Een stukje geschiedenis aan de Haarlerweg

Hallo Stevensmonument en schuilhut

Een stukje geschiedenis aan de Haarlerweg

Onze gemeente kent veel herdenkingsmonumenten. Eén van deze monumenten vind je aan de rand van de Sallandse Heuvelrug, bij de Haarlerweg in de Helhuizen; het Stevensmonument, ter nagedachtenis aan drie gesneuvelde soldaten in de Tweede Wereldoorlog. Iets dieper verscholen in het bos zit een schuilhut verstopt. Wat is het verhaal achter dit monument? Marc Fraser, voorzitter van de Stichting Viering Nationale Feestdagen en organisator van de jaarlijkse herdenking, Mariska Hofman en Sandra Herbig, organisatoren van de jaarlijkse herdenking, nemen ons mee in de geschiedenis.

- Door Sandra Megelink | Fotografie Jennita Stegeman

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was ‘Huize Hullegie’ een toevlucht voor veel Nederlandse, Franse, Engelse en Amerikaanse onderduikers. De bewoners van de boerderij in de Helhuizen hielpen deze onderduikers door ze te verbergen in hun woning. “Bij de familie Hullegie hadden ze het hart op de juiste plek”, vertelt Sandra. “Ze zijn als het ware in het opvangen van de onderduikers gerold. De buitenlandse onderduikers waren vaak piloten. Zij waren vaak op doorreis en bleven niet lang. Ze werden bij de familie Hullegie gebracht door verzetsmensen. De Nederlandse onderduikers zochten een veilige plaats, omdat ze anders in Duitsland aan het werk moesten voor de Duitsers.” Marc: “Er kwamen steeds meer onderduikers bij. Daarop besloot de familie in 1943 om in stuifbelten in het bos ook twee schuilhutten te bouwen. Moedige bewoners waagden hun leven om eten en drinken te brengen naar de vele onderduikers in deze schuilhutten. Veel bewoners werden in hun tocht van huis naar de schuilhut opgepakt en vaak wreed ondervraagd. Toch bijzonder dat er in al die tijd niemand uit de school is geklapt en veel onderduikers de oorlog hebben overleefd.”

Razzia

Maar helaas gold dat niet voor iedereen. Vanaf de zomer van 1944 vonden er veel razzia’s plaats in Nederland, oftewel: georganiseerde klopjachten op onderduikers. Vaak ging het om jongens en mannen tussen de 17 en 50 jaar die waren opgeroepen door de Duitse Arbeidseinsatz om te gaan werken in de Duitse industrie en landbouw, of om te helpen bij de aanleg van verdedigingswerken. “Op 14 oktober 1944 werd een razzia gehouden tussen Holten en Heeten”, vertelt Sandra. “Een mogelijke aanleiding hiervoor was een grote wapendropping van het verzet in de nacht ervoor. Deze razzia kostte het leven van de achttienjarige Marinus Stevens uit Apeldoorn. Hij zat ondergedoken en was op de vlucht.”

Op het moment van de razzia was onderduiker Johan Marsman samen met andere onderduikers aardappels aan het rooien bij een boer in de Helhuizen. Verzetsman Jan Tielbeek bracht op dit moment bonkaarten bij de onderduikers. De boer stuurde de onderduikers snel het bos in, want hij liep natuurlijk zelf ook gevaar door onderduikers te helpen. Helaas waren ze in het bos niet veilig. “Ze konden alleen nog ontsnappen door één voor één een open veld over te rennen”, vertelt Mariska. “Jan Tielbeek ging als eerste; de kogels vlogen hem om de oren, maar hij wist te ontsnappen. Hij hield zich schuil tussen het rieten dak en het stro bij een boerderij. Ook Johan Marsman waagde de oversteek en verstopte zich in een nabijgelegen stroberg.” Het Stevensmonument

Uit dankbaarheid dat ze zelf de oorlog hebben overleefd én ter nagedachtenis aan Marinus Stevens hebben Johan Marsman en Jan Tielbeek een gedenksteen laten plaatsen aan de Haarlerweg, in Holten. Deze gedenksteen staat precies op de plek waar Marinus Stevens is gedood. “Het monument is tot stand gekomen met ondersteuning van de toenmalige directeur van OBS De Bosschool Gert Jan van ’t Holt”, vertelt Marc. “Ze kregen de medewerking van Staatsbosbeheer en toestemming van de gemeente om het monument te plaatsen. Het monument werd op 1 mei 1998 onthult door Albert Stevens, de broer van Marinus.”

Wat het monument uniek maakt volgens Mariska, is de plaquette bij het monument. “De tekst die hierop staat, zijn eigen woorden van Jan Tielbeek.” Hij en Marsman woonden, tot aan hun overlijden, jaarlijks de herdenking bij. Jaren geleden hield Tielbeek een toespraak waarin hij vertelde over de gebeurtenissen op 14 oktober 1944. Deze toespraak is na zijn overlijden door zijn zoon Paul aan ons overhandigd. Dit hebben wij verwerkt in het monument. Zo blijft voor iedere voorbijganger dit stukje geschiedenis in leven.”

In 2006 werd bij de gedenksteen een kleinere zwerfkei geplaatst. Dit ter nagedachtenis aan Gerrit Jan Piksen en Maurits Bachrach. De Nijverdalse verzetsman Piksen werd gedood in Haarle. De in Arnhem geboren Joodse onderduiker

Marinus Stevens Apeldoorn - 18 jaar Gerrit Jan Piksen Nijverdal - 27 jaar Maurits Bachrach Arnhem - 26 jaar

Bachrach werd gedood aan de Portlanderdijk tussen Nieuw Heeten en Schoonheten.

Onderhoud

In de jaren na de oorlog is de schuilhut goed bewaard gebleven. Maar de staat van de hutten werd in de loop der jaren slechter. Om de herinnering niet verloren te laten gaan, is één van de hutten in 2000 volledig gereconstrueerd. Dit gebeurde met behulp van de buren uit de Helhuizen en Espelo. Een paar jaar geleden was er even kort sprake van een grootschalige bomenkap rondom de schuilhut. Marc: “Hier hebben wij protest tegen aangetekend. Zonder al deze bomen is de schuilhut te goed zichtbaar. Dit past niet bij een schuilhut. Wij hebben samen met Staatsbosbeheer vele gesprekken gevoerd. Zelfs tekeningen gemaakt van welke bomen moesten blijven staan, zodat de hut goed verscholen in het bos bleef. Gelukkig gingen de plannen uiteindelijk niet door.” Het behoud van zowel de schuilhut als het monument was jarenlang in handen van De Bosschool. Sinds de sluiting van de school in 2015 heeft de Espelose gemeenschap de zorg voor het monument op zich genomen. Zij hebben hiervoor een aparte commissie, die bestaat uit voormalige leden van de ouderraad: Sandra Herbig, Mariska Hofman, Marc Fraser,

Annemarie Knoop, Ronny Verwoolde en Eddy Steegink. “Wij zorgen samen voor het onderhoud en de jaarlijkse herdenking. Samen met Staatsbosbeheer zijn we ook verantwoordelijk voor de staat van de schuilhut en het monument.” Opdat we nooit vergeten Sinds de onthulling van het monument wordt ieder jaar rond 14 oktober een herdenking gehouden. In het verleden werden hierbij de kinderen van De Bosschool uitgenodigd, het was destijds een lesonderdeel. Na het sluiten van de school, wordt de herdenking nog "Zo blijft voor iedere steeds georganiseerd door de voormalige ouderraad. Kinderen van de Espelose voorbijganger dit stukje Jongeren Vereniging zijn nu aanwezig bij geschiedenis in leven" deze herdenking, evenals familieleden van de gesneuvelde soldaten en overlevenden van de oorlog. Kinderen leggen tijdens de herdenking bloemen bij het monument en een aantal van hen dragen een gedicht voor. Ook zijn er een aantal sprekers aanwezig, waaronder de zoon van Jan Tielbeek, familieleden van Marinus Stevens en Maurits Bachrach en de burgemeester of wethouder. Sandra: “Op deze manier hopen wij dat er niet wordt vergeten wat voor impact de Tweede Wereldoorlog heeft gehad. En dat we met z’n allen ervoor zorgen dat dit nooit meer gebeurt.”