De schaduwkant van werk als roeping

Collega’s met dezelfde baan hebben niet altijd dezelfde taken. Bovendien kunnen ze hun werk heel anders ervaren. Organisatiepsycholoog Hannah Berkers onderzocht wat nodig is om betekenisvol werk te doen en keek naar de schaduwkant van werk als roeping.

Door: Robin van Wechem

Hannah Berkers

Waarom wilde u weten wat mensen precies doen tijdens hun werk?

‘Er is veel onderzoek gedaan naar relatief extreme professionele situaties zoals van baan wisselen, een andere positie krijgen of in een nieuwe baan beginnen. Wat mij interesseerde, was het feit dat banen steeds meer veranderen. Werkgevers vragen meer van werknemers, en werknemers proberen hun baan aan te passen aan hun eigen wensen en ambities. De taken die op papier bij een baan horen, komen dus niet altijd overeen met wat iemand daadwerkelijk doet. Het is nog niet goed bekend welke gevolgen veranderingen in de inhoud van werk hebben op stress en werkdruk.’

Hoe heeft u het verschil tussen taken op papier en in praktijk onderzocht?

‘Het oorspronkelijke onderwerp van mijn proefschrift was big data en functieanalyse, job analysis. Om sneller te achterhalen welke taken mensen vervullen in een baan, heb ik samen met een collega een algoritme ontwikkeld dat vacatureteksten voor verpleegkundigen scant. Vervolgens heb ik de uitkomsten vergeleken met interviews en observaties op de werkvloer. De analyse van het algoritme leverde een lijst met 71 verschillende taken op, uit de interviews en observaties volgden 121 taken. Observaties zijn preciezer, maar met het algoritme kun je veel meer verschillende werkplekken onderzoeken, zodat de onderlinge variëteit duidelijk wordt. Het maakt nogal uit of je als verpleegkundige in een kinderziekenhuis, verzorgingstehuis of een psychiatrische inrichting werkt.’

De taken die op papier bij een baan horen, komen niet altijd overeen met wat iemand daadwerkelijk doet

Wat kunnen gevolgen zijn van een veranderd takenpakket?

‘In onderzoek naar werkstress en burn-out wordt meestal gevraagd naar algemene baantevredenheid en het aantal uren dat iemand werkt. Ik stel voor dat we vragen wat mensen doen in die uren en hoe ze zich daarbij voelen. Want als mensen te lang dingen doen die niet bij hun professionele identiteit passen, kan dat frictie en op termijn uitval opleveren. Dat geldt ook voor taken die onvoldoende bijdragen aan het bedrijf of de samenleving. Tegelijkertijd kunnen stressvolle situaties, zoals het omgaan met overlijdensgevallen in het geval van verpleegkundigen, als zinvol worden ervaren. Het is dan wel belangrijk dat er genoeg stressverlagende taken, zoals teamoverleg, tegenover staan.’

Heeft u zelf ervaring met uw onderzoeksonderwerp?

‘Op het eerste congres waar ik mijn onderzoeksresultaten presenteerde, waren alleen maar mannen van rond de zestig. Ik voelde me daar niet op mijn plek en ging veel lezen om mijn onderzoek een andere richting op te sturen. Job analysis is ontstaan in een tijd waarin banen voor het leven waren en takenpakketten vastomlijnd bleven. Dat is allang niet meer zo, maar het vakgebied is nog niet helemaal meegegroeid met die ontwikkeling. Toen ik op de literatuur over roeping stuitte, wist ik dat ik “mijn” onderwerp te pakken had. Ik herkende me meteen in de omschrijving van mensen die hun werk ervaren als een roeping: gepassioneerd en zeer gemotiveerd door het werk zelf, hard je best doen, goed kunnen werken en goede resultaten halen. Dat daar ook een schaduwkant aan zit, werd tijdens mijn onderzoek steeds duidelijker.’

Als je op je werk de verkeerde dingen aan het doen bent, kan dat erg frustrerend en stressvol zijn

Wat is de invloed van een ‘roeping’ op het ervaren van werkdruk?

‘Mensen die hun werk als roeping zien, nemen vaak extra taken op zich. Ze breiden hun baan langzaam uit en gaan steeds meer doen. Dat is fijn voor een werkgever en directe collega’s, maar op termijn kan het ertoe leiden dat ze overwerkt raken. Als er niet genoeg aandacht is voor de samenstelling en werkdruk van takenpakketten, kunnen organisaties zeer waardevolle werknemers verliezen.’

Waar werkt u nu?

‘Ik onderzoek op de Technische Universiteit van Eindhoven wat de gevolgen zijn van robotisering in de logistiek. We kijken hoe de taken die voor robots nog niet geschikt zijn, tot een baan worden gevormd en of die baan betekenisvol is voor mensen. Er zijn bijvoorbeeld machines die pakketten inpakken, al moeten mensen daarvoor wel de producten klaarzetten in kartonnen omhulsels. Om te voorkomen dat de machine vastloopt omdat hij te vaak moet schakelen tussen kleine en grote pakketten, sorteren de medewerkers ze voor op grootte. Zo maken ze hun werk zelf al iets betekenisvoller.’