Eervol ontslagen

Afgelopen november startte de serie “Waarom werken vrouwen niet?” en kwam de discussie over dit vraagstuk weer fel op gang. Internetfora stroomden vol met reacties, kranten vulden zich met columns en de vinger die naar de schuldige wees veranderde vaak van richting. De serie beschreef onder andere hoe het vaak de vrouwen zijn die worden aangewezen als bron van het probleem. Ze kiezen er toch zelf voor? Balanstrutjes, deeltijd-diva’s en parttime-prinsesjes zijn het. Als ze fulltime willen werken, moeten ze er maar gewoon voor kiezen. Doen de mannen toch ook?

Balanstrutjes, deeltijd-diva’s en parttime-prinsesjes

Dit berust op het idee dat vrouwen volledige keuzevrijheid hebben wat betreft hun baan. Maar is daar wel sprake van als de ongelijke positie van vrouwen en mannen op de werkvloer geïnstitutionaliseerd is? Tijdens de master Arbeidssociologie werd het ons wederom pijnlijk duidelijk gemaakt dat Nederland hopeloos achterloopt als we kijken naar bijvoorbeeld het vaderschapsverlof. Zoals Mark van Ostaijen in zijn column in de Volkskrant schreef (2020) naar aanleiding van “Waarom werken vrouwen niet?”: wij zijn eindelijk, na lange discussie, naar vijf weken vaderschapsverlof gegaan. Maar Scandinavische collega’s lachen de Nederlandse man uit om die vijf weken. Zij hebben tussen de twaalf en veertien maanden ouderschapsverlof te verdelen. Er valt nog veel terrein te winnen, maar dat geldt ook voor onze kennis over de oorzaak van deze aanhoudende ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op de Nederlandse arbeidsmarkt. Hoe zat het met de vrouwen van de generaties voor ons?

Zelf heb ik mijn Nederlandse oma helaas niet kunnen leren kennen. Ik ben opgegroeid met de verhalen van mijn Poolse oma, zij vertelde veel over haar werk bij de ijsfabriek. Het hebben van werk was een recht voor iedereen, vrouwvriendelijke maatregelen waren onder het communistische regime hartstikke normaal. Zo was er voldoende verlof om voor de kinderen te zorgen en een vroeg pensioen, zonder de angst om vanwege deze rechten ontslagen te worden omdat je een instabiele werknemer was. Voordat ze voor de liefde naar Nederland verhuisde, kende mijn moeder het fenomeen ‘huisvrouw’ niet. De moeders van haar vriendinnetjes werkten vroeger allemaal, net als de vaders. Iedereen werkte, men wist niet beter. Helaas zijn het juist deze vrouwvriendelijke rechten die na de val van het communisme zorgden voor enorme werkloosheid onder vrouwen. Regels tegen discriminatie op basis van geslacht waren er niet, werkgevers schroomden niet om nu expliciet naar mannen te vragen in hun vacatures. Die waren nou eenmaal economisch veel aantrekkelijker. In de politiek verschenen de christen-nationalisten die propageren dat de vrouwen toch echt terug naar het huishouden horen te gaan. Dan daalt het aantal werkzoekende vrouwen vanzelf wel.

Rechtshistoricus en mediacriticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen schreef in een column van de Vogue over haar Nederlandse oma. Zij kocht haar vrijheid door boodschappenzegels van de Albert Heijn in een boekje te plakken. Een vol boekje betekende 52 guldens die ze vrij mocht besteden. ‘Vrij’ betekent hier zonder toestemming van haar man - pas in 1956 werd de ‘Wet handelingsonbekwaamheid’ afgeschaft. De wet schreef voor dat een getrouwde vrouw onder andere geen verzekeringen kon afsluiten, geen geld bij de bank kon halen en geen boodschappen kon doen zonder goedkeuring van haar man. Als een vrouw een betaalde baan had, moest ze ontslag nemen. Alleen met goedkeuring van haar man mocht ze eventueel bij een bedrijf blijven werken. Wel het liefst een familiebedrijf. En het verdiende geld werd alsnog bezit van je man. Indien vrouwen werkten bij een overheidsinstantie werden ze automatisch ‘eervol’ ontslagen wanneer zij in het huwelijksbootje stapten. Dat klinkt toch net wat beter dan automatisch ‘gedwongen ontslagen’. Vanzelfsprekend waren er in de politiek nauwelijks vrouwen – ook dit was een beroep dat zij, indien gehuwd, niet mochten uitoefenen. Hoe moesten zij dan strijden tegen deze wet?

Corry Tendeloo aan het werk in de Tweede Kamer

Gelukkig was daar Corry Tendeloo. Een PvdA-politica die de stem van de vrouwen en feministen vertegenwoordigde in een Tweede Kamer gevuld met mannen. Zij lobbyde voor vrouwenrechten en emancipatie, haar inzet leidde uiteindelijk tot de afschaffing van de wet handelingsonbekwaamheid. Hoe ik over Corry Tendeloo heb geleerd? Via Madeleijn van den Nieuwenhuizen. Het feit dat we Corry Tendeloo niet kennen kan liggen aan een andere discussie; hoe belangrijke vrouwen nauwelijks een plek krijgen in onze geschiedenisboeken. Wat we niet kennen, kunnen we ook niet eren. Van den Nieuwenhuizen zocht uit hoe er slechts een paar straten in verre buitenwijken naar Corry Tendeloo vernoemd zijn (tegenover de rest van de straatnamen waarvan 88% naar mannen vernoemd zijn). Zij is daarom ook een petitie gestart om Corry Tendeloo met een standbeeld in het politieke hart van Den Haag te eren. Wat mij betreft een uitstekend plan. Het standbeeld van Aletta Jacobs in Groningen en het bezoeken van haar werkkamer in het Universiteitsmuseum leert ons over de oneerlijke positie die vrouwen zo lang in het onderwijs hadden en de rol die Aletta Jacobs speelde in het doorbreken van die patronen. Naast de befaamde foto op de trap in het Academiegebouw, zag ik af en toe vrouwen ervoor kiezen om ook met hun bul naast Aletta te poseren. Ik zie geen reden waarom we niet die vrouw op deze manier moeten eren, die zoveel heeft gedaan voor de emancipatie van vrouwen op onze arbeidsmarkt. Een schuldige aanwijzen voor de discussie waarom vrouwen niet werken ga ik niet doen. Het is in mijn ogen wel een discussie die niet gevoerd kan worden zonder aandacht voor het verleden om te begrijpen waar die ongelijkheid tussen mannen en vrouwen nou eigenlijk vandaan komt. Ingrijpende wetten als de wet handelingsonbekwaamheid zijn hooguit een paar generaties geleden afgeschaft. Ze echoën nog lang door - na afschaffing van de wet handelingsonbekwaamheid stond in de wet jarenlang nog wel dat de man het hoofd is van de echtvereniging, en de vrouw gehoorzaamheid aan haar man is verschuldigd. Dit is pas in 1970 weggehaald. Er zullen vast uitzonderingen zijn, maar vrijwel alle Nederlanders zien de vrouwenemancipatie als een belangrijke ontwikkeling. Maatregelen als het uitbreiden van vaderschapsverlof komen toch tergend langzaam op gang. Nu is het makkelijk om je over de trage ontwikkeling te frustreren en te roepen wiens schuld het is waarom de vrouwen dan nóg niet werken. Maar ik zie eerst graag dat er meer erkenning komt voor dit stuk geschiedenis, wellicht gevolgd door wat ongeloof en onbegrip. Dat het uiteindelijk maar leidt tot het echt zien en begrijpen van de ongelijkheid van vandaag.

Nu is het makkelijk (...) om te roepen wiens schuld het is waarom de vrouwen dan nóg niet werken.

Referenties

Van den Nieuwenhuizen, M. (2019, 17 juni). Columnist Madeleijn van den Nieuwenhuizen over wie we nou echt eren. Vogue. Geraadpleegd op 16 december 2020, van https://www.vogue.nl/magazine/ a28028658/madeleijn-van-den-nieuwenhuizen-column-eren/.

Van Ostaijen, M. (2020, 13 november). Voltijd werkende mannen houden de ongelijke positie van vrouwen op de arbeidsmarkt in stand. De Volkskrant. Geraadpleegd op 16 december 2020, van https://www. volkskrant.nl/columns-opinie/voltijd-werkende-mannen-houden-de-ongelijke-positie-van-vrouwenop-de-arbeidsmarkt-in-stand~b4e3e929/.