OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

4

2021 POLSK A

4 / 2021

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

PASZPORT ZDROWOTNY

MOWA O DIGITALIZACJI

TO NIE JEST KRAJ DLA AI

Czy Komisji Europejskiej uda się wdrożyć Zielone Zaświadczenie Cyfrowe ułatwiające podróżowanie w czasie pandemii COVID-19?

E-zdrowie czy zdrowie cyfrowe? Dlaczego technologie IT zyskują na znaczeniu? Przewodnik po terminologii, źródłach informacji i ekosystemie.

Polsce brakuje regulacji, które sprzyjałyby rozwojowi sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia i wykorzystaniu danych do badań.

NOWY SERWIS INFORMACYJNY 2JOÆGDM QD QHZV RVR] SO

08:00

e-zdrowie UR]ZLÆ]DQLD ,7 VWDW\VW\NL DNWXDOQRĖFL ] U\QNX 2FKURQ\ =GURZLD

%ÆGĵ QD ELHķÆFR ϵ

Nota bene

Farmacja a cyfryzacja Firmy farmaceutyczne bardzo późno zdały sobie sprawę z ogromnego wpływu digitalizacji na transformację ochrony zdrowia. Teraz nadganiają zaległości szukając nowych modeli biznesowych oraz eksperymentując z innowacjami cyfrowymi.

Bayer angażuje startupy w poszukiwaniu innowacji

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Już w 2013 roku Bayer założył swój flagowy akcelerator dla startupów pracujących nad rozwiązaniami cyfrowymi wpisującymi się w obszar działalności firmy. Bayer G4A (dawniej Grants4Apps) początkowo miał na celu finansowanie startupów rozwijających zdrowotne aplikacje mobilne. Ostatnio G4A ewoluuje do globalnego ekosystemu przedsiębiorców współpracujących ze startupami i firmami technologicznymi z branży opieki zdrowotnej. Celem takiego podejścia jest tworzenie innowacyjnych rozwiązań dla pacjentów. Innym akceleratorem jest CoLaborator oferujący młodym firmom sektora life science infrastrukturę laboratoryjną oraz biurową i dostęp do wiedzy oraz zaplecza badawczego.

Digitalizacji poświęcona jest część strategii firmy podkreślająca, że połączenie nauk o zdrowiu i nauki o danych będzie kluczowym elementem innowacji w branży farmaceutycznej. Bayer zauważa też, że technologie cyfrowe mogą zmienić sposób świadczenia opieki zdrowotnej, a pandemia COVID-19 jeszcze bardziej zwiększyła świadomość znaczenia samoopieki i przyspieszyła cyfryzację.

Johnson & Johnson stawia na aplikacje Założona w 1886 roku amerykańska firma produkująca urządzenia medyczne oraz leki, w ostatnich latach stara się przekształcić w innowatora w dziedzinie technologii zdrowotnych. Już kilka lat temu J&J wprowadziła na rynek kilka aplikacji mobilnych, które miały pomóc pacjentom w zarządzaniu chorobami. Przykładowo, w 2017 roku udostępniła aplikację dla osób z cukrzycą ułatwiającą kontrolowanie poziomu cukru we krwi i zarządzanie chorobą. Kolejna aplikacja – The ���� ��������������� Health Partner Knees & Hips���������������������������������������������������������������������� – pomaga pacjentom w przygotowaniu się do operacji stawu biodrowego. Nie ����������� wszystkie rozwiązania wytrzymały próbę czasu. J&J angażuje się we współpracę z innymi innowacyjnymi firmami, jak Koa Health prowadzącą badania nad wykorzystaniem cyfrowej terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) w leczeniu poważnych zaburzeń depresyjnych opornych na leki. J&J planuje opracowanie nowej generacji robotów chirurgicznych, a projekt realizuje od 2015 roku razem z Goog����� le Verily��. W �� 2020 ����������������������������������������������� roku firma ogłosiła inwestycję w Datavant ��������� ������������������������������������ Holdings���������������������������� , która pomaga organizacjom opieki zdrowotnej łączyć dane z różnych instytucji w celu usprawnienia badań medycznych i opieki nad pacjentami. Rolę akceleratora dla startupów pełni JLabs.

Servier wkracza w terapie cyfrowe W listopadzie 2016 roku firma stworzyła komórkę organizacyjną ����������������� WeHealth Digital ���������������� Medicine�������� , która ma koordynować strategie cyfrowe i pomóc wprowadzać na rynek rozwiązania cyfrowe. Wydział odpowiedzialny jest m.in. za poszukiwanie najbardziej obiecujących start-upów działających w ochronie zdrowia. W 2019 roku Servier podpisał dziesięcioletnią umowę współpracy z francuską firmą Lucine specjalizującą się w rozwoju tzw. terapii cyfrowych (DTx – Digital Therapeutics). DTx są najbardziej obiecującymi innowacjami w dostarczaniu spersonalizowanej opieki pacjentom, zwłaszcza obciążonym chorobami przewlekłymi. Servier rozwija też oprogramowanie i aplikacje dla pacjentów, lekarzy i pracowników służby zdrowia, które mogą być wykorzystywane w trakcie całego procesu opieki.

Przykładem jest My Health Partner – platforma dostarczająca spersonalizowanych treści pacjentom z nadciśnieniem tętniczym, chorobą wieńcową, wysokim poziomem cholesterolu lub cukrzycą.

N ota b e n e

Astra Zeneca inwestuje w cyfryzację badań klinicznych Aby poprawić doświadczenia i wyniki pacjentów, Astra Zeneca sięga do zdrowia cyfrowego, a w definiowaniu strategii pomaga wydział badawczo-rozwojowy Digital Health. Firma korzysta z narzędzia AI i analizy predykcyjnej Merlin do optymalizacji oraz automatyzacji projektowania, planowania i zarządzania badaniami klinicznymi. Control Tower pomaga w koordynacji procesu badań klinicznych na poziomie globalnym, regionalnym i krajowym. Z audytu przeprowadzonego przez Astra Zeneca wynika, że aż 70% danych w badaniach klinicznych można gromadzić zdalnie. Dlatego firma stosuje tak zwane „hybrydowe” badania łączące wizyty w ośrodkach zdrowia z gromadzeniem danych w domu przy użyciu urządzeń i aplikacji wspierających pacjentów. Ponadto dużą aktywność widać także w partnerstwach z innowacyjnymi firmami zajmującymi się zdrowiem cyfrowym, a firma nie ukrywa, że jej celem jest regularne monitorowanie pacjentów w domu w celu lepszego zarządzania chorobą i zapewnienia pacjentowi bliskiego kontaktu z zespołami opieki zdrowotnej.

Pfizer chce wygrać cyfrowy wyścig w branży farmaceutycznej „Wykorzystujemy big data i takie technologie cyfrowe, jak uczenie maszynowe i sztuczna inteligencja, aby przyspieszyć proces opracowywania leków oraz poprawić doświadczenia i wyniki pacjentów” – za ogólną deklaracją firmy kryje się wiele konkretnych inicjatyw. Pfizer współpracuje ze startupami nowych technologii, aby m.in. usprawnić proces diagnozowania chorób. W 2019 roku firma rozpoczęła pilotaż opartego na sztucznej inteligencji robota Mabu, którego zadaniem jest angażowanie pacjentów w proces terapii. Aplikacja mobilna LivingWith oferuje pacjentom chorym na raka wsparcie, umożliwiając dzielenie się informacjami z opiekunami, przyjaciółmi i rodziną oraz notowanie ważnych informacji z wizyt lekarskich. Razem z Ministerstwem Zdrowia Republiki Dominikańskiej i WeRobotics, Pfizer zrealizował program pilotażowy dostarczania leków pacjentom w odległych, trudno dostępnych miejscach za pomocą dronów. Jak prawie każda firma farmaceutyczna, także Pfizer ma swój akcelerator dla startupów – Healthcare Hub.

Novartis współpracuje z firmami technologicznymi Od kiedy w 2018 roku stanowisko dyrektora generalnego przejął Vas Narasimhan, firma skupiła się na wykorzystaniu technologii cyfrowej m.in. do poprawy interakcji z lekarzami i badań klinicznych.

Z kolei Novartis Biome – działające w USA, Indiach, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech, Kanadzie i Chinach – to forma hubów, w których startupy mogą współpracować w pracach nad innowacjami dla zdrowia. W Chinach Novartis nawiązał kooperację z gigantem technologicznym Tencent w pracach nad „cyfrową pielęgniarką” wyposażoną w sztuczną inteligencję, która ma pomóc w leczeniu chorób serca. Microsoft pomaga Novartisowi wykorzystać sztuczną inteligencję w badaniach nad lekami.

Akceleratory i huby dla startupów będące kolebką innowacyjnych rozwiązań, partnerstwa z firmami technologicznymi w pracach nad rozwiązaniami sztucznej inteligencji, wdrażanie nowych technologii do badań klinicznych, oferowanie pacjentom aplikacji mobilnych wraz z lekami, aby poprawić zarządzanie chorobami – dla każdej znaczącej firmy farmaceutycznej podążanie za trendem cyfryzacji to kwestia prestiżu i wizerunku, ale przede wszystkim element wzmacniania konkurencyjności i pozycji na rynku. 

OSOZ Polska 4/2021

Czasopismo o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Teraz dostępne on-line

Pobierz bezpłatną aplikację mobilną

ZESKANUJ KOD, aby pobrać aplikację

Aplikacja na iOS i Android

4

OSOZ POLSKA 2021

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

26

Zielone zaświadczenie cyfrowe

10

Brian O’Connor: Pacjenci wymuszą zmiany na branży opieki zdrowotnej

WAŻNE PYTANIE Czy certyfikat odporności umożliwi podróżowanie podczas pandemii?

12

28

14

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w czerwcu 2021

PRAKTYcznie

30

15

32

Aplikacje medyczne

16

NOWOŚCI / WYNALAZKI

nowe idee

36

20

Infografika

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

AI oceni zmiany skórne, pilotaż e-stetoskopu, kontrola oddechu

TECHNOLOGIE I ZDROWIE Główne blokady rozwoju AI w zdrowiu i co możemy z nimi zrobić

Dobra forma w domu, terapia cyfrowa, wsparcie dla chorych na raka

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH RODO a anonimizacja i pseudonimizacja danych

INNOWACJE

Mariusz Borkowski: Rozwiązania cyfrowe uzupełnią tradycyjne terapie lekowe

Rynek zdrowia w pigułce Nowe zadania farmaceutów i projekt leków za 5 zł

OPINIE

38

LABORATORIUM TECHNOLOGII Ochrona zdrowia kształtowana w mediach społecznościowych

Cyfrowe zdrowie psychiczne

40

RAPORT Nowe ścieżki pacjenta

RAPORT

22

43

Telemedycyna, teleopieka, e-zdrowie albo zdrowie cyfrowe stały się częścią współczesnej opieki zdrowotnej. Jak pisać o innowacjach w wiarygodny sposób? Gdzie szukać wysokiej jakości źródeł oraz na jakie elementy zwracać uwagę? Przedstawiamy wytyczne Światowego Stowarzyszenia Wydawców Prasy.

STREFA STARTUP Przenośne laboratorium genetyczne

TEKSTY O CYFRYZACJI

46

edukacja Wspomaganie podejmowania decyzji klinicznych

OSOZ WORLD

48

INSIGHTS Scenarios For Healthcare & Life Sciences After Covid-19

50

What Should Be Done To Make Patients Love Telecare?

TECHNOLOGIE

52

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

MONITOR ZDROWOTNY

» Proces cyfryzacji kształtują ludzie, bo to ludzie podejmują strategiczne decyzje.« Brian O’Connor | Przewodniczący ECHAlliance | str. 26

55

FELIETON Opieka farmaceutyczna

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (marzec 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (marzec 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (marzec 2021)

OSOZ Polska 4/2021

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki uspokajające i nasenne

online

» Teleopieka ułatwia niektórym pacjentom zainicjowanie kontaktu z lekarzem, otwarcie się na pomoc.« Mariusz Borkowski Polfa Tarchomin SA | str. 28

64%

Większość respondentów międzynarodowej ankiety definiuje zdrowie jako „dobre samopoczucie psychiczne” (64% wskazań). Dopiero na 4. miejscu znalazła się odpowiedź „brak choroby”. To pokazuje kierunki koniecznych zmian w ochronie zdrowia, aby sprostać rosnącym oczekiwaniom pacjentów.

Do obowiązkowego wdrożenia elektronicznej dokumentacji medycznej pozostało już tylko kilka tygodni. Od 1 lipca 2021 roku wszystkie placówki medyczne muszą wymieniać EDM za pośrednictwem Systemu Informacji Medycznej. Obowiązek dotyczy dokumentacji wskazanej w art. 13a ustawy z 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia.

5%

Bezpośrednie lub pośrednie koszty chorób psychicznych szacuje się na 5% PKB. 800000 osób popełnia co roku samobójstwo. Dlatego konieczne jest szerokie zaangażowanie narzędzi cyfrowych w terapii chorób psychicznych.

3 mld

Tyle osób na świecie korzysta z takich portali jak YouTube, Facebook, Instagram, TikTok, Twitter. Średni czas spędzony w mediach społecznościowych to 2 godziny 22 minuty dziennie (dane z 2019 roku). Internet wpływa na opinie polityczne i zachowania zdrowotne. Czy w pozytywny sposób?

online / offline

Zdobywaj kompetencje cyfrowe i ucz się od najlepszych w branży e-zdrowia Chcesz śledzić na bieżąco ważne informacji dotyczące cyfryzacji ochrony zdrowia w Polsce i na świecie? Zamów prenumeratę czasopisma OSOZ Polska i zyskaj dostęp do praktycznej wiedzy.

Zamówienia można składać pod adresem redakcja@osoz.pl

Domowa Opieka Medyczna nad pacjentami z COVID-19 to jeden z flagowych projektów telemedycznych realizowanych przez MZ. Jak pisze Rynek Zdrowia, jego realizacja szwankuje. Do projektu przystąpiło zaledwie 2670 lekarzy POZ, a swoje pomiary rejestruje w systemie tylko co szósty pacjent. Nie zgadzają się też liczby dot. przekazanych urządzeń. Część zarażonych pacjentów 55+ w ogóle nie znalazła się w systemie.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na maj 2021 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 4/2021

a kt u a l ności

PASZPORT ZDROWIA COVID-19

ODPORNY

OSOZ Polska 4/2021

Jeszcze przed sezonem wakacyjnych urlopów, Komisja Europejska chce wprowadzić tzw. Digital Green Certificate (DGC), czyli dokument potwierdzający, że dana osoba została zaszczepiona przeciwko koronawirusowi, ma ujemny wynik testu lub przechorowała COVID-19. Zielone zaświadczenie cyfrowe będzie bezpłatne, dostępne w języku narodowym i angielskim, stając się uniwersalną przepustką dla mieszkańców UE podróżujących po krajach członkowskich w czasie pandemii COVID-19.

Wniosek dotyczący utworzenia zielonego zaświadczenia cyfrowego Komisja Europejska przedstawiła 17 marca 2021 r. 22 kwietnia kraje członkowskie zatwierdziły specyfikację techniczną. Według założeń, zaświadczenia będą mogły wydawać na przykład szpitale, ośrodki wykonujące testy, czy organy ds. zdrowia. Wersję cyfrową można będzie przechowywać na urządzeniu mobilnym. Oprócz tego, na życzenie, dostępna będzie wersja papierowa. W obydwu wersjach dokumentu umieszczony zostanie kod QR z istotnymi informacjami, a także pieczęć cyfrowa potwierdzająca, że zaświadczenie jest autentyczne.

Osoby posiadające Digital Green Certificate będą zwolnione z ograniczeń w swobodnym przemieszczaniu się w taki sam sposób, jak obywatele odwiedzanego przez nich państwa członkowskiego.

Zdjęcie: Komisja Europejska

OSOZ Polska 4/2021

a kt u a l ności WA Ż N E P Y TA N I E

Czy certyfikat odporności umożliwi podróżowanie podczas pandemii?

Komisja Europejska (KE) pracuje nad stworzeniem Zielonego Certyfikatu Cyfrowego (Digital Green Certificate), aby ułatwić przemieszczanie się na terytorium UE w czasie pandemii wirusa COVID-19. Jak ma działać pierwszy pan-europejski dokument elektroniczny do celów zdrowotnych i czy zostanie wdrożony w życie jeszcze tego lata?

Zielony Certyfikat Cyfrowy będzie potwierdzeniem, że dana osoba została zaszczepiona przeciwko COVID-19, uzyskała negatywny wynik testu lub została zarażona SARS-CoV-2 i wyzdrowiała.

Dokument ma być wydawany nieodpłatnie w wersji cyfrowej lub papierowej, a kod QR ma zapewnić autentyczność certyfikatu.

Aby umożliwić weryfikację dokumentów w całej UE, Komisja planuje zbudowanie infrastruktury cyfrowej, do której będą mogły podłączyć się pań-

10

OSOZ Polska 4/2021

stwa członkowskie. Udział w projekcie ma być dobrowolny i to państwa członkowskie będą decydowały, które ograniczenia dotyczących zdrowia publicznego zostaną zniesione w odniesieniu do podróżnych posiadających certyfikat.

Wprowadzając nowy system paszportów odporności, Komisja chce przede wszystkim przywrócić swobodne przemieszczenia się w UE – podstawowe prawo mieszkańców Europy mocno ograniczone w ostatnich 14 miesiącach.

Ma to być również krok w kierunku oży-

wienia solidarnej walki z pandemią i jej skutkami. Współpraca pomiędzy krajami UE mocno ucierpiała w wyniku sporów o dostawy szczepionek i stawiających w centrum partykularne interesy polityk dotyczących kontroli granicznych albo kwarantanny dla podróżujących.

Zwłaszcza w pierwszych miesiącach pandemii strefa Schengen praktycznie przestała istnieć, bo dla rządów państw UE o wiele ważniejsza stała się ochrona swoich obywateli. Do tego dochodzi jeszcze jeden argument. Podczas gdy Chiny notują wzrost PKB na poziomie 18%, a w USA szczepienia pozwalają na znoszenie kolejnych obostrzeń i przyspieszenie gospodarcze, walka z pandemią w Europie jest nieskoordynowana i apatyczna. Stary kontynent musi szybko ożywić swoją gospodarkę, a ułatwienia w podróżowaniu pozwolą wyciągnąć z kryzysu m.in. branżę turystyczną,

a kt u a l ności

dając nadzieję na wyjście z niekończącego się lockdownu.

Certyfikaty dla wszystkich obywateli UE Digital Green Certificate będzie obejmował trzy rodzaje certyfikatów – certyfikat szczepień, certyfikat badań (test NAAT/RT-PCR lub szybki test antygenowy) oraz certyfikaty dla osób, które wyzdrowiały w wyniku zakażenia COVID-19. Świadectwa będą wydawane w formie cyfrowej lub papierowej. W obu przypadkach będą one posiadały kod QR zawierający niezbędne kluczowe informacje, jak również podpis cyfrowy w celu weryfikacji autentyczności. KE zbuduje bramkę cyfrową i będzie wspierać państwa członkowskie w tworzeniu oprogramowania, które organy będą mogły wykorzystywać do weryfikacji wszystkich podpisów pod certyfikatami w całej UE. W założeniu, system nie będzie gromadził i przetwarzał danych osobowych posiadaczy certyfikatów. Certyfikaty będą dostępne bezpłatnie w języku urzędowym / urzędowych wydającego je państwa członkowskiego oraz w języku angielskim.

Równość w prawie do przemieszczania się Wszystkie osoby – zaszczepione i niezaszczepione – będą mogły korzystać z cyfrowego zielonego certyfikatu podczas podróży po UE. Aby zapobiec dyskryminacji osób nieszczepionych, KE proponuje stworzenie nie tylko interoperacyjnego świadectwa szczepienia, ale również świadectw badania na obecność COVID-19 oraz świadectw dla osób, które wyleczyły się z COVID-19. Dzięki temu państwa UE będą mogły zrezygnować z obostrzeń, które obecnie prak-

» Wdrożenie certyfikatów będzie sprawdzianem, czy państwa UE chcą wspólnie, czy w pojedynkę wychodzić z kryzysu COVID-19.« tycznie uniemożliwiają wakacje w innym państwie, w tym m.in. z obowiązkowej kwarantanny. Takie podejście uwzględnia różne tempo szczepień w krajach UE i obawy o to, że kraje o wysokim stopniu wyszczepienia przeciwko COVID-19 lub niskim poziomie zakażeń mogą nadal zamykać się na osoby z innych państw w obawie o kolejne fale pandemii.

Tylko niezbędne informacje i bezpieczne dane osobowe Certyfikaty będą zawierały ograniczony zestaw informacji, jak imię i nazwisko, data urodzenia, data wydania, informacje dotyczące szczepionki/testu oraz niepowtarzalny identyfikator certyfikatu.

Dane te mogą być sprawdzane wyłącznie w celu potwierdzenia i weryfikacji autentyczności i ważności certyfikatów.

Zielony Certyfikat Cyfrowy będzie ważny we wszystkich państwach członkowskich UE oraz otwarty dla Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii.

Powinien być wydawany obywatelom UE i członkom ich rodzin, niezależnie od ich narodowości, a także obywatelom państw spoza UE, którzy mieszkają w UE, oraz osobom odwiedzającym, które mają prawo podróżować do innych państw członkowskich.

Paszporty COVID-19 mają być środkiem tymczasowym i zostaną zawieszone po ogłoszeniu przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) zakończenia

Certyfikat dostępny w smartfonie albo w formie druku będzie weryfikowany podpisem elektronicznym.

międzynarodowego zagrożenia zdrowia w związku z pandemią COVID-19.

Czy to się uda?

Wszystkie założenia certyfikatów, wraz z wzorcami dokumentów i szczegółami infrastruktury cyfrowej, dokładnie opisuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie ram wydawania, weryfikowania i uznawania interoperacyjnych zaświadczeń o szczepieniu, o wyniku testu i o powrocie do zdrowia w celu ułatwienia swobodnego przemieszczania się w czasie pandemii COVID-19 (zielone zaświadczenie cyfrowe) (ang.: Regulation of the European Parliament and of the Council on a framework for the issuance, verification and acceptance of interoperable certificates on vaccination, testing and recovery to facilitate free movement during the COVID-19 pandemic (Digital Green Certificate).

Wdrożenie rozwiązania będzie testem na gotowość państw UE na wspólne wyjście z kryzysu. Zadanie nie jest łatwe, bo obecnie wszystkie kraje pochłonięte są walką z pandemią, która ma nie tylko wymiar zdrowotny, ale także polityczny.

W tej chwili priorytetowe jest zaszczepienie jak największej liczby mieszkańców i zniesienie obostrzeń, które uderzają w gospodarkę i napędzają już i tak ogromny dług publiczny.

Patrząc na postęp prac, certyfikatów może nie udać się wdrożyć przed sezonem letnich wakacji i w ten sposób pomysł się zdezaktualizuje zanim zostanie wdrożony – to całkiem prawdopodobny scenariusz, nie tylko ze względu na stracony na dyskusje czas, ale też brak konsensusu i gotowości do współpracy w niektórych państwach UE. W takim przypadku, przez kolejne miesiące podróżom po UE będzie towarzyszyła niepewność dotycząca zasad kwarantanny.

Różne formaty dokumentów potwierdzających szczepienie lub wykonanie testu utwierdzą panujący w tym obszarze chaos i brak jednoznacznych wytycznych, zwiększając niebezpieczeństwo pojawienia się w obiegu podrobionych dokumentów. 

OSOZ Polska 4/2021

11

a kt u a l ności

R ynek zdrowi a w pi g u łce

Nowe zadania farmaceutów i projekt leków za 5 zł Pandemia wymusiła wprowadzenie w życie nowych rozwiązań i kolejne zawody medyczne zostały dopuszczone do kwalifikowania oraz wykonywania szczepień. Miejmy nadzieję, że tak już pozostanie. W kwietniu pojawiły się też ważne projekty związane m.in. z lekami.

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

System ochrony zdrowia W ostatnich dniach kwietnia do konsultacji społecznych trafił projekt Narodowego Planu Dla Chorób Rzadkich. Tak, tak, to ten dokument, o którym rozmawiamy od kilkunastu lat, a od kilku lat oczekuje go od nas Unia. I wiele razy mówiono,

12

OSOZ Polska 4/2021

że jest już gotowy. Tym razem mamy już wersję, która po pre-konsultacjach trafiła do konsultacji i może wreszcie będzie przyjęta. Dokument ten jest ważny, bo uporządkuje organizację świadczeń, ścieżki pacjenta, a także da szansę na refundację kolejnych terapii.

Nie doczekaliśmy się przedstawienia ostatecznych propozycji co do dalszego losu szpitali, które rząd planował od-

dać w zarządzanie np. wojewodom lub specjalnej agencji, być może i z majątkiem. Zespół ds. restrukturyzacji szpitali publicznych rekomendacje miał wydać w marcu, dostał kolejny miesiąc, ale przy zamykaniu tego numeru, nadal nie było wiadomo, jakie one będą.

W Sejmie odbyło się kilka posiedzeń komisji i zespołów poświęconych krajowej sieci onkologicznej oraz podobnemu rozwiązaniu w postaci pilotażu sieci kardiologicznej. Z kolei MZ i NFZ opublikowały przepisy o rehabilitacji poCOVID-owej. Ale w porównaniu do propozycji Krajowej Izby Fizjoterapeutów, na czym bazowano, znacznie ograniczono dostępność tych świadczeń dla pacjentów i stawki za ich realizację – i to nawet

a kt u a l ności

kilkukrotnie. I tak przykładowo wstępna wizyta w poradni zamiast ponad 70 zł, kosztować ma 25 zł i trwać 50 minut.

Ma to starczyć na opłacenie pracownika i partycypację w kosztach utrzymania całej placówki, dezynfekcję, środki ochrony osobistej. Patrząc na to rozwiązanie trudno wierzyć, że płace dla fizjoterapeutów będą kiedyś godne. Przypomnijmy, że najniższa dopuszczalna w Polsce płaca dla pracowników, także tych bez jakiegokolwiek wykształcenia, wynosi w tym roku dla umów cywilnoprawnych od 18,30 zł.

» Centrum e-Zdrowia bada stopień informatyzacji podmiotów wykonujących działalność leczniczą.

Celem jest sprawdzenie przygotowania placówek do wdrożenia e-dokumentacji medycznej.«

Płace i dodatki Po tygodniach dyskusji, 29 kwietnia MZ poinformowało partnerów społecznych, że prezentowane wcześniej propozycje zmian ustawy o płacach minimalnych chce szybko skierować do przyjęcia przez rząd, a w maju w ciągu jednego posiedzenia doprowadzić do ich przegłosowania przez Sejm. Nowelizacja przewiduje, że najniższe płace będą wyrównane do ustawowego minimum nie na koniec tego roku, a już od 1 lipca. Zwiększa też wysokość pensji nawet o ponad 1000 zł.

Grupom, które środki na podwyżki miały z osobnego strumienia, gwarantuje, że na zmianach nie stracą. Zaproponowane stawki podzieliły środowisko. Wszyscy uważają, że są za niskie, są też wątpliwości co do zaszeregowania różnych pracowników. Część organizacji reprezentujących pracowników medycznych postulowała ich odrzucenie, a inne chciały zapewnić jakiekolwiek podwyżki od lipca i kontynuować rozmowy. Zresztą samo MZ stwierdziło, że prace nad kolejnymi zmianami przepisów są planowane. Minister Adam Niedzielski czeka tu m.in. na publikację przez rząd projektu Nowego Ładu (termin jest przesuwany). Poza tym, do końca drugiej dekady maja MZ czeka na propozycje zmian w strukturze grup zawodowych pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych. Ponadto zapowiedziano, że dla pracowników mających kontakt z pacjentami COVID-owymi, a nie mających za to specjalnych dodatków (np. salowe, asystenci), wypłacona będzie jednorazowa premia. MZ nie podało po spotkaniu jaka, ale NSZZ poinformowało, że ma wynieść ok. 5 tys. zł.

Leki i wyroby medyczne O wyrobach medycznych mówi się dość rzadko, ale w kwietniu pojawiła się ku temu okazja, ponieważ MZ przedstawiło projekt zmian w przepisach określa-

jących m.in. wysokość dofinansowania części z nich, okresy użytkowania i inne parametry.

Jeśli chodzi o leki, ale też wyroby medyczne, odnotować warto, że Lewica złożyła w Sejmie od dawna zapowiadany projekt zmian ustawy refundacyjnej oraz projekt rozporządzenia do niej.

Przewidują szereg zmian m.in. ustalenie, że leki na receptę będą refundowane tylko na dwa sposoby: albo będą całkiem bezpłatne albo za 5 zł – w miejsce ryczałtów i różnych poziomów odpłatności. Projekt przewiduje też np. mechanizm ograniczenia możliwości podnoszenia urzędowych cen zbytu leków.

Z pewnością zostanie albo zamrożony, albo odrzucony przez PiS. Jednak jak pokazują doświadczenia choćby z 2 mld zł dla TVP i opozycyjnym projektem by przekazać je na onkologię, opozycyjne projekty – o ile zdobędą pozytywne oceny społeczeństwa – są przez rząd przyjmowane w okrojonej formie jako własne. Zresztą podobnie było z regulacjami o procencie PKB na zdrowie czy wspomnianej już ustawie o płacach, gdzie obywatelskie projekty blokowano, a podawano własne.

Powoli toczą się prace mające faktycznie uruchomić pieniądze z Funduszu Medycznego. Po raz pierwszy w historii przygotowywana jest lista leków o wysokim poziomie innowacyjności. Eksperci, biorąc pod uwagę przepisy typowali po 20–30 takich cząsteczek spełniających wymogi. Tylko 11 terapii znalazło się na wykazie przygotowanym przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Za priorytetowe do sfinansowania z Funduszu Medycznego podczas posiedzenia Rady Przejrzystości AOTMiT wskazano tylko cztery terapie, w tym dwie genowe. Odpadły m.in. leki onkologiczne. Ostateczną listę ustali MZ. Leki te trafią na szybką ścieżkę re-

fundacji, ale decyzje będą wydawane dla nich w tym trybie tylko na dwa lata.

W życie weszły w kwietniu przepisy ustawy o zawodzie farmaceuty, a dodatkowo ukazał się raport MZ „Opieka farmaceutyczna. Kompleksowa analiza procesu wdrożenia”. Zespół ds. opieki farmaceutycznej przeanalizował m.in. możliwości wdrożenia siedmiu wybranych usług farmaceutycznych. Jedną z nich jest usługa „Nowy Lek”. To rodzaj konsultacji farmaceutycznej towarzyszącej wydaniu pacjentowi po raz pierwszy produktu leczniczego, którego wcześniej nigdy nie stosował. Usługa taka byłaby świadczona głównie dla chorych na choroby przewlekłe.

Kadry Filip Urbański został pełnomocnikiem Ministra Zdrowia do spraw otwartości danych publicznych. To nowe stanowisko. Urbański jest zastępcą Dyrektora Departamentu Centrum Analiz w Centrum e-Zdrowia i zastępcą dyrektora Departamentu Analiz i Strategii w Narodowym Funduszu Zdrowia.

Od 20 kwietnia 2021 r. nowym dyrektorem Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ jest Jan Gessek.

To ekspert w zakresie Zdrowia Publicznego, wykładowca akademicki. Od 2018 roku pełnił funkcję zastępcy, a następnie dyrektora Departamentu Ratownictwa Medycznego i Obronności w Ministerstwie Zdrowia. Swoją ścieżkę zawodową w sektorze ochrony zdrowia rozpoczynał w zespołach ratownictwa medycznego, w Toruniu, Grudziądzu, Wąbrzeźnie i Golubiu-Dobrzyniu.

Tomasz Augustyniak, odwołany w styczniu Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Gdańsku, został zastępcą dyrektora Departamentu Zdrowia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. 

OSOZ Polska 4/2021

13

a kt u a l ności

r a d a r epidemio lo g iczny ( czerwiec 2 0 21 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (czerwiec)

TREND W STOSUNKU DO maja

1 001

1 054

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (czerwiec)

TREND W STOSUNKU DO maja

Dolnośląskie

3 535

Kujawsko-pomorskie

3 002

Łódzkie

3 519

Lubelskie

3 327

Lubuskie

3 108

Małopolskie

3 575

Mazowieckie

4 092

Opolskie

2 836

Podkarpackie

2 867

Podlaskie

2 653

Pomorskie

3 891

Śląskie

3 210

Świętokrzyskie

2 810

Warmińsko-mazurskie

2 756

Wielkopolskie

3 792

Zachodniopomorskie

3 639

               

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

72%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie

747

Łódzkie

970

Lubelskie

810

Lubuskie

918

Małopolskie

1 019

Mazowieckie

1 136

Opolskie

695

Podkarpackie

704

Podlaskie

709

Pomorskie

1 162

Śląskie

982

Świętokrzyskie

746

Warmińsko-mazurskie

742

Wielkopolskie

980

Zachodniopomorskie

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

14

OSOZ Polska 4/2021

54%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

I nnow a cje

Ap l ik a cje zdrowotne

8fit

Sidekick Health

LivingWith: Cancer Support

Choć 8fit przypomina klasyczną aplikację typu fitness, jej twórcy podkreślają, że nie ma pomagać w osiągnięciu perfekcyjnej sylwetki, ale „wyzwalać zdrowe i pozytywne dla ciała zmiany”. Łącząc personalizowane treningi z tygodniowymi planami dietetycznymi, użytkownik może osiągnąć wybrany cel, w tym m.in. redukcję wagi, zwiększenie masy mięśniowej, czy po prostu lepszą formę fizyczną. Ćwiczenia z 8fit zajmują ok.

15–20 minut dziennie i mogą być wykonywane w domu, bez dodatkowego wyposażenia. Diety można również dopasować indywidualnie (np. wegańska, bezglutenowa itd.).

Sidekick to gra społecznościowa o tematyce zdrowotnej motywująca i angażująca do prowadzenia zdrowego trybu życia. Co ważne – w formie zabawy. Użytkownicy realizują zadania poprawiające zdrowie w różnych kategoriach, takich jak odżywianie, aktywność fizyczna i ćwiczenia umysłowe. Aplikacja została opracowana przez lekarzy, psychologów i innych ekspertów w dziedzinie zdrowia i zawiera elementy rywalizacji oraz sieci społecznościowej wzmacniające systematyczne realizowanie wyznaczonych zadań. Można ją też stosować w prewencji chorób przewlekłych, np. cukrzycy.

Mobilne aplikacje zdrowotne oferowane przez firmy farmaceutyczne to wciąż rzadkość, choć mogą dobrze uzupełniać klasyczne terapie lekowe. Tak jest w przypadku LivingWith, aplikacji zaprojektowanej, aby pomóc pacjentom cierpiącym na nowotwory w nawiązaniu kontaktu z bliskimi, uzyskaniu wsparcia w potrzebie, gromadzeniu notatek, wyników badań i dokumentacji z wizyt lekarskich. Pacjenci mogą komunikować się z opiekunami, zapisywać informacje o samopoczuciu, śledzić nastrój, natężenie bólu i sen. Aplikacja jest częścią programu This Is Living With Cancer™ Pfizera.

iOS | ENG + 4 inne Bezpłatna wersja podstawowa, 59 EUR/rok

iOS | Android | PL Bezpłatna wersja podstawowa

iOS | Android | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 4/2021

15

I nnow a cje

N owości / wyn a l a zki

Kontrola snu i oddechu dziecka Miku, firma specjalizująca się w urządzeniach do monitorowania niemowląt, wprowadza na rynek narzędzie pomagające rodzicom śledzić oddech i sen dziecka bez kontaktu fizycznego. Technologia Miku Pro Smart Baby Monitor zawiera m.in. kamerę o rozdzielczości 1080p HD, aby przekazywać opiekunom dokładne analizy w czasie rzeczywistym. Rodzice mogą uzyskać dostęp do informacji na temat wzorców oddechowych oraz cykli snu dziecka. Ponieważ Miku jest bezdotykowe, dzieci mogą nosić dowolny strój.

System można stosować do 12 roku życia. Według producenta, urządzenie może być też umieszczane w przedszkolach.

Według amerykańskiego Centrum Kontroli Chorób i Prewencji (CDC), każdego roku w USA odnotowuje się 3500 nagłych i niespodziewanych zgonów niemowląt. Jednym z najczęstszych przypadków jest tzw. zespół nagłej śmierci niemowląt (SIDS) powodujący śmierć dziecka w niewyjaśniony sposób, zazwyczaj podczas snu. Wśród czynników ryzyka wymienia się najczęściej wady wrodzone, niską wagę urodzeniową i infekcje dróg oddechowych. Czynniki środowiskowe, takie jak pozycja podczas snu i wspólne łóżko, również mogą przyczynić się do SIDS.

Smartfon wykryje podejrzane zmiany skórne Czerniak, odmiana nowotworu stanowiąca ponad 70 procent wszystkich nowotworów skóry, powstaje, gdy komórki produkujące pigment zwane melanocytami (SPL) zaczynają rozmnażać się w sposób niekontrolowany. Nowotwór ten jest zazwyczaj diagnozowany poprzez wizualną inspekcję podejrzanych zmian barwnikowych – wczesne wykrycie mutacji w gabinecie lekarskim często ratuje życie. Naukowcy z MIT opracowali nowe narzędzie oparte na głębokim uczeniu maszynowym, aby łatwiej identyfikować szkodliwe zmiany chorobowe na podstawie zdjęć zrobionych smartfonem. Praca opublikowana w Science Translational Medicine prezentuje narzędzie wykorzystujące odmianę sztucznej inteligencji – głębokie konwolucjonalne sieci neuronowe (DCNNs). Na podstawie ponad 20 tys. zdjęć pochodzących od 133 pacjentów oraz publicznie dostępnych baz danych, naukowcy nauczyli system rozpoznawać groźne zmiany skórne. Zdjęcia zostały wykonane przy użyciu różnych aparatów osobistych, aby mieć pewność, że narzędzie będzie działać z różnymi smartfonami. Dokładność algorytmu odpowiada diagnozie grupy doświadczonych dermatologów w 88 procentach przypadków i opinii indywidualnych dermatologów w 86 procentach przypadków. Jeśli technologia zostanie wprowadzona na rynek, mogłaby ułatwić szybką diagnozę zmian skórnych.

16

OSOZ Polska 4/2021

I nnow a cje

Bezprzewodowy pomiar tlenu w tkankach głębokich Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley opracowali zasilany ultradźwiękami wszczepialny czujnik, który może mierzyć poziom tlenu w tkankach zlokalizowanych głęboko w ciele i przesyłać te dane do urządzenia zewnętrznego. Technologia może być przydatna w monitorowaniu żywotności przeszczepów, ekspozycji na tlen u wcześniaków oraz pomiaru innych markerów biochemicznych, takich jak stężenie dwutlenku węgla lub poziom pH. Słabe natlenienie komórek prowadzi do ich śmierci. Choć proces ten stanowi podstawę różnych zjawisk patologicznych, klinicyści mają trudności z pomiarem natlenienia tkanek.

Obecne metody oceny polegają na wykorzystaniu światła podczerwonego. W tym przypadku pomiar może być wykonywany na głębokość zaledwie kilku centymetrów.

Nowe implanty są zasilane z pomocą fal ultradźwiękowych mających zdolność do wnikania wgłąb ciała człowieka. Zewnętrzna sonda przenosi drgania ultradźwiękowe przez ciało, a te następnie zasilają maleńkie, wszczepialne urządzenie. Dane przesyłane są z powrotem z pomocą odbitych fal ultradźwiękowych, które jednocześnie transportują pakiety danych o poziomie natlenienia tkanek. Technika ta pozwala na dwukierunkową wymianę danych z urządzeniami znajdującymi się głęboko w ciele. Wykrywanie tlenu odbywa się poprzez wbudowaną diodę LED i detektor optyczny wewnątrz implantu. Samo urządzenie jest mniejsze od biedronki. Jednym z potencjalnych zastosowań jest monitorowanie przeszczepów organów – po przeszczepie mogą wystąpić komplikacje naczyniowe, prowadzące do dysfunkcji organu.

Alarm przed zagrożeniem

E-diagnostyka chorób oczu

Naukowcy z Uniwersytetu w Teksasie oraz EnLiSense, startup z Teksasu, opracowali czujnik potu skórnego, który w sposób ciągły może mierzyć poziom cytokin nawet przez 168 godzin. Technologia została stworzona, aby wykrywać cytokiny zaangażowane w śmiertelne burze cytokinowe, które występują u pacjentów z COVID-19 i innymi chorobami, takimi jak grypa. Naukowcy mają nadzieję, że wynalazek może służyć jako system wczesnego ostrzegania o zbliżającym się stanie krytycznym, umożliwiając wczesną interwencję medyczną.

Elektroretinografia jest powszechnie stosowaną techniką diagnozowania i monitorowania chorób oczu takich jak jaskra, retinopatia cukrzycowa i retinitis pigmentosa. Naukowcy z Purdue University zaprezentowali miękką soczewkę kontaktową, która jest przyjazna dla oka, zapewnia doskonałe zapisy sygnałów elektroretinograficznych i może być produkowana z istniejących miękkich szkieł kontaktowych. Technologia pomoże w bezbolesnym diagnozowaniu lub wczesnym wykrywaniu wielu chorób oczu, w tym jaskry.

OSOZ Polska 4/2021

17

I nnow a cje

NIK o ePUAP Rośnie liczba osób zainteresowanych e-usługami udostępnianymi przez administrację publiczną. W ostatnich latach rozwijano intensywnie tzw.

Profil Zaufany (PZ) oraz platformę ePUAP – Elektroniczną Platformę Usług Administracji Publicznej, umożliwiającą komunikację między obywatelami a administracją. W nowym raporcie, Najwyższa Izba Kontroli stwierdza, że liczba osób posiadających profil zaufany wzrosła 13-krotnie, a liczba e-usług w czerwcu 2020 roku wynosiła 148 (dwukrotnie więcej niż w 2016 r.). Z przeprowadzonego 4 lata temu badania wynika, że w przypadku 51% ankietowanych załatwiane w Internecie sprawy miały związek ze zdrowiem (zapisy do lekarza, konsultacje online, recepta elektroniczna). W raporcie NIK podkreślono też kilka nieprawidłowości m.in. w zarządzaniu systemami ePUAP i PZ i organizacji bezpieczeństwa informacji.

Opieka farmaceutyczna Centrum e-Zdrowia zachęca pacjentów: „Możesz upoważnić farmaceutę do wglądu do Internetowego Konta Pacjenta, aby uzyskał informacje, jakie leki przyjmujesz i na tej podstawie udzielił Ci porady.” Na IKP można dać dostęp farmaceucie, aptece lub punktowi aptecznemu do e-recept i recept papierowych, zrealizowanych od stycznia 2019 r., a także informacji o wykupionych lekach na receptę. Upoważnienia można udzielić na określony czas i zakres danych. W komunikacie podkreślono, że w ten sposób aptekarz będzie mógł m.in. sprawdzić interakcje między lekami.

Pilotaż e-stetoskopu W kwietniu rozpoczęto nabór do pilotażowego programu E-stetoskop.

Pilotaż obejmie co najmniej tysiąc pacjentów po przebytym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2 ze współistniejącymi chorobami układu oddechowego. Program zakłada wykorzystanie elektronicznych stetoskopów (prostych urządzeń, którymi można zbadać płuca w warunkach domowych) w ramach teleporad udzielanych przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Placówki, które zostaną zakwalifikowane do programu, otrzymają elektroniczne stetoskopy, a następnie udostępnią je chorym w celu zdalnej diagnostyki w ramach teleporady.

Dofinansowanie IT w POZ NFZ opublikował zarządzenie w sprawie warunków udzielania i rozliczania w 2021 r. dofinansowania informatyzacji świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Wynika z niego, że dofinansowaniem będą objęte m.in. wydatki na nabycie urządzeń informatycznych lub oprogramowania lub usług do udzielania świadczeń opieki zdrowotnej za pośrednictwem systemów teleinformatycznych w tym m.in. sprzęt komputerowy i wyposażenie sieciowe, licencje na oprogramowanie oraz usługi instalacji, konfiguracji oraz szkolenia. Jest to kontynuacja programu, który realizowany był także w 2020 roku na podstawie zarządzenia nr 27/2020/DEF Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 28 lutego 2020 r. Źródła i zdjęcia: Ministerstwo Zdrowia, NFZ, Centrum e-Zdrowia, Uniwersytet Purdue. Uniwersytet w Teksasie, Uniwersytet Kalifornijski, MIT, Miku, Uniwersytet Berkley

18

OSOZ Polska 4/2021

I nnow a cje

CYFROWE ZDROWIE PSYCHICZNE Kryzys COVID-19 przyspieszył potrzebę stworzenia globalnego ekosystemu zdrowia psychicznego. Technologie zdrowia cyfrowego – takie jak sztuczna inteligencja, uczenie maszynowe, rzeczywistość wirtualna, chmura danych – oferują duże wsparcie w transformacji ochrony zdrowia, czyniąc usługi zdrowia psychicznego bardziej dostępnymi, szczególnie w krajach o słabo rozwiniętej infrastrukturze zdrowotnej. Światowe Forum Ekonomiczne we współpracy z Deloitte przygotowało zestaw wskazówek dotyczących polityk, zasad etycznych i standardów związanych z zastosowaniem technologii cyfrowych w dziedzinie zdrowia psychicznego „Global Governance Toolkit for Digital Mental Health: Building Trust in Disruptive Technology for Mental Health”.

20

OSOZ Polska 4/2021

GŁÓWNE KORZYŚCI Z NARZĘDZI CYFROWYCH W ZDROWIU PSYCHICZNYM

Wsparcie badań naukowych i nowe opcje leczenia

Zwiększona dostępność i skalowalność usług

Efektywność kliniczna jak w terapiach klasycznych

Promocja równego dostępu do usług

Wysoka precyzja i personalizacja usług

Nacisk na prewencję i wczesne leczenie

Integracja z systemami zdrowia

Mniejsze narażenie na stygmatyzację

Bazuje na potrzebach pacjenta

Większa satysfakcja przez wzmocnienie roli pacjenta

Podejmowanie decyzji i wyniki oparte na danych

Poprawa danych populacyjnych

Działanie motywacyjne

PODSTAWOWE WARSTWY SYSTEMU I CELE Cel

Opis

Zdrowi obywatele

Mieszkańcy posiadają narzędzia do zachowania lub osiągnięcia stanu dobrego samopoczucia, mogą realizować własne możliwości, radzić sobie ze standardowym stresem życiowym, pracować produktywnie

Zdrowe społeczności

Społeczności, które wspierają się wzajemnie, aby umożliwić jednostkom osiągnięcie celów związanych z dobrym samopoczuciem społecznym i psychicznym oraz pełne uczestnictwo w życiu społeczności

Zdrowe populacje

Populacje, w których każdy ma dostęp do narzędzi umożliwiających wczesne wykrywanie i zapobieganie chorobom psychicznym, otrzymanie skutecznego i odpowiedniego leczenia oraz wsparcia, a także umożliwienie powrotu do zdrowia

Sprawnie działający ekosystem cyfrowego zdrowia psychicznego

Zintegrowany ekosystem zdrowia i dobrostanu psychicznego, który wspiera ludzi i społeczności, integruje się z ekosystemami zdrowia, gospodarki, politykami społecznymi i elementami kulturowymi

» Nowe technologie dają szansę na stworzenie rozwiązań, które poprawią wyniki w zakresie zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia na skalę o wiele większą niż było to możliwe do tej pory.« Żródło: Global Governance Toolkit for Digital Mental Health: Building Trust in Disruptive Technology for Mental Healt (WEF/Deloitte) OSOZ Polska 4/2021

21

R a port

Jak informować i pisać o zdrowiu cyfrowym?

Telemedycyna, teleopieka i mobilne aplikacje zdrowotne stały się trwałą częścią ochrony zdrowia. Ich szybki rozwój jeszcze bardziej przyspieszyła pandemia COVID-19. O digitalizacji piszą gazety codzienne, magazyny lifestylowe, portale internetowe niezwiązane ze zdrowiem. Przygotowując treści dotyczące nowych technologii, należy przede wszystkim zrozumieć ich kontekst, wpływ na ekosystem opieki zdrowotnej, korzyści i zagrożenia. Prezentujemy wytyczne przygotowane dla Światowego Stowarzyszenia Wydawców Prasy (World Association of News Publishers).

22

OSOZ Polska 4/2021

R a port

Zdrowie cyfrowe czy e-zdrowie?

Termin „zdrowie cyfrowe” opisuje rozwiązania technologiczne mające na celu poprawę zdrowia i samopoczucia, wspomagające podejmowanie decyzji zdrowotnych, ułatwiające dostęp do informacji, doskonalące standardy komunikacji, zarządzanie i kształtowanie polityki zdrowotnej. Zgodnie z definicją Healthcare Information and Management Systems Society (HIMSS) (zaktualizowaną w marcu 2020 r.), „zdrowie cyfrowe łączy ludzi i populacje oraz daje im możliwość zarządzania zdrowiem i dobrym samopoczuciem, przy wsparciu zespołów świadczeniodawców pracujących w elastycznych, zintegrowanych, interoperacyjnych i cyfrowych środowiskach opieki, które strategicznie wykorzystują cyfrowe narzędzia, technologie i usługi w celu przekształcenia świadczenia opieki.”

Pojęcie zdrowia cyfrowego wyłoniło się z „health IT” (używanego głównie w odniesieniu do elektronicznych kart zdrowia, systemów informatycznych w szpitalach) oraz „e-zdrowia” („e-health”), definiowanego jako „wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych w celu wspierania zdrowia i dziedzin związanych ze zdrowiem.” W związku z tym, zdrowie cyfrowe nie skupia się już na technologii, tak jak dzieje się to w przypadku e-zdrowia, ale na przekształcaniu opieki zdrowotnej przy użyciu technologii cyfrowych.

Historycznie rozwój informatyki w ochronie zdrowia można podzielić na cztery fazy przedstawione w Białej Księdze „Zdrowie Cyfrowe: Ramy Transformacji w Ochronie Zdrowia” (Digital Health: A Framework For Healthcare Transformation). Pierwsza z nich miała miejsce w latach 1950–1960. Rozwój komputerów w różnych gałęziach gospodarki przyspieszał, jednak nie znalazły one zastosowania w ochronie zdrowia. W latach 1970–2000 krystalizuje się nowa dyscyplina informatyki zdrowotnej. Pojawiają się pierwsze komputety osobiste, szpitale zaczynają wdrażać, wówczas jeszcze bardzo prymitywne, elektroniczne kartoteki pacjenta. Placówki opieki zdrowotnej tworzą komórki IT zajmujące się informatyzacją działów finansowo-organizacyjnych, aby ułatwić zarządzanie i procesy administrowania, w tym rozliczanie usług medycznych z płatnikami. Po roku 2000 ochrona zdrowia stawia nowe zadania przed systemami IT: bezpieczeństwo i jakość leczenia, koordynacja opieki. Komputery osobiste upo-

wszechniają się, pojawiają się smartfony, dzięki czemu pacjent zyskuje dostęp online do swoich danych.

Po roku 2020 możemy już mówić o „zdrowiu cyfrowym” – najbardziej dojrzałej formie informatyzacji ochrony zdrowia, gdzie punktem ciężkości jest konsument usług zdrowotnych, a nie pacjent, a akcet pada na dopasowanie opieki do stylu życia. Umożliwiają to nowe technologie, jak aplikacje zdrowotne, inteligentne urządzenia ubieralne, czujniki zdrowotne. W systemie zdrowia informatyka stosowana jest do optymalizacji procesów, pojawiają się też zupełnie nowe rozwiązania jak systemy sztucznej inteligencji analizujące dane i obrazy medyczne, robotyka, wirtualna rzeczywistość. Zdrowie cyfrowe wyrosło z e-zdrowia, a jego elementem centralnym nie jest już intrastruktura techniczna, ale procesy i zarządzanie nimi.

Dlaczego zdrowie cyfrowe jest teraz tak ważne?

Opieka zdrowotna stoi w obliczu ogromnych wyzwań: starzenie się społeczeństw, rosnące obciążenie chorobami niezakaźnymi, nierówności zdrowotne, błędy medyczne, rosnące oczekiwania pacjentów, niedobór pracowników służby zdrowia, nieefektywne wykorzystanie zasobów oraz globalne pandemie, takie jak COVID-19. W rezultacie wydatki na opiekę zdrowotną oraz różnica między popytem na usługi zdrowotne a ich podażą stale rosną.

Dopiero od niedawna, cyfrowe technologie zdrowotne są postrzegane jako element wspomagający zrównoważoną, efektywną, spersonalizowaną, skoncentrowaną na pacjencie i precyzyjną opiekę zdrowotną. Takie podejście wynika z systematycznego wzrostu nakładów na opiekę zdrowotną, które nie przekładają się proporcjonalnie na wyniki leczenia. W ramach dostępnych systemów, istnieje duże pole do optymalizacji procesów opieki i profilaktyki, jednak do tego potrzebne jest lepsze zarządzanie informacją.

W ostatnich latach również Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dostrzegła potencjał zdrowia cyfrowego we wspieraniu realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju i powszechnego dostępu do opieki zdrowotnej (UHC). Aby umożliwić państwom na całym świecie planowanie, wdrażanie i korzystanie z technologii, WHO wydała zalecenia dotyczące interwencji cyfrowych w celu wzmocnienia systemu opieki zdrowotnej oraz glo-

balną strategię w zakresie zdrowia cyfrowego na lata 2020–2050. Według WHO, krajowe i regionalne inicjatywy w zakresie zdrowia cyfrowego muszą być realizowane w oparciu o solidną strategię, która łączy zasoby finansowe, organizacyjne, ludzkie i technologiczne.

Określanie korzyści płynących z nowych technologii Cyfrowe zdrowie cieszy się ogromną popularnością. W Polsce, prawie każdy obywatel spotkał się w przekazach prasowych z takimi pojęciami jak „elektroniczna recepta”, „e-recepta”. Rejestrując się na szczepienie przeciwko COVID-19, wiele osób po raz pierwszy zalogowało się na Internetowe Konto Pacjenta. Od momentu wprowadzenia elektronicznych zwolnień lekarskich, pracownicy nie muszą ich dostarczać w formie papierowej. Zdrowie cyfrowe weszło na stałe do świadomości, ale w mediach nadal pojawia się wiele nieścisłości dotyczących rozwiązań technologicznych.

Nieporozumienia występują najczęściej na poziomie potencjalnych korzyści oraz zastosowań.

Ze zdrowiem cyfrowym wiąże się duże nadzieje. Eksperci twierdzą, że pozwoli sprostać wymienionym wcześniej wyzwaniom związanym z opieką zdrowotną.

Jednakże, pomimo wielu opublikowanych w ostatnim czasie prac naukowych na ten temat, pozytywny wpływ rozwiązań cyfrowych na zapobieganie chorobom, jakość opieki i leczenie niektórych schorzeń jest wciąż niedostatecznie zbadany.

Entuzjazm wobec cyfrowych technologii zdrowotnych jest napędzany przez startupy opracowujące innowacyjne rozwiązania. Niestety, często bazuje on na ogólnikowych statystykach dotyczących liczby osób cierpiących na dane schorzenie przekładanych wprost na liczbę potencjalnych użytkowników rozwiązania.

Dlatego w przypadku informowania o najnowszych innowacjach, konieczne jest skrupulatne sprawdzenie i weryfikacja faktów naukowych. Studium przypadku startupu medycznego Theranos pokazuje, że poleganie na danych dostępnych w Internecie może być niewystarczające (rewolucyjna technologia badań z jednej kropli krwi okazała się oszustwem). Założycielka Theranos, Elizabeth Holmes, promując wizjonerską technologię, znazła się na okładkach najpopularniejszych magazynów i była zapraszana do wiodących stacji telewizyjnych.

Ponieważ zdrowie cyfrowe jest stosunkowo nową dziedziną, znalezienie

OSOZ Polska 4/2021

23

R a port

wiarygodnego źródła wymaga, poza śledzeniem informacji w internetcie, sięgania do opinii naukowych, rozmów z ekspertami.

Rośnie liczba wydawnictw poświęconych digitalizacji, które publikują zweryfikowane informacje. Prace opisujące korzyści płynące z zastosowania technologii cyfrowych w konkretnych dziedzinach medycyny można znaleźć w renomowanych czasopismach naukowych jak Nature, Science, The Lancet, JAMA, The BMJ oraz mediach HIMSS. Wśród polskojęzycznych czasopism jest to OSOZ Polska.

Korzyści z digitalizacji są obiecujące.

Jednocześnie, dla zachowania dziennikarskiego obiektywizmu, należy również zwrócić uwagę na potencjalne niebezpieczeństwa, jeśli takie istnieją. Najczęstsze z nich to ochrona prywatności danych, nieetyczne przetwarzanie danych oraz zagrożenia związane z cyberbezpieczeństwem. Jednym z podstawowych błędów w treściach obecnych w prasie i internecie jest operowanie negatywnymi argumentami bez odniesienia się do konkretnego przypadku. Przykładowo, również w czasach kartotek papierowych dochodziło do kradzieży danych medycznych, jednak to cyfryzacji przypisuje się z góry niebezpieczeństwo wycieku informacji. Wiele zmieniło się w ostatnim czasie w technologiach zabezpieczeń. Eksperci podkreślają, że w żadnej dziedzinie gospodarki systemy IT nie zapewniają 100% bezpieczeństwa – cyberprzestępcy zawsze znajdą lukę w zabiezpieczeniach.

Ponadto, najsłabszym ogniwem systemu bezpieczeństwa danych medycznych nie są dziś technologie, ale ludzie.

Zrozumienie ekosystemu Pisząc o danej technologii, warto rozważyć jej wpływ na wszystkie poziomy systemu opieki zdrowotnej, aby uchwycić jej możliwości i ograniczenia. Pomocnym narzędziem jest analiza tzw. piramidy opieki zdrowotnej, która obejmuje: technologię (jaką wartość dodaną oferuje innowacja?), użytkownika (grupę docelową, osoby lub organizacje), przepływ pracy (jak rozwiązanie IT wpasowuje się w obecne procedury i struktury organizacyjne?) oraz system opieki zdrowotnej.

Wdrożenie technologii musi uwzględniać ramy regulacyjne (prawo krajowe i międzynarodowe oraz niepisane zasady obowiązujące w konkretnym systemie zdrowia), standardy opieki zdrowotnej, system refundacji, istniejącą infrastrukturę techniczną, kulturę i zaufanie

24

OSOZ Polska 4/2021

» Częstym błędem jest przypisywanie cyfryzacji

zagrożeń prywatności, jak możliwość kradzieży danych, bez głębszej analizy konkretnej technologii.«

do nowych technologii. Każdy system opieki zdrowotnej jest złożonym i regulowanym ekosystemem z wieloma podmiotami reprezentującymi różne interesy. To prowadzi do wielu konfliktów interesów. Weźmy przykładowo e-receptę. Rozwiązanie wygodne dla pacjenta, może wzbudzać sprzeciw ze strony lekarzy (większa kontrola przepisywanych leków). I przeciwnie – lekarz może teoretycznie sprawdzić, czy pacjent wykupił lek, wzmacniając nadzór nad stosowaniem się do zaleceń. Nie wszyscy pacjenci akceptują takie podejście, uważając je za przekroczenie granic wolności.

Rozróżnienie między technologiami typu wellness (dla dobrego samopoczucia) a medycznymi Na początku 2021 roku na rynku dostępnych było ponad 400 000 aplikacji zdrowotnych. Funkcje związane ze zdrowiem i dobrym samopoczuciem są wbudowane w smartfony (np. śledzenie aktywności fizycznej i długości snu w systemach operacyjnych iOS i Android) i technologie ubieralne (np. inteligentne zegarki i opaski fitness).

Zminiaturyzowane czujniki mierzą parametry zdrowotne i monitorują zachowanie użytkownika, aby pomóc w nawigacji po własnym zdrowiu. Kilka z nich to już urządzenia medyczne (oznaczone znakiem CE w Europie, dopuszczone przez FDA w USA lub zatwierdzone przez CFDA w Chinach), ale większość dedykowana jest poprawie samopoczucia i nie posiada żadnej certyfikacji. Coraz więcej technologii cyfrowych obejmuje algorytmy sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego. W przypadku rozwiązań nie poddanych żadnej procedurze certyfikacji, ich zastosowanie pozostaje wciąż nieuregulowane, a efektów zastosowania nie można zweryfikować.

Niektóre rozwiązania, jak np. systemy teleopieki, w ogóle nie wymagają certyfikatów medycznych, bo ich główną funkcjonalnością nie jest wspomaganie terapii lub profilaktyki, ale poprawa

komunikacji pomiędzy pacjentem a lekarzem. Powinny one jednak być zgodne z przepisami dotyczącymi ochrony danych osobowych, np. General Data Protection Regulation (GDPR) w Europie (RODO w Polsce), czy The Health Insurance Portability and Accountability Act (HIPAA) w USA. Z kolei rozwiązania telemedyczne muszą być zgodne z odpowiednimi regulacjami, jeśli obejmują pomiar parametrów zdrowotnych (ciśnienie krwi, puls, temperatura ciała).

Źródła danych i perspektywa lokalna Ze względu na różne modele systemów opieki zdrowotnej (prywatne lub publiczne ubezpieczenie zdrowotne), warto również sprawdzić, czy dana technologia może być wdrożona w danym ekosystemie krajowym i regionalnym. Nie należy zapominać o jednej naczelnej zasadzie: to pacjent musi odnieść największe korzyści z rozwiązań cyfrowych. Dlatego jego opinie również powinny być uwzględniane w przekazach medialnych.

Przykładem w polskich szpitalach są roboty operacyjne daVinci. Choć to jedna z najnowocześniejszych technologii medycznych na świecie, NFZ nadal nie refunduje operacji z jego zastosowaniem.

W 2017 r. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) wydała pozytywną opinię odnośnie refundacji operacji przy pomocy robotów medycznych dla trzech wskazań. Następnie Ministerstwo Zdrowia przygotowało projekt rozporządzenia, ale został on jednak wstrzymany na etapie konsultacji społecznych. To tłumaczy niskie upowszechnienie rozwiązania.

Największym wyzwaniem nie jest dziś rozwój technologii, ale adaptacja na rynku opieki zdrowotnej. Wymaga ona nowych umiejętności cyfrowych pracowników służby zdrowia i obywateli, dopasowanych do zdrowia cyfrowego modeli refundacji kosztów, a przede wszystkim transformacji kulturowej lub zarządzania zmianą w kierunku opieki zdrowotnej zorientowanej na profilakty-

R a port

kę i personalizację. Wreszcie, w cyfryzacji kluczową rolę odgrywa czynnik ludzki: zaufanie do nowych technologii.

Kluczowe zalecenia • Unikaj generalizowania, skupiając się na konkretnych korzyściach, jakie technologia może dostarczyć; • Unikaj używania nowomowy cyfrowej: „demokratyzacja opieki zdrowotnej”, „rewolucja cyfrowa” i „przełomowe technologie”; • Nie powołuj się na streotypy i nie przywołuj uogólnionych zagrożeń, na przykład obaw o bezpieczeństwo danych, jeśli nie ma przekonujących argumentów dla danego rozwiązania; • Przeanalizuj wpływ technologii na

każdą warstwę systemu opieki zdrowotnej i w przypadku różnych interesariuszy (pacjentów, pracowników służby zdrowia); • Skup się na sile transformacyjnej rozwiązania, a nie na samym rozwiązaniu; • Sprawdź, czy technologia jest zgodna z ramami prawnymi, przepisami dotyczącymi ochrony danych oraz celami i wyzwaniami lokalnych systemów opieki zdrowotnej; • Sprawdź, czy rozwiązanie nie zwiększa nierówności w opiece zdrowotnej (cena, dostępność dla różnych grup pacjentów); • Postępuj zgodnie z zasadą „nic dla pacjenta, bez pacjenta”. Podczas zbiera-

nia opinii zapytaj pacjentów lub przedstawicieli pacjentów o ich perspektywę; • Wyartykułuj problem w opiece zdrowotnej, na który odpowiada rozwiązanie cyfrowe; • Zwróć uwagę na powierzchowne wskaźniki opisujące adaptację technologii (liczba pobrań aplikacji i użytkowników nie obrazuje jej upowszechnienia i przydatności), które mogą być mylące; • Weź pod uwagę ekosystem z aktualnymi wyzwaniami takimi jak interoperacyjność danych, dostęp do technologii (np. smartfonizacja społeczeństwa), umiejętności informatyczne i infrastruktura. 

Wiarygodne informacje na temat innowacji zdrowia cyfrowego można znaleźć m.in. w czasopiśmie naukowym Lancet Digital, BMJ, JAMA. Z większą ostrożnością należy podchodzić do danych publikowanych przez tzw. influencerów w mediach społecznościowych. W Polsce magazynem poświęconym wyłącznie digitalizacji i bazującym na danych naukowych jest OSOZ Polska.

OSOZ Polska 4/2021

25

rozmowy

Pacjenci wymuszą zmiany na branży opieki zdrowotnej Wywiad z Brianem O’Connor, założycielem i przewodniczącym ECHAlliance – European Connected Health Alliance (Europejskiego Aliansu Zdrowia Połączonego), społeczności skupiającej ponad 16 500 osób i ponad 700 organizacji członkowskich z całego świata, mającej na celu wspieranie zrównoważonych zmian w ochronie zdrowia przy pomocy nowych technologii.

Najczęściej dyskutowane determinaty płynnej adaptacji rozwiązań cyfrowej opieki zdrowotnej to refundacja, interoperacyjność, przywództwo, infrastruk-

26

OSOZ Polska 4/2021

tura i umiejętności cyfrowe. Jakich czynników brakuje na tej liście?

Najważniejszym składnikiem digitaliza-

cji są ludzie. Ludzie wpływają na wszystkie pozostałe elementy, bo są innowacyjni, strategiczni i odporni na zmiany. Ze względu na zajmowane stanowiska często mają władzę, która pozwala im inicjować zmiany lub blokować nowe pomysły, spowalniać nowe inwestycje albo aktywnie inicjować nowe projekty.

Poza tym, szczególnie w sektorze publicznym, znana jest niechęć do podejmowania ryzyka. Często słyszany komentarz „mamy tu do czynienia z publicznymi pieniędzmi” jest z jednej strony trafny, ale i mylący, bo niejednokrotnie stanowi wymówką dla bezczynności.

rozmowy Jako przewodniczący ECHAlliance, wiodącej społeczności digital health na świecie, jakich wskazówek udzieliłby Pan firmom operującym w branży nowych technonologii?

Jest ich zbyt wiele, by wymienić je w tym krótkim wywiadzie! Jak wszyscy wiemy, zdrowy rozsądek nie jest tak powszechny. Pozytywnym aspektem jest to, że nauczyłem się słuchać. Kiedy naprawdę słuchasz, aby zrozumieć obawy, pomysły i wkład, który zdecydowana większość chce wnieść, ujawniają się przeszkody.

W ECHAlliance mamy takie powiedzenie: „Bądź liderem w zaspokaniu potrzeb”. Pomagamy zidentyfikować prawdziwe potrzeby – czy to na poziomie kraju, regionu, czy miasta. Stworzyliśmy społeczności w wielu państwach o różnych kulturach i językach. Po ponad dziesięciu latach zdaliśmy sobie sprawę z potęgi tej inteligentnej sieci. Nieustannie znajdujemy potrzeby w jednym miejscu, a rozwiązania w innym, stąd nasza rola jako łącznika jest pożądana. Zaufanie i szacunek, jakie udało nam się uzyskać, są bardzo satysfakcjonujące.

Pandemia COVID-19 przyspieszyła wdrożenie teleopieki i telemedycyny. Wzrosła popularność mobilnych aplikacji zdrowotnych. Co należy zrobić, aby nie zmarnować tego potencjału?

Pandemia zmusiła rządy do odłożenia na bok wielu czasochłonnych procesów zamówień publicznych i przyspieszenia procesu podejmowania decyzji. Moim zdaniem, najważniejsze jest skupienie się na wdrażaniu i realizacji projektów e-zdrowia, a nie na pilotażach, które do niczego nie prowadzą.

Konsumenci spróbowali wygody wirtualnej rozmowy z lekarzem rodzinnym; spodobało im się to i nie będą chcieli wracać do „starych” czasów czekania w poczekalni na informację „lekarz może teraz Panią/Pana przyjąć”. Ponadto konsumenci stali się o wiele bardziej świadomi potrzeby zarządzania własnym zdrowiem i szukania pomocy za pośrednictwem mobilnych aplikacji zaspokajających potrzeby w takich obszarach jak profilaktyka, dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne.

ki zdrowotnej były tworzone w ramach nowego modelu cyfrowego, jak powinny wyglądać?

Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że coś jest nie tak z obecnymi systemami zdrowia, ale nie ma zgody co do kierunku koniecznych zmian. Brak konsensusu komplikuje sprawę. Wiele wielkich nazwisk ma interes w utrzymaniu obecnego status quo. Załóżmy, że jesteś właścicielem, powiedzmy, 100 szpitali i pokazano Ci cyfrowe rozwiązanie, które drastycznie zmniejsza liczbę pacjentów w Twoich szpitalach. Czy skorzystasz z tych rozwiązań? Czy jest to opłacalne z punktu widzenia funkcjonowania placówki? Czy chcą tego pacjenci?

Są to fundamentalne pytania, przed którymi stoi każdy gracz, w tym rządy państw, płatnicy, świadczeniodawcy, dostawcy rozwiązań itp. W miarę jak będziemy zmierzać do cyfrowej opieki zdrowotnej, co moim zdaniem jest nieuniknione, sektor musi zapewnić obywatelom opiekę jakiej chcą, kiedy jej potrzebują, w wybranym miejscu i po cenie, którą akceptują. Podobnie jak to miało miejsce w wielu innych sektorach, siła konsumentów już zmienia ten sektor.

Jakie warunki wstępne muszą być spełnione, aby wykorzystać potencjał cyfryzacji w opiece zdrowotnej?

Najważniejszym z nich jest zaufanie.

Obywatel/konsument musi zaufać świadczeniodawcom, a na to zaufanie trzeba zapracować. Kluczowe może okazać się pytanie: Komu mogę powierzyć swoje dane? Rządom? Firmom Big Data?

Firmom prywatnym? Nie mam na myśli znalezienia rozwiązań technicznych – wiele z nich już istnieje. To duże wyzwanie. Martwię się, że nadal będziemy się poruszać w silosach danych.

Jakie kryteria Pan stosuje, aby ocenić wartość cyfrowych rozwiązań zdrowotnych?

Oczywiście przyglądamy się istniejącym standardom unijnym i globalnym – nasi członkowie sporo inwestują, aby się do nich dostosować. Często odwołuję się po prostu do zdrowego rozsądku. Osobiście założyłem wiele start-upów i wiele nauczyłem się na błędach.

Po wysłuchaniu prezentacji nowego rozwiązania proponowanego przez startup, zawsze zadaję jedno pytanie: „Jaką potrzebę zaspokaja innowacja?”. Często jestem pytany, co mam na myśli. W odpowiedzi słyszę, jak bardzo innowacyjny jest pomysł i wtedy muszę powtórzyć swoje pytanie. Wiele rozwiązań i usług jest tworzonych przez o wiele mądrzejszych ode mnie ludzi, ale jeśli nie zaspokajają one zidentyfikowanej potrzeby, prawdopodobnie poniosą porażkę.

Czy może Pan podać trzy wskazówki, jak mądrze inwestować w innowacje technologiczne?

Moja podstawowa rada, i myślę, że dotyczy to każdego inwestora: liczą się ludzie, a nie pomysł czy technologia. Jeśli ludzie mają motywację, aby iść do przodu i rozwijać się, z czasem zmienią nawet niedoskonałą na początku technologię. To zespół jest sercem nowego pomysłu. 

ECHAlliance jest obecne w 78 krajach na świecie i zrzesza ponad 750 organizacji działających w obszarze ochrony zdrowia i zdrowia cyfrowego.

Jak dotąd, cyfrowe procesy i rozwiązania są wbudowane w istniejące systemy opieki zdrowotnej. Przypomina to trochę dodawanie nowych części do starego mechanizmu. Gdyby systemy opie-

OSOZ Polska 4/2021

27

rozmowy

Rozwiązania cyfrowe uzupełnią tradycyjne terapie lekowe Mariusz Borkowski z branżą farmaceutyczną jest związany od 25 lat, współpracując między innymi z takimi firmami jak Bioton, Adamed, Sanofi i TZF Polfa. Obecnie jest dyrektorem ds. marketingu w Polfa Tarchomin S.A. W wywiadzie dla OSOZ, opowiada o rosnącej roli cyfryzacji w farmacji.

Całkiem niedawno obronił Pan pracę doktorską „Badanie skuteczności telemedycznego wspomagania terapii podtrzymującej pacjentów ze schizofrenią w stanie remisji.” Jak ocenia Pan skuteczność telemedycyny w terapii pacjentów z chorobami psychicznymi?

Pracując w poprzedniej firmie miałem okazję współtworzyć platformę telemedyczną, która w założeniu była skierowana do lekarzy psychiatrów. Kiedy została już opracowana, większość lekarzy-psychiatrów powiedziała, że nie będzie z niej korzystać. Realizacja mo-

28

OSOZ Polska 4/2021

jej pracy „Badanie skuteczności telemedycznego wspomagania terapii podtrzymującej pacjentów ze schizofrenią w stanie remisji” na Śląskim Uniwersytecie Medycznym spotkała się z dużym sprzeciwem. Tłumaczono mi, że jakakolwiek aplikacja cyfrowa czy telemedyczna nie może leczyć pacjenta.

Stąd też oryginalny tytuł pracy musiał zostać zmieniony – słowo „leczenie” zostało zastąpione „wspomaganiem leczenia”.

Sprzeciw środowiska w stosunku do rozwiązań telemedycznych był olbrzymi. Zwłaszcza dlatego, że psychiatrzy są

w dużym stopniu humanistami i wychodzą z założenia, że kontakt osobisty z pacjentem jest najważniejszy i nie da się go zastąpić.

Czas pandemii COVID-19 pokazał coś zupełnie innego. Jestem zwolennikiem modelu hybrydowego, połączenia osobistej interakcji z interakcją online.

Prowadząc rozmowę przez Internet z pacjentem, jestem w stanie odebrać te same sygnały niezbędne do postawienia diagnozy, jak w przypadku spotkania osobistego. Analogicznie do naszego wywiadu realizowanego wirtualnie.

Jednak trzeba wziąć pod uwagę, że w przypadku mojej pracy, podmiotem badania byli pacjenci ze schizofrenią paranoidalną w bezobjawowej fazie reemisji, gdzie terapia polega na kontynuacji leczenia stanów stabilnych. Chyba wszyscy jesteśmy zgodni co do tego, że w przypadku pacjentów z ostrymi objawami psychotycznymi konieczna jest wizyta osobista.

rozmowy Czy narzędzia e-zdrowia można rozszerzyć na terapię osób obciążonymi innymi schorzeniami psychicznymi niż schizofrenia?

Absolutnie tak. Dostępnych jest już szereg rozwiązań cyfrowych w postaci aplikacji mobilnych czy platform e-zdrowia, z pomocą których można dostarczać usługi zdrowotne. Pojawiają się coraz to nowsze technologie, jak rzeczywistość rozszerzona poprawiająca doświadczenia pacjenta w leczeniu zaburzeń lękowych.

Schizofremia jest w tym aspekcie kontrowersyjna, ponieważ jest jednym z poważniejszych zaburzeń psychotycznych, wywołującym duże emocje w przypadku prób zmian dotychczasowych ścieżek postępowania. Jednak większość osób dotyka problem zaburzeń depresyjnych lub lękowych, które stały się w ostatnich latach powszechnymi chorobami populacyjnymi. Wielu pacjentów, którzy rozpoznali u siebie niepokojące objawy, nie idzie do lekarza, bojąc się stygmatyzacji ze strony społeczeństwa. Telemedycyna jest w takim przypadku wspaniałym rozwiązaniem, bo ułatwia dostęp do pomocy i rozmowy, wprowadzając leczenie pomostowe jeszcze przed pierwszą wizytą.

Z mojego punktu widzenia, teleopieka ułatwia niektórym pacjentom podjęcie decyzji o kontakcie z lekarzem, otwarcie się na pomoc, bo zapewnia intymny i mniej bezpośredni kontakt z terapeutą. Jeśli dołożyć do tego możliwości profilaktyki zaburzeń z pomocą rozwiązań e-zdrowia, telezdrowie powinno stać się częścią opieki zdrowotnej.

Tak samo jak tradycyjne leki?

Tak, w tym zakresie wiele się zmieniło w ostatnich latach. Do niedawna, za produkt leczniczy uznawało wyłącznie fizyczne rozwiązanie w postaci np. tabletki, urządzenia, strzykawki. Dzisiaj również mobilna aplikacja na smartfona może pełnić rolę profilaktyczną lub leczniczą, w niektórych przypadkach lepiej sprawdzając się od leku. To jest olbrzymi trend – powstaje wiele aplikacji prewencyjnych pozwalających zadbać o zdrowe samopoczucie. W przypadku wspomnianych już zaburzeń lękowych, rzeczywistość wirtualna pozwala zatopić się w wymarzonym świecie i uspokoić, a efekt może być taki sam jak w przypadku zażycia tabletki.

sie korzysta z form „terapii” cyfrowych czy komunikacji z pacjentem, jakie oferują nowe technologie. Dlaczego?

» Poza wielkimi hasłami, mało która firma farmaceutyczna w Polsce jest naprawdę innowacyjna.«

Jednak skuteczność i bezpieczeństwo rozwiązań cyfrowych w terapii i profilaktyce musi być weryfikowana w procesie podobnym do procedury dopuszczenia leku na rynek. Tutaj napotykamy na kilka problemów, m.in. w postaci konieczności przeprowadzenia badań klinicznych i uzyskania patentów niezbędnych do tego, aby produkt uznać za urządzenie medyczne. Wiąże się to z dużymi kosztami i niewiele startupów medycznych na to stać.

Niemniej jednak, rozwiązania cyfrowe i tradycyjne farmaceutyki mogą się wzajemnie uzupełniać, to nie jest wybór „albo… albo.” Przykładowo, w przypadku depresji działanie leków można dodatkowo wzmocnić aplikacjami wspomagającymi zmianę trybu życia i zachowań. Dopiero odkrywamy potencjał w tym obszarze.

W swojej karierze pracował Pan w kilku firmach branży farmaceutycznej, obecnie w Polfa Tarchomin S.A. Sektor farmaceutyczny nadal w niewielkim zakre-

Trzeba przyznać, że farmacja jest sektorem konserwatywnym. Problem tkwi w tym, że większość osób będących dziś na stanowiskach zarządczych w przemyśle farmaceutycznym, zaczynała karierę po okresie transformacji, i pozostała w ramach myślowych z tamtych lat.

Poza wielkimi hasłami, mało która firma farmaceutyczna w Polsce jest naprawdę innowacyjna. Kiedyś miałem okazję uczestniczyć w procesie rekrutacji dla międzynarodowego koncernu, gdzie dyrektor odpowiedzialny za kilka krajów nawet nie rozumiał sformułowania „e-health.” Ten problem dotyczy nie tylko Polski – pewna grupa osób od lat mentalnie tkwi w niezmienionych ramach rzeczywistości.

Drugą przyczyną jest otoczenie regulacyjne, w którym osadzona jest medycyna i farmacja. W procesie wprowadzania na rynek wyrobów medycznych, niezbędne są m.in. certyfikacje. Są to procesy pochłaniające czas, blokujące innowacyjność i tzw. zwinną metodykę agile. Rozwiązania cyfrowe podlegają ciągłemu rozwojowi i doskonaleniu, przykładowo: gdy dokonujemy aktualizacji systemu operacyjnego w naszym smartfonie. W przypadku produktów medycznych nie jest to możliwe i jest to obszar, który wymaga nowego podejścia.

A w jaki sposób farmacja może wykorzystać szanse, które pojawiają się wraz z coraz szybszym rozwojem e-zdrowia?

Na wiele sposobów, chociażby myśląc o rozwoju produktów w kategorii optymalizacji całego procesu: od etapu przedprodukcyjnego, gdzie korzysta się z narzędzi uczenia maszynowego, przez marketing, w którym można stosować tzw. przedstawicieli hybrydowych, łączących narzędzia cyfrowe i offline. Aż do dystrybucji, gdzie farmacja może sięgnąć przykładowo do technologii blockchain. Każdy etap wymaga cyfrowego spojrzenia.

Czego brakuje w digitalizacji polskiej ochrony zdrowia?

Zrozumienia, że musimy działać w sposób holistyczny i zintegrowany. A to umożliwiają narzędzia cyfrowe, stawiając pacjenta w centrum uwagi. 

OSOZ Polska 4/2021

29

pr a ktycznie

bezpiecze ń stwo d a nyc h

RODO a anonimizacja i pseudonimizacja danych Mimo, iż obowiązujące przepisy o ochronie danych osobowych stosujemy od maja 2018 roku, pojęcia anonimizacji i pseudonimizacji nadal sprawiają nie lada problem. Przyjrzyjmy się dokładnie ich znaczeniu.

lających na identyfikację danej osoby.

Z uwagi na ten fakt, wobec zanonimizowanych danych nie stosuje się przepisów RODO.

Pseudonimizacja Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Anonimizacja Definicji anonimizacji danych osobowych na próżno szukać w RODO. Jednakże pojęcie to możemy znaleźć w ustawie o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Oznacza ono nieodwra-

30

OSOZ Polska 4/2021

calne uniemożliwienie zidentyfikowania określonej osoby. Inaczej mówiąc, anonimizacja to trwałe usunięcie informacji wskazujących na osobę fizyczną, co skutkuje brakiem możliwości ustalenia personaliów osoby fizycznej, której pierwotnie dotyczyła informacja. Istotnym jest to, iż anonimizacja powoduje nieodwracalne usunięcie danych pozwa-

Pseudonimizacja na gruncie RODO oznacza przetworzenie danych osobowych w taki sposób, by nie można ich było już przypisać konkretnej osobie, której dane dotyczą, bez użycia dodatkowych informacji. Równoległym warunkiem jest to, by takie dodatkowe informacje były przechowywane osobno i zostały objęte środkami technicznymi i organizacyjnymi uniemożliwiają-

pr a ktycznie

Techniki depersonalizacji danych

Źródło: Otwarte dane – standardy bezpieczeństwa, Ministerstwo Cyfryzacji, 2018

Anonimizacja jest to proces, w którym dane osobowe są trwale i nieodwracalnie przekształcone.

Technika ta uniemożliwia (w rozsądnym wymiarze czasowym i finansowym) przyporządkowanie informacji o określonej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej.

Pseudonimizacja jest to odwracalny proces, polegający na zastąpieniu danej rzeczywistej nazwą przybraną, czyli nadanie jej tak zwanego pseudonimu. Pseudonimizacja utrudnia identyfikację, natomiast umożliwia przypisanie różnych czynności tej samej osobie (bez znajomości jej danych osobowych) oraz łączenie rożnych zbiorów danych między sobą. Pseudonimizacja skutecznie podwyższa bezpieczeństwo przetwarzania danych, ale nie jest równoznaczna anonimizacji, w związku z czym dane poddane pseudonimizacji dalej podlegają pełnej ochronie.

cymi ich przypisanie zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. Innymi słowy, pseudonimizacja polega na zastępowaniu jednego atrybutu w zapisie innym atrybutem np. zmianie numeru PESEL na ciąg znaków, które można rozszyfrować wyłącznie na podstawie przechowywanych oddzielnie informacji – klucza. Takie działanie zwiększa poziom bezpieczeństwa danych. W związku z tym, że przy wykorzystaniu pseudonimizacji danych nadal istnieje prawdopodobieństwo pośredniego zidentyfikowania osoby fizycznej, zastosowanie tej metody nie będzie skutkowało anonimowym zbiorem danych.

W przeciwieństwie do anonimizacji, pseudonimizacja jest procesem całkowicie odwracalnym i dlatego też dane, które zostały w taki sposób zabezpieczone, w dalszym ciągu muszą być chronione zgodnie z wymogami RODO. Grupa robocza art. 29 w opinii 05/2014 w sprawie technik anonimizacji wskazała, iż do najczęściej stosowanych technik pseudonimizacji należą m.in.: – szyfrowanie z kluczem tajnym,

– funkcja skrótu, zwana także funkcją hashującą, – tokenizacja.

Anonimizacja czy Pseudonimizacja?

Co powinien wybrać Administrator Danych Osobowych?

Na pozór omawiane pojęcia są podobne, jednakże w rzeczywistości różnią się od

» Dane, które przeszły proces pseudonimizacji, można ponownie rozszyfrować na podstawie klucza.«

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Mariusz Borkowski, Brian O’Connor, Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Ligia Kornowska, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik, Miron Tokarski.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

siebie zasadniczo. Jedynym podobieństwem jest to, że obie techniki administratorzy danych mogą wykorzystywać w celu zabezpieczenia danych. Jednakże wybrane metody zabezpieczeń zależą od wielu czynników, w tym od przeprowadzonej analizy ryzyka, a także od celu, jaki administrator danych zamierza osiągnąć.

Każdorazowo administrator danych jest uprawniony i zobowiązany do wyboru takiego środka ochrony danych, który będzie zapewniał im należytą ochronę.

W rezultacie tego, anonimizacja zdaje się być dobrym rozwiązaniem wtedy, gdy administrator chce lub jest zobowiązany do usunięcia danych osobowych. Pseudonimizacji może z kolei użyć w celu minimalizacji ryzyka utraty poufności danych – czyli jako mechanizm zabezpieczania danych przed określonymi zagrożeniami.

Podsumowując, administrator nie może stosować anonimizacji i pseudonimizacji w charakterze technik zamiennych, gdyż służą one osiąganiu odmiennych celów. 

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

OSOZ Polska 4/2021

31

pr a ktycznie T E C H N O LO G I E I Z D R O W I E

Główne blokady rozwoju AI w zdrowiu i co możemy z nimi zrobić Wiemy, że AI rewolucjonizuje medycynę i powinniśmy zrobić wszystko, aby polski sektor ochrony zdrowia nie został w tyle, a polscy pacjenci mieli dostęp do ratujących zdrowie i życie technologii. Powinniśmy rozwijać własne algorytmy medyczne bazujące na danych pochodzących od polskich pacjentów oraz dofinansowywać startupy zajmujące się AI. Nasze otoczenie regulacyjne powinno sprzyjać innowacjom, ale dopuszczać do obrotu tylko takie algorytmy, które są rzeczywiście bezpieczne i skuteczne dla pacjenta.

Wreszcie, personel medyczny i pacjenci powinni być wyedukowani jak odpowiednio korzystać z pomocy AI. A jak jest w rzeczywistości?

32

OSOZ Polska 4/2021

pr a ktycznie

Ligia Kornowska, Dyrektor Zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali

Dane medyczne, których realnie nie ma Sztuczna inteligencja jest oparta na danych, na których się uczy. Tak samo jak w evidence based medicine, medycynie opartej na faktach, proponowane przez AI diagnozy i leczenie powinny być oparte o badania i metadane. Największym i najważniejszym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi algorytmów jest więc dostęp do danych. Cała Unia Europejska zastanawia się, jak zapewnić możliwość ponownego wykorzystywania danych medycznych z jednoczesnym poszanowaniem praw pacjenta i zachowaniem odpowiedniej ochrony danych osobowych. W Polsce ten problem jest szczególnie dotkliwy.

Zasady dostępu do cyfrowych danych medycznych w Polsce – w tym również zawartych w dokumentacji medycznej – są niejasne, rozproszone w różnych aktach prawnych i obarczone niespójnościami. Nawet dostęp do danych anonimowych, które nie podlegają regulacjom RODO, jest wątpliwy. Przepis art. 26 ust.

4 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta reguluje dostęp do dokumentacji w celach naukowych, a przez swój ogólny charakter i brak powiązania z terminologią wynikającą z RODO, może być interpretowany jako istotne ograniczenie kręgu podmiotów uprawnionych do dostępu do danych. Brakuje spójnych zasad w zakresie dostępu do danych w rejestrach medycznych czy w centralnych bazach instytucji publicznych, nawet jeśli dotyczy to danych anonimowych (np. danych zawartych na platformie P1).

Wydaje się, że potencjał projektów opierających się na przesłance ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego również nie został odpowiednio wykorzystany. Przyjęty w marcu br. program otwierania danych na lata 2021–2027 nie uznał danych medycznych za dane wysokiej wartości. Nie sprecyzował też zasad udostępniania danych medycznych. Być może powodem był ogólny, a nie sektorowy charakter regulacji. Nie zmienia to faktu, że wskazane działania są niewystarczające, aby realnie korzystać z anonimowych danych medycznych polskich pacjentów.

Uzyskanie dostępu do medycznych danych osobowych jest jeszcze trudniejsze. Przetwarzanie zarówno danych osobowych, jak i pseudonimizowanych, od-

» Przyjęty w marcu br. program otwierania danych na lata 2021–2027 nie uznał danych medycznych za dane wysokiej wartości.« bywa się zgodnie z RODO. Wykorzystując dane do rozwoju algorytmów AI możemy mieć wątpliwości interpretacyjne dotyczące głównych zasad RODO, m.in. przejrzystości przetwarzania (nie zawsze wiemy, co się dzieje „wewnątrz” AI), określenia zakresu przetwarzania (AI może potrzebować dużych zbiorów danych, co rodzi trudności w zakresie oceny proporcjonalności przetwarzania danych) czy dalszego przetwarzania i zmiany celów przetwarzania (AI może wykorzystać te same dane do osiągnięcia innych celów, np. wykrywania kolejnych chorób, nieprzewidzianych na początku tworzenia AI). Problemem może być również podejmowanie przez algorytm autonomicznych decyzji istotnych dla pacjenta na podstawie danych sensytywnych tego pacjenta.

Przetwarzając dane osobowe w celach badawczych i rozwojowych (B+R), w praktyce najczęściej opieramy się na zgodzie pacjenta. Obecnie badacz prowadzący badania naukowe pozyskuje zazwyczaj taką zgodę od pacjenta leczonego w danej klinice, w trakcie hospitalizacji, podsuwając mu dodatkowy formularz do podpisu w formie papierowej, a więc w warunkach niesprzyjających wyrażeniu dobrowolnej i świadomej zgody. Na podstawie tej zgody uzyskuje się dostęp do danych medycznych, które były wytworzone i przechowywane w danym podmiocie leczniczym. Taka procedura wydaje się zupełnie nie odpowiadać wymaganiom AI. Po pierwsze, zgody powinny być wyrażane elektronicznie, nie na papierze. Będzie to sprzyjało nie tylko transparentności zbierania zgód, ale także możliwości ich wykorzystania na większą skalę. Po drugie, zgód

powinno być bardzo dużo, bowiem mogą pozwolić na uzyskanie dostępu do dużej ilości danych. Po trzecie, dane pozyskane na podstawie takiej zgody powinny być skompletowane i pochodzić z różnych źródeł, nie tylko z jednego podmiotu leczniczego. Między innymi dlatego Polska Federacja Szpitali na czele szerszego konsorcjum rozwija projekt dawstwa danych, który zostanie omówiony w następnym artykule na łamach OSOZ Polska.

Jakość danych Interoperacyjność to kolejny kluczowy czynnik sprzyjający rozwojowi AI. Po zapewnieniu dostępu do danych przewidzianych do uczenia algorytmu, musimy mieć pewność, że owe dane są zrozumiałe dla tego algorytmu. Zrozumiałe, czyli ustrukturyzowane, łatwo agregowalne i przetwarzalne, otagowane i kompletne.

Najlepiej, aby dane były oznaczone piątym stopniem otwartości w skali 5-star open data, czyli żeby było możliwe łączenie ich z innymi danymi dla zapewnienia pełnego kontekstu. Polski prawodawca nie reguluje wszystkich aspektów interoperacyjności. Podobne problemy występują również w innych krajach Unii Europejskiej. Nawet jeśli uda nam się pobrać dane medyczne pochodzące z różnych szpitali, ich format może znacząco różnić się od siebie, praktycznie uniemożliwiając prace nad nimi.

Oprócz kwestii technicznych, pozostaje problem aktualności i poprawności danych. Czas rozpoznania choroby, odpowiednio zakodowana w ICD-9 i ICD-10 choroba i procedura, otagowanie badań i opisy zgodne ze standardami – wszystkie te informacje zależą od rzetelności osoby wprowadzającej je do systemu, a jeśli są zafałszowane, to mogą prowadzić do powstania algorytmu, którego skuteczność będzie znacząco niższa niż deklarowana podczas treningu i testów.

Doktor AI w sądzie Udało nam się zapewnić dostęp do dobrej jakości danych, rozwinęliśmy algorytm. Wypróbowaliśmy go na testowym zbiorze danych, jego czułość i swoistość okazały się wystarczająco wysokie, by wspierał decyzje diagnostyczno-lecznicze w procesie udzielania świadczeń medycznych. Każdy wyrób medyczny stosowany w procesie diagnostyki i leczenia powinien uzyskać certyfikację CE, a jego klasa zależy m.in. od inwazyjności dla zdrowia pacjenta.

OSOZ Polska 4/2021

33

pr a ktycznie

Obecnie jednak nie ma określonej ścieżki regulacyjnej dla wyrobów medycznych opartych na AI/ML (sztucznej inteligencji/uczenia maszynowego) w USA i Europie, a procedury standardowej certyfikacji wydają się być niewystarczające dla tak zaawansowanych technologii, jaką jest AI. Co więcej, obecnie znakomita większość europejskich algorytmów jest certyfikowana w najniższych klasach, które cechują mniej restrykcyjne zasady certyfikacji.

Może się zatem okazać, że czułość i swoistość deklarowana przez twórcę algorytmu jest w rzeczywistości istotnie niższa, jednocześnie jesteśmy w stanie zweryfikować to dopiero w rzeczywistym procesie diagnostyczno-leczniczym. Żaden lekarz nie jest w stanie zapewnić nam 100% skuteczności w diagnozie i leczeniu. Tego samego nie jest w stanie zapewnić także najdoskonalszy algorytm AI. Nie jest jasne, kto bierze odpowiedzialność za błąd algorytmu AI. W dokumentach prezentowanych przez Komisję Europejską proponuje się odpowiedzialność dzieloną pomiędzy twórcą wyrobu

medycznego a podmiotem wprowadzającym go do obrotu, nie jest to jednak prawo wiążące. Brak ustalenia strony odpowiedzialnej za wyniki algorytmu może być niewygodny w przypadku, kiedy algorytm wspiera decyzje ostatecznie podejmowane przez lekarza. Staje się jednak absolutnie krytyczny przy wprowadzeniu do obrotu algorytmów, które bez asysty lekarza podejmują wiążące dla pacjenta decyzje. Takich algorytmów jest mniejszość, ale już są stosowane. Spójnych regulacji prawnych w tym obszarze nadal brakuje.

Współpraca międzynarodowa i interdyscyplinarna Przy rozwoju sztucznej inteligencji w medycynie kluczowa jest współpraca specjalistów z różnych dziedzin oraz działania podejmowane na poziomie ponadkrajowym. Polska bierze udział w dyskusjach prowadzonych przez Unię Europejską, m.in. mając przedstawicieli w grupie AI High Level Expert Group czy Towards European Health Data Space. Jednocześnie powstała grupa ds.

W Polsce powstała grupa ds. sztucznej inteligencji, sekcja ds. zdrowia przy KPRM, która ma wypracować strategię AI w zdrowiu oraz opisać odrębności sektora ochrony zdrowia.

34

OSOZ Polska 4/2021

sztucznej inteligencji, sekcja ds. zdrowia przy KPRM, która ma wypracować strategię AI w zdrowiu oraz opisać odrębności sektora. Po uregulowaniu najpilniejszych kwestii – dostępu do danych, jakości tych danych oraz odpowiedzialności AI – kolejnymi działaniami powinny być: edukacja personelu i pacjentów oraz zaangażowanie towarzystw naukowych do wypracowania standardów korzystania z AI przez profesjonalistów medycznych. Przed nami dużo do zrobienia i musimy mieć pewność, że Polska nie zostanie w tyle w tym wyścigu innowacji.  Lek. Ligia Kornowska – lekarz, dyrektor zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali, organizacji zrzeszającej największą liczbę szpitali w Polsce. Propagatorka AI w medycynie, liderka Koalicji AI w zdrowiu. Wyróżniona na liście Forbesa „25 under 25” w kategorii „Biznes” oraz na liście „100 najbardziej wpływowych osób w ochronie zdrowia” 2019 i 2020. Była CEO/dyrektor kilku startupów medycznych. Prelegentka i moderator licznych konferencji sektora ochrony zdrowia o zasięgu krajowym i międzynarodowym.

Strona internetowa „Koalicji AI w zdrowiu”: www.aiwzdrowiu.pl.

Bibliografia dostępna u autora.

' 0 0 $"# 0 0 "' !' 0# 0"# , 0 #&0 % " 0%0' %( 0 ! $#& 0 ' ' -"#% 0 0' ! % 0 #(% 0 %0 $/ 0 !' 0' /&0 % 0 0' . 0 !' '0 ! $#(%0 #$ 0 "#+ & 0 (% 0 % ' " & 0# ! 0%&"#+ $ ) & 0 !' %" ' -0 '&0 # ! 0 ' .0 %0 0 0 ' .! 0 % '&#&0 "' % 0' "# ,&0 0 ! ' 0

!' "# % 0

! $#& ' & 0 ! '0 / % . 0

# 0 ! 0

0$ "#+ , 0%0 ! ! 0 # ' & 0 $,0 ! &0 $ # 0 "#0# 0 & % 0 " 0%0"&"# 0

0%0 #(!& 0 ! &0 ! $#& ' 0 )0 $ % *0#! . 0 %" ! ) 0 ' , 0 $ & 0%0' ! " 0"# " % 0 ! $ #(%0 '&0 ' , -0 ! #& ' & 0 ! &0 $ # 0" $# ' 0%" ! 0 $ +0 ! $#(% 0

+ + $ # +

"# $+ !(+*$ %"

+ + " %" +"# $ ! & #+ '+ (+ ) ! # + $ $ + &+ &

nowe idee

E -zdrowie n a świecie

The Wall Street Journal

HealthcareITNews

Can Artificial Intelligence Replace Human Therapists?

University of Cincinnati researchers invent new telehealth drone

Czy sztuczna inteligencja może zastąpić terapeutów?

Wall Street Journal zaprosił trzech ekspertów do dyskusji na temat sztucznej inteligencji w psychologii i psychiatrii. Zac Imel, profesor i dyrektor szkolenia klinicznego na Uniwersytecie w Utah twierdzi, że AI będzie stosowana między innymi w monitorowaniu zdrowia pacjentów oraz wykrywaniu wczesnych oznak chorób psychicznych. Będzie to realizowane z pomocą telefonów komórkowych, a dokładnie aplikacji mierzących nastrój i analizujących zachowania użytkownika.

John Torous, dyrektor oddziału cyfrowej psychiatrii w Beth Israel Deaconess Medical Center i adiunkt w Harvard Medical School jest zdania, że AI pomoże dokonać postępu w badaniach nad mózgiem i lepiej zrozumieć choroby psychiczne, a w efekcie – opracować skuteczne metody leczenia. Do tego posłużą dane genetyczne, uzyskane z technologii neuroobrazowania oraz smartfonów. Mając taki zestaw informacji, AI pomoże szukać odpowiedzi na pytanie, dlaczego u niektórych osób rozwijają się niektóre choroby psychiczne oraz jak personalizować metody leczenia.

Adam Miner, instruktor w Stanford School of Medicine, widzi w AI szansę na zwiększenie dostępu do pomocy psychologicznej. Pacjenci mogliby konsultować swoje problemy w sposób anonimowy z chatbotami, które kwalifikowałyby do wizyt u lekarzy. Tylko w ten sposób można zmniejszyć kolejki do specjalistów, a jednocześnie zagwarantować pomoc rosnącej populacji. System AI jest zawsze dostępny i może prowadzić tysiące prostych rozmów w tym samym czasie, jednak automatyzacja może wiązać się z niższą jakością obsługi.

Według Dr Torousa, żaden terapeuta nie musi obawiać się o utratę pracy, bo jeszcze długo popyt na usługi związane ze zdrowiem psychicznym będzie przewyższał podaż. Do tego firmy nowych technologii opracowujące systemy AI szukają specjalistów – konsultantów wspierających pracę aplikacji mobilnych. Z kolei dr Miner wychodzi z założenia, że choć AI może wychwycić niuanse w zachowaniach, to diagnoza w chorobach psychicznych jest skomplikowanym procesem i na razie nie widzi szansy, aby cały proces mogła przejąć maszyna. Mówimy przecież o różnych pacjentach, wychowanych w różnych kulturach i środowiskach. Do tego dochodzą kwestie prywatności i zaufania. 

36

OSOZ Polska 4/2021

Naukowcy z Uniwersytetu Cincinnati pracują nad nowym dronem telemedycznym Wynalazcy z University of Cincinnati (UC) opracowali prototyp półautonomicznego drona, który może wysyłać lekarstwa lub zaopatrzenie prosto do domów pacjentów. Dron, który znajduje się jeszcze w fazie rozwoju, posiada kamery i ekran, aby umożliwić pacjentom komunikację z pracownikami służby zdrowia.

– Kiedy wybuchła pandemia COVID-19, zauważyliśmy potrzebę stworzenia dronów w celu zapewnienia opieki zdrowotnej w domu i w miejscach, gdzie dostęp do usług zdrowotnych jest ograniczony – mówi Debi Sampsel, dyrektor ds. telezdrowia w UC College of Nursing.

Koronawirus przyspieszył tempo innowacji w zakresie opieki wirtualnej, ale dostarczanie leków za pomocą dronów to wciąż dość odległa perspektywa. Mimo to, multidyscyplinarny zespół z UC ma nadzieję, iż dron może zniwelować różnice w dostępie do technologii cyfrowych. – Dużą zaletą dronów jest ich zdolność do nawigacji przy użyciu satelity lub nawet komunikacji komórkowej – mówi Manish Kumar, profesor w UC. Oprócz kamer i ekranu, prototyp drona wyposażono w wodoodporną skrzynkę, za pomocą której można dostarczać materiały medyczne lub odbierać próbki do badań laboratoryjnych. – Z jego pomocą możemy realizować także inne zadania jak zarządzanie chorobami przewlekłymi, monitorowanie opieki pooperacyjnej, coaching zdrowotny i konsultacje – mówi Sampsel.

Konsultacje wideo podczas pandemii COVID-19 stały się powszechne. Teraz naukowcy badają również możliwość wykorzystania robotów do opieki nad pacjentami. Przykładem są czworonożne maszyny przypominające psy, opracowane przez Boston Dynamics.

Ostatnio zrealizowane badanie wykazało, że systemy robotyczne byłyby przydatne w różnych zadaniach związanych z opieką zdrowotną, ułatwiając prowadzenie wywiadów telezdrowotnych i badań laboratoryjnych. Z sesji telezdrowia z użyciem dronu mogliby korzystać pacjenci z ograniczonymi możliwościami przemieszczania się. 

nowe idee

Governing Health Futures 2030

Futurity

Health systems under a global stress test: Digital health as a pandemic mitigation enabler

Robotic ankle restores abilities for people with prostheses

Zdrowie cyfrowe jako czynnik ułatwiający łagodzenie skutków pandemii Pandemia COVID-19 jest ekstremalnym testem wytrzymałościowym nie tylko dla społeczeństw, ale także dla systemów opieki zdrowotnej. Dużo uwagi poświęca się wydajności szpitali, ponieważ niezdolność do zapewnienia opieki w nagłych wypadkach krytycznie chorym pacjentom jest najbardziej widocznym wierzchołkiem góry lodowej upadającego systemu opieki zdrowotnej. Należy jednak pamiętać, że pandemie to przede wszystkim choroby, które można leczyć w warunkach ambulatoryjnych. Kluczem do zrównoważonej opieki szpitalnej w czasie pandemii jest dobrze funkcjonująca przedszpitalna opieka środowiskowa i system zdrowia publicznego.

Globalna „strategia wyjścia” z kryzysu obejmuje masowe szczepienia na całym świecie. Aby to osiągnąć, należy sprostać dwóm kluczowym wyzwaniom – zapewnić wystarczającą ilość szczepionek dla każdego kraju oraz przeprowadzić skuteczną, sprawiedliwą kampanię szczepień, aby podać dostępne szczepionki tak szybko i bezpiecznie, jak to możliwe. Izrael przeprowadził najsprawniej na świecie akcję masowych szczepień przeciwko COVID-19, szczepiąc większość populacji i 90% osób starszych w ciągu 12 tygodni. Decydującym elementem okazała się koordynacja i integracja systemu zdrowia, jak również dostęp do danych i rozwiązań zdrowia cyfrowego. Wykorzystano rejestry zdrowia ludności, aby umożliwić masowe dotarcie do populacji docelowej – za pośrednictwem centrów telefonicznych lub aplikacji komórkowej. Dzięki elektronicznej dokumentacji medycznej nie trzeba było prowadzić długotrwałych wywiadów i wypełniać dodatkowych formularzy. Proces przyjęcia i kwalifikacji do szczepienia był błyskawiczny. Repozytoria danych zdrowotnych zostały wykorzystane do wygenerowania metodologicznie uzasadnionych szacunków skuteczności szczepionki.

Opublikowane wyniki sugerowały niezwykle wysoką skuteczność szczepionki w warunkach rzeczywistych – zapobieganie 94% przypadków zachorowań i 92% ciężkich przypadków.

Izrael od dziesięcioleci stosuje cyfrowe technologie zdrowotne w praktyce klinicznej, a analiza dużych ilości danych, telemedycyna i wirtualna opieka są szeroko stosowane w codziennej opiece klinicznej. Budowa takiego ekosystemu zdrowia wymaga wieloletniej transformacji. W przypadku Izraela, inwestycje w cyfryzację okazały się ratunkiem w czasie pandemii. 

Robotyczny staw skokowy przywraca sprawność osobom z protezami Nowe badanie pokazuje, że neuronalna kontrola nad protezą stawu skokowego może przywrócić pacjentom szeroki zakres umiejętności ruchowych, w tym utrzymanie równowagi na trudnych powierzchniach i kucanie.

– Technologie sterowania neuronowego polegają na zintegrowaniu urządzeń z sygnałami elektrycznymi pochodzącymi z mięśni, aby pomóc pacjentom korzystającym z robotycznych protez stawu skokowego poruszać się w sposób bardziej naturalny i intuicyjny” – tłumaczy autorka badania Helen Huang, profesor na wydziale inżynierii biomedycznej Uniwersytetu Stanowego Karoliny Północnej i Uniwersytetu Karoliny Północnej w Chapel Hill.

Większość dotychczasowych badań nad robotycznymi protezami stawów skokowych koncentrowała się wyłącznie na wspomaganiu chodzenia z wykorzystaniem autonomicznego sterowania. Autonomiczne sterowanie oznacza, że podczas gdy osoba nosząca protezę decyduje, czy chce iść, czy stać w miejscu, drobne ruchy związane z tymi czynnościami odbywają się automatycznie, a nie są wynikiem innych działań pacjenta.

Huang, Fleming i ich współpracownicy chcieli zbadać, co by się stało, gdyby osoba po amputacji, współpracując z fizjoterapeutą, trenowała z neuronowo sterowaną protezą stawu skokowego w zakresie czynności, które stanowią wyzwanie w przypadku typowych protez. Czy w ten sposób osoby po amputacji odzyskałyby pełniejszy zakres kontroli w wielu codziennych ruchach?

W przeprowadzonym badaniu, proteza zasilana elektrycznie odczytuje sygnały z dwóch pozostałych mięśni łydki, które są odpowiedzialne za kontrolę ruchu kostki. Technologia protetyczna wykorzystuje opracowany przez badaczy model sterowania, aby przekształcić sygnały elektryczne z tych mięśni w polecenia, które kontrolują ruch protezy.

Wyniki są bardzo obiecujące: po treningu uczestnik badania był w stanie wykonać wiele zadań, które wcześniej sprawiały mu trudność, takie jak zmiana pozycji siedzącej na stojącą bez pomocy z zewnątrz lub przykucnięcie w celu podniesienia przedmiotu z ziemi bez kompensowania tego ruchu innymi częściami ciała. Jedną z najbardziej widocznych różnic była stabilność równowagi, zarówno w pozycji stojącej, jak i w ruchu. 

OSOZ Polska 4/2021

37

nowe idee

LA B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

Ochrona zdrowia kształtowana w mediach społecznościowych Mają kilkadziesiąt, kilkaset tysięcy fanów. Testują najnowsze technologie jak inteligentne zegarki czy opaski fitness, prezentują innowacyjne technologie w mediach społecznościowych, występują podczas międzynarodowych konferencji. Influencerzy zdrowia cyfrowego, liderzy opinii, lobbyści i aktywiści napędzają transformację ochrony zdrowia, ale czy na pewno jest to transformacja w dobrym kierunku?

Statystyczny użytkownik Internetu spędził w mediach społecznościowych w 2020 roku średnio 2 godziny i 22 minuty. Osoby w wieku 16–24 lata – ponad 3 godziny. Z takich portali jak YouTube, Facebook, Instagram, TikTok oraz Twitter korzysta już ponad 3 miliardy osób na świecie. Facebook ma 2,2 mld aktywnych użytkowników. I choć początkowo media społecznościowe były jedynie źródłem rozrywki oraz sposobem komunikacji z przyjaciółmi, dziś kształtują nasze codzienne decyzje, światopogląd, poglądy polityczne oraz zachowania konsu-

38

OSOZ Polska 4/2021

menckie. Z siły marketingu social media korzystają największe marki, dyktując nowe trendy w wielu dziedzinach życia.

Także te w ochronie zdrowia.

Perfekcyjnie zoptymalizowane życie Jeden z filmów zamieszczonych na kanale YouTube pokazuje dzień z życia osoby, która właśnie testuje nową opaskę fitness. Urządzenie zakładane na nadgarstku mierzy tętno, spalone kalorie, długość snu oraz śledzi trasę porannego joggingu.

Już od samego rana wszystko jest idealne w rzeczywistości zarządzanej przez inte-

ligentną technologię. Aplikacje informuje bohatera filmu, że spał 8 godzin i przyznaje wirtualną nagrodę. Czas na trening – zintegrowany trener pokazuje ćwiczenia, a na koniec pomaga się zrelaksować podczas sesji medytacyjnej. Jest popołudnie i zostało jeszcze 5000 kroków do wykonania. Po zakończonej pracy, zamiast wsiąść do autobusu, bohater wybiera spacer. A wieczorem oglądanie filmu przerywa przypomnienie – czas na sen. Kto nie chciałby mieć tak zbalansowanego życia? Na szczęście to proste – wystarczy kupić ten nowy gadżet.

Fitbit sprzedał już ponad 100 milionów opasek fitness. Podobnym zainteresowaniem cieszy się zegarek Apple Watch. Globalny rynek tzw. wearables (urządzeń ubieralnych) jest dziś wart 28 mld USD, a prognozy wskazują na dalszy dynamiczny wzrost w kolejnych latach.

Zwłaszcza dla pokolenia Z, czyli osób urodzonych po 1990 roku, medyczne gadżety technologiczne oraz mobilne aplikacje zdrowotne są elementem

nowe idee

ochrony zdrowia. Osoby te wychowały się w dobie internetu, więc oczekują ochrony zdrowia dostępnej w smarftonie. A Fitbit, Apple Watch czy Samsung Galaxy Watch obiecują zdrowie opakowane w wygodę i na żądanie. Posiadanie takiego gadżetu na nadgarstku stało się modne, podobnie jak mierzenie coraz większej liczy parametrów, dzięki którym producenci obiecują odzyskanie kontroli nad życiem i świadome zarządzanie zdrowiem. Taki zoptymalizowany tryb życia promuje nowe pokolenie influenecerów, w podobny sposób jak reklamowe są nowe ubrania i kosmetyki.

Świt zdrowia cyfrowego i zmierzch ochrony zdrowia, jaką znamy Osoby w wieku produkcyjnym wybierają Facebooka, Twittera i LinkedIn. Przystępując do jednej ze społeczności wirtualnych, budując sieć kontaktów zawodowych, włączając się w dyskusje, śledząc posty wybranych osób, można odnieść wrażenie poszerzania własnego punktu widzenia. Skoro każdy może wyrazić swoje zdanie, dyskusja staje się demokratyczna. W rzeczywistości użytkownik sieci społecznościowej z czasem trafia do bańki opinii, wzmacnianej przez algorytmy wyświetlające posty, które mogą nam się spodobać. Wśród nich są najczęściej treści tworzone przez influencerów i liderów opinii, bo ich posty cieszą się zazwyczaj dużą popularnością. Na różniące się od naszego głosy trudno natrafić.

Dostrzegam cztery rodzaje osób, które nadają ton dyskusjom w mediach społecznościowych, kreują trendy, wpływają na postrzeganie roli nowych technologii oraz promują innowacje technologiczne.

Pierwszą grupą są influencerzy o dużym zasięgu opinii (liczbie obserwujących), uprawiający tzw. social media marketing. Prezentują nowe innowacje, często pod postacią obiektywnego testu. Wielu z nich z czasem ewoluuje do roli ekspertów rynkowych, bo popyt na wiedzę – w formie filmów na YouTube, wystąpień na kongresach, książek i raportów – w nadal młodym sektorze zdrowia cyfrowego jest duży.

Drugą grupę stanowią przedstawiciele firm związanych z rynkiem zdrowia, często startupy, wykorzystujące media społecznościowe do promocji, poszerzania rynku zbytu i subtelnego lobbowania.

Twitter i LinkedIn są do tego doskonałym miejscem, bo za kliknięciem „obserwuj” albo „dodaj do znajomych” można wchodzić w interakcje z osobami często niedostępnymi w życiu codziennym

» Dyskusje o ochronie zdrowia toczące się w mediach społecznościowych nie zawsze odzwierciadlają obecne wyzwania.« – politykami, przedstawicielami organizacji rządowych i pozarządowych w tym stowarzyszeniami pacjentów, ekspertami w branży, lekarzami i pielęgniarkami, założycielami startupów, menedżerami szpitali, członkami zarządu dużych koncernów. W przypadku firm, komunikacja w social media nie jest kwestią przypadku, ale przemyślanej strategii dotarcia z określonym komunikatem do określonych osób.

Od influencerów nastawionych na sprzedaż rozwiązań lub wiedzy oraz lobbystów wykorzystujących networking do osiągania własnych celów biznesowych, oddzielić należy liderów branżowych.

To osoby, które posiadają odpowiednie kwalifikacje, umiejętności i reputację.

Jeszcze kilka lat temu to oni byli liderami opinii, jednak ich pozycja osłabła wraz z pojawieniem się mediów społecznościowych. Niemniej jednak, w czasie pandemii COVID-19 powrócili do łask, bo stali się źródłem wiarygodnych, sprawdzonych informacji. Mam na myśli przedstawicieli świata akademickiego, naukowców, rzetelnych dziennikarzy, niezależnych doradców branżowych. Paradoksalnie są to osoby niedoreprezentowane w mediach społecznościowych.

Do tego tygla różnych interesów trzeba jeszcze zaliczyć aktywistów – osoby reprezentujące wyraźny światopogląd w kwestii przykładowo danych (dane jako własność prywatna vs. publiczna), modeli ochrony zdrowia (zaangażowanie państwa vs. prywatyzacja). Aktywiści organizujący protesty w życiu realnym, w mediach społecznościowych włączają się w dyskusje i są aktywne w prezentowaniu swojego punktu widzenia. Podobnie jak influencerzy i lobbyści, sprawnie poruszają się w social media, korzystają z wyszukiwarek słów kluczowych, aby nie przeoczyć ważnych debat toczących się nawet poza zasięgiem ich sieci kontaktów.

Demokratyczna dyskusja o nieproporcjonalnej reprezentacji głosów Czas spędzany w mediach społecznościowych rośnie z roku na rok, a podczas pandemii COVID-19 ludzie na całym świecie jeszcze bardziej zatopili się w świecie wirtualnym. LinkedIn z 740 milionami użytkowników oraz Twitter z 330 milionami aktywnych użytkowników (koniec 2020 roku) są miejscem czerpania wiedzy, dyskusji i chłonięcia nowych trendów. W przypadku ochrony zdrowia mówimy o nowej narracji, która dociera do milionów czytelników w postaci tysięcy postów publikowanych codziennie. I jest to najczęściej idealistyczna opowieść o zrównoważonej, ocalonej przez technologie, personalizowanej, predykcyjnej, precyzyjnej i dostępnej w każdym miejscu ochronie zdrowia.

Technologia, a nie ludzie są bohaterami tej opowieści o zdrowiu cyfrowym. I to pomimo tego, że rozmowy o „distruptive technologies” (technologie zmieniające dotychczasowy porządek) zostały zastąpione łagodniejszym tonem kładącym nacisk na wspieranie ludzi przez nowe rozwiązania cyfrowe.

Największym problemem jest jednak to, że social media kreują obraz będący zbitką opinii, gdzie rzetelne analizy i artykuły podparte danymi mieszają się z pseudonaukowymi teoriami i opiniami bazującymi na wyrywkowo dobranych danych. Jeśli na to nałożymy nową opowieść o ochronie zdrowia dostępnej na nadgarstku, promowanej przez firmy technologiczne, trudno o zrównoważone dyskusje na temat tego, jak powinien wyglądać ten sektor w przyszłości.

Może się okazać, że z mieszanki opinii i chaotycznych pomysłów zrodzonych z indywidualnych interesów promowanych pod przykrywką dobra pacjentów powstają strategie i produkty utrwalające błędny punkt widzenia.

Wydawałoby się, że dojrzałe i poważne social media, jak Twitter i LinkedIn, tworzą pole do transparentnej i demokratycznej dyskusji o ochronie zdrowia, jej problemach, wyzwaniach i roli nowych technologii. To tylko iluzja, bo teksty wyświetlane na ekranie komputera są wypadkową zaangażowania i aktywności autorów, sieci kontaktów oraz algorytmów promujących popularne treści o określonej strukturze, długości i zawartości. Kto pozna te reguły, jest w stanie wpływać na opinie i dyktować ton dyskusji. I czasami są to dyskusje czysto populistyczne, a nie naukowe. 

OSOZ Polska 4/2021

39

nowe idee r a port

Nowe ścieżki pacjenta Pandemia COVID-19 uświadomiła wartość zastosowania rozwiązań i platform cyfrowych, wzmacniając transformację z fizycznego do wirtualnego doświadczenia pacjenta w opiece zdrowotnej – w nowym raporcie „Well-being and Healthcare: A Converging Ecosystem on the Rise” opracowanego przez Porsche Consulting i Porsche Digital, eksperci odpowiadają na pytania o modele biznesowe, które w przyszłości zyskają na znaczeniu w oczach pacjentów i obywateli.

40

OSOZ Polska 4/2021

W służbie zdrowia przejście od fizycznych do wirtualnych usług uległo drastycznemu przyspieszeniu, gdy globalna pandemia ograniczyła dostęp do tradycyjnych placówek służby zdrowia.

Obecnie, wraz z rozwojem programów szczepień i stopniowym powrotem do „normalności”, pozostaje jedno kluczowe pytanie: jakie nowe, wirtualne zachowania w zakresie zdrowia utrwalą się po pandemii COVID-19? Z raportu wysuwają się trzy główne tezy:

nowe idee

• Od fizyczności, przez wirtualność, do doświadczenia pacjenta. W nowej, popandemicznej ochronie zdrowia, najważniejsze będzie świadome wykorzystanie zarówno fizycznych, jak i wirtualnych elementów w celu zapewnienia pacjentom lepszych doświadczeń.

W dziedzinie dobrego samopoczucia istnieje wiele przykładów na to, jak można połączyć aspekty fizyczne i wirtualne, aby stworzyć unikalną jakość usług.

Wiele wskazuje na to, że trwająca obecnie zmiana z fizycznego kontaktu z pracownikami służby zdrowia na wirtualne usługi nie jest tylko chwilowym trendem.

• Ludzie pozostaną w centrum. Zacierają się granice między sektorami dobrego samopoczucia (usługi miękkie jak np. dbanie o zdrowie psychiczne i fizyczne, profilaktyka, sport) i opieki zdrowotnej. Wraz z rozwojem scentralizowanych platform zdrowia, można się spodziewać przejścia od modelu opieki skoncentrowanego na technologii i efektywności, do nowych modeli biznesowych, które wprowadzają opiekę zdrowotną opartą na wartości.

• Pacjentocentryzm w strategiach świadczeniodawców. Dla większości firm działających w sektorze zdrowia, bezpośredni kontakt z pacjentem będzie kluczowym czynnikiem sukcesu. Jest on możliwy tylko poprzez wdrażanie zintegrowanych technologii informacyjnokomunikacyjnych. Projektowanie usług będzie jeszcze mocniej skoncentrowane na człowieku, uwzględniające proaktywnie holistyczne doświadczenia związane z usługami.

Cyfryzacja przyspieszy, pojawią się jej nowe odmiany Pandemia spowodowała gwałtowne przesunięcie znacznej części naszego życia ze świata fizycznego do wirtualnego.

Dotyczy to również obszarów, które wydawały się wcześniej nie do zastąpienia przez usługi świadczone na odległość, w tym usługi ochrony zdrowia. Nie mając innej alternatywy, z czasem społeczeństwa dostosowały się do ograniczeń, zamieniając przykładowo sesje na siłowni i grupowe zajęcia jogi na programy realizowane w domu. Wraz za tym świadczeniodawcy i firmy związane z sektorem well-being dopasowały swoją ofertę do nowych wyzwań. Mówimy bowiem nie o krótkim okresie, który można było przeczekać, ale o ponad roku, a powrót do normalności w skali świata nadal jest trudny do prognozowania.

Wiele z nowo uruchomionych usług utrzyma się także po zniesieniu ograniczeń pandemicznych, ponieważ nawet przed marcem 2020 doświadczenia konsumentów w dużym stopniu przeniosły się już do świata wirtualnego. Rosła liczba nowych serwisów telemedycznych, aplikacji mobilnych pozwalających poprawić styl życia; placówki medyczne wprowadzały wirtualne formy konsultacji medycznych. Pandemia jedynie wzmocniła długofalowe trendy i przyspieszyła inwestycje w zdrowie cyfrowe. Uświadomiła także, że zdrowie to coś więcej niż brak choroby i obejmuje wiele innych czynników przypisywanych zwykle do dobrego samopoczucia, takich jak dobra forma psychiczna, odpowiednia ilość snu oraz sprawność i wytrzymałość fizyczna.

Obserwujemy rozwój technologii, które poprawiają doświadczenia związane z profilaktyką. Inteligentne zegarki i czujniki zbierają dane na temat stylu życia i oferują tzw. zdrowotny coaching.

Ludzie skupiają się na działaniach profilaktycznych, wzmacnianiu odporności i świadomym odżywianiu, aby zachować zdrowie. Chcą także wiedzieć, czy ich działania prewencyjne są skuteczne oraz czy i w jaki sposób powinni dostosować swoje zachowania i styl życia.

Na pierwszy plan – również w dyskusjach publicznych – wysuwa się element profilaktyki chorób przewlekłych, takich jak rak, cukrzyca, choroby układu krążenia i oddechowego. W krajach wysokorozwiniętych, o stabilnym poziomie ekonomicznym, społeczeństwa przedkładają równowagę pomiędzy zdrowiem, życiem prywatnym a pracą ponad karierę. Rośnie nowe pokolenie reprezentujące nowe wartości. Towarzyszy temu wiele krótko- i długoterminowych trendów, w tym przykładowo mindfullness – świadomego życia zgodnego z osobistymi potrzebami. To pokazuje, jak sektory dobrego samopoczucia i zdrowia zaczynają się ze sobą przenikać.

Zdrowie jako priorytet Dbałość o samopoczucie po raz pierwszy w historii stała się produktem masowym, wbudowanym w nowe technologie. Przykładem są inteligentne zegarki, jak Apple Watch oferujący funkcje zdrowotne i fitness, takie jak pomiar EKG, śledzenie snu, automatyczna kontrola czasu mycia rąk, programy treningowe, ochrona zdrowia słuchu. Ponadto Apple oferuje funkcję personalnego rekordu zdrowia (PHR).

W ten sposób użytkownicy iPhone’ów

mogą uzyskać wgląd do swoich kartotek z poziomu telefonu, w tym informacji o alergiach, schorzeniach, szczepieniach, wynikach badań laboratoryjnych, lekach, wykonanych procedurach i parametrach życiowych. W Stanach Zjednoczonych ponad 500 instytucji obsługuje rejestry zdrowotne w telefonie iPhone, w tym 11000 placówek opieki zdrowotnej.

Także Google stara się wykorzystać nowe możliwości. Na początku 2021 roku, gigant technologiczny sfinalizował przejęcie Fitbit. Od ponad dekady Fitbit pomaga ludziom na całym świecie prowadzić zdrowszy tryb życia. Firma zdołała zbudować prężną społeczność ponad 29 milionów aktywnych użytkowników.

Najnowszy smartwatch Fitbit, Fitbit Sense, jest wyposażony w narzędzia do zarządzania stresem oraz aplikację EKG do oceny rytmu serca pod kątem oznak migotania przedsionków (AFib). Google Health ogłosiła niedawno wprowadzenie do swojej aplikacji mobilnej Google Fit funkcji, która wykorzystuje uczenie maszynowe, aby zapewnić użytkownikom odczyty tętna i częstości oddechu bez potrzeby korzystania z innego sprzętu niż kamera smartfona. Jednocześnie firma Verily LifeSciences (dawniej Google Life Sciences) tworzy zintegrowane rozwiązania mające na celu poprawę zdrowia.

Ale nie tylko duże koncerny technologiczne korzystają z trendu łączenia usług zdrowotnych z usługami dobrego samopoczucia. Również mniejsze firmy produkujące sprzęt sportowy, dostawcy usług żywieniowych, siłownie i start-upy dopasowują swoje strategie do wirtualizacji świata.

Do niedawna, obecni od lat na rynku gracze z branży medycznej i farmaceutycznej tkwili w strategiach skupionych na usługach w świecie realnym. Nie mieli oni bezpośredniego kontaktu z pacjentem, którego interakcja z ochroną zdrowia ograniczała się do wizyty w aptece, gabinecie lekarskim lub szpitalu. Obecnie pomostem pomiędzy dostawcą usług wellbeing i zdrowia a klientem są narzędzia cyfrowe, np. aplikacje mobilne. Firmy branży sportowej i lifestylowej z reguły nie mają możliwości wejścia na regulowany rynek opieki zdrowotnej, na którym istnieją złożone sieci interesariuszy składające się z decydentów, ubezpieczycieli, pracowników służby zdrowia, stowarzyszeń pacjentów itp.

Ich spektrum działania poszerzyło się i mogą oni korzystać z nowej taktyki,

OSOZ Polska 4/2021

41

nowe idee

Ewolucja ekosystemu zdrowia Od częściowo zintegrowanego…

…do wirtualnego…

…do zdrowia opartego na doświadczeniu

Do roku 2020

Rok 2025

Rok 2030

Obecnie

Nowy świat

Przyszłość

Ekosystem zdrowia

Platformy zdrowia i wellbeing

Zcentralizowane zdrowie i wellbeing

Wyposażenie Sport

Wyposażenie

Suplementy

Pacjent / Konsument

Technologie medyczne

Szpitale

Sport

Szpitale Szpitale

Państwo

Państwo

Suplementy Pacjent / Konsument Lekarze

Pacjent / Konsument

Lekarze

Ubezpieczenia Państwo

Farmacja

Ubezpieczenia

Ubezpieczenia

Technologie medyczne

Badania

Technologie medyczne

Farmacja

Badania

Badania

Lekarze

Farmacja

Od częściowo zintegrowanych systemów, przez wirtualne, po skupione na pacjencie – tworzy się nowy ekosystem łączący dobre samopoczucie i opiekę zdrowotną. Źródło: „Well-being and Healthcare: A Converging Ecosystem on the Rise”, Porsche Consulting i Porsche Digital

przykładowo opracowując programy profilaktyki zdrowotnej dla firm i ich pracowników.

Pomimo dużych zmian w ochronie zdrowia i postępującej transformacji technologicznej, klient końcowy (pacjent) nadal jest jedynie częścią systemu,

a nie jego centralnym elementem. Inni interesariusze, tacy jak płatnicy, szpitale, rezydenci medyczni lub dostawcy usług medycznych pozostają luźno powiązani ze sobą i pracują w silosowych systemach z ograniczoną wymianą danych. W nadchodzących latach powsta-

nie coraz więcej interoperacyjnych platform opieki zdrowotnej, które połączą ze sobą tradycyjne usługi zdrowia, usługi wellness i wellbeing, pozwalając pacjentowi zarządzać własnym zdrowiem oraz profilaktyką. 

Well-being i ochrona zdrowia: Ekosystemy coraz bardziej połączone Raport Porsche Consulting i Porsche Digital (34 strony, język angielski) prezentuje, jak zmienia się podróż pacjenta w nowym modelu ochrony zdrowia złożonym z elementów fizycznej i wirtualnej interakcji z usługami medycznymi i dobrego samopoczycia.

Aby pobrać raport, wejdź na stronę https://bit.ly/3aYJ5ta lub zeskanuj kod

42

OSOZ Polska 4/2021

nowe idee

sta rt u p

Przenośne laboratorium genetyczne Grupa naukowców z Wrocławia stworzyła innowacyjną mobilną platformę diagnostyki genetycznej. Niewielkich rozmiarów urządzenie Genomtec ID diagnozuje choroby zakaźne bezpośrednio w miejscach opieki nad pacjentem, jak gabinety lekarskie i apteki. Wynik dostępny jest już po 15 minutach. Urządzenie ma być dostępne w sprzedaży w połowie 2022 roku.

Na temat innowacji rozmawiamy z Mironem Tokarskim, współzałożycielem i Prezesem Genomtec SA. Jak zrodził się pomysł na stworzenie Genomtec?

Pomysł na urządzenie do diagnostyki, które zmieści się w dłoni, zrodził się w 2015 r. Prof. Tadeusz Dobosz, który od ponad 50 lat zajmował się medycyną sądową na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu, chciał stworzyć przenośne laboratorium do identyfikacji cech wyglądu przestępców na podstawie materiału genetycznego.

Gdy przedstawiał założenia projektu potencjalnym inwestorom, jako ów-

czesny doktorant zapytałem, czy można w podobny sposób identyfikować także patogeny. Pracowałem wtedy w laboratorium i widziałem, że badania genetyczne przeprowadzane są jedynie w laboratoriach, a pacjenci czekają na wyniki badań dość długo. Z pobranego wymazu przygotowywano próbkę, a gdy ta była gotowa, trafiała do urządzenia nazywanego termocyklerem. W nim była wielokrotnie ogrzewana i oziębiana, co pozwalało na powielenie fragmentów genów i tym samym odczytywanie informacji w nich zawartych. Cała procedura trwała kil-

ka godzin, co wraz z pobraniem próbki i odebraniem wyniku mogło zająć nawet kilka dni.

I tak narodził się pomysł na platformę Genomtec ID, czyli przenośne laboratorium genetyczne do szybkiego wykrywania zakażeń i infekcji w miejscach opieki nad pacjentem, jak np.: w gabinecie lekarskim, aptece, karetce czy na SOR, które wykorzystuje autorską technologię SNAAT® (ang. Streamlined Nucleic Acid Amplification Technology).

OSOZ Polska 4/2021

43

nowe idee

» Genomtec ID umożliwia wykonanie precyzyjnych badań genetycznych na obecność różnych rodzajów bakterii, wirusów czy innych patogenów w trakcie jednej wizyty pacjenta w gabinecie lekarskim.« W przypadku Genomtec ID wystarczy pobrać próbkę biologiczną np. ślinę bądź wymaz, którą zakrapla się na kartę, przypominającą kartę płatniczą. Następnie wkłada się ją do czytnika, który przeprowadza cały proces diagnostyczny i pokazuje wynik. Całe urządzenie mieści się w dłoni, a badanie mógłby tak naprawdę przeprowadzić każdy. Działanie tego innowacyjnego urządzenia opiera się na autorskiej izotermalnej technologii SNAAT. Dzięki niej, cały proces przebiega w stałej temperaturze, nie ma potrzeby ciągłego podgrzewania i schładzania karty reakcyjnej. W praktyce oznacza to, że możemy skrócić badanie do 15 minut, zachowując dokładność wyniku na poziomie dotychczas zarezerwowanym dla laboratorium genetycznego. To nowy światowy standard.

Kluczowego zgłoszenia patentowego wynalazku Genomtec dokonaliśmy w grudniu 2016 roku. Obecnie spółka posiada już dwa patenty i 20 zgłoszeń patentowych, m.in. na metodę oraz system diagnostyczny wykorzystujący technikę grzania bezkontaktowego przyznany w USA oraz w Polsce. Jednocześnie oczekujemy na decyzję Europejskiego Urzędu Patentowego oraz lokalnych urzędów patentowych Chin, Japonii, Brazylii, Kanady. Dodatkowo Genomtec dokonał zgłoszeń patentowych, które dotyczą techniki grzania bezkontaktowego procesowane przez Europejski Urząd Patentowy (EPO), Biuro Patentów i Znaków Towarowych Stanów Zjednoczonych (USPTO), lokalne urzędy w Chinach i Japonii, oraz kolejnych na sześć mieszanin reakcyjnych objętych zgłoszeniami patentowymi wchodzącymi w ścieżkę PCT. Strategia rozwoju spółki okazała się bardzo interesująca dla inwestorów. W firmę zainwestowali zarówno inwestorzy prywatni jak i Leonarto, fundusz venture capital. W IV kwartale 2020 roku, spółka przeprowadziła swoją pierwszą ofertę publiczną i pozyskała

44

OSOZ Polska 4/2021

prawie 8 milionów złotych na komercjalizację Genomtec ID. Również w 2020 roku Genomtec ID otrzymał kilkanaście milionów złotych wsparcia między innymi z programu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Od 17 marca 2021 roku akcje spółki notowane są na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w alternatywnym systemie obrotu akcjami NewConnect.

Jaka jest główna funkcjonalność rozwiązania oraz wartość dodana dla lekarza/ pacjenta?

Główna funkcjonalność Genomtec ID to możliwość szybkiego wykonania precyzyjnych badań genetycznych na obecność różnych rodzajów bakterii, wirusów czy innych patogenów w trakcie jednej wizyty pacjenta w gabinecie lekarskim, przychodni, karetce, aptece czy na lotnisku.

Obecnie przygotowujemy panele diagnostyczne na 4 różne jednostki chorobowe. Jeden z takich paneli sprawdzi, na jaką chorobę układu oddechowego cierpimy. Za pomocą Genomtec ID, w trakcie kilkunastu minut z jednej próbki, przykładowo śliny, możliwe będzie uzyskanie wyniku testu, który wyświetli się na ekranie urządzenia. Lekarz odczyta wynik i w trakcie tej samej wizyty będzie w stanie zastosować od razu właściwe leczenie. Nasz panel chorób atypowych infekcji dróg oddechowych sprawdzi, czy chorujemy na COVID-19, grypę, mykoplazmę czy infekcję dróg oddechowych spowodowanych chlamydią pneumoniae – bakterii, które są niezwykle trudne do zdiagnozowania. Opracowaliśmy też panel do badania chorób przenoszonych drogą płciową takich jak rzeżączka, chlamydia i HPV oraz panel zakażeń ogólnoustrojowych, dzięki któremu dowiemy się czy pacjent ma zakażenie antybiotykoodpornym gronkowcem złocistym, dwoinką zakażenia opon mózgowych czy boreliozą.

Dla pacjentów, Genomtec ID to bardzo dokładna i natychmiastowa diagnoza w trakcie jednej wizyty u lekarza. Za tym idzie celowane leczenie, szybsza szansa na wyzdrowienie i skrócenie czasu choroby, często nawet uniknięcie powikłań po chybionym leczeniu. Pacjent nie musi potwierdzać diagnozy w laboratorium, do którego zazwyczaj udaje się następnego dnia po pierwszej wizycie lekarskiej, czekając na wynik minimum kilka dni. Potem znowu musi iść do lekarza lub umówić się na wideo wizytę, aby w końcu dostać lek, który zwalczy zakażenie. Przy zakażeniach ogólnoustrojowych, np. wywołanych gronkowcem złocistym opornym na antybiotyki, szybka diagnoza może uratować pacjentowi życie. Bo zakażenie tym gronkowcem często rozwija się bardzo szybko.

Dla lekarza, Genomtec ID, to pewność diagnozy i skuteczność proponowanego pacjentowi leczenia. Urządzenie jest małe, można go umieścić wszędzie.

Ze względu na technologię, nie pobiera dużo prądu. Każdy może je obsłużyć.

Dla Narodowego Funduszu Zdrowia czy zarządzających prywatnymi sieciami usług medycznych to niesamowite oszczędności na badaniach laboratoryjnych i liczbach wizyt lekarskich. To oczywiście mniejsza ilość powikłań po nietrafionych diagnozach i docelowo zdrowsze społeczeństwo.

Czy urządzenie jest dostępne na rynku?

Obecnie platforma Genomtec ID jest w fazie industrializacji. W Wielkiej Brytanii, gdzie pracuje część zespołu Genomtec, wraz z dużym i doświadczonym brytyjskim producentem urządzeń medycznych. Dotychczas zbudowano 5 prototypów, których funkcjonowanie jest wzorem do budowy 15 finalnych urządzeń, które posłużą do przeprowadzenia badań klinicznych w kilku krajach Europy na przełomie 2021 i 2022 roku. Prace nad kartami reakcyjnymi prowadzi uznana niemiecka firma Microfluidic Chipshop, która jest odpowiedzialna za projekt i produkcję kart mikroprzepływowych do Genomtec ID. Jak wyglądał proces opracowania innowacji?

Proces opracowania innowacji ma wiele etapów. Genomtec od pierwszego pomysłu do produkcji finalnego urządzenia, które będzie badane w procesie klinicznym, potrzebował 5 lat, a rozpoczął

nowe idee

się od genetyki wykorzystywanej w sądownictwie. Potem myślano o różnorakim zastosowaniu technologii – nie tylko w medycynie, ale i rolnictwie czy weterynarii. Wybór kierunku rozwoju był strategiczną decyzją dla spółki. Jednak proces opracowania innowacji to nie tylko praca nad biologią molekularną czy obszarem inżynieryjnym, dobór uznanych partnerów czy budowa profesjonalnego zespołu. To także pozyskiwanie finansowania na te wszystkie działania.

Pomysł na technologię Genomtec spodobał się na początku naukowcom, którzy zaangażowali się w jej tworzenie i założyli firmę. Potem wsparli ją inwestorzy i jednostki wspomagające różnego rodzaju funduszami budowę innowacji, którzy przekazali kapitał na jej dalszy rozwój.

Teraz firma rozpoczyna pracę nad komercjalizacją urządzenia i jego pozycjonowaniem na całym świecie.

Jak rozwiązanie będzie rozwijane w przyszłości?

Genomtec ID nazywamy platformą, gdyż technologia stworzona na potrzeby urządzenia do gabinetu lekarskiego może być również wykorzystywana na potrzeby badania bardziej złożonych chorób jak np. nowotwory. Dzisiaj diagnoza choroby nowotworowej to biopsja i kilkutygodniowe oczekiwanie na jej wyniki. W Genomtec już dzisiaj my-

ślimy o skróceniu i ułatwieniu tego procesu. Po komercjalizacji Genomtec ID, w pełni skupimy się nad rozwojem Genomtec Tumor, który znajduje się obecnie na wczesnym etapie analiz nad rozwiązaniami bazującymi na technologii SNAAT® mającymi zastosowanie do szybkiej identyfikacji mutacji nowotworowych lub predysponujących do choroby nowotworowej, w ujęciu „diagnostyki towarzyszącej” (z ang. Companion Diagnostics, CDx). Technologia SNAAT® dostosowana zostanie do diagnostyki mutacji nowotworowych i pozwoli na szybkie wdrożenie leczenia spersonalizowanego.

W sytuacji jej połączenia z biomarkerami białkowymi, istnieje możliwość stworzenia platformy diagnostycznej do badań przesiewowych i/lub wysoko specyficznej identyfikacji antygenów w badaniach immunogenetycznych.

Wczesna faza tego projektu, szczególnie w porównaniu do Genomtec ID czy produkowanych także przez Genomtec, testów laboratoryjnych na SARS-CoV-2, powoduje, że jest to projekt, którego dalszy rozwój będzie uzależniony od sukcesu obecnie intensywnie rozwijanych projektów lub pozyskania partnera branżowego czy finansowania grantowego do dalszego rozwoju tego przedsięwzięcia.

Wspomnieliśmy także o testach w kierunku SARS-CoV-2. Pandemia pokazała wagę metod genetycznych z perspektywy wiarygodności testowania na obecność

wirusa SARS-CoV-2 i spopularyzowała testy genetyczne w społeczeństwie. Dla Genomtec to bardzo ważne. Jako odpowiedzialna firma, wykorzystaliśmy swoją wiedzę i zainwestowaliśmy nasz czas i środki w okresie pandemii, w nowe produkty jak testy laboratoryjne w technologii RT-LAMP w kierunku SARS-CoV-2, które skutecznością badania często przewyższają RT-PCR, wykrywając wszystkie dotychczas zidentyfikowane warianty wirusa. Kiedy pandemia będzie stopniowo ustępować, naszym zdaniem będzie wykorzystanie testowania genetycznego i naszych testów do bezpiecznych podróży.

Obecnie posiadamy w sprzedaży test dwugenowy Genomtec® SARS-CoV-2 EvaGreen® RT-LAMP/N CE-IVD DuoKit, który produkujemy w laboratorium we Wrocławiu i który został formalnie dopuszczony do sprzedaży w Europie oraz może być dystrybuowany na innych kontynentach. Trwają prace nad dalszymi ulepszeniami tych testów w celach poprawy funkcjonalności diagnostyki laboratoryjnej, w szczególności diagnostyki na próbce biologicznej, z pominięciem skomplikowanych procesów laboratoryjnych oraz rozszerzeniem ich komercyjnej sprzedaży. 

Urządzenie posiada niewielkie rozmiary, stąd może być stosowane w miejscu opieki nad pacjentem, w tym nawet w aptece.

OSOZ Polska 4/2021

45

nowe idee ed u k a cj a

Technologia ułatwiająca dostęp do wiedzy medycznej pozwala podnieść efektywność kliniczną szpitali Jakość udzielanych świadczeń staje się priorytetem polskiego systemu ochrony zdrowia. Akredytowane podmioty lecznicze mogą liczyć na wyższy ryczałt finansowania oraz są chętniej wybierane przez pacjentów.

W poprawie wskaźników jakościowo-ekonomicznych dobrze sprawdzają się systemy wspomagania decyzji klinicznych.

O rosnącym znaczeniu standardów opieki zdrowotnej świadczy liczba akredytacji przeprowadzanych przez Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia (CMJ). Odkąd w 2018 roku Narodowy Fundusz Zdrowia premiuje akredytowane szpitale dodatkiem do ryczałtu w wysokości 1–2 proc., zainteresowanie certyfikatem CMJ znacznie wzrosło.

46

OSOZ Polska 4/2021

Obecnie posiada go 235 szpitali i 202 placówki podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Dla porównania, w 2010 roku było to 100 szpitali i kilkanaście POZtów. Certyfikat CMJ jest też decydującym argumentem przy wyborze szpitala i to aż dla ponad połowy pacjentów – tak wynika z opublikowanego w październiku 2020 roku raportu Najwyższej

Izby Kontroli „Akredytacja podmiotów leczniczych”.

Jak zlikwidować przepaść pomiędzy teorią medycyny a praktyką?

Dużym wyzwaniem dla placówek medycznych jest równoległa maksymalizacja trzech powiązanych ze sobą wskaźników: efektywności klinicznej, kosztowej oraz satysfakcji pacjentów. Widać to po analizie ocen norm akredytacyjnych CMJ za lata 2010–2018: najniższą punktację szpitale otrzymują za spełnienie standardów w działach „Poprawa jakości” i „Bezpieczeństwo pacjenta”, które obejmują m.in. wytyczne postępowania klinicznego.

Wysoka efektywność kliniczna oznacza stosowanie w praktyce rzetelnej i ak-

nowe idee

tualnej wiedzy w celu optymalizacji procesu diagnozy i leczenia oraz opieki nad pacjentami. Jednak aby rosnącą liczbę opracowań naukowych, wyników badań klinicznych i nowych zaleceń terapeutycznych uwzględnić w codziennej pracy, konieczne jest wdrożenie odpowiednich technologii. Tak, aby z jednej strony uniknąć przeciążenia informacyjnego, a z drugiej sprawić, że lekarz otrzyma przejrzyście opisane i gotowe do zastosowania rekomendacje.

Jak bardzo jest to istotne, przekonaliśmy się podczas pandemii COVID-19: jak podaje czasopismo Science, pandemia spowodowała największy w historii medycyny przyrost literatury naukowej.

Według magazynu Nature, w 2020 roku opublikowano 100 000 artykułów o pandemii koronawirusa – śledzenie podwajającej się co 20 dni ilości wytycznych i opracowań było praktycznie niemożliwe.

Wiarygodne odpowiedzi na najtrudniejsze pytania Chcąc udrożnić dostęp do wiedzy medycznej, szpitale sięgają do rozwiązań wspomagania decyzji takich jak UpTo����� Date®. Z systemu opracowanego przez Wolters Kluwer korzysta dziś 2 mln użytkowników w 191 krajach. Przede wszystkim lekarzy, którzy w warunkach presji czasu oraz obciążenia obowiązkami muszą stawiać diagnozę i planować

ścieżkę leczenia w zgodzie z aktualnymi doniesieniami naukowymi.

UpToDate pozwala szpitalom i placówkom ambulatoryjnej ochrony zdrowia, niezależnie od wielkości i lokalizacji, wdrożyć do praktyki klinicznej zasady EBM. Beneficjentami evidence-based medicine są pacjenci, którzy otrzymują najlepszą opiekę; lekarze mogący zwiększyć bezpieczeństwo pacjenta i systematycznie wzmacniać kompetencje zawodowe; oraz placówki medyczne, ponieważ efektywność kliniczna wpływa na doświadczenie pacjenta, determinuje dokładność diagnozy i skuteczność leczenia. Z kolei nieadekwatne decyzje prowadzą do dłuższych pobytów w szpitalu, kosztownych pod względem zdrowotnym i ekonomicznym powikłań oraz powtórnych hospitalizacji.

Z pomocą UpToDate profesjonaliści medyczni mogą uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące ponad 12 000 zagadnień klinicznych w ramach 25 specjalności, jak np. choroby zakaźne, onkologia, kardiologia, geriatria, pediatria, hematologia, neurologia, psychiatria, medycyna rodzinna itd. System pokazuje w przejrzysty sposób najistotniejsze badania w danym zakresie tematycznym, ich wyniki oraz zalecenia. Średni czas wyszukiwania wynosi ok. 1 minuty. Z systemu UpToDate można korzystać na komputerach stacjonarnych lub urządzeniach mobilnych, jak smartfony i tablety.

Ustawiczne doskonalenie standardów, eliminacja niepewności i oszczędność czasu Umiejętność znalezienia informacji z zaufanych źródeł, wtedy gdy są one potrzebne, jest jednym z warunków płynnej pracy lekarzy. System wspomagania decyzji UpToDate opiera się na danych z 425 czasopism naukowych, klinicznych baz danych i innych źródeł. Trafiają one do użytkowników systemu niezwłocznie po publikacji. Podczas pandemii COVID-19, zespół UpToDate pracował 24 godziny na dobę, aby dostarczyć użytkownikom zalecenia, które mogły decydować o zdrowiu i życiu pacjentów. Nad wysoką jakością merytoryczną czuwa obecnie 7300 lekarzy, redaktorów i recenzentów z całego świata.

System jest zalecany szpitalom, grupowym praktykom lekarskim, klinikom i instytucjom akademickim. Stosują go uniwersytety medyczne w procesie kształcenia studentów. Niektóre regionalne i krajowe systemy ochrony zdrowia – przykładowo w Norwegii, Włoszech i Hiszpanii – zdecydowały się nawet zapewnić dostęp do UpToDate wszystkim podlegającym im placówkom służby zdrowia. Rozwiązanie oferowane przez Wolters Kluwer jest już obecne w 37 krajach Europy. Również polskie szpitale i kliniki mogą skorzystać na dostępie do UpToDate, poprawiając jakość usług i efektywność kliniczną. Znaczenie tych składowych opieki będzie szybko rosło, przede wszystkim w związku z presją na racjonalizację kosztów usług i zapewnienie personalizowanej opieki medycznej zgodnej z najlepszymi praktykami. 

System wspomagania decyzji klinicznych UpToDate może być używany na komputerach osobistych i urządzeniach mobilnych.

OSOZ Polska 4/2021

47

osoz world

Scenarios For Healthcare & Life Sciences After Covid-19 What will the consequences of the COVID-19 pandemic be for the healthcare system in the next few years? How will the patients’ expectations change?

What role will technology play in this transformation? We present a summary of Deloitte’s latest report “The future unmasked. Predicting the future of healthcare and life sciences 2025”.

The new role of patients and a hybrid service provision model The COVID-19 pandemic will have a long-term impact on the attitude of patients. More people will be aware of health risks associated with specific diseases and adopt a proactive approach to prevention and treatment. While younger social groups will focus on a lifestyle to prevent chronic diseases, silver society will demand active and healthy aging opportunities. Vaccinations and the use of technology to monitor health will become increasingly important. Local authorities will be more eager to start prevention and telemonitoring programs for people from risk groups and chronic diseases (such as diabetes, heart diseases, and cardiovascular diseases) to increase their quality of life and reduce mortality. Older people will start using smart-

48

OSOZ Polska 4/2021

watches and other wearables to monitor their heart condition continuously.

Health and fitness applications, which have been downloaded much more often during the pandemic, will enjoy enduring popularity.

Healthcare in the post-pandemic era will also be more mobile thanks to telehealth consultations and new pro-digital regulations laid down by governments to facilitate access to medical services. Ongoing access to electronic health records and related health programs in your smartphone will make health issues some of the most critical topics in everyday life.

A growing number of digital health solutions will force regulatory bodies to create a validation system for health apps and portals. With the increasing focus on prevention, such solutions will be

prescribed or commonly recommended.

Digital therapeutics will be an integral part of every drug therapy. They will help patients make more informed decisions and enable service providers to have ongoing rather than just incidental control over treatment outcomes.

The leading investors in telehealth will be the governments of specific counties and companies offering healthy aging and longevity solutions. Solutions that currently help a small group of people, such as smartwatches and fitness bands that monitor health parameters, will become cheaper and more popular. A challenge will be integrating data generated by individuals with health records and using them in big data analytics. Home voice assistants will give people tips on how to take care of their health. Mobile apps will turn into healthy sleep coaches and digital trainers helping people maintain or achieve good physical and mental health. Data acquired by such solutions will be integrated into electronic health records (EHR) so that the doctor not only has insight into the medical history but, most importantly, gains the ability to identify health risks in time and diagnose the first symptoms of a disease.

osoz world

New technologies will affect how clinicians work In 2025, medicine will be predictive, preventive, personalized, and participatory (4P). The transformation will be accelerated by digital therapeutics and easier access to data, enabled by improving systems and data interoperability. AI algorithms built into IT systems will analyze data stored in EHRs and help make diagnostic and therapeutic decisions. They will also generate customized prevention pathways for every patient. Medical data in EHRs will be extended to include a range of additional information, such as the quality of sleep or mental health biomarkers – the priority for mature societies will be to maximize the quality of life and good health.

Teleconsultations will be improved due to the possibility of examining the patient with the use of diagnostic features in smartphones. Robotization and automation will lead to more efficient time management and changes in the duties of medical staff. Due to the rapid development of telemedicine, the quality of health will be related to healthcare professionals’ communication abilities.

Digitization will lead to the emergence of new specializations in medicine. Instead of working in offices, doctors will be employed in large telehealth centers

or data management centers organized under monitoring programs for patients with chronic diseases. New medical devices equipped with AI algorithms will emerge, such as a digital stethoscope, which patients will be able to use themselves during telehealth appointments. A teleconsultation will be no different in quality than an office visit.

Patient-centered treatment and prevention will become the standard practice The development of digital health technologies—that enable a more efficient flow of data—will lead to establishing a new healthcare model, referred to as “digital-first.” It is expected that due to an increasing demand for health services, chatbots and AI systems will become the first points of care for patients in order to evaluate their health. Health bots will make the initial diagnosis, monitoring and assessing health data in order to support treatment. This element will also be a part of a seamless patient pathway. A more significant role of the digital factor will be balanced out by extended support in local communities and the integration of healthcare with social services. Pharmacists’ medical competencies will increase in the new health ecosystem— pharmacies will introduce new health

services. All healthcare system puzzles – doctors’ offices, pharmacies, clinics, hospitals, and patients’ homes – will be integrated to create continuous care, which will replace the current health model characterized by randomity and limited access to information. Pharmaceutical companies will go beyond manufacturing drugs and include digital therapeutics (DTx) in their business models.

Companies from the medical and technological sectors will play a more important role in designing and planning healthcare. Medical apps whose effectiveness has been confirmed by clinical studies and AI algorithms compliant with the requirements for medical devices imposed by regulatory authorities will become more critical. It will be necessary to share data in accordance with interoperability standards, adopt transparent models of data processing in the cloud, and ethically data utilization for secondary purposes. In sustainable healthcare systems, innovations will be created in clusters based on cooperation between academic centers, IT companies, patients’ organizations, and clinics.  To download the full report, please go to https://bit.ly/3xLS1vC.

Deloitte’s report describes ten predictions for 2025 and provides insights into the impact of COVID-19 on industry trends.

OSOZ Polska 4/2021

49

osoz world

What Should Be Done To Make Patients Love Telecare?

While some patients appreciate the comfort of virtual medicine, for many people, the lack of direct contact with a doctor significantly lowers the value of telehealth appointments. Research shows that up to 80% of all cases in primary health care do not require a personal visit to a doctor’s office. While virtual care services are becoming a standard, how can we encourage patients to choose them in the first place?

50

OSOZ Polska 4/2021

osoz world

On the one hand, telecare is convenient because one does not have to drive to a medical facility and wait in line. On the other, many people believe that it is not the same as the time spent in a doctor’s office. After all, a traditional doctor’s appointment has always been based on personal contact, regardless of whether it is necessary to examine the patient. Many people who use telehealth services worry that the quality of the diagnosis or treatment will be lower. If they have to talk to an unknown doctor, which often happens in telemedicine, the feeling of discomfort is even stronger: the patient again must tell a stranger doctor about personal health problems.

Microphone, camera, light, doctor’s visit The patient is visible in two dimensions on the computer screen and heard through a speaker. The doctor has to rely on information provided by the patient and the declared symptoms. Therefore, smooth communication determines the proper diagnosis and treatment.

Since the beginning of the COVID-19 pandemic, telemedicine has become the dominant form of providing medical services. Many instructions and guidelines regarding telemedicine standards have been published. They raise the importance of the appropriate technical infrastructure (camera, microphone, Internet connection) and ambient conditions (lighting, background, clothing).

The first telehealth appointment requires a different approach than later when a patient already knows how the system works. The doctor should also foresee potential technical problems and react to them, so they don’t dominate the interaction with the patient. Even the smallest details can matter: vocal intonation, facial expression, small moves—these are the only signals that the patient can receive. For example, when a doctor takes notes on their computer during an on-site visit, the patient participates in this process to a certain degree simply by being in the same room. When it comes to telehealth appointments, this situation may be uncomfortable. These are the basic guidelines, all of which can easily be found online.

Formalities, responsibilities and a relaxed atmosphere Telecare services providers have also adapted their platforms to make the patient experience similar to a traditional appo-

intment. When the patients log in on the telehealth platform, they are taken to a virtual waiting room. In this way, they have some time to prepare themselves, finish other tasks, and focus solely on the conversation with the doctor. Many elements which are obvious during a faceto-face conversation may not be that clear during a video call. The patient should confirm that they have understood the diagnosis and recommendations. The doctor should ask additional questions to make sure that all the information has been interpreted as intended.

Apart from all these formalities— which include explaining to the patient how to use the system, informing them about the available services and medical data safety, opportunities and limitations, providing technical instructions—the doctor should also ensure that the communication is seamless and the message is empathic. This can depend on technical aptitude, reasonable organization procedures, and communication skills. After all, the time spent in a virtual waiting room is twice as irritating as in a real one.

» The telemedicine that patients experience nowadays is a traditional medicine wrapped in a virtual package.«

Telecare is more than an on-site visit transferred to the virtual conditions Due to the COVID-19 pandemic, telemedicine is not only used more often, but it is also maturing quickly. New standards for the digital patient experience are being developed. The goal is not to create an ideal virtual copy of the appointments in a doctor’s office but to build an entirely new healthcare system in which contact with the doctor is just one of the interconnected elements of care.

As health platforms continue to develop and telehealth devices gain in popularity – especially among chronically ill patients – the role of preventive services is also growing. Measuring and analyzing health parameters makes it possible to check the health condition in real-time and react to the first deviations in vital signs. In a system where the doctor’s appointments are reserved for patients who require more attention, we need systems that analyze the patients’ data and advise them on chronic illnesses and preventive medicine. An essential role in the “healthcare hybrid model” plays nurses—the first contact points for patients. Broader use of the nurses’ skills makes it possible to restore the human factor in modern and empathic health care.

First examples of the new healthcare model are there In the current health care model, the capabilities of telemedicine are limited. However, when it is included in the patient’s new path and supported by health telemonitoring technologies, it will become a pillar of a more flexible and personalized healthcare system.

The first start-ups, such as Forward from the USA, have already begun implementing this new approach. Modern clinics run by Forward focus on prevention, regular health checks, and achieving the patient’s long-term goals rather than treatment. It is a harbinger of the kind of changes for which patients have been waiting a long time, and they don’t get it from present healthcare providers.

The telemedicine that patients experience nowadays is a traditional medicine wrapped in a virtual package. The COVID-19 pandemic encourages us to redesign healthcare systems and go for a hybrid model, making the best use of the medical workers’ skills automating procedures wherever possible. 

OSOZ Polska 4/2021

51

systemy i sprz ę t

Udostępnianie i wymiana EDM – o co Kalkulacja kosztów w KS-FKW cz. 1 tak naprawdę chodzi?

Klucze podziału Szkolenie dla medycyny

Szkolenie dla administracji (księgowość)

Wymiana Elektronicznej Dokumentacji Medycznej pomiędzy placówkami to kolejny krok – po wprowadzeniu e-ZLA, e-Recepty i e-Skierowania – w kierunku cyfryzacji ochrony zdrowia.

Możliwość udostępniania i wymiany EDM usprawni obieg dokumentacji medycznej między placówkami, która teraz podążać będzie za pacjentem. Co oznacza, że pacjent nie będzie już musiał dostarczać dokumentów od lekarza specjalisty do swojego lekarza rodzinnego.

Zgodnie z ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, praktycznie wszyscy świadczeniodawcy, którzy zawarli umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, są zobowiązani do stosowania standardu rachunku kosztów. Jego wdrożenie wiąże się z jednakowym sposobem ewidencji i podziałem kosztów, a co za tym idzie, z poprawą jakości danych przekazywanych do AOTMiT. Podczas szkolenia zaprezentujemy, w jaki sposób dodać odpowiednie typy nośników kosztów, które później posłużą do tworzenia kalkulacji kosztowej.

Ze szkolenia dowiesz się: • Jak wygląda udostępnianie i wymiana EDM? • Jakie warunki należy spełnić, aby możliwa była wymiana EDM pomiędzy placówkami?

• Jakie są korzyści z wdrożenia EDM; • Na czym polega standaryzacja EDM. Wejdź na stronę https://bit.ly/2Pghz2D lub zeskanuj kod

52

OSOZ Polska 4/2021

Ze szkolenia dowiesz się: • Do czego można wykorzystać klucze podziału w programie KS-FKW; • Jak dodać klucz o odpowiednim typie; • Jak wpisać lub pobrać ich wartości.

Wejdź na stronę https://bit.ly/3tXc0F6 lub zeskanuj kod

systemy i sprz ę t

Giełda Pomysłów 2.0 Szkolenie dla farmacji Giełda Pomysłów to popularne wśród farmaceutów narzędzie do zgłaszania propozycji zmian w systemie KS-AOW. Nowością jest przede wszystkim podgląd bieżącego i planowanego harmonogramu działań zmierzających do udostępnienia najbardziej oczekiwanych pomysłów użytkowników. W harmonogramie umieszczone są również bieżące i planowane do realizacji pomysły prawodawców oraz pomysły KAMSOFT.

Ze szkolenia dowiesz się: • Jak dodać pomysł; • Jak oddać głos na wybrany pomysł; • Jak określany jest status danego zgłoszenia.

Wejdź na stronę https://bit.ly/3gxztZZ lub zeskanuj kod

Aplikacja mobilna Wizyta Położnej – funkcjonalności Szkolenie dla położnych Wizyta Położnej to aplikacja dedykowana dla położnych pracujących samodzielnie oraz współpracujących z gabinetami i przychodniami. Pozwala na elektroniczną wymianę danych medycznych z systemami w przychodni lub gabinecie oraz z aplikacją dla pacjenta VisiMed ułatwiając komunikację i wymianę informacji niezbędnych na poszczególnych etapach leczenia. Wizyta położnej współpracuje z systemami dziedzinowymi: KS-SOMED, KS-PPS oraz SERUM.

Ze szkolenia dowiesz się: • Jak aplikacja Wizyta Położnej wspiera pracę położnych; • Poznasz główne zalety korzystania z aplikacji; • Poznasz główne funkcjonalności aplikacji.

Wejdź na stronę https://bit.ly/2RXF4hT lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 4/2021

53

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

55

FELIETON Opieka farmaceutyczna

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (marzec 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (marzec 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (marzec 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki uspokajające i nasenne

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Opieka farmaceutyczna O Opiece Farmaceutycznej (OF) mówi się od lat. Nigdy nie brakowało pomysłów, zwolenników takich usług a także powszechnej zgody na potrzebę i zasadność wprowadzenia OF do aptek. Brakowało źródeł finansowania.

Dr Jarosław Frąckowiak, Prezes PEX PharmaSequence

Pandemia stała się katalizatorem zmian w każdej dziedzinie systemu ochrony zdrowia (SOZ). Wprowadzenie szczepień do aptek jest dobrym przykładem zmiany w odpowiedzi na naglące po-

trzeby. Olbrzymia grupa profesjonalistów medycznych, jakimi są farmaceuci, nie była do tej pory angażowana w SOZ zgodnie ze swoim potencjałem.

Ale szczepienia to tylko pierwszy krok, kolejne już są czynione. Na razie analitycznie, ale konkretnie. Ukazał się ministerialny raport o OF*, w opracowa-

niu którego wzięli udział przedstawiciele samorządu aptekarskiego, uwzględniającego analizy z raportu** przygotowanego pod egidą PharmaNET i Federacji Pacjentów Polskich. Wnioski ze wszystkich dostępnych analiz są identyczne: – OF jest doskonałą i sprawdzoną formą profilaktyki i zapobiegania problemom (np. polipragmazji); – OF jest standardem w większości krajów; – OF może polepszyć sytuację ekonomiczną aptek i jakość obsługi pacjentów.

Największym wyzwaniem jest finansowanie OF. Wprowadzenie i pro-

OSOZ Polska 4/2021

55

MONITOR ZDROWOTNY

Zestawienie usług zdrowotnych (w tym usług prozdrowotnych) realizowanych w aptekach w Europie Nazwa usługi realizowanej w aptece

Dostępność w krajach

Wydawanie leków na receptę

100%

Dyżury nocne

93%

Pomiar masy ciała

93%

Pomiar ciśnienia krwi

90%

Pomiar glukozy

76%

Pomiar cholesterolu

73%

Doradztwo diabetologiczne

43%

Doradztwo w zakresie nadciśnienia

37%

Doradztwo w zakresie kontroli astmy i innych chorób układu oddechowego

43%

Ręczne przygotowanie spersonalizowanego systemu dozowania leków

37%

Automatyczne dozowanie dawek

26%

Możliwość ratunkowego wydania leku

37%

Usługi w zakresie rzucania palenia

70%

Wymiana igieł i strzykawek

26%

Dowóz leków do domu

46%

Wyjaśnienie zasad stosowania leku na chorobę przewlekłą w przypadku, gdy jest on przepisany po raz pierwszy

26%

Szczepienia przeciw grypie wykonywane przez farmaceutę

23%

Możliwość wykonania testów przesiewowych w kierunku raka jelita grubego

10%

Możliwość wykonania testów na HIV

6%

Badanie Pharmaceutical Group of the European Union, obejmujące 32 państwa europejskie, w tym państwa członkowskie UE. https://pgeu-annual-report. eu/accessibility-of-healthcare-services.html

wadzenie OF przez apteki jest konkretnym i wyliczalnym kosztem. Potrzebne są odpowiednie warunki lokalowe (nie w przypadku każdej z usług OF), sprzęt (w przypadku usług, które polegają na pomiarze jakichkolwiek parametrów), a także czas wykwalifikowanego personelu. Metod refundacji OF może być kilka: od całkowitego finansowania przez NFZ po finansowanie przez pacjentów.

W raporcie ministerialnym rozważana jest sytuacja współpłacenia przez pacjentów poprzez dopłatę za leki OTC. Z symulacji bazującej na danych od 1 stycznia do 8 listopada 2020 roku wynika, że w wariancie dopłaty do opakowania OTC 10 groszy, budżet na OF wyniósłby prawie 50 mln zł. Zapewne na budżet pacjenta nie wpłynęłoby to znacząco, nawet gdyby „danina OF” była większa.

Symulacja korzyści dla apteki z tytułu wprowadzenia usług prozdrowotnych omawianych w analizach wyliczyła firma PEX PharmaSequence Sp. z o.o. To

56

OSOZ Polska 4/2021

nawet 11 tysięcy miesięcznie. Ale tylko wtedy, gdyby wszystkie z proponowanych w raporcie usług zostały wdrożone.

O czym mówi się mniej lub w ogóle?

Pierwsza rzecz to system informatyczny. Świadczenie OF bez rejestracji parametrów usługi w taki sposób, by dane nie były łączone z innymi informacjami/ bazami danych – przykładowo indywidualnymi kontami pacjentów, ale także danymi NFZ – wydaje się być niewyobrażalne. Istotą OF w czasach cyberspołeczeństwa jest nie tylko stwierdzanie i zarejestrowanie jakiegoś faktu, ale użytek z owej informacji w celu monitorowania i prognozowania sytuacji. Przykładowo, w przypadkach polipragmazji lub badania adherencji stosunkowo łatwo sprawdzić, czy pacjent zastosował się do porad z Przeglądu Lekowego i czy stosuje się do zaleceń lekarza (nawet, jeśli zbadanie tych zaleceń to tylko sprawdzenie

czy kontynuowane jest leczenie przewlekłej choroby).

Druga to forma VBHC (Value Based Health Care) do zastosowania w przypadku wdrożenia OF. Nie chodzi nawet, by płacić za osiągnięte korzyści zdrowotne, ale żeby te korzyści monitorować.

Tak jak to opisano wcześniej w przypadku polipragmazji czy adherencji. Od takiego pomiaru już tylko krok (ale milowy i dość trudny do zrobienia) do wyliczenia oszczędności i wymiernych korzyści zdrowotnych z wprowadzenia OF. Oby OF stało się pozytywem wśród morza problemów, których przyczyną jest pandemia.  * https://www.gov.pl/web/zdrowie/opieka-farmaceutyczna—-raport ** Raport PharmaNET, Federacja Pacjentów Polskich: „Usługi prozdrowotne w polskiej aptece jako wsparcie systemu opieki zdrowotnej”

MONITOR ZDROWOTNY

R a nkin g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. marzec 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w marcu 2021

1

POLPHARMA

2

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

3

PRADAXA

4

CLEXANE

5

ELIQUIS

LEKI NA RECEPTĘ

3

KRKA

4

ADAMED

5

BAYER

6

SANOFI

7

BAUSCH HEALTH

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

VIATRIS

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

SANOFI

5

AFLOFARM

6

HASCO - LEK

7

TEVA RECKITT BENCKISER

9

PROCTER & GAMBLE

10

SANDOZ

6

FOSTEX

7

BISOCARD

8

NEBBUD

9

GLUCOPHAGE

10

ATORIS

1

IBUPROM

2

APAP

3

VOLTAREN

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE N.P.ZDROVIT SIEĆ OLIMP LABS OLEOFARM POLPHARMA SYNOPTIS RECKITT BENCKISER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM PERRIGO IRENA ERIS ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE POLPHARMA PIERRE FABRE GALDERMA NAOS

         

LEKI OTC

         

9

NUROFEN

10

PYRALGINA

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON D-VITUM DICOFLOR NUTRAMIGEN NUTRIDRINK NEOCATE SANPROBI NATURELL MOLEKIN

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4

GRIPEX

5

MAGNE-B6

6

NEOSINE

7

ESSENTIALE

8

RUTINOSCORBIN

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

8

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w marcu 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS LA ROCHE ZIAJA EMOLIUM CETAPHIL AVENE BIODERMA DERMEDIC ELUDRIL

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 4/2021

57

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio lo g iczny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W marcu 2021 W ODNIESIENIU DO lutego

77 323 zł

92 459 zł

6111 zł

8062 zł

452 zł

691 zł

luty

marzec

luty

marzec

luty

marzec

19,58%

1951 zł

31,92%

15 137 zł

239 zł

52,86%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 070 672 zł

82 282 zł

79 810 zł

7 723 zł

8 333 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

83 118 zł

8,42%

-2472 zł

-3,00%

509 zł

6,59%

marzec WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 74 558 zł Opolskie 77 218 zł Podlaskie 80 207 zł

Warmińsko-Mazurskie 6 408 zł Opolskie 6 520 zł Podlaskie 6 812 zł

Opolskie 510 zł Warmińsko-Mazurskie 516 zł Podlaskie 529 zł

Wielkopolskie 101 523 zł Łódzkie 104 866 zł Mazowieckie 109 724 zł

Łódzkie 8 394 zł Wielkopolskie 9 141 zł Mazowieckie 10 363 zł

Dolnośląskie 771 zł Mazowieckie 806 zł Łódzkie 837 zł

ROK 2021 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 813 006 zł Podlaskie 849 679 zł Opolskie 859 710 zł

Podlaskie 57 344 zł Warmińsko-Mazurskie 57 986 zł Świętokrzyskie 58 028 zł

Podlaskie 5 760 zł Opolskie 5 904 zł Warmińsko-Mazurskie 5 940 zł

Wielkopolskie 1 117 889 zł Łódzkie 1 121 355 zł Mazowieckie 1 138 328 zł

Pomorskie 74 151 zł Wielkopolskie 79 918 zł Mazowieckie 84 056 zł

Małopolskie 8 340 zł Pomorskie 8 773 zł Mazowieckie 9 118 zł

marzec WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Podkarpackie 16 474 zł Łódzkie 17 440 zł Mazowieckie 18 902 zł

Wielkopolskie 2 155 zł Podkarpackie 2 215 zł Mazowieckie 2 686 zł

Wielkopolskie 275 zł Dolnośląskie 284 zł Łódzkie 340 zł

zestawienie KOSZTY W marcu W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

58

OSOZ Polska 4/2021

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio lo g iczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƑƏƏƏƏ

prognoza

» W marcu

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ ѶƏƏƏƏ

koszty leczenia znacząco wzrosły. «

ѵƏƏƏƏ ƓƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 4/2021

59

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio lo g iczny

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƓƏƏƏ

prognoza

grypy i przeziębienia w marcu 2021 roku były o 50% niższe niż w marcu 2020 roku.«

ƐƑƏƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

60

» Koszty leczenia

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 4/2021

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio lo g iczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐƑƏƏ

» Koszty leczenia alergii

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏ ѶƏƏ

okazały się w marcu niemal takie same jak rok wcześniej.«

ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 4/2021

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków marzec 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO lutego

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

23,68 zł

24,89%

264,5 tys. zł

3960

0,25%

43,5 tys. zł

560

–0,02 zł

*

*

*

*

1,79 zł

PROGNOZA NA

czerwiec

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 4/2021

*

suplementy

INNE

*

56,98% 23,41% 9,56% 10,05%

*

*

POZIOM REFUNDACJI

24,07% –0,61%

Zgodnie z prognozami obliczonymi przez ekspertów OSOZ, obrót statystycznej apteki w czerwcu 2021 roku wyniesie 232 tys. zł. Wynik ten w dużej mierze będzie jednak uzależniony od aktualnej sytuacji pogodowej oraz epidemiologicznej.

Obrót statystycznej apteki w marcu 2021 roku wyniósł 264 tys. zł. W porównaniu z lutym 2021 roku był o 43,5 tys. zł wyższy (+19,7%). Jednocześnie był o 36,5 tys. zł niższy (–12,1%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,531 mld zł. Oznacza to wzrost o 578 mln zł (+19,6%) w stosunku do lutego 2021 roku oraz spadek o 595 mln zł (–14,4%) w stosunku do marca 2020 roku. Udział refundacji stanowił 24,07% (–0,6 p.p. w porównaniu z lutym 2021) obrotu aptecznego i wyniósł 850 mln zł (+16,6%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniesie 2,925 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 5,7% (+156,5 tys. zł) oraz wzrost o 11,8% (+308 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek farma-

62

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

66,79 zł

ceutyczny osiągnie wartość 38,9 mld zł.

To odpowiednio o 1,189 mld zł więcej (+3,2%) niż w 2020 roku oraz o 1,723 mld zł więcej (+4,6%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,6 mld zł, co będzie stanowiło 24,81% całkowitego obrotu aptecznego.

W marcu sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 84,4 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 64,3 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 113,6 tys. zł. W porównaniu z lutym 2021 roku, we wszystkich trzech kategoriach zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 11,8 tys. zł (+16,3%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty peł-

nopłatne – 0,63 tys. zł (+1,0%), z kolei dla sprzedaży odręcznej – 30,7 tys. (+37,1%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,1 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 858 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,5 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (10 639 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (9 650 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wynosił 989 zł.

W marcu 2021 roku, w stosunku do lutego 2021 roku, we wszystkich kategoriach sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. Najmniejszy poziom wzrostu zanotowaliśmy w grupie leków przeciwpasożytniczych. Naj-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

większy wzrost wartości sprzedaży zanotowaliśmy w przypadku produktów na układ oddechowy oraz leków przeciwzakaźnych.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku leków na układ oddechowy, leków przeciwzakaźnych oraz na układ sercowo-naczyniowy.

Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W marcu średnia marża apteczna wyniosła 24,89%. To o 0,25 p.p. więcej niż w lutym 2021 roku oraz o 0,55 p.p. mniej niż w marcu 2020 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,83% (+0,15 p.p. w stosunku do lutego 2021), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,68% (+0,47 p.p. w stosunku do lutego 2021), natomiast dla produktów OTC – 28,66% (–0,73 p.p. w stosunku do lutego 2021 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniesie 24,07%. Będzie to odpowiednio o 0,78 p.p. mniej niż w 2020 roku oraz o 0,63 p.p. mniej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,94% (+0,05 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 19,84% (–1,56 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 27,27% (–1,81 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w marcu 2021 roku wyniosła 23,68 zł.

Cena ta w porównaniu do lutego 2021 roku spadła o 2 grosze. Porównując ją do ceny z marca 2020 obserwujemy wzrost ceny o 2,18 zł. W dwóch kategoriach zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży (w stosunku do poprzedniego miesiąca). Średnia cena za opakowanie leków na recepty pełnopłatne wyniosła 30,10 zł (+0,15 zł), a leków na recepty refundowane – 18,83 zł (+0,25 zł).

W przypadku leków sprzedawanych bez recepty średnia cena opakowania spadła i wyniosła 18,45 (–0,01 zł) W marcu statystyczną aptekę odwiedziło 3960 pacjentów (wzrost o 560 pacjentów w stosunku do lutego). 3220 osób zakupiło produkty OTC, 930 – leki refundowane, a 870 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w trzecim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 15 a 21 marca. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 893 osoby. Kolejnym w rankingu tygodniem był 22–28 mar-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2021

marzec 2020

ƑƏƏƏƏ ƐѶƏƏƏ ƐѵƏƏƏ ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach marca – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2021

marzec 2020

ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 4,1% i hormony płciowe układ oddechowy 9,19%

5,64% układ mięśniowo-szkieletowy 13,41% przewód pokarm. i metabolizm

2,02% narządy zmysłów 3,44% leki przeciwzakaźne 0,27% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,39% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,24% krew i układ krwiotwórczy

11,68% układ sercowo-naczyniowy

1,1% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,08% dermatologia

varia 11,12%

11,14% centralny układ nerwowy nieokreślona 17,17%

OSOZ Polska 4/2021

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23% 22%

I

II

III

IV

I

II

2008

III

IV

I

II

2009

III

IV

I

II

2010

III

IV

I

2011

II

III

IV

I

II

2012

III

IV

I

2013

II

III

IV

I

2014

II

III

IV

I

2015

II

III

IV

I

2016

II

III

IV

I

2017

II

III

IV

I

2018

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

II

III

IV

I

2019

II

III

IV

2020

zapłata pacjenta

I 2021

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐƕķƖѶ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɣķƕ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ə

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƔƔ

ƕķƒƓ

ƕķƑѶ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵ

ƕķѵƒ

ƕķѵƐ

ƕķƕƐ

ƕķƔƑ

refundacja

ƕķѵѵ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ ƑƐķƖѵ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 4600 4400 4200 4000 3800 3600 3400 3200 3000 2800 2600

I

II

III

2008

64

OSOZ Polska 4/2021

IV

I

II

III

2009

IV

I

II

III

2010

IV

I

II

III

2011

IV

I

II

III

2012

IV

I

II

III

2013

IV

I

II

III

2014

IV

I

II

III

2015

IV

I

II

III

2016

IV

I

II

III

2017

IV

I

II

III

2018

IV

I

II

III

2019

IV

I

II

III

2020

IV

I 2021

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w marcu Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

ca (884 osoby), 9–14 marca (879 osób), 1–7 marca (860 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 66,79 zł. To o 1,79 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 1,31 zł mniej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 50,71 zł zapłacił pacjent, a 16,08 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z lutym wzrosła o 0,3%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 3,6% (+1,75 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 90,77 zł (z czego 23,48 zł to zapłata pacjenta, a 67,28 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 73,92 zł, a dla produktów OTC – 35,29 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 82,57 zł. Z kwoty tej 62,08 zł zapłaci pacjent, a 20,49 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 90,59 zł, produktów OTC – 43,49 zł, a leków refundowanych – 122,89 zł (z czego 33,63 zł to zapłata pacjenta, a 89,26 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2021

marzec 2020

ƑƕƔ ƑƔƏ ƑƑƔ ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach marca (porównanie do ubiegłego roku) marzec 2021

marzec 2020

ƐƓƏƏ

» W marcu statystyczną aptekę odwiedziło 3960 pacjentów, o 560 więcej niż w lutym. «

ƐƑƏƏ ƐƏƏƏ ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛŋƕ l-u1-

ѶŋƐƓ l-u1-

ƐƔŋƑƐ l-u1-

ƑƑŋƑѶ l-u1-

ƑƖŋƒƐl-u1-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

marzec 2021

marzec 2020

marzec 2021

marzec 2020

150 712

164 966

56,98%

54,81%

Lek - OTC

61 917

78 929

23,41%

26,22%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

25 280

27 716

9,56%

9,21%

Pozostałe

26 591

29 389

10,05%

9,76%

Lek - RX

OSOZ Polska 4/2021

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za marzec 2021 marzec 2021

zmiana w stosunku do (%) lutego 2021

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

marca 2020

lutego 2021

stycznia 2021

marca 2020

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

264,5

19,7%

23,6%

-12,1%

43,50

50,50

-36,50

cały rynek apteczny

3 531 075

19,6%

23,2%

-14,4%

578073,00

664545,00

-595635,00

statystyczna apteka

84,4

16,3%

32,6%

-12,9%

11,85

20,73

-12,45

cały rynek apteczny

1 126 938

16,2%

32,1%

-15,1%

157353,91

273936,08

-201096,99

statystyczna apteka

64,3

1,0%

31,1%

3,9%

0,64

15,25

2,43

cały rynek apteczny

858 512

0,9%

30,6%

1,2%

7753,26

201353,10

10095,87

statystyczna apteka

113,6

37,1%

14,5%

-19,1%

30,75

14,42

-26,89

cały rynek apteczny

1 517 067

37,0%

14,1%

-21,3%

409451,03

188015,40

-409544,16

statystyczna apteka

63,7

16,7%

31,8%

-12,0%

9,13

15,35

-8,65

cały rynek apteczny

850 099

16,6%

31,3%

-14,3%

121221,03

202763,58

-141529,95

w całkowitym obrocie

24,07%

-2,5%

6,6%

0,2%

-0,01

0,01

0,00

w sprzedaży refundowanej

74,13%

0,3%

-0,1%

0,4%

0,00

0,00

0,00

ogółem

23,68 zł

-0,1%

0,6%

10,1%

-0,02

0,15

2,18

dla leków z list refundacyjnych

29,62 zł

0,1%

1,5%

2,7%

0,04

0,45

0,79

dla leków z recept pełnopłatnych

30,10 zł

0,5%

1,2%

9,2%

0,15

0,34

2,53

dla produktów bez recepty (OTC)

18,45 zł

-0,1%

0,4%

11,0%

-0,01

0,08

1,83

3 960

16,5%

22,2%

-10,4%

560,00

720,00

-460,00

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

930

14,8%

32,9%

-7,9%

120,00

230,00

-80,00

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

870

19,2%

24,3%

-2,2%

140,00

170,00

-20,00

3 220

17,9%

22,0%

-12,7%

490,00

580,00

-470,00

ogółem

24,89%

1,0%

2,8%

-2,2%

0,00

0,01

-0,01

dla leków z list refundacyjnych

18,83%

0,8%

2,8%

-5,0%

0,00

0,01

-0,01

dla leków na recepty pełnopłatne

22,68%

2,1%

7,7%

6,1%

0,00

0,02

0,01

dla sprzedaży odręcznej

28,66%

-2,5%

4,9%

-4,4%

-0,01

0,01

-0,01

wartość sprzedaży na pacjenta

66,79 zł

2,8%

1,1%

-1,9%

1,79

0,74

-1,31

wartość zapłaty przez pacjenta

50,71 zł

3,6%

-0,8%

-2,0%

1,76

-0,42

-1,02

wartość dopłaty refundatora

16,08 zł

0,2%

7,8%

-1,7%

0,04

1,16

-0,28

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

90,77 zł

1,3%

-0,2%

-5,4%

1,18

-0,20

-5,14

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

23,48 zł

0,6%

0,1%

-6,5%

0,13

0,03

-1,64

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

67,28 zł

1,6%

-0,4%

-4,9%

1,05

-0,24

-3,50

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

73,92 zł

-15,3%

5,5%

6,3%

-13,30

3,83

4,39

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

35,29 zł

16,2%

-6,1%

-7,3%

4,93

-2,29

-2,79

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania

liczba pacjentów w aptece

liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2021: 2 925,5 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 6%

66

OSOZ Polska 4/2021

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do marca 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

2 925,5

5,7%

11,8%

156,5

308,0

699,5

-11,6%

7,2%

-91,5

47,0

38 896 056,7

3,2%

4,6%

1 189 421,2

1 723 839,2

9 350 607,0

-14,2%

-1,2%

-1 547 330,0

-111 748,0

979,5

7,6%

9,9%

69,0

88,0

220,7

-13,0%

1,4%

-33,1

3,0

13 024 040,1

5,0%

2,9%

625 802,7

364 057,7

2 949 522,9

-15,6%

-6,5%

-546 482,9

-205 984,0

657,7

6,0%

12,4%

37,3

72,6

177,0

3,3%

25,5%

5,7

36,0

8 744 872,6

3,5%

5,3%

297 804,9

437 424,5

2 366 429,0

0,2%

15,7%

5 711,2

321 374,7

1 258,6

3,5%

12,3%

42,5

137,8

295,8

-17,9%

2,3%

-64,7

6,8

16 732 409,1

1,0%

5,1%

170 748,1

813 453,8

3 953 735,5

-20,4%

-5,7%

-1 011 662,4

-237 240,0

725,9

5,6%

8,5%

38,8

57,1

166,6

-12,4%

3,1%

-23,5

4,9

9 651 809,1

3,2%

1,6%

294 805,1

154 199,4

2 226 313,0

-15,0%

-5,0%

-392 231,1

-116 957,3

0,2

0,0%

-2,9%

0,0

0,0

0,2

-0,9%

-1,4%

0,0

0,0

0,7

-2,2%

-1,7%

0,0

0,0

0,7

0,4%

1,9%

0,0

0,0

23,1

5,1%

8,8%

1,13

1,88

22,2

3,7%

5,2%

0,8

1,1

30,3

2,0%

5,2%

0,60

1,49

29,6

2,7%

5,2%

0,8

1,5

29,9

1,3%

11,3%

0,37

3,03

30,1

9,2%

16,6%

2,5

4,3

18,4

2,4%

7,9%

0,44

1,35

18,4

11,0%

13,4%

1,8

2,2

35 430,0

-19,7%

-24,1%

-8 670,0

-11 280,0

10 600,0

-19,0%

-10,3%

-2 490,0

-1 220,0

7 970,0

-19,5%

-15,6%

-1 930,0

-1 470,0

2 440,0

-17,0%

5,2%

-500,0

120,0

7 260,0

-19,5%

-24,2%

-1 760,0

-2 320,0

2 300,0

-13,2%

-2,5%

-350,0

-60,0

28 940,0

-19,6%

-25,0%

-7 070,0

-9 670,0

8 590,0

-20,2%

-13,4%

-2 170,0

-1 330,0

0,2

-3,1%

-2,5%

0,0

0,0

0,2

-2,0%

-0,9%

0,0

0,0

0,2

0,3%

-1,4%

0,0

0,0

0,2

-3,3%

-0,9%

0,0

0,0

0,2

-7,3%

-6,4%

0,0

0,0

0,2

3,1%

6,6%

0,0

0,0

0,3

-6,2%

-6,2%

0,0

0,0

0,3

-3,7%

-4,5%

0,0

0,0

82,57 zł

31,5%

47,3%

19,8

26,5

66,8

10,5%

23,9%

6,4

12,9

62,08 zł

31,5%

48,8%

14,9

20,4

50,7

10,5%

24,0%

4,8

9,8

20,49 zł

31,5%

43,1%

4,9

6,2

16,1

10,8%

23,5%

1,6

3,1

122,89 zł

33,6%

30,1%

30,9

28,5

90,8

5,2%

-0,6%

4,5

-0,5

33,63 zł

42,3%

36,5%

10,0

9,0

23,5

4,0%

-5,7%

0,9

-1,4

89,26 zł

30,6%

27,9%

20,9

19,5

67,3

5,6%

1,4%

3,6

0,9

90,59 zł

31,7%

48,3%

21,8

29,5

73,9

14,3%

25,7%

9,3

15,1

43,49 zł

28,8%

49,8%

9,7

14,5

35,3

5,4%

22,0%

1,8

6,4

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 38,89 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,65 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 2 do 4% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 2 do 4% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 4/2021

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – marzec 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

695,98

0,07

39988,22

0,15

9069,65

0,05

30918,57

0,49

0,23

0,77

1173,40

34,08

57,46

2. U-30

488,67

0,05

21217,54

0,08

8658,74

0,04

12558,80

0,20

0,41

0,59

824,62

25,73

43,42

3. U-50

257,72

0,03

6450,31

0,02

3692,41

0,02

2757,90

0,04

0,57

0,43

333,16

19,36

25,03

4. U-BEZPŁATNY

24,24

0,00

2277,94

0,01

146,33

0,00

2131,60

0,03

0,06

0,94

66,09

34,47

93,96

5. INWALIDA WOJENNY

12,34

0,00

720,06

0,00

0,01

0,00

720,05

0,01

0,00

1,00

22,03

32,69

58,37

0,18

0,00

5,72

0,00

0,92

0,00

4,80

0,00

0,16

0,84

0,32

17,99

31,97

10,72

0,00

344,86

0,00

55,63

0,00

289,23

0,00

0,16

0,84

17,78

19,40

32,16

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,01

0,99

0,00

13,98

25,60

257,31

0,03

12113,84

0,05

0,00

0,00

12113,84

0,19

0,00

1,00

463,74

26,12

47,08

4,41

0,00

1020,06

0,00

216,33

0,00

803,73

0,01

0,21

0,79

8,55

119,37

231,10

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

14,59

0,00

2139,20

0,01

1026,85

0,01

1112,34

0,02

0,48

0,52

56,41

37,92

146,66

12. PEŁNOPŁATNE

1567,94

0,16

64308,00

0,24

64309,31

0,32

-1,31

0,00

1,00

0,00

2145,32

29,98

41,01

13. ODRĘCZNA

6174,43

0,65

113638,00

0,43

113645,97

0,57

-7,97

0,00

1,00

0,00

7077,14

16,06

18,40

14. RAZEM

9510,72

1,00

264500,00

1,00

200822,16

1,00

63677,84

1,00

0,76

0,24

12192,23

21,69

27,81

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

610,04

0,07

34933,07

0,15

8017,00

0,05

26916,08

0,48

0,23

0,77

1070,42

32,63

57,26

2. U-30

428,79

0,05

18583,58

0,08

7614,12

0,04

10969,46

0,20

0,41

0,59

725,92

25,60

43,34

3. U-50

214,93

0,03

5317,94

0,02

3043,92

0,02

2274,02

0,04

0,57

0,43

280,88

18,93

24,74

4. U-BEZPŁATNY

21,76

0,00

2031,20

0,01

134,75

0,00

1896,46

0,03

0,07

0,93

59,55

34,11

93,35

5. INWALIDA WOJENNY

11,03

0,00

644,71

0,00

0,74

0,00

643,97

0,01

0,00

1,00

19,69

32,74

58,47

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,15

0,00

4,75

0,00

0,78

0,00

3,97

0,00

0,16

0,84

0,26

18,14

31,36

7. ZHK

9,51

0,00

301,98

0,00

49,94

0,00

252,04

0,00

0,17

0,83

15,70

19,23

31,75

8. AZ

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,08

0,92

0,00

16,91

31,98

220,47

0,03

10606,58

0,05

12,23

0,00

10594,35

0,19

0,00

1,00

397,76

26,67

48,11

3,82

0,00

892,37

0,00

182,61

0,00

709,77

0,01

0,20

0,80

7,41

120,45

233,57

9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

13,86

0,00

2017,61

0,01

988,13

0,01

1029,48

0,02

0,49

0,51

53,45

37,75

145,59

12. PEŁNOPŁATNE

1434,50

0,17

59012,67

0,25

59013,97

0,33

-1,30

0,00

1,00

0,00

1982,48

29,77

41,14

13. ODRĘCZNA

5343,87

0,64

98583,67

0,42

98590,51

0,55

-6,85

0,00

1,00

0,00

6108,51

16,14

18,45

14. RAZEM

8314,63

1,00

233166,67

1,00

177648,97

1,00

55517,70

1,00

0,76

0,24

10725,21

21,74

28,04

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – marzec 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1754

0,18

84415

0,32

21840

0,11

62575

0,98

0,26

0,74

2913

28,98

48,13

2. Recepty pełnopłatne

1568

0,16

64308

0,24

64309

0,32

-1

0,00

1,00

0,00

2145

29,98

41,01

3. Sprzedaż odręczna

6174

0,65

113638

0,43

113646

0,57

-8

0,00

1,00

0,00

7077

16,06

18,40

15

0,00

2139

0,01

1027

0,01

1112

0,02

0,48

0,52

56

37,92

146,66

9511

1,00

264500

1,00

200822

1,00

63678

1,00

0,76

0,24

12192

21,69

27,81

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1522,41

0,18

73552,72

0,32

19056,36

0,11

54496,36

0,98

0,26

0,74

2580,78

28,50

48,31

2. Recepty pełnopłatne

1434,50

0,17

59012,67

0,25

59013,97

0,33

-1,30

0,00

1,00

0,00

1982,48

29,77

41,14

3. Sprzedaż odręczna

5343,87

0,64

98583,67

0,42

98590,51

0,55

-6,85

0,00

1,00

0,00

6108,51

16,14

18,45

13,86

0,00

2017,61

0,01

988,13

0,01

1029,48

0,02

0,49

0,51

53,45

37,75

145,59

8314,63

1,00

233166,67

1,00

177648,97

1,00

55517,70

1,00

0,76

0,24

10725,21

21,74

28,04

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19875,30

0,19

979470,86

0,33

268058,38

0,12

711412,48

0,98

0,27

0,73

33613,64

29,14

49,28

2. Recepty pełnopłatne

15990,19

0,15

657686,87

0,22

657686,87

0,30

0,00

0,00

1,00

0,00

22924,75

28,69

41,13

3. Sprzedaż odręczna

67187,20

0,65

1258610,55

0,43

1258610,55

0,57

0,00

0,00

1,00

0,00

82569,97

15,24

18,73

195,09

0,00

29691,09

0,01

15165,11

0,01

14525,98

0,02

0,51

0,49

762,30

38,95

152,19

103247,78

1,00

2925459,37

1,00

2199520,91

1,00

725938,46

1,00

0,75

0,25

139870,66

20,92

28,33

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

264359536

0,19

13024040075

0,33

3565364730

0,12 9458675344

0,98

0,27

0,73

447147729

29,13

49,27

2. Recepty pełnopłatne

212687553

0,15

8744872592

0,22

8744872592

0,30

0

0,00

1,00

0,00

304887221

28,68

41,12

3. Sprzedaż odręczna

893416118

0,65

16732409064

0,43 16732409064

0,57

0

0,00

1,00

0,00

1097932817

15,24

18,73

2593671

0,00

394734970

0,01

0,01

193133779

0,02

0,51

0,49

10135062

38,95

152,19

1373056879

1,00

38896056701

1,00 9651809123

1,00

0,75

0,25

1860102828

20,91

28,33

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

68

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 4/2021

201601192

1,00 29244247578

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Środki uspokajające i nasenne W pandemicznym roku 2020, w polskich aptekach zakupiono 20 mln opakowań leków uspokajających należących do grupy ATC N05C. To jednak tylko część środków, po jakie pacjenci sięgają, aby obniżyć poziom stresu albo poprawić jakość snu. W tym celu często stosowane są środki ziołowe dostępne także w marketach. Paradoksalnie, analizując sprzedaż ziół w aptekach w 2020 roku, zauważamy spadki sprzedaży. Przyglądając się bliżej danym z aptek zauważamy, że aż 24-proc. wzrost sprzedaży leków uspokajających i nasennych nastąpił w pierwszym miesiącu pandemii – od 9 marca do 10 kwietnia 2020 roku. Potem ta sprzedaż malała, co ostatecznie doprowadziło do uśrednionego rocznego wzrostu na o wiele niższym poziomie. W tym przedziale czasu o 33% wzrosła sprzedaż preparatów antydepresyjnych i przeciwpsychotycznych. Eksperci nie mają wątpliwości, że popyt na te leki ma związek z pandemią COVID-19. Pod względem wartości sprzedaży leków uspokajających i nasennych, rok 2020 jest rokiem rekordowym na przestrzeni ostatnich 20 lat. 8-proc. wzrost świadczy też o podwyżkach cen. Jednocześnie asortyment tej grupy leków spadł do najniższego od lat poziomu.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2020 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

283 212 051

20 019 430

219

14,15 zł zł

8%

0,6%

92%

16%

INFORMACJE DODATKOWE

W USA sprzedaż suplementów diety z melatoniną – najpopularniejszym środkiem ułatwiającym zasypianie – wzrosła w 2020 roku o 42,6% w stosunku do 2019 roku.

W Wielkiej Brytanii, w 2020 roku wzrosła o 25% sprzedaż benzodiazepiny. W tym samym czasie mocno wzrosła nielegalna sprzedaż tych środków w Internecie.

W pierwszych dwóch kwartałach 2020 roku, pobrano 1,249 mld aplikacji zdrowotnych i fitness. W tym samym okresie 2019 roku było to 934 mln. Globalny wzrost pobrań wynosi 34%.

Według danych z 17 badań naukowych związanych z COVID-19 (liczebność próby 63 439 osób), stany lękowe miało 31,9% osób a występowanie depresji (14 badań, 44 531 osób) wyniosło 33,7%.

Z danych ZUS wynika, że w 2020 roku epizody depresyjne były przyczyną ponad 5 milionów dni absencji chorobowej wśród Polaków.

300

30

250

25

200

20

150

15

100

10

50

5

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2020

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 4/2021

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Szybkie tempo życia i stres prowadzą często do problemów na tle nerwowym oraz zaburzeń snu. Długotrwały i nasilony stres może być przyczyną stanów lękowych, nerwicy, a w efekcie nawet depresji. Od 2020 roku świat tkwi w pandemii COVID-19, a strach przed zakażeniem lub chorobą bliskich, trudna sytuacja ekonomiczna oraz przymusowe zmiany w trybie życia są dla wielu osób sporym obciążeniem psychicznym. Poniższe dane pokazują jak kształtuje się sprzedaż leków nasennych i uspokajających w polskich aptekach, także w pandemicznym roku 2020.

Opis rynku Poniższe analizy statystyczne dotyczą leków należących do klasy ATC N05C – Leki nasenne i uspokajające. Leki należące do wskazanej grupy wykazują podwójne działanie. W mniejszych dawkach działają uspokajająco, w większych dawkach powodują senność.

W minionym roku wartość sprzedaży produktów nasennych i uspokajających wynosiła 283,21 mln zł i była najwyższa na przełomie ostatnich 20 lat.

W pierwszym okresie analiz (w 2002 roku) pacjenci zapłacili za środki nasenne i uspokajające zakupione w aptekach najniższą kwotę w rozpatrywanym okresie – 203,27 mln zł. Ta war-

70

OSOZ Polska 4/2021

tość systematycznie wzrastała, niemal z roku na rok. Największy wzrost wyniósł 10,32% i miał miejsce w roku 2008. Także w 2020 roku miał miejsce znaczący wzrost wynoszący 8,08%.

Spadek pojawił się czterokrotnie – największy w roku 2012 (o 10,29%).

Wykres przedstawiający sprzedaż leków nasennych i uspokajających obrazuje odwrotny trend niż krzywa wartości sprzedaży. Sprzedaż w pierwszym okresie analiz była najwyższa na przełomie ostatnich 20 lat i wynosiła 27,66 mln opakowań. Kolejne lata były głównie okresem spadku tej zmiennej. Największy wzrost wynoszący 6,66% miał miejsce w roku 2008, natomiast naj-

większy spadek, o 14,08%, pojawił się w roku 2012. Najmniej leków nasennych i uspokajających pacjenci zakupili w aptekach w roku 2013 – 19,47 mln opakowań. W ubiegłym roku sprzedaż wynosiła 20,02 mln opakowań i była o 0,60% wyższa niż w roku 2019 oraz o 27,61% niższa niż w pierwszym okresie analiz.

Wyliczona na podstawie ostatnich 20 lat średniomiesięczna wartość sprzedaży leków nasennych i uspokajających pokazuje, że najmniej za omawiane produkty pacjenci płacą w miesiącach od maja do sierpnia. Średniomiesięczna wartość sprzedaży we wskazanych miesiącach nie przewyższa 19 mln zł. Najwięcej za leki zakwalifikowane do kla-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów.

Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

60

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2020 a nie będące w ofercie w 2002 roku

5

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

1

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

14

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

10

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 6,98

7,46

8,00

7,83

8,41

8,71

9,18

9,90 10,54 10,80 11,06 11,41 11,47 11,41 11,86 12,15 12,51 12,59 13,46

17,65 17,41 17,57 17,36 17,01 16,99 16,38 16,93 18,09 18,82 18,63 17,98 17,61 17,25 17,76 17,59 17,69 18,03 3,12

1,85

0,43

0,22

7,89

9,51 10,06

9,22 10,53 12,31 12,53 13,63 13,66 13,32 12,97 12,84 12,75 12,93 13,10 13,41

8,40

8,62

9,08

8,84 10,84 11,96 12,43 13,16 13,78 13,67 14,13 14,68 15,18 15,88

9,16

3,77

5,53

5,21

9,81 10,99 11,59 12,64 15,90 16,33 14,06 13,71 13,85 14,09 14,86 17,71

8,47

0,34

0,33

0,46

0,47

0,57

0,64

0,59

0,70

0,61

1,00

1,42

1,31

1,43

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

5

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

2

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

3

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

11

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

5

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

3

15,52 13,38 12,02 10,80 11,21 11,88 12,12 12,71 13,31

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

3

9,70 11,33 11,34 10,93 10,78 10,69 10,83 10,98

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

7

20,59 19,78 20,02 21,30 21,94 22,07 22,41

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

5

15,86 14,77 14,66 13,89 12,98 12,80

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

15

10,17 12,99 12,92 13,74 13,24

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

13,03

13,87

5,27

4,77

6,30

6,38

6,68

6,70

6,13

6,72

7,65

8,58

8,99

9,42

9,50

9,56

9,46

9,42

7,57

6,28

6,46

7,52

8,50

9,10

9,42 10,04 10,31 10,23 10,55

10,93 11,92 11,58 10,78

9,59

5,98

9,86 10,50 11,88

9,71 10,76 10,91 11,16 11,74 12,02

10

13,22 15,46 17,29 19,94

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

4

15,76 17,76 18,17

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

10

18,15 19,20

Produkty będące w ofercie w 2020 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

14

15,15

Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

60

6,98

7,46

8,00

7,83

8,41

8,71

9,18

9,90 10,54 10,80 11,06 11,41 11,47 11,41 11,86 12,15 12,51 12,59 13,46

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2020 roku

6

7,53

7,39

7,32

7,26

7,19

6,99

6,70

3,96

4,18

8,92 10,75 11,20 12,06 11,75 11,85 13,08 13,95 17,46

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2020

2

7,32

8,28

8,95

8,79

8,77

9,43

9,40

9,03

8,98

7,91

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2020

8

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2020

3

6,94

6,49

8,18

6,08

6,19

7,40

3,98

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2020

3

5,56

6,55

6,26

6,25

6,32

6,54

7,64 10,09 10,03 10,21

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2020

3

12,08 13,40 13,44 13,83 14,24 12,52 10,32 10,45 11,26 19,44 21,08 20,95 21,11

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2020

5

14,06 14,31 14,26 14,58 14,35 14,99 15,58 17,66 19,13 21,76 23,99 25,27

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2020

2

14,65 15,48 17,07 16,71 16,33 16,32 16,62 19,34 22,80 22,59 19,83

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2020

4

7,19

7,55

8,17

8,66

6,57

5,00

1,99

1,00

2,51

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2020

3

4,64

5,04

5,58

5,45 11,23

3,66

0,66

1,26

2,02

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2020

3

6,84

7,83

7,72

4,72 12,94 13,90 16,69 11,99

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2020

10

9,19

9,58 15,65 11,81

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2020

4

7,19 10,40

9,96 10,79 48,06 21,17

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2020

5

4,34

5,53

3,57

1,50

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2020

9

7,47

7,27

7,45

8,40

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2020

3

4,36 14,27 14,04

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2020

6

3,95

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2020

5

8,07

8,83

8,26

7,92

9,48

8,31

8,20

8,24

11,44 12,01 12,35 12,32 12,69 12,74 12,70 13,24 14,21 14,04 10,90 11,34 10,96 11,57 11,44 11,37 4,58

6,16

7,84 10,06 9,81

9,83

9,58

9,80

9,15

9,55 10,16 11,88

0,78

7,65 10,29 11,71

3,93

7,27

OSOZ Polska 4/2021

71

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

sy ATC N05C, pacjenci płacą w styczniu, marcu, październiku (średnio ponad 20 mln zł) oraz grudniu (średnio ponad 21 mln zł). Średniej cenie za pojedyncze opakowanie leku o działaniu nasennym i uspo-

kajającym, w całym okresie towarzyszy trend rosnący. Na początku badanego okresu średnia cena wynosiła 7,35 zł.

W 2004, 2010 i 2020 roku nastąpiły najwyższe wzrosty wynoszące nieco ponad 7%. W minionym roku za statystyczne

opakowanie leku o działaniu nasennym i uspokajającym trzeba było zapłacić średnio 14,15 zł, a to o 92,47% więcej niż w pierwszym analizowanym okresie.

Asortyment leków o działaniu nasennym i uspokajającym w 2002 roku

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży środków nasennych i uspokajających w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021– 2022

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

203 274 212

27 655 160

7,35

775 856

105 554

2003

206 997 586

26 346 314

7,86

739 277

94 094

262 280

1,83%

-4,73%

2004

210 880 105

24 982 054

8,44

710 034

84 115

297

1,88%

-5,18%

2005

204 810 759

24 502 142

8,36

632 132

75 624

324

-2,88%

-1,92%

2006

210 659 527

24 009 891

8,77

595 083

67 825

354

2,86%

-2,01%

2007

208 712 170

23 045 790

9,06

601 476

66 414

347

-0,92%

-4,02%

2008

230 257 450

24 581 231

9,37

652 287

69 635

353

10,32%

6,66%

2009

238 529 701

24 116 862

9,89

769 451

77 796

310

3,59%

-1,89%

2010

244 785 806

22 971 133

10,66

789 632

74 100

310

2,62%

-4,75%

2011

257 685 432

23 178 351

11,12

805 267

72 432

320

5,27%

0,90%

2012

231 159 440

19 914 999

11,61

773 108

66 605

299

-10,29%

-14,08%

2013

231 933 978

19 472 325

11,91

808 132

67 848

287

0,34%

-2,22%

2014

235 131 671

19 669 003

11,95

799 768

66 901

294

1,38%

1,01%

2015

233 652 764

19 690 795

11,87

808 487

68 134

289

-0,63%

0,11%

2016

248 582 963

20 570 542

12,08

809 716

67 005

307

6,39%

4,47%

2017

250 036 937

20 119 602

12,43

850 466

68 434

294

0,58%

-2,19%

2018

252 500 536

19 702 972

12,82

1 005 978

78 498

251

0,99%

-2,07%

2019

262 042 012

19 900 970

13,17

1 139 313

86 526

230

3,78%

1,00%

2020

283 212 051

20 019 430

14,15

1 293 206

91 413

219

8,08%

0,60%

2021

293 076 372

19 458 820

15,06

—

—

—

3,48%

-2,80%

2022

307 580 841

19 560 557

15,72

—

—

—

4,95%

0,52%

Rys. 1. Wartość sprzedaży środków nasennych i uspokajających w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƒƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƔ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƔ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W 2020 roku widoczny jest wzrost wartości sprzedaży leków nasennych i uspokajających. Roczna wartość sprzedaży w aptekach wyniosła w minionym roku ponad 283 mln zł i była najwyższa w całym okresie analiz.«

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɣ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

72

OSOZ Polska 4/2021

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań środków nasennych i uspokajających sprzedanych w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021– 2022 ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƔƏƏ ƏƏƏ

» W latach 2002–2011 sprzedaży środków nasennych i uspokajających towarzyszył trend malejący. Od 2012 roku miesięczna sprzedaż kształtuje się na stosunkowo wyrównanym poziomie.«

Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƔƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie środka nasennego lub uspokajającego zakupionego w aptece w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƐѶ Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ

» Średnia miesięczna cena za pojedyncze opakowanie leku nasennego lub uspokajającego z roku na rok systematycznie pnie się w górę. Obecnie kształtuje się na poziomie około 15 zł.«

Ѷ ѵ Ɠ Ƒ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 4. Liczba różnych opakowań środków nasennych i uspokajających dostępnych w aptekach w latach 2002–2020 300

250

200

150

» Asortyment leków nasennych i uspokajających jest obecnie najmniej liczny w całym okresie analiz.«

100

50

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

0

OSOZ Polska 4/2021

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2020 ƑƑƏƏƏƏƏƏ

ƑƐƏƏƏƏƏƏ

ƑƏƏƏƏƏƏƏ

ƐƖƏƏƏƏƏƏ

ƐѶƏƏƏƏƏƏ

ƐƕƏƏƏƏƏƏ

ƐѵƏƏƏƏƏƏ

"| 1 ;ॉ

|

-u ;1

liczył 262 opakowania. Najwięcej nowych produktów pojawiło się na rynku w latach 2003–2006 (od 17 do 30). Natomiast w 2009 i 2018 roku asortyment najbardziej się uszczuplił (w obu latach o 43 różne opakowania). W minionym roku na półkach aptecznych można było znaleźć 219 różnych opakowań środków nasennych i uspokajających, czyli o 16,41% mniej niż 20 lat temu.

W pierwszym kwartale 2020 roku w aptekach zostało sprzedanych 5,42 mln opakowań leków nasennych i uspokajających o wartości 75,79 mln zł. W analogicznym okresie roku bieżącego obserwujemy spadek wskaźników sprzedaży.

Wzrosła natomiast średnia cena. Poniżej znajdują się prognozy ilości i wartości sprzedaży na lata 2021–2022.

Trendy przyszłości Obliczone przez ekspertów OSOZ prognozy pokazują, że w 2021 roku za produkty nasenne i uspokajające zakupione w aptekach pacjenci zapłacą 293,08 mln zł, czyli o 3,48% więcej niż w roku poprzednim. W 2022 roku ta wartość wzrośnie o kolejne 4,95%, przekroczy 300 mln zł i osiągnie poziom 307,58 mln zł. Trend rosnący z ostatnich lat zostanie więc zachowany.

74

OSOZ Polska 4/2021

b;1b;ॉ

-f

;u b;1

brb;1

"b;urb;ॉ

Jednocześnie ilość sprzedanych opakowań w 2021 roku spadnie o 2,80%, a w 2022 roku wzrośnie o 0,52%. Tym samym w kolejnych latach wyniesie odpowiednio 19,46 oraz 19,56 mln opakowań.

Także w przypadku średniej ceny za pojedyncze opakowanie trend rosnący zostanie zachowany. W 2021 roku za pojedyncze opakowanie leku nasennego i uspokajającego zakupionego w aptece trzeba będzie zapłacić średnio 15,06 zł, a w 2022 – 15,72 zł. Wzrosty z roku na rok wyniosą 6,46% oraz 4,40%.

Podsumowanie Rynek leków nasennych i uspokajających osiągnął w minionym roku wartość ponad 280 mln zł. Prognozy pokazują, że już w przyszłym roku zostanie przekroczona granica 300 mln zł. Za pojedyncze opakowanie leku o działaniu nasennym i uspokajającym trzeba zapłacić obecnie około 14–15 zł. Sprzedaż omawianego asortymentu aptecznego w 2020 roku ukształtowała się na poziomie ponad 20 mln opakowań rocznie. To oznacza, że statystycznie co drugi Polak zakupił jedno opakowanie leku przypisanego do klasy ATC N05C, a na rynku farmaceutycznym istnieje jeszcze

)u ;vb;ॉ

-৳7 b;umbh

bv|or-7

u 7 b;ॉ

wiele produktów o podobnym działaniu.

Poza omawianym asortymentem, wiele osób kupuje w aptekach, drogeriach i marketach leki o podobnym działaniu, w tym przede wszystkim środki oparte na składnikach ziołowych. Choć rosnący trend sprzedaży charakterystyczny jest dla rynku już od kilku lat, to w 2020 roku można wyodrębnić zwiększenie popytu, które prawdopodobnie ma związek z pandemią COVID-19. Bezprecedensowa dla współczesnych pokoleń pandemia jest dużym obciążeniem psychicznym dla wszystkich ludzi, wpływając na jakość snu. Towarzyszący niepokój i stres wiele osób próbuje niwelować sięgając po środki uspokajające. I choć pierwsze miesiące 2021 sugerują spadki sprzedaży omawianego asortymentu, ostateczne wyniki zależeć będą od dalszego rozwoju pandemii.  Metodologia prognoz

Do obliczenia prognoz został użyty algorytm z addytywnym współczynnikiem sezonowości. Wcześniej jednak dane historyczne pozbawiono wartości nietypowych, odbiegających nazbyt mocno od dotychczasowych rezultatów. Założono, że usunięte wartości odstające były wynikiem losowych, nieprzewidywalnych zjawisk.

KAMSOFT S.A.

6Gʑ UKȶ PKG FCL ]DVNRF]\É

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl