Oude IJsselzone, Achterhoek

ACHTERHOEK

LOCATIE Oude IJsselzone OPGAVE gebiedsperspectief om regionale samenwerking te bevorderen OPDRACHTGEVER gemeenten Oude IJsselstreek, Aalten, Bronckhorst, Doesburg, Doetinchem, Montferland; waterschap Rijn en IJssel PROJECTLEIDERS Jouke Lavalaye, Richard Krabben (gemeente Oude IJsselstreek), Conny Swenne (waterschap Rijn en IJssel) ONTWERPEND ONDERZOEK Smartland; Studio Nico Wissing PERIODE januari – november 2020 INZET ONTWERP inventarisatie; geomorfologische studie

Een sterk gebiedsperspectief blaast de haperende samenwerking langs de Oude IJssel nieuw leven in

De behoefte aan samenwerking bestaat in de Oude IJsselzone al langer. Al in 2008 sloegen gemeenten langs de Achterhoekse zijrivier (waaronder ook Duitse, daar heet de rivier Issel) en het waterschap Rijn en IJssel de handen ineen om ruimtelijke opgaven van antwoorden te voorzien. Die samenwerking heeft in die jaren tot mooie resultaten geleid, zoals de transformatie van het Industriepark DRU in Ulft en de herinrichting van de oude haven in Doesburg. Maar gaandeweg kwam de klad erin. Niet alleen omdat vraagstukken steeds ingewikkelder werden en externe factoren (een economische crisis, politieke strubbelingen) roet in het eten gooiden, maar ook omdat de grensoverschrijdende samenwerking niet langer van een leien dakje ging. De Nederlandse partners wilden de samenwerking intensiveren, de Duitse gaven aan liever in een later stadium weer aan te sluiten. Begin 2020 stonden de Nederlandse partners op een kruispunt: waar staan we met onze samenwerking, welke opgaven liggen op ons bordje en hoe kunnen we die gezamenlijk aanpakken? Het O-team is met die vragen aan de slag gegaan. De leden

zagen dat samenwerking op zich niet ter discussie staat. De vraag was vooral of de gemeenten en het waterschap de juiste opgaven in het vizier hadden en of ze bereid zijn om na visievorming ook de stap naar uitvoering te maken. Of zoals een medewerker van de gemeente Oude IJsselstreek – de trekkende partij in dit project – zei: ‘Er is veel, we doen veel, maar het is ook los zand. En als we door willen pakken, blijven we hangen in abstracte en procesmatige ingrepen.’

Wat het gebied nodig heeft, is een kansrijk gebiedsperspectief, dat niet alleen de samenwerkende overheden handvatten biedt om tot concrete uitvoeringsprojecten te komen, maar ook anderen – rijksoverheid, provincie, marktpartijen – verleidt om nu en dan mee te doen. Centraal in dit gebiedsperspectief staat uiteraard de rivier zelf, als de landschappelijke drager om samenhang te brengen in uiteenlopende kwesties. Zoals het opknappen van verloederde industrieterreinen op de oevers, de bouw van aantrekkelijke woonmilieus aan het water, de zorg voor een aaneengesloten routenetwerk over en langs het water en de omgang met cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteiten, zoals de rivierduinen, de vele kastelen, de ijzergeschiedenis. Ter voorbereiding op zo’n gebiedsperspectief schakelde het O-team twee ontwerpbureaus in. De landschapsarchitecten van Smartland kregen de vraag om de Oude IJssel op conceptueel niveau te benaderen. Welke identiteiten zien zij, hoe is het gebied met name voor fietsers en wandelaars ontsloten? En zijn vanuit de rivier koppelingen te leggen met onderwerpen die in het gebied spelen, op het vlak van landbouw, duurzaamheid, waterberging, woningbouw en economie? Tuin- en landschapsarchitect Nico Wissing kreeg de taak om met concrete ingrepen te komen waarmee genoemde ambities realiteit kunnen worden – zoals het recreatieve gebruik van de waterkant, meer mogelijkheden voor recreatievaart, het opwaarderen van lelijke plekken, de introductie van nieuwe woonconcepten.

Bureau Smartland kwam terug met een nieuw type gebiedskaart. Deze legt landschappelijke en geomorfologische kwaliteiten bloot, en bevat een aanzet voor een nieuwe recreatieve structuur. Ook zijn interventies ingetekend, waarmee actuele opgaven worden aangepakt en landschapskwaliteiten versterkt. Een kleine greep:

circulaire landbouw in het kampenlandschap, oude meanders gebruiken voor wateropslag, de aanleg van ‘vensters’ op het omliggende landschap, de koppeling van een geplande hoogspanningslijn aan zonneweides en kleinschalige woonmilieus aan de rivier. Tot slot stelt Smartland ‘expedities’ voor om deze onderwerpen met de regio te bespreken.

Lente 20 Doesburg Binnenste Buiten21 Foodtruck festival achterhoek19 Theatherfestival buitengewoon 15 DKL party 16 Vive la france 14 Kunstwandelroute 13 De slag om bergh 11 Achterland festival8 Achterhoekse Wandel4daagse10 Koren festival 9 Huntenkunst Ulft 7 Hemelvaartfeesten 6 Kunst 4daagse 5 Achterhoeks etsweekend Varsseveld 12 Hanzefeesten4 Montmartre Markt 3 Zandbultfestival 1Kunstwandleroute 2 Hootchie koe 4 Montmartre Markt 22 Achterhoek spektakeltoer April Mei Juni OUDE IJSSEL-EXPEDITIE RIJNMEANDERS OUDE IJSSEL-EXPEDITIE KAMPENLANDSCHAP Zomer Herfst 36 Herfstkleuren etstocht 37 Herfstwandeltocht 35 Smoks Hanne Rit 34 Grenswandeltocht32 KeK festival 33 Oldtimer tractorendag31Doesburge Kadedagen30 11 Dorpentoer 29 Slangenburgse nazomerdagen 28 Stadfeest Doetinchem 27 Mechteld Ten Ham Weekeinde25 Buiten lm festival26 Spektakelweekend23Huntenpop 4 Montmartre Markt 4 Montmartre Markt4 Montmartre Markt18 Ndrom 24 Fotogra camarkt17 20 op een rein Oktober November September AugustusJuli OUDE IJSSEL-EXPEDITIE VLECHTRIVIER OUDE IJSSEL-EXPEDITIE RIVIERLOOP

OUDE IJSSEL-EXPEDITIE STUWWAL

Maart Winter

Februari

42 Culturele zondag

Januari

December 40 Midwinterhoornwandeling39 PFIXX SOLAR Montferland run 38 Montmare Markt 41 Winterwandeltocht OUDE IJSSEL-EXPEDITIE IJSSELDUINEN

De regio krijgt het advies om evenementen en activiteiten te organiseren om een breed publiek kennis te laten maken met wat de Oude IJsselzone te bieden heeft.

Bureau Smartland fabriceerde een nieuwe gebiedskaart, waarmee op basis van geomorfologische kenmerken en landschapsstructuren de aanpak van actuele vraagstukken is verkend.

Studio Nico Wissing liet op een inventarisatiekaart zien waar ingrepen kansrijk zijn. Welke cultuurhistorie in het gebied verdient bijvoorbeeld versterking, en waar liggen mogelijkheden voor recreatie en natuur? Welke ‘achterkanten’ hebben een opwaardering nodig? En waar liggen kansen voor slow-living, duurzaamheid en ‘puur genieten’? Wissing ziet de Oude IJssel als een ‘taxi’ waarmee het toerisme bevorderd wordt, als een ‘rood ijzerdraad’ waarmee de gebiedscultuur beleefbaar wordt gemaakt.

Het werk van de twee ontwerpbureaus heeft interessante ingrediënten opgeleverd, maar vormen nog lang geen gebiedsperspectief. Het O-team raadt de samenwerkende partners aan om op basis van deze ideeën gezamenlijk tot een eenduidige visie te komen. Dit is in de regio ook onderkend, en vooral de suggesties voor klimaatadaptatie en een regionaal toeristennetwerk worden als waardevolle bouwstenen gezien.

De inventarisatiekaart van Studio Nico Wissing met een breed palet aan kansrijke ingrepen.

Studio Nico Wissing ziet genoeg mogelijkheden voor recreatie in het landschap van de Oude IJsselzone.

Zoals te verwachten spitst het O-team zich in zijn eindadvies toe op procesmatige zaken. Niet zo gek, want de haperende samenwerking was aanleiding om het O-team erbij te halen. Het expertteam beveelt aan om op termijn de Duitse gemeenten weer te betrekken en om een terugkerend evenement te organiseren – als een manier om een breed publiek te laten zien wat de Oude IJsselzone te bieden heeft. Voor de samenwerking zelf – en om van visie tot uitvoering te komen – heeft het O-team een stappenplan opgesteld. Allereerst moet voor de vorming van een gebiedsvisie (deels dus op basis van de ideeën uit de ontwerpstudies) een omgevingscoalitie opgericht worden, waarin het gesprek over de inhoud en de doelen van het gebiedsperspectief plaatsvindt. Ten tweede is een communicatiestrategie nodig om niet alleen de ambities van de coalitie, maar ook de kwaliteiten van de regio zo goed mogelijk over het voetlicht te brengen. Ten derde moeten regionale partners, de rijksoverheid en subsidiefondsen worden aangesproken voor de financiële ondersteuning van de uitwerking van het perspectief, de uitvoering van (gebiedsgerichte) pilots en de organisatie van het genoemde evenement. Ten vierde een uitvoeringsplan, waarin onderscheid bestaat tussen wat er in ieder geval gedaan moet worden en wat aanvullend is, tussen wat op de korte termijn moet en wat kan wachten.

Het werk van het O-team heeft als een katalysator gewerkt. Door de bemoeienis van een externe partij met aanzien en verstand van zaken is het samenwerkingsproces, aldus de projectleiders van de gemeente Oude IJsselstreek, eindelijk weer op gang gekomen. Recent zijn bestuurders bijeengekomen om de adviezen te bespreken, de geopperde ideeën en ingrepen te bekijken en gezamenlijke opgaven te benoemen. Het O-team zelf houdt een slag om de arm. De uitvoering van een dergelijk regionaal gebiedsplan kan altijd nog sneuvelen, omdat ontwerpideeën gevoelig liggen, of door onderlinge onenigheid en weerstand vanuit de samenleving.