Over de kracht van FACT

FACT

Reinier van Arkel bestaat 12,5 jaar

Ida van Ooik, Angeliek Stoffels en Joop Verputten zijn FACT-medewerkers van het eerste uur. Ze werken er sinds de start van een pilot met twee FACT-teams in Den Bosch, dat is in 2024 12,5 jaar geleden. Nu heeft Reinier van Arkel negen FACT-teams, samen bedienen zij ongeveer 1.800 cliënten. Chamroeun Chann is zorgmodelleider FACT, en houdt zich in die rol bezig met de doorontwikkeling van FACT. Hij werkt er nu ongeveer 4,5 jaar. Met elkaar kijken ze terug en vooruit op het werken bij en met FACT en de waarde ervan voor cliënten en collega’s.

Wat FACT inhoudt

Hoewel de behandelduur kan variëren per cliënt streeft het FACT naar een behandelduur van maximaal 3 jaar. “Elk half jaar kijken we met de cliënt wat er hier nog te halen valt of dat iemand bijvoorbeeld beter op zijn plek is bij de POH-ggz of Ypse. Mensen komen bij ons, maar vertrekken dus ook weer,” zo begint Ida de uitleg over wat de behandeling bij FACT inhoudt. En FACT blíjft kijken naar wat nodig is, in het kader van herstel. “Dat betekent, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, dat behandeling heel goed aan de orde kan zijn. Bijvoorbeeld omdat cliënten zich in een andere levensfase bevinden of een stap voorwaarts willen zetten waarbij behandeling hen kan helpen”, aldus Joop. Dat blijven kijken, doen ze ook met terugwerkende kracht. “Soms hebben cliënten in het verleden -met de daarbij horende tijdsgeest en kennis - een diagnose gekregen, waarvan je met de kennis en inzichten van nu zegt dat het niet aan de orde is, of zijn klachten destijds niet onderkend. Ik heb al heel wat diagnosen weg kunnen schrijven bij cliënten, voor hen soms een ware bevrijding. Net zoals het nu onderkennen van autisme en een licht verstandelijke beperking, iets wat we een aantal jaren geleden veel minder konden, bij cliënten een stuk (h)erkenning kunnen bieden.” Een ander voorbeeld is het samen blijven kijken naar het nut en de noodzaak van medicatie. Soms gebruiken cliënten er na een aantal jaren een hele batterij. Naarmate de tijd verstrijkt en de situatie van de cliënt verandert kan het verminderen of stoppen met medicatie aan de orde zijn waarbij het FACT hen ondersteunt.

Over de kracht van FACT

Wat is FACT?

De letters FACT staan voor Flexibele Assertive Community Treatment. Flexible ACT (FACT) is een in de jaren negentig in Nederland ontwikkelde variant op ACT dat zijn oorsprong heeft in Amerika. FACT biedt behandeling en begeleiding aan alle mensen met een ernstige psychische aandoening in een bepaalde wijk of regio. Het doel van een FACT-team is om cliënten in het gehele netwerk met continuïteit te begeleiden, behandelen en te ondersteunen in hun herstel. Behandeling en support, ‘cure and care’ gaan daarbij hand in hand. Cliënten ennaasten krijgen de benodigde ondersteuning in de thuissituatie, zodat de ondersteuning altijd is afgestemd op de situatie in huis, in de wijk of anderszins. Teams werken samen met het formele en informele netwerk en staan in nauw contact met familie, naasten en wijkbewoners. Zo ondersteunen FACT-teams cliënten om regie te kunnen voeren over hun eigen herstelproces, zodat zij (weer) mee kunnen doen in de maatschappij op een manier waar zij zich prettig en veilig bij voelen. Naast de zes wijk- en regiogebonden FACTteams kent Reinier van Arkel een FACT kinderen en jeugd, FACT ouderen en Forensisch FACT.

Door de jaren heen

In 12,5 jaar is niet alleen het aantal teams gegroeid. Het FACT heeft zich geworteld in de regio maar tegelijkertijd ook telkens gevormd naar nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen en zorginhoudelijke inzichten. In de basis zijn de hoofdpijlers van FACT nog altijd gelijk. “Deze pijlers zijn het voorkomen van verergering van klachten, stabiliseren, voorkomen van overlast, zingeving en herstel van rollen”, legt Chamroeun uit. “Al spreek ik graag over het behandelen en begeleiden bij hersteltrajecten die zijn vastgelopen. Het is onze uitdaging om dat herstel weer op gang te brengen door te onderzoeken hoe we mensen kunnen bekrachtigen door samen stil te staan bij vragen als ‘wat heb je geleerd’ en ‘wat heb je nodig’. Deze visie van het FACT is in die zin misschien wel een voorloper van hoe we vandaag de dag zorgbreed uitgaan van positieve gezondheid en herstelondersteunende netwerkzorg.”

Er zijn ook verschillen ten opzichte van hoe FACT startte, de praktijk voedt en verrijkt de methode , aldus Chamroeun. Joop licht het toe met een voorbeeld: “FACT biedt vandaag de dag behandeling en begeleiding aan mensen met uiteenlopende ernstige psychische aandoeningen, we werken generalistisch. Bij de start richtten we ons specifiek op mensen met een psychose of een bipolaire aandoening.” Wat Joop en Ida betreft is deze verbreding een goede ontwikkeling, omdat het bij FACT in de kern draait om het mogelijk maken van herstel en zingeving en dat is voor iedereen van groot belang. En waar FACT begon voor volwassenen, zijn er bij Reinier van Arkel inmiddels ook een FACT voor kinderen en jeugdigen, voor ouderen en is er het forensisch FACT. Chamroeun: “Zo sluiten we enerzijds goed aan bij levensfasen van mensen waarin specifieke thema’s spelen.” Bij ouderen gaat het dan bijvoorbeeld om aandacht voor verlies, gemiste kansen en invloed van lichamelijke achteruitgang. Anderzijds kunnen we zo ook beter samenwerken met de partners in het netwerk, bij jongeren zijn dat bijvoorbeeld ook scholen.

FACT werkwijze

Een FACT-team bestaat uit verschillende professionals zoals ervaringsdeskundige, verpleegkundig specialist, (sociaal-)psychiatrisch verpleegkundige, gz-psycholoog, maatschappelijk werker en psychiater. Samen overleggen ze iedere ochtend over cliënten die extra zorg nodig hebben, tijdens het zogeheten FACT-bord-overleg. Een manier van samenwerken waar iedere collega vanuit eigen expertise kijkt naar wat de cliënt op dat moment nodig heeft en wie dat het beste kan bieden. Joop: “Dat is de kracht van FACT, die samenwerking tussen alle disciplines, ieder met zijn specifieke inbreng, heel gelijkwaardig. We zijn allemaal verantwoordelijk voor onze eigen case-load maar de zorg voor de totale cliëntengroep van het FACT-team die dragen we samen.” Angeliek onderschrijft het helemaal. “Ik ervaar veel autonomie in mijn werk maar het team is heel nabij. Iedere expertise is vertegenwoordigd en wil meedenken. Het werken bij het FACT ervaar ik als een van de leukste periodes in mijn loopbaan bij Reinier van Arkel.” Dat geldt voor hen allemaal, ze voelen zich er als een vis in het water. Karakteristiek voor FACT is daarnaast de flexibiliteit van de zorg. Joop: “FACT beweegt mee met wat de cliënt nodig heeft. Is er een periode intensievere zorg nodig dan kan dat, maar volstaat een contact per maand dan schalen we af.” Flexibiliteit betekent ook het kijken naar welke professional de zorg biedt en welke partners in het netwerk betrokken zijn. “Gaat de aandacht uit naar werk of scholing dan vraagt dat om een andere inzet dan wanneer een cliënt baat heeft bij een traumabehandeling. Het doet een appel op het out-of-thebox-denken van mij als hulpverlener,” aldus Chamroeun.

Outreachend werken

Het outreachend werken is een van de elementen die eigenheid geeft aan de FACT-methodiek. Joop: “De landelijke FACT-methodiek schrijft voor dat minimaal 60% van de contacten bij de cliënt is zijn en 40% op locatie van het FACT-team. En dat is niet voor niets want de huisbezoeken doen echt iets in de verhouding met de cliënt. De cliënt ervaart veel duidelijker regie, ik kom immers bij hem of haar op bezoek.” Ida onderschrijft de meerwaarde: “Je ziet zoveel meer als je de cliënt thuis ontmoet. Je ziet hoe deze woont en met wie. Of je ervaart hoe onrustig het is omdat er continu lawaai is van blaffende honden, of dat het huishouden niet op orde is. Het kennen van het complete plaatje voorkomt symptoombestrijding in de behandelkamer omdat je zonder dit plaatje niet goed begrijpt waar irritaties en vermoeidheid vandaan komen.” Ze zijn er allemaal uitgesproken over; gezien de meerwaarde van het outreachend werken zou dit veel breder binnen de ggz toegepast moeten worden.

FACT zet de trend

Ook samenwerken, met cliënt, naasten en partners in het netwerk hoort bij FACT. Joop: “We zien ons zelf nadrukkelijk als passanten in het leven van de cliënt, net als andere zorgverleners en instanties. De samenwerking met deze andere betrokken partijen zoeken we dan ook actief op.” De netwerkontwikkeling binnen de ggz-sector is in die zin voor FACT niets nieuws. Chamroeun: “Wanneer je handelt vanuit datgene wat er speelt of wat er nodig is om de cliënt een stap verder te helpen, is samenwerking vanzelfsprekend.”

Dat het belang van het samenwerken in het netwerk nu breed wordt onderkend, doet hen goed. “Ik heb in het verleden wel meegemaakt dat een moeder echt geraakt werd toen ik haar vertelde dat ze mij gewoon kon bellen. Door eerdere hulpverleners werd ze niet gekend als belanghebbende”, vertelt Joop.

FACT in de toekomst

Chamroeun ziet de toekomst van FACT zonnig in. Voor collega’s en cliënten. “Toen ik hier kwam als klinisch psycholoog werkten er binnen alle FACT-teams slechts drie psychologen. Door de manier waarop we werden opgeleid tot ggz-professionals en de manier waarop FACT werd gezien, als langdurige ggz met nauwelijks behandeling, lag het niet zo voor de hand. In de bijna vijf jaar dat ik werk bij FACT zijn we gegroeid van drie naar bijna twintig psychologen en bieden we nu opleidingsplekken.” De kennis en ervaring die we met elkaar hebben opgebouwd, borgen voor de toekomst door het over te dragen aan jongere collega’s, is van groot belang, vindt ook Joop .

De voornaamste waarde voor clienten van FACT is voor Chamroeun het bieden van hoop. Door zingeving centraal te stellen en van daaruit op zoek te gaan naar dat wat betekenisvol is in het leven.

Of FACT over 12,5 jaar nog bestaat? Chamroeun hoopt diep van binnen van niet. “Het zou fantastisch zijn als FACT niet meer nodig is. Omdat we als ggz met meer aandacht voor preventie en vroegsignalering, vroegtijdiger passende zorg kunnen bieden en omdat we meer herstelgericht werken.”

Over Angeliek Stoffels

Is coördinerend verpleegkundige bij FACT Den Bosch Zuid-Oost. Ze begon in 1984 als uitzendkracht, en werkte achtereenvolgens op huize Gertrudis (het huidige ART Haarsteeg), Bogerd 4 een afdeling voor ouderen dat uiteindelijk onderdeel werd van de PAAZ, woonlocaties aan de Pater van den Elsenstraat en Seringenstraat, de tertiaire dagbehandeling, het mobiel zorgteam dat een voorloper was van de Psychiatrische en Consultatieve Dienst, afdeling Klimop. Sinds de start van de FACT-teams is zij daar werkzaam. Een tijdlang combineerde ze haar verpleegkundige functie met de functie van coördinator zorglogistiek.

Over Chamroeun Chann

Is klinisch psycholoog bij FACT Den Bosch Noord-West, zorgmodelleider FACT en covoorzitter van het dagelijks bestuur van de vakgroep gedragswetenschappers. Zijn loopbaan bij Reinier van Arkel startte in 2013 op een bijzondere manier. Hij solliciteerde naar een opleidingsplaats als klinisch psycholoog, maar werd daarvoor afgewezen. Omdat het gesprek met de leden van de sollicitatiecommissie, de daarin getoonde persoonlijke interesse én het gegeven dat veel medewerkers bij Reinier van Arkel zich verder ontwikkelen hem zo aanspraken, besloot hij toch bij Reinier van Arkel te gaan werken bij team Vroege Interventie Psychose. Ook werkte hij bij de crisisdienst, de Forensisch Psychiatrische Afdeling en het centrum Adolescentenpsychiatrie.

Over Joop Verputten

Is sociaal-psychiatrisch verpleegkundige bij FACT Den Bosch ZuidOost. Volgde in 1976 de A-opleiding in het Groot Ziekengasthuis (huidige JBZ), direct gevolgd door de B-opleiding bij Reinier van Arkel. Werkte op afdeling Jozef, in Haarsteeg en bij de Windroos, een psychotherapeutische gemeenschap waar hij sociotherapeut was. Daarna volgde Reinier 3, de voorloper van de PAAZ. Hij besloot de opleiding tot sociaal-psychiatrische verpleegkundige te volgen en werkte als zodanig een aantal jaren bij de Voordeur in combinatie met het werken bij team persoonlijkheidstoornissen. Daarna ging hij naar de Psychiatrische en Consultatieve Dienst, vandaaruit startte hij in een van de pilotteams van FACT.

Over Ida van Ooijk

Is sociaal-psychiatrisch verpleegkundige bij FACT Den Bosch Noord-West. Startte in 1986 binnen de Godshuizen met de A-opleiding in het Groot Ziekengasthuis (huidige JBZ), volgde aansluitend de B-opleiding bij Reinier van Arkel. Werkte ongeveer 10 jaar binnen de groepsbehandeling van een van de opnameafdelingen en daarna binnen het Psychotraumacentrum Zuid Nederland. Volgde de opleiding tot sociaal-psychiatrisch verpleegkundige en ging werken bij de Psychiatrische en Consultatieve Dienst, waarna ze startte in een van de pilotteams van FACT.

Ervaringsverhaal

De voordeur gaat open. Marian, halverwege de veertig, begroet me hartelijk en gaat me voor naar de woonkamer. Het is er gezellig ingericht. Kater Beer ligt languit op een stoel en poes Floor komt nieuwsgierig een kijkje nemen. Marian vraagt wat ik wil drinken en vertelt over hoe fijn ze hier samen met haar man Jos woont. Zo op het eerste oog volstrekt normaal, gangbaar, niets waaruit op te maken valt dat Marian al een groot deel van haar leven met forse psychische problemen kampt. En toch is dat zo. Ze is al geruime tijd in behandeling bij het FACT van Reinier van Arkel. Hier staan het werken aan herstel, kijken naar haar krachten en naar haar leven in brede zin centraal. En dat brengt Marian enorm veel.

Marian: “Als kind was ik, zeg maar een druktemaker, aanwezig in de klas en in het gezin wat rebels. Deed het graag net anders dan mijn ouders het zagen. Op de middelbare school gaven docenten aan dat ik naar het RIAGG moest, wilde ik op school kunnen blijven.” Ze kwam er in behandeling, maar het ging niet beter met Marian. Opnames in verschillende jeugdpsychiatrische instellingen volgden. Ze kreeg de diagnose schizofrenie en slikte vervolgens bijna dertig jaar antipsychotica zoals aripiprazol en clozapine. De diagnose en medicatie bepaalden haar leven in grote mate. Ze was als het ware haar ziekte.

“Levenskeuzes als kiezen voor een opleiding, baan of kinderen gingen aan mij voorbij. De keuzes werden voor mij gemaakt. Telkens kreeg ik te horen, je bent heel ziek, dat kan je niet of dat moet je niet doen. De medicatie maakte me vlak, meegaand. Voor mijn gevoel deed ik er niet toe, ik stond aan de zijlijn. Mensen vonden me meestal gewoon lief en daar gedroeg ik me naar.”

De laatste jaren is haar leven enorm veranderd. Het FACT speelde daarin een grote rol. Vol trots vertelt Marian over haar betaalde baan die ze sinds kort heeft. Voor het eerst in haar leven en dat betekent enorm veel voor haar. Het geeft haar zelfvertrouwen, het gevoel ertoe te doen, van gelijkwaardigheid en misschien ook wel van gezien te worden als ‘gezond’. “Jarenlang deed ik vrijwilligerswerk, als een vorm van dagbesteding in de zorg. Als vrijwilliger is het ook betekenisvol werk hoor, er kunnen zijn voor mensen die dat nodig hebben. Maar nu wordt het gewaardeerd, gezien, ben ik onderdeel van het team en draag ook ik verantwoordelijkheid bijvoorbeeld door te kunnen rapporteren,” aldus Marian.

Ik ben de moeite waard

De baan is er mede gekomen door de begeleiding van FACT die de hulp van IPS-coach Saskia inriep. IPS staat voor Individuele Plaatsing en Steun en maakt het mogelijk dat mensen zoals Marian de overstap kunnen maken van een uitkeringssituatie naar regulier werk. De IPS-coach is een van de disciplines die onderdeel is van het multidisciplinaire team van FACT. Die multidisciplinaire samenstelling maakt dat Marian op alle levensgebieden ondersteund wordt. Zo zijn er Amy en Manja, allebei coördinerend verpleegkundige, die Marian thuis bezoekenen met wie Marian bespreekt hoe het in haar dagelijks leven gaat. Voor Marian zijn de huisbezoeken die FACT brengt van grote waarde. “Andere vormen van hulpverlening vinden plaats op de locatie van de instelling. Die andere omgeving voelt anders. Ik praat lekkerder als ik op mijn eigen bank zit. Amy maakt verbinding met me, echt contact. Die momenten met haar zijn heel fijn. Het leert mij me stukje bij beetje open te stellen.” Het is het herstelgerichte werken, waardoor ze nu een baan heeft, wat voor Marian de waarde is van FACT. Verder kijken dan het psychische stuk, naar haar als persoon.

“Het is fijn dat FACT thuis langskomt.

Een persoon met mogelijkheden, met kwaliteiten. Dat raakt haar diep. “Ik ben blijkbaar de moeite waard. Iets wat ik zelf niet eerder zo heb kunnen voelen.” Naast Amy en Manja heeft Marian contact met Ida, sociaal-psychiatrisch verpleegkundige van het FACT die Marian en haar man systemisch begeleidt. En met Chamroeun, klinisch psycholoog bij het FACT die een grote rol speelde in de herbeoordeling van haar problematiek wat resulteerde in een nieuwe diagnose en de afbouw van haar medicatie.

Ik praat lekkerder als ik thuis op mijn eigen bank zit.”

Ik sta niet langer aan de zijlijn

“Bij het FACT is er, voor het eerst in jaren, gekeken naar mij in plaats van naar mijn dossier. Er ontstonden twijfels bij de diagnose schizofrenie. Twijfels die met mij werden gedeeld en die ik herkende. Mijn psychische klachten zijn opnieuw geduid. Ik heb geen schizofrenie, aan mijn psychische problemen ligt een trauma ten grondslag. Ik heb geen psychoses maar dissociaties.” Enerzijds fijn voor Marian want veel puzzelstukjes vielen op hun plek en ze kan de zware medicatie stapje voor stapje afbouwen. Tegelijkertijd is het lastig. “Sinds mijn puberteit heb ik nauwelijks emoties gevoeld, alles was gedempt door de medicatie. Ik liep mee in het leven. Ik moet leren wat emoties als boosheid en blijheid met me doen en hoe ik dat uit. Ook voor mijn man is het wennen. Hij is er altijd voor mij geweest, wist ook voor wie hij koos toen we trouwden en zorgde voor me. Nu heb ik een mening en breng ook ik een inkomen mee naar huis. Ik sta niet langer aan de zijlijn maar tel mee.”

FACT opende deuren voor Marian. FACT helpt haar zichzelf te (her)vinden, te herstellen. Haar te kijken naar de reis die ze al heeft afgelegd. En bovenal zichzelf op waarde te schatten en van daaruit met vertrouwen te kijken naar de stappen die ze nog te zetten heeft. Ze is er dankbaar voor.

We schudden elkaar de hand. De voordeur sluit zich achter me. Voorbijgangers passeren het huis. Ze moesten eens weten wat voor een prachtig mens hier woont.

Marian en Jos zijn gefingeerde namen.