Les 6 Spelling van het werkwoord

1

Je kunt in een zin een persoonsvorm (tegenwoordige en verleden tijd) en een voltooid deelwoord aanduiden

Je kent de regels van de werkwoordspelling

2

1 Is onderstaande zin volgens jou correct gespeld? Leg uit waarom je dit (niet) vindt. Wat vind je in de huis kamer? 2 Deze zin komt uit een Nederlands belspel. Je leraar laat je een fragment zien. a Welke indruk maakt de presentatrice met haar tussenkomst? b Vind je het erg dat zij deze fout maakt? Waarom (niet)? 3 Kun je de zin ‘Wat vind je in de huiskamer?’ aanvullen met een woord zodat je de persoonsvorm met -dt schrijft? 10.9.3 4 Focus nu op de werkwoordtijd van de persoonsvorm. a In welke tijd staat het werkwoord hier? ¡ onvoltooid tegenwoordige tijd (ott) ¡ voltooid tegenwoordige tijd (vtt) ¡ voltooid verleden tijd (vvt) b Herschrijf de zin in de onvoltooid verleden tijd. c Herschrijf de zin naar een zin met een voltooid deelwoord. 5 Heb je zelf problemen met de werkwoordspelling? Geef eventueel een voorbeeld van iets wat je vaak fout doet of waaraan je telkens twijfelt. 6 Je leraar toont je een kort fragment waarin Ruud Hendrickx, de taaladviseur van de VRT, ons geheugen over de dt-regel opfrist. a Welke twee spellingregels legt hij uit?

Je kunt werkwoorden correct spellen en uitleggen waarom je voor die spellingwijze kiest 3 © VAN IN

Regel 1:

Bijvoorbeeld:

Regel 2:

Bijvoorbeeld: b Waarom legt hij net die regels uit? c Geef de stam van volgende werkwoorden: zingen

douchen

lopen

wensen zweven

spelen

zeggen

klagen

d Pas deze regels nu toe in de volgende zinnen. Noteer ook telkens welke vorm van het werkwoord (pv in de ott of voltooid deelwoord) je gebruikte.

NEDERLANDSE STRATENMAKER MAAKT TAALFOUT

In de Nederlandse gemeente Enschede hebben straatleggers een taalblunder (maken - ). Ze legden ‘shcoolzone’ in plaats van ‘schoolzone’. De letters waren in de straat (leggen - ), precies tegenover de Prinseschool. De gemeente heeft de blunder in de nacht van maandag op dinsdag (herstellen - ). De directrice van de school (arriveren - ) en ze (knipperen - ) even met haar ogen: ‘Staat schoolzone nu weer verkeerd (spellen - )?’ De taalfout die een dag eerder in Nederland viraal ging, is zowaar

(terugkeren - ) in de Enschedese wijk. De witte letters vormden wederom het woord ‘shcoolzone’. ‘Dit hebben studenten gedaan, dat kan niet anders!’, (zeggen - ) een stratenmaker. ‘Het (liggen - ) er namelijk heel amateuristisch in. Die hebben natuurlijk vannacht besloten een geintje uit te halen.’ Bron: Het Laatste Nieuws 10.9.1 © VAN IN

onthouden

De persoonsvorm (pv) is de vorm van het werkwoord die overeenkomt met het onderwerp. Als het onderwerp enkelvoud is, dan staat de pv in het enkelvoud; als het onderwerp meervoud is, dan staat de pv in het meervoud. Ik ben jarig. Wij zijn vrienden. Zij hadden ooit een huis willen kopen. Gedanst, gebouwd en geduwd zijn voorbeelden van een regelmatig voltooid deelwoord: ze eindigen op -t of -d en beginnen met ge-. Als een werkwoord begint met be-, her-, ont-, ver- … dan begint het voltooid deelwoord niet met ge-, zoals in ontdekt, herleid, verhandeld. Soms is het voltooid deelwoord onregelmatig, zoals bij geblazen, gedacht en gedaan. Deze vormen moet je uit het hoofd leren. 7 Vul in met d, t, dt, dd of tt.

Kinderrechtencommissaris wil duidelijkere regels rond arrestaties van minderjarigen

De politie vermoe dat een jongen van 17 jaar een fiets gestolen heeft. Hij wor opgepakt en geboei , voor de ogen van zijn vrienden. Later blijkt dat hij er niets mee te maken heeft. Mag dat?

Vanaf wanneer mogen ze jou als minderjarige oppakken? Daar moeten duidelijke regels over komen, vin de kinderrechtencommissaris. Ze kreeg meerdere klachten van jongeren die zich slecht behandel voelen. De arrestaties verlopen vaak op dezelfde manier als bij volwassenen.

Dat kan trauma’s veroorzaken. Daarom wil de kinderrechtencommissaris dat dat verander en dat de politie zich aan een gedragscode hou . Jongeren moeten bij een arrestatie beter begelei worden.

Vorig weekend pakte de Antwerpse politie 17 jongeren op omdat ze vermoe en dat ze van plan waren om winkels te plunderen. 15 van hen mochten dezelfde avond nog naar huis. Online kwam er veel commentaar van broers en zussen, ouders en vrienden van de opgepakte jongeren. Ze stellen zich vragen bij de manier waarop de politie de minderjarigen heeft behandel .

Bart Rooms © VAN IN

Bron: www.vrt.be/vrtnws woord

de code: (hier) afgesproken regels waaraan mensen binnen een bepaalde groep zich houden

10.9.1

8 Welke vorm van het werkwoord is het? Kies uit:

• persoonsvorm, tegenwoordige tijd (pv, ott of vtt) • persoonsvorm, verleden tijd (pv, ovt of vvt) • voltooid deelwoord (vd) 100 LEERLINGEN GEËVACUEERD OP INTERNAAT NA HEVIGE ROOKONTWIKKELING Op een internaat zijn gisteren ongeveer 100 leerlingen geëvacueerd ( ). Iemand had een wc-rol in brand gestoken in de toiletten waardoor er veel rook hing ( ) op de derde verdieping. Het incident gebeurde ( ) rond 18 uur. De opzichters begonnen onmiddellijk met de evacuatie. Een honderdtal leerlingen verzamelde ( ) zich voor de gebouwen. Toen de brandweer aankwam ( ), was het brandje al geblust. Niemand raakte ( ) gewond. Er is vooral nog verlucht ( ) in het gebouw en ook de CO werd gemeten. Intussen werden de leerlingen opgevangen ( ) in de refter. Na drie kwartier mochten ze terug naar binnen. De directie en de politie zoeken ( ) nu uit wie de wc-rol in brand heeft gestoken. Het is nog niet duidelijk welke straf die leerling zal ( ) krijgen. Bron: www.hln.be 9 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan hoe sterk je werkwoordspelling is. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen. 10 Je bent nu klaar voor de escape room waarin kapitein Sidney Patrick Elling je hulp nodig heeft om het Kofschip van de ondergang te redden. SPELREGELS© VAN IN woord

de evacuatie: een groep mensen een bepaalde plaats laten verlaten; een plaats ontruimen

1

wOOrdenScHat

1 Welke woorden schuilen er achter de volgende vijf anagrammen? Plaats het juiste woord bij de passende foto.

Kies uit: egelstal – sertinis – walzdnep – aildoroog – ronde Een anagram is een (onbestaand) woord dat je vormt door de letters van een woord in een andere volgorde te plaatsen. 2 Vorm zes woorden door de lettergrepen uit onderstaande kolommen samen te voegen. Je gebruikt telkens een lettergreep uit elke kolom.

onthouden© VAN IN

af dren de be or uit di lin ge fini te drij vig teit quent nair kiend len

3 Hieronder vind je een lijst van tien woorden. a Zeg telkens tot welke woordsoort het woord behoort. b Geef het bijhorende zelfstandig naamwoord.

woordsoort

zelfstandig naamwoord kwalitatief empathisch collecteren bekroning defensief evacueren ongegeneerd ontplooien 4 Vul de drie woordbruggen aan. De laatste letter van een woord en de beginletter van het volgende woord vallen samen. a • een huidarts, een dokter die gespecialiseerd is in de huid en huidziekten • heel erg gevreesd • iemand die het fijn vindt om online choquerende of beledigende boodschappen te plaatsen b • tussenkomst • een beetje • iets wat niet onmiddellijk duidelijk of zichtbaar is c • online audio-uitzending • afnemend • verdediging 5 Plaats het woord bij de juiste omschrijving. Je mag elk woord maar één keer gebruiken. Kies uit: code – doortastend – empathisch – fatsoen – FOMO – gareel – onthutst – prat – streamingdienst © VAN IN a In de voorbije lessen kwam je twee synoniemen voor ‘aangedaan’ tegen: beduusd en … .

b een acroniem dat uit het Engels is afgeleid voor

‘angst om uit de boot te vallen’

c Dit homoniem betekent ‘geheimschrift’ en ‘gedragsafspraken’.

e Iemand die zich goed kan inleven in de gevoelens van anderen, is … .

f Vul volgende uitdrukking aan: ‘in het … lopen’.

g een online platform dat video op aanvraag aanbiedt

h een antoniem voor onzeker, twijfelend, zonder daadkracht

i Vul volgende uitdrukking aan: ‘ergens … op gaan’.

Vul nu zelf het ‘onthouden’-kader aan.

• Synoniemen zijn • Een acroniem is • Homoniemen zijn • Antoniemen zijn 6 Duid de juiste betekenis aan. a Jaime stond aan de grond genageld. ¡ vastgeniet ¡ neergeslagen ¡ verstijfd b Henry Deswarte was de voormalige voorzitter van de tennisclub. ¡ op dit moment ¡ vroegere ¡ echte c Van een verkoper van films en boeken verwacht je dat hij affiniteit heeft met alle genres. ¡ kennis en interesse ¡ gevoelens van haat en afschuw ¡ ervaring bij het maken van iets d Ik liet mij in het ziekenhuis onderzoeken door een neuroloog. ¡ chirurg ¡ arts die gespecialiseerd is in het zenuwstelsel ¡ arts die gespecialiseerd is in het hart e Mijn vader kreeg drie phishing-e-mails en nam daarna contact op met de bank. ¡ valse e-mails die persoonlijke informatie willen bekomen ¡ agressieve reclameberichten ¡ wedstrijdvraag waarmee je luxeproducten kunt winnen

onthouden 2.4 © VAN IN

2

taal

1 In de les over de woordsoorten maakte je kennis met de kracht van bijvoeglijke naamwoorden om je teksten aantrekkelijker te maken en je boodschap meer kleur te geven.

Voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord Je kunt een voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord gebruiken: De mail werd verstuurd wordt dan de verstuurde mail; de tuin werd geharkt wordt de geharkte tuin. Wanneer je twijfelt over de laatste letter van een voltooid deelwoord, is dit ook een handige manier om zeker te zijn.

Gebruik volgende voltooid deelwoorden als bijvoeglijk naamwoord. a Hun zoontje werd gepest. hun zoontje b Het hemd is geruit. het hemd c De jongen werd gehaat. de jongen d Het vliegtuig is geland. het vliegtuig e De trap werd verbreed. de trap f De afbeelding werd vergroot. de afbeelding g Zijn schouder is ontwricht. zijn schouder h De muur is beklad. de muur i Haar beslissing werd betwist. haar beslissing j De stad werd bezet. de stad 2 Tot welke woordsoort behoren de woorden in onderstaande tabel? Leid telkens een bijvoeglijk naamwoord af van deze woorden. bijvoeglijk naamwoord gen leugen probleem plant financiën concurrentie

onthouden 10.2 © VAN IN

genie

chaos

therapie

water

3 Soms levert een combinatie van een bijvoeglijk en zelfstandig naamwoord een uitdrukking op: in een nieuw jasje steken, zwarte sneeuw zien, een koude douche krijgen …

onthouden

Een uitdrukking is een vaste combinatie van woorden met een figuurlijke betekenis. De woordgroep betekent niet meer letterlijk wat er staat, maar drukt iets achterliggends uit. Wanneer je zegt dat iemand groene vingers heeft, bedoel je dat deze persoon gevoel heeft om planten te verzorgen. Iemand die lange tenen heeft, is snel beledigd of lichtgeraakt. a Vul de volgende bijvoeglijke naamwoorden in. Kies uit: dood – open – ongelikt – blauw – rot – vol – grijs – ijzig – hout – grof b Geef de betekenis van de woordcombinatie. uitdrukking betekenis uit borst een stilte een boek een beer in lijnen een muis een klaas een appel op zijn gemak bloed hebben© VAN IN 64

4 Welke werkwoorden worden hier afgebeeld? a Maak een zin met dat werkwoord in de ovt.

b Geef ook telkens het voltooid deelwoord.

10.9.4

c Is het een sterk of een zwak werkwoord? Kruis aan. voltooid deelwoord zwak of sterk ¡ zwak ¡ sterk ¡ zwak ¡ sterk ¡ zwak ¡ sterk ¡ zwak ¡ sterk ¡ zwak ¡ sterk Bij zwakke werkwoorden hebben de verleden tijd en het voltooid deelwoord klank als bij de infinitief en de tegenwoordige tijd. Bij sterke werkwoorden vinden we in de verleden tijd een klank terug dan in de infinitief en de tegenwoordige tijd. onthouden© VAN IN

10.9.4

d Geef aan of volgende werkwoorden zwak of sterk zijn. dansen ¡ zwak ¡ sterk willen ¡ zwak ¡ sterk springen ¡ zwak ¡ sterk zwaaien ¡ zwak ¡ sterk waaien ¡ zwak ¡ sterk leiden ¡ zwak ¡ sterk lijden ¡ zwak ¡ sterk nemen ¡ zwak ¡ sterk

5 Vul in.

Kies uit: jij – je – jou – jouw

a Het gaat vandaag niet over …, … hoeft niet altijd in de belangstelling te staan.

b Met … zou ik graag een week op reis gaan.

c Mijn vader zag … gisteren in de stad.

d Mag ik voor deze test … materiaal gebruiken?

e Ik heb … niet gezien.

f Alles wat door … wordt aangeraakt, verandert in goud.

g Ik deed het voor … plezier.

h Heb … al gebeld om te weten wanneer de film begint?

i Beweer … dat ik mijn fiets aan … heb uitgeleend en niet aan hem?

j … zus deelt graag haar spullen, maar mijn zus absoluut niet.

6 Enkele of dubbele klinker? a Vul in elke reeks de klinkers aan. b Er is telkens één woord dat niet in de rij past. Duid dat woord aan. een b l stro je voorn m wees niet b zig hij is muzik l hij is k l januar ox de industr p ramide sush coryf Heverl tw ën overz s in sp g chelen b men b ren dem k ren caf tje kiw tje tax tje bikin tje sk tje diplomat sch trag k publ catie publ ceren souven r du sald shamp avocad centuri jul alcoholic alib rotat afsch w afsch welijk m r m ren z r z rig sp g sp gen

br t br taal v sionair g taar fabr cage ident f ceren psychiatr 7 Welk woord is telkens afgebeeld? Duid de variant aan die standaardtaal is. 9.1 onthouden© VAN IN Het Standaardnederlands of de Nederlandse standaardtaal is de taalvariant die in formele situaties gebruikt wordt. Het gaat dus niet om dialect of tussentaal.

¡ elektrieker ¡ elektricien ¡ autostrade ¡ autosnelweg, snelweg, autoweg ¡ slager ¡ beenhouwer ¡ chauffage ¡ centrale verwarming ¡ hal, ingang ¡ inkom, inkomhal ¡ drie en een halve liter ¡ drie liter en (een) half ¡ verdiep ¡ verdieping ¡ ik verschiet ¡ ik schrik© VAN IN ¡ vuilnisbak ¡ vuilbak ¡ foto’s nemen ¡ foto’s trekken

3

creatief: verraSSende pOëzie

In de les over het communicatieschema zag je dat teksten tot een bepaald type behoren en dat de auteur er telkens een bepaald tekstdoel mee wilt bereiken. Teksttypes zoals artikels, interviews, brochures en bijsluiters zijn eerder zakelijk: ze geven informatie. Teksttypes zoals gedichten, liedteksten en spreuken willen de lezer dan weer emotioneren. In deze uitbreidingsopdracht vertrek je van een zakelijke tekst om er een mooi poëtisch resultaat mee te bereiken. 1 Hieronder vind je een aantal voorbeelden van stiftgedichten. a Welk gedicht vind jij het beste? b Geef twee redenen waarom je dat verkiest. Dimitri Antonissen, Sneeuwvlokjes

Dimitri Antonissen. Eenzaam Jelko Arts. Spin © Judy Elfferich, judyelf.edublogs.org 2 Ga samenzitten met enkele medeleerlingen en overloop jullie keuze. 3 Neem de voorbeelden nog een keer door en som de kenmerken van een stiftgedicht op.14.6.6 © VAN IN 68

4 Je bekijkt een kennisclip van iemand die een stiftgedicht maakt. 5 Ga nu zelf aan de slag om een stiftgedicht te maken. a Houd rekening met de criteria in dit evaluatieformulier.

KENNISCLIP

5 Het eindresultaat is vormelijk ook creatief opgemaakt. 4 Het eindresultaat bevat bovendien beeldend taalgebruik en/of klankspel. 3 Het eindresultaat werd tijdig afgegeven en heeft alle kenmerken van een stiftgedicht. 1 / 2 Het eindresultaat werd tijdig afgegeven, maar heeft niet alle kenmerken van een stiftgedicht. 0 Je diende het eindresultaat niet in. b Als inspiratiebron vind je hier een krantenartikel met daaronder twee verschillende eindresultaten.

STIJGENDE ZEESPIEGEL BEDREIGT DRIE KEER MEER MENSEN DAN GEDACHT

Niet 80 miljoen maar 300 miljoen mensen wonen vandaag in een gebied dat tegen 2050 minstens één keer per jaar onder water zal lopen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek met veel preciezere hoogtemetingen. De nieuwe studie, die gisteren is gepubliceerd in Nature Communications, stelt dat de vorige gekende cijfers te optimistisch waren. Rekenkundig onderzoeker Scott Kulp en klimaatwetenschapper Benjamin Strauss (Princeton University) beweren niet dat de zeespiegel nóg sterker zal stijgen, wél dat de hoogtegegevens van heel wat kustgebieden moeten worden bijgesteld naar beneden. Het leidt de wetenschappers tot de conclusie dat wereldwijd drie keer meer mensen dan tot nu toe gedacht bedreigd zouden zijn door de stijgende zeespiegel. Over dertig jaar zouden plekken waar nu tot 170 miljoen mensen wonen permanent onder de vloedlijn liggen. Vandaag wonen zo’n 300 miljoen

STIJGENDE ZEESPIEGEL BEDREIGT DRIE

KEER MEER MENSEN DAN GEDACHT

Niet 80 miljoen maar 300 miljoen mensen wonen mensen op plaatsen die tegen 2050 minstens één vandaag in een gebied dat tegen 2050 minstens keer per jaar zullen overstromen. Tegen het einde één keer per jaar onder water zal lopen. Dat van deze eeuw zou het mogelijk gaan over 420 tot blijkt uit nieuw onderzoek met veel preciezere zelfs 630 miljoen kwetsbare mensen voor jaarlijkse hoogtemetingen. overstromingen, afhankelijk van het zeeniveau op De nieuwe studie, die gisteren is gepubliceerd dat moment. De schattingen voor deze eeuw gaan in Nature Communications, stelt dat de vorige van een stijging van 60 centimeter tot een van zo’n gekende cijfers te optimistisch waren. Rekenkundig 2 meter. onderzoeker Scott Kulp en klimaatwetenschapper De voorspellingen van de nieuwe studie houden Benjamin Strauss (Princeton University) beweren geen rekening met toekomstige bevolkingsgroei niet dat de zeespiegel nóg sterker zal stijgen, wél of natuurlijke erosie van kustland. Voor Europa, dat de hoogtegegevens van heel wat kustgebieden Australië en de VS zouden de gevolgen van de moeten worden bijgesteld naar beneden. klimaatverandering niet veel dramatischer zijn dan Het leidt de wetenschappers tot de conclusie dat tot nu toe gedacht, omdat daar al met preciezere wereldwijd drie keer meer mensen dan tot nu toe gegevens werd gewerkt. In ons land zouden gedacht bedreigd zouden zijn door de stijgende overstromingen aan de kust kunnen reiken tot de zeespiegel. Over dertig jaar zouden plekken waar nu streek rond Dendermonde. tot 170 miljoen mensen wonen permanent onder de vloedlijn liggen. Vandaag wonen zo’n 300 miljoen Bron: www.hln.be

STIJGENDE ZEESPIEGEL BEDREIGT DRIE

KEER MEER MENSEN DAN GEDACHT

Niet 80 miljoen maar 300 miljoen mensen wonen vandaag in een gebied dat tegen 2050 minstens één keer per jaar onder water zal lopen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek met veel preciezere hoogtemetingen. De nieuwe studie, die gisteren is gepubliceerd in Nature Communications, stelt dat de vorige gekende cijfers te optimistisch waren. Rekenkundig onderzoeker Scott Kulp en klimaatwetenschapper Benjamin Strauss (Princeton University) beweren niet dat de zeespiegel nóg sterker zal stijgen, wél dat de hoogtegegevens van heel wat kustgebieden moeten worden bijgesteld naar beneden. Het leidt de wetenschappers tot de conclusie dat wereldwijd drie keer meer mensen dan tot nu toe gedacht bedreigd zouden zijn door de stijgende zeespiegel. Over dertig jaar zouden plekken waar nu tot 170 miljoen mensen wonen permanent onder de vloedlijn liggen. Vandaag wonen zo’n 300 miljoen mensen op plaatsen die tegen 2050 minstens één keer per jaar zullen overstromen. Tegen het einde van deze eeuw zou het mogelijk gaan over 420 tot zelfs 630 miljoen kwetsbare mensen voor jaarlijkse overstromingen, afhankelijk van het zeeniveau op dat moment. De schattingen voor deze eeuw gaan van een stijging van 60 centimeter tot een van zo’n 2 meter. De voorspellingen van de nieuwe studie houden geen rekening met toekomstige bevolkingsgroei of natuurlijke erosie van kustland. Voor Europa, Australië en de VS zouden de gevolgen van de klimaatverandering niet veel dramatischer zijn dan tot nu toe gedacht, omdat daar al met preciezere gegevens werd gewerkt. In ons land zouden overstromingen aan de kust kunnen reiken tot de streek rond Dendermonde. Bron: www.hln.be

mensen op plaatsen die tegen 2050 minstens één keer per jaar zullen overstromen. Tegen het einde van deze eeuw zou het mogelijk gaan over 420 tot zelfs 630 miljoen kwetsbare mensen voor jaarlijkse overstromingen, afhankelijk van het zeeniveau op dat moment. De schattingen voor deze eeuw gaan van een stijging van 60 centimeter tot een van zo’n 2 meter. De voorspellingen van de nieuwe studie houden geen rekening met toekomstige bevolkingsgroei of natuurlijke erosie van kustland. Voor Europa, Australië en de VS zouden de gevolgen van de klimaatverandering niet veel dramatischer zijn dan tot nu toe gedacht, omdat daar al met preciezere gegevens werd gewerkt. In ons land zouden overstromingen aan de kust kunnen reiken tot de streek rond Dendermonde. Bron: www.hln.be© VAN IN

6 Ga samenzitten met enkele andere medeleerlingen en bepaal welke stiftgedichten van de klas de podiumplaatsen krijgen.

© VAN IN