Majalah Suara Saking Bali edisi 56

Page 1

Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

i


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ii


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

daging majalah Pamahbah taksu (Agung Wiyat S. Ardhi) 2 Lawat-lawat sing saja! (IGA Darma Putra) 4 Satua Cutet siat peteng di pasisi surungan (I Wayan Wésta) 13 maselselan (Ni Madé Gawati) 36 dadi gamer (Ida I Déwa Nyoman Merta Semara Bawa) 49 ngugut jeriji di umah padidi (I Wayan Kuntara) 72 Satua Bali i lengar (2)--28 Puisi Bali puisi-puisi i wayan redika 20 puisi-puisi ni wayan adnyani 44 puisi-puisi ki jugul (komang sujana) 68 puisi-puisi indik klungkung 81 Artikel ngelekang paes padidi (I Madé Arista (Jero Alit Bangah)) 42 Satua Masambung mlancaran ka sasak (1)—Gdé Srawana 60 mawa madui (20)—Ketut Sugiartha 89 Geguritan bongkling 9 Isin Gumi bedak (I Gusti Lanang Sutéja Naréndra) 7 Kitut rurung-rurung di bléléng, uli rurung jét, tuli bisu, sampé lorong melati (Kadék Sonia Piscayanti) 97 Kamus kamus 99

1


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Pamahbah

Agung Wiyat S. Ardhi

taksu Rarianang indangé Duh, Aruna, duh pawana, duh rahina. Tityang ajerih Widhi wadih Kalantaka ngendih Tityang amerih Asing alih mangalih Asing alih tan polih Tan polih ngruruh ririh. Mangkin, saking prabhata segara Sanur Saraswati matéja Nyinarang kaluihan Aji Nyekarurayang kadiatmikan Kapradnyanan Ring sang teleb angulik sastra

2


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Angulik aksara Angulik tatua Aruna, pawana, rahina Sampunang malih andega indangé Tityang tan kantun ajerih Widhi tan kantun wadih Réh Saraswati sampun nyiratang Padma késara Taksu Nyekarurayang satwam Ngébekin Bhuana Dénpasar Mangkin, ngiring tancebang dupané masumpang geni Ngendih Mangda polih asing alih Ngruruh ririh Ngruruh sugih Mabekel tresna kinasih Mapikolih shantih.

Bhadrika Ashrama, 14 Agustus 2013

3


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Lawat-lawat

IGA Darma Putra

4


Suara Saking Bali

J

Édisi LVI | Juni 2021

ani nyén gén orain nutur pasti jeg maluab cara pasih sunami. Eda ja mara ané di sakala, neked ané di niskala bakat baan nyatuang. Di niskala koné ada kéné, ada kéto. Nyidayang ngorahang kéto masih ulian ningeh tutur.

Sing taén kros cék, apa beneh apa pelih tuturé ané bakat padingehang ento. Iraga masih demen ngenehang ané niskala-niskala ento. Yén ada anak nuturang sarwa ané mabo niskala, jeg pasti degeng kupingé ningehang. Matané kanti engsap makijapan. Awaké engsap makrisikan. Sarwa tutur ané nuturang niskala mulan ngalangenin. Wiréh makejang ento ada di wates paningalan iragané. Wireh wates, ia cara ada, cara tusing ada. Mesib cara lawatan di samping paningalané. Di samping paningalan iragané, ditu ada wates galang ajak peteng. Ditu makejang dadi saru. Nyansan uber apang tepuk ané saru ento, nyansan tusing ngenah. Apa ané ngaranayang kéto? Tuah sing ada lén, ulian iraga ngaba lampu galang adadua. Lampuné ento madan mata. Ané saru di sampingsamping ento, yén kipekin prajani dadi galang. Sing buin ada rasa-rasa sekensing seken. Makejang pokokné ané tepukina tekén matané, ento madan seken. Suba lantas kéto, ada ané tusing tepukina tekén matané apa ento madan tusing seken? Ada conto ané tusing nyidang tepuk baan mata, luiré: angin, angkihan, entut, munyi, msl. Sing ada anak bani ngorahang anginé tusing ada. Apa buin kanti bani ngorahang angkihan tusing ada, jelas suba tusing ada bani. Entut tusing masih magoba, kéwala yén ento bakat adek, sing bani iraga ngorahang tusing ada. Munyi masih tusing bakat baan ningalin, kéwala iraga percaya munyi ento ada. Iraga cumpu makejang ento ada, yadian tusing pelud baan nepukin. Ento awinan, cutetné tusing karoan makejang ané tusing tepuk ento tusing seken-seken ada. Agama masih patuh cara paningalan iragané, wireh makejang ané tingalin di guminé dasarin baan agama. Makejang ané tepukina baan matan agamané bakat orahang beneh. Makejang ané sing tepukina, bakat orahang pelih, tusing saja, nguluk-nguluk, bogbog.

5


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Agama ané anggon iraga muktiang para Déwata, Bhatara, Hyang Widhi ento ada. Sakéwala, agama tusing nyidayang ngédéngang kénkén goban Déwata, Bhatara, Hyang Widhi ento apang nyelebongkot di diepan matan agamané. Yén enu iraga kukuh, sinah iraga lakar ngorahang agama tusing neked di Widhi. Yén cara mata, agama ento tusing nyidang nepukin angkihan. Nyén bani ngorahang agamané suba paling beneh, paling saja? Ada masih katuturan agama buka kéné. Makejang ané ada di guminé ené, dasarné tuah abesik. Ané abesik ento dadi dadua. Ané dadua dadi telu. Ané telu dadi liu. Wiréh ané ngorahang kéto tuah sastra agama, iraga jeg anggutanggut matutang. Ané abesik ento orahang iraga Widhi. Ané dadua orahang Purusa-Prakerti, Luh-Muani. Yén sing ada luh kalawan muani, éngkénang caran iragané apang lekad di guminé? Buina luh-muani ané kénkén sujatiné ané paling sik maluna idup di guminé? Apaké cara anak Bali, anak India, anak Éropah, anak Amérika, anak Afrika, anak Asia, anak Australia? Monto malu satua kutang-kutangé. Jeg seken munyiné maluab cara pasih sunami. Makejang ané ningehang bareng ajak anyud. Ané anyud sing ané ningehang dogén, neked ané ngomong masih anyudang munyinné padidi. Ulian anyudé ento, patikaplug tur tusing inget tekén apa ané raosanga. Prajani ngorahang engsap. Prajani ngorahang sing ada manusa ané sempoérna. Engsap, mulan bebekelan uli kadituan. Bekelé ditu aba dini.

IGA Darma Putra embas lan magenah ring Bangli. Kakawiannyané kawedar ring makudangkudang média, minakadi Bali Post, Pos Bali, Tatkala.co, Suara Saking Bali, miwah sané lianan. Ngamolihang Hadiah Sastera Rancage 2018 antuk cakepan “Bulan Sisi Kauh”

6


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Isin Gumi

I Gusti Lanang Sutéja Naréndra

Bli Yan, sujati tiang buka yéhé ning, boya sprité dingin,” kéto simalu chat né I Luh tekén tiang. Sing wales tiang. Suba muka telun tiang saling pendepin, puik pisah ranjang. Suba

muka telun masi tiang sing mulih. Apang boyanan panes basangé nolih kurenan setata munju cara bungut lélé nangal tabya kerinyi. Apang asanina ditu, dong nyak ndasné dingin padidiana, kijep-kijep sing ada nundikin. Sengal-sengal cara mujahir katungin, enggang-engep, poloné! Buin masuk chat né. “Yéh ning, amun kén ja bahan Bli ngocok, setata dedeh, dangsah buka biasané.” Apa ya lakar raosné, ber mekulit cara bawang. Pelut, bin tepuk kulit, pelut buin kulit... Piiih... “Yéning sprité dingin, kocok gigis pasti ngarodok, ngemasin botolné macedar.” Enu tiang dadi pembaca setia. Mirib dua centang biru, ngeranayang ia sayan semangat ngirim chat. Tawanga tiang mamaca. “Saja, sprité luung anggo ubad bedak. Sakéwala akejep, kelang kolongané. Pamragat, yéh ning ané ngilangang bedaké. Buina yén Bli kereng nahar sprite, gula darahé menék. Yéh ning anggo panawar. Sing kéto?”

7


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Enu masi tiang mamaca, ngantiang kija lakar tatuek raosné I Luh. Suba dayuh mirib panes basangné, mawanan beber slow raosné. Tanda-tanda nénénan! “Suba muka telun, yéning Bli bedak, mai mulih. Jumah yéhé ning, mawit klebutan di muncuk gunungé. Terjaga alaminya, dari sumbernya sampai ka tangan anda!” Glek... tiang katos magelekan buka nguluh medang. Kelang kolongané. Tiang bedak. Gagésonan tiang nyetater onda, kajaplek ajak Dik Stévy ané ngaba sprite dingin madamuh ngetél. “Lik, Yan...” kéto dogén ia nyapatin, limané gagang kado. Ondan tiangé ber macuet. Neked jumah, I Luh mogbog. Orahanga déwékné yéh ning, sujati ia arak macampur coca cola. Kocok gigis, ber ngarodok malongkah, tiang punyah!

(Macang Rumah Cinta Seribu Jendela)

I Gusti Lanang Sutéja Naréndra magenah ring Macang, Bebandem, Karangasem. Satuanyané prasida kawacén ring facebooknyané.

8


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Geguritan

Kaketus saking manuskrip duén Ida I Déwa Gdé Catra, Karangasem

/211/ Sang prabhu ngandika makrak, ban krodhané tani gigis, kumedut rawis mangetor, madohosan peluh pidit, pang tahananga jani, di das lemahé ya gebug, heda pisan nyangkayang, da ngitung matatu mati, teka dusdus, hujanin baan sinapang.

/212/ Wé iba Suradilaga, panjaké dabdabang jani, bareng kén I Batusorot, Puwak Kasabha nimpalin, lén I Bagénda Ali, dabdabang nyundul kasundul, pang ada gagunungan, bakal anggon sikep hurip, yadyan ngepungin twara jelénya yatna.

9


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

/213/ Sawateking kadawuhan, matur ngiring tur mapamit, mangkin tan ucapen reko, raja Mekahé katangkil, sampun angluwarin tangkil, satwané balikin malu, Gusti Agung ucapang, bahu dané katekain, baan hutusané raris angandika.

/214/ Né cahi wayan Tuban, kénkén pangrasané jani, da manggawé melah tongos, bakal mamacang-mancangin, panjaké néné dini, tundén nongos bucu-bucu, ditu diwangan gelar, ya tundén mancang-mancangin, uli pungkur, hengkebin di alas-alas.

10


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

/215/ Patut pisan tahen tityang, sakadi kayun I Gusti, nika mawasta pangrawos, tityang manabdabang mangkin, kawulan cokor I Gusti, keni sampun ya nyarundup, Gusti wayahan Tuban, sapunika tur mangkin, raris matur, Pan Bongkling mepes manyumbah.

/216/ Iwang ratu tahen tityang, yan medal bancang-bancangin, kuciwa lawan mahobong, tahen tityang boya lilih, déning satrun I Gusti, akéh mategakan ratu, wénten gajah lan kuda, wénten negakin padhati, déning ipun, becat sami mahincangan.

11


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

/217/ Jalér ipun panjang-panjang, mangrébo ka tungkak batis, karyyanin mangdé pun abot, mangdé polih mangiderin, bandil anggén ngelarin, sambilang tanemin bungbung, apang ipun kajéngklok, tekakan ipuné sami, deket hendut, kangkat likad matindakan.

/218/ Di sampun ipuné rikat, i rika hamuk sarengin, tahén tityang teka ngébog, boya kangkat ipun mbedil, tumbak anggén ngembarin, tahén tityang jaga nundun, manawi ipun yatna, makulambi keré sami, wénten antuk, tityang mangkin manayanang.

(masambung...)

12


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Satua Cutet

I Wayan Wésta

13


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Sapuniki wiwitan Padukuhan Bukit Abahé. genah Ni Gari sareng Ni Tungtung Tangis

ngili suwung. Ané malu

Kumpi Sadu

maguru

majeng Pranda Abah. Yén akudang tiban nyaraka di Geria Dawan, pesu mulih maséwaka darma majeng Pranda lingsir, nelebang gunagina urip. Malajahin wariga, asta kosali, usada, itihasa, plalutuk, darma kauripan, tutur kapatian, mayoga semadi sabilang dina. Kidung, kakawin, geguritan

satmaka baju di

awak. Babad pamancangah kagilik. Surat, rajah, kajang, modré, suduk swari katelebang. Pangiwa panengen karangsuk sami.

K

asayangang pesan Kumpi Sadu, mulaning guru susrusa, lintang sropén, anut sasana ningkahang awak, nyuun nyungsung sapanikan nabé. Nyaluk kajeng kliwon enyitan, nuju Sasih Jésta, dauh pisan,

Kumpi Sadu kapakusara Padanda lingsir. Tumbén ada utusan nadak. Gegancangan Kumpi Sadu tangkil. “Mamitang lugra titiang parek palungguh Pranda, napi wénten pakarsa?” atur Kumpi Sadu banban, saha ngasabang raga. “Kéné Du, i tuni semeng ada utusan ka geria, braya uli Nusa, nekedang pinunas Déwa Kawot, ayat muputang pasobaya, janji siat peteng. Baan brangtiné kaliwat tekén Pranda, dadalan iyeg dugasé nu welaka, mrebutin I Dayu, Pranda Istri né jani. I Dayu anak mula tuara tresna marepé Déwa Kawot, ditu dané misuna, Bapa kadalih nganggon guna-guna. Disubané mapotgala, nyaluk sasananing kawikon mara dané rauh, nantuang janjiné imaluan. Sasananing sadaka tuara dadi nyalanang gedeg basang, mapan suba mamuceh geni di raga. Sadina-dina nyalanang homadyatmika. Masmi reged ring awak.” “Keneh Bapané jani, apang kisinan ja kenehné Déwa Kawot, Sadu tundén Bapa majalan, mragatang janjin Bapa duké welaka. Swadarmaning wiku tan kapatutang nyemak gaé buka kéto, wiréh singsal ngimpasin brata Wretisasana.

14


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Bapa mutang janji, tuara dadi lémpasang, pét buin mani Bapa mati apang tusing dadi utang,” pangendikan Pranda Abah marepé Kumpi Sadu banban. Kumpi Sadu kamemegan, tan maha sairing duaning guru bakti. Pabaat guru mulaning i sisia patut nginganin. Nyuun nampa pangandikan nabé. “Inggih Ratu Pranda, satitah Pranda titiang sairing, angkihan jagi aturang titiang anggé daksina. Malih pidan siaté punika, ring dija jagi kalebar mangda patut antuk titiang mataki-taki.” “Pabesen Déwa Kawot, tekén utusané, siaté ayat kagelar kala Kajeng Kliwon di Pasisi Surungan, dangin Pradésa Jumpainé. Petengé né nyanan nuju tengah dalu. Sayagaang pesan nyén ento, madak benya kasadianan. Bapa ngalugra benya, né benehang ngemit mantra pamunah durga, panugrahan Bhatari Berawi rikala Bapa nangun samadi di Sétra Ganemayu.” Pranda lingsir raris neduang pawisik, japa pamunah durga. Kumpi Sadu anapak pada, pabahané kausap nibakang pawisik pangancing atma. “Benehang nyén ngemit, da ampah, mapan rahasia temen,” Pranda lingsir mapakéling. Kumpi Sadu nampi pawisik rahasia, anyuun pada lantas mapamit ka pondok, mataki-taki nyalanang satitah nabé. Ring tengah margi, makenehkeneh Kumpi Sadu, metu éling indik kasub dané Déwa Kawot, yukti lintang sakti. Yén akudang musuh kapencundang, nunas urip apanga nu idup. “Né iraga lantas kawidi ngarepin. Apa ja lakar dadi, méhméhan ngemasin mati. Tan bina pitik magutin garuda, doh para kasadianan. Apa buin Déwa Kawot, kasub guruning désti, ngiwa-tengen suba bétél. Ngelah sisia liu, sahananing pangiwa karangkep, tan pejah déning senjata. Tan sida padem kala rahina utawi wengi. Dané ratuning léak tondén naenin kasor,” Kumpi Sadu ngrenggeng sinambi ngantung udeng di saka pondokné. Nyaluk sandi kaon, Kumpi Sadu nyeritin pianak somah, ngorahang saindik-indik titah Pranda Abah, ayat ngarepin Déwa Kawot sajeroning siat peteng, muputang tantu lawas majeng Ida Pranda. Jengis panampén pianak somah Kumpi Sadu nampi pabesen buka kéto, kadi suba kakalahin mati.

15


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Manik Sudra

16


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Nyanan tengah dalu icang lakar majalan masiat. To ada tirta di piyasané mawadah sangku. Liwat tengah dalu, yén pradé bengu bon tirtané, ditu cihna icang mati, eda pesan icang pangelingina. Yén pét nu miik, icang nu kasadianan idup. Ngoyong jumah restitiang icang ajak makejang,” kéto pabesen Kumpi Sadu tekén saisin pondok. Satondén tengah lemeng, Kumpi Sadu ngrangsuk sarwa putih, nunas panugrahan ring Bhatara Hyang Guru ayat ngemargiang titah nabé. Peteng, suwung mamung. Matungked kayu bregu, majalan ngelodang ka Pasisi Surungan, ngliwatin Uma Gaingan, Robokan, Cangkod, Tubuh, napak di Pasisi Surungan. Gulungan ombaké kabinawa, buka gunung bah, ngawi resres Kumpi Sadu. Ngarepin gurun désti kasub, inget Kumpi Sadu tekén tutur kawisesan. Kocap di sastrané ada bacakan kéné, “I Calonarang anyumbah marepé I Kobér Kuning. I Kobér Kuning anyumbah tekén I Brahmakaya. I Brahmakaya anyumbah tekén I Wangkas Candi Api. I Wangkas Candi Api anyumbah tekén I Siwer Mas. I Siwer Mas anyumbah tekén I Garuda Mas. I Garuda Mas anyumbah marep I Blégo Dawa. I Blégo Dawa anyumbah tekén Surya Kencana. I Surya Kencana anyumbah majeng Sang Hyang Rimrim,” kéto Kumpi Sadu ngrambang bacakan kawisésané, negak di pasisi Surungan, sinambi ngurik-ngurik bias. “Ah, to ngudiang mati takutin, ngudiang kalah jejehin, sotaning guru susrusa, bakti ring guru, kenehé tusing dadi ima, mapuara kaon. Tusingké manut kecaping sastra, lampus di pasiatan jalan mati pinih utama. Buka kasupat matiné yén suba nindihin kapatutan nabé, bagia macepuk tekén musuh katong. Né daksina pinih gedé sida aturang jani. Utang pipis dadi bayah, utang mareping guru panauré jalaran bakti. Nah lakar lascaryang suba jani, timang mati di pedeman. Tondén pegat Kumpi Sadu ngrenggeng buka kéto, sagét ada api lamun guungan siapé teka uli kelod kauh. Sepi, jangkriké tan pasuara. Kerugan

17


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ombaké buka gunung runtuh dingehang. Awakné Kumpi Sadu rumasa kebus, diapin nu tengah lemeng. Sagét nyuti rupa apiné dadi Déwa Kawot, saha kenyem memanesin nyapatin Kumpi Sadhu. “Yéh, né I Sadu dini, nguda Pranda Nabé tuara tedun, jejeh tekén basmi Ida?” Masaut Kumpi Sadu, “ampura Déwa Aji, titiang kautus Pranda Nabé, ayat mapagut majeng Déwa Aji, sotaning titiang guru bakti, sadurung titiang padem, tan kalugra Déwa Aji magutin nabén titiang. Tan wénten galah pinih utama magelar yadnya ring tengahing payudan, ngemademang meseh sedek mareparepan, puniki anggén titiang guru bakti, toh urip, déwéké pinaka daksina. “Nah, yén kéto pangaptin Saduné, waké rumasa kanistaang, nirdon kasaktian wakéné ngarepin iba, tulia garuda memagut pitik. Mula nabén cainé takut bangka, nagih nyemak gaé aluh, nyangkutin kurenan jegég, né jani lantas ngwédain gumi dadi patirtan jagat, tuara bani tekén tatu, pragat nguyeng genta klenang-klening, tutur kutang, anggon tuara ada. Ngadokang olas-asih, manyaruang tiwas, di geria tusing ada nasi nyang abulih. Kadarmané anggon mucingin braya, kamulan pedanda baka. Bikasé ané kéto ngletehin gumi. Kéto nyén sujatinné nabén Cainé Du, dingehang raos wakéné satondén Cai mati. Jani lakar kirim waké Cai ka kawah Candradimuka. Dabdabang iban Cainé. Melah-melah Cai majalan mati. Pianak somah Cainé sinah nyerit, pagerong jumah. Kumpi Sadu masaut, “sampunang Déwa Aji misuna nabén titiang tuaratuara. Ida paragaan darma, sangkaning ajerih mutang janji, kasengguh tan kasinatria, awanan Ida ngutus titiang. Sadurung titiang puun iriki, padem sangkaning wong corah, ngiring sampunang panjang atur, pakarsan Dané nénten ja pacang balu, ngiring mapagut kadi tetikas wong lanang, sampunang ngadol orti, titiang néntén ja numbas orti,” Kumpi Sadu masaur acreng. Ngregepang pangancing atma, panugrahan pranda nabé, Kumpi Sadu rumasa déwékné dadi gunung. Saha kenyem ngarepin musuh. Sagét Déwa Kawot nyimbuhang api angarab-arab. Kumpi Sadu tan sirigan, tulia lingga

18


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

acala. Déwa Kawot ngamedalang kesaktian sami. Naga agung ngelilit gunung. Kumpi Sadu tan magejeran. Nagané macepolpol prajani. Nah né suba tambakin jani Déwa Aji, né pamurtian Wisnu anguncar segara. Blabar agung nganyudang musuh, Déwa Kawot makakeb manunas urip. “Duh ngidih pelih tiang Kumpi Sadu. Né gegelaran mautama, tan kamesehan déwa, pisaca, détya, raksasa, apa buin manusa sakti. Kalah suba tiang, tunasang titiang urip ring pranda nabé, gumanti titiang sané iwang, satata iri, misuna ring Ida, dadalan Dayu Parbi tuara nagingin pitresnan tiangé. Kumpi Sadu nglesuang pamurtian, tan rumasa anggané manadi gunung, ngaksi Déwa Kawot makakeb ring arep. “Duh, Dané Dewa, matangi, ampurayang titiang, titiang gumanti utusan. Ngiring né mangkin tangkilin Ida Pranda nabé, ida lintang kinasihan, paragaan darma, tan mamurug sasana kawikon, mamati-mati tan pakrana. Déwa Kawot matangi alon-alon, buntuté ngetor, pengaksiané kuyu, semuné acum. Ombaké ring pasisi Surungan kepléskeplés, usan mucehang yuda agung. Wengi, bintangé pakenyit-nyit, pananggal ping pitu, bulané wau nadarin, kadi matinggah ring muncuk bukit Sangluhé. Ring pondok, Nini Sadu ngedébras nuju piasan, wiréh suba liwat tengah dalu. Tirtané mawadah sangku kantun ning maklenyir, ambuné sada arum. Prajani semuné egar. “Ratu suwéca Bhatara Widhi, kuren titiang kantun urip,” Nini Sadu asesambat. Usan siaté di Pasisi Surungan, Kumpi Sadu mapamit ring Pranda Abah, ayat ngeningang raga ka Bukit Abah, ngwangun pondok alit, sinambi mapulapulaan,

ngetut buri pamargin nabé,

milpilang sastra kayogiswaran,

muceh moha di angga, ngrahina asuci laksana, mahoma raga, nyingsé lawang panglepas atma. Kéto saindik-indik Padukuhan Bukit Abahé ané malu, tongos né jani Ni Tutung Tangis nyraya suwung.

Catetan: tokoh miwah genah sajeroning carita puniki mulaning awi-awian, tan wénten nyarita sapasira ugi.

19


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

20


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Segeh Gering Jagat

waluya sekadi patapan batu gineng nyurup ngaredana pageh puguh nyujuh suung tan sinah wates pangider surya idepe pacang nerus negtegang piteges pawedar guru wisésa jenek makérti ring soang kubu mikukuh kramaning mahurip nyadangin baya gering jagat waneng petang sasih galahé tepeng rauhing mangkin /jangkep maruntutan antuk ortiné kaon ring rasé tan karwan mukti bukti ambyar maadukan ngawekasan keneh lilih paling gudig litig segeh pangurip nasi wongwongan bawang jahé nyampuh uyah areng magelung muncuk don pandan harum tetabuhan tuak arak berem madu panumbal sekancan kala mrtyu

21


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

iti, tetandingan pejati agung saha kembang telon wewangian katur majeng ring sang hyang tuduh lelangit urip. iti, pitutur sadhu sang guru inggetang nyaluk camok cangkem ning! sayaga nyagra raga sukat pada madohan rikala matebengan waluya sekadi petapan danyuhé ulung masuryak galak ngandupang krama lén tan mari nduk ring pidabdab déwék pedidi sinah belogé cayak, tatas tan pawiguna telas idepé pacang nutug negtegang pawedar guru wisésa

22


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Nolih

nolih ka ungkur pikanten gulemé dedet mapiyakan wénten rawat waluya gambar wayang saling tuding nantang siat patunggal mapagut senjata ngendih tibanin surya teges antuk kelir toyan cariké hning sumingkin sawat sayan sunia ring rasa nolih ka duur ngelintang ring tungtung shiwadwara kacingak layangan pegat ngelepat magambar celepuk sungsang nelik lilus nutug sriuk angin nyampih sasih nyujur genah sripit ring muncuk bukit sumingkin sawat kalebur antuk sayong nolih ring madyaning pasih nemu jukung makobér warna bang macawi rupa bedawang mabulu mas negak ring hulun ombaké mancuh matiles ngedoh ngimpas kapal pesiar nyeleg gdé krurakara cara kumbakarna sayan sinah solah anaké sané sugih masanding ring anak tiwas tan hana pastika pateh ring titi pemargi hurip nolih jeroning awak sunia katon sakadi ring puri embang tan pawisaya sami sampun nunggal

23


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

titah pinceran wak manah lan kaskaya wenang nemonin raga sarira hyang matemu ring pabaan

Nyelehin Karang Wayah

yéning sampun waneng galah (aptiang mangda kacunduk ri ungkur nyadya jagi ngiring pakardi ngawi sastra paneduh kayun masambung sunia) anaké anom mantuk nyeluk raga ngelinggihin angin tarik ngimbangin tanduran sekar nyujur muncuk bingin mabekel colok, gerip, lan lekesan yadiastun pati urip gumanti tatas rasa puniki kapiangen antuk ripta panegul rasa pangiket masuwitra anaké anom mantuk nyeluk raga sasih kapitu purna malawat toya mamargi hning nyelehin karang wayah nyambi meték lawat paksi ring tanah waluya madandan ring ambara agung

24


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

kadi anginé medal saking tulia raga (yéning becik kalugra genah mabakti tegesang nunas galah jagi ngwacén satua bawak sipo magambar naga)

studio kalangwan, purnama kapitu, 21

Taulan Rangda

aéng madurgama nyedodog di bucun panyengker pura pinih tua ukiran paras lawas jati tuwi ngangenin welas twas segara madu luhuring hning budi batu matebih hurip linggih sunia matapa ring dalem hulun angen ngaskaya hala ayuning bhuana taulan rangda macaling gading ngigel ngeréhgéh napak pertiwi tapakan alit somya sarwa butha nyunut ikuh naga mabulu barong ngilehin gumi ngresti rah pakubon manut pinceran padma mandala

25


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

méru masanding tan patumpang sakadi gunung kembar ngredana nabeh angin natak yéh ngalap api sarwa sekar mahura ring natare sami muspa raga rijeng taulan rangda muntab janggar api nunas dayuh sekala purane tenget matenger sekar jepun taru pulé ligir tinggahin goak ngarab madengen mauperengga tatah awag wiguna ring kardi agung ring pikayun teges ring déwasa

Turis Belanda Uber Cicing

jajar mejujuk madayuh gulem cecingak surup ngelesu ngusap peluh ring lelata wanara sarwa muka manca warna ngawa linggis nyelet taru nyekel batu arca paras téjakula pasrayan déwa mataksu téja maya

26


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

selehin rauh ring madyaning utama sanggah kembar mapaider patra sari taru jepun gedé mayusa siyu warsa témbok dasar meukir gaginan hurip sasuluh tutur tantri hyang maduwé karang embang tan pedas wates rikala nungal manah sisi kelod nerus lawangan ka jaba kesiab nolih tatah tawah marupa turis belanda negak sepéda ontel nyaluk payas cara bali nuli ngebut uber cicing berag ukiran danghyang marawat hyang deling emas saseliran nyagra karang wanara sakti pangabih sabilang bucu ngejer ring raga bawa sepi maring jero setata ngawisésa galang ratu maduwé karang lingga bhuana agung panekek sarwa prani yéning galah jagi matilar éling ngalungsur tirta paneduh jagat mawetu saking bongkol sekar jepuné mawarna biru kalimayah

27


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Satua Bali

28


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Tan kacerita di jalan, ida rauh di bancingah. Wénten parekan adiri sedekan nganggur di bancingah, to lantas mlaib ka purian ngaturang tekén Anaké Agung. Anaké Agung lanang istri ka jaba mendakin okané. Pasrenab panjak idané kerik tingkih bareng ka jaba mendakin Anak Agung Ayu.

grengkeng koné Gusti Patih di aepan I Lengaré, “né kéné jail

N

Widiné dadi jlema kekéné nyidaang ngrauhang ida Anak Agung Ayu. Gustin i déwék jani ngelah gusti mabungut béngor?” Kéto

pangandikan Gusti Patih. Buin Gusti Punggawa ngandika, “dong dayanin, anak kéné jani lakar anggon gusti, lacur lakar parek-parekané tusing pati maan makelid, bes kéné mlontod matanné?” Ada buin lénan ngandika kéné, “né séngkok maan nyangkét baong, kéweh ngelésang.” Déning kéto pangandikan Patih Punggawané, jengah koné I Lengar lantas ia ngambul magedi, tusing uningina tekén Anaké Agung. Kacerita pagedin I Lengaré, pajalanné ngungsi ka alasé. Suba neked di alasé, I Lengar mrérén. Ditu lantas medal dedari Supraba uli di buiné. Laut I Lengar ngomong, “dong bes kaliwat ja jailné patih punggawan Anaké Agung. Nah buin pidan apang rasaina upahné ngomong tusing karokaroan.” Suba koné kéto, ditu lantas dedari Supraba ngaji puri genep tekaning bancingah. Ada lantas puri luung gati tekaning bancingah. Suba ada puri, buin koné dedari Supraba ngaji désa tuuting jlemanné. Ada lantas désa tuuting jlemanné. Adanina désané ento Tegalanyar. Ditu lantas I Lengar ngagungin désané ento. Sasubané I Lengar dadi Agung tan paubad ilang lantas malanné, dadi buka jati mula bajang bagus. I Lengar maganti adan, jani ia madan I Wirajaya.

29


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Manik Sudra

30


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Tan kacerita I Wirajaya, kacerita jani ida Anaké Agung ngibukang I Lengar. Ngandika tekén pepatih punggawan idané, “para patih punggawa ajak makejang, dija lakuna I Lengar dadi tusing ngenah ia dini?” Matur patih punggawa idané, “titiang matur sisip Ratu Déwa Agung, titiang tan wénten uning, yan dija kapo ipun,” kéto atur patih punggawané, dadi duka lantas Ida Anaké Agung. “Né té punggawa ajak makejang dadi tusing pesan nira baanga tongos nyang abedik. Tuah i patih ngranaang I Lengar magedi. Baané ia nyidaang ngamatiang i rangsasa i patih iri. Kema alih jani I Lengar. Yan tusing nyidaang i patih nekaang, da i patih mlipetan!” Kéto pangandikan Anaké Agung. Gusti Patih tusing bani tulak, lantas dané, mamargi ngalih I Lengar. Tan kacerita di jalan, kacerita neked lantas dané di Désa Tegalanyar. Ya mara dané neked di bancingah puriné, béngor koné lantas cangkemné Gusti Patih. Bengong koné nyingakin gelung puriné, ngepah koné dané ditu, tusing maklisik-maklisikan nganti taluhin buyung cangkemné, masih nu dogén dané ditu, dadi dané tusing makayun kija-kija, teka ngepah dogén dané ditu. Kacerita jani ida Anaké Agung di negara ngati-ati I Lengar, lantas ngandika ida tekén para punggawané, “né nguda ya makapuan i patih luas masih tusing ada ortana. Kema ja punggawa ngalih I Lengar!” Kéto pangandikan idané. Para punggawané lantas mamargi. Tan kacarita di jalan, kacarita rauh koné masih para punggawané di Désa Tegalanyar. Mara dogén rauh di bancingah kénkén ja pangandikannné nyailin I Lengar, ya kéto koné para punggawané mara rauh ditu, ada mlontod koné panyingakané, ada koné séngkok prejanian tanganné. Teka bengong koné masih di bancingah, ngon tekén kaluungan puriné. Jani kacerita buin Ida Anaké Agung ngati-ati I Lengar. Ngutus Ida Patih tusing ada ortana. Ngutus Ida para Punggawa, masih tusing rauh. Jani ngutus Ida parekan dadua ngalih I Lengar.

31


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Kacerita majalan koné suba parekanné. Tan kacerita di jalan teked masih parekané di Désa Tegalanyar. Mara dogén napak di bancingah, teka béngor prajanian bungutné makadadua, ia bareng ngepah ditu kanti rebut buyung bungutné. Jani kacerita buin ida Anaké Agung wiréh encep masih parekanné, panyeroan idané makejang lantas kapangandikain ngalih I Lengar. Panyeroanpanyeroan idané makejang tan tulak, laut majalan. Tan kacerita di jalan, teked di Désa Tegalanyar. Teked di bancingah ané madalem I Lengar dugasé di puri, teka kangen koné ditu ngaméngkolang natakin jagut. Ané jail, ada séngkok,ada béngor bungutné, ada jéréng koné paningalanné. Ngepah koné di bancingah ngon tekén kamelahan puriné. Buin jani kacerita Ida Anaké Agung di Negara, wiréh asing nikaang ida ngalih I Lengar makejang tusing ada ortana, dadi berang lantas Ida, lantas ida ngandika tekén rabiné, “adi, jani kénkénang baan makeneh. Asing baan. Jalan ja i déwék jani ngalih ajak i cening!” “Inggih, titiang sairing Beli Agung,” kéto atur rabin idané, lantas Ida Anaké Agung ngandikain prabekelé apang nedunang panjak, apang tragia saha babekelan lakar ngiring ida ngalih I Lengar. Gelising satua, tedun suba panjaké kumpul di bancingah tur gongé suba ngredeg, lakar bareng ngiringang Ida Anaké Agung. Laut Ida Anaké Agung bareng rabin idané muah Ida Anak Agung Ayu nglinggihin joli, iringang gong muah panjak samian mamargi. Tan kacerita di jalan, kacerita suba rauh di Désa Tegalanyar. Kacerita jani I Wirajaya matur tekén Dedari Supraba, “Embok Supraba, nyén jenenga né teka, dadi aéng gredeganné?” Masaut dedari Supraba, “to suba Anaké Agung bareng rabin idané muah Anak Agung Ayu, ngalih cai, cai suba maan pesu? Di bancingah pakajongot patih punggawa, parekan panyeroan Anaké Agung, ada béngor, ada séro, ada

32


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

séngkok, ngepah ditu baan ngoné tekén kaluungan umah cainé. Kéto upahné jail tekén cai, jani apang rasanina. Tongosang dogén ibané dini, apang kanti anaké mai, ngidihang pelih totonan, mara malané kal ubadin,” kéto pangandikan dedari Supraba, I Lengar saturut. Kacerita jani ida Anaké Agung rauh di bancingah I Wirajayané, kapanggih lantas patih punggawané muah ané lén-lénan, bengong ngepah ada béngor, séro, ada séngkok. Tengkejut pesan ida ngantenang tingkah patih punggawa idané buka kéto. Mara rauh Ida Anaké Agung, dadi mara koné patih punggawa makita makisid uli tongosné, lantas pada mamitang lugra tekén Ida Anaké Agung. Ngandika Ida Anaké Agung, “né dini jena nongos ajaka makejang. Patih punggawa ajak makejang, dadi dini ngepah! Ada béngor bungutné ada séro mlontod matanné, né kénkén unduké dadi kéné?” Matur lantas patih punggawané, “titiang matur sisip ring Cokor Ratu Déwa Agung. Sarauh titiang iriki sapuniki, titiang sareng sami tan wénten manah matakén ring sira-sira driki, teka jag titiang bengong kawanten Ratu Déwa Agung,” kéto atur patih punggawané. Ngandika Ida Anaké Agung, “né nyén sih dadi agung dini aéng tenget bancingahé, Bapa perbekel?” “Inggih titiang Ratu Déwa Agung.” “Tegarang kema ka purian, takonang nyén ngelah puriné né!” Kéto pangandikan Anaké Agung. Prebekel laut nakonang, “sapasira kengin sané madué puriné puniki. Kaping kalih désa puniki, désa napi wastanné. Titiang angob pisan. Wau pidan titiang mriki, tan wénten punapa punapi iriki. Kubu tan wénten panggihin titiang, napi malih nyen désa?” Masaut I Wirajaya, “tiang suba ngelah umahé niki. Adan tiangé, ipidan I Lengar. Jani tiang madan I Wirajaya. Désané niki madan Tegalanyar. Beneh suba jeroné ngon, ban énggal alasé dadi désa. Désané niki anak mara itelun gaén titiang. Adanin tiang Désa Tegalanyar.” Kéto abetné I Wirajaya,

33


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

nyumingkinang ngon prebekelé ento, lantas mapamit, matur tekén Anaké Agung ka jaba. “Ratu Anak Agung. Sampun titiang polih nakénang puri kalih désa puniki.” “Maan?” “Sané madué puriné puniki, kocap sané riin mapeséngan I Lengar, sané mangkin mapeséngan I Wirajaya. Désa puniki kocap wau tigang raina karyanina, kawastanin kocap Désa Tegalanyar,” kéto aturné prebekel. Ngandika Ida Anaké Agung, “ambul apa wayahné I Wirajaya, tusingké ia ceda angga?” Matur i prebekel, “mungguhing yusan dané kari anom tur bagus genjing tan wénten-wénten ceda I Lengar ané ngamatiang i rangsasa, jani dadi anak bagus, malané makejang tampihanga tekén punggawan gelahé, salah ia nyailin ipidan.” Ngandika lantas ida tekén rabi muah okanidané, “adi, cening pada, dini suba I Lengar, né ia ngelah umahé, jalan mulihan!” “Ngiring Beli Agung.” Ngranjing lantas ida sareng tiga kairing baan prebekel. Kasapa lantas ida baan I Wirajaya, “titiang mamitang lugra Ratu Déwa Agung, cokor I Déwa wau rauh?” “Bapa mara teka.” Katuran lantas ida sareng tetiga mlinggih. Suba pada mlinggih, ngandika lantas Ida Anaké Agung, “cening Wirajaya, bapa anak tandruh tekén cening, cening madan I Lengar, ané ngamatiang musuh bapané, i rangsasa?” “Inggih titiang Ratu Déwa Agung.” “Bih kalingané anak bagus mrupa lara. Akudang utusan bapa kadén suba ngalih cening. Dadi sebatek tundén majalan tusing ada mlipetan. Mara bapa neked dini, teka dini di wangan tepuk bapa ngepah tur samalan ceningé i pidan saluda ajaka makejang. Ada béngor cangkemné, ada séro paninggalanné, ada séngkok. Nah kéné suba bapa tekéning cening. Jalan suba cening mulih, pragatang sesangin bapané!”

34


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Inggih titiang ngiring Ratu Déwa Agung.” “Nah lénan tekén ento ada masih pangidih bapa tekén cening. To buat patih punggawa, parekan muah panyeroan bapanné kasakitan di wangan, cening ngubadin totonan, apang mangdené seger buka jati mula. Yén tusing cening ngubadin, ia tusing bisa lakar seger. “Inggih titiang nyidaang ngamanahin, dumadak wénten pican Widiné, titiang prasida nambanin dané-dané ring jaba.” “Nah tegarang cening!” Suba kéto mulihan lantas I Wirajaya morahan tekén dedari Spraba. Gelising satua, seger lantas para patihé, punggawané, muah lén-lénan. Jani makiré pamarginé lakar mantuk ka Negara. Panjaké sami girang. Di makikén I Wirajayané ninggal Désa Tegalanyar, ngomong koné dedari Supraba tekén I Wirajaya, “cai Wirajaya, déning jani cai suba nepukin melah, nah to banjun emboké ané engkebang cai idih embok jani, apang embok nyidaang mulih ka suargan!” “Inggih, titiang tusing bani tulak tekén pangidih emboké. Ambil bajun emboké, di taman betén pasiraman emboké engkebang tiang.” “Nah lamun suba cai lega, embok lakar ngalih kema.” Tan kacerita dedari Supraba, kacerita panjaké suba ngamong-ngamongin gegawan, lantas agréhan mamargi, Ida Anaké Ayu majoli sareng I Wirajaya. Kacerita suba rauh di puri. Ri tatkala padéwasané becik, I Wirajaya kabuncingan ajaka okan Anaké Agung tur kaadegang agung. (puput)

Catetan: Satua puniki kaambil saking cakepan Kembang Rampe Kasusastraan Bali Purwa Buku I sane kapupulang antuk I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa.

35


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Satua Cutet

Ni Madé Gawati

36


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Manik Sudra

37


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Luh gaénang apa beli kopi oon san kerasa bayuné, ngenehang indik tuarané ané nibénin déwéké.”

“N

ggih Beli,” kénten pasautné Luh Manik, I Dharma bengong ngeloyo semengan dégdég sampun bangun, ngenehang tekén padéwékan. Kerasa sampun makiré limang warsa ipun

sampun nyujur sané kawastanin grehasta asrama, nanging déréng ngidang ngelah pianak pinaka buah basang ané meledanga. Ipun sampun malajah natakin panes tisé ngajak Luh Manik, sareng kalih ngarenggeng, sambilanga masesedihan. “Beli niki kopiné,” jedoganga ring batarané, katimpalin baan ubi séle abulih. “To nguda dadi paningalan beliné barak, geranggang-gerenggeng dingeh tiang uli di paon, tiang nak patuh masi mangenehang paundukan iraga, elek pesan karasa bilih-bilih tusing ngidang buin metangah mua tekén nyama brayané apa buin ngajak kulewargané.” “Nah ngujang indiké ento bakat kenehang dinané ibi beli télpona ngajak I Sanjaya ané nongos di Badung, ia jani suba dadi pengusaha suksés ento timpal beliné ajak sekelas dugasé di SMA. Beli ajakina ngoyong di Badung nanging beli kondén masemaya mapan beli ondén maan matimbang ajak I Luh.” “Yén indik nika beli tiang misadia lakar ngisinin, tiang meled pesan lakar nyalinin nasib nongos di kota, jalan buin télpon mawali orahang bakal ngisinin acepané, tagihin alamatné.” Pejagatané ngangsan ngalemahang, raris gagésonan mataki-taki jagi nyantosang mobil. Matetujon lakar ngojog ka umah timpalné di kota, tan kerasa 2 jam di mobilé kajemput di terminal olih Gedé Sanjaya. Liang pisan sareng kalih tumbén matemu pada ngenalang kurenan, I Gedé Dharma katrima mekarya ring kontraktor. Kasuén-suén nincap kawéntenan I Gedé Dharma ngantos presida ngelah pianak sané kaadanin Putu Diah. Matingkidan pisan

38


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

kawéntenan Gedé Dharma mangkin, serahina ipun seleg makarya, kénten taler Luh Manik. Ipun taler madué usaha bisnis sayan ngangsan nincap, ngantos ipun tan mersidayang ngerunguang pianakné sané kakaukin Putu Diah, kanti ten prasida madué galah nyayangin pianakné baan ulengné ngalih gegaén unteng di kenehné tuah ngalih pipis dogen. Putu Diah ngelangenin pesan, kulitné putih nyalang, kenyemné nyunyur manis, tusing pesan matetagihan ané boya-boya. Napi kéwanten sané gapgapina olih méméné, Luh Manik, wantah nika kéwanten sané katrima. Seleg sareng pengempuné, dikénkéné mémé bapané ngantos makepeteng sawetara jam 11 wau prasida kacunduk ngajak Putu Diah. Bapané pateh naler seringan kanti makepeteng lembur. Makedadua pada seleg makarya, ngantos presida numbas mobil méwah. Rikenjekan punika liang pisan karasa atiné Luh Manik lan Gedé Dharma, napi malih mangkin Putu Diah sampun mayusa nem tiban, ipun kapiara olih pangempuné ané madan Bibi Santi, Sarahina ipun maplalian sareng-sareng. Sedeng iteha Bibi Santi ngarya toya anget, tan kauningin Tu Diah makta cat barak, anggéna pelalianan, raris metu isengné Tu Diah ngambar di mobilé

kecorat-corét

macerita ngambar bunga. Unduké punika tan pisan pangempuné tangeh. Wau séngeh Bibi Santi, sagét tanganné Putu Diah akéh madaging cat, raris gagéson Bibi Santi ngambilang minyak, ngusap-usap limané, nanging Tu Diah marasa liang sambilanga kenyem-kenyem. Galahé ngangsan wengi, wau sawetara jam solas sagét rauh makekalih Gedé Dharma sareng Luh Manik, wau mukak jelanan, tepukina olih mémé bapané, Putu Diah sampun mesaré sareng Bibi Santi. Duaning kawéntenané sampun wengi raris makesami pada mesaré. Wenginé punika kerasa panes beeng kesiran anginé kerasa kelampet Sanghyang Candra kaalangin olih i sayong i celepuk sada nguci, i godogan sareng nengsil ring bucu kangin griugan motoré tan kapegatan. Luh Manik kerasa nguyang pesu peluh nréstés, tangkahné kerasa nregdeg, antuk kelesonné

39


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

raris ngantos Luh Manik nyapnyap, mangipi ngaukin, “Tu

Diah…. Tu

Diah…… Tu Diaaaaaaaahhhhhh” kaengkebang olih ombak sané ageng jeg kalikub antuk toya ngantos kelem ten katepuk buin. Unduké punika kauningin olih Gedé Dharma, nanging wantah kiapné tan kadi-kadi ngantos nyriet ngelanturang pesaréné. Rahina sampun ngangsan ngalemahang gagésonan Luh Manik sareng kurenané jagi mataki-taki mukak bisnisnyané. Rikala wau matindakan sagét manggihin corat-corét ring mobil baruné lantas nadak jerit-jerit ngaukin Putu Diah, nénten nyang metakén langsung ngambil kayu jeg keplag-kaplag ngenain lengenné Putu Diah. Raris Putu Diah kesakitan tan sipi nangis makeyayangan, “aduh sakit sakiiiiiiit sakiiiiiiit kapoook… tiang mémék.” Nanging méméné ten pisan ngarungu duuhan

Putu Diah.

Ingetanga

ngereg-ngeregin lanturanga katundun sada guetané mabayu sambilanga ngejer bibihné makriet-kriet. Tepengan punika nyagjag raris bapané saking kamar mandi. Ngedeng limané Luh Manik kabelasang kaambil Putu Diah. Sedeng ngeling masengulngulan, sawusan punika kaserahang majeng

Bibi Santi.

Pengempu Putu Diah. Sedeng iteha Luh Manik mukak tokoné sagét wénten kapireng munyin télpon. Dugas nika sedeng iteha anak ramé san di tokoné ngecék-ngecék barang. Sagét Luh Manik ngangkat hapé tur masaut. “Ah aaaaa komprés dogén nyanan pasti seger,” jeg sampun langsung tutupa hapéné. Sedeng iteha ngeladénin langganané sané ramé-ramé pisan mablanja ngantos kosekan antuk ngeladénin. Galahé sampun ngangsan nyoréang, Luh Manik makikén jagi nutup tokoné. Grudugan sabehé tan kadi-kadi, langité tan surud-surud ngemu toya. I tatit saling sautin, nadak sara karasa makesiab jelék atiné Luh Manik, antuk kesiran anginé sané kesarengin tristisan toya ngawinang kerasa manes dingin tan kadikadi. Makeleteg lakar gapgapin Ni Putu Diah jaja ané demenina tuah jaja

40


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

cerorot kapenpen di tasné. Lantas nyetater motor nerebéng mulih di jalané peteng dedet karana mati lampu. Raris sampun neked jumah, karasa suung mangmung. Luh Manik kagét pisan duaning tepukina wénten abidang kertas di duur méjané, maisi tulisan Bibi Santi ajakan sané ngempu Putu Diah. “Bu, ampura titiang, tiang jeg majalan ka rumah sakit ngajak Ni Putu, mapan Putu panes, dingin, buina nangis terus, tiang ping tiga sampun nélpon ibu, nanging ibu tan pisan ngangkat mangkin tiang sampun di rumah sakit.” Wau ngwacén suraté raris Luh Manik jerit-jerit, buin jebosné rauh kurenané saking kantor. Unduké punika kauningayang raris gagéson sareng kalih nyujur rumah sakit. Ring selantang margi sareng kalih, Luh Manik ngajak kurenané pada saling pelihang, tur pada ngaku beneh. Gedé Dharma ngawélangin Luh Manik tusing dadi bedikin ngalih gaé. “Di kebenengané jani tiang suba ngaba kapelihané makejang, men yén Beli bena di kabenengan janiné, setata magaé, lembur dogén, taén Beli ngerunguang I Putu? Tan karasa sagét sampun ngantes ring rumah sakit. Kedapetang Ni Putu Diah sedek kekeh, turmaning paninggalané ngidem, ragané kebus bara, sedek kausap-usap olih Bibik Santi. Wau kapanggih sakadi asapunika kawéntenané, Luh Manik nyagjagin merapangan ngelus-elus limané. “Putu… Tuuuu…. Tu…. Tu, bangun Tu, bangun Tu….” Raris Putu Diah mersidayang ngedat ajebos, “Mé…. tiang kar luas joh.” Wau sakadi asapunika kéwanten sesambatan ipun sagét sampun ngidem mewali. Tan presida takonin malih, ring tepengan punika wau ngelur ngedénang lingné Luh Manik. “Putu…. Tuuuu…. Tuuuuuu bangun sampunang kalaina mémé. Mémé suba ngabanin pelihé.” Mimih ketabtab-ketébtéb Luh Manik. Raris Putu Diah sampun mawali ka guminé wayah. Karangasem, Buda Paing, wuku Uyé, 6 Méi 2020.

41


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Artikel

I Madé Arista (Jero Alit Bangah)

42


Suara Saking Bali

P

Édisi LVI | Juni 2021

aes lén raosné cocoh. Yén paes sinah tongosné di cangkem. Yén sing misi paes bisa-bisa manusané bungkem. Tusing ngidang ngomong. Mirib ulian ento miribang paesé manyama ajak munyi. Ulian

tongosné di cangkem. Yén paes sinah bisa ngetél, cara yéh membah. Dija kadén klebutan yéh cangkemé ento? Tusing suba déwék maan ngerambang. Krana tuah pesu tur ada di cangkem. Kéto masi munyiné mamurti di cangkem. Cara angin paling. Bisa suluk. Bisa banban. Tusing marupa. Nanging i kuping bisa nawang. Nah yén ada ané orahanga anak ngelekang paes pedidi mirib cara iraga nepukin anak ngajeng nanging iraga tusing ngajeng. Wantah ngelekang paesé padidi ulian basangé seduk. Kéto mirib cara déwék i pidan kuangan bekel masuk SD. Mebalih timpal ngajeng bubuh. Paesé gelek-gelekang. Kadirasa bubuhé macelep di krongkongané. Tur munyiné pesu tuah di kenah. Mih jaen san bubuhé. Né jani lén buin indik ngelekang paes padidi. Kocap pamesun munyiné patuh tekén ngelekang paes padidi. Apa ané madan kéto? Béh i déwék cara butané ngabag-ngabagin. Dumadak apa ané kagabag munyi seken. Ulian iraga nuduk sambil megabagan. Yén keneh-kenehang, miribang patuh tekén munyi ané suba pesuang ento gelekang buin. Iraga kena munyi padidi ané suba pesuang. Néh kudiang jani suba ngulihang munyi ané suba pesu? Yén munyi luwung koné pesuang, luwung koné ané gelekang paesé. Yén munyi jelé, paes ané jelé gelekang. Kéto satua i pekak pidan. Nah yén suba munyi jelé jani pesuang, ané jelé masi gelekang. Ditu lantas iraga yén suba nawang rasan munyi pengit, sinah iraga bisa lek tekén déwék padidi. Pamuputné mara dori nawang mliara bengu di cangkemé. Ditu setata lek tekén apa ané gelekang.

Pondok Bangah, 02-06-18.

43


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

44


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Tresnané Kecag Asibak

Dasa tibané sampun liwat Masaput poléng matungked emas Nasikin luu di karang awak Di natahé sesai nyikutang tresna Neked pajalané di muncuk sayongé

Yadiastun sawat, lawaté lakar masunaran galang Niki né mawasta tresna asibak Meled makilitan Nanging tanggguné kecag di durin koriné Dija ambahin ngedeng ka natahé driki Pang suud tyang ngantosang Tresnané kecag asibak di natah bajang

Oktober 2017

45


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Maprani

Enem sasihé sayan paek driki tyang metékin dina bilang wai nyantos galah raris prasida mapupul sametoné ring natar banjar cingakin tatasang selegang adulang praniné majujuk genépin lakaran tabuh, toya, asep , lan sekar raris margiang pakénaké Ratu iriki titiang mamanda ngucap ucap sakancan pinunas akebitan rejang, akebitan tabuh matuéling sang maurip

néh, nah, déwa ratu dong dayanin I prani sayan nadi

Sabilang dina, sabilang wai Mapulang sasarin sunia Mawinan, Enem sasih setata ngantosang

Tihingan, Januari 2019

46


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Anak Luh

Luwih pangaptiné Yadisatun luu panyandingé Jegég semitané, tolih parilaksanané Manis kemikané, masawang pahit kakecapé Niki pakéling Anak luh maka sasuluh

Pebruari 2019

47


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Ogoh-Ogoh

Sasaluh napi Sané kasolahang Sinunggil Kasanga matangi nadi

Sang Kala dados lalampahan Nanging nénten wénten uning Manut napi? Ngerereh napi? Pamarginé kangin kauh, Masuryak, nyurakang napi?

Pamuput, Sampun telas satuané maider Jantos ajebos Napi benjang dados Sang Isaka ring sasih kadasa Kedas ning magalang bulan

Maret 2019

48


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Satua Cutet

Ida I Déwa Nyoman Merta Semara Bawa

49


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Mohon perhatian kepada para pengunjung acara undian berhadiah dalam Grand Opening ASUS Republik Of Gamer agar tetap di tempat, karena pengumuman kepada pemenang undian akan diumumkan sekarang,” baos silih tunggil pangénter acara.

Selamat kepada nomor undi 0777 atas nama Wayan Joni karena berhasil mendapatkan laptop ASUS ROG Strix Hero II, persembahan dari ASUS Republic Of Gamer,” baos pangénter acara malih.

“Yéaaaaah! Payu masi cang maan laptop sultan, hahaha ngidang jani cang

main gamé sepuasné,” kéto abetné Wayan Joni awinan ia kendel maan laptop ané luung lan mael. “Selamat kepada dik Joni karena telah berhasil mendapatkan laptop ASUS ROG Strix Hero II. Bagaimana kira-kira perasaan Bapak saat ini?” pitakén pangénter acarané. “Saya sangat senang sekali karena saya gemar bermain game jadi tidak heran jika saya sangat senang apalagi mendapatkan laptop sultan seperti ini,” abet Wayan Joni ambilanga makenyem. Suud wawancarainé laptopé ento enjuanga sig Wayan Joniné, aéng kendelné Wayan Joni ambilanga ngomong di kenehné. “Ratu Hyang Widhi suksma duaning ratu sampun suéca ring titiang, lancar jaya Ratu.” Suba maan laptop luung tur mael lantas ngeségsag ia mulih menékin montor. Menékin montor ambilanga kenyem-kenyem di jalané, laut ada anak luané nepukin kedék ningalin muanné Wayan Joni buka kéto. Bes keliwat kendelné lan mapangenan kanti anak nyebrang di jalanné tusing tepukina. Lantas ia makesiab lan ngerém mendadak, aget ia tusing nabrak anaké ané nyebrang jalanné ento. Anaké ané nyebrang ento laut nguél-nguél, awinan ia das kena

50


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

sengkala. Ditu lantas ia nunas pangampura awinan bes keliwat kendel tekén déwék. “Panak apa kadén cai. Tepuk anaké nyebrang di jalanné? Aget awaké sing tabrak cai, yén kéto suba laporang polisi nes né,” kéto munyin anaké ané nyebrang jalan ento. “Aduh Pak, ampura Pak tiang ten nyelapang Pak bakat mapangenang tiang wawu Pak menékin montor,” cawis Wayan Joni sambil ngetor awakné awinan ia jejeh. “Ih, yén cai nagih mapangenan, ditu, ditu di umah cainé tongosné. Eda cai mapangenan di marga gedené cara anak buduh, sing tawang nyén cai tekén bahaya di jalan. Kondén tawang cai asanné masuk di rumah rodéo! Kilangkileng cara siap sambuhin injin,” munyin anakké nyebrang ento bangras. “Inggih Pak, tiang nunas pangampura. Tiang ampun dahat iwang Pak,” saut Wayan Joni ngelemesin. “Nah-nah! Kemu mulih jani cai, eda kéto biin buin mani!” pabesen anaké nyebrang jalanné ento. “Nggih Pak Suksma,” abet Wayan Joni ambilanga nyatater montorné lan majalan énggal. Disubanné neked jumah ngundebang tur ngunci pintu depan umahné nglantas ia mukak pembungkus laptopé, ngakit charger lan ngidupang laptopné. Laptop suba idup laut ia browsing-an ngalih gamé ané terbaru lantas download-a. Suud download game lantas ia main nganti petang jam. Sing kerasa galah suba jam tengah dasa peteng Wayan Joni itep maplaianan game, sing taunanga mémé lan bapanné diwangan umahné ngawat-ngawat uli sisi. “Wayan! Wayan! Mémé ajak bapa suba di mukak umahné. Bukak njep pintunné!” raos méménné ngorahin pesu. “Wayan! Di tengah Yan? Énggal dik pesu bapa ajak mémé suba diwangan ngantosang!” bapanné ngorahin pesu nyagjagin.

51


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Manik Sudra

52


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Aduh! Adi tusing pesu-pesu anaké truna totonan? Pa nang penékin pintu gerbangé lan macelep alih mulihan panaké. Adi jeg sing pesu-pesu, padahal montorné ada jumah.” “Nah-nah tiang kal macelep jani.” Lantas penékina pintu umahé ento tekén bapanné Wayan Joni, laut bapanné macelep ka umahanné, majalan menékin undagé nuju ka kamar Wayan Joni. Uli diwangan kamarné Wayan Joni bapanné ngaukin ia nanging tusing sautinna tekén Wayan Joni. Suba kéto getokina pintu kamarné, nanging tusing masi dingeha. Krana tan sida naanang gedeg lantas bapanné ngedor pintu, ditu lantas Wayan Joni dapetanga suba masengseng kupingné aji earphone ané gedéné amen jempong gongé lan itep ia ngutak-ngatik laptop ambilanga ngomong padidinné. Wayan Joni ané tusing séngeh bapanné macelep lantas kaplakina muanné, lusa airphonne laut pilesa kupingné kanti barak biing. Wayan Joni tangkejut lan rumasa lek atinné krana déwékné pelih. Ditu baanga munyi ia tekén bapanné. “Wayan! Wayan! Nak truna apa kadén né? Uli semengan nganti kepeteng terus nguyak game kéné gén gaéné. Tusing ngitungang masa depan. Tolih to bapa ajak mémé uling tuni ngantosang diwangan umahé, lén pintu gerbang makancing, ibanné kaukin sing nyak pesu-pesu. Kel kénkén Wayan jani nagih suudang masuk?” “Aduh! Aduh! A... A... Ampura Pa tiang lali Pa. Tusing dingeh tiang Bapa ajak Mémé gelur-gelur diwangan umahé.” “Éngkénang kel ningeh? Kuping ibanné ba masengseng baan earphone. Yadiapin ping siu gelurina ibanné sing lakar ningeh apa. Nah! Nah! Jani suud main game, matiang laptopé. Tur jagjagin méméné diwangan padalem suba makelo ngantosang.” “Ng... Ng... Nggih-nggih Pa.” “Énggalin!”

53


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Ngeségsag Wayan Joni ngamatiang laptop lan pesu uling kamarné takut tekén muan bapanné ané suba barak nyihnayang suba gedeg tekén Wayan Joni. Wayan Joni mula dahat takut yéning bapanné suba nguél, yén suba nguél bapanné anak barak muanné lan galak pisan sekadi krodha Sang Hyang Rudra mamurti nagih mralina gumi. Wayan Joni lantas nyemak kunci lan nyagjagin méménné ané suba nyantosang di mukak umahné. Suba mukak pintu saget pilesa kupingné tekén méménné kanti barak biing. Ditu Wayan Joni aduh-aduh naanang sakit kupingné, lantas baanga tutur tékén méménné. “Panak apa kadén nénénan? Tusingké medalemin nak tua? Mémé ajak bapa gelar-gelur ngaukin ibanné adi sing jagjagin?” kéto petakon méménné ambilanga nganengneng Wayan Joni ané enu duh-aduh.” “Aduh Mé, kudang anak tua matakon kéto tékén tiang. Ampurayang tiang Mé! Tiang tusing ningeh Mémé ajak Bapa gelar-gelur diwangan umahé, awinan kuping tiangé masengseng baan earphone,” imbuh Wayan Joni ngelemesin. “Ooo... kéto gén gaén Wayanné sabilang wai, kanti sing cumpu tekén rerama padidi. Ih Wayan! Sekat Wayan bergaul ajak nak uli luar jeg suba berubah parisolah Wayanné. Pragat kéto gén gaén Wayané. Ento tolih timpal pisaga dauh umahé I Sucitra kéto antengné tekén reramanné sesai melajah tur jemet magaé, sesai maan juara satu di kelas. Ibanné pragat main game lemahpeteng.” “Nggih Mé, tiang nunas geng rena sinampura Mé! Kéwala eda Mémé wandingang tiang ngajak I Sucitra! Dueg anak pada lén Mé.” “Adah! Ngaji mabasa alus peda, nah énggalin macelep ka jumahan! Ih, Wayan ingetang suud mandus ganti baju, ngajeng suud ento mabakti di sanggah, nah!” “Nggih, Mé.”

54


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Suud maan tutur Wayan Joni mandus, lantas mabusana bersih lan ngajeng di paon. Suud ngajeng lantas ia mabakti di sanggah. Rikala ia mabakti ia ngacep ambilanga ngomong di kenehné majeng ring Ida Hyang Widhi. “Ratu Hyang Widhi dados kekéné nasib titiangé dados nak truna maderbé rerama sané galak. Ratu titiang dot pisan sekadi Jess No Limit, dados gamer professional lan kajanaloka pisan.” Suud ngomong kéto lantas ada suaran cek-cek, sané pinaka cecirén suéca Hyang Widhi tekén ia. Di kenehné Wayan Joni ngaturang suksma dahat majeng Ida.Tekanné uli mabakti Wayan Joni lantas tegakanga tekén memé lan bapanné. Mémé lan bapanné lantas ngemaang tutur. “Wayan jani Wayan suba truna lan sedeng masekolah suud ja main kekétoan gén! Malajah naké itungang malu eda Wayan maboya cara kéné! Pedalam reramané ajak dadua puntag-pantig ngalih gaé anggon bekel ceningé,” kéto raos méméné banban. “Beneh orahanga tekén mémén ibanné Yan suud malu main kéto! Apalah kel maan uli main game kéto? Pamuputné ngutang-ngutang pipis ajak pelajahan di sekolah. Jani apang Wayan sing main game dogénan kel sita bapa laptop Wayané,” kéto raos bapané negesin. Wayan Joni runtag bayuné tur ia menep tusing ngidaang nungkasin raos mémé lan bapané ulian ia tusing bani tekén anak tua. Wayan Joni tuah ngomong nggih lantas ia mewalik ka kamar malajah. Suud malajah ia lantas sirep. Bapané ané ngintip Wayan Joni sirep latas nyemak laptopné laut kunci di brangkas di tengah kamarné. Wayan Joni rikala sirep ia ngipi, di pengipianné ento ia dadi peserta turnamen Esport International. Ia kaceritayang sinalih tunggil peserta uli Bali ané ngewakilin Indonésia di cabang Esport International. Rumasa bangga pisan déwékné, nanging rikala ento awakné rumasa kakocok cara ada linuh. Lantas ia makraik takut kadéna ada linuh. “Aduh tulung-tulung! Linuh! Linuh!”

55


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Wé...! Wayan banguin adi jeg gaap mara bangunin. Énggalin bangun suba tengai né, tulungin mémé mabanten purnama di sanggah jak di pakaranganné.” “Ng.. Nggih Mé. Ampura Mé!” Cedas-cedés Wayan Joni ngampilang sirepanné, suba kéto ia megedi uli kamarné nuju ka kamar mandi kal mandus lan masugi. Suud mandus ajaka masugi laut ia meséh adat madya kel nulungin méménné mabanten. Di suudé mabanten lantas ia macelep ka kamar ada kenehné nagih nyemak laptop nanging ia tangkejut laptopné tusing ada. Ditu lantas sebet kenehné paling ngalinang laptopné. Ia lantas macelep ka kamar mémé lan bapanné ditu ia ngalin-ngalinang di betén kasuré ajak di lemariné tusing bakatanga. Sagét tepukina brangkas warna selem, bukaké brangkasé ento aji kunci lan tangkejut Wayan Joni krana dapetanga ditu laptopné. Ia lantas nawang kocap bapanné ané ngengkebang laptopné apang ia tusing ngidaang main game. Kuciwa atinné krana dayainné tekén bapanné. Wayan Joni nyemak laptonné lantas magedi uli kamar mémé lan bapanné. Neked di kamarné ia lantas main game, ngilangang atinné ané kuciwa tekén reramanné. Sedek Wayan Joni main game lantas tepukina tekén méménné, gedeg méméné nolih ia main game. Lantas gampara muan Wayan Joni nganti barak, ditu lantas Wayan Joni baanga munyi tekén méméné. Wayan Joni runtag bayuné nolih muan méménné galak. Kondén suud ditu lantas teka bapanné nyagjag krana dingeha uyut. Nawang bapanné teka macelep lantas ocem semunné Wayan Joni. “Ping kuda mémé lakar mapeta, suud ibanné main kakéto. Adi Wayan sing dadi orahin nah?” “Jelamané ené sing ngerti kin bahasa ajaan, tepuk ibi bapa galak tekén cai tusing masi kapok-kapok. Adi tusing dadi orahin?” “Mémé! Bapa! Tiang tusing demen yén kenehanga gén terus-terusan. Apa pelih tiangé ané ngainang Mémé ajak Bapa kasar buka kéné? Tianga sarasa ring naraka kéné. Taénké tiang mamaksa Mémé lan Bapa meliang tiang laptop,

56


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ené ada sangkaning utsaha tiangé. Tiang tusing juari ngidih tekén Mémé ajak Bapa.” Mendep mémé lan bapanné ningeh munyin pianakné. Wayan Joni ané ngetél yéh panoné lantas pesu. Wayan Joni majalan di rurungé ngantos ka lapangan sépakbola ané dohné satu kilo uli umahné. Ditu ia negak, negaknegak ambilangan mapangenan ambilangan naanang kasungsutang kenehné. Nganti sandikala ia ngoyong ditu, ambilanga nutur pedidiané. “Arah, kakéné buka awaké, kadirasa cara anak bebinyat, sesai kéna munyi boya-boya.” Inguh kenehné Wayan Joni ingutangang buka kéto, ambilanga mekeneh terus-terusan. Tungkula makeneh kanti suaran cicingé ngongkong tusing dingeha. Sedek ia nu makeneh lantas ada montor gerung-gerung nuju ka tongosné masungsungtan. Ngentér endihan lampu montoré ka peliatan muané Wayan Joni. Makijapan I Wayan Joni nolih anaké menékin montor, mara toliha sing lianan tuah bapanné ané toliha. Prejani ngenger sebeng Wayan Joniné nolih bapanné. “Yan, sing cai kal mulih, makan nang kondén, mai mulih!” Wayan Joni siep tusing ngwales. “Yan, kénkén ci adi tusing masaut? Apa ulian mamedih cai kakéné?!” “Ae Pa, sing ja len Pa tiang mula mamedih tekén Mémé jak Bapa, ngerti naké tiang tusing ada mamanah jelék tekén Mémé lan Bapa. Tiang nagih barang ané dotin tiang ulian utsaha tiang padidi tusing pati tiang ngidih tekén Mémé ajak Bapa.” “Nah, yén kakéto bapa ajak mémé ngidih pelih tekén cai. Tusing lakar mamisuh cai uli jani. Uli jani lautang suba demenan cainé. Kéto samayan bapa ngajak mémé, dadi gisi tur ingetang cai.” “Nah, Bapa kel ingetang tiang apa orahang Bapa. Nanging, tiang masamaya apang seleg malajah apang suksés.”

57


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Wayan Joni lantas muliha nutut pajalan reramané. Teked jumah laut ia malajah ajebos, ulian paningalan tusin maca tulisan nglantas ia sirep. Di sirepné ia ngipi jagjaga tekén idolané ané dadi gamer tur youtuber Jess No Limit ditu ia kendel pesan nganti mesuang yéh mata. Kriiiiiingggggg….! Alarmé suba nujuang jam nem semengan. Gegison bangun I Wayan Joni uli pasirepanné apang tusing latan masuk. Kahanané di sekolah cara biasanné murid-muridé pada sibuk malajah. I Wayan Joni mapangenan di tengah kelas ngenehang ané ipianga dugasé peteng ento. Nanging belah tan pagantulan tatkala guru BK ngaukin adanné Wayan Joni apang ka kantoran. Tangkejut kadi rasa samber tatit I Wayan Joni, sebet kenehné sing ada pilihan ia lantas nuutang keneh guru BK ané uling tunian suba nujuh aji lima. Selantang jalan nuju kantoran Wayan Joni suba Wayan Joni suba takut. Apa minab ia ada pelih ladné. Di tengah ruang BK tan dumadé ditu nongos ané ipi-ipianga uli pidan, I Wayan ngruntag tangkahné ulian bes sing percaya lakar macunduk ajak bintang idolanné. Ia bengong sambianga enggang ainan cara anaka kéna penyakit busung lapar. Ditu lantas ia orahina negak madampingan ajak bintang idolanné. Di atiné ia ngomong, “bih, kléng seken Jess No Limit ci.” Jess No Limit suba kenyemkenyem ngatonang muané Wayan Joni ané kaliwat ngon. “Wayan Joni, kamu dipercaya mewakili sekolah ini untuk ikut ajan esport bersama Jess No Limit,” kéto atur Guru BK-né. Kendel kauman-uman kadirasa tangkahné Wayan Joni ningehang kabar ento. Lantas ia munduhang bayu ngomong ajaka bintang idolané, “Bli. Ihh…Kak beneran kita akan satu tim?” Wayan Joni matakon. “Ya iyalah satu tim bro, buat sekolahmu bangga bro! Kita tanding bersama 16 Agustus, oké!” Sing ngidaang naanang baan sukan kenehné Wayan Joni. Ditu ia sing engsap ngaturang suksma tekén Hyang Widhi. Jamé suba nujuang galah jam setengah dua bél mulih memunyi ngalun. Binta idolané Jess No Limit lakar

58


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

mawalik ka hotél, ditu mapalasan I Wayan Joni ajak bintang idola sahasa lakar matemu buin di pertandingan Esport bin abulan. “Mé…..! Pa….!” IWayan Joni ngadébras paliabné kaliwat égarné “Yéh… kénkén panaké Pa, kauk-kauk?” “Yiih… kénkén cai kauk-kauk Yan?” takon bapané. “Mé… Pa…. tiang lakar ngwakilin sekolahé di ajang game, esport.” Mémé tur bapanné Wayan Joni saling coong sing nyangka pianakné lakar ngwakilin sekolah. I Wayan Joni, cara ané suba-suba ngejengit ulian kendelné sing katawah.

59


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Satua Masambung

Gdé Srawana

60


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

AMPENAN. Kapal Patras masuara, inab sakadi nundung sang tedun, awinan gegéson i tukang sampan nareptep munggah ka kapal. Wénten nuut tali, wénten ngadekol ring bantang sangkétnya, praya ngregah ka kapal,taler pacang ngrereh muatan.

I

beng! Akéh jerat-jerit ngopak timpalné. Bawosé kenyat medal, manawi ta alus tegesnya, nanging manut seh miwah tembang pepeson rawesenya, janten sampun ipun saling opak.

“Dé mé gita ara buatan? Becat bait sino. Selaéna ngené doang, angkun mé

begawean, mara osah begawean. (sing not ada buatan? Anggalin té, to jemak, kéné dogén magarapan, lamun apa sing taén magaé cai).” Timpalnya nyaurin, “Sok raos doang losé.....” Mesin penedunan barangé sampun ngawitini ngrantang: tang tang tang tang tangtang tangtang, ...area... tang tang tang. Wénten klérknya, masetélan panganggonnya. Nangkan wénten karung munggah saking “gook” basang kapalé, ipun nyurat, miteketin keh karungé katedunang ring janggolan. Jakti ibeng, giyur kapalé, inab tan pacang wénten rahina sané bénjang, gegéson pisan tangkep sang makarya irika.

61


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Manik Sudra

62


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Ring déké pungkur mapupul lanang istri wangsa Blanda miwah “pasisir” séosan sami praya tedun ring Ampenan. Sané lanang wénten mamréntahang jongos ngambil pamotrétan, wénten nyeluk dompet ngicén persén ring i jongos sané ngayahin dané saking dibinné. Wénten taler “makasi tangan” ring tuan kaptén; tuan kaptén mamujiang mangda dané “i pasisir” prasida maliang-liangan ring margi ri kala malon-alon tur pamujiné punika kasuksemaang antuk raos “Terima kasih, kaptén.” Ring pungkur nyonyahé mapipi barak tur mabibih barak (baraké punika sinah pepulasan, saantukan kadi ngeling pulas baraké riang muané putih coong) wénten anak istri Bali adiri, néngténg tas, sakadi turah mangkiné, tur pungkuran ring anaké istri punika wénten iringan luh. “Sing nyen ada apa makutang, Dé?” Asapunika rawes anaké istri ring anaké lanang ring sampingida , taler bajang sekadi anaké istri punika. “Tan wénten, sampun sabsab titiang i wau. Ring pecak kamar Ratu, taler sampun telas, rauhing galeng budang-badingang titiang.” “Dé, nyén antiang iraga jani? Sing dadi tuun suba?” “Punika napi rauh malih palinggihané. I wau sampun bek mangkin mingkalihin ipun makta buatan.” Rauh sampané kamargiang antuk mesin, masuara kadi dekahé, kauber antuk sang nyetir. “Ratu ngiring ja sampun tedun.” Malih ajahanné anaké lanang punika matolihan tur “ngon” mapajar, “Yé to, Luh, Luh Sari adi? Bé, coong pesan nyai', nu léngéh?” Kari lengeh tiang, beli Madé, nu oyog-oyog asanné; mimi yan jalanang labuh jani tiang.” Dayu Priya, sapunika parab anaké istri punika, ica. “Nah kéto ba upah anaké bengkung, luuh! Yang sing maang nyai milu, masi mrereng nagih milu. Nah, buin kesep teked di dahat dong ilang ja.”

63


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Mai Luh, mai, né lengen beliné tekekang gisi, beli néngténg koperé cenik. Né Ida madué?” “Ten, tiang ja ngelah!” “Nah, mai aba, beli ngabaang. Luh majalan dogen ko sing pelut apa baan jani. Aruh, padalem ja, I Luh,” Luh Sari srandang-sréndéng kantun, katiman sampun sakadi kacang lilité, polih tungguhan. “Aduh, beli Madééé, telah isin basang tiangé.” “Kramana kéto tawang. Beli dugasé mara-maranné ka Jawa masih ngelur utahé. Jani ko pepes suba beli makapalan. Sing ja jani taén lengeh buin.” Sampun rauh jukungé punika ring jambatanné. Sami sampun tedun saking kapalé. Luh Sari ngadirdir malih, ical manawi sampun lengehipun. “Luh, awak sing ajak né I Raka, ba! Ngelah kagélan kalahin. Yan milu sing ia nyangkol dugas nyainé ngutah. I Madé padalem bincuh anaké ngencanin nyai; meliang yéh juuk, neen-neenang tued baong.... Men barangé dija ya, Dé?” “Sampun kuliné makta, punika napi, Tu.” “Luh abaang jani koperé? Apang maan magelengan mukak aksi, anak bek ditu di bum, ba!” Dayu Priya kenying. “I Madé masih demen sajané ngulgul, sing padalema anaké. I Raka sing milu, nyak ja ya mukak aksi? Kedék ia nglawan-lawanin.” “Aruh, Ratu pateh ja kadi beli Madé, seneng pesan ngécak. Tawangan kéné ten ngiring napi titiang.” “Mo, mulih mo!” kénkén I Dayu. I Madé Sarati nyagjagin. “Napi, Day? Dados sakadi dukané, Ratu?” “I Raka koné ingetanga tekén I Luh. Iseng koné suba!” "Mimi, gedegééééé!” Sapunika Luh Sari mapajar, nanging ipun kedék. Ring bum katakénin sami antuk prayogyané irika, “Manawi makta sanjata api?” Tur katuréksa koperé sami. Mangkin tilik pisan antuka nuréksain

64


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

barangé, saantukan jagaté jur génjong taler katilikin pisan, mangda tan wénten surat tan patut kapapétang antuk ida dané. “Ratu, Dayu, ngiring ja taksi linggihin, sapuniki sareng tetiga janten kekalih ngrereh dokar, samaliha sampun wengi.” “Nah, Madé suba ngékanang raga-raga. Yang tau negakin dogén.” Raris ngrereh I Madé Sarati taksi asiki, usan puput makakencan séwannya, raris barangé kagenahang ring pungkur.......... usan sampun matali. “Raris Dayu munggah! Luh iring Ida suba ditu duri, beli di samping supiré negak.” “Dadi ditu sih, Dé? Dini kenapa koné?” “Aruh, banggayang sampun ngiring Ratu irika. Mangda élahan Ratu mlinggih.” “Motoré raris ngeder, nganginang. I Madé Sarati ping kalih mangkin ipun ka Sasak, nanging Ida, Dayu Priya nembé pisan. Kén kangin pitakonida. “Linggah pesan margané, oo, Dé? Linggahan tekén margané di Bali. Ento anak Bali, ento, Dé?” “Sané encén ndikayang Ratu?” “Ento apa ané nyuwun kranjang, sing mabaju!” “Punika? Sasak manawi!” Malih matolihan I Madé, tur mapajar ring Ni Luh Sari, panjeroan Ida Dayu Priya. “Iiiih, Luh, musti inget tekén kage...........” “Aruh beli Madé kondén med ngulgul?” “Pedih suba I Luh batak kétoang dogén. Ituni dugasé oyog-oyog, sing pedihang anaké ragané.” “Nggih, kalah, kalah sampun tiang, beIi Madé. Aruh dong koja anaké.” Dayu Priya nimbal. “Ngénkén ja ya jani I Raka, Luuh?” ......Ni Luh Sari malegerang......

65


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Pedih, oo, Luh, pedih?” “Yan Ratu madué papa.........” “Yé, yé, sing nampi, sing nampi nyen ngelah kéto-kéto!” “Sareng tetiga masriag. Supiré kalalahan ipun, sareng taler kedék nanging ipun tan uning ring sané ngawinang ica, kedék. Ipun jadma Sumbawa wau kalih warsa rahina ring Ampenan. Wau uning ring basa Sasak akedik-akedik. “Punika sampun pakéling jéndralé kasinengkaon iriki daweg rereg Sasaké.” “Ipidan, to, Dé, 1894? Men, jani yan kemo dadi anaké malali-lali ka Kebon Raja! Kebon Raja adanné?” “Sapunika yén turah ring Bali, Kebon Raja! Niki napi, Mataram sampun. Aduh, kuangan sing jumah dogén beli Ketut.” “Pepes kéto guru Ketut luas, Dé?” “Napi, sering. Boya ké dané „Pemimpin Perguruan‟ iriki, janten sering dané lunga.” “Dé, suba makelo guru Ketut dini? Ipidan asana tepuk di Badung.” “Suwé sampun, yan tan iwang antuk titiang ngaturang, bilih wénten sampun limang masa. Kéngin sering dané ninggal Mataram. Punapi maIih yéning nuju Redité! Bih, pedih basangé, sap nitipin surat! Kuangan luas, sajaan, beli Ketut.” “Men, yan mangdé sing ada, dija Dé laku, Dé?” “Irika ring I Rakané, di Mataram. O, Luh?” “Maan déééééééén, I Luh. Kaling ké materima kasih, amonto tulungin dugasé mabrarakan nasinné pesu.” “Nah, beli Madé bakal pesilihin tresnan beliné, da nagih pipis. Lampah bakal anggon. Nyén sih? Tekén I Madé Rasmin, ada klebet?” “I Madé Rasmin? Nyén ento, Luh?” “Toooo, tandruh jani. Dayan beli tuah acengkang, men nyén kanggurin yén ada Pasar Malem? Di bucu kaja kangin apa?”

66


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Saja Dé, saja?” I Dayu ica, nanging sakadi nglawan-nglawanin, turah dijaba “kedék, kedék banglé.” “Mara acepok nganggur di dagangé suba orahanga demen tekén dagangé.” “Men ibi puané ten tahen beli tepuk negakin da....” “Ngéngkén, ngéngkén?” “Negak di dagangé, kénten sih nika.” “Ada dogén baana.” “Saja miribné I Madé.” Mangkin becik swabawan I Dayuné. “Inggih saja ja saja...... lamun pituwi tusing, kadung orahanga, ten titiang ngekat. Kadikan yan orahanga putih lamun pituwiné selem, yéning turah titiang, ten juari matangan mowa!.............Ya, brenti sini!” Rém motoré makriut. (masambung...)

67


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

68


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Suksma Guru

Sangkaning tuhu manah guru Ngicénin sesuluh ri kala kapetengan Ngajahin titiang sakancan pangweruh Panuntun nyujuh kasujatian urip

Sangkaning tuhu manah guru Mawastu titiang uning ring indik Anggén ngruruh pangupa jiwa Sida maguna ring jagat pada

Sangkaning tuhu manah titiang Éling ring sakancan pituduh guru Ten sida ngwales antuk arta brana

Sangkaning tuhu manah titian Ngaturang suksma pangacep pangastiti Dumogi rahayu, Guru

(Hardiknas 2021)

69


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Gelis Ical Ten Mawali

Malané sakti ten sida kaaksi Sakancan jagat nglimbak ten kadi-kadi Kantos ngawinang kabrebehan gumi Ten sida nambakin pinungkan gumi Wénten sané ten papakéring Campah ten ngétang grubug gering Ri sampuné metu manah paling Ten pariwangdé katibénin ling

Pinungkan gumi kalintang sakti Tan ambat-ambat gumanti ngawé pati Jadmané akéh mati ten patepi Pinungkan gumi cihna jagat kali

Gering pakéling Sang Hyang Uning Trikayané mangda nirmala ning

Sangkaning éling ning ngastiti Subakti ring Ida Hyang Widi Uripé lantang landuh sané kaapti Dumogi gelis ical ten mawali

70


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Malajah di Jumah

Guminé jani suba wayah Koronané ngaé makejang benyah Pamerintahé ngaptiang apang ngoyong jumah Tusing dadi makumpulan malali ganjah Murid-muridé masi tusing dadi ka sekolah Makejang malajah uli jumah Malajah jumah tusing dadi kapah-kapah Apa buin misi matabuh piwal ngéndah Tetujoné apang maan nilai melah Ngoyong jumah selegang malajah

71


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Satua Cutet

I Wayan Kuntara

72


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Sampun ten nyandang timbangin niki! Ten cepok pindo solah Putu Wahya kadi niki. Apang tusing buka aduk sera aji kéténg, apang bénjangan tusing ulian solah jelé Putu Wahya, sekolah iraga sareng kabaos kaon. Mangkin tiang mawali malih ngrauhang reraman ipun ka sekolah, jagi iring tiang matetimbang indik pangrencana ngwusanang Putu Wahya saking sekolah niki,” kéto baos bangras Kepala Sekolah, Bapak Gusti.

Ampura Bapak Gusti, yéning dados tunas titiang, icén titiang selah malih apisan jagi niténin Putu Wahya. Titiang pinaka wali kelas sampun tatas uning sapunapi kawéntenan ipun ring kulawarga. Napi malih

sujatinyané Putu Wahya ngelah kabisan ring paplajahan Basa Bali. Titiang nunas, icén titiang galah malih pisan Pak,” kéto Pak Gedé Susila ngrumrum Pak Gusti. Sagétan ruangané sepi, Bapak Gusti enu minehin lan nimbangin baos Gedé Susila sambilanga nyiup kopi ané ada di méja. Buin siup, buin pejanga. Mara lantas Bapak Gusti mabaos, “Nggih yéning kadi punika baos Pak Gedé, tiang pacang icén galah malih pisan manten. Santukan Pak Gedé pinaka wali kelas sampun sayaga mikul sami pikolihnyané. Yéning wénten malih kadi puniki cingak tiang solahné Putu Wahya, jeg ten wénten mapineh malih tiang.” “Inggih, inggih Pak Gusti. Matur suksma ping banget, pacang utsahayang titiang. Mangkin titiang nglungsur mapamit Pak.” “Inggih, inggih durus!” Gedé Susila mula guru sané urati lan asih tekén para sisiané, ipun manirgamayang sisiané sakadi pianaknyané. Ento makada sisiané demen pesan tekén ipun. Gedé Susila bani ngomong buka kéto tekén Bapak Gusti, santukan ipun nawang ada ané makada Putu Wahya maparisolah buka kéto. Putu Wahya taler sujatinnyané sisia sané ngelah kabisan ring paplajahan Basa Bali sané

73


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

kaampu ipun. Yadiastun ring kelas Putu Wahya males, sakéwala ri kala katunjuk nulis ring arep kelas lan ri kala ngarya tugas, ditu ngenah sasuratan Aksara Bali Putu Wahya sakadi mataksu. Ring ruang tamu guru, para guru paslier, ada ané kitak-kituk, ada ané pakrimik ningalin Putu Wahya ané negak di sopané. Putu Wahya tusing ngenahang sebeng jejeh nyang abedik, ia iteh ngejer-ngejerang batis sambilanga maplalian hapé. Nyén ané tusing nawang Putu Wahya? Makejang nawang Putu Wahya sisia ané nakal pesan. Uling majaguran, ngéndahang guru, ngéndahang timpal, ngoyong di kantin ri kala maan paplajahan di kelas, lan solah ulah lakuné ané lénan. Ia masih tusing sanget bisa masawitra, makejang timpalné éndahina, ento ané makada ia tusing ada ané nemenin. Ané jani ia buin ngéndah angkuh nyagur péléngan timpal kelasné kanti bah, ulian munyiné tusing kasautin dugas ia ngajakin ngorta. Timpal kelasné ramé-ramé nglapurang Putu Wahya ka Guru BK. Guru BK kanti suba meed lan tusing nyidang ngorahin, kerana ia buka bikulé pisuhin. Mémé Bapané masih suba pang kuda kadén maan surat uling sekolah. Ento makada Bapak Kepala Sekolah meled nyuudang Putu Wahya uling sekolah. Teka lantas Gedé Susila ka ruang tamu guru maekin Putu Wahya, “Tu, Bapak suba nawang ada ané makada Putu bisa buka kéné. Sakéwala Putu kantun truna, Putu masih sujatinyané ngelah kabisan, pedalem yén galah masekolah Putu tuah isinin tekén solah nakal manten. Dadi nakal, kéwala sampunang baas kaliwat.” Gedé Susila ngorahin Putu Wahya dabdab sambilanga ngusap-usap tundun Putu Wahya. Mara lantas Putu Wahya makipekan nolih Gedé Susila, “Ampura dumun Pak, tiang ten kenapi yén suudanga masuk driki. Masih ten wénten sané rungu, tusing ngelah timpal tiang driki.” “Wénten Bapak sané rungu tekén Putu. Bapak suba nunas sareng Pak Gusti apanga Putu icéna malih selah niténin déwék. Bapak sampun sayaga mikul pikolihnyané, Bapak sané nanggung yén sagétan Putu malih ngéndah angkuh.

74


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Kerana Bapak percaya, Putu sujatinyané ngelah kabisan lan bisa maparisolah becik yén wénten sané nuntun lan ngrunguang. Jani yén Putu medalem Bapak, percaya sareng Bapak, nyanan sawatara jam 3 soré teka ka sanggar Bapak malali nggih. Tongosné selat tembok ajak umah Bapak. Ditu malajah Basa Bali sambilang magendu wirasa. Kéto dogén pangidih Bapak tekén Putu, rahayu Tu.” Ondén maan Putu Wahya nyautin, Gedé Susila lantas ngénggalang ngalain Putu Wahya. Ditu Putu Wahya keras makeneh-keneh tekén baos Gedé Susila. Tumbén pesan ia marasa alep lan angob ningehang munyin anak. Ia marasa kaajiang lan karunguang. Yadiastun ia mabatun buluan, nanging ia marasa tusing taén sanget karunguang olih reramané. Bapané dadi makelar tanah ané sabilang wai ngambil proyék kemu mai. Kapah jumah, dikénkéné jumah tuah singgah masaré dogén. Méméné Putu Wahya geginané sabilang wai madagang sembako di peken. Sinah suba magedi uling jumah ngedas lemah, dimulihné teka sandikala. Di pét galah makejang ada jumah jeg pragat mauyutan dogén tepukina Mémé Bapané. Ento ané makada Putu Wahya tusing sanget karunguang lan setata suung kenehné yadiastun indik brana ia tusing kuangan. Suba liwatan jegjeg ai, bél sekolahé suba mamunyi nyiriang sisiané suba dadi mulih. Akijapan mata sekolahé sagét suba suung. Di jalan ngamulihan Putu Wahya enu masih ngenehang munyiné Pak Gedé Susila. Kanti neked jumah ia masih tusing nyidang ngengsapang. Munyin Pak Gedé Susila setata mangulayang di kenehné, mabisik di kupingné. Munyi ané tusing taén dingeha uling Mémé Bapané. Tusing karasa matanainé suba ada di sisi kauh, dugasé ento suba jam 3 langkungan 20 menit, Putu Wahya di arep sanggar bengong negak duur motorné. Ia enu tusing madaya tekén déwékné bisa ngelah keneh payu teka ka sanggar. Uling témbok sisin angkul-angkulé ia ngintip. Tepukina alit-alit di sanggaré saling pakedék pakenyung. Anak lanang-istri masila-matimpuh iteh nyurat lontar duur dulangé. Suara ngulangunin alit-alit sanggaré malajah

75


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

matembang. Ditu masih tepukina Pak Gedé Susila nuntun alit-alité sambilanga magegonjakan. Tusing karasa Putu Wahya milu makenyem ningehang gegonjakané ento. Sedek Putu Wahya makenyem, tusing marasa sagétan Pak Gedé Susila suba ningalin lan ngaukin Putu Wahya uli tengah sanggaré. “Putu... Mai.. Ngudiang ditu ngoyong? Mai... Né suba antosanga ajak timpaltimpalé dini.” Putu Wahya tengkejut, semuné barak biing. Ia lantas majalan macelep sambilanga klingas-klingus nyaruang lek atiné. Di sanggar, alit-alit sanggaré ajér-ajér pesan nyapa Putu Wahya. Mara sajan ia negak di bataran baléné, sagétan ada anak luh maekin lan nakonin, “Oh niki Bli Putu Wahya? Bli sasai satuanga tekén paman tiangé Bli.” Putu Wahya angob tur bengong nepukin anak luh ento. Pakantenané ayu pesan, kenyemné manis, Sledétané kadi tatit ngaé ulap paningalané Putu Wahya. Bangkiangné acekel gonda layu, susuné nyangkih kadi nyuh gadingé kembar. Ané paling ngaé Putu Wahya angob krana anak luh ento ajér pesan, munyiné ngaé ia kalangen. Sinah suba ngaé ia mabunga layu. “Tu, né Luh Asti, ponakan Bapaké.” Baos Gedé Susila nguugang keneh Putu Wahya ané sedeng mangulayang. “Luh Asti niki mayusa 16 tiban, minab maiaban ngajak Putu. Luh Asti ané lakar nimpalin Putu malajah nyurat Aksara Bali. Kénkén, nyak Putu malajah dini bareng-bareng?” Gedé Susila matakon tekén Putu Wahya sambilanga makenyem. “E.. e.. e.. e.. Ti.. titiang ten bisa ngudiang Pak.” Pesu ketané Putu Wahya masaut sambilanga maplengok ngiwasin paras ayu Luh Asti. “Apa ané tusing dadi plajahin Bli? Saenuné ada keneh lakar nyumunin malajah, ané kéweh dadi aluh, ané tusing bisa dadi bisa. Ené pangrupaké, ené lontaré, ené dulangé, ngiring kawitin malajah Bli!” Luh Asti masaut sambilanga nyemak limané Putu Wahya laut enjuhina pangrupak lan lontar. Barak biing muané Putu Wahya mara suud jemaka limané tekén Luh Asti.

76


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Manik Sudra

“Beneh ento ané orahanga tekén Luh Asti Tu. Sapuntul-puntulné besi yén sangihin sinah dadi mangan. Untengne selegang malajah sinah lakar bisa.” Tusing taén pegat kenyem manis Pak Gedé Susila nuntun Putu Wahya.

77


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Sasukaté ento, galang apadang karasayang Putu Wahya. Kenehné suba tusing taén suung, kerana timpal-timpalné di sanggar pada rungu lan setata ngajiang déwékné. Di sanggar ia malajah ngamel pangrupak, ngamel lontar, kanti malajah sasana nyurat ané patut. Yadiastun kapertama karasa méweh maimbuh limané ngejer ngamel pangrupak, ento tusing ngaé kenehné ngreredang. Apa buin Pak Gedé Susila setata nampingin lan nuntun. Lian tekén ento, ada masih Luh Asti ané alus banban nimpalin ditu. Luh Asti masih demen nyandén Putu Wahya, ento ané ngaenang Putu Wahya tusing marasa meed malajah. Ngancan wai ngancan demen Putu Wahya ka sanggar. Ia suba marasa demen malajah nyurat Aksara Bali, sasuratané masih ngancan melah. Ia marasa suba nawang kabisan ané ada di déwékné. Ento makejang ulian ia seleg malajah. Putu Wahya masih saka bedik ngancan masalin tingkah. Tusing taén buin ngojog di Ruang BK, tusing taén buin nyemak gaé mamocol, kerana ia kadampingin olih guru lan timpal ané asih tur rungu. Apa buin ada Luh Asti ané setata malawat-lawat di kenehné sabilang wai. Sawatara tigang bulan Putu Wahya seleg malajah di sanggar. Kéto masih sasuratannyané di lontar suba lemuh ngulangunin, matebek wayah, wangunwangun aksarané suba mamatan titiran lan maikuh pai. Uli aksara ka aksara ané surata di lontaré, kadasarin baan keneh suci, keneh liang, keneh tresna ané setata nincap. Kéto masih ada rasa ané engkebanga kapining Luh Asti. Rasané ento sakadi bunga-bungané ané nedeng kembang di sasih kapat. Kocap ané jani ada lomba nyurat aksara Bali ring Kabupatén. Soang-soang sekolah katunasin paling kidik kalih pamilet, lan paling akéh pat pamilet. Pak Gedé Susila nyarengang Putu Wahya dadi pamilet lan kasarengin masih olih kalih sisia ane suba biasa ngangganin sekolahané. Gedé Susila meled ngabuktiang sisia kadi Putu Wahya nyidang masalin tingkah yéning melah baan nuntun lan ngrunguang.

78


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Utsaha Pak Gedé Susila lan Putu Wahya mabuah manis. Putu Wahya polih jayanthi II lan jani suba tawanga di sekolahan ia suba masalin tingkah, tusing taén buin nakal. Kéto masih ulian préstasiné ento Bapak Kepala Sekolah tusing payu nyuudang Putu Wahya uling sekolah. Lega liang kenehné Putu Wahya. Tumbén pesan ia marasa ada né nyandang ajumang di déwékné. Ia sarasa tusing nyidang nanggehang keneh lakar ngorahin reramané sapetekané uli magaé. Neked jumah ia tengkejut sagét reramané makadua tumbén suba pada jumah. Nanging entuk kenehné Putu Wahya lakar maorahan, kerana tepukina Mémé Bapané saling nyebeng lan mabading tundun. Yén suba buka kéné undukné, pastika Mémé Bapané mara suud mauyutan. Sinah suba yén jani ajak ngomong panadine buka nyiamin apiné baan lengis. Buin lantas Putu Wahya makeneh, nyén nawang pada tiis basangné yén ningeh panakné milu lomba lan maan juara. Ditu lantas banibanianga déwékné maorahan. “Pa, Mé, tiang mara milu lomba ngwakilin sekolah.” “Lomba apa Tu? Lomba ngaé rusuh di sekolah?” Bapané matakon sada jengat. “Sing Pa, tiang milu lomba nyurat Aksara Bali.” Putu Wahya masaut dabdab. “Méh, marané milu lomba, jeg lomba kabali-balian milunina. Apané men nyandang ajumang?” “Benehné Bapa lega ningalin tiang suba tusing nakal cara ipidan. Apa buin jani tiang milu lomba maan juara II. Apa ké ento sing nyandang ajumang? Ulian Basa Bali, keneh tiangé ané puyung dadi misi. Cutetné jani tiang suba nawang apa kabisan tiangé. Pangaptin tiangé disubané tamat SMK tiang meled nglanturang kuliah ka Jurusan Bahasa Bali.” “Apaaaaaaaaaa?” Bapané nengéng ningehang munyin panakné. “Kar dadi apa Putu buin pidan? Lakar dadi balian? Lakar dadi mangku? Lakar dadi

79


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

kelian? Lakar dadi bendésa? Apa lakar dadi léak? Lakar nekaang sekaya apa Putu disubané tamat kuliah di Bahasa Bali?” “Sing Pa. Makejang pelih. Makejang ané sambat Bapa patuh tekén munyimunyi anaké di sisi ané tusing ngerti. Tiang dot dadi Guru Bahasa Bali. Tiang dot apang cara guru tiangé di sekolah, Pak Gedé Susila. Ipun ané rungu lan setata nuntun tiang kanti tiang nyidang buka jani.” “Buiiihh, kal dadi Guru Bahasa Bali?” Bapané sarasa nyampahin. “Nyén ané lakar ajahin Tu? Anaké di Bali nak suba onyangan bisa mabasa Bali. Toris-torisé masih suba pada dueg mabasa Bali, suba saling nantangin mabasa Bali sosmédé. Bapa sing setuju, Bapa nyelap masukin Putu ke SMK apang nyidang Putu buin pidan nglanturang kuliah di kampus pariwisata. Disubané tamat apang nyidang magaé nguberin dolar torisé, apang liu Putu ngaba dolar mulih.” Bapané nengkik nyekenin Putu Wahya. “Mén Putu, né tingalin panaké! Kéné suba ulian ajah-ajahan nyainé.” Krana tusing terima ngelah panak buka keto, Bapané ngojogang kapelihané ka kurenané ané uli tuni nengil tusing pesu munyi. “Yihhh... kadén Bli ané tusing taén rungu tekén panak. Benehné Bli ané bisa ngorahin panak. Tiang sing kuangan gaé dadi nak Luh.” “Nyai masih tusing rungu tekén panak. Nyai suba paling liu nekaang sekaya. Icang ané dadi makelar tanah tusing taén nekang sekaya apa dini.” Mémé lan Bapané mauyutan tan pegatan, saling pelihang, saling ngajumang déwék, tusing ada ané nyak ngaku pelih. Putu Wahya tusing karunguang. “Suuuuuuuuuuuuuuuuuudddddd!!!” Putu Wahya makaik, tusing nyidang buin nanggehang panes basangné. Ia malaib ngojog kamarné. Sing marasa yeh paningalane makebiosan. Kenehné macampuh. Sebet, sedih, pedih dadi besik. Apa ané kaaptiang tusing ajianga apa buin lakar bakata. Ia makeneh nasibné buka paundukan basa Baliné jani, ngugut jeriji di umah padidi.

80


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

81


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Ida Bagus Pawanasuta

Gending Nyaluk Sandikala

Ring sinalih tunggil paduraksa genah akung Nyaluk sandikala isin gumi ngantos gong macegur panyilur kuasa selem putih peteng srepet panganggo selem uli tuni ngantiang telah matan ai cihna galah luas majalan ngawitin panyumun gending ka tanggun selem ka muncuk putih apang pragat nyarik apada punyan kepah ngepah dot ngrasayang baret angin ubesin kain putih nasi cacahan sasuguh sanggah cucuk endihan sundih api endih... endih... endih endih api di mata tengen endih panes manesin endih... endih... endih endih api di mata kiwa endih ngabar ngebusin

82


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

I Ketut Rida

Kreta Gosa

Kreta Gosa genah malila cita murnayang duhkita anggén pinda wayang KAMAsan riang madyaning SMARApura sarining langun kapiarsa Kreta Gosa maka sipta saba panepas karma paripolahing lumaksana ri kauripaning jadma yan lémpas ring agama Kreta Gosa tengahing ulangun negdegang pikayun sadu susilané kawangun neptepin ngulurin ajum boya indriyané karumrum Kreta Gosa anggén pakéling mangda éling riang rga setata éling kayuné sada ening corah drowakané nyamping

83


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

IB Rai Putra Jurang Belung I

Aji- Biang doh gumanti doh sawat sampun pamargin titiangé nuut titi ugal-agil nglintangin bias pasih rauh-ngarauhin genahé madurgama

Wantah Jurang Belung maring désa sekartaji wiakti ngupasaksi pedek tangkil titiang néwék

Titi kayu maselat kayu katos adepa sisin jurang sor ipun ombakan toya samudara galak ngebug pasisi mapageh batu kaang matangkid wayah

Ratu doh sampun genahé ngilgil mauparenggan warna malit nyrosodang-nyrosodang kawéntenané Kawah – Sorga

84


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

klidin – rauh tirta amerta ngamertain urip – kauripan Jurang Belung wiakti margi siki kawah – sorga dados siki karma nyihnayang kawon klawan beciké Aji – Biang wiakti titiang polih molihang tirta amerta Jurang Belung sida nulung

85


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

IBW Widiasa Kenitén

Pasisi Kaler Kangin Katur ing Sang Tulya Wagiswari

Iriki Ratu ring pasisi kalér kangin nyepukang semara sastra ngruruh suaraning sepi matatakan galang kayun ngaras ngarasin linggih Ratu

Iriki Ratu ring pasisi kalér kangin ngaptiang muncuk toya ketisin ping tiga anggén ngepitang tresna

Iriki Ratu ring pasisi kalér kangin ngambel tapak angin isep ping tiga ngumbara suwung

Iriki Ratu ring pasisi kalér kangin ngaksi unteng téja macaya, laksana anggén masuluh astra Iriki Ratu ring pasisi kalér kangin....

86


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Ngakan Madé Kasub Sidan

Klungkung

Klungkung wantah genah patemon smara sang Semara Ratih Ngardi binih nyurat sasuratan ilakita Pangrupak napak, natah nyarca lontar Ngalembar sang pangawi ngawi pangawit dum duman dumadi Ngalembar sang pangawi ngawinang tetes tutug ayah Ngalembar sang pangawi ngawit wetu watek kawitan

Klungkung wantah genah mataki-taki nakénin sang mapitakén Nakénang sang katakénang Nakénin sang katakénin nyangkepin patakénnyané Sira? Dija? Nguda? Kija? Klungkung tungtung nembungang KUNGKUNG

Klungkung wantah genah pangaresikan Ngaresikin sikian labuh gentuh Ngingkinang raresikan dasa mala, malaning nawa sanga Lebuh ring ancut segara Klotok

Klungkung wantah genah jaga satru Wadua sayaga nyaga metu wawetuan duhkita duratmaka Pecalang, pemating, lan endehan nyatur désa nangkepin Bencingah jengah sinurat tabuh rah

87


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Pejah Michiel ring pantaraning segara Kusamba Tan sida magutin kasuradirgan Déwa Agung Istri Kanya ; Perang Kusamba nyarita indik

Klungkung wantah kagambar gegambaran jagat Wayang Kamasan nyurat sasuratan karma sang maurip Medal Agung nyurat sesuratan agung linggih panglingsir puri Gong pandé Tihingan nabuhin wewalian lan bebalihan Nabuhang tabuh jagat Bali ring dura negara Genta pandita tatahan Budaga ngujar mantra paripurna

Klungkung wantah carita tan sida kacaritayang Indik kusir dokar mecut kuda Indik Goa Jepang netesang indik Jepang Indik brahmantian Gunung Agung niwakang lahar : nyapuh jagat Taler indik panca sembah ngardi rahayu ; lan indik wong tan pa indik : Klungkung gumanti wantah genah nemuang KUNG.

88


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Satua Masambung

Ketut Sugiartha

89


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Kénkén ja carané pang bakat beli lukisané ento.”

“L

ukisan apa?” “Ibi Laras nepukin lukisan melah nanging tusing adepa.” “Terus?”

“Laras meled meli lukisané ento yadian mael ajiné. Tegarang raosang buin,

nyén nawang nyak adepa.” “O kéto. Nah, lakar cobak.” Tuun uli mobil Putu mara tangeh yéning Laras tusing ja tuah demen ngigel sakéwala demen masih ngoléksi lukisan. Putu dadi inget tekén umahné Laras di Jakarta, utamané ruang tamu, ané kaias baan makudang lukisan. “Laras percaya Bli pasti nyidaang ngaé papinehné obah.” Munyin Laras madingehan sada gugup. Ia ngéncolang majalan nutug Putu. Pelayan jegég mabusana adat madya ané majujuk di malun tokoné nyapatin aji kenyem soméh. Di tengah ada masih makudang pelayan ané sedeng ngladénin tamiu dura negara. “Lukisané ento ada di bucu,” Laras mapitau tekén Putu. “Laras lakar ka toilét malu.” Tusing ngantosang pasaut Putu, Laras laut majalan ngojog toilét di samping tokoné. Makelo majujuk klingang-klingeng di bucu Putu sagét ningeh anak matengkém di duriné. Tatkala makipekan dapetanga ada nak muani matuuh

90


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

sawatara séket tiban. Jaegné tegeh lan kedas kulitné. Paningalané ning, kumisné tebel. Mapan tlektekanga uli duur kanti ka betén Putu lantas nyapatin. “Om, Swastiastu.” “Om Swastiastu,” nak muani di arepné ngwales. “Ngrereh napi?” Takonina buka kéto Putu lantas nyambat lukisan ané meledanga tekén Laras. “Lukisan?” “Lukisan sané pastika mabuat pisan kantos kocap nénten ja kaadol.” Nak muani di maluné Putu buin nlektekang paukudané, buka sangsaya. Nanging Putu tusing nyak mapineh ané tidong-tidong, mirib mula kéto pangabahné uli kadituan. Putu mautsaha tusing ngrambang. “Bapak minab ten percaya yéning tiang bani numbas lukisan mael. Ten ja tiang sané jagi numbas, timpal tiang.” Nak muani di arepné anggut-anggut. “Mangda uning manten, timpal tiang kuciwa sajan yéning ten prasida nuénang lukisan punika.” “Mangkin dumun,” nak muani ané ngomong ajak Putu lantas nyemak lukisan maukuran sawatara 50 x 75 sénti nganggon sibeh maukir apik. Putu maplengek ningalin lukisan ané édenganga. Lukisan nak luh ané mesib Laras. Putu minehin sinah ento ané makada Laras bani meli yadiastun mael ajiné. “Bapak sané nglukis?” Putu nyelehin. “Nggih.” “Becik pisan. Bapak nganggén modél daweg nglukis?” Nak muani ané takonina kituk-kituk. “Nganggen foto?‟ Putu nyedsedang. “Ten.” Bibihné Putu klecet-klecet angob. “Becik pisan, pantes timpal tiang gregetan makita ngelahang. Mesib pisan.”

91


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Manik Sudra

92


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Niki gelah tiang sané pinih mabuat.” “Dados kénten?” Busan-busan nengnenga, Putu marasa ada ané soléh. Eda-eda anak tusing tegteg bakat ajak ngaraos, kéto ia ngrenggeng di kenehné. Tan paraos nak muani di maluné lantas ngelépin Putu apang nutug déwékné ka duri. Buka anak kena guna-guna Putu nunut. Buin jahané ia napetang paukudané suba ada di karang umah ané natahné linggah. Angob ia ningalin tamané ané asri. Makudang entik-entikan bunga melah kaperténin ditu. Putu orahina menék ka balé gedé ané malanté granit. Ditu lantas ia negak di duur karpét barak ané suba makebat. Adegan balé gedéné maukir lan maprada, kéto masih langitlangitné. “Ngroko?” Putu enjuhina roko nanging ia kituk-kituk. “Sira ragané?” “Tiang Putu Mastra.” “Kéné Putu. Idup tiang buka kajepit. Kajepit baan sima warisan leluhur lan jaman ané masih tusing nyidaang baan ngelidin, jaman modéren.” Tusing nyidaang Putu marna lakar ngaraosang apa ya nak muani ané sedeng negak di maluné. Ia tusing resep tekén raos ané mara sajan dingeha. Ia bengong mandrengin muan nak muani ané ngisep roko di maluné tur matakon di kenehné, nyapnyap. Tegteg apa tusing jalemané ené? Nguda dadi ngenah cara seniman ané senéwen? “Ampura, kadén tiang Bapak jaga maosang unduk lukisan punika,” Putu ngingetin. “Nika sampun sané raosang tiang.” “Ampura yéning tiang kirang sabar.” “Lukisan ento gaé tiang ulian kahanan ané makada tiang tusing nyidaang makiba. Dugas ento tiang sedeng marebat ajak déwék tiang padidi.”

93


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

“Tiang naen mireng, pakaryan sané luwih sering embas ulian sané makarya sedeng katibén pikobet. Sakadi Mozart, kocap ipun prasida ngembasang pakaryan sané pinih luwih tatkala ipun sedeng patah ati.” Nak muani di malun Putu negak nengneng paningalan Putu angob sambilanga ngisep roko. “Ampura, napi Bapak sedeng katibén pikobet dugas makarya lukisan punika?” “Kénten ja. Putu taén masih ngarasaang?” Ningeh patakon buka kéto Putu marasa ngancan paek ajak nak muani ané sedeng ajaka ngaraos. Ento awanan ia tusing ragu nuturang unduk paukudané ané taén ngarepin pikobet. Pikobet tresna. “Antuk linggih sané ten pateh pamuputné tiang sareng dané palas. Dané mawit saking puri, tiang wantah wang sudra. Yén Bapak, napi pikobeté?” “Pateh,” kéto pasautné sinambi ngucek puntung roko di asbak di sampingné. “Ajik tiang ten setuju mapan kurenan tiang masih nak jaba.” Putu makesiab ningehang. Mara ia tangeh yéning nak muani ané sedeng ajaka ngaraos malénan wangsa ajak déwekné. Makita ia nakonang apa ya wangsané, sakéwala tusing luung rasaanga kenehné. Ento awanan ia mendep dogén, ngantiang kanti orahina. Prajani Putu ngalusang raosné. Ia matakon adeng-adeng, “Napi sané sampun nibénin Ratu?” “Yéning tiang ngorahang tusing nyidaang lémpas uli sima ané warisanga tekén leluhuré, anak mula patut kéto. Nanging perlu masih pilihin ané cén patut kalestariang, ané cén patut kutang wiréh tusing nu mapikenoh. Béh, kanti engsap, Putu nakonang apasé busan?” “Tiang meled uning napi kaberebehan sané sampun nibénin kulawargan Ratu?” Nak muani ané makumis jempé ento kituk-kituk. “Dugas ajik tiang sungkan, tiang ten baanga nelokin, apa buin ngusud. Biang tiang masih nemah

94


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

tiang sekadi pianak ané tusing bakti tekén rerama. Tan maa tiang lakar taén nepukin kahanan buka kéto. Kurenan tiang tan sida naanang sebet kenehné nepukin tiang ketoanga, ia lantas melah-melah ngidih mapamit uli jero. Suud ento tiang lantas kajodoang ajak nak luh lénan. Nanging, ajik kéto masi biang tetep kuciwa mapan suba makelo sajan tiang tusing nyidaang ngmaang cucu.” Sawat kuping Putu ningeh munyi kranting-krinting uli wangunan ané majujuk di sisi kelod. Takeha ada anak sedeng ngaé téh atawa kopi. “Ampura, tiang nenten ja sué,” Putu ngaraos sinambi makiselan lakar bangun apang tusing ngaé Laras paling ngalihin paukudané. “Jantos dumun,” anak muani di maluné nambakin. “Kadén Putu meled nawang nyén sujatiné anak luh ané lukis tiang.” “Pastika sampun Ratu madué rabi.” Kenyem nak muani ané ajaka ngaraos ngaé Putu tusing percaya yéning pasautné beneh. “Lakar kija kadropon?” buin Putu tambakina tatkala lakar majujuk. Buin jahané sagét ada nak luh bajang pesu uli parantenan ngaba naré misi kopi duang cangkir lan jaja Bali mawadah lépékan. Putu ngon nguratiang kanti tusing makijapan. Buka ngipi rasané ia nepukin anak luhé totonan majalan maekin balé géde lantas ngejang cangkir kopi lan jaja mawadah lépékan di duur karpété. Bibihné nadaksara caket tusing nyidaang makemélan. “Kénkén, Putu, patuh sing ajak lukisané?” Putu tangkejut buka kadundun uli sirepné. Ia nguratiang muan nak luh ané lantas negak di sampingné. Suud kéto ia mandrengin muan nak muani di arepné. Kaliwat ngon ia kanti ngenah buka kebo mabalih gong. Ia marasa déwékné sajan-sajan belog, tusing bisa ngaraos. Buntu rasaanga otakné. “Tiang suba nawang nyén sujatiné Putu.” Putu mara tangeh nyén sujatiné anak muani makumis jempé ané negak di maluné. “Ratu niki dong Déwa Gedé Rai?” “Béh, Putu suba nawang adan tiangé kéwala Putu sing nawang jlemané.”

95


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Putu ngusap gidatné ané belus aji telapakan limané. Peluhné meliah uli sakancan song buluné buka ia sedeng negak di duur jalikané. “Tiang suba taén ngarasaang jengah,” Déwa Agung Rai nuturang. “Tiang tusing ja lakar ngaé sentanan tiang bareng ngrasaang kahanan buka kéto ulian kamomoan reramané. Yéning suba galahné ia katemu jodo, lakar depang tiang ia milih gélané padidi. Pait manis idupné anak ia lakar nyalanin.” Liu sajan lengkara ané meled pesuanga tekén Putu nanging makejang nyangkét di kakolongané. Akatih tusing ja pesu munyiné. Yadiastun kéto tumbén jani ia marasa bangga tekén paukudané. Tumbén jani ia marasa maaji dadi jalema. Ia marasa angayubagia nepukin kahanan ané ngaé ia makesiab buka kéné. Tusing taén ia madadugan lakar marasa tengkejut ané makrana ia liang. Liang ané makada yéh paningalané ngembeng. Tusing ada lengkara ané nyidaang nuturang unduk rasa bagia ané rasaanga. Laras ané negak di sampingné lantas ngorahin ia nginem kopiné sinambi ngmaang kenyem ané pinih manis. Sanget manisan tekén kopi ané lantas inema. (puput)

96


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Kitut

Kadék Sonia Piscayanti

D

ija alih di dunia ené ané madan Rurung Jet? Rurung to kan jalan, jét to kan pesawat jét, rurung jét artinné jalan pesawat jét? Bléléng gén ngelah. Aéng gati. Sing ja rurungé to isiné pesawat jét gén, tapi

sebenehné apa kadén maksudné, sing tawang masi. Pokokné adané Rurung Jét. Penemu rurung jét né ané harus telusurin malu. Bapak yangé maan katakonin, adi sing nawang ya nyén ané ngaé adan Rurung Jét né. Kenapa adi madan Rurung Jét. Tapiiii, asananga sih karana rurungé ené paling lantanga, di pusat pemerintahan orahang, di seputar Jalan Ngurah Rai, paling gedena, tur nyerogjogang, alias, menurun uli kaja, atau menék uli kelod. Nah kéto ba, bayangang gén ada rurung, trus los kéto lantang, gedé, tur nyerogjogang. Ulesné ipidan bayangané amen ada nak léwat di rurungé ené cara jét ya melaib, ngelongsor drastis. Kéto ulesné. Ané lénan tekén rurung jét, ada madan Rurung Tuli Bisu. Ento sebenehné rurungé spesial gati, karana tuli bisu, padahal rurung lén makejang memunyi tur ningehang, wakakakak. Sing kéto. Tuli bisu secara harfiah kan sing

97


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ngidaang ningeh sing ngidaang ngomong, tapi kan mula dija dija rurung to kan tuli bisu. Masak ada rurung ceréwét mamunyi, tur ngomél, kan tusing. Émangné Mamak kamuné ceréwét gati héhéhé. Dija dija rurung mula mendep gén. Biar kénkénanga, anggona apa mendep gén. Tapiiiii, di Bléléng adan rurungé mula tuli bisu karana ada sekolah luar biasa ditu. Adané sekolah tuli bisu pidan. Nah dadiné sampai rurungné adanina tuli bisu. Padahal adan jalané Yudistira. Tapi di Bléléng sing ada nak nawang yén orahang Yudistira, amen tuli bisu makejang nawang. Kéto. Jalané nak bedik gati. Uli Jalan Véteran to bélok kanan, ditu ba. Tuun, bélok sampai tembus nyanan ka Jalan Ngurah Rai. Bedik tur penyalah gati rurungé ené. Tapi dadi rurung alternatif. Terkenal dadiné. Nah to ba madan Rurung Tuli Bisu. Ané terakhir, jani ada madan Lorong Melati. Serem gati kan adané. Cara umahné Suzana gati misi melati liu, pasti serem peteng-peteng. Hiii. Lorong Melati né, tongosné di jalan ané uli pempatan Udayana, Ngurah Rai, jak Pramuka, ané beneng kangin to, ané bedik to, madan Lorong Melati. Bawak gati jalané tur sempit gati makané adanina kéto. Tapi da bayangané ada liu melati ditu. Boro-boro ada melati, rurungé cenik gati, aspal gén tumbuh, sing ada melati. Tapi kok bisa adanné Lorong Melati, perlu masih dikaji lebih lanjut. Nah rurung-rurungé ento jani suba ngangsan sing ada nak ngingetang, adané gén suba liu nak engsap. Soalné ngéngkén masi nginget adan rurung, jani suba ada google map, tinggal tentukan gén titikné, pragat ba. Tapi bagi yang pribadi, melah masi ngenehang adan-adan rurung imaluan, soalné, cara janiné, standar gati adan-adan rurungé, sing kréatif gati. Melahan ba ané ipidan, gagah-gagah gati. Rurung Jét, Rurung Tuli Bisu, Rurung Lorong Melati. Cara menéror rasa ingin tahu iraga apang sing standar gén kenehé. Ada usul adan lén? Misalné Rurung Bungut Buaya, Rurung Lipi Gadang, Rurung Bani Mati Takut Seduk. Semacam kétolah. Miluin makeneh téh.

98


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

Kamus

1

ba.bar v lompati; ba.bara v dilompatinya; ba.bar.ang v lompatkan; ba.bar-ba.bar.an n permainan berlompat-lompatan; ka.ba.bar v dilompati (oleh); ma.bar v melompati: malingé malaib-- témbok pencuri itu lari melompati tembok

2

ba.bar v didatangi dg mendadak; ba.bara v didatanginya; ka.ba.bar v didatangi (oleh); ma.bar v mendatangi

3

ba.bar adv tidak terduga-duga: -- juanga siapé tekén timpal tiangé tidak

terdugaduga ayam itu diambil oleh teman saya ba.bas, ka.ba.bas v terlunta-lunta; pergi tidak tentu arah (kehilangan arah) 1

ba.bat n wayang kulit yg berbentuk gunung yg dimainkan pd awal

pertunjukkan 2

ba.bat v panggang: saté -- satai panggang; ba.bata v dipanggangnya; ba.bat.ang v panggangkan; ba.bat.anga v dipanggangkannya; ka.ba.bat v dipanggang (oleh); ka.ba.bat.ang v dipanggangkan (oleh);

99


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ma.ba.bat v terpanggang; ma.bat v memanggang; ma.bat.ang v memanggangkan; pa.ma.bat.an n alat pemanggang satai 1

ba.bi n daging babi goreng yg berisi kulit, lemak, dan isi

2

ba.bi n sj kartu ceki ba.bit v tuduh (ikut serta melakukan suatu kejahatan); ba.bita v dituduhnya (ikut serta mela suatu kejahatan); ka.ba.bit v dituduh (ikut serta melakukan suatu kejahatan) (oleh); ma.ba.bit v tertuduh (ikut serta melaku kan suatu kejahatan); ma.bit v menuduh (ikut serta melakukan suatu kejahatan)

ba.bon n induk (karangan, buku, dsb); ma.ba.bon v berinduk ba.bu n babu; perempuan pengasuh ba.bu.an n di atas: -- gén pejang béné taruh saja lauk itu di atas; ba.bu.an.an n lebih ke atas ba.bu.ang n semut hitam yg agak besar bersengat: buka -- buntutin, pb sangat galak ba.buk a dangkal: telaga -- kolam dangkal 1

ba.ca a tidak dapat mengucapkan katakata dg lafal yg benar; cadel; telor

2

ba.ca → paca

ba.cak v hitung; ba.caka v dihitungnya; ba.cak.an n perhitungan: tusing menék~ tidak diperhitungkan, tidak diikutsertakan; ba.cak.ang v hitungkan; ba.cak.anga v dihitungkannya; ka.ba.cak v hitung (oleh); ka.ba.cak.ang v dihitungkan (oleh);

100


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ma.ba.cak v terhitung; ma.ba.cak.ang v terhitungkan: ma.cak v menghitung; ma.cak.ang v menghitungkan ba.cem-ba.cem n sj tumbuh-tumbuhan di hutan yg daunnya dapat dimakan untuk menghilangkan dahaga ba.cin n tahi; berak; ba.cin.ina v diberakinya; ma.ba.cin v berak: da ngawagin ~jangan berak sembarangan ba.co a terlalu rendah (tt menawar barang):-- nawah buluan terlalu rendah menawar buah rambutan; ma.co v menawar rendah: ia ~ durénné dia menawar rendah durian itu ba.cok v tikam: -- baong céléngé baan temutik tikam leher babi itu dg belati; ba.coka v ditikamnya; ba.cok.ang v tikamkan; ba.cok.anga v ditikamkannya; ka.ba.cok v ditikam (oleh); ka.ba.cok.ang v ditikamkan (oleh); ma.ba.cok v tertikam; ma.cok v menikam; ma.cok.ang v menikamkan ba.col a buncit, gendut (tt perut): anak ané-- ento tusing mabaju orang yg buncit itu tidak memakai baju ba.da n kandang: --n siap kandang ayam; ba.da.ang v kandangkan; ba.da.anga v dikandangkannya; ba.da.in v masukkan ke kandang; ba.da.ina v dimasukkannya ke kandang;

101


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ka.ba.da.in v dimasukkan ke kandang (oleh); ma.ba.da v berkandang; ma.da.ang v mengandangkan ba.dah a jinak: cicing -- anjing jinak ba.dai n teluh bad.bad v urai dr gulungan (tt tali, benang, dsb): -- benangé ento bukalah benang itu; bad.bada v diurainya dr gulungan; bad.bad.ang v uraikan dr gulungan; bad.bad.anga v diuraikannya dr gulungan; ka.bad.bad v diurai dr gulungan (oleh); ka.bad.bad.ang v diuraikan dr gulungan (oleh); ma.bad.bad v terurai dr gulungan; mad.bad v membuka dr gulungan; mad.bad.ang v membukakan dr gulungan 1

ba.dé n menara usungan mayat: -- awin menara mayat yg berhiaskan

badawang nala 2

ba.dé v terka; tebak: -- nyén ané lakar teka terkalah, siapa yg akan datang; ba.dé.na v diterkanya; ditebaknya; be.ba.dé.an n tebak-tebakan; teka-teki; ka.ba.dé v diterka (oleh); ditebak (oleh); ma.ba.dé-ba.dé.an v bertebak-tebakan; berteka-teki; ma.dé v menerka; menebak

ba.deg n pohon enau; ba.deng a hitam: -- senged hitam lebam; kulitné -- kulitnya hitam; ba.deng.an a lebih hitam; ~ tiang tekén ia lebih hitam saya dp dia; ba.deng.ang v hitamkan; ba.deng.anga v dihitamkannya; ba.deng.in v warnai hitam;

102


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ba.deng.ina v diwarnainya hitam; ka.ba.deng.ang v dihitamkan (oleh); ka.ba.deng.in v diwarnai hitam (oleh); ma.ma.deng v menghitam 1

ba.des a gatal krn berkeringat; bintikbintik krn berkeringat

2

ba.des n tanah yg terlalu subur

1

ba.di v cacingan; menderita penyakit yg disebabkan oleh cacing

2

ba.di n bulir padi yg tdk keluar dr pelepah daun krn kekurangan air

ba.dih n ulas: juuk a-- jeruk seulas; ma.ba.dih.an a jelas bagian-bagiannya: munyiné tusing ~, ki pembicaraannya tidak jelas bagian-bagiannya ba.dil a tidak jelas lafal pengucapan; pelat; telor; cadel ba.ding v balik; ba.ding.ang v balikkan; ba.ding.anga v dibalikkannya; ba.ding.in v baliki; ba.ding.ina v dibalikinya; ka.ba.ding.in v 1 dibelakangi (oleh): ~ tundun dibelakangi; 2 ki tidak dihiraukan:~ tundun somahné nguél, ki istrinya yg sedang marah tidak dihiraukan; ma.ba.ding v 1 terbalik: bajuné ~bajunya terbalik; 2 kembali: ia suba ~ uli peken ia sudah kembali dr pasar; ma.ding.ang v membalikkan; ma.ding.in v membelakangi: da ~ tundun negak jangan duduk membelakangi 1

ba.doh a lamban: palaibné – larinya lamban

2

ba.doh a hambar: tuaké -- tuak itu hambar ba.dong n hiasan leher penari,

pengantin, dsb, bentuknya lancip pd bagian bawah; ba.dong.in v kenakan hiasan leher;

103


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

ba.dong.ina v dipasanginya hiasan leher; ka.ba.dong.in v dipasangi hiasan leher (oleh); ma.ba.dong v memakai hiasan leher: légongé ~ mas penari legong itu memakai hiasan leher dr emas; ma.dong.in v memasangi hiasan leher Ba.dra n bulan kedua dr tahun Saka ba.dung n pohon yg buahnya berbentuknya bulat sebesar tomat, berwarna kuning, dan rasanya masam ba.dur n sj ikan hias ba.em Asi n geraham: ida nyungkanang -- geraham beliau sakit; -- warak geraham badak ba.eng → beeng ba.et → baat 1

ba.ga n 1 lubang: --n dapak lubang pd kapak tempat memasukkan gagang; 2

Asi kelamin wanita 2

ba.ga n bagian: dasa -- sepuluh bagian

ba.gal v tetak besar-besar; ba.gala v ditetaknya besar-besar; ba.gal.ang v tetakkan besar-besar; ba.gal.anga v ditetakkannya besar-besar; ka.ba.gal v ditetak besar-besar (oleh); ma.ba.gal-ba.gal.an v tertetak besar-besar; ma.gal v menetak besar-besar; ma.gal.ang v menetakkan besar-besar ba.gas n tumbuhan sj ilalang untuk makanan ternak (masambung...)

Catetan: Kaambil saking Kamus Bali-Indonésia Édisi Ke-3 sané kamedalang antuk Balai Bahasa Bali

104


Suara Saking Bali

Édisi LVI | Juni 2021

105


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.