Hoe peilbaar zijn verkiezingen?

Onno Haagsma

Al enige tijd staat de VVD fier op kop in de peilingen voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021, vermoedelijk dankzij het leiderschap dat Mark Rutte vertoont in de coronacrisis (NOS, 2020). Zoals het nu lijkt heeft de VVD als grootste partij een keer zoveel voorspelde zetels als de nummer twee, de PVV, zoals te zien in figuur 1 (IPSOS, z.d.). Naar aanleiding van de peilingen van hun opiniepanel, schetste ook EenVandaag van AVROTROS het beeld van de VVD als grootste partij, met als nummer twee een half zo kleine PVV (EenVandaag, 2020). Het begint er dus op te lijken dat de VVD in maart opnieuw de verkiezingen zal winnen. Maar in de recente geschiedenis hebben we vaker gezien dat peilingen lang niet altijd de toekomst kunnen voorspellen.

Figuur 1. Peilingen uit week 44 van 2020 met de zetelverdeling voor de Tweede Kamer volgens de Politieke Barometer van IPSOS (z.d.). Figuur gemaakt door auteur.

Denk bijvoorbeeld even terug aan de welbekende verkiezingen in de Verenigde Staten van vier jaren geleden. De leider van de Democraten, Hillary Clinton, kwam in bijna alle peilingen consistent uit de bus als voorspelde winnaar van de verkiezingen (Algemeen Dagblad, 2016). We weten echter allemaal hoe die verkiezingen afliepen: de Republikein Donald Trump won, tot verrassing van vriend en vijand. Ook bij de meest recente Amerikaanse presidentsverkiezingen stond de Democraat Joe Biden grof op kop in de peilingen, maar werd het op het moment suprême nog erg spannend. Hoewel Biden won, was het verschil veel kleiner dan voorspeld (Het Parool, 2020).

Political polls op tv blijken vaak fouten te bevatten, waardoor men een vertekend beeld van een verkiezingsrace kan krijgen (Kmietowicz, 1994). Zoals benoemd, werd bij de verkiezingen van 2016 Hillary Clinton veel te hoog gepeild. Achteraf bleek dat er in de peilingen van 2016 te veel witte, hoge opgeleide mensen waren ondervraagd; over het algemeen de achterban van de Democraten (Het Parool, 2020). Een verklaring voor verkeerde voorspellingen van de presidentsverkiezingen van 2020 kunnen deels komen door de onverwachte, historisch hoge opkomst bij de verkiezingen. Echter, het kan ook zijn dat er andere statistische of methodologische fouten zijn gemaakt (Het Parool, 2020).

De peilingen van de verkiezingen in Nederland zijn betrouwbaarder dan die van de VS. Dit komt doordat opiniepeilingen worden gedaan in vooraf geselecteerde groepen die zo representatief mogelijk gemaakt worden (Het Parool, 2020). Echter, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 werd de VVD lager ingeschat dan de partij uiteindelijk zou eindigen, dus ook de Nederlandse peilingen zijn niet foutloos (Het Parool, 2020). Het probleem dat Nederlandse peilingen vaak hebben, is dat deze peilingbureaus gedeeltelijk of zelfs volledig gebruik maken van panels gevuld met mensen die zichzelf aanmelden voor een steekproef, waardoor de steekproef niet meer willekeurig en representatief is (NPO Focus, z.d.). Tevens blijkt dat verschillende opiniepanels vaak gevuld zijn met dezelfde mensen, die het invullen van vragenlijsten simpelweg leuk vinden om te doen (NPO Focus, z.d.). Wanneer meerdere peilingen dezelfde respondenten hebben en daardoor uitkomen op ongeveer dezelfde resultaten, kan dit natuurlijk leiden tot een vertekend en weinig representatief beeld.

Of de denderende peilingen van IPSOS en het EenVandaag opiniepanel de realiteit nu echt kunnen voorspellen is een kwestie van wachten op de daadwerkelijke verkiezingsuitslag in maart 2021. Er zullen ongetwijfeld meer peilingen volgen, naarmate we dichter bij die verkiezingen komen. Maar, beste lezer, blijf die mooie peilingen toch niet te makkelijk geloven. De geschiedenis heeft uitgewezen: stemgedrag van kiezers is veranderlijk, en peilingen zijn niet altijd even representatief. Daarnaast kan er nog van alles gebeuren in aanloop van de verkiezingen wat u nu niet kunt bedenken, maar ook weer invloed kan hebben op uw stemgedrag. Daarom zal ook nu weer de leus gelden:

eerst zien dan geloven.

Referenties

Algemeen Dagblad. (2016, 7 november). Peilingen: voorsprong Hillary Clinton blijft stabiel. Geraadpleegd op 18 november 2020, op https:// www.ad.nl/nieuws/peilingen-voorspronghillary-clinton-blijft-stabiel~aba4bc39/

EenVandaag. (2020, 29 september). VVD stijgt weer fors tijdens tweede coronagolf, ook PVV wint. Geraadpleegd op 12 december 2020, op https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/ opiniepanel/alle-uitslagen/item/vvd-stijgtweer-fors-tijdens-tweede-coronagolf-ook-pvvwint/

Het Parool. (2020, 8 november). Waarom de meeste peilers er naast zaten bij verkiezingen VS. Geraadpleegd op 18 november 2020, op https://www.parool.nl/wereld/waarom-demeeste-peilers-er-naast-zatenbij-verkiezingenvs~b9958363/?referrer=https%3A%2F%2Fw ww.google.com%2F

IPSOS. (z.j.). Politieke Barometer | Ipsos. Geraadpleegd op 20 november 2020, op https://www.ipsos.com/nl-nl/politiekebarometer

Kmietowicz, Z. (1994). Sampling Errors in Political Polls. Teaching Statistics, 16(3), 70–74. https:// doi.org/10.1111/j.1467-9639.1994.tb00695.x

NOS. (2020, 28 oktober). Peilingwijzer: VVD houdt straatlengte voorsprong, Forum zakt verder weg. Geraadpleegd op 17 november 2020, op https://nos.nl/artikel/2354243-peilingwijzervvd-houdt-straatlengte-voorsprong-forumzakt-verder-weg.html

NPO Focus. (z.j.). Wat hebben we aan peilingen? Geraadpleegd op 12 december 2020, via https://npofocus.nl/ artikel/7494/wat-hebben-weaan-peilingen-n.