16 minute read
Traumaverwerking doe je samen
met het kind, ouders en het netwerk
Als kinderen lange tijd ingrijpende ervaringen in de thuissituatie hebben meegemaakt, met weinig steun en veiligheid van ouders, is het voor hen moeilijk deze traumatische ervaringen te verwerken. Hierdoor zijn ze het vertrouwen in hun ouders en/of andere volwassenen in hun directe omgeving kwijtgeraakt. En daarmee hebben deze jeugdigen geen of weinig vertrouwen in zichzelf kunnen opbouwen. Gehechtheidsproblematiek, emotieregulatie- of gedragsproblemen kunnen het gevolg zijn. Herlaarhof biedt de gezinsbehandeling IGT-K, de integratieve gehechtheids-bevorderende traumatherapie voor kinderen en hun (pleeg- of adoptie)ouders. “Ons streven is het versterken en verstevigen van de verbinding tussen kinderen en ouders, de kinderen helpen met het verwerken van de traumatische gebeurtenissen, zodat ze meer vertrouwen krijgen in zichzelf en in hun omgeving en zich verder kunnen gaan ontwikkelen”, aldus Trudy Borrenbergs, systeemtherapeut en Manon van Dal, traumatherapeut bij Herlaarhof. Reinier magazine ging hierover in gesprek met hen.
Gehechtheidstrauma: beschadigd zijn in de relatie
“De meeste kinderen die bij ons komen, kunnen we helpen met een reguliere traumabehandeling, zoals EMDR of TF-CBT. Bij kinderen die langdurig getraumatiseerd zijn en bij wie sprake is van gehechtheidsproblematiek, emotieregulatie- of gedragsproblemen is het soms moeilijk of zelfs onmogelijk hen van een rechtstreekse traumabehandeling te laten profiteren”, geeft Manon aan. “Het zijn kinderen die beschadigd zijn in het vertrouwen naar hun omgeving, doordat ze juist ook de pijn voelen in de relatie die hen had moeten beschermen. Ze willen niet opnieuw teleurgesteld, gekwetst of in de steek gelaten worden. Ook ouders of opvoeders hebben dit niet zo gewild voor het kind en zijn vaak zoekende in hoe ze met het huidige gedrag van hun kind om kunnen gaan. Door in de behandeling extra aandacht te besteden aan de gehechtheidsrelatie mogen we wél bij de pijnlijke traumatische herinneringen komen. Wanneer het kind de hulp van ouders/opvoeders gaat toelaten, kunnen ze steun ervaren tijdens de traumaverwerkingsfase. Dit zijn mooie corrigerende ervaringen die het kind opdoet”, aldus Manon. “Deze behandeling is gericht op het herstellen van het vertrouwen tussen kind en ouder. En daarmee ook het vertrouwen in andere volwassenen, zoals behandelaren en leerkrachten. Deze kinderen hebben heel sterke overtuigingen door wat ze meegemaakt hebben: ‘ik moet het zelf doen’, ik mag niet kwetsbaar zijn’, ik kan niemand vertrouwen’. En nu moeten ze opnieuw gaan leren dat het veilig is waar ze nu zijn”, vult Trudy aan.
Systeemtherapie
De behandeling IGT-K wordt gedaan door een team van behandelaren. De verschillende disciplines zijn samen in deze methode geschoold en op elkaar afgestemd. Zo kunnen zij een goede basis leggen voor het systeem rondom het kind. “We sluiten als team aan bij ouders/opvoeders, dat is een mooie kracht van deze methodiek. Ouders worden gecoacht zodat zij door een trauma- en gehechtheidsbril naar hun kind kunnen kijken. Op die manier leren ze kijken naar en aansluiten bij hun kind”, vertelt Trudy. “Zo worden ouders een co-therapeut.” Het is een intensief traject voor de gezinnen. De behandeling duurt ongeveer een jaar met wekelijkse of tweewekelijkse sessies en is bedoeld voor kinderen tussen 6 en 16 jaar. Het traject bestaat uit een aantal fases. “Voordat de behandeling start, willen we wetenof deze behandeling past bij het gezin. We onderzoeken bijvoorbeeld of er bij het kind sprake is van traumaklachten, hoe de ouder-kindrelatie eruitziet. We kijken naar de voorgeschiedenis van de ouders, welke opvoeding hebben zij gehad, is er sprake van opvoedbelasting. Hiermee kunnen we dan inschatten of de intensiteit van de behandeling nodig maar ook op te brengen is. Bij een positieve indicatie starten we met fase 1. Bij sommige ouders staan we ook stil bij hun eigen problematiek of opvoedtrauma’s, waar zij eerst of gelijktijdig zelf verwerking voor nodig hebben. Soms kunnen we daar een deel zelf in behandelen en soms zoeken we een partner, zoals het Psychotraumacentrum Zuid Nederland van Reinier van Arkel om de behandeling op te pakken.”
De eerste fase wordt gestart met de ouders zonder het kind. In ongeveer negen sessies krijgen zij coaching in het sensitief opvoeden: sensitief voor trauma en gehechtheid. “We laten ouders zien dat achter het probleemgedrag een gekwetst, beschadigd en angstig kind schuilt. Van daaruit kunnen ouders beter begrijpen dat een kind soms heel boos, afhoudend en wantrouwend kan reageren. Er is aandacht voor zelfzorg en steun vanuit het netwerk. Zo worden ouders goed voorbereid op de verdere behandeling. In de tweede fase gaat het kind deelnemen. In deze fase hebben ouder en kind elke week gezinstherapie met de systeemtherapeut én traumatherapie met de EMDR-therapeut. Tijdens de gezinstherapie versterken en verstevigen we de gehechtheidsrelatie tussen ouder en kind met allerlei leuke, speelse en verbindende oefeningen. Maar ook met uitleg over hoe de hersenen werken, hoe een trauma werkt in je brein en waarom we dan snappen dat het kind doet zoals het doet.” Het reguleren van de emoties is ook een belangrijk aandachtspunt. “Het kind leert hier meer vaardigheden ontwikkelen om zijn eigen ‘gas en rem’ te bedienen in zijn emoties of gedrag”, besluit Trudy.
Hoe het begon
De behandelmethode IGT-K is ontwikkeld in Amerika en door collega's van Levvel, Irma Hein en Nathalie Schlattmann, aangepast en vertaald naar de Nederlandse context. Manon van Dal was een van de eerste traumatherapeuten die opgeleid werd in deze behandeling. Manon: “Door de jarenlange ervaring met kinderen en gezinnen die het thuis moeilijk hebben, waar sprake is van onveiligheid, of kinderen die niet thuis kunnen opgroeien, zag ik veel kinderen die naast traumaproblematiek ook kampten met andere problemen. Deze kinderen zijn onvoldoende goed gezien en hebben niet geleerd wat ze zelf voelen. Mede hierdoor ervaren zij vaak emotieregulatie- en gedragsproblemen. Door een combinatie van factoren worden deze kinderen vaak uit huis geplaatst of doorgeplaatst in de jeugdzorg. Door de verscheidenheid van de problematiek krijgen we regelmatig de discussie waar een kind behandeling nodig heeft; binnen de jeugdzorg, LVB-sector of ggz. Ik vind dat wij een bijdrage hebben te leveren om zo goed mogelijk te kijken naar wat een gezin verder helpt. We hebben elkaar nodig om de blijvende opvoedingsomgeving te waarborgen voor deze kinderen! Door de behandelmethode ‘Slapende Honden, Wakker Maken’, ontwikkeld door Arianne Struik, kunnen we zowel vanuit de jeugdzorg als de ggz deze doelgroep toeleiden naar traumaverwerking of traumabehandeling geven. Ik zie IGT-K als een integratieve behandelmethode en het is voor therapeuten echt een verdiepingsslag, want met enkel de opleiding tot EMDR-therapeut sta je nog maar aan het begin van hoe je deze doelgroep kunt behandelen. Ik heb drie jaar geleden IGT-K bij Herlaarhof geïntroduceerd. Ik wisselde van baan en had de ambitie om deze behandelmethodiek ook in deze regio beschikbaar te maken. Daarnaast heeft Levvel contact met Accare in Noord-Nederland. Hierdoor hebben we een landelijke spreiding voor deze behandeling.”
Traumaverwerking – EMDR binnen psychotherapie
Na verloop van tijd neemt de frequentie van de gezinstherapie af en blijft de EMDR wekelijks doorlopen. Tijdens de EMDR-sessies gaat de therapeut in op het trauma van het kind. “De zelfregulerende en de gehechtheidsbevorderende technieken uit de eerste fase integreren we in de start van de EMDR. Zo vergroten we nog meer het zelfvertrouwen van het kind en de ouders”, vertelt Manon. “Tijdens de EMDR gaan we in op de preverbale traumatische gebeurtenissen.” Een preverbaal trauma gebeurt voor het 4e levensjaar. Het kind kan nog geen woorden verbinden aan deze nare ervaringen, maar heeft wel de spanningen van toen in het lichaam opgeslagen wat nu voor klachten kan zorgen. “Samen met de ouders schrijven we een preverbaal traumaverhaal voor het kind. Je gaat terug naar de situatie zoals jij denkt dat het geweest moet zijn voor het kind, gecombineerd met informatie uit het dossier, met alle mogelijke zintuiglijke informatie erbij. De ouders lezen het preverbale traumaverhaal voor aan het kind tijdens de EMDR.”
Daarnaast hebben deze kinderen in het dagelijks leven triggers die hen terugbrengen naar de traumatische herinneringen. Dat kan zijn op school, op het sportveld, maar ook in de relatie met hun ouders. “Met het triggerprotocol, een nieuw onderdeel binnen IGT-K, proberen we vanuit de huidige triggers ook bij die herinneringen te komen. Zo was er een jongen die opgesloten heeft gezeten in een weeshuis, maar dat wisten wij niet. Hij gaf wel signalen af in de behandelkamer; hij voelde zich opgesloten bij mij in de behandelkamer en hij keek door een bril van wantrouwen naar mij als behandelaar. Door spel hebben we het ‘uit moeten vechten’ en daarna kwamen we via het triggerprotocol bij een van zijn meest angstige momenten van opgesloten te hebben gezeten”, vervolgt Manon. “Als therapeut moet je kunnen verdragen wat een kind laat zien en hoe je de dynamiek en therapeutische relatie kunt gebruiken om verder te komen in de verwerkingsfase. En het is belangrijk om de daadwerkelijke traumaverwerking in aanwezigheid van ouders te doen. Zodat zij nu de holding kunnen geven die het kind toen zo gemist heeft!”
Belangrijke missie
De behandelmethodiek geeft de therapeuten een goede handleiding, maar de ervaring leert dat het bijna nooit zo fasegericht verloopt. “We moeten soms alles bijzetten om de behandeling te kunnen voortzetten en zowel aandacht hebben voor de condities van de behandeling als de systemische onzekerheid die er soms is. Als team moet je heel stevig staan om ouders, maar ook elkaar te kunnen ondersteunen om dit traject vol te houden. Om geregeld samen stil te staan dat we in een wond van een trauma zitten, het schoonmaken door het te behandelen, vertrouwen houden met elkaar en dat ook kunnen uitstralen. En dat het gezin ook weer uit deze fase gaat komen.”
De IGT-K behandeling is nog vrij nieuw, maar de eerste onderzoeksresultaten laten zien dat er een afname is van klachten voor deze kinderen en een afname van de opvoedbelasting voor de ouders. Manon en Trudy: “We willen daar ouders/opvoeders en kinderen zoveel mogelijk bij ondersteunen zodat leed in de toekomst wordt bespaard en ze weer samen verder kunnen. We zien dat kinderen weer naar school kunnen bijvoorbeeld en écht met plezier met leeftijdsgenootjes om kunnen gaan. Sommigen durven hun wereld weer te verbreden en staan open om te leren. Wanneer ouders de deur uitgaan met vertrouwen om de aankomende ontwikkelingsfase aan te kunnen, is dat veel waard!“
Ervaringsverhaal
In gesprek met Marieke, moeder van een zoon van 11 jaar. Als gezin (vader, moeder en zoon) volgden ze samen de behandeling IGT-K.
Ik heb een ander kind
"Onze zoon is geadopteerd. Hij is lief en spontaan, maar het ging niet goed op school. Toen hij bij ons kwam, ging hij naar groep 2. Dat ging goed. Maar de problemen begonnen in groep 3 en uiteindelijk ging het mis in groep 4. Het werd zichtbaar dat hij veel boosheid en verdriet in zich had. Hij had moeite met het spelen met andere kinderen en in de omgang met leerkrachten. Hij was angstig als iemand zijn stem verhief en voelde zich snel niet begrepen of gezien door anderen. Ook was het moeilijk voor hem als hij niet de nabijheid van ons als ouders ervaarde. Als we een activiteit wilden ondernemen, moesten we daar veel voorbereiding voor treffen of veiligheid om hem heen bouwen.”
“Het werd steeds moeilijker voor hem in de klas. Nieuwe lesstof zoals spelling en begrijpend lezen vond hij lastig. Hij begon dingen te vermijden. In therapie hebben we geleerd waarom hij dingen vermijdt. Onze zoon dacht: 'Als ik het niet snap, dan ben ik kwetsbaar en niet sterk, dan kan ik worden gepakt. Dat moet ik zien te voorkomen, dus ga ik het uit de weg.' We denken dat dit komt, door dingen die hij heeft meegemaakt in zijn verleden. Ook voelde hij zich minder veilig bij de leerkracht in groep 4. En ik wijt het aan de coronaperiode. Hij kreeg toen thuisonderwijs. We begrijpen door de therapie dat hij het thuisonderwijs fijn vond. Thuis voelde hij zich veilig en hoefde hij als bang en wantrouwend kind, niet continu op zijn hoede te zijn. Hij wilde niet meer terug naar school, maar dat moest wel. Hij trok zich terug in de klas." Ze hadden al een kindertherapeut, maar er was meer hulp nodig. Geëmotioneerd vertelt Marieke over het moment dat ze zich realiseerden dat ze meer hulp nodig hadden. "Ik herinner me het moment nog goed. Onze zoon, toen 9 jaar oud, stond in de keuken. Hij was in alle staten en pakte een mes. Hij zei: 'Ik wil dood, ik wil niet meer leven.' "
Op zoek naar hulp
"Hij wilde niet meer naar school. Hij voelde zich niet veilig en zat niet lekker in zijn vel. Hij was gefrustreerd en vaak boos. We zijn op zoek gegaan naar hulp. Via onze kindertherapeut kwamen we bij Herlaarhof en konden daar de Integratieve gehechtheidsbevorderende traumatherapie voor kinderen (IGT-K) volgen. Als ouders zijn we goed voorgelicht en geïnformeerd over de IGT-K. We leerden dat als een kind niet veilig is gehecht, het nog moeilijker is om over traumatische gebeurtenissen te praten. Dat zagen we ook bij onze zoon. Hij vermeed continu moeilijke situaties. We snapten ook dat hij niet veilig gehecht is, dat hij niet de hulp en steun heeft gekregen die hij nodig had, toen hij klein was. We vermoeden dat dit komt door de situatie in het weeshuis."
IGT-K behandeling: een pittige therapie
"De therapie was pittig. Het vraagt veel van je als ouder, zowel praktisch als emotioneel. Twee keer in de week naar therapie, systeemtherapie en EMDR. De systeemtherapie was helpend om onze zoon en zijn gedrag te begrijpen. Onze zoon kon helemaal overstuur raken als wij als ouders bijvoorbeeld nee tegen hem zeiden. We werden steeds zachter tegen hem en durfden niet meer tegen hem in te gaan. In de systeemtherapie leerden we waar zijn gedrag vandaan kwam en werden we uitgedaagd om het anders te doen. We durfden weer grenzen te stellen. Wij hebben eerst een aantal gesprekken zonder onze zoon gehad om te leren hoe het gezin waarin je opgroeit van invloed is op wie je wordt. Ik kom uit een normaal gezin. Ik voelde me veilig bij mijn ouders en ik wist dat ik hulp kon krijgen als ik dat nodig had. Mijn zoon is opgegroeid in een gezinssituatie en weeshuis, waar hij heeft ervaren: 'Ik moet alles zelf doen, ik kan op niemand leunen, volwassenen zijn niet oké, ik word alleen maar gestraft.' Dat hoorden we en zagen we ook bij hem in de therapie. Wij hielpen zijn overtuigingen te veranderen. Wij zijn je ouders en we zijn er voor je.”
EMDR
"Toen de EMDR begon, was dat opbouwend en versterkend. Toen we naar de echt nare gebeurtenissen in zijn leven gingen, wilde hij niet meer. We moesten hem echt overtuigen, kom we gaan dit aan, dit is goed voor je. Ik vond het confronterend om te zien wat de therapie bij mijn zoon deed. Hij werd bozer, verdrietiger en eenzamer. Hij voelde zich helemaal alleen. Dat was zo verdrietig om te zien. Dan moet je sterk staan als ouder. Maar vorig jaar november en december was verschrikkelijk. Hij stootte iedereen af. We hebben onze wereld toen heel klein gemaakt. Met kerst zijn we met z'n drieen thuis geweest. We hebben onze familie en vrienden niet gezien, want we wisten ‘dat kan onze zoon nu niet aan’. Dan was hij boos en wilde weg. Toen begon ik zelf ook te twijfelen. De therapeuten hebben ons toen echt gesteund." De herinnering aan die periode brengt Marieke in tranen, dat was zo'n verdrietig moment in de behandeling. De therapeut helpt haar en licht toe: "Dit was een fase waarin hij in de traumaverwerking – zoals wij dat noemen – ‘in de wond van het trauma’ zat en hij iedereen wantrouwde. Toen hadden ouders en kind elkaar hard nodig. De ouders om de steun en het vertrouwen te geven. Het is ook moeilijk als ouder om op zo'n moment rustig en kalm te blijven, terwijl je kind zoveel pijn heeft en in zijn gedrag zoveel boosheid liet zien.” Marieke: 'We zijn blij dat we hebben doorgezet met de EMDR, want ik denk dat als we te vroeg waren gestopt, dan was de wond niet genezen en was het blijven schuren.
Er is veel onveiligheid weg en hij kan meer prikkels aan. Er is een laag boosheid weg, doordat de pijn er niet meer is."
Een ander kind
Nadat ze deze moeilijke periode hadden doorstaan, kwam er meer ontspanning en rust. Hun zoon werd een ander kind. "Onze zoon is een tijd thuis geweest van school, ging daarna alleen de ochtenden, maar vanaf mei kon hij weer volledig naar school. Hij is vrolijk, zit beter in zijn vel, is veel minder boos en hij gaat meer dingen aan. We zijn zelfs een dagje naar de Efteling geweest, dat is uniek voor ons gezin. Wel op een rustige dag. Dat kon vroeger nooit, want dan was hij overprikkeld geraakt van al die drukte en mensen om hem heen. Dan voelde hij zoveel spanning. De therapeut licht toe: "Al die triggers in het heden waren gekoppeld aan traumatische gebeurtenissen in zijn verleden."
Hij is vrolijk en zit beter in zijn vel
Geleerd
"Als ouders hebben we geleerd om naar ons kind te kijken en in te schatten wat hij op het moment aankan. We geven eerst aandacht aan zijn emotie en dat die gevoelens er allemaal mogen zijn. We blijven zelf rustig en schieten niet in onze eigen emotie. Dat is wel eens lastig, hoor. Gelukkig doen mijn man en ik het samen, zo kunnen we elkaar afwisselen. Als ik het niet kan, kan hij het overnemen. Ik vraag ook steun aan vrienden. Maar ook al mogen de emoties er zijn, we blijven wel eisen aan hem stellen en geven onze grenzen aan. We helpen hem daarna met tot rust komen.” Lachend zegt ze dat ze daar samen hele rituelen voor hebben bedacht, zoals wierrook en voetenbadjes. “Maar wat het meest helpt, is hem bevestigen in zijn gevoelens. Daarna komt het begrijpen van de gevoelens en kan hij het ombuigen. Dat kan hij tegenwoordig heel snel en wij helpen hem daarbij. We vragen dan aan hem: 'Horen de gevoelens bij het nu of bij vroeger? Spreekt het kind van vroeger of het kind van nu?' Hij weet dat het kind van nu het aankan. Hij vindt dat soms niet leuk om te horen, maar dan verandert zijn gedrag wel en hij weet: 'ik kan het aan'. Hij vertrouwt meer op zichzelf en we blijven hem uitdagen om dingen aan te gaan. Wat ik knap vind, is dat, zelfs al heeft hij een rotdag, hij om hulp durft te vragen en hij steun accepteert. Ik heb ook mijn eigen leven meer teruggekregen. Ik kan weer werken en we kunnen activiteiten ondernemen op drukkere plekken. We staan als gezin meer ontspannen in het leven en genieten!"
