Intermenselijk contact als basis voor empathie

Hoewel de neurowetenschappers er nog niet volledig uit zijn, blijkt er toch een heel sterk vermoeden te groeien dat het empathisch - of het inlevingsvermogen verbonden is met de vorming van de spiegelneuronen in ons brein. Het zijn “slimme” cellen die ons de kans geven om te leren door imitatie, een taal te verwerven en hoogstwaarschijnlijk dus ook om empathie te voelen voor andeB aby’s imiteren spontaan de gelaatsuitdrukking van bijvoorbeeld de moeder maar ook omgekeerd spiegelt zij de baby na. Wanneer we een brede glimlach tonen zien we die ook verschijnen bij de baby. De spiegelneuron stelbroers, grootouders, vriendjes, leerkrachten, etc. Gek om vast te stellen hoe sterk wij als mens een genetische gelijkenis tonen met het gedrag van apen op het vlak van imitatie. Wij apen elkaar niet alleen na met onze moedertaal maar ook op het vlak van cultuur, mode, trends,… spiegelen wij. De reclamewereld maakt van ons nabootsgedrag dan ook handig gebruik. ren. En dit laatste is nu juist een sleutelbegrip in het autistisch gedrag. len ons eveneens in staat Spiegelneuronen helpen ons de om het eventuele dialect van de ouders en hun taalgebruik na te bootsen en eigen te maken. Kinderen leren gigantisch veel door de imitatie van houdingen, beweginintentie van andere mensen in ons brein na te spelen waardoor we ons kunnen inleven in de mentale toegen en handelingen, gedrag van ouders, zussen, stand van anderen - Marco Lacoboni

We kunnen daardoor bijvoorbeeld zelf de fysieke pijn of de emoties van anderen aanvoelen.

Volgens neurowetenschapper Marco Lacoboni in zijn zeer boeiend boek, Het spiegelende brein, wordt het spiegelneuronensysteem gevormd door ervaring en dit is fundamenteel in dit verhaal. Baby’s en jonge kinderen ontwikkelen via het veelvuldiglijk arsenaal aan imitatie- en empathisch vermogen. Er is wetenschappelijk gezien een sterk verband tussen het imitatievermogen en het voelen van empathie voor anderen. Autistische kinderen kunnen echter niet imiteren, vooral de sociaal en affectieve kant valt op en minder de cognitieve. Waardoor ook wetenschappers de link leggen met het gebrek aan inlevingsvermogen van autistische kinderen.

Zes verschillende laboratoria bevestigen dat autistische personen verstoringen vertonen in de spiegelneuronengebieden. Deze vraag stelt zich dus: zijn er bepaalde vormen van autistisch gedrag die veroorzaakt worden door het gebrek aan sociaal contact bij het jonge kind?

Verstoord spiegelneuronensysteem

Het is frappant hoe tijdens mijn volledige 40-jarige loopbaan, als leerkracht bewegingsopvoeding in de basisschool, steeds meer kinderen op het vlak van empathisch vermogen tekorten vertoonden. Zowel op de speelplaats als tijdens mijn lessen “begrepen” zij de sociale en emotionele intenties van andere kinderen niet. Vooral als kinderen werden verondersteld om in groep of ploeg samen te oefenen of spelen viel dit op. Kinderen kunnen hard zijn voor elkaar en vaak worden sommigen met zulk een “onaangepast” gedrag gemeden in de groep, omdat ze zich niet kunnen inleven in het gesprek of spelgedrag.

Deze toename van kinderen met empathische tekorten viel niet alleen mij op in de onderwijspraktijk, maar ook Carla Hannaford en een groepje neurowetenschappers van de Southampton Solent University. Het kinderbrein groeit en ontwikkelt via zintuiglijke ervaringen, beweging, het vrije spel en intermenselijk contact. Maar bij steeds meer kinderen zien we dat er een ‘vervaging’ merkbaar is van al deze natuurlijke ervaringskansen, dus ook de noodzakelijke interactie tussen baby, peuter en in eerste instantie de ouders. In het algemeen benaderen we onze jonge kinderen minder natuurlijk en meer artificieel dan 30 of 40 jaar terug. De neurowetenschappers en andere experts zijn immers heel bezorgd dat bij steeds meer jonge ouders een baby-relax, de TV, andere beeldschermen en modern babymeubilair de rol van de verzorger overneemt voor stimulatie, affectie en interactie. Het natuurlijke oog - en het sociaal contact vermindert waardoor het spiegelneuronensysteem minder goed gevormd kan worden. En dit beïnvloedt, zoals reeds beschreven, op een negatieve manier het inlevingsvermogen bij steeds meer kinderen.

Op mijn netvlies staat nog steeds het beeld gebrand van een kind van 3 à 4 jaar, tijdens het ontbijt in een hotel, dat naar zijn IPad aan het turen was, terwijl de mama het eten gaf en ondertussen zelf aan het kijken was op de IPhone… Zonder een oordeel te vellen over de opvoeding van deze moeder, wil ik de onwetendheid aankaarten die vele jonge ouders tonen rond de mogelijke schadelijke gevolgen van een eerder artificiële benadering van hun kind. Ik vind dat ons beleid op het vlak van gezondheid, welzijn en zelfs het onderwijs, hier een ernstige verantwoordelijkheid draagt en tekort schiet. Informatie geven op het juiste moment zou preventief veel onheil kunnen vermijden, o.a. op het vlak van het ontwikkelen van sociale vaardigheden.

Wij, Werkgroep Ont-wikkelend Leren-WOL met gelijknamige Facebook-pagina, maken daar onze missie van om ouders, kinderverzorgers, leerkrachten en scholen… te informeren, duiden en begeleiden om de natuurlijke omgeving van onze kinderen terug te herstellen.

‘Als je de ecologie van een systeem bevecht, verlies je; zeker als je wint.’ Antropoloog, Gregory Bateson

Meer en meer blijkt dat het vanaf de geboorte van het kind echt aangewezen is om zorg te dragen voor de sociale vaardigheden van kinderen door intens en veelvuldig sociaal contact: knuffelen, lachen, praten, wiegen, imitatiespelletjes, zingen, lang oogcontact. Vanaf de peuterperiode is het aangewezen om het sociaal contact met andere kinderen te stimuleren via beweging, exploratie, samen spelen en zelf voor te lezen.

Het is vooral mijn intentie om de milde vormen van het autistisch spectrum te duiden en niet te snel een label te hanteren. Preventief handelen maakt immers een aanzienlijk aandeel in het labelen van kinderen op iets latere leeftijd onnodig! Daar zijn verschillende experten het over eens. 

Guy Stevens

www.ontwikkelend-leren.be