2021/17 LImburg NAtuurlijk

VEILIG WERKEN IN DE TUIN SAFETY FIRST

LIKONA

30 jaar natuuronderzoek

Beken beheren in Limburg

Pluk je eigen appels

De boom in!

Wil je graag zelf appels, peren of ander fruit plukken in Haspengouw? Registreer je op goedgeplukt.be. De website brengt je in contact met eigenaars van hoogstamboomgaarden waar je welkom bent. Je ziet op een online kaartje welk fruit er in je buurt te plukken valt. Boomgaard gevonden? Maak een afspraak en kruip letterlijk de boom in. Fruit plukken is een leuke activiteit die je met vrienden of familie kan doen. Het levert je vers fruit op én je behoudt mee de hoogstamboomgaarden die kenmerkend zijn voor het Limburgse landschap. De hoogstambomen zijn aan het verdwijnen omdat het oogsten intensief en duur is. Goedgeplukt.be biedt daar een oplossing voor.

www.goedgeplukt.be

Beste lezer, De Limburgse Koepel voor Natuurstudie (LIKONA, red.) blaast dit jaar dertig kaarsjes uit. Dit initiatief werd in 1991 in het leven geroepen door de provincie, maar gedragen door talloze vrijwilligers. Honderden gepassioneerde burgerwetenschappers helpen al jaren om de Limburgse natuur in kaart te brengen. Het is mede op basis van hun input dat we ons provinciaal beleid vorm geven. Maar de gegevens van LIKONA vinden ook hun weg naar de lokale besturen en de Vlaamse overheid. Om nog maar te zwijgen over de boeiende publicaties die er al rond verschenen zijn en nog op de planning staan. We laten dan ook met veel plezier enkele vrijwilligers aan het woord in deze editie van LINA.

Eén van de vaststellingen van LIKONA is dat onze natuur onder druk staat, onder meer door de droogte. In dit nummer ging de redactie op pad met een medewerker van de dienst Waterbeheer, die zo’n 1.230 km aan waterlopen onderhoudt en haar aanpak bijstuurde in functie van de klimaatverandering. Dat is nodig, want ondanks de felle regen- en onweersbuien die Limburg dit jaar al te verwerken kreeg, blijven de standen van het diepe grondwater laag. Het is dus belangrijk om spaarzaam met water om te gaan, het hele jaar rond.

Ik wens je veel leesgenot,

Bert Lambrechts gedeputeerde van Milieu en Natuur

© Frederik Santermans

Voedselbank voor dieren

Kansarme baasjes kunnen gratis dierenvoeding ophalen bij de dierenvoedselbank van het sociale dienstenverleningsproject Baas&Beest. Sinds mei 2019 kunnen ze één keer per maand voor maximaal twee dieren terecht bij de voedselbedeling in de Jukstraat in Sint-Lambrechts-Herk. Het werd meteen een succes. Door de coronacrisis steeg de vraag verder, waardoor een tweede verdeelpunt in Genk werd opgestart. Er zijn zelfs plannen om nog een derde verdeelpunt op te starten in Limburg. Momenteel zijn 161 mensen ingeschreven bij de dierenvoedselbank van Baas&Beest. Ze hebben samen 234 dieren waarvan 146 honden en 79 katten. De overige dieren zijn papegaaien, parkieten, hamsters, fretten en cavias. De provincie Limburg ondersteunt de coördinatie van Baas&Beest met 12.000 euro per jaar. Ook de stad Hasselt helpt het project, door de huurkosten van het pand van Baas&Beest in Hasselt op zich te nemen.

www.beestigbezig.be

109,3 mm neerslag

LIMBURGSE SPEELPLAATSEN

Groener is gezonder

Op 29 juni 2021 viel er in 24 uur tijd 109,3 mm neerslag in Houthalen (HouthalenHelchteren). Dat is uitzonderlijk veel én een gevolg van de klimaatverandering. Naast hogere temperaturen zorgt de klimaatverandering ook voor een stijging van de zeespiegel, wijzigende weerspatronen en extremere weersomstandigheden. Dat laatste is te merken aan de intense zomeronweders die steeds vaker voorkomen in onze streek. Het aantal onweders met zware neerslag (minstens 20 mm/dag) in de zomer is bijna verdubbeld ten opzichte van de jaren ’50. Jammer genoeg zullen ze de komende jaren nog heviger worden en vaker voorkomen. Om klimaatverandering en de impact ervan zo klein mogelijk te houden, is het dus belangrijk om collectief te blijven inzetten op de vermindering van onze CO2-uitstoot.

Het nieuwe schooljaar gaat voor heel wat Limburgse leerlingen van start op een groene speelplaats. Het Provinciaal Natuurcentrum kende sinds 2018 een vergroeningssubsidie toe aan 49 scholen in Limburg. Naast financiële steun krijgen zij ook intensieve begeleiding bij de vergroeningswerken, die ze binnen de twee jaar moeten afronden. Al 15 Limburgse scholen vormden hun grijze speelplaats om tot een groene met de subsidie. Het succes van de vergroeningssubsidie bewijst dat natuurlijke speelplaatsen hot zijn. Een groene schoolomgeving biedt dan ook heel wat voordelen: het is goed voor de natuur, tempert de gevolgen van de klimaatverandering, daagt leerlingen uit en verhoogt hun welzijn. Meer weten? Op de website van het Provinciaal Natuurcentrum vind je tips en inspiratiefiches.

www.pnc.be/12elementen-groene-speelplaats

DIEPENBEEK

Ecotunnel verbindt natuurgebieden

Diepenbeek is een thuis voor heel wat wilde diersoorten, maar hun leefgebied is vaak versnipperd. Daarom bouwde het gemeentebestuur, samen met Natuurpunt Diepenbeek en Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, een bestaande tunnel onder de E313 om tot een gecombineerde ecotunnel. De partners konden hiervoor rekenen op een provinciale biodiversiteitssubsidie.

Wild verkeer

De nieuwe ecotunnel verbindt de natuurgebieden Misenbergbeek en Galgebeek en maakt wildpassage onder de E313 mogelijk. Dieren kunnen er gebruik maken van een onverharde strook, afgeschermd van het wegdek. Zo kunnen de das, andere kleine zoogdieren en verschillende amfibiesoorten hun leefgebied vergroten. Wildcamera’s monitoren de soorten die gebruik maken van deze tunnel. Als het een succes blijkt te zijn, volgen er mogelijk nog dergelijke projecten op andere locaties in de provincie.

www.rlhv.be/ecotunnel-diepenbeek

KLIMAATBOOM ZOEKT TUIN

Kortingsbonnen voor bomen

Op zoek naar een klimaatbestendige boom voor je tuin? Goed nieuws: Limburg.net en Centrum Duurzaam Groen pakken opnieuw uit met de actie ‘Klimaatboom zoekt tuin’. Tussen 1 november 2021 en 31 maart 2022 kan je 20 euro korting op een klimaatboom krijgen. Je verdient een kortingsbon door deel te nemen aan één van de infosessies ‘Limburgse Klimaattuinen’ of de specifieke infosessie ‘Klimaatboom zoekt tuin’, die vanaf september op verschillende plaatsen in Limburg plaatsvindt. Tijdens deze gratis infosessie leer je welke klimaatbomen geschikt zijn voor jouw tuin en hoe je ze moet vervoeren, planten en verzorgen. Ook na het volgen van een Amberworkshop in de Ambertuin in Kiewit ontvang je een kortingsbon. Daarmee krijg je 20 euro korting op de aankoop van een klimaatboom bij een deelnemende handelaar. Tijdens de campagne van vorig jaar werden 171 bonnen ingewisseld. Dat is goed nieuws, want die klimaatbomen wapenen ons tegen de klimaatverandering.

www.centrumduurzaamgroen.be/klimaatboomzoekttuin

DAG VAN DE TRAGE WEG

Op 16 en 17 oktober 2021 staan de schijnwerpers gericht op wandel- en fietswegen tijdens de Dag van de Trage Weg. Het hele weekend vinden er activiteiten plaats in het hele land, ook in Limburg.

www.dagvandetrageweg.be

FIETS- EN WANDELBROCHURE DE MERODE

De orde van de norbertijnen bestaat 900 jaar en viert dat met een nieuwe wandelen fietsbrochure voor landschapspark De Merode. Je vindt de gratis brochure in de toeristische infokantoren van de negen Merode-gemeenten, in de abdijen van Averbode en Tongerlo en op de website.

www.norbertijnenindemerode.be

FIETS- EN FAUNAPASSAGE DILSEN-STOKKEM

Sinds kort kunnen fietsers op de fietssnelweg As-Maaseik de Europalaan in Dilsen-Stokkem met een gerust hart kruisen: ze maken gebruik van een veilige fietsverbinding onder de autobrug. Ook dieren zoals everzwijnen, reeën en de gladde slang profiteren van de veilige kruising.

GRATIS LESMATERIAAL

Welke voordelen bieden de ecosystemen in de natuur? Wat levert het werk van de boer op? Leerkrachten vinden de antwoorden in Grasduinen, een educatief pakket om het gebied Duinengordel in het Nationaal Park Hoge Kempen te ontdekken. Download het gratis op de website.

www.grasduinen.be

Voortbeek in Lummen

WATERBEHEER IN LIMBURG

BEKEN beheren

Er stromen heel wat beken door Limburg. Samen hebben ze een immense impact op de afvoer van regenwater, de grondwaterstanden en de natuur. De provincie onderhoudt een groot deel van deze waterlopen. Die laat ze steeds vaker begroeien.

Momenteel zijn we bezig met onze zomerruimingen”, vertelt Werner Putzeys van de afdeling Waterbeheer van de provincie Limburg. Hij ziet toe op de onderhoudswerken aan de Voortbeek op de grens tussen Hasselt en Lummen. “Vroeger haalden we standaard al het bodemkruid weg uit de beken, vanuit de gedachte dat een beek vooral veel water moet transporteren. Tegenwoordig laten we het bodemkruid zoveel mogelijk staan om water op te houden. We maaien enkel nog als het noodzakelijk is om opstopping te voorkomen. Ook tijdens de grotere ruimingen in het najaar laten we tegenwoordig meer groen ongemoeid. We maaien wel het talud (de schuine kant, red.) van de beek, maar minder intensief dan vroeger. Van bomen en struiken op niet-hinderlijke plaatsen blijven we af. Evenwicht tussen water vasthouden en water doorlaten door minder intensief maaibeheer: dat is het nieuwe credo van onze afdeling Waterbeheer. Dankzij deze aanpak sijpelt er meer water in de bodem, waardoor de grondwaterstanden stijgen.”

Laat maar groeien

Toch blijft ruimen en maaien op sommige plekken nodig. Werner: “Hoe meer bodemkruid, hoe sneller een beek uit haar oevers treedt. We ruimen dus nog altijd op plaatsen waar er risico is op wateroverlast. Meestal doen we dat een paar honderd meter stroomafwaarts van de bebouwing, zodat het water vlot uit de bebouwde

kom wegstroomt. In bos- en natuurgebieden grijpen we quasi niet in, zodat de beek daar natuurlijk kan overstromen. Zeker in gebieden die beheerd worden door natuurorganisaties of het Agentschap voor Natuur en Bos passen we nulruiming toe. Veengebieden zoals in Koersel? Ook daar ruimen we niet. Deze drassige gronden moeten absoluut nat blijven. Als veengebied uitdroogt, komen er immense hoeveelheden CO₂ vrij die opgeslagen zitten in de grond.”

Alles of niets? Er is ook een tussenweg, zegt Werner. “Je kan ingrijpen zonder dat je alle kruid ruimt. Wanneer er huizen vlakbij een beek in een natuurgebied liggen, kiezen we er bijvoorbeeld voor om partieel te ruimen. Dan laten we om de honderd meter een aantal meter bodemkruid staan. In natuurgebieden, zoals de Vallei van de Zwarte Beek in Beringen, ruimen we plaatselijk in blokken. Dan halen we bijvoorbeeld over een afstand van 10 meter enkel bodemkruid weg aan de linkeroever, daarna 10 meter aan de twee oevers en vervolgens 10 meter aan de rechteroever. Zo blijft er altijd een deel bodemkruid staan, waarin het beekleven zich kan vestigen.”

Geen onkruid

Nu en dan hebben mensen vragen bij de provinciale aanpak. Werner: “Bij hevige regen loopt soms een wandelpad, weide of een stukje tuin onder water. Dan ontvangen we meldingen van buurtbewoners of passanten. In de zomer krijgen we af en toe telefoon

MET DE APP

Ook de provinciale afdeling Waterbeheer is mee met de digitalisering. Werner: “We maken sinds vorig jaar gebruik van DIPLA, een programma en smartphone applicatie waarmee we maatwerk kunnen bieden per beek. Hoe? Jaren geleden hebben we alle beken in ons beheer in kaart gebracht, en die kaart ingedeeld in vakken. Elk vak heeft een code, die overeenkomt met het soort beheer dat daar wenselijk is. Handig voor onze medewerkers, maar ook voor de aannemers die onze afdeling inschakelt. Zij gebruiken de app ook en zien erop waar ze moeten zijn voor welk type ruiming. Klaar? Dan kan de aannemer dat via de app aan ons doorgeven. Vervolgens gaat één van de toezichters op het terrein de status van de werken bevestigen in DIPLA. Op deze manier hebben we altijd een handig overzicht op zak.”

van mensen die zich afvragen waarom we het ‘onkruid’ aan de beek niet maaien. Maar we laten dat staan omdat het praktisch nut heeft. Eind september start de provincie opnieuw met de maaiwerken. Die duren tot in december. Dat proberen we uit te leggen. Helaas zijn er ook mensen die het recht in eigen handen nemen en pesticiden gebruiken op een beektalud. Spijtig, het is heel nadelig voor de natuur en de stabiliteit van het talud. Meer nog: het is strafbaar. Soms sluikstorten buurtbewoners hun grasafval aan een beek. Ook geen goed idee: gemaaid gras verstikt alles wat er onder groeit, behalve distels en netels.”

1.230 km beken

De provincie beheert 1.625 km aan waterlopen. Zo’n 1.230 km daarvan onderhoudt ze ook zelf. Geen Maas, kanalen en grote waterlopen, maar onbevaarbare waterlopen van tweede categorie. Werner: “Grote waterlopen met een stroomgebied groter dan 5.000 hectare worden beheerd door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM, red.). Denk aan het stroomafwaartse deel van de Demer, de Dommel en de Herk. Alles kleiner dan dat neemt de

provincie voor haar rekening.”

De provincie doet er meer dan enkel het groen onderhouden, vertelt Werner. “We grijpen in bij calamiteiten zoals mazoutvervuiling en voeren kleine en grote herstellingswerken uit. Zo leggen we regelmatig meanders aan of laten we een aannemer stukken oever met een kraan verplaatsen van de ene kant naar de andere. Zo krijg je al snel een grotere biodiversiteit. Al doet de natuur ook een deel van het werk zelf. In boomrijke gebieden vallen er takken in de waterloop, die het water ophouden en het stroompatroon wijzigen. Hierdoor gaat de beek vanzelf kronkelen.”

Overstromingsgevaar

De afdeling Waterbeheer monitort ook of er geen wateroverlast is. Werner: “Via sensoren meten we constant de waterstanden in onze waterlopen en in de wachtbekkens. De provinciale toezichters hebben een permanentieregeling waardoor altijd iemand ter plaatse kan gaan, ook ’s nachts en in het weekend. Dat was ook het geval in juli dit jaar, toen Limburg werden getroffen door bijzondere wateroverlast. We bedienden toen de provinciale overstromingszones om de overlast zoveel mogelijk te beperken. In totaal beheren we 15 grote gecontroleerde overstromingszones die zo’n 640.000 m3 water kunnen bufferen. Deze zones liggen vooral in het overstromingsgevoelige zuiden van Limburg.

Voorkomen blijft natuurlijk beter dan genezen. Net daarom is het zo belangrijk dat we het groen in de beken niet te veel maaien. De natuur is de beste buffer.”

“We laten bodemkruid staan: het gaat overstromingen tegen en brengt leven in de beken.”

Werner Putzeys Afdeling Waterbeheer

Vogels in Limburg

*sommige soorten vallen onder verschillende categorieën

vragen bij asbest

ZEKER?

Sommige asbesttoepassingen zijn makkelijk herkenbaar, zoals de typische asbestgolfplaten. Bij andere is het moeilijk te zien. Twijfel je? Op de website van de OVAM vind je heel wat tips om asbest te herkennen.

Surf naar www.ovam.be/asbest.

Meer weten?

Binnenkort komt het boek Vogels in Limburg van LIKONA uit. Bestel je exemplaar nu al op www.provinciaalnatuurcentrum.be/vogelsinlimburg

ONGEBONDEN?

VERPLICHT?

Bij (hecht)gebonden asbest zijn de schadelijke vezels ingebed in cement, kunststof of lijm. Zolang dat materiaal in goede staat is, komen er nauwelijks vezels vrij. Ongebonden asbest is gevaarlijker. Je vindt het als isolatiemateriaal rond leidingen en verwarmingselementen. 1 2 3

Enkel bij een renovatie ben je verplicht om alle bereikbare asbest te verwijderen. In andere gevallen is het wel nog altijd aangeraden om asbesthoudende materialen weg te halen. De kans dat schadelijke vezels vrijkomen stijgt alleen maar mettertijd.

STREEKDIEREN

1 WATERSNIP

• Volledige Vlaamse populatie huist in Limburg

• Leeft vooral in vallei van de Zwarte Beek

2 FLUITER

• 87% van de Vlaamse populatie leeft in Limburg

• leeft in de oude Limburgse bossen

3 GEKRAAGDE ROODSTAART

• 83% van de Vlaamse populatie leeft in Limburg

• leeft in structuurrijke bossen, parken en tuinen

Wat is het nut van een groendak?

Je hebt verschillende types groendaken. Het meest voorkomende is het extensieve groendak, dat bestaat uit verschillende soorten vetplanten. Je kan zo’n groendak op zowat elke platte dakconstructie aanleggen. Daarnaast zijn er ook intensieve groendaken, waarbij de bodemlaag of het substraat een stuk dikker is. Het kan tot 20 centimeter dik zijn, waardoor er struiken, bomen en zelfs groenten op groeien.

VERSTE VLIEGERS

Boerenzwaluw tot 8.936 km (Zuid-Afrika)

SNELSTE VLIEGER

Kleine Karekiet

373 km/dag

(van Bokrijk naar Frankrijk)

OUDSTE VOGEL Blauwe Reiger

33 jaar oud

ZELF DOEN?

Ongebonden asbest laat je door een erkend aannemer verwijderen. Enkel gebonden asbest in goede staat haal je zelf weg. Ga nooit boren, breken, schuren of slijpen: zo komen schadelijke vezels vrij. Draag beschermende kledij en bevochtig het materiaal.

HULP NODIG?

Dubolimburg begeleidt je bij het vervangen van asbesthoudende dakof gevelbekleding en leidingisolatie. Asbest verwijderen is ook goedkoper via Dubolimburg, omdat je recht hebt op subsidies van de OVAM. Surf naar www.dubolimburg.be/ asbest.

Een groendak geeft je een mooi uitzicht, maar dat is niet het enige voordeel. Door meer groen aan te leggen, zuiver je de luchtkwaliteit en creëer je extra leefomgeving voor nuttige dieren zoals vlinders, bijen en vogels. Je groendak buffert ook water, wat de riolering ontlast bij zware regenval. Bij warm weer zorgt een groendak dan weer voor verkoeling in en rond je woning door water te verdampen. Ten slotte beschermt een groendak ook je dakdichting, waardoor je die minder snel moet vervangen. Dat je dak vergroenen veel voordelen oplevert, blijkt ook uit verschillende onderzoeksprojecten waar de provincie Limburg bij betrokken is. Denk maar aan EcoCities en Green Roofs Up!, waar ook Hogeschool PXL, UHasselt, Dubolimburg, Centrum Duurzaam Groen en de Confederatie Bouw Limburg aan meewerken. In het voorjaar van 2022 start de provincie daarom een infocampagne om Limburgers van het nut van een groendak te overtuigen.

Voor alle types groendaken geldt dat je dakconstructie voldoende sterk moet zijn. Ook belangrijk: een goede dakdichting. Want eenmaal het groendak op je dak ligt, is het moeilijk om de oorzaak van een eventueel lek op te sporen. Je kan elk type groendak zelf aanleggen of een aannemer inschakelen.”

Carmen Van Mechelen Lector Groenmanagement Hogeschool PXL / PXL Bio-Research

© Marcel Moesen

NATUURONDERZOEK Onmisbare schakel in

SamVrijwilligers

Bielen en André Van de Sande

Coördinator Luc Crevecoeur

30 JAAR LIKONA

De Limburgse Koepel voor Natuurstudie (LIKONA) blaast dertig kaarsjes uit. Al drie decennia werkt iedereen die in Limburg met natuuronderzoek bezig is er samen onder één dak. De provincie zorgde voor de opstart en ondersteunt de koepel. “Een succesformule, die in andere provincies navolging kent”, vertelt coördinator Luc Crevecoeur.

Wat is de bestaansreden van LIKONA?

500 VRIJWILLIGERS, MILJOENEN GEGEVENS

Anno 2021 telt LIKONA elf werkgroepen waarin in totaal 500 vrijwilligers actief zijn. De afgelopen dertig jaar verzamelden zij miljoenen gegevens. Ook het aantal gevonden soorten is indrukwekkend. In de paddenstoelengids stonden 1.760 zwammen beschreven. Tien jaar later staat de teller zelfs al op meer dan 3.000. Op de soortenlijst vinden we ook nog 2.660 verschillende kevers. En daar komen er jaarlijks nog minstens twintig bij. De bomenwerkgroep bracht al meer dan 5.000 bijzondere Limburgse bomen in kaart. In het boek Vogels in Limburg tellen we 377 vogelsoorten, de exoten niet meegerekend. Het zijn maar enkele cijfers die een impressie geven van het harde werk van LIKONA.

www.likona.be

Luc Crevecoeur: “Wij willen in de eerste plaats de biodiversiteit in Limburg in kaart brengen. Onze vrijwilligers verzamelden al miljoenen gegevens, die hun weg vinden naar publicaties zoals de Paddenstoelenatlas, de Broedvogelatlas of de Atlas natuursteen in Limburgse gebouwen. Dit najaar verschijnt Vogels in Limburg: Historiek, verspreiding, trends, verplaatsingen, een standaardwerk waarin we alle gegevens over vogels in Limburg sinds de negentiende eeuw bundelen. Er is ook een boek rond merkwaardige bomen in de maak en binnen een tweetal jaar brengen we een werk rond ongewervelden uit. Met die publicaties willen we de stelling dat de natuur achteruitgaat in de diepte onderzoeken en staven met cijfers. Tegelijkertijd kijken we ook naar wat we kunnen doen om het tij te keren. Voor dergelijke analyses werken we samen met UHasselt. De LIKONA-vrijwilligers doen dingen die niemand anders doet. Zo determineerde onze vissenwerkgroep al op 550 punten de vissen in de Limburgse beken. Dat is echt ongezien. Onze vrijwilligers vormen een onmisbare antenne op het terrein.”

Worden jullie data ook gebruikt om beleid te voeren?

Luc: “Meten is weten. LIKONA maakt altijd de brug tussen onderzoek en bescherming. We kijken hoe we onze bevindingen kunnen vertalen naar

een passend beheer en naar beleid op gemeentelijk, provinciaal en Vlaams niveau. Wij sloten al overeenkomsten met landbouwers voor de Vlaamse overheid dat deed, en dat doen we nog steeds. Als we een zeldzame soort ontdekken, kunnen we heel kort op de bal spelen en meteen afspraken maken met de landbouwer, die van subsidies geniet als hij de nodige inspanningen doet om de soort te beschermen.”

Hebben jullie zo al soorten kunnen redden?

Luc: “Een tiental jaar geleden verscheen er een persbericht dat de hamster was uitgestorven in Vlaanderen, maar wij bleven volhouden dat er nog burchten in Widooie waren. Uiteindelijk kwam er, mede dankzij de inspanningen van LIKONA, een Vlaams hamsterbeschermingsplan. Soms moet je gewoon koppig zijn (lacht).”

Hoe is de sfeer binnen LIKONA?

Luc: “Onze vrijwilligers werken aan gezamenlijke doelen, waardoor er vanzelf een groepsgevoel ontstaat. Je moet geen diepgaande natuurkennis hebben om je bij één van de werkgroepen aan te sluiten. We organiseren vormingen en de meer ervaren leden nemen de jongeren op sleeptouw. Als de goesting er is, komt de rest vanzelf.”

Meer weten over de publicaties van LIKONA? Surf naar www.likona.be/publicaties

Hoe lang ben je al actief in natuuronderzoek?

André Van de Sande: “Ik ben al zestig jaar met natuuronderzoek bezig. In 1980 volgde ik een opleiding tot natuurgids. Later sloot ik me aan bij het bestuur van de natuurgidsen. Op zaterdag organiseerden we cursussen, op zondag trokken we met een groepje de natuur in. Dat begon met een uitstapje naar de Ardennen, waar we van ’s ochtends tot ’s avonds soorten determineerden. Gewapend met brood, kaas en een fles wijn kwamen we de dag door. Die daguitstappen werden op de duur weekendjes, weekjes en later zelfs maanden. Van de Eifel ging het naar de Alpen, de Pyreneeën, de Griekse eilanden, Gambia, Zuid-Afrika, Ecuador en de Galapagoseilanden.”

Hoe kwam je bij LIKONA terecht?

André: “Op 30 december 1981 kreeg ik een brief van E.H. Pater Landewald met de vraag om een paddenstoelenvereniging te stichten. Op zijn uitdrukkelijke vraag zou deze Mycolim

“Met een condoom”

André Van de Sande (86) is de nestor van LIKONA. Deze duizendpoot spendeerde ontelbare uren aan natuuronderzoek. Zijn passie voor de natuur bracht hem tot in Afrika en Zuid-Amerika.

heten. En als er ooit een mossenwerkgroep zou komen, zou die Bryolim moeten heten. We begonnen met drie paddenstoelenliefhebbers. Gewapend met een boek waarin zo’n 300 paddenstoelen stonden beschreven, kamden we heel Limburg uit. We maakten in het begin veel fouten, maar zo leerden we ook snel bij. Toen LIKONA boven de doopvont werd gehouden, sloten we ons onmiddellijk aan. LIKONA was een geweldige hulp en bood ons een lokaal, materiaal en heel wat mogelijkheden.”

Wat doe je juist als vrijwilliger?

André: “Dat gaat heel breed: soorten determineren, foto’s trekken, video’s en geluidsopnames maken… Nadat ik intensief meewerkte aan de paddenstoelenatlas, werd ik ook actief bij de vleermuizen-, planten- en vogelwerkgroepen. Voor Vogels in Limburg bracht ik veel tijd door in het archief van het Koninklijk Museum van Natuurwetenschappen in Brussel. Maar ik zat voor die gids vooral veel aan mijn computer: ik heb in totaal 35.000

foto’s bewerkt. Ik maakte ook de film rond 10 jaar LIKONA, waarvoor we talloze uren hebben gefilmd. Monteren deden we in de studio’s van de VRT.”

Wat zijn je leukste herinneringen aan de voorbije dertig jaar?

André: “Ik weet nog goed dat we de zang van de laatste Limburgse ortolaan hadden vastgelegd, en die opname doorstuurden naar de Oostenrijkse Nobelprijswinner Konrad Zacharias Lorenz. Hij had dat dialect nog nooit gehoord! Net als mensen, fluiten vogels in lokale dialecten. Waar ik ook heel veel plezier aan heb gehad, is de geluidsopname van de knoflookpad. Die zingt enkel onder water. Niemand had dat geluid op tape. Dus maakte ik, met behulp van een condoom, een waterdichte microfoon en stapte de vijver in. Je maakt wat mee bij LIKONA (lacht).

Hoe ben je als tiener bij LIKONA terecht gekomen?

Sam Bielen: “Als kind wilde ik al bioloog worden. Als 8-jarige deed ik mijn eerste ervaringen met natuurstudie op bij de Jeugdbond voor Natuur en Milieu. Niet veel later kwam ik bij LIKONA terecht. Als piepjonge kerel werd ik er tussen allemaal wijze mannen gedropt! Ik heb sindsdien al enorm veel bijgeleerd. Hoe langer je bezig bent, hoe meer je ziet. Je leert verbanden doorgronden. Toch blijft het telkens een verrassing, omdat je nooit op voorhand weet wat er op je pad komt. En daarvoor moet je het trouwens niet altijd ver zoeken. Zo zag ik onlangs een slangenarend over mijn tuin vliegen.”

Wat doe je voor LIKONA?

Sam: “Ik ben gestart bij de vogelwerkgroep, maar intussen zit ik ook in de plantenwerkgroep en de werkgroep ongewervelden. Veldwerk en soorten determineren: dat is mijn grootste passie. Bij de vogelwerkgroep doe ik vooral watervogeltellingen. Deze zomer mocht ik voor het eerst een

“Als de loterij winnen”

Toen Sam Bielen (23) in 2015 aan de slag ging bij LIKONA, was hij er de jongste vrijwilliger. Ondertussen is hij bioloog en vrijwilliger bij meerdere werkgroepen. De junior van de organisatie heeft zelfs al enkele bijzondere ontdekkingen op zijn palmares staan.

plantenwandeling gidsen, wat heel leuk was. Voor de werkgroep ongewervelden determineer ik loopkevers. Mijn teller staat momenteel al op 4.500 gedetermineerde kevers.”

Heb je al speciale soorten waargenomen?

Sam: “Vorig jaar was ik voor mijn thesis loopkevers aan het zoeken op de Teut in Zonhoven en op de Tenhaagdoornheide in Houthalen-Helchteren, toen ik Amazonemieren vond. Een bijzondere ontdekking, want we dachten dat deze soort, ondanks intens onderzoek op heideterreinen, niet meer voorkwam in Midden-Limburg. De laatste waarnemingen dateerden van 1961, op de terreinen waar later de Ford-fabrieken werden gebouwd. Die mieren zien, voelde als de loterij winnen! Verder vond ik een loopkever (Amara fulvipes, red.) die sinds 1951 niet meer in België gezien was. Ik ben nu afgestudeerd als bioloog en hoop snel een job te vinden met veel veldwerk.”

OOK JARIG

LIKONA is niet de enige natuurorganisatie in Limburg die in 2021 een jubileum viert. Natuurpunt blaast dit jaar twintig kaarsjes uit en Limburgs Landschap zet zich nu al vijftig jaar in voor onze natuur. De drie jarige natuurorganisaties werden dit voorjaar in de kijker gezet met een reeks reportages in het TV Limburgprogramma ‘Buitengewoon Limburg’. De afleveringen op televisie gemist? Geen probleem: je kan ze nog online herbekijken op de website van het Provinciaal Natuurcentrum. Je vindt er meteen ook alle informatie om zelf vrijwilliger te worden bij een natuurorganisatie.

www.provinciaalnatuurcentrum.be/ buitengewoonlimburg

VEILIG WERKEN IN DE TUIN

SAFETY

Wie een tuin heeft, heeft misschien wel een heggenschaar, bosmaaier of kettingzaag in de schuur hangen. Handige machines, maar ze kunnen ook gevaarlijk zijn. Hoe veilig werk jij met jouw tuingereedschap? Ontdek het dit najaar tijdens de opleidingen van Centrum Duurzaam Groen. Lesgever Christof Haesen geeft alvast enkele essentiële tips.

Zonder gezichts- of gehoorbescherming met een kettingzaag op een wankele ladder klimmen om een tak af te zagen. Het klinkt gevaarlijk, en dat is het ook. Toch gebeuren zo’n dingen, zegt Christof Haesen. Hij geeft dit najaar enkele open opleidingen voor Centrum Duurzaam Groen over veilig werken met tuingereedschap. “Er gebeuren gelukkig relatief weinig ongevallen bij tuinwerken. Maar als er iets gebeurt, is het wel meteen heel erg. Voorzichtigheid is dus zeker op zijn plaats. Niet alleen met kettingzagen, maar ook met bosmaaiers en heggenscharen.”

Ga niet voor goedkoop

Het begint al bij de aankoop. Christof: “Kies zeker niet de goedkoopste toestellen. Er hapert sneller iets aan en je vindt bijna geen vervangonderdelen. Goedkope merken zijn ook vaak minder veilig. Verder is het belangrijk om te weten waarvoor je gereedschap dient en het ook enkel daarvoor te gebruiken. Zo kan je bijvoorbeeld hoog gras niet met een grasmachine maaien.”

De volgende stap: onderhoud. “Je hebt niets aan kwaliteitsgereedschap als je het verwaarloost. Het onderhoud

NAAM CHRISTOF HAESEN PROFIEL

• Kenner van tuinmachines

• Lesgever Centrum Duurzaam Groen

van tuingereedschap- en machines is beperkt, maar wel heel belangrijk. Als je een natte haag hebt geschoren en je doet een beschermkap over je vuile zaagblad, dan krijg je roest. Met een goedkope compressor blaas je je zaagblad droog. Je kan er ook de luchtfilter mee kuisen, want die mag niet dichtzitten. Net zoals een mens functioneert zo’n filter niet zonder zuurstof.”

Strak in het pak Christof raadt ook aan om je normale outfit in te ruilen voor veiligheidskleding. “Dat is een investering, maar goede beschermkleding gaat lang mee en verkleint het risico op ongevallen aanzienlijk. Draag altijd een veiligheidsbril of scherm. Van zodra gereedschap gemotoriseerd is, raad ik oorbescherming aan. Draag stevige werkschoenen en een tuinbroek. Werk je met een kettingzaag? Draag dan een broek en schoeisel met zaagbescherming. Kies een schoen die perfect past, anders sta je onstabiel. Stop je zaagbroek niet in je schoenen of laarzen, want in het

Tips van Christof

• Draag gehoor- en gezichtsbescherming en veiligheidskledij

• Gebruik een toestel enkel waarvoor het bedoeld is

• Gebruik de juiste brandstof

• Gebruik de choke enkel als je de eerste keer opstart en laat je toestel even warmdraaien voor je begint te werken

• Beweegt de machine ook als je geen gas geeft? Laat het toestel afstellen door een professional

• Hou je toestel proper en berg het goed op

• Hou steeds een EHBO-setje bij de hand

bovenste gedeelte van het schoeisel zit geen zaagbeveiliging. Zo’n broeken mag je trouwens niet op hoge temperaturen wassen, niet centrifugeren en ze mogen zeker niet in de droogkast.”

Bijtanken

Ook belangrijk: het bijvullen van de brandstof. Christof: “Gebruik de juiste brandstof en meng zeker niet zelf.

Tegenwoordig hebben veel merken machinebrandstof op plantaardige basis, die beter is voor het milieu én voor je toestel. Andere machinebrandstof mag je maximaal drie maanden in je gereedschap laten zitten. Tegenwoordig zijn elektrische tuinmachines, waaronder kettingzagen, aan een opmars bezig. Die hoef je niet bij te tanken. Maar ook daar moet je mee opletten. Werk je met een kabel, zorg dan dat je er niet in snijdt. Modellen met een accu of batterypack zijn draadloos en daardoor veiliger.”

Bekijk het cursusaanbod op www.centrumduurzaamgroen.be/open-opleidingen

Enkele machines onder de loep

Heggenschaar

• Kies de juiste schaar: je hebt modellen voor het ruwere werk en modellen voor precisiesnoeiwerk

• Vermijd ladders

• Hoge haag? Koop een heggenschaar op steel

• Bij iets duurdere toestellen kan je het handvat draaien: handig!

• Geef enkel gas bij het snijden, niet bij de teruggaande beweging

• Met een busje supercleaner spuit je het zaagblad schoon en ontsmet en olie je de messen

Kettingzaag

• Hou altijd je kettingzaag met twee handen vast

• Laat de kettingrem altijd opstaan, tenzij je aan het zagen bent

• Om te starten: ga op één knie zitten, klem het toestel tussen je knieën, zet de kettingrem op, zet de choke aan en start het toestel

• Hangt de ketting te los? Aanspannen!

• Zorg dat er zich niemand in het verlengde van het zaagblad bevindt, ook jij zelf niet

• Zorg dat je voldoende ruimte hebt tijdens het werken ook bij het zagen van hout

• Ga nooit met een kettingzaag op een ladder staan, gebruik dan een kettingzaag op steel

Bosmaaier

• Gebruik de juiste beschermkap

• Trek het harnas strak genoeg aan

• Zorg dat je mooi rechtop staat

• Leg bij het starten het toestel op de grond, zet een knie op de grond en blokkeer het toestel goed terwijl je start

• Maak geen te wijde bewegingen, maai tot maximaal 1,5 meter breed

• Zet telkens kleine stapjes, anders sla je stukken over

• Geef enkel gas op het moment dat je maait, laat los bij de teruggaande beweging

Expo: Wolven in Limburg

3 SEPTEMBER T.E.M. 31 OKTOBER 2021

De reizende tentoonstelling ‘Wolven in Limburg’ houdt halt in Zutendaal. De pop-up expo maakt komaf met vooroordelen en onwetendheid over wolven in onze streek. Je leert onder andere hoe je de dieren herkent, waarom ze belangrijk zijn voor de natuur en hoe ze beschermd worden. Kortom, deze tentoonstelling geeft je een blik op de wereld van de wolf in Limburg.

Entomopolis, Bezoekerscentrum Lieteberg, Zutendaal Info en inschrijven: www.lieteberg.be

Otter Expo

28 SEPTEMBER TOT 10 OKTOBER 2021

Ook aan de otter is een reizende tentoonstelling gewijd. Die kan je gratis bezoeken in de Sint-Lambertuskerk in Kinrooi. Je ontdekt er hoe de otter onder water ademt, hoe hij eet en nog veel meer. Deze soort liet zich dertig jaar lang niet zien in België, maar duikt de laatste jaren op verschillende plaatsen op.

Van 10 tot 17 u.

Sint-Lambertuskerk, Vroenhof, Kinrooi www.wwf.be/evenementen/otterexpo

Alle activiteiten zijn onder voorbehoud van eventuele coronamaatregelen. Hou zeker de website van de organisator in de gaten.

Herfst 2021

Buiten word je beter

ZONDAG 14 NOVEMBER 2021

Wil je weten waarom wandelen in de natuur een positief effect heeft op je gezondheid? Tijdens deze excursie legt een MaasVerkenner het uit. De natuur kan je bloeddruk verlagen, stress verminderen, je immuunsysteem versterken en je gewoonweg een goed gevoel geven. Schrijf je in en ervaar het zelf al wandelend. Deelnemen kost 2 euro per persoon of 5 euro per gezin.

Van 14 tot 17 u.

Maascentrum De Wissen, Stokkem

Info en inschrijven: www.rivierparkmaasvallei.eu

Contactdag Educatie

DINSDAG 23 NOVEMBER 2021

Leerkrachten die met hun leerlingen naar buiten willen trekken om in de natuur te leren, kunnen inspiratie opdoen tijdens de Contactdag Educatie op dinsdag 23 november in Genk. Je neemt er deel aan inspirerende workshops en lezingen. Onder andere professor Ferre Laevers komt spreken over de rol van de natuur in een krachtige leeromgeving.

Van 12 tot 17 u.

Thor Central in Genk

Info en inschrijven: www.pnc.be/contactdag-educatie

SEPTEMBER EXPO

NOVEMBER WANDELEN

SEPTEMBER EXPO

Workshop vallende bladeren

ZATERDAG 16 OKTOBER 2021

Ligt jouw tuin in de herfst ook begraven onder een dik pak afgevallen bladeren? Tijdens deze Amberworkshop ontdek je wat je er allemaal mee kan doen. Je kan afgevallen bladeren op verschillende manieren verzamelen en verwerken, zodat jouw tuin er baat bij heeft. Je leert ook meer over verschillende soorten bladeren en hun rol.

Van 9 tot 12 u.

Zaal De Kruin, domein Kiewit, Hasselt

Info: www.centrumduurzaamgroen.be/vormingamber

tot uw dienst

provincie Limburg

Milieu en Klimaat

Universiteitslaan 1 3500 Hasselt

milieuenklimaat@limburg.be www.limburg.be/milieuenklimaat 011 23 83 38

Regionale Landschappen

Haspengouw en Voeren Daaleindestraat 2

Kortessem

Provinciaal Natuurcentrum

Craenevenne 86 3600 Genk

pnc@limburg.be www.pnc.be 011 26 54 50

Kempen en Maasland Winterslagstraat 87

Volg ons Volg ons ook op onze Facebook-pagina’s en Twitter @klimaatlimburg.

lees meer

Nieuwsbrieven

Voor de nieuwsbrieven van het Provinciaal Natuurcentrum en de Regionale Landschappen kun je inschrijven via de respectievelijke websites. Nog geen abonnee?

Lees LINA online via www.limburg.be/limburgnatuurlijk. LINA wordt enkel verstuurd naar abonnees. Wil je LINA gratis thuis ontvangen, schrijf je dan in via lina@limburg.be of bel naar 011 23 83 38

Workshop vaste planten

ZATERDAG 11 DECEMBER 2021

Deze Amberworkshop bespreekt vaste planten in detail. Deze planten vragen weinig werk, vormen een groen tapijt en houden onkruid tegen. Maar ze moeten wel in de juiste omstandigheden kunnen groeien. De keuze aan vaste planten en bodembedekkers is groot. Tijdens deze theoretische workshop leer je welke soorten zich waar thuis voelen.

Van 14 tot 17 u.

Zaal De Kruin, Domein Kiewit, Hasselt

Info en inschrijven:

www.centrumduurzaamgroen.be/vormingamber

LINA is een uitgave van de deputatie van de Limburgse provincieraad: Jos Lantmeeters, gouverneur, Inge Moors, Igor Philtjens, Tom Vandeput, Bert Lambrechts, gedeputeerden en Wim Schoepen, provinciegriffier

REDACTIERAAD EN HOOFDREDACTIE Patrick Boucneau, Jan Mampaey, Sonja Schreurs, Ilse Van Aelst, Geertje Ramaekers, Liesbeth Van Gysegem FOTOGRAFIE Renaat Nijs, Mine Dalemans MET DANK AAN Leen Raats, Luc Crevecoeur, Babette Paredis, Nadine Moens, Greet Gommers, Jan Stevens en Heleentje Debrauwer. EINDREDACTIE EN VORMGEVING Stapel Magazinemakers, www.stapel.be DRUKWERK Bredero Graphics VERANTWOORDELIJK UITGEVER Patrick Boucneau, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt OPLAGE 9 000 exemplaren WETTELIJK DEPOTNUMMER D/2017/5.857/026 CONTACTADRES Milieu en Natuur, Directie Omgeving, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt, 011 23 83 38, mina@limburg.be, www.limburg.be