Klik editie 6 - 2022 by Prelum

Vakblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorgaugustus 2022 Juist gebruik van visualisaties ACTUEEL EFFECT LICHT OP SLAAP SEKSUOLOOG OVER MOEITE MET GRENZEN Thema: Communicatie op maat FOTOREPORTAGE Begeleidenmetkunst ZORGTECHNOLOGIEINVOEREN 6

www.apetito.nl/winvitalis - 0800 – 023 29 75 (gratis) Met vertrouwen genieten! Omdat iedereen van een maaltijd moet kunnen genieten, hebben onze koks en diëtisten het winVitalis assortiment ontwikkeld. Heerlijke gemalen en gevormde gepureerde (brood)maaltijden! Waarom winVitalis? • Keuze uit gemalen en gepureerde (brood)maaltijden • Amylase resistent: de consistentie blijft behouden tijdens het eten • Draagt bij aan voldoende inname van energie en eiwit • Voldoet aan IDDSI 4* * Geldt voor de kleine porties De maaltijden zijn makkelijk te kauwen en te slikken. winVitalis bevordert de eetlust en geeft energie, maar bovenal het vertrouwen om te kunnen genieten van eten. 22090 WinVitalis Adv KLIK 185x131 indd 1 25 05 2022 15:50 Kennispockets Klik:

HIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLI DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE YCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE CHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE SYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCID SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCI SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLIN DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERLINE DWANG SUÏC SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE ANGST BORDERL DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSES DEPRESSIE A BORDERLINE DWANG SUÏCIDE SCHIZOFRENIE PSYCHOSVERSTANDELIJKEKlik-kennispocketBEPERKING & PSYCHIATRIE KLIK-KENNISPOCKET VERSTANDELIJKEBEPERKINGPSYCHIATRIE

TIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE NET HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING ERWENS MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALITEIT ARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST ERNET HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING NDERWENS MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALITEIT HARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST TERNET HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALITEIT NHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST INTERNET HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALITEIT PENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST N INTERNET HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUS EN OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS LUST EN KINDERWENS MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALIT KINDERWENS MASTURBATIE LUST EN INTERNET MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALITEIT CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST EN INTERN HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDERW MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIG CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST EN INTER HOMOSEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDE MASTURBATIE LUST EN INTERNET HOMOSEKSUALITEIT OPENHART CONTACTBEMIDDELING KINDERWENS MASTURBATIE LUST EN INT SEKSUALITEIT OPENHARTIGHEID CONTACTBEMIDDELING KINDVERSTANDELIJKEBEPERKING&SEKSUALITEITKlikkennispocketUITGEVERIJMYBUSINESSMEDIA KENNISPOCKET

VERSTANDELIJKEBEPERKINGSEKSUALITEIT

MGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRAG KSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERK TUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK MGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRAG EKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERK CTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK EMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRA EKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERK CTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK EMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRA EKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWER CTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK EMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRA LGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDR LGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDR ERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRAG ERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR ALGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK VERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUAL DERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERKING DERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR ALGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGED VERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUA DERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUU ALGEDRAG EMOTIES SEKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGED LVERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUA DERZOEK PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUU VERSTANDELIJKEBEPERKING&AUTISMEKlik-kennispocketKLIK-KENNISPOCKETVERSTANDELIJKE

3ditnummer Ondersteunende communicatie Visualisaties worden veel gebruikt om bijvoorbeeld de dagindeling duidelijk te maken. Het is wel heel belangrijk om aan te sluiten bij het niveau van cliënten: de een vindt picto’s prima, de ander vindt die te kinderachtig. Een deskundige legt uit wat goede verwijzers zijn. Daarnaast vertellen twee logopedisten over de ontwikkeling van een instrument waarmee je kunt bepalen welke vorm van ondersteunende communicatie het best bij iemands niveau past. 8 Thema: Communicatie op maat 4 Klik Actueel Slaapproblemen bij ouderen | Slimme speaker | Personeel vinden en binden | Je rolstoel besturen met je ogen 7 Ontvangen reacties Echt gebeurd 14 Gedragsdeskundige Duidelijkheid door picto’s? 15 Dokter Wat zeg ik eigenlijk? 22 Zorgtechnologie Tijd nemen voor invoeren 23 Seksuoloog Moeite met grenzen 24 Persoonlijk Leiderschap De kwaliteiten van zorgprofessionals 28 Persoonlijk Klompen uit de klei 29 Verschenen Boeken, podcasts, apps 31 Volgende Klik | Colofon Rubrieken 16KleinkijkacademieFotoreportage Cliënten aan het werk bij een tomatenkwekerij 26 20 Facilitair centrum wordt zinvolle dagbesteding Je hetmoetzien

Bij Klik brengen we al meer dan vijftig jaar vakkennis uit de verstandelijk gehandicaptenzorg via verhalen over. Dit doen we de laatste jaren ook in andere vormen, zoals in studiedagen en recent ook steeds meer webinars en podcasts. Maar omdat je sommige dingen gewoon moet zien, komt daar nu ook ‘Klik-TV’ bij: korte ﬁlmpjes waarin je van collega’s overal vandaan hoort hoe ze iets hebben aangepakt. Op klik.org/video vertellen enthousiaste medewerkers van ORO hoe je een (facilitaire) werkplek inricht binnen je eigen organisatie voor mensen met complex gedrag (zie ook pagina 21). En je kunt er als abonnee ook eerdere webinars terugkijken. Heb je vragen over je inlog dan kun je die eenvoudig stellen via klantenservice@klik.org Veel kijkplezier! | Tjitske Gijzen, redactie Klik

Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Op verschillende manieren komt de kracht van beeldtaal in deze Klik terug: hoe je visualisaties gebruikt en deze kunnen helpen om mensen zelfstandig hun werk te laten doen (zoals de werkkaarten bij de tomatenkwekerij op pagina 26). Ook lees je wat een zoektocht het kan zijn om dit op maat te maken (zie pagina 14).

4 klikactueel Klik 6 2022 |

emb

Onderzoek

Effect van licht op slaap

Er blijkt dus meer nodig om de slaapproblemen bij ouderen met een verstandelijke beperking aan te pakken. “We vermoeden dat de gestructureerde zorgschema’s en bedtijden weinig ruimte geven voor een verandering van het slaap- waakritme van de bewoners. Als een bewoner door de verlichting later moe is, dan belemmert een vaste bedtijd dat iemand later naar bed kan gaan.” |

The Light Side. Light, sleep and mood in older adults with intellectual disabilities. Promotieonderzoek Mylène Böhmer aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Lees een langer artikel op klik.org, zoek op ‘daglicht’.

‘Als een bewoner door de verlichting later moe is, dan belemmert een vaste bedtijd dat hij later naar bed kan gaan’

Omdat veel ouderen met een verstandelijke beperking vaker en ernstigere slaapproblemen hebben dan gezonde leeftijdsgenoten, onderzocht promovenda Mylène Böhmer hoe die slaap verbeterd kan worden. Een proef met dynamisch kunstlicht leek te werken, maar dat effect hield niet aan.

WillemseLevienFoto

Wanneer blijkt dat je kindje ernstig meervoudig beperkt is, wil je als ouder graag weten wat de toekomst brengt: wat zal je kind wel en niet kunnen? Het OJKO-project van de KU Leuven en Rijksuniversiteit Groningen deed daar onderzoek naar. Logopediste Ann Dhondt onderzocht de vroeg-communicatieve ontwikkeling van dezeDhondtkinderen.wilde ontdekken of kinderen met een ernstig meervoudige beperking zich door de jaren heen vergelijkbaar ontwikkelen op communicatief gebied. En of deze ontwikkeling gestimuleerd kan worden. Die kennis is belangrijk voor zorgprofessionals, want daarmee kunnen ze ouders duidelijkheid geven als ze hier vragen over hebben. Ze weten dan beter wat ze kunnen verwachten.Deconclusie van Dhondts onderzoek is dat ieder kind met een emb zich in eigen tempo ontwikkelt en ook een eigen volgorde daarbij heeft. Vooruitgang is vaak ook moeilijk te zien. “Elk kind is uniek.” |

Lees meer over het promotieonderzoek op klik.org, zoek op ‘Dhondt’.

Ontwikkelingwww.klik.org

Voor een gezond slaap-waakritme is blootstelling aan voldoende daglicht noodzakelijk. Böhmer ontdekte dat de ouderen uit haar onderzoek het grootste gedeelte van de dag alleen maar blootgesteld werden aan sfeerlicht. Böhmer wilde kijken of betere verlichting zou kunnen helpen. Bij zorgaanbieder Middin werd daarom in zes woningen dynamische kunstverlichting opgehangen die de daglichtcyclus volgt: voldoende licht overdag en sfeerlicht in de avond. De onderzoekster was verrast door de resultaten: “De stemming van de 54 bewoners verbeterde binnen 14 weken na plaatsing van deze verlichting. Depressieve symptomen, hyperactiviteit, maar ook apathie en prikkelbaarheid verminderden. Helaas was er één jaar na de eerste meting geen positief effect meer, ook niet op hun slaapproblemen.”

Met die vraag ging het ‘We gaan het maken’-team van Cordaan aan de slag, want als het zou lukken zou Eva meer eigen regie hebben. Het team maakte gebruik van het AKKA-plateau waar je een rolstoel op kunt rijden. Via een sensor in het plateau die tapelijnen op de vloer volgt, beweegt het plateau zich vervolgens met de rolstoel door een ruimte. Een gewone rolstoel wordt dan als het ware een elektrische rolstoel. Voor de oogbesturing gebruikten ze de Tobi spraakcomputer van Eva, waar ze zelf nieuwe software voor schreven.

Technologie Slimme speaker Sinds kort heeft Lian een slimme speaker in haar kamer bij ‘s Heeren Loo in Apeldoorn. Ze is dolblij met het apparaat, want nu kan ze met haar stem bijvoorbeeld de radio bedienen als ze ‘s ochtends vroeg wakker is. Lian heeft een licht verstandelijke beperking en autisme; daarnaast heeft ze een beperkte handfunctie. Hierdoor was ze vaak afhankelijk van de begeleiding. Vaak moest ze wel een uur op hulp wachten als ze vroeg wakker was. Dat maakte haar boos: geen ﬁjne start van de dag. Dankzij de slimme speaker kan ze nu zelf de muziek starten, de verlichting aanen uitdoen, haar gordijnen openen en de waterkoker aanzetten.

5klikactueel Klik 6 2022 | www.klik.org Ontwikkelingen in de gehandicaptenzorg,verstandelijkmeernieuwsopwww.klik.org

Eva heeft nu binnen meer bewegingsvrijheid doordat ze haar rolstoel zelf kan bedienen. De sensor van het AKKA-plateau volgt voorlopig nog de tapelijnen van de woonkamer naar Eva’s slaapkamer, maar ze gaat ook oefenen met vrij rijden, zonder lijnen. Buiten is het plateau helaas niet te gebruiken, zegt innovator Nadine Kole van Cordaan die betrokken is bij het project: “Het plateau heeft te kleine wielen en zonlicht verstoort het infraroodsignaal dat de oogbesturing gebruikt om de blikrichting te ‘vangen’. Het is daarmee te onveilig.” | Informatie via nkole@demariusmeijboom.nl

“Nu ben ik ’s ochtends veel blijer en kan ik mij beter ontspannen. Fijn dat ik nu niet meer alles aan mijn begeleiding hoef te vragen.” Hierdoor lukt het Lian om zelfstandig in haar appartement te kunnen blijven wonen. | Bekijk een filmpje met tips op Klik.org, zoek op ‘Leidekker’ Eva kan met het AKKA-plateau zelf rijden

Je rolstoel besturen met je ogen Eva heeft het Rett-syndroom en woont bij Cordaan in Amsterdam. Ze is rolstoelafhankelijk, kan niet praten en heeft bij veel zaken hulp nodig. Communiceren doet ze met een spraakcomputer die ze met haar ogen bedient. Haar vader vroeg zich af of Eva via de oogbesturing ook haar nietelektrische rolstoel zou kunnen bedienen.

De Masterclass Gehandicaptenzorg kwam tot stand vanuit Hart voor Zorg in samenwerking met dr. Alain Dekker, werkzaam als docent-onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen/UMCG en hoofd van de afdeling Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek (PWO) van zorgorganisatie Alliade. Dekker vertelde dat de gezondheid van mensen met een verstandelijke beperking vaak nogal wat te wensen over laat. Veel gezondheidsproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking, zoals slikproblemen, dementie en slaapapneu, worden over het hoofd gezien. En op het gebied van bewegen is er ook nog een wereld te winnen.Bewegen is voor iedereen van belang. Waarom is er in de gehandicaptenzorg dan zo weinig aandacht voor? Volgens Aly Waninge, fysiotherapeut bij Koninklijke Visio, komt dat onder meer door gebrek aan tijd, motivatie en kennis. Soms zijn er weinig mogelijkheden om te bewegen. Om cliënten meer te laten bewegen, is de leefstijlinterventie het LEEV!-project ontwikkeld die in september van start gaat.

Binnen het brede onderzoek naar dementie bij mensen met een verstandelijke beperking deed begeleider en masterstudent Verplegingswetenschappen Anna Spoelstra onderzoek naar pseudodementie bij mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke beperking. Wie wil vaststellen of er sprake van dementie is bij deze doelgroep moet op de hoogte zijn van gezondheidsproblemen met symptomen die lijken op dementie, zoals een gehoorstoornis, een visuele beperking, epilepsie en angst. Uit haar onderzoek waarmee ze de PWO Scriptieprijs won, kwam naar voren dat er vooral meer vervolgonderzoek nodig is, om de diagnostiek rond (pseudo)dementie bij mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke beperking te verbeteren. |

Lees meer op Alliade.nl/pwo en langere artikelen op Klik.org, zoek op ‘PWO’ Alain Dekker Anja en Rixt Alyt Oppewal

6 klikactueel Klik 6 2022 | www.klik.org

In Zwolle vond op 5 juli de Masterclass Gehandicaptenzorg plaats, waarbij experts uit de praktijk vertelden over nieuwe inzichten omtrent gezondheidsproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking. Onderwerpen die aan de orde kwamen waren onder meer bewegen, slaapapneu en dementie.

Het project richt zich op de persoon en zijn omgeving en bekijkt wat per individu nodig is op het gebied van voeding en beweging.Bewegingswetenschapper Alyt Oppewal, onderzoeker aan het ErasmusMC Rotterdam, benadrukte tijdens de Masterclass dat ook voor ouderen met een verstandelijke beperking beweging belangrijk blijft. Ze worden steeds ouder, maar wel op een ongezonde manier: gezondheidsproblemen stapelen zich op en vaak worden diagnoses gemist.Alytvertelde dat het voor ouderen beter is om ﬁt dan om slank te zijn. En ﬁt worden bereik je door meer te bewegen. Slaapapneu Arts VG Rixt Nijenhuis-Huls heeft samen met verpleegkundig specialist Anja de Vries onderzoek gedaan bij Alliade naar een laagdrempeligere manier om slaapapneu vast te stellen bij mensen met downsyndroom. Zij gaven uitleg over hun ervaringen met de WatchPAT, een relatief eenvoudig hulpmiddel waarmee zij slaapapneu bij een alarmerend aantal deelnemers in hun onderzoek wisten vast te stellen. Maar liefst 70-80% van de mensen met downsyndroom krijgt vroeg of laat te maken met slaapapneu. Dat leidt tot een verhoogd risico op diabetes, schildklierafwijkingen, hersenbloedingen, herseninfarcten en hartproblemen. Wanneer slaapapneu is vastgesteld kan behandeling gestart worden. Bij Alliade is gezien de resultaten besloten de WatchPAT blijvend beschikbaar te stellen voor mensen met downsyndroom.

Gezondheidsproblemen in beeld

Een blauw rondje is een uur. Twee zalmroze halve rondjes staan voor elk een half uur. En vier gele kwartrondjes voor vijftien “Hé,minuten.eenpizza,” zegt ze bij het zien van de kwartrondjes en maakt een rondje. Dan pakt ze de twee halve rondjes en houdt die voor haar gezicht met de ronde helften tegen elkaar. “Twee billen,” zegt ze. Terwijl ze de twee halve rondjes nog voor haar gezicht houdt, steekt ze haar tong uit. “Wat doe je?” vraag ik. “Billen poepen!”, zegt ze met een grote grijns. Nu jij doen!” Visualiseren kan ze in ieder geval, nu nog leren klokkijken. |

Echt Gebeurd - Klokkijken

Personeel vinden en binden Personeel werven én vooral behouden, dat lijkt momenteel de belangrijkste uitdaging voor de gehandicaptenzorg. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) inventariseerde wat zorgaanbieders zoal doen om dit voor elkaar te krijgen. De krapte op de arbeidsmarkt is niet iets van het laatste jaar, ook daarvoor speelde dit al. Maar de gevolgen van de coronapandemie hebben het gebrek aan personeel wel verergerd. De problemen zijn overigens niet overal even groot. Deze spelen het meest bij zorgorganisaties die intensieve zorg geven aan cliënten met bijvoorbeeld onbegrepen gedrag of een ernstig meervoudige beperking. Dit vraagt om sterke medewerkers, zowel in fysiek als mentaal opzicht. Het personeelstekort is verder ook voelbaar binnen afdelingen als ICT, HR en management. Volgens de IGJ spelen de grootte van de zorgorganisatie en de regio waar die gelegen is een rol bij het invullen van vacatures. In kleinschalige initiatieven met een sterke binding met een dorp of wijk, vindt aanwas makkelijker plaats, vaak via mond-tot-mondreclame. Bij grote organisaties kun je weer makkelijker solliciteren via bijvoorbeeld WhatsApp, dat maakt het laagdrempelig.

Op het bericht over de nieuwe richtlijn voor algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) in de zorg, kwamen op Klik Facebook wat sceptische reacties: “Een richtlijn van 150 pagina’s dik? Hoe moet je daar dan mee aan het werk?” | Jenny Veldhuizen “Weer een papieren kolos erbij. Want dit moet natuurlijk ook weer geankerd worden in het ondersteuningsplan. En daar volgt weer een rapportage uit. En die moet dan natuurlijk op verschillende, zo niet alle punten worden afgevinkt in het systeem wat daarvoor is aangeschaft, enzovoort... Ik dacht dat de regeldruk naar beneden zou gaan.”

Heb je iets bijzonders meegemaakt in je werk? Maak kans op een cadeaubon en stuur je verhaal in 140 woorden naar redactie@klik.org Klik 6 2022 | www.klik.org ontvangenreacties

Reageren kan via redactie@klik.org, @klikredactie op twitter of in de Klik groep op LinkedIn of Facebook. Kritiek op ADL-richtlijn

Anne-Marie Klaassen

De grootste personeelstekorten zitten in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Limburg en Noord-Brabant, meldt de inspectie. De oorzaken zijn divers: uitstroom van nieuw personeel vergrijzing van het personeelsbestand; concurrentie met andere zorgsectoren; het imago van de gehandicaptenzorg. Om mensen voor de gehandicaptenzorg te behouden, willen zorgaanbieders voldoende ontwikkelingsmogelijkheden kunnen aanbieden. Diverse organisaties zijn bezig met een nieuw functiehuis om doorstroming te bevorderen. Ook wordt vaker met gastvrouwen en -heren gewerkt, zodat zorgverleners meer tijd voor zorg hebben. Sommige zorgorganisaties zouden ook cliënten een baan willen aanbieden als ervaringsdeskundige of assistent-zorgverlener. Zo betrek je cliënten meer bij de samenleving en verlicht je de werkdruk. |

| Douwe Swart “Nóg meer....opslaan in je hoofd. Wat is er mis mee om je intuïtie te volgen ? Dit is precies de reden van mijn aankomende carrière switch.” | Marja Slijkoort Isa (10) weet al hoe laat het is, als ze Klokkijken op het takenbord ziet staan. Ze vindt klokkijken moeilijk. Ze kan de hele en halve uren aﬂezen, maar ze heeft geen tijdsbesef. Op een website met aangepaste leermethoden heb ik iets gevonden om de tijdsblokken te visualiseren.

Juist gebruik van visualisaties

Veel zorgorganisaties gebruiken visualisaties ter ondersteuning van de communicatie met hun cliënten. Maar gebeurt dat altijd met de beste middelen? Deskundige Chris de Rijdt legt uit hoe belangrijk het is om de juiste picto’s, tekeningen, foto’s, gebaren of verwijzers te gebruiken.

Daarna vraagt ze haar publiek om te herhalen wat ze heeft gezegd. Dat gaat moeizaam. Vervolgens vertelt ze hetzelfde verhaal aan de hand van één document met zes picto’s. Dat kunnen haar toehoorders wel gemakkelijkChris:samenvatten.“Taalisvluchtig. Niet alleen voor mensen met een verstandelijke beperking en/of autisme. Daarnaast is taal vaak voor verschillende interpretaties vatbaar. Visualisaties

Thema: Communicatie op maat

Uitleg over visualisaties als ondersteuning van communicatie

Tekeningen kunnen te kinderachtig zijn, maar foto’s kunnen wel aansluiten bij iemands belevingswereld

Chris houdt zich al sinds de jaren 90 van de vorige eeuw bezig met visualisaties. Ze werkte als begeleidster in de integrale jeugdhulp en was oprichtster van een zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Om de communicatie met cliënten gestructureerd en voorspelbaar te maken, paste ze visualisaties toe. Er was alleen een probleem. Er werden op dat moment in andere zorgorganisaties wel visualisaties gebruikt, maar er werd weinig materiaal gedeeld. Chris moest bijna alles zelf ontwikkelen. “Ik besloot toen om mijn visualisaties wel voor anderen beschikbaar te stellen. Ik vond dat het niets toevoegde als ik een tomaat fotografeerde, die in een andere zorgorganisatie ook op de foto zou worden gezet.” Het delen van visualisaties doet Chris nog steeds via haar website www.werkenmetvisualisaties.be. Ook geeft ze lezingen over het toepassen van visualisaties en schreef ze er een boek over: ‘Ondersteunende communicatie met visualisaties’. Daarnaast is zij praktijklector aan de faculteit Sociaal-Agogisch werk van de opleiding Orthopedagogiek Hogeschool Gent en geeft zij als gastdocent les aan de AP Hogeschool in Antwerpen. In haar lessen leert ze studenten onder andere om visualisaties in te zetten ter ondersteuning van de communicatie met hun toekomstigeVoorcliënten.hetkeuzevak ‘ondersteunend communiceren’ maakt ze gebruik van cases die uit de praktijk komen. Samen met haar studenten ontwikkelt ze materiaal dat de indiener van de casus kan gebruiken in de communicatie met zijn of haar cliënt. Dit materiaal is gratis en kan door de indiener op maat worden gemaakt.

Tekst Mariët Ebbinge Fotograﬁe Garant

8 Klik 6 2022 | www.klik.org

Chris’ ervaring is dat visualisaties werken bij personen met een verstandelijke beperking, bij ouderen met dementie, volwassenen en kinderen met autisme of ADHD en laaggeletterden. Maar ook volwassen mensen met een gemiddeld IQ proﬁteren van plaatjes. Wie heeft niet geleerd een Ikeakast in elkaar te zetten met de tekeningen in de handleiding? Taal is vluchtig Aan het begin van elke lezing vertelt Chris een verhaal van 83 woorden in haar – redelijk hoge – spreektempo.

2. Gebruik eenduidige visualisaties: ze moeten één betekenis hebben. De picto moet eenduidig te interpreteren zijn, ook dooronervaren of ongetrainde kijkers.

Als iemand niet in de koelkast mag komen, plak je geen foto van die persoon met een kruis erdoor op de deur van de koelkast. Beter is om in het dagprogramma van die persoon een plaatje op te nemen van een koelkast met een kruis erdoor.

5. Ga respectvol om met het gebruik van visualisaties.

6. Sluit aan bij wat iemand kent, interesseert of motiveert. brengen de boodschap gestructureerd en eenduidig over. Bovendien is beeldmateriaal veel concreter. Je beperkt je tot het kernbegrip, de essentie, van wat je zeggen wilt. Hierdoor onthouden mensen met en zonder een verstandelijke beperking het beter.”

Docent Chris de Rijdt heeft zelf gevisualiseerd materiaal ontwikkeld dat ze gratis deelt Criteria voor goede visualisaties

9 Klik 6 2022 | www.klik.org

Ook kun je met de juiste picto’s, tekeningen, foto’s, gebaren, verwijzers (denk aan een toiletrol die verwijst naar de wc) en geschreven korte teksten de wereld voor iemand voorspelbaarder maken. Vooral mensen met autisme hebben hier baat bij, omdat ze veel stress ervaren als ze niet weten wat er van ze wordt verwacht. “Door hun dagstructuur te visualiseren, ervaren ze meer houvast en kunnen eventuele gedragsproblemen voorkomen worden.”

Het gebruik van visualisaties maakt cliënten ook minder afhankelijk. “In sommige organisaties wordt nog te weinig met ondersteunende communicatie gewerkt, waardoor cliënten in hun informatievoorziening afhankelijk zijn van hun begeleiders. Hoe vaak wordt er niet gewerkt met ondersteuningsplannen in geschreven taal? Daar begrijpen mensen met een verstandelijke beperking en/of autisme die niet kunnen lezen, weinig van. Daarom kun je het beter met grote

4. Voorzie de visualisatie van een korte tekst, zodat de betekenis ervan voor iedereen duidelijk is. Een picto van een beer betekent in de ene woonvoorziening bijvoorbeeld ‘snoezelen’ maar in een andere leefgroep ‘het is tijd om naar bed te gaan’. Zet dat erbij!

3. Houd rekening met hoe iemand een afbeelding ‘leest’. Sommige personen met autisme kunnen alleen visualisaties begrijpen die geen details bevatten. Als je een foto gebruikt: fotografeer dan het voorwerp tegen een witte achtergrond, zonder schaduw. Een foto van een stoel op een houten of op een stenen vloer kan voor verwarring zorgen, omdat de persoon met autisme gefascineerd kan raken door de nerven of de voegen in de vloer.

1. Zo concreet mogelijk: een pictogram moet herkenbaar en concreet zijn en moet zoveel mogelijk lijken op het voorwerp waarnaar het verwijst. Een foto met een kind erop dat een boek leest over paarden betekent misschien: ‘Ik ga paardrijden.’ Maar het kan ook ‘Ik ga lezen’ betekenen. Als je wilt communiceren dat het kind gaat paardrijden, gebruik dan een foto met het kind op zijn paard.

Het communicatieproﬁel of -plan is een middel om de communicatieve mogelijkheden van de cliënt en zijn omgeving in kaart te brengen. Wat betekent welk signaal, geluid of gebaar? En net zo belangrijk: hoe begrijpt de cliënt jou als begeleider? Enkele voorbeelden van gevisualiseerd materiaal dat Chris ontwikkeld heeft, zijn te vinden op www.werkenmetvisualisaties. be en op tiesondersteunde-communicatie-met-visualisa-www.gompel-svacina.eu/product/ . Onder ‘Bijlage’ vind je een communicatieproﬁel bij het boek van Chris de Rijdt over Ondersteunde communicatie met visualisaties, een uitgave van Gompel & Svacina, prijs € 24,50. Gompel& Svacina

Het is vooral belangrijk om rekening te houden met iemands persoonlijke voorkeuren. Waar werkt iemand al mee? Wat is vertrouwd voor deze persoon? Wat motiveert hem of haar? Chris: “Ik heb bijvoorbeeld een meisje ontmoet dat autisme heeft. Zij is dol is de ﬁguurtjes van Diddl. Voor iemand met autisme levert zo’n ﬁguurtje meestal te veel prikkels op. Maar dit meisje is er door gefascineerd. Vandaar dat ze worden gebruikt in de communicatie met haar.” |

Communicatieprofiel

Thema: Communicatie op maat

10 Klik 6 2022 | www.klik.org letters, korte teksten, picto’s, foto’s en/of tekeningen zeggen. Het ondersteuningsplan wordt zo toegankelijker voor degene voor wie het eigenlijk is bestemd.” Eenheid en op maat Goede communicatie wordt bevorderd met visualisaties. Maar welke visualisaties zijn dan het beste? Chris komt regelmatig voorbeelden tegen van hoe het níet moet. “Dan zie ik bijvoorbeeld dat in iemands woonvoorziening wordt gewerkt met foto’s, in het busje naar het dagverblijf met picto’s van Sclera en op de dagbesteding met picto’s van Visitaal. Dat werkt averechts. Het is hetzelfde als iemand in drie talen laten spreken!”Eenheid van het toegepaste visualisatiesysteem is belangrijk, maar daarnaast zul je moeten aansluiten bij wat bij iemand past. In een woonvoorziening kun je kiezen voor één systeem. Mits de betekenis van de pictogrammen door iedereen kan wordenDaarnaastaangeleerd.hebben veel cliënten visualisaties op maat nodig. Om het juiste communicatiehulpmiddel te ontwikkelen, kan het in kaart brengen van iemands persoonlijke communicatieproﬁel (zie kader hieronder) een eerste stap zijn. “Door het communicatieproﬁel in beeld te brengen, kom je erachter welk communicatieniveau iemand heeft. Dan wordt het ook duidelijk dat iemand bijvoorbeeld tekeningen te kinderachtig zal vinden, maar dat foto’s wel aansluiten bij zijn belevingswereld.”

gestructureerdVisualisatiesengeneenboodschapeneenduidigover

Anderzijds worden er ook mensen onderschat. Ze begrijpen veel meer dan er wordt gedacht. Zij krijgen te maken met de toepassing van ondersteunende middelen, bijvoorbeeld eenvoudige picto’s, die te simpel voor hen zijn.

Tekst Mariët Ebbinge Fotograﬁe Martine Sprangers

Thema: Communicatie op maat

11 Klik 6 2022 | www.klik.org

onderzoekVervolg

Zo’n 45 tot 90% van de mensen met een verstandelijke beperking kampt met communicatieproblemen. Zo komen deze problemen veel voor bij mensen met het downsyndroom. Zij hebben onder andere problemen met taalbegrip, gehoorproblemen en problemen met het kortetermijngeheugen. Het literatuuronderzoek van Gerda en Eline richt zich daarom op deze doelgroep. Uit het literatuuronderzoek van de logopedisten moet een instrument voortkomen die voor de groep mensen met het downsyndroom uitwijst wat iemand begrijpt. Ook moet ermee kunnen worden vastgesteld welke vorm van ondersteunende communicatie het beste aansluit bij iemands niveau. Bij ondersteunende communicatie moet je denken aan gesproken en geschreven taal, plaatjes, voorwerpen. En het instrument moet uitwijzen of de ondersteunende communicatie moet worden ingezet om vooruit te plannen, om op het moment zelf te communiceren, of beide. De logopedisten doen hun onderzoek vanuit de afdeling Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek (PWO) van Alliade. Daarnaast werken ze als logopedist voor dezelfde zorgorganisatie. Aansluiten bij niveau Gerda en Eline komen regelmatig in hun praktijk tegen dat de ondersteunende communicatie die wordt ingezet niet goed aansluit bij het niveau van de cliënt. Cliënten worden onder- of overschat als het om de communicatie met hen gaat. Daardoor worden de verkeerde ondersteunende middelen ingezet. Gerda: “Overschatting zie je bijvoorbeeld vaak gebeuren bij mensen met een verstandelijke beperking die talig zijn en een redelijk grote woordenschat hebben. Ze gebruiken moeilijke woorden, maar de vraag is of ze de betekenis van die woorden wel begrijpen. Hun omgeving kan ze dan makkelijk overschatten en ook moeilijke woorden gaan gebruiken.

De juiste ondersteunende communicatie bij mensen met een verstandelijke beperking is heel belangrijk. Maar er is geen instrument voorhanden die de juiste bij de persoon aansluitende ondersteuning kan bepalen. Daar liepen ook logopedisten Gerda PavlisMaldonado en Eline Hornstra van Alliade tegenaan. Ze besloten in de vakliteratuur op zoek te gaan naar een instrument.

De logopedisten zijn sinds eind vorig jaar bezig met hun onderzoek, dat mogelijk wordt gemaakt door subsidie van de J.Th. Guepin Stichting Onderzoek Down Syndroom. De verwachting is dat ze in de loop van volgend jaar een methode hebben die is aangepast om te gebruiken bij mensen met het downsyndroom. Als het eenmaal zover is, zal de methode ook buiten Alliade verkrijgbaar zijn. Voor meer informatie zie: www.alliade.nl/ pwo/oc-ds

Over- en onderschattingvo komen

Ondersteuning van de communicatie met de juiste middelen vermindert stress en geeft meer eigen regie

Logopedisten ontwikkelen een instrument voor ondersteunendecommunicatie

Thema: Communicatie op maat

Zoektocht Door het gebrek aan een systematische methode voor het vaststellen van de juiste ondersteunende communicatiemiddelen, is het voor logopedisten vaak een zoektocht. Zo bleek ook uit een rondvraag die Gerda en Eline bij collega-logopedisten deden.Gerda: “Het achterhalen van iemands ondersteuningsbehoefte wordt door collega’s op verschillende manieren gedaan. Net als wij zetten ze communicatietesten in die ontworpen zijn voor mensen met autisme, en algemene taaltesten. Die taaltesten meten de taalvinding en het taalgebruik van cliënten, maar zijn eigenlijk bedoeld voor een ‘algemene’ bevolking zonder een verstandelijke beperking.”Daarnaast observeren de logopedisten veel. Het is op dit moment de beste methode om te achterhalen of de ondersteuning die is ingezet, werkt. Eline: “Begeleiders zetten soms iets in wat voorhanden is. Ze proberen bijvoorbeeld iemand in zijn Vaak worden mensen met downsyndroom onder- of overschat in de communicatie. Logopedisten Gerda Pavlis en Eline Hornstra, hier op de foto met Christiaan, werken aan een instrument om te meten hoeveel begrip iemand heeft en met welke vorm van ondersteunende communicatie je iemand kan helpen

Omdat in beide gevallen de communicatie niet aansluit bij het niveau van de persoon kunnen er gevoelens van onveiligheid ontstaan. Dit kan leiden tot stress en gedragsproblemen, bijvoorbeeld dat iemand moeilijk te activeren is.”

12 Klik 6 2022 | www.klik.org

13 Klik 6 2022 | www.klik.org

Pas op voor overvraging bij de cliënt als de stress bij een cliënt hoog is. Zorg ervoor dat de cliënt zich veilig blijft voelen. Signaleer tijdig afwijkend gedrag bij cliënten. Dat kan probleemgedrag, teruggetrokken gedrag of stagnatie zijn. Signaleer tijdig fysieke problemen. Hou er rekening mee dat probleemgedrag en/of fysieke problemen te maken kunnen hebben met communicatieproblemen. Bespreek wat je ziet met collega-begeleiders.

Christiaan gebruikt gekleurde lijntekeningen of pictogrammen om zijn programma te visualiseren. Andere hulpmiddelen die ook op de foto’s staan zijn een visualisatie van week- en dagprogramma, een timer en een keuzeknop

ontstaatProbleemgedragvaakalsmensennietgoedbegrijpenwaterpreciesgebeurt

Regie Gerda en Eline hebben er vertrouwen in dat de methode de meeste communicatieproblemen die door mensen met het downsyndroom worden ervaren, oplost. Gerda: “Door de toepassing ervan wordt de cliënt in zijn communicatie met de juiste middelen ondersteund, waardoor onder meer de relatie met zijn omgeving verbetert. Als iemands dag bijvoorbeeld met behulp van picto’s inzichtelijk is gemaakt, zal dat een groot effect hebben op de ervaren kwaliteit van leven. Niet alleen vermindert het de stress en vergroot het zijn gevoel van veiligheid, het geeft ook meer eigen regie. Hij kan dan, binnen het kader van zijn dagprogramma, makkelijker keuzes maken.” |

veau van de communicatie verandert dan meestal mee.” Veel beter dan ‘trial en error’ zou een methode zijn die op een heldere manier inzichtelijk maakt wat iemands communicatieniveau is en welke ondersteunende middelen je het beste kunt inzetten. Gerda: “Het kost dan minder tijd om de ondersteunende communicatie op maat te maken en te houden.”

Begeleiders hebben een belangrijke rol. Zij moeten immers, samen met de verwanten, de ondersteunende communicatiemiddelen toepassen. Bij elke cliënt is dat weer anders. Gerda en Eline hebben wat tips voor hen: Pas je aan bij het communicatieniveau van de cliënt. Hoewel dit simpel lijkt, is dat het niet. Betrek er daarom een professional bij, zoals de logopedist. Coach elkaar als je iets met betrekking tot de ondersteunende communicatie lastig vindt.

wordtstresszijnbijvoorbeeldderencommunicatiesysteemondersteunendleren.”Gerdavultaan:“Bovendienveran-cliëntendoorgaans.Datkangebeurenalsmedicijnenaangepast,alsdecliëntveelervaartofalsdecliëntouderengaatdementeren.Hetni-

Tips voor begeleiders

Door te achterhalen wat voor ondersteuning iemand nodig heeft, verbetert de communicatie

communicatie te ondersteunen met zwart-witte picto’s, omdat dit systeem op de groep wordt gebruikt. Maar het is de vraag of dit voor die speciﬁeke persoon de meest passende ondersteuning is. Wij kijken breder dan begeleiders. Daardoor kan er uit een observatie naar voren komen dat iemand beter reageert op gekleurde picto’s.”Indepraktijk komt het werk van logopedisten vaak neer op ‘trial en error’. Eline: “Je past een communicatiemiddel als picto’s of voorwerpen toe, kijkt of het werkt, past het aan, et cetera. Het kan daardoor een tijd duren voordat de ondersteunende communicatie goed aansluit op de behoefte van de cliënt. Voor de begeleiders en de verwanten van een cliënt is het heel arbeidsintensief. Ze moeten elke keer weer een nieuw aangepast

“En lege tijd is niet goed, dan gaan mensen klieren.” “Hij kliert helemaal niet,” zegt Jos. “Hij doet gewoon ‘niks’.”

“Ik betwijfel het,” zegt Susan, “wat ik ook weleens doe als ik Henk laat helpen, is dat ik eerst de kleding soort bij soort op zijn bed leg en dan doen we samen de stapeltjes in de kast. Is dat een idee?

A ls je Henk niets aanbiedt, zit hij op zijn eigen stoel en draait een beetje met zijn romp en hoofd. Dat is Wathet.kun je iemand bieden met een ernstige verstandelijke beperking en autisme? “Misschien een activiteit uit het ‘normale leven’?” vraag ik. “Ik neem Henk weleens mee als ik de was ga opruimen,” zegt Susan. “Heb ik ook weleens geprobeerd, maar ik krijg ‘m echt niet mee hoor,” zegt Jos. Het zou een mooie activiteit voor Henk kunnen zijn, maar hij komt moeilijk uit zijn eigen wereldje. Als je hem roept, begrijpt hij niet wat hij moet komen doen. En daar houdt Henk niet van. We zouden Henk sowieso meer duidelijkheid kunnen bieden in de aankondiging van de activiteit. Voor cliënten als Henk is de werkelijke situatie als verwijzer vaak het duidelijkst. Dus met de wasmand met schoon wasgoed naar zijn stoel gaan, zorgen dat hij de wasmand echt ziet en dan zeggen: Kom, we gaan dit samen opruimen. Door herhaling zal hij dit steeds beter gaan begrijpen.

Duidelijkheid door picto’s?

gedrags

Dan laten we Henk eerst op het bed sorteren. Ik maak grote picto’s die ik op bed leg, die overeenkomen met de picto’s in de kast, die ik ook zal maken.” Susan houdt van aanpakken.

Hoe gaat het met Henk? We hebben teamvergadering. “Hij doet te weinig,” zegt Susan.

Anderen herkennen dat wel. Hij staat naast de wasmand te niksen. Zijn taak lijkt beperkt tot ‘erbij zijn’. Niet eens meekijken, want hij kijkt helemaal niet. Tja, zo is het niet echt een leuke taak voor hem. Hoe zouden we het zo duidelijk kunnen maken, dat hij echt mee kan helpen? “We kunnen picto’s plakken op de planken. Dat is ook voor ons handig, want wat is het vaak een puinhoop in de kasten,” stelt Susan voor. “Begrijpt Henk het verband tussen ‘een T-shirt’, een ‘picto T-shirt’ en de handeling ‘dit T-shirt moet op deze stapel?” vraag ik. “Dat kan voor ons vanzelfsprekend zijn, maar het zijn wel twee koppelingen die je dan moet maken.”

“En als hij dan meeloopt,” vraag ik, “wat doet Henk en wat doe jij?” De rol van Henk blijkt heel minimaal. Jos: “Ik heb hem weleens gevraagd zijn eigen T-shirt in de kast te leggen, maar als je telkens alsnog alles goed moet leggen, dan denk ik: laat maar.”

Ik vind het systeem best ingewikkeld worden, maar we spreken af dat Susan en ik dit samen verder uitwerken.

Als we onze afspraak hebben, heeft Susan de picto’s al klaar. “Kijk, ik heb kleurtjes toegevoegd om het duidelijker te maken.” Ze heeft ook een handleiding voor het team geprint.

14 Klik 6 2022 | www.klik.org

“Fantastisch hoe enthousiast je bezig

In deze column vertellen deskundigen over de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking deskundige Illustratie Josje van Koppen

bent Susan, maar misschien ga je een beetje te snel. Het ziet er echt mooi uit,” zeg ik, “maar begrijpt Henk dat blauw bij blauw hoort en oranje bij oranje? Voor ons is dat zo logisch, maar voor onze bewoners niet per se.” De belangrijkste stap na je eerste ontwerp van een systeem is: uitproberen. Alleen Henk kan ons laten zien wat hij wel en niet begrijpt. Dat doe je vóór je het hele team betrekt, want je zal vast dingen moeten bijstellen. “Oeps, ik heb al in de rapportage geschreven dat het systeem klaar is en in de map zit.” Susan denkt even na. “Maar.. eh, dat komt goed, ik ga het uitproberen met Henk.” Ik vraag of ik mee mag kijken. Dat is goed. Op de dag van het uitproberen zie ik Henk gespannen in zijn kamer staan. Hij snapt niet wat er van hem verwacht wordt met zijn bed vol met gekleurde picto’s, de broek die Susan hem heeft gegeven en de vragen ‘Wat is dit Henk? Waar hoort deze?’ “Dit gaat ‘m niet worden,” zegt Susan al snel. Als ze vervolgens met Henk meeloopt naar de kast en aanwijst waar hij de broek moet neerleggen, dan doet hij dat. Maar Henk wil geen tweede kledingstuk meer aanpakken.“Hetmoet denk ik eenvoudiger,” zeg ik. Het doel voor Henk is niet dat hij zelfstandig zijn kleding leert opruimen, maar dat hij een leuke activiteit heeft, die voorspelbaar is, waardoor hij steeds beter mee kan doen. Picto’s kunnen daarbij helpen, maar dan moet hij de tijd krijgen om de koppeling te leren leggen tussen de picto en waar deze voor staat. Gaandeweg.Henkisgebaat

Communicatie kan in vele verschillende vormen voorkomen. In de zorg praten we vaak en veel. Wat kunnen onze cliënten hier eigenlijk mee? En wat hebben ze eigenlijk zelf te zeggen? De woorden die ze soms uiten kun je op verschillende manier opvatten. Neem bijvoorbeeld au en pijn. Han is een man met het syndroom van Down die in het tweede stadium van dementie zit. Waar hij vroeger volop tegen je kletste, zegt hij nu bijna niets meer. Alleen gebruikt hij nu vaak de woorden au en pijn. Begeleiders weten niet goed hoe ze daar mee om kunnen gaan. Ze vatten de woorden in ieder geval letterlijk op. “Waar heb je pijn dan?” vragen ze hem het hemd van zijn lijf. Han kijkt dan vertwijfeld en wijst verschillende delen van zijn lichaam aan. De gedragskundige en ik gaan maar eens naar de woning om te kijken wat er precies aan de hand is. Han zit met een legpuzzel in de woonkamer. Als de begeleider van hem wegloopt om iets uit het kantoor te pakken, roept hij au en pijn. En komt ze niet direct bij hem terug, dan wordt hij kwader. Hij herhaalt daarop nog harder: “Au!” “Pijn!” Als de begeleider dan bij hem terugkomt en naast hem gaat zitten, houdt het roepen op en puzzelt hij weer tevreden verder. Natuurlijk sluit ik uitgebreid uit dat hij ergens pijn heeft. Maar dit beeld lijkt erg op het herhaaldelijk roepen van dezelfde woorden tijdens een dementieel proces. De functie van het roepen is niet dat hij ergens pijn heeft, maar hij vraagt eigenlijk: kom bij mij. Dus moet je de woorden die hij zegt niet letterlijk opvatten, maar zien als een ander verzoek. We blijven even bij het woord pijn. Anja is een dame met een matig verstandelijke beperking die een tumor in haar buik heeft. Deze kunnen we niet genezen en ze gaat ook niet naar het ziekenhuis voor foto’s. Daardoor weten we niet precies hoe het ervoor staat met haar ziekte. We moeten dus goed naar haar kijken om te weten hoe het met haar gaat. Anja heeft haar hele leven al angst voor het woord pijn. Bij pijn ben je ziek en ga je dood, is haar mening. Aan haar vragen of ze pijn heeft, is dus geen goed idee. Je moet hier op andere manieren achter zien te komen. Als ik bij Anja op visite kom, ligt ze op bed. Ze kijkt mij met een grote glimlach aan. “Het gaat goed hoor, dokter, ik ben niet ziek,” zegt ze. Ik zie een vrouw die steeds stiller op bed blijft liggen. Zou ze echt geen pijn in haar buik hebben? Ik betwijfel het. Maar hoe kom ik er achter? Als ik haar buik onderzoek, houdt ze haar gezicht in een strakke plooi. Ik besluit enigszins lomp ‘ per ongeluk’ tegen haar bed te stoten. Dit is zo onverwachts voor haar dat ze even haar masker vergeet. Ik zie een pijnlijke blik in haar ogen. Daarna weer snel gevolgd door een lach. Ik weet genoeg. Geen verbale communicatie van pijn maar non-verbaal des te meer. Hoe veelzijdig is communicatie toch. |

“Zonde van al het werk,” zucht Susan, “maar ik denk dat je gelijk hebt. Nou ja, tot die tijd zijn de picto’s op de planken in ieder geval van nut voor het team,” lacht ze. | orthopedagoog Hilde Zevenbergen, www.wisian.nl

15 Klik 6 2022 | www.klik.org dokter

Wat zeg je eigenlijk?

bij samendoen. “Zoals je het op het laatst deed was mooi Susan, samen naar de kast.” Je kunt hem wijzen op de broek: kijk, dit is een broek en op de picto: dit is een plaatje van een broek en laten zien dat deze bij elkaar horen door de broek naar de picto te bewegen. Wie weet pakt hij het op een gegeven moment op. Dan kun je hem de laatste 20 cm zelf laten doen.”

Klik 6 2022 | www.klik.org 16

De Kleinkijkacademie bij Severinus dankt de naam aan het ‘kleinkijken’ van begeleiders naar de signalen van cliënten, iets dat begeleiders van mensen met een ernstig verstandelijke en ernstig meervoudige beperking goed kunnen. Dit combineerden ze in het project, dat twee jaar duurde, met de andere blik van Hoe kun je alledaagse zorgtaken veranderen in belevingsgerichte culturele activiteiten? Kunstenaars, ontwerpers en zorgmedewerkers werkten daaraan bij zorgorganisatie Severinus. Het project onder de naam ‘Kleinkijkacademie’ leverde nieuwe creatieve werkvormen op die worden opgenomen in de opleiding van medewerkers. Tjitske Gijzen Fotograﬁe

Begeleidenmetkunst fotoreportage Tekst

Ben Nienhuis

Klik 6 2022 | www.klik.org 17 kunstenaars. In totaal zes ontwerpers en kunstenaars transformeerden samen met begeleiders alledaagse zorgtaken en huishoudelijke activiteiten tot creatieve werkvormen. Frisse blik Social designer Manon van Hoeckel begon met een originele kennismaking met de begeleiders. Om hen ontspannen binnen te laten komen,

wassen werd bij haar een interactief spel met bewoners, waarbij ze met een wisser tekeningen maakte in het gekleurde sop. Manon bedacht nog veel meer ideeën, onder meer om lege en/of wachtmomenten in te vullen, zoals een sproeier tegen de ramen zetten tijdens de ochtendspits. Ze bundelde die tips in een weekkalender voor op de wc, met inspiratie en ontspanningsoefeningen voor medewerkers.

werkvloer’opdieencreativiteithunontdekten‘Begeleiderseigenleerdeninzettende

Een kunstproject in een zorgorganisatie leverde creatieve werkvormen voor begeleiders op verwelkomde ze medewerkers met een ‘mentale carwash’. Tijdens het autowassen kregen ze een speakertje met blikvaakuitstraaltdienstsen’.dewaarmeeontspanningsoefeningen,zehungedachtendieinwegzatenookkonden‘wegwas-Zokondenzefrisaanhunbeginnen,wantalsjerustisdesfeeropdewoningookgoed.Ookwierpzeletterlijkeenfrisseoptweewoningen.Ramen

fotoreportage

Tactiele beleving Kunstenaar Cathalijne Smulders richtte zich op communicatie via tast. Hoe kunnen begeleiders meer stimulerende of kalmerende ervaringen creëren? Ze liet hen met gesloten ogen de alledaagse omgeving aftasten en maakte met hen tactiele ‘instrumenten’ van alledaagse voorwerpen. Door aanrakingen zelf te ervaren, werden begeleiders zich bewust van wat wel en niet prettig aanvoelt. En hoe je de verzorging en aanraking voor cliënten zo ﬁjn mogelijk kan maken en juist kan inzetten als ontspannende activiteit.

Creatief teamuitje Kunstenaarscollectief Tilburg Cowboys organiseerde een Huishoudrodeo als educatief teamuitje, omdat veel begeleiders aangaven dit uitje in coronatijd te hebben gemist.

Deelnemers ontdekten hun eigen creativiteit en leerden die inzetten op de werkvloer, door hun eigen ‘creatieve huishoudexperiment’ te

Meer informatie & films Social designers Sjaak Langenberg & Rosé de Beer ontwikkelden het concept voor de Kleinkijkacademie en hebben de artistieke leiding over het project. Zij zitten ook achter het project ReCreatie bij zorgorganisatie Reinaerde, het Wormenhotel daar en de Snoezelbioscoop bij ORO, creatieve projecten waar Klik eerder over schreef. Van de verschillende kunstenaars en reacties van de begeleiders en bewoners bij Severinus hierop zijn filmpjes te bekijken op www.severinus.nl/kleinkijkacademie. Meer informatie via kleinkijk.academie@ Hetseverinus.nl.projectis financieel ondersteund door het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en de Provincie Noord-Brabant/Kunstloc via de Impulsgeldenregeling. Het project Kleinkijkacademie is genomineerd voor een Dutch Design Award in de categorie Design Research, waarvan de winnaars tijdens de Dutch Design Week in oktober worden bekendgemaakt.

Klik 6 2022 | www.klik.org 18 fotoreportage

Tijd voor jezelf Kunstenaar Feiko Beckers heeft een fascinatie voor alledaagse mislukkingen, die hij ook gebruikte bij Severinus. Hij zag dat elke bewoner zijn eigen speciale mok heeft die het drinken vergemakkelijkt. Voor de medewerkers maakte hij ook speciale mokken, die juist wat geduld vereisen in het gebruik. Het viel hem namelijk op dat medewerkers vooral veel geduld hebben met de bewoners, maar niet de tijd nemen voor zichzelf. De begeleiders ontdekten dat meer tijd nemen voor jezelf juist een positief rustgevend effect heeft op bewoners.

Tafeldekken op muziek Theatermaker Joris van Midde onderzocht met begeleiders hoe je op een fantasievolle en speelse manier met bewoners kunt communiceren, gewoon tijdens zorgtaken. Hij probeerde hen bewust te maken van hun lichaamstaal en stemgebruik en experimenteerde met de muzikale ondersteuning van dagelijkse bezigheden.Tafeldekken of de was doen verander je in een leuke activiteit, als je meegaat met het ritme van de muziek. Ook kan de muziek een aankondiging zijn van een vast moment: daar is de taxi, of de lunch wordt op tafel gezet.

formuleren. Dit bestond uit drie ingrediënten:eenleeg moment in de dag, een dagelijkse handeling en een persoonlijke liefhebberij. Zo ging een begeleider die van kofﬁe hield bonen malen met cliënten, een ander liet zich scheren door een cliënt en een begeleidster die van bloemschikken hield gebruikte projecties van bloemen, kunstbloemen en rozenwater bij het badmoment. Zo ontdekten begeleiders nieuwe talenten van zichzelf en bewoners.

Experimenten met eten Social designer Cécile Espinasse experimenteerde met medewerkers met de kleur, geur, structuur en presentatie van eten op de woningen. Zo bedacht ze een bijzondere ‘deegmassage’ en liet bewoners warm of koud gemalen eten of drinken niet alleen proeven, maar ook vooraf op de huid voelen in een vacuümzak. Ook leerde ze begeleiders om cliënten langer te laten genieten van het eten dan alleen met de maaltijd zelf, door met kruiden te koken, samen aan tafel te snijden en het gebruik van de oven.

Klik 6 2022 | www.klik.org 19fotoreportage

Met de kunstenaarsblik maken begeleiders van dagelijkse zorgmomenten creatieve en belevingsgerichte activiteiten

Alle werkvormen die de kunstenaars ontwikkelden zijn beschreven in een studiegids en worden opgenomen in het Leerplein en de beroepsopleiding van de Severinus Academie. Hiermee leren begeleiders de ‘kunstenaarsblik’ toepassen, zodat hun dagelijkse werk meer beleving en plezier oplevert voor de cliënt en de begeleider zelf. |

Dat ‘complexe’ gedrag maakt het uitvoeren van werkzaamheden op een andere plaats dan de eigen, beschermde dagbesteding tot een uitdaging. Hoe zorg je ervoor dat de cliënten zingevend werk uitvoeren én een lach op hun gezicht krijgen? Met de kennis van een eerder project in de keuken van Het Rijtven werd in het najaar van 2021 besloten om een Woensdagmorgen. Acht cliënten zijn lekker aan het werk in ‘Was & Strijk’.

“Maar nu zou ik het echt jammer vinden als ze weg zouden gaan. Het verrijkt mijn werk,” vindt Katja Schroemges, medewerker Linnendienst. op door overschatting, onduidelijkheden of de hoeveelheid prikkels in de omgeving. Het lukt hen niet te verwoorden wat er aan de hand is, waardoor ze bijvoorbeeld gaan roepen of schreeuwen, of fysiek gedrag vertonen: stoelen omgooien of zichzelf of anderen pijn doen. Dat is hun uiting van de hulpvraag.”

Complex gedrag Sanne Mennen, zorgcoördinator bij dagbesteding Erf 12 is samen met haar collega Petra van de Ven nauw betrokken bij de uitvoering van het initiatief op het facilitair centrum. Zij zegt: “Deze cliënten hebben een verstandelijke beperking met daarbij psychiatrische problematiek en een lage sociaal-emotionele leeftijd. Interne spanningen lopen soms snel

Werk creëren en mogelijkheden zien

In het facilitair centrum van zorgorganisatie ORO in Deurne werken sinds oktober 2021 cliënten met complex gedrag. Dat was best even wennen.

20 Klik 6 2022 | www.klik.org

In dit deel van het nieuwe facilitair centrum van zorgorganisatie ORO, net buiten woonlocatie Het Rijtven, wassen, vouwen en strijken de medewerkers met elkaar zo’n 2800 kilo wasgoed weg. Per week! Met een vouwplankje worden pyjama’s opgevouwen, de schone handdoeken worden netjes in een kar gelegd en de grote drogers worden ingeladen en weer leeggehaald. Op de achtergrond klinkt muziek, medewerkers en cliënten zijn lekker aan de slag. Maar er ging wel het een en ander aan vooraf.

Zorgcoördinator Sanne: ‘Het facilitaire werk bouwden we stapje voor stapje op. Eerst een inloopuurtje, daarna kortdurende en duidelijke activiteiten en zo bouwden we dit langzaam uit’

Zorgorganisatie maakt van het facilitaire centrum een werkplek voor cliënten met complex gedrag werkprobleemgedrag Tekst Arnold Otten Fotograﬁe Loraine Bodewes

HoeKlik-video:zetjezo’nwerkpostop?

Zou je in jouw organisatie ook een werkplek voor cliënten willen opzetten, maar weet je niet hoe je dit moet realiseren? Een primeur: Klik maakte een video over Was & Strijk bij ORO, en interviewde betrokkenen over wat er komt kijken bij het opzetten van zo’n werkpost. Bekijk de reportage en tips op www.klik.org/video proef te starten met het facilitaire werk. Sanne: “Maar wel stapje voor stapje. Eerst met een inloopuurtje, daarna met kortdurende en duidelijke activiteiten en zo langzaam uitbouwen met een, mede door de gedragsdeskundige, zorgvuldig gescreendeBelangrijkgroep.”aspect was ook om het personeel in het centrum mee te nemen in deze ontwikkeling. “Dat is heel belangrijk,” onderstreept de teammanager facilitaire diensten Marcel van den Berkmortel. “Ook hun werkplezier moet optimaal zijn. Daarom is er aan de voorkant uitleg gegeven over deze cliënten. Wie zijn het, wat kun je verwachten, wat kun je doen bij bepaald gedrag.” De samenwerking tussen de medewerkers en de cliënten verliep al snel erg goed, zegt Sanne. “Medewerkers toonden meteen een onderzoekende houding. Mag ik je helpen, hoe kan ik die cliënt leren kennen? Bovendien is er altijd een kort lijntje naar de begeleider. De medewerker Linnendienst mag gewoon medewerker blijven, voor de begeleiding zijn andere mensen aanwezig.”

De medewerkers wassen, vouwen en strijken wekelijks zo’n 2800 kilo wasgoed weg met cliënten met complex gedrag, is afgerond. We gaan nu verder met Was & Strijk 2.0, waarin we ons ook richten op andere doelgroepen,” zegt hij.

Katja Schroemges, die nu twee jaar bij de Linnendienst werkt, is enthousiast over haar nieuwe collega’s: “Het is heel uitdagend, maar daardoor ook superleuk.” Meer mogelijkheden Op dit moment werken acht cliënten elke woensdag bij Was & Strijk. Twee dagen per week komt er ook een andere cliënt die werkzaamheden verricht. Maar wat Marcel betreft is dit pas het begin. “De pilot Was & Strijk, werkprobleemgedrag

Er zijn volgens Marcel nog veel meer mogelijkheden in het facilitaire centrum. “Met meer plekken voor cliënten, bijvoorbeeld als het gaat om afvalscheiding en logistiek. En ook met een mix van cliënten, bijvoorbeeld van een hoger niveau die hier eventueel een leer-werkplek vinden en doorstromen.”

Mag ik je helpen, hoe kan ik je leren kennen?

21 Klik 6 2022 | www.klik.org

Sanne Mennen ziet het wel zitten. “We denken en werken steeds meer vanuit kansen en mogelijkheden. En als ik zie wat voor invloed dat heeft op het geluk van de cliënten, dan weet ik zeker dat we op de goede weg zijn.” |

Tonnie, hier met projectleider Nina, over wat dezorgtechnologie voor hem betekent: ‘Ik kan eendeel van mijn waardigheid weer terugpakken’

Het belang van nazorg na het in gebruik nemen van technologie regietechnologie Tekst Vilans Fotograﬁe Eljee Bergwerff

technologievoor

De Klokkenbelt is een woonlocatie van InteraktContour, een organisatie die zorg en ondersteuning biedt aan mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Het voormalige verzorgingshuis in Almelo is helemaal gerenoveerd en opnieuw ingericht. Daarbij is grootschalig ingezet op technologie. “We hadden drie doelen,” vertelt projectleider Nina Huijboom. “De zelfredzaamheid van clienten vergroten, de cliëntveiligheid verhogen en tijdswinst voor de medewerkers.”InteraktContour

Dankzij technologie kreeg hij zijn zelfstandigheid voor een deel terug. Zorgorganisatie InteraktContour nam de tijd om die technologie in te voeren en bood nazorg. Dat was hard nodig.

Tijd nemen

Tonnie Bieleman heeft niet-aangeboren hersenletsel en is 24/7 afhankelijk van zorg.

22 Klik 6 2022 | www.klik.org

wilde niet zomaar alle mogelijke technologie aanbieden aan de cliënten. “Iedere cliënt heeft andere behoeften”, aldus Nina. “Daarom zijn we met alle toekomstige bewoners van de Klokkenbelt in gesprek gegaan. Het was in 2020, het coronajaar, dus we konden niet met cliënten op locatie gaan kijken. Ik ben toen naar de Klokkenbelt gegaan met een robot op wieltjes, die de cliënt op afstand kon besturen. Dan konden ze bijvoorbeeld zelf in de badkamer gaanOokkijken.”Tonnie kreeg zo’n rondleiding op afstand. Hij heeft twee herseninfarcten gehad. “Thuis wonen ging niet meer en ik was blij dat ik een

plek kon krijgen in de Klokkenbelt. Voor ik erheen verhuisde, heb ik met Nina alles doorgesproken: verlichting, gordijnen, de deur openen, douchen, afdrogen, noem maar op. Ik wilde graag dingen die mij zelfstandiger zouden maken en het leven makkelijker. Daarom kreeg ik bijvoorbeeld een doucheföhn, waarmee ik me zelf kan afdrogen. Ik kan nu rustig mijn ding doen en hoef niet op te schieten, omdat er iemand staat te wachten die naar de volgende bewonerNamoet.”deaanschaf en installatie van de hulpmiddelen dacht Nina dat het grootste deel van het werk erop zat.

“Ik dacht: we geven een maandlang trainingen en dan kan ik door naar het volgende project. Dat viel ﬂink tegen, iedere keer als ik langsging bij de Klokkenbelt werd ik gebombardeerd met vragen. Ik kon daar echt niet weg. Toen heb ik met een adviseur van de Innovatie-impuls een plan opgesteld. Ik heb voor elk van de vijf teams op de Klokkenbelt drie weken uitgetrokken om de technologie in te voeren. De tijd nemen hiervoor was de grootste les uit de Innovatie-impuls.”Nadieinwerkperiode heeft Nina samen met de adviseur onderzoek

Innovatie-impuls is onderdeel van het programma Volwaardig Leven van het ministerie van VWS. Organisaties die zorgtechnologie willen inzetten, krijgen hulp van Vilans en Academy Het Dorp. Zij helpen bij de vier fasen van de invoering van de technologie: verkennen, uitproberen, voorbereiden en in gebruik nemen. Dat heet ook wel ‘Innovatie-Route’. Deze Innovatie-Route wordt binnen de Innovatie-impuls verder uitgewerkt. De eerste versie van de Innovatie-Route beschikbaar voor alle zorgorganisaties die technologie willen inzetten via innovatie-impulswww.kpgs.nl/volwaardig-leven/

Klik 6 2022 | www.klik.org 23seksuoloog gedaan. “We zagen een sterke afname in het aantal oproepen. Bij een groep van 13 cliënten waren er in één maand 700 oproepen minder, vergeleken met dezelfde maand een jaar eerder. Dat scheelt veel tijd voor de medewerkers. Eerst kreeg ik nog wel eens kritische vragen: Wat brengt een gordijnopener nou op? Nu kan ik met cijfers aantonen wat de toegevoegde waarde is van technologie.”

Ook het nieuwe oproepsysteem van BproCare zorgt voor tijdwinst. “Cliënten hebben een tablet waarop ze aangeven waar ze hulp bij nodig hebben. Zo komt niet iedere druk op de knop als alarm binnen, maar als hulp bij douchen, toiletgang of hulp bij de was. Medewerkers kunnen daardoor beter hun werk indelen. Bovendien kunnen we op de tablet oproepknoppen op maat maken. Ook hier gaan we uit van de behoefte van de cliënt.” Technologie betekent een enorme vooruitgang voor Tonnie Bieleman. “Er hoeft niet steeds iemand te komen helpen. Verder spaar ik mijn weinige energie door de technologie. Als ik voorheen de lampen aan wilde zetten, moest ik eerst beugels om mijn linkerbeen en schoenen aan doen. Nu kan ik lampen via Google Home bedienen. Mijn beperking wordt niet minder, maar deze technologie veraangenaamt mijn leven enorm. Ik kan een deel van mijn waardigheid terugpakken.” |

In korte tijd wordt al een aantal belangrijke thema’s aangeraakt door Peter waar we het verder over kunnen en moeten hebben. Peter heeft allerlei ervaringen opgedaan in zijn jeugd rondom seksualiteit, je eigen lichaam, privé en niet privé. Hij heeft boodschappen van zijn ouders hierover gekregen. Belangrijk is om erachter te komen welke dat zijn en welke invloed ze hebben op zijn seksualiteitsbeleving. Ook vertelt Peter iets over zijn eigen seksualiteit. Hoe werkt dat eigenlijk bij Peter, is medisch gezien alles in orde, weet hij hoe je moet masturberen, zijn er bepaalde gedachten of prikkels die zijn seksuele opwinding beïnvloeden?Daarnaast heeft Peter allerlei ervaringen met anderen opgedaan op het gebied van seksualiteit. Wat verstaat Peter onder seks en al die andere woorden die hij gebruikt, welke kennis en vaardigheden heeft hij en in hoeverre was het prettig en onprettig? Het wordt al snel duidelijk dat Peter mogelijk moeite heeft met grenzen, zich verplaatsen in anderen, waar zijn emotionele ontwikkeling een rol in kan spelen. En dan hebben we het nog niet gehad over mijn reactie. Belangrijk is om met collega’s dergelijke situaties te bespreken: wat ervaarde je erbij en hoe kun je erop reageren? Met Peter ben ik nog wel even in gesprek, want het doel is dat hij binnen zijn eigen wensen en grenzen en die van de ander seksualiteit kan ervaren. Nu is dat lastig en komt hij vaak in grensoverschrijdende situaties terecht. Zijn enthousiasme in het gesprek is voor mij als gesprekspartner ﬁjn, wel is het belangrijk om hem te helpen de gesprekslijn vast te houden. | Welmoed Visser, orthopedagoog-seksuoloog NVVS SH

Peter glundert helemaal. “Wil jij ook seks? Hoe kunnen we dat doen?” De snelheid waarmee de vraag komt, overvalt me. Ik verslik me in de thee en weet even niet wat ik wil zeggen. Dat geeft me wel de kans om even na te denken. “Ik kom praten over seks en doe geen seks met cliënten,” reageer ik vervolgens. Hij kijkt verbaasd en oogt ook wat teleurgesteld, maar zegt snel dat dat goed is. “Sorry. Van mama mocht ik er ook nooit aankomen, alleen maar kijken.”

Moeite met grenzen

Ik ontmoet Peter. Hij zit op zijn vaste stoel, op een vaste plek in de kamer. Ik mag ertegenover zitten. Peter is opgetogen en zenuwachtig. Hij wil graag zijn verhaal kwijt over zijn ervaringen met seksualiteit.

Ik onderbreek hem even en vraag of hij iets meer wil vertellen over de seksuele ervaringen met de erotisch dienstverlener. “Ze is heel aardig,” zegt hij en vertelt ook hoe het gaat. “Ik mag haar helemaal aanraken.”

Innovatie impuls nevelgidraawloVnav

Peter vertelt dat hij seks heeft, dat hij dat graag wil en ﬁjn vindt. Hij betaalt daarvoor. Hij praat achter elkaar door. “Vroeger heb ik meisjes aangeraakt en gevraagd of ze mij wilden aanraken. Ook heb ik seks met iemand uit huis. Ik heb wel eens iets gebruikt voor de seks, iets wat trilde. Alleen het werkt niet als ik mijn eigen piemel aanraakt, dan werkt er niets.”

Welmoed Visser en Daphne Kemner bespreken seksuele onderwerpen uit de verstandelijk gehandicaptenzorg

Jouw zorgkwaliteiten zijn al vanaf heel jonge leeftijd in ontwikkeling. In het gezin waar je geboren wordt en opgroeit. Vanuit primaire liefde voor jouw ouders ben je ze als jong kind onbewust gaan steunen. Het gezinssysteem gaan dienen. Want ouders zijn nou eenmaal niet perfect. Ze geven naast veel waardevolle dingen ook lessen door. Dat wat ze niet te geven hebben, of waar ze niet kunnen afstemmen op wat jij als kind nodig hebt.Jevoelt als kind haarﬁjn aan wat jouw nestje nodig heeft om heel te blijven. Je voelt onbewust aan wat in het gezinssysteem ontbreekt. Je bent gaan steunen waar nodig, compenseren van wat er niet was. Of je bent

Uitleg over het verschil tussen aangeleerde strategieën en de waarde van je echte kwaliteiten voor de zorg zelfzorg Tekst Daphne Kemner Illustratie Auke Herrema

De kwaliteiten zorgprofessionalsvan

24 Klik 6 2022 | www.klik.org

Veel collega’s in de zorg nemen snel verantwoordelijkheden van anderen op zich. Het zijn redders, intuïtieve mensen die pijn en problemen van anderen aanvoelen. Ze bieden gauw hulp en cijferen zichzelf makkelijk weg. Maar zijn het echt kernkwaliteiten, die de zorg dienen?

Ik z g vo jou, zodat ik mij beter voel

Doorstaat.deze reacties op jouw niet-perfecte gezin van herkomst, ontwikkel je vanaf kindertijd dus allemaal kwaliteiten. Die aangeleerde

J gaan aﬂeiden van wat niet klopte. Je bent verantwoordelijkheden gaan dragen voor anderen. En zo ontwikkel je kwaliteiten, in aanpassing op jouw gezin. Jij redt het wel Denk maar eens aan jouw eigen jeugd. Was jij een kind dat rebelleerde? Of juist een volgzaam kind? Een kind dat stil was? Of een steunend en behulpzaam kind? Een kind dat al vroeg heel zelfstandig wordt, dient bijvoorbeeld onbewust het doel om het gezin te ontzien. Of een kind dat juist heel lastig gaat doen, leidt zo onbewust af van problemen die ouders samen hebben. Een kind dat een moeders- of vaderskindje wordt, zorgt dat die ouder sterker staat in het gezin. Voor een kind wordt het belangrijk om aan te voelen hoe het met het gezinssysteem gaat en daarop af te stemmen. Als kind vraag je steeds minder om wat je zelf nodig had, je redt het wel. Deze kwaliteiten ontwikkel je onbewust als overlevingsstrategie.Innerlijk ervaar je als kind natuurlijk wel pijn en verdriet hierover. Je voelt je niet gezien. Niet gedragen. Je wordt overvraagd. Voelt je kwetsbaar en alleen. En ook daar zoek je als jong kind antwoorden op. Magische antwoorden, passend bij de kinderleeftijd. Jij zal er bijvoorbeeld voor zorgen dat anderen zich nooit meer zo hoeven voelen als jij. Je verdraagt het niet als iemand kwetsbaar is, verwaarloosd wordt, hulpeloos is of alleen

PERSOONLIJK LEIDERSCHAP

Overlevingsstrategie Maar die kwaliteiten passen niet naadloos. Het zijn vaak kwaliteiten die je ontwikkeld hebt als overlevingsstrategie. Als ik zo doe dan maak ik de wereld voor mijzelf veilig. Zorg bieden klinkt heel nobel, maar eigenlijk doe je dit, om iets terug te krijgen. Zoals veiligheid, waardering, of bestaansrecht.Veelzorgprofessionals werken vanuit een oude overlevingsstrategie die neerkomt op: Ik zorg voor jou, zodat ik mij beter voel. Een aangeleerde kwaliteit, die niet vrij gegeven is. Je verwacht voor die hulp namelijk wel iets terug.

Daphne Kemner is orthopedagoog-seksuoloog NVVS en trainer/coach Persoonlijk Leiderschap bij de Opbouw en zorgvoorjou.online

25 Klik 6 2022 | www.klik.org kwaliteiten neem je later mee in je werk. Het helpen van anderen, het steunen waar het nodig is, zelf geen hulp vragen, verantwoordelijkheden van anderen dragen, de ultieme redder zijn. Het zijn jouw zorgkwaliteiten en die passen goed bij werken in de zorgsector.

Terug naar kernkwaliteitenje Iedereen ontwikkelt kwaliteiten vanuit aanpassing op het gezin waarin we geboren worden en opgroeien. We ontwikkelen deze kwaliteiten om zo goed mogelijk te overleven in ons gezinssysteem, dat nooit perfect is. Veel medewerkers in de zorg hebben zo zorgkwaliteiten ontwikkeld. Maar bij de inzet van deze kwaliteiten wordt onbewust iets terugverwacht. Daarnaast zijn deze kwaliteiten aangeleerd en niet per se kernkwaliteiten. Door je te scholen in Persoonlijk Leiderschap komen je kernkwaliteiten weer in beeld, waardoor talent vrij de zorg in kan stromen.

Realiseer je hoe broos de zorg dan is. Want ga maar na hoe het voelt als iemand jouw zorg niet aanneemt. De cliënten die zich afzetten, die jouw hulp niet willen, de cliënten waarbij het niet lukt om ze te helpen. Collega’s die jou niet zien en managers die jou niet waarderen.

Aangeleerde kernkwaliteitenen

Er is hier nog veel over te vertellen, maar de kernboodschap is dat gedrag wat jou in het gezinssysteem hielp, jou in het volwassen leven nog steeds leidt. En je verwacht bij de inzet van jouw kwaliteiten er dus onbewust iets voor terug. Dat maakt de zorg die we biedenDaarnaastkwetsbaar.zijndeze kwaliteiten aangeleerd, het zijn niet per se jouw kernkwaliteiten. Dat zijn kwaliteiten waarmee je in de kern geboren bent. Die kernkwaliteiten gaan over jouw talent, daar waar jij makkelijk energie krijgt en waar het stroomt. Daar waar jij vrij kan geven. Die kernkwaliteiten raken door de aangeleerde kwaliteiten vaak meer overschaduwd. We weten dan niet meer zo goed wat onze echte kernkwaliteiten zijn. Bewust worden hiervan geeft nieuwe kansen. Door Persoonlijk Leiderschap leer je te kijken naar wat jouw antwoord was op wat jij miste of waar jij niet gezien werd in jouw jeugd. Je leert zien wat jouw familiesysteem onbewust van jou vroeg. En herkennen waar jij last bent gaan dragen of verantwoordelijkheden bent gaan overnemen. Als je je bewust wordt van jouw overlevingsstrategie, kun je het doorvoelen en verwerken. Je krijgt dan beter in beeld welke kwaliteiten je hebt ontwikkeld om te overleven en welke kernkwaliteiten je bezit. Hoe meer je werkt vanuit jouw kernkwaliteiten, hoe meer jouw talent rijkelijk en vrij de zorg in kan stromen. |

zelfzorg

Je kernkwaliteiten raken door je aangeleerde kwaliteiten vaak meer overschaduwd, waardoor je niet meer zo goed weet wat je echte kwaliteiten zijn

Sacha en Daan kunnen 85 procent van de werkzaamheden zelfstandig uitvoeren. Voor gedroogde tomaten snijden ze in partjes, leggen ze op een rooster en doen ze vervolgens op 100 graden in de oven en in potjes met zonnebloemolie, wat peper en zout. Tot slot gaan de potjes nog even in de oven zodat ze vacuüm getrokken worden. Vinden ze het zelf lekker? Sacha: “Ik ben niet zo’n soepmens. Maar de gedroogde tomaten zijn heerlijk.”

Hygiëne Op dit moment werken er dagelijks acht tot tien medewerkers bij PhilaBelt. Dat aantal moet in anderhalf jaar groeien naar een stuk of vijftien. Vanuit het speciaal onderwijs in Zwolle en Kampen krijgen ze regelmatig stagiaires over de vloer en deze rollen vaak vanuit een stage de werkplek op. “Iedere cliënt kan hier komen werken,” vertelt Arjan. De enige eis is dat medewerkers zich kunnen houden aan de hygiëneregels. Een netje om het haar en handschoenen aan in de keuken. Medewerker Paul kan sinds kort

Met gedroogdezorgtomaten

Sinds november is dagbesteding PhilaBelt in IJsselmuiden volop in actie. De naastgelegen tomatenkwekerij levert verse tomaten en cliënten maken hier potjes zongedroogde tomaten en tomatensoep van. Het doel? De ‘met zorg gedroogde tomaten’ in de plaatselijke speciaalzaakjes verkopen. ken, afwasruimte en wasserij. Met Arjans kantoor als middelpunt. “Zo kan ik zowel de kantine, keuken, afwaskeuken als wasserij in het snotje houden. Soms is even oogcontact al voldoende om iets te sturen,” vertelt hij. Halverwege het gesprek met Arjan komt mevrouw Van den Belt binnenlopen. Of ze al tomatensoep mee kan nemen? PhilaBelt produceert tomatensoep voor de zes locaties van de tomatenkwekerij en ze vertrekt met een volle ketel soep. “Toscaanse tomatensoep is onze topper,” zegt Arjan trots, “daar zit veel verse tomatenpuree, pesto en tapenade doorheen.”

Samen met tomatenkwekerij Van den Belt kwam het idee tot stand om in het tuinbouwgebied een dagbesteding te beginnen van Philadelphia Zorg. Het idee voor PhilaBelt werd al na anderhalf jaar werkelijkheid: de schuur naast de productiehal van de kwekerij is nu omgebouwd tot volwaardige werkplek met kantine, keu-

De nieuwe dagbesteding PhilaBelt is gelegen in de Koekoekspolder en zetelt midden tussen de tuinders en megakassen. In de keuken hangen de soeplepels klaar, tomaten liggen in nette partjes op een rooster. Een medewerker zit rustig elastiekjes te knopen aan de etiketten voor de potjes gedroogde tomaten. Een pruttelende soep komt over de rand van de pan borrelen. “Heb je controle over je pannen, Jaap?” vraagt coördinerend werkbegeleider Arjan Vahl, terwijl Jaap rustig aan zijn koffie zit. “Af en toe kijk ik wel even,” antwoordt Jaap.

Reportage over een werkplek in een tomatenkwekerij werkdagbesteding Tekst Hedwig Fossen Fotograﬁe PhilaBelt

Mensen moeten het product gaan kopen vo de smaak, niet omdat gehandicapten het gemaakt hebben De medewerkers kunnen met behulp van speciale werkkaarten stap voor stap de tomaten ontvellen, pureren en er soep van maken

26 Klik 6 2022 | www.klik.org

“De supermarkt wordt hem niet voor ons, want dan moeten we opboksen tegen goedkope zongedroogde tomaten uit Spanje en Italië,” zegt Arjan.

Alle medewerkers krijgen aangeleerd om de werkkaarten van beneden naar boven te lezen. “Het werkt net als het bouwen van een huis, waarbij je beneden begint met de fundering en bovenin bij het dak eindigt. Ook voor medewerkers die niet kunnen lezen is het duidelijk wat er moet gebeuren,” legt Arjan uit. Verkoop Het uiteindelijke doel is om een product op de markt te zetten dat mensen kopen voor de smaak. “En niet omdat gehandicapten het gemaakt hebben,” stelt Arjan. Geen kunstmatige smaakstoffen of conserveermiddelen, maar puur tomaat met wat olie, peper en zout. “Er is toch niks lekkerder dan gedroogde tomaten die hier rechtstreeks uit de kas komen?” En dat blijkt: de met zorg gedroogde tomaten proeven vers, zacht en vol van smaak. Geschikt voor door de salade, maar ook ideaal als hapje bij een glaasje wijn. De uitdaging zit hem in het sluitend krijgen van het deksel. Olie lekt al snel overal doorheen, dus de potjes zitten voor de zekerheid in plastic verpakt. “Het is een machtig mooi product om mee de boer op te gaan,” vertelt Arjan. Bij de plaatselijke groenteboer zijn al met zorg gedroogde tomaten te koop. Ook in omliggende dorpen moet het product in de schappen van speciaalzaakjes komen te liggen.

Tot nu toe is de soep slechts bedoeld voor de locaties van de tomatenkwekerij, maar ook dit gaat uiteindelijk in de verkoop. Die toekomstplannen lopen nu even spaak omdat er eerst een pinapparaat moet komen, maar na de zomer hoopt hij dit te realiseren. Arjan: “Dan willen we een loket openen waar mensen rond lunchtijd Toscaanse tomatensoep, komkommersoep en misschien zelfs tosti’s kunnen bestellen. Fantastisch toch?” | Bekijk voorbeelden van de werkkaarten op Klik.org, zoek op ‘PhilaBelt’. dagbesteding

werk

27 Klik 6 2022 | www.klik.org perfect tomatenpartjes snijden. Arjan: “Dat is zo fantastisch. Vooral als je weet dat hij motorisch niet zo sterk is. Dus als het hem lukt om te snijden en de partjes netjes op een rooster te leggen, brengt dat een stuk zelfvertrouwen en eigenwaarde mee.” Steeds meer nieuwe mensen krijgen training om goede tomatenpartjes te snijden. Arjan: “Het zou mooi zijn als we zover komen dat ook in dit proces de één het de ander leert, net als bij de soepen, ovenschotels, hapjes en lunches.” Tijdens de koffiepauze zijn alle medewerkers neergestreken in de kantine om wat met elkaar te kletsen. “Het leukste aan het werk hier is dat alle collega’s elkaar accepteren,” vertelt Sacha. “Ook nieuwe stagelopers nemen we op in de groep.” Van prutsen met elastiekjes tot kleding wassen, iedereen heeft zo zijn favoriete taak. Het is de bedoeling dat een medewerker die het liefste in de keuken staat ook een dagdeel in de week in de afwas of wasserij aan de slag gaat. Arjan: “Dat is onderdeel van deze werkplek. Je kunt dan taken van elkaar overnemen als iemand op vakantie is.”

Werkkaarten

En schaalvergroting of een hoge werkdruk is nou juist níet de bedoeling.

Sacha kan het grootste deel van de werkzaamheden in de keuken zelfstandig uitvoeren

Met zelf ontworpen werkkaarten brengt Arjan structuur over op de medewerkers. Stap voor stap staat daarop uitgelegd hoe je tomaten ontvelt, pureert en er soep van maakt. Jaap: “Hij maakt al die tekeningen zelf. Met kerst kregen we een boekje met alle werkkaarten. Daar ben ik heel zuinig op. Hij ligt bij mij in de boekenkast tussen de andere kookboeken.”

“We zijn een zinvolle, maar relaxte dagbesteding. De medewerkers zijn extra trots als ze meewerken aan een product dat de markt op gaat. We hoeven niet te verkopen, maar alles wat we verkopen is mooi meegenomen.”

neerd

In deze column beschrijft een vakgenoot bijzondere ervaringen in het werken met mensen met een verstandelijke beperking

| Ernst Timmer, inmiddels

28 Klik 6 2022 | www.klik.org

H et thema Communicatie van deze Klik leent zich voor een terugblik op de ontwikkelingen in de zorg voor mensen met een beperking. Die laatste term is al veelzeggend: wij communiceren in steeds veranderende termen over de mensen voor wie wij werken. Daar kun je lacherig over doen, maar het is niet voor niets. “Daar hebben we die klootzak weer!” Zo werd ik meer dan eens verwelkomd door Henk, een helaas te vroeg overleden cliënt. Henk zat als tiener in een inrichting, even later werd dat een internaat. In die tijd was opvoeding in fatsoen een belangrijk element in de Z-verpleging (het woord begeleiding kwam langzaam in zwang). Het spreekt vanzelf dat er met Henk toen veel is gevochten en dat hij ook vaak in isolatie werd geplaatst vanwege zijn gedrag. Hij was een agressieve imbeciel Ik leerde hem kennen toen hij zelfstandig woonde en daarbij ambulante ondersteuning nodig had. Dat hij het als ‘agressieve imbeciel’ zover heeft geschopt, is te danken aan sterk verbeterde communicatie, die nu spreekt van moeilijk verstaanbaar gedrag. Wat wil Henk zeggen met zijn gedrag en hoe helpen we hem te bereiken wat hij wil? “Nou, die klootzak komt weer eens een paar deurwaarders wegjagen hier,” antwoordde ik, want als hij me zo begroette, wist ik dat er ‘iets’ was, meestal een geldprobleem. Dan lachte Henk alweer. Begeleiden is soms zo simpel, als je maar op de juiste golﬂengte communiceert. Ook qua hulpmiddelen is er veel verbeterd in de communicatie. Spastische cliënten die ineens in volzinnen kunnen spreken dankzij de spraakcomputer, fantastisch! Meisjes met het Rett-syndroom die door hulpmiddelen kunnen laten zien hoe slim ze zijn, geweldig! Er zijn ook nadelen aan de verbeterde mogelijkheden.communicatie-Organisaties

begeleider

Dit is mijn laatste column voor Klik, jonge collega’s kunnen de rubriek Persoonlijk nu beter invullen dan ik. Het delen van mijn ervaringen wordt steeds meer een terugblik, mijn klompen staan niet meer in de klei.

persoonlijk Illustratie Joep Bertrams

benutten die om controle uit te oefenen over de informatievoorziening. Ronkende missies, glossy folders en spreekverboden voor medewerkers. Media (ook Klik) moeten eerst langs de afdeling communicatie als ze iets te weten willen komen, ze mogen vaak zelf geen zorgmedewerkers benaderen. In elke tekent.paardatklompeniemandimagobeschikbaarnigverstaanbaarvoorwoording,voordatzitgedroomdedoenzorgkelijketallenkerswatheid.tussenkanaaneerststaatklokkenluidersregelingdatjevóórhetluidenbinnendeorganisatiedebelmoettrekken.Zoereenverschilontstaandroomenwerkelijk-Degedroomdezorgiscommunicatiemedewer-inalmaargroeiendeaan-presenterenalsdewer-zorg.Dewerkelijkekanlangnietaltijdvol-aanhetbeeldvandezorg.Debetrokkenmedewerkerineenspagaat:wiezegter(te)veelaandachtisregistratieenverant-endater,zekermensenmetmoeilijkgedrag,(te)wei-gekwaliﬁceerdpersoneelis,schaadthetvanzijnwerkgever.Zomoetdekleivanzijnschrapenenzeggenonsmooiewerkookeen‘boeiendeuitdagingen’Trouwens:Henkwasprimaverstaan,hoor... gepensioambulant Klompen uit de klei

Een thuis Palliatieve zorg

Hieruit is de ‘Ontregelblik’ ontstaan, een set van instrumenten die zorgaanbieders kunnen gebruiken om in de eigen organisatie te gaan ontregelen. Er hoort ook een handige routekaart bij. Zo wordt duidelijk hoe je de Ontregelblik goed kunt inzetten. Je vindt ze op de site nlkennispleingehandicaptensector. , zoek op ‘ontregelblik’.

Het moest begin deze eeuw allemaal anders: mensen met een beperking zouden meer in de maatschappij moeten staan en participeren. Ook werden er bij grote zorginstellingen allerlei vastgoedplannen ontwikkeld voor het instellingsterrein. Alleen de families en de maatschappij moesten nog worden overtuigd dat dit een gewenste ontwikkeling was. Volgens Marijke Malsch werd er daarbij te weinig geluisterd naar de woonwensen van met name mensen met een ernstige verstandelijke beperking. Haar conclusie: ‘community care’ werkt niet voor deze mensen, erken die hetovergenomendelsstellingen,wikkelingenhandicaptenzorgnaarners,woontdieervaringenzeInbeleidsfout.haarboekondersteuntdievisiemetpersoonlijkevanhaarbroerbijzorginstellingSherpaenzijnmedebewo-enmetverwijzingenonderzoekuitdege-enont-bijanderein-zoalshetinmid-door’sHeerenLooArduin.Alscuratorweigerdezezorgplanvanhaarbroer

te tekenen als de wens van hem om te wonen op het terrein er niet in opgenomen wordt. Achter haar rug om schrapte de instellingsleiding van Sherpa die wens meerdere keren. Ze stelde de inspectie ervan op de hoogte, maar zonder resultaat.De verhuizingen naar woonwijken worden doorgezet. Malsch is somber over wat dit oplevert: de meesten vereenzamen volgens haar in de wijk en komen nooit meer buiten, omdat het er te gevaarlijk is voor ze en er te weinig personeel is. Het boek bevat geen weerwoord van de beschreven instellingen, en ook ontbreken de positieve voorbeelden van participatie. Niettemin is het wel een geluid dat weinig onderkend is, de reden dat de auteur al jarenlang aandacht probeert te krijgen voor de negatieve kanten van de participatievisie. Malsch, die hoogleraar is aan de Open Universiteit en onderzoeker bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR), gaat in de Klik-podcast hierover in gesprek met onderzoekers Gustaaf Bos en Nienke Dokter, en met begeleiders Gerard Nass en Luka Doppen. Hun conclusie: de integratie van mensen met een verstandelijke beperking vraagt meer dan verhuizen, namelijk echt luisteren naar elkaar en inzet van alle betrokkenen. | AMK Hoe gehandicapten hun thuis verloren. De gevolgen van falend beleid Door Marijke Malsch. Uitgeverij Noordboek, prijs € 20,90. Beluister eind augustus via www.klik.org/podcast de discussie over integratie in de gehandicaptenzorg, reageren kan via redactie@klik.org.

Marijke Malsch beschrijft in haar boek ‘Hoe gehandicapten hun thuis verloren’ dat de eind vorige eeuw ingezette integratievisie niet altijd even goed uitpakte voor met name mensen met een ernstige verstandelijke beperking.

Vilans heeft oplossingen tegen regeldruk ontwikkeld en getest bij verschillende zorgorganisaties.

verloren

Het in 2018 ontwikkelde instrument Zelfevaluatie Palliatieve Zorg blijkt volgens Nivel ook heel goed bruikbaar in de verstandelijk gehandicaptenzorg, maar dit vraagt wel een aangepaste manier van kijken naar die zorg. Het is goed om met een multidisciplinair team te reﬂecteren op speciﬁeke werkwijzen in de palliatieve zorg. Je vindt de zelfevaluatie op tie.web.nl/zorgpraktijk/zelfevalua-palliaMinder regels

Visitaal Chat De app Pictostudio Hallo wordt vervangen door Visitaal Chat. En die app is gratis. Met Visitaal

rencommunice-en(voorChatAndroidiOs)kunjeviapicto’s en smileys, en foto’s of gifjes versturen. Meer info vind je op visitaal.nl/ chat.

29Nieuwe uitgaven en hulpmiddelen voor de verstandelijk gehandicaptenzorg verschenen Klik 6 2022 | www.klik.org

detwentsezorgcentra.nl

Kaartspel De educatiecoaches van ASVZ hebben in samenwerking met de Triple-C Werkplaats het Triple-C kaartspel ontwikkeld. Handig om te gebruiken als je met cliënten in gesprek gaat over hun behoeften. Meer info is te vinden op asvz.nl/actueel/kaartspeltriple-c Inclusief bestuur SPZStichtingging in 2016 over op een gingHiervoorbestuur.inclusiefzijsamenwerken met de LFB, de belangenvereniging van en voor mensen met een beperking. Hoe je tot zo’n bestuur komt, is beschreven in het boekje Inspiratie tot inclusief besturen. Download het via disabilitystudies.nl, zoek op ‘inclusief besturen’. Sporten vanuit huis Fonds Gehandicaptensport heeft de Uniek Sporten-app gelanceerd, met meer dan 4000 oefeningen en beweegvideo’s. De app moet eraan bijdragen dat 1,7 miljoen mensen met een beperking kunnen sporten en bewegen vanuit huis. De Uniek Sportenapp is te downloaden via unieksporten.nl/ thuis. Voor gebruik moet je een gratis Uniek Sporten-account aanmaken. Seks en intimiteit De Twentse Zorgcentra heeft een nieuw magazine uitgebracht in de serie ‘Incident? Leermoment!’ Het thema is dit keer Vriendschap, intimiteit en seksualiteit Het magazine behandelt de onderwerpen aan de hand van twee casussen. Ook bevat het veel algemene informatie over het thema, scholing en een gespreksleidraad. Te downloaden op www.detwentsezorgcentra.nl bij publicaties, onder het kopje ‘Incident? Leermoment’. Een bijzonder gezin Christel Kooyman is moeder van vier kinderen, waarvan de jongste drie het zeldzame syndroom van Cohen hebben. Ze neemt je in haar boek net als in haar gelijknamige blog ‘Onze kinderen zijn anders’ mee in haar gezinssituatie, alle hulpverlening, ontwikkelingen, afwijzingen en toezeggingen. Uitgeverij SWP Amsterdam. Prijs € 22,50. Zie ook onzekinderenzijnanders.nl Luistertips ’s Heeren Loo is met een nieuwe podcastserie begonnen: 1 op de 17: over leven met een LVB. Hiermee wil de organisatie zorgen voor meer begrip en herkenbaarheid voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Wekelijks komt er op dinsdag een nieuwe aﬂevering online, te beluisteren via onder meer Spotify.

Inclusie, Intimiteit, Sporten & Emotionele ontwikkeling

30 verschenen Klik 6 2022 | www.klik.org

Naar aanleiding van de Prokkelweek 2022 besteedde Vroeg!, een podcast van BNNVARA op NPO Radio 1, op 6 juni aandacht aan de vraag hoe mensen met een verstandelijke beperking mee kunnen doen met de samenleving. Terug te beluisteren via nporadio1.nl/podcasts. Logopedisten Marloes SchüllerKorevaar en Susanna van der Woude ontwikkelden een screeningsinstrument om voedings- en slikproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking in kaart te brengen (zie ook Klik 5). Ze vertellen daarover in aﬂevering 5 van podcast Het Slikkanaal Zorgorganisatie Prisma hield in mei het minisymposium ‘Van stenen stapelen naar nieuwe vormen van zorg en samenleven’. Daar is nu ook een podcast over gemaakt binnen de serie Transitie op een Bijzondere Buitenplaats, te vinden op onder meer EenSpotify.leven lang leren, dat geldt ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Daarom is de Academie voor zelfstandigheid opgericht. Van persoonlijke verzorging, koken of een workshop daten om misschien wel zelfstandig te kunnen wonen. NPO Radio 1-programma Spraakmakers besteedde er in vijf uitzendingen aandacht aan, van maandag 18 t/m vrijdag 22 juli. Deze zijn terug te luisteren via www. nporadio1.nl, zoek op ‘academie voor zelfstandigheid’ Ontwikkeling Zorgorganisatie Cordaan heeft twee herziene versies uitgebracht van de boekjes over emotionele ontwikkeling en gehechtheid. Ze zijn aangepast aan de huidige ontwikkelingen en inzichten, en gratis beschikbaar voor de gehandicaptenzorg. Het boekje Emotionele Ontwikkeling en de uitgave Gehechtheid, Basisveiligheid en Basisvertrouwen zijn te downloaden via captenzorg-vgz.www.cordaan.nl/verstandelijk-gehandi-

Vriendschap, intimiteit en seksualiteit

klik

Eelke Verschuur 030 2844844 E info@eelkeverschuur.nl I Dewww.eelkeverschuur.nlleukstewebwinkelvoor aangepast speelgoed, communicatieknoppen en -mappen, sensomotorisch materiaal, planborden en timers, ADL hulpmiddelen, computer- en iPad-aanpassingen, kauwsieraden, Joyk poppen en meer. en geeft de Verstandelijk actuele begeleidingscasuïstiek.

Uw organisatie of bedrijf staat een jaar lang in elke editie van Klik Psychologie 085-4879310 E info@pao.nl PAOwww.pao.nlPsychologie is gespecialiseerd in geaccrediteerd onderwijs voor zorgen onderwijsprofessionals . Klassikaal, online of blended. Onderwijskundig goede lesprogramma’s staan altijd voorop. geeft daarnaast opleidingsadvies en helpt bij ontwikkelvraagstukken.

Thema’s Het tijdschrift Klik is ook nog los na te bestellen. Prijs € 13,95 per stuk, inclusief verzendkosten en exclusief 9% BTW. wijzer Aanbieders van producten of diensten in de gehandicaptenzorgverstandelijk Adverteren in de Klikwijzer?

praktijkgerichte workshops en teamtrainingen in

voor slechts € 525,- exclusief btw. Neem contact op met Debbie van den Dool: E debbie@demani.nl T 0316 227155 Cursus adviesVakantie TFG, Tom Gravestein T 0651786223 E gravestein@hetnet.nl I www.contactcirkels.nl Behandeling, coaching met video, Scholing en methodisch werken Stichting Arie van Wijngaarden Postbus 72, 2160 AB Lisse T 0252 414 702 E info@stichtingarievanwijngaarden.org I Stichtingwww.stichtingarievanwijngaarden.orgArievanWijngaardensteltjaarlijks voor kleinschalige doelen een bedrag beschikbaar, dat naar het oordeel van het bestuur bijdraagt aan de integratie en acceptatie van mensen met een verstandelijke handicap in de samenleving. Alleen schriftelijke aanvragen worden behandeld. PAO

PAO

Gehandicaptenzorg, gebaseerd op

Klik 6 2022 | www.klik.org 31volgendeklik Verder in Klik Oorverdovend Casus van een begeleider die worstelt met klachten van collega’s en de buurt over een luidruchtige cliënt // Hond als huisdier Onderzoek naar het eﬀect van het hebben van een hond voor cliënten // en de columns van de Seksuoloog, Gedragskundige, Dokter en Persoonlijk. Klik 7 van 2022 verschijnt op 7 oktober en heeft als thema Participatie: ontmoetingen creëren colofon Vakblad voor de grote51egehandicaptenzorgverstandelijkjaargang,nummer6fotoomslagMartineSprangers, van Christiaan bij het artikel op pagina 11 Redactiewww.klik.org Tjitske PostbusGijzen24028, 3502 MA Utrecht Telefoon 06-24207476 E-mail gijzen@prelum.nl De redactie werkt onafhankelijk op basis van een redactiestatuut. Overname van artikelen, delen daaruit of illustraties uitsluitend met toestemming. Aan dit nummer werkten mee Mariët Ebbinge, Ruth Eppink, Anne-Marie Klaassen, Hester Brugman Uitgave Prelum Basis-lay out Twin media bv Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl Druk Veldhuis Media, Raalte ISSN 0166-5782 Abonnementen Voor vragen over abonnementen, bezorging of adreswijzigingen kunt u: Bellen met: 030-63 55 060 Mailen naar: klantenservice@klik.org Schrijven naar: Prelum, Klik Postbus 24028, 3502 MA Utrecht Klik Compleet € 180,65 Klik Print Only € 167,65 Klik Online Only € 150,65 Klik Privé € 101,35 Klik Privé Online € 92,15 Student Online € 45,25 Voor prijzen buiten Nederland en groepsabonnementen zie klik.org/abonneren of mail met klantenservice@klik.org, ook voor een gratis proefexemplaar. *Prijzen zijn incl. 9% BTW. Jaarabonnement geldt tot wederopzegging. Beëindigen kan schriftelijk of per mail tot drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode. Zie www.klik.org/voorwaarden Advertenties Demani Sales in Didam Debbie van den Dool Telefoon 0316-227155 E-mail info@demani.nl Kennispockets Kennispockets zijn themaboekjes, die je antwoord geven op de meest gestelde vragen over thema’s die leven in de zorg, zoals autisme, seksualiteit en communicatie. De pockets zijn zowel digitaal als in een geprinte versie verkrijgbaar. Prijs € 22, inclusief BTW en verzendkosten. Kijk op www.klik.org/kennispockets

advertentie

Mieke TrainingsbureauJanssens Concrete Coaching Graaf Hendrik III plein 68, 4819 CL Breda T 06-21215815 E miekejanssens@concretecoaching.eu I Vandaagwww.concretecoaching.euleren,morgentoepassen! Mieke Janssens is auteur

030-6933887 | info@medilex.nl | www.medilex.nl

Klik editie 6 - 2022

Articles inside

Persoonlijk

Dokter

Persoonlijk Leiderschap

Zorgtechnologie

Seksuoloog

Gedragsdeskundige

Volgende Klik | Colofon