Kwietniowy boom tożsamości śląskiej

Czy tożsamość śląska staje się znów atrakcyjna?

A może zawsze taka była? Ostatnimi czasy wydarzenia o tematyce związanej z naszym regionem zaczęły pojawiać się częściej niż zwykle. Spotkania te cieszą się popularnością, a dzięki nim przyszłość tożsamości śląskiej zdaje się malować w jasnych barwach.

Co ciekawe, według niektórych naukowców panuje tzw. moda na śląskość, dzięki której wzrasta aprobata śląskich inicjatyw oraz zainteresowanie nimi. „Tożsamość śląska” to dość szerokie pojęcie – bo przecież co to znaczy być Ślązakiem? Czy można się nim urodzić bądź stać w ciągu życia? Czy tożsamość śląska jest inna niż polska? Wszystkie te pytania padają podczas wydarzeń, o których piszę. Zresztą sprawa dotyczy tożsamości tworzącej się od wieków w obrębie różnych granic, języków, ustrojów czy religii. Tożsamości, która przez wielu bywała krytykowana oraz marginalizowana.

Spotkania śląskie

W kwietniu 2022 roku miało miejsce spotkanie zorganizowane przez SIPE (Śląski Instytut Edukacji Politycznej) z Jego Magnificencją Rektorem UŚ, prof. Ryszardem Koziołkiem. Wydarzenie to odbyło się pod nazwą: „Jak śląski jest Uniwersytet Śląski?”. Organizatorzy wyznaczyli sobie za cel debatę dotyczącą wpływu uniwersytetu na kształtowanie oraz promocję tożsamości śląskiej. Pod koniec tego samego miesiąca miało miejsce kolejne spotkanie: „Sam kaj my sōm – WNS odkrywa Śląsk od nowa”, organizowane przez Samorząd Studencki Wydziału Nauk Społecznych UŚ. Podczas tego wydarzenia dyskutowano z politykami, młodzieżą oraz naukowcami na tematy związane ze śląskością i jej przyszłością. Co ciekawe, spotkania cieszyły się dużą popularnością, a zebrane osoby aktywnie w nich uczestniczyły. Pokazuje to, że tematyka tożsamości odradza się, staje ciekawa, a nawet modna.

Śląska godka

Nieodłącznym tematem spotkań z zakresu śląskości jest również kwestia tzw. śląskiej godki, a raczej problem z jej uznaniem przez władze polskie. Śląska godka w Polsce nie jest uważana za język regionalny. Swego czasu prof. Jolanta Tambor z Instytutu Języka Polskiego im. Ireny Bajerowej UŚ pisała: „Etnolekt śląski zasłużył w pełni na status języka regionalnego”, natomiast prof. Małgorzata Myśliwiec z Instytutu Nauk Politycznych UŚ mówiła o śląskiej godce jako o języku „żywym, którym posługujemy się, tworząc sztukę wysoką, nawiązującą do naszej historii i tradycji, a także komunikując się przy użyciu nowoczesnych narzędzi”. Długo by wymieniać naukowców z naszego uniwersytetu, któ- rzy są orędownikami uznania śląskiej godki za język regionalny. Takie stanowisko zajmuje również sporo studentów i studentek z naszej społeczności akademickiej.

Śląski kwiecień

Jak to możliwe, że w jednym miesiącu wydarzyło się na naszej uczelni tak wiele w kwestii śląskości? Przede wszystkim stało się to za sprawą studentek i studentów UŚ – to oni zainicjowali i zorganizowali te przedsięwzięcia. Optymizmem napawa to, że oddolne działania związane z tożsamością regionalną stają się czymś na porządku dziennym, a przede wszystkim inicjują dyskusję. Oby tak dalej!

Czym jest tożsamość?

Dyskutując o tożsamości śląskiej, warto wspomnieć, czym ona sama w sobie jest. Według Wielkiego słownika języka polskiego PAN to m.in. „świadomość wspólnych cech i poczucie jedności z innymi w danej grupie społecznej”. W tym znaczeniu nie sposób rozumieć jej inaczej niż jako coś, co powiązane jest z grupą społeczną. Jednak czy to oznacza, że tożsamość nie może być jednostkowa? Absolutnie nie! Ten sam słownik podaje również inną definicję tego pojęcia: „świadomość własnych cech i własnej odrębności danej osoby”. Odczytując znaczenie tożsamości poprzez pryzmat tej definicji, odbieramy ją jako coś związanego z jednostką, a niekoniecznie z grupą społeczną. Jest to zaskakujące, tym bardziej że obie definicje pochodzą z jednego źródła. Przede wszystkim uświadamiamy sobie, z jak rozległym pojęciem mamy do czynienia.

Nie inaczej jest z tożsamością śląską. Osoby wychowujące się w tym regionie pewnie pamiętają jakieś tradycje, zwyczaje czy język wyniesiony z domu. Są to niewątpliwie elementy tożsamości. Patrząc z socjologicznego punktu widzenia, jednostki prezentujące własną tożsamość tworzą tym samym tożsamość grupy społecznej. Pojawia się więc pytanie: czy tożsamość zbiorowa stworzona jest z tych indywidualnych? Czy może jest zupełnie odwrotnie – indywidualne wywodzą się ze zbiorowej? Poglądy na ten temat są różne, a obu teoriom nie brakuje zwolenników. Poprzez obie definicje ukazuje się nam tożsamość jako coś różnorodnego, zmiennego oraz obszernego i nie do końca definiowalnego. Jest ona tak naprawdę tym, co uznajemy za swoje, czego bronimy i w czym się dobrze czujemy.

Przyszłość śląskości

Jaka będzie przyszłość tożsamości śląskiej? Niestety nie znajdziemy na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi. Powody są chociażby dwa: nikt z nas nie zna przyszłości oraz nikt nie wie, jak tożsamość śląska będzie się zmieniała. Pozostaje nadzieja, że zainteresowanie śląskością będzie się pogłębiało, zarówno w sferze naukowej, jak i tej społecznej. Działania studentów naszej społeczności dają szansę, że właśnie tak się stanie.

Źródła:

J. Tambor: Etnolekt śląski jako język regionalny. Uzasadnienie stanowiska;

P. Osadnik: Język śląski pojawił się w Parlamencie Europejskim. Zostanie w Polsce uznany za język mniejszości? (www.24kato.pl).

Anastasiia Hudym anastasiiaking@gmail.com