IV

I

II

III

2010

IV

I

II

III

2011

IV

I

II

III

2012

IV

I

II

III

2013

IV

I

II

III

2014

IV

I

II

III

2015

IV

I

II

III

2016

IV

I

II

III

2017

IV

I

II

III

2018

IV

I

II

III

2019

IV

I 2020

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w marcu ƐѶ Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

w drugim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 8 a 14 marca. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 1 356 osób. Kolejnym w rankingu tygodniem był 1–7 marca (1130 osób), 15–21 marca (893 osoby) i 22–28 marca (767 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 10.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 68,10 zł. To o 11,72 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 10,32 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2019. Z kwoty tej 51,14 zł zapłacił pacjent, a 16,36 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z lutym 2020 wzrosła o 22,4%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 20,3% (+8,72 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 95,91 zł (z czego 25,13 zł to zapłata pacjenta, a 70,78 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 69,53 zł, a dla produktów OTC – 38,08 zł.

W 2020 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 60,08 zł. Z kwoty tej 44,83 zł zapłaci pacjent, a 15,26 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 67,65 zł, produktów OTC – 31,53 zł, a leków refundowanych – 97,19 zł (z czego 24,69 zł to zapłata pacjenta, a 72,50 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2020

marzec 2019

ƑƔƏ ƑƑƔ ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2020

marzec 2019

ƐƓƏƏ ƐƑƏƏ

» W marcu statystyczną aptekę odwiedziło 4 420 pacjentów.«

ƐƏƏƏ ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛŋƕ l-u1-

ѶŋƐƓ l-u1-

ƐƔŋƑƐ l-u1-

ƑƑŋƑѶ l-u1-

ƑƖŋƒƐl-u1-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

marzec 2020

marzec 2019

marzec 2020

marzec 2019

163 612

122 943

54,36%

57,05%

Lek - OTC

78 908

49 924

26,22%

23,17%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

28 924

20 458

9,61%

9,49%

Pozostałe

29 556

22 174

9,82%

10,29%

Lek - RX

OSOZ Polska 4/2020

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za marzec 2020 marzec 2020

zmiana w stosunku do (%) lutego 2020

stycznia 2020

zmiana w stosunku do (liczbowo)

marca 2019

lutego 2020

stycznia 2020

marca 2019

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

301,0

23,9%

21,9%

39,7%

58,0

54,0

85,5

cały rynek apteczny

4 126 710

23,3%

20,6%

33,0%

778 656,0

703 537,0

1 023 294,5

statystyczna apteka

96,9

25,9%

21,1%

31,8%

19,9

16,9

23,4

cały rynek apteczny

1 328 035

25,3%

19,8%

25,5%

268 168,8

219 929,2

269 443,7

statystyczna apteka

61,9

14,7%

11,6%

30,4%

7,9

6,4

14,4

cały rynek apteczny

848 416

14,1%

10,4%

24,1%

104 803,5

79 726,5

164 814,9

statystyczna apteka

140,5

27,2%

28,4%

51,1%

30,1

31,1

47,5

cały rynek apteczny

1 926 611

26,6%

27,0%

43,8%

404 858,9

409 577,6

587 059,2

statystyczna apteka

72,3

25,6%

20,3%

32,0%

14,7

12,2

17,5

cały rynek apteczny

991 629

25,0%

19,0%

25,6%

198 024,1

158 319,3

202 260,1

w całkowitym obrocie

24,03%

1,4%

-1,3%

-5,5%

0,0

0,0

0,0

w sprzedaży refundowanej

73,80%

0,0%

-0,1%

0,3%

0,0

0,0

0,0

ogółem

21,50 zł

-2,4%

-2,1%

0,9%

-0,5

-0,5

0,2

dla leków z list refundacyjnych

28,83 zł

-1,2%

1,0%

1,9%

-0,4

0,3

0,5

dla leków z recept pełnopłatnych

27,57 zł

0,0%

1,1%

6,7%

0,0

0,3

1,7

dla produktów bez recepty (OTC)

16,62 zł

-3,1%

-3,1%

1,3%

-0,5

-0,5

0,2

Liczba pacjentów w aptece

4 420

2,6%

1,4%

18,5%

110,0

60,0

690,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

1 010

6,3%

3,1%

36,5%

60,0

30,0

270,0

890

2,3%

0,0%

17,1%

20,0

0,0

130,0

3 690

4,5%

4,2%

18,6%

160,0

150,0

580,0

ogółem

25,45%

1,4%

2,9%

2,7%

0,0

0,0

0,0

dla leków z list refundacyjnych

19,83%

3,9%

5,7%

4,4%

0,0

0,0

0,0

dla leków na recepty pełnopłatne

21,38%

-2,7%

2,7%

0,2%

0,0

0,0

0,0

dla sprzedaży odręcznej

29,97%

2,1%

2,9%

1,5%

0,0

0,0

0,0

Wartość sprzedaży na pacjenta

68,10 zł

20,8%

20,2%

17,9%

11,7

11,4

10,3

Wartość zapłaty przez pacjenta

51,74 zł

20,3%

20,7%

20,1%

8,7

8,9

8,7

Wartość dopłaty refundatora

16,36 zł

22,4%

18,7%

11,4%

3,0

2,6

1,7

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

95,91 zł

18,4%

17,6%

-3,5%

14,9

14,3

-3,4

Wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

25,13 zł

18,5%

17,9%

-4,3%

3,9

3,8

-1,1

Wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

70,78 zł

18,4%

17,4%

-3,1%

11,0

10,5

-2,3

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

69,53 zł

12,1%

11,6%

11,3%

7,5

7,2

7,1

Wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

38,08 zł

21,7%

23,2%

27,3%

6,8

7,2

8,2

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania

Liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne) Liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) Średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2020: 2 883 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 9 do 11%

66

OSOZ Polska 4/2020

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do marca 2020 2020

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2019

2019

2018

2020

2018

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2019

2019

2018

2018

2 883,0

10,1%

24,3%

265,5

563,0

791,0

21,2%

34,3%

138,5

202,0

39 364 107,0

5,9%

13,8%

2 191 889,5

4 781 013,0

10 897 937,0

15,2%

22,5%

1 435 582,0

2 002 270,0

963,1

8,0%

17,9%

71,6

146,2

253,7

16,6%

26,7%

36,1

53,5

13 148 741,6

3,9%

8,0%

488 759,2

971 007,5

3 496 005,8

10,8%

15,6%

340 498,9

471 823,0

644,8

10,2%

28,0%

59,7

141,1

171,3

21,5%

37,7%

30,3

46,9

8 803 783,3

6,0%

17,2%

496 335,2

1 294 667,1

2 360 717,8

15,4%

25,6%

315 663,5

481 874,4

1 250,6

11,6%

27,4%

129,7

268,7

360,4

24,7%

38,5%

71,5

100,3

17 076 618,4

7,3%

16,7%

1 157 663,2

2 442 043,7

4 965 397,9

18,5%

26,4%

774 422,4

1 036 080,6

732,0

9,4%

22,2%

63,1

132,8

190,1

17,6%

31,9%

28,5

45,9

9 992 962,9

5,2%

11,9%

495 353,1

1 061 266,9

2 618 544,0

11,7%

20,3%

275 273,8

441 990,3

0,3

-0,6%

-1,7%

0,0

0,0

0,2

-0,5%

-1,8%

0,0

0,0

0,7

0,9%

3,0%

0,0

0,0

0,7

1,5%

3,2%

0,0

0,0

21,5

1,0%

3,0%

0,2

0,6

21,4

1,4%

5,4%

0,30

1,09

29,6

2,9%

5,8%

0,8

1,6

28,8

2,4%

3,5%

0,68

0,98

27,4

2,0%

8,0%

0,5

2,0

27,6

6,8%

11,4%

1,74

2,83

16,7

-2,4%

5,5%

-0,4

0,9

16,6

2,1%

7,1%

0,34

1,11

47 982,2

2,7%

9,5%

1 272,2

4 172,2

13 090,0

10,7%

14,4%

1 270,0

1 650,0

9 909,5

5,0%

15,4%

469,5

1 319,5

2 940,0

26,7%

32,4%

620,0

720,0

9 530,9

-0,5%

6,5%

-49,1

580,9

2 650,0

12,3%

13,7%

290,0

320,0

39 666,4

2,7%

8,7%

1 056,4

3 166,4

10 760,0

8,5%

11,5%

840,0

1 110,0

0,2

-0,9%

-2,1%

0,0

0,0

0,3

1,2%

-0,8%

0,0

0,0

0,2

-0,4%

2,5%

0,0

0,0

0,2

2,4%

2,8%

0,0

0,0

0,2

-3,3%

-10,5%

0,0

0,0

0,2

3,3%

-10,5%

0,0

0,0

0,3

-4,1%

-5,6%

0,0

0,0

0,3

-0,8%

0,1%

0,0

0,0

60,08 zł

7,2%

13,5%

4,0

7,1

60,43 zł

12,1%

17,2%

6,5

8,9

44,83 zł

7,5%

14,1%

3,1

5,6

45,91 zł

12,2%

18,0%

5,0

7,0

15,26 zł

6,5%

11,5%

0,9

1,6

14,52 zł

11,5%

14,6%

1,5

1,9

97,19 zł

2,9%

2,2%

2,8

2,1

86,31 zł

-5,4%

-5,2%

-5,0

-4,8

24,69 zł

0,2%

-5,8%

0,0

-1,5

22,59 zł

-9,3%

-13,1%

-2,3

-3,4

72,50 zł

3,9%

5,2%

2,7

3,6

63,72 zł

-4,0%

-2,1%

-2,7

-1,4

67,65 zł

10,8%

20,2%

6,6

11,4

64,65 zł

10,0%

24,3%

5,9

12,6

31,53 zł

8,6%

17,2%

2,5

4,6

33,50 zł

15,8%

23,8%

4,6

6,4

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2020: 39,4 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2019)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2019)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 10 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 5 do 7% (w stosunku do roku 2019)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 4 do 6% (w stosunku do roku 2019)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 4/2020

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

816,80

0,07

46946,42

0,16

10944,67

0,05

36001,75

0,50

0,23

0,77

1522,52

30,83

57,48

2. U-30

567,65

0,05

24176,85

0,08

9919,73

0,04

14257,11

0,20

0,41

0,59

974,52

24,81

42,59

3. U-50

281,60

0,02

7245,73

0,02

4161,77

0,02

3083,96

0,04

0,57

0,43

369,14

19,63

25,73

4. U-BEZPŁATNY

26,34

0,00

2270,90

0,01

170,08

0,00

2100,81

0,03

0,07

0,93

74,86

30,34

86,21

5. INWALIDA WOJENNY

14,55

0,00

898,01

0,00

0,84

0,00

897,17

0,01

0,00

1,00

27,78

32,33

61,73

0,21

0,00

6,62

0,00

1,07

0,00

5,56

0,00

0,16

0,84

0,34

19,24

31,11

13,18

0,00

403,66

0,00

68,71

0,00

334,96

0,00

0,17

0,83

21,53

18,75

30,62

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

1,00

0,00

16,77

24,49

295,25

0,03

14030,10

0,05

13,08

0,00

14017,02

0,19

0,00

1,00

528,58

26,54

47,52

3,78

0,00

887,80

0,00

97,77

0,00

790,03

0,01

0,11

0,89

8,00

110,92

234,72

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

11,36

0,00

1724,87

0,01

887,10

0,00

837,77

0,01

0,51

0,49

45,78

37,68

151,90

12. PEŁNOPŁATNE

1563,27

0,14

61883,00

0,21

61881,99

0,27

1,01

0,00

1,00

0,00

2244,00

27,58

39,59

13. ODRĘCZNA

7762,53

0,68

140526,00

0,47

140524,29

0,61

1,71

0,00

1,00

0,00

9621,56

14,61

18,10

11356,53

1,00

301000,00

1,00

228671,11

1,00

72328,89

1,00

0,76

0,24

15438,62

19,50

26,50

14. RAZEM

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

741,96

0,07

40705,15

0,15

9273,86

0,05

31431,29

0,50

0,23

0,77

1344,48

30,28

54,86

2. U-30

504,52

0,05

20608,51

0,08

8360,54

0,04

12247,96

0,19

0,41

0,59

834,23

24,70

40,85

3. U-50

288,95

0,03

7317,35

0,03

4182,74

0,02

3134,62

0,05

0,57

0,43

364,59

20,07

25,32

4. U-BEZPŁATNY

24,02

0,00

2030,29

0,01

150,67

0,00

1879,62

0,03

0,07

0,93

66,97

30,32

84,54

5. INWALIDA WOJENNY

13,34

0,00

787,30

0,00

0,95

0,00

786,35

0,01

0,00

1,00

24,24

32,48

59,03

0,20

0,00

6,20

0,00

0,98

0,00

5,22

0,00

0,16

0,84

0,33

19,03

30,76

12,11

0,00

360,82

0,00

58,59

0,00

302,23

0,00

0,16

0,84

19,12

18,87

29,78

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

1,00

0,00

15,69

24,19

261,30

0,03

11909,92

0,05

14,35

0,00

11895,58

0,19

0,00

1,00

449,13

26,52

45,58

3,67

0,00

856,51

0,00

94,71

0,00

761,80

0,01

0,11

0,89

7,58

112,94

233,38

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

11,82

0,00

1832,91

0,01

927,65

0,00

905,26

0,01

0,51

0,49

50,77

36,10

155,08

12. PEŁNOPŁATNE

1525,15

0,15

57106,33

0,22

57105,31

0,29

1,02

0,00

1,00

0,00

2079,92

27,46

37,44

13. ODRĘCZNA

6921,62

0,67

120145,33

0,46

120144,32

0,60

1,01

0,00

1,00

0,00

8020,71

14,98

17,36

10308,66

1,00

263666,67

1,00

200314,65

1,00

63352,01

1,00

0,76

0,24

13262,07

19,88

25,58

14. RAZEM

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

2019

0,18

96866

0,32

25378

0,11

71488

0,99

0,26

0,74

3527

27,46

47,97

2. Recepty pełnopłatne

1563

0,14

61883

0,21

61882

0,27

1

0,00

1,00

0,00

2244

27,58

39,59

3. Sprzedaż odręczna

7763

0,68

140526

0,47

140524

0,61

2

0,00

1,00

0,00

9622

14,61

18,10

11

0,00

1725

0,01

887

0,00

838

0,01

0,51

0,49

46

37,68

151,90

11357

1,00

301000

1,00

228671

1,00

72329

1,00

0,76

0,24

15439

19,50

26,50

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1850,07

0,18

84582,09

0,32

22137,38

0,11

62444,72

0,99

0,26

0,74

3110,67

27,19

45,72

2. Recepty pełnopłatne

1525,15

0,15

57106,33

0,22

57105,31

0,29

1,02

0,00

1,00

0,00

2079,92

27,46

37,44

3. Sprzedaż odręczna

6921,62

0,67

120145,33

0,46

120144,32

0,60

1,01

0,00

1,00

0,00

8020,71

14,98

17,36

11,82

0,00

1832,91

0,01

927,65

0,00

905,26

0,01

0,51

0,49

50,77

36,10

155,08

10308,66

1,00

263666,67

1,00

200314,65

1,00

63352,01

1,00

0,76

0,24

13262,07

19,88

25,58

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19376,90

0,17

963086,33

0,33

244664,31

0,11

718422,02

0,98

0,25

0,75

32486,63

29,65

49,70

2. Recepty pełnopłatne

18940,65

0,16

644792,11

0,22

644754,60

0,30

37,51

0,00

1,00

0,00

25473,39

25,31

34,04

3. Sprzedaż odręczna

78948,00

0,67

1250583,34

0,43

1250572,45

0,58

10,89

0,00

1,00

0,00

88587,30

14,12

15,84

146,63

0,00

24538,22

0,01

11040,10

0,01

13498,13

0,02

0,45

0,55

574,82

42,69

167,35

117412,17

1,00

2883000,00

1,00

2151031,46

1,00

731968,54

1,00

0,75

0,25

147122,14

19,60

24,55

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

264645797

0,17

13148741568

0,33

3340646493

0,11 9808095075

0,98

0,25

0,75

443676969

29,64

49,68

2. Recepty pełnopłatne

258542901

0,16

8803783275

0,22

8803271534

0,30

511741

0,00

1,00

0,00

347718329

25,32

34,05

1077754533

0,67

17076618395

0,43 17076469794

0,58

148601

0,00

1,00

0,00

1209437017

14,12

15,84

2001864

0,00

334963762

0,01

0,01

184207452

0,02

0,45

0,55

7852937

42,65

167,33

1602945095

1,00

39364107000

1,00 9992962869

1,00

0,75

0,25

2008685251

19,60

24,56

3. Sprzedaż odręczna 4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

68

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 4/2020

150756311

1,00 29371144131

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Środki stosowane w cukrzycy W 2018 r. w Polsce było ponad 3 mln dorosłych chorych na cukrzycę. Mówimy tutaj o osobach zdiagnozowanych. Tymczasem część osób ma stan przedcukrzycowy (czyli w badaniu krwi na czczo poziom glukozy 100– 125 mg/dl) lub nie wie, że ma cukrzycę. W 2018 roku wśród chorych na cukrzycę było 1,3 mln dorosłych mężczyzn i 1,6 mln dorosłych kobiet. W latach 2013–2018 zachorowalność na cukrzycę (obliczona na podstawie danych o zrealizowanych świadczeniach) wzrosła wśród osób dorosłych o 13,7%. Tempo wzrostu wskazuje na to, że tylko w połowie był to efekt zmian demograficznych. Najwięcej osób chorych na 1000 mieszkańców jest w województwach śląskim (103) i łódzkim (101,4), a najmniej w podlaskim (78,5) i podkarpackim (79,5).

Z powodu cukrzycy w 2018 roku w szpitalach leczono 279 tys. osób (cukrzyca była głównym powodem pobytu w szpitalu lub stwierdzono ją u osoby). Osoba, której zgon można powiązać z konsekwencjami spożycia napojów słodzonych cukrem, żyje przeciętnie o 15 lat krócej niż średnio inna osoba w tym wieku.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2019 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

2 212 896 075

55 832 028

340

39,63 zł

96%

108%

45%

6%

INFORMACJE DODATKOWE

Cukrzyca powoduje szereg powikłań, ciężkich chorób, niszczycielskich dla naszego organizmu. Są to m.in.: • retinopatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych znajdujących się w siatkówce oka) – wraz z nią rośnie ryzyko jaskry i zaćmy • niewydolność nerek • choroba niedokrwienna serca • udar mózgu • neuropatia, czyli uszkodzenie nerwów.

Często występującym przewlekłym powikłaniem cukrzycy jest uszkodzenie nerwów. 46% osób, którym w 2018 r. udzielono świadczeń z powodu uszkodzenia kilku nerwów obwodowych, to pacjenci z cukrzycą. Polska jest na niechlubnym dziesiątym miejscu na 31 krajów europejskich, jeśli chodzi o liczbę amputacji nóg u dorosłych cukrzyków. W latach 2014–2018 liczba amputacji z powodu cukrzycy wzrosła o ponad jedną piątą, a koszty amputacji o 44%.

W Polsce w 2017 roku średnio co 2 godziny lekarze przeprowadzali dużą amputację związaną z cukrzycą. Źródło: pacjent.gov.pl

3000

60

2500

50

2000

40

1500

30

1000

20

500

10

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2019

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 4/2020

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Cukrzyca to choroba przewlekła wynikająca z nieprawidłowego wydzielania hormonu utrzymującego prawidłowy poziom cukru we krwi, czyli insuliny. U osób chorych na cukrzycę występuje przewlekła hiperglikemia, czyli podwyższony poziom cukru (glukozy) we krwi. Wyróżnia się dwa rodzaje cukrzycy – cukrzyca typu I i typu II. Głównymi przyczynami prowadzącymi do cukrzycy są predyspozycje genetyczne oraz nieprawidłowy styl życia – złe nawyki żywieniowe, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu oraz ograniczona aktywność fizyczna skutkująca nadwagą lub otyłością.

Opis rynku Poniższy artykuł opisuje jak na przełomie ostatnich kilkunastu lat kształtował się rynek produktów aptecznych należących do klas ATC A10 (Leki stosowane w cukrzycy) oraz V04CA (Testy na cukrzycę).

Na początku badanego okresu (w 2002 roku) w aptekach sprzedanych zostało 26,73 mln opakowań leków oraz testów stosowanych w cukrzycy. Z roku na rok ilość sprzedaży głównie pięła się w górę. Największy wzrost (o 18,15%)

70

OSOZ Polska 4/2020

miał miejsce w 2008 roku. Kolejne duże wzrosty wystąpiły w 2003, 2006 i 2011 roku. Największy spadek wynoszący 20,88% miał miejsce w 2012 roku i bynajmniej nie wynikał z faktu zmniejszenia zapotrzebowania na produkty stosowane w cukrzycy. Był efektem tego, że pacjenci w dużej mierze zaopatrzyli się w te produkty w roku poprzednim.

W 2013 roku trend rosnący na ilości sprzedaży leków i testów stosowanych w cukrzycy nieco wyhamował. Jednak w minionym, 2019 roku, znowu poja-

wił się dosyć znaczny wzrost (+7,65%), a sprzedaż ukształtowała się na poziomie 55,83 mln opakowań.

Rynek produktów na cukrzycę to istotna gałąź branży farmaceutycznej.

Od początku badanego okresu jego roczna wartość sprzedaży nie spadła poniżej poziomu 1 mld zł. W 2002 roku pacjenci zapłacili za leki i testy stosowane w cukrzycy kwotę 1,13 mld zł. W 2003 miał miejsce największy wzrost wartości sprzedaży (o 31,87%). W kolejnych latach trend był głównie rosnący. Spadek

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019

43

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2019 a nie będące w ofercie w 2002 roku

4

66,07 37,43 38,86 29,26 30,09 30,00 38,04 24,02 22,71 22,99 23,41 20,39 24,86 27,96 31,94 36,11 40,16

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

3

21,07 105,19 107,62 101,05 101,38 100,98 72,56 68,75 67,33 62,54 85,44 129,27 131,49 133,03 133,76 131,86

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

9

90,09 82,78 67,11 58,28 51,74 47,76 46,78 42,71 48,28 54,98 61,56 65,30 68,88 69,51 69,14

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

27

22,13 29,13 30,80 30,83 32,57 33,25 28,60 30,28 30,18 30,88 30,05 29,74 29,45 28,11

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

3

19,28 50,33 52,31 54,67 41,83 32,50 35,80 37,10 39,66 38,09 38,37 38,17 35,93

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

20

24,82 23,66 25,05 26,27 24,91 26,10 30,34 36,77 38,22 41,11 39,63 38,43

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

6

46,81 42,19 40,83 36,66 36,18 34,55 36,93 38,72 42,23 42,79 45,00

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

12

33,47 11,85 20,74 21,02 18,58 23,44 26,39 27,25 31,39 35,51

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

13

7,04 12,30 21,49 26,96 28,84 29,78 29,98 30,29 30,45

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

22

32,24 29,21 29,56 28,11 26,92 27,26 26,91 25,76

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

16

22,84 20,94 22,66 24,12 26,45 27,79 28,71

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

20

19,37 22,87 23,61 23,96 25,23 26,79

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

13

45,15 52,46 53,90 54,81 56,18

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

8

59,49 65,91 64,20 62,14

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

20

210,96 137,71 120,87

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2019 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

26

82,27 60,11

Produkty będące w ofercie w 2019 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

34

46,94

Liczba badanych produktów

42,33 47,12 40,92 38,81 33,40 33,78 34,95 34,59 34,15 34,82 31,23 33,10 40,09 47,25 50,34 53,36 53,95 53,06

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019

43

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w 2019 roku

2

3,69

3,80

4,00

4,25

4,09

4,09

4,43

5,21

5,28

5,27

5,84

6,29

7,12

7,19

7,00

6,85

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w 2019 roku

2

3,64

3,61

3,80

4,17

4,79

4,42

4,81

5,40

5,60

5,05

9,12

4,97

8,28

6,56

6,02

6,59

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2019

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2019

2

63,12 56,82 56,29 59,26 62,83 62,97 62,37 58,12 59,27 61,18 45,41 41,88 39,88

5,88

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2019

3

34,86 42,63 42,62 42,00 44,27 46,40 47,25 36,66 38,86 29,87 27,42 25,09 13,56

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2019

4

26,18 26,36 25,07 24,27 22,87 21,40 21,41 23,85 24,38 23,51 22,60 15,96

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2019

3

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2019

10

26,16 25,52 32,08 28,29 48,31 45,81 46,12 47,94 48,61 49,56

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2019

7

48,42 57,60 53,37 57,56 60,50 51,50 34,34 37,56 24,82

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2019

11

84,21 98,04 100,93 103,71 98,86 87,65 39,77 30,93

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2019

10

56,45 71,46 75,77 87,47 91,27 75,60 56,46

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2019

15

64,71 80,50 73,32 80,63 93,12 96,62

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2019

3

37,53 38,63 37,79 39,47 42,30

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2019

13

35,72 39,27 45,63 32,81

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2019

4

79,05 67,28 86,27

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2019

7

80,48 44,60

16

74,77

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2019

42,33 47,12 40,92 38,81 33,40 33,78 34,95 34,59 34,15 34,82 31,23 33,10 40,09 47,25 50,34 53,36 53,95 53,06

5,29

7,39

3,88

3,60

3,49

3,47

3,70

4,26

5,71

6,56

4,59 24,82

OSOZ Polska 4/2020

71

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

miał miejsce jedynie w latach 2004 (–13,88%), 2005 (–2,17%) oraz największy w roku 2012 (–28,95%). W 2011 roku pacjenci kupili w aptekach produkty na cukrzycę za kwotę ponad 2 mld zł, podobnie zresztą jak w ostatnich latach analiz. Wartość sprzedaży w 2018 roku

była równa 2,05 mld zł, a w 2019 roku – 2,21 mld zł (wzrost w porównaniu do lat poprzednich wynosił kolejno 2,49% oraz 8,03%).

Wykres przedstawiający średniomiesięczną wartość sprzedaży leków i testów stosowanych w cukrzycy pokazu-

je, że sprzedaż tego typu asortymentu nie jest sezonowa. Najwięcej za produkty stosowane w cukrzycy pacjenci płacą w marcu (średnio 149,39 mln zł) oraz październiku, listopadzie oraz grudniu (ponad 150 mln zł). W lutym średni obrót jest najniższy i wynosi 131,78 mln zł.

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży leków i testów stosowanych w cukrzycy dostępnych w aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

1 125 460 363

26 730 841

42,10

4 809 660

114 234

234

2003

1 484 094 647

31 132 846

47,67

6 235 692

130 810

238

31,87%

16,47%

2004

1 278 110 909

29 767 452

42,94

5 630 445

131 134

227

-13,88%

-4,39%

2005

1 250 377 605

30 128 536

41,50

4 718 406

113 693

265

-2,17%

1,21%

2006

1 323 200 944

34 796 192

38,03

4 009 700

105 443

330

5,82%

15,49%

2007

1 385 554 767

37 834 833

36,62

4 160 825

113 618

333

4,71%

8,73%

2008

1 649 257 136

44 701 873

36,89

4 739 245

128 454

348

19,03%

18,15%

2009

1 782 381 619

49 017 977

36,36

5 552 591

152 704

321

8,07%

9,66%

2010

1 917 179 677

53 543 956

35,81

6 633 840

185 273

289

7,56%

9,23%

2011

2 134 813 046

60 118 992

35,51

6 976 513

196 467

306

11,35%

12,28%

2012

1 516 796 779

47 566 120

31,89

4 973 104

155 954

305

-28,95%

-20,88%

2013

1 699 794 877

51 356 362

33,10

5 647 159

170 619

301

12,06%

7,97%

2014

1 804 948 708

51 680 048

34,93

5 588 076

160 000

323

6,19%

0,63%

2015

1 867 314 757

49 959 377

37,38

6 102 336

163 266

306

3,46%

-3,33%

2016

1 942 502 749

51 272 737

37,89

6 475 009

170 909

300

4,03%

2,63%

2017

1 998 756 651

51 200 182

39,04

6 207 319

159 007

322

2,90%

-0,14%

2018

2 048 452 160

51 866 125

39,49

6 322 383

160 081

324

2,49%

1,30%

2019

2 212 896 075

55 832 028

39,63

6 508 518

164 212

340

8,03%

7,65%

2020

2 358 158 116

58 036 477

40,63

—

—

312

6,56%

3,95%

2021

2 349 201 964

57 613 334

40,78

—

—

—

-0,38%

-0,73%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków i testów stosowanych w cukrzycy w aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƒƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƒƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W całym okresie analiz miały miejsce trzy istotne skoki na wartości sprzedaży leków stosowanych w cukrzycy.

Najwięcej, bo ponad 300 mln zł, pacjenci zapłacili za omawiany asortyment apteczny w grudniu 2011 roku.«

ƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

72

OSOZ Polska 4/2020

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków i testów stosowanych w cukrzycy sprzedanych w aptekach w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 Ɩ ƏƏƏ ƏƏƏ Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ ƕ ƏƏƏ ƏƏƏ ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ Ɣ ƏƏƏ ƏƏƏ Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W ostatnich latach miesięczna sprzedaż leków i tetsów diagnostycznych stosowanych w cukrzycy kształtowała się na poziomie około 4–5 mln opakowań.«

Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku lub testu stosowanego w cukrzycy zakupionego w aptece w latach 2002–2019 oraz prognoza na lata 2020–2021 ƕƏ

» Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu aptecznego stosowanego w cukrzycy kształtowała się w ostatnich latach na bardzo wyrównanym poziomie.«

ѵƏ

ƔƏ

ƓƏ

ƒƏ

ƑƏ

ƐƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

Rys. 4. Liczba różnych leków oraz testów stosowanych w cukrzycy dostępnych w aptekach w latach 2002–2019 350 300 250 200 150

» Od 2011 roku wykres przedstawiający asortyment leków na cukrzycę dostępnych w aptekach stale pnie się w górę.

Obecnie kształtuje się na poziomie około 300 produktów.«

100 50

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

0

OSOZ Polska 4/2020

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KĂ“ W

Rys. 5. Ĺšrednia miesiÄ™czna wartość sprzedaĹźy w latach 2002–2020 Ć?ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?ƔƔĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć”Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć“Ć”Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć“Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć’Ć”Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć’Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć‘Ć”Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć‘Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

"|‹1ÂŒ;༉

†|‹

-uŒ;1

Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu na cukrzycę w latach 2004– 2012 z roku na rok spadała (z wyłączeniem roku 2008, kiedy to nastąpił minimalny wzrost o 0,75%). Tym samym w 2012 roku ukształtowała się na najnişszym poziomie w całym okresie analiz, osiągając 31,89 zł. W kolejnych latach trend spadkowy odbił się w górę i w latach 2013–2019 średnia cena wzrastała z roku na rok. W minionym roku za pojedynczy produkt stosowany w cukrzycy pacjenci płacili średnio 39,53 zł (o 0,35% więcej niş w 2018 roku).

Asortyment leków i testów stosowanych w cukrzycy to obecnie ponad 300 róşnych produktów. W 2002 roku w aptekach dostępne były 234 róşne opakowania tego typu produktów, a w 2019 roku – 340, co oznacza wzrost o 45,30%.

Najwięcej nowych leków stosowanych w cukrzycy pojawiło się 2006 roku (65 produktów).

Sprzedaş leków i testów stosowanych w cukrzycy w pierwszym kwartale 2020 roku była równa 15,64 mln opakowań, a to o 14,09% więcej niş w analogicznym okresie roku ubiegłego. Ponişej znajdują się prognozy dotyczące całego roku 2020 oraz kolejnego 2021 roku.

74

OSOZ Polska 4/2020

‰b;1b;༉

-f

Œ;u‰b;1

brb;1

"b;urb;༉

Trendy przyszłości Obliczone przez ekspertów OSOZ prognozy pokazują, şe w 2020 roku wzrost wartości sprzedaşy leków i testów stosowanych w cukrzycy w porównaniu do roku poprzedniego wyniesie 6,56%.

W bieşącym roku pacjenci zapłacą za omawiany asortyment apteczny kwotę 2,36 mld zł. W 2021 trend rosnący zostanie jednak przełamany. Wartość sprzedaşy spadnie o 0,38% i ukształtuje się na poziomie 2,35 mld zł.

Analogiczna sytuacja będzie w przypadku ilości sprzedaşy. W 2020 roku sprzedaş wzrośnie o 3,95% i będzie równa 58,04 mln opakowań. Natomiast w 2021 roku spadnie o 0,73% do 57,61 mln opakowań.

Trend rosnący towarzyszący średniej cenie za pojedyncze opakowanie produktu stosowanego w cukrzycy zostanie zachowany. W 2020 roku średnia cena wyniesie 40,63 zł, a w 2021 roku 40,78 zł.

Prognozowany wzrost będzie więc niewielki – wyniesie kolejno 2,52% oraz 0,35%.

Podsumowanie Cukrzyca to jedna z najczęściej występujących chorób przewlekłych. Rocz-

)uÂŒ;vb;༉

-৳7ÂŒb;umbh

bv|or-7

u†7ÂŒb;༉

na wartość sprzedaşy leków i testów stosowanych w cukrzycy kształtuje się obecnie na poziomie ponad 2 mld zł.

Ilość sprzedaĹźy wynosi natomiast ponad 55 mln opakowaĹ„ rocznie. Oznacza to, Ĺźe w 2019 roku kaĹźdy statystyczny Polak zakupiĹ‚ 1,5 opakowania leku lub testu na cukrzycÄ™ za kwotÄ™ okoĹ‚o 60 zĹ‚. A te liczby w kolejnych latach bÄ™dÄ… prawdopodobnie nadal wzrastać. OprĂłcz stosowania Ĺ›rodkĂłw farmakologicznych, pomocne w walce z cukrzycÄ… jest dieta oparta na zasadach zdrowego Ĺźywienia oraz aktywność fizyczna. SÄ… to rĂłwnieĹź dziaĹ‚ania profilaktyczne, ktĂłrych stosowanie moĹźe uchronić pacjentĂłw przez zachorowaniem. ď Ź Metodologia prognoz Do obliczenia prognoz zastosowano metodÄ™ najmniejszych kwadratĂłw z zastosowaniem wahaĹ„ multiplikatywnych. JednoczeĹ›nie zaĹ‚oĹźono, Ĺźe w przyszĹ‚oĹ›ci nie wystÄ…piÄ… Ĺźadne wahania przypadkowe mogÄ…ce w znaczÄ…cy sposĂłb wpĹ‚ynąć na sprzedaĹź lekĂłw i testĂłw stosowanych w cukrzycy.

OT WART Y SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2019

j a t i y j z c C l i ka S p EW a w ZN O OS

241 mobilnych

aplikacji zdrowotnych

Dla pacjenta, lekarza i pielęgniarki.

Aktualna lista rozwiązań z całego świata. Łatwe wyszukiwanie według funkcjonalności.