15
PROEFSCHRIFT
DISCIPLINE ZONDER DISCIPLINE
tekst • Robin van Wechem
het afbakeningsproces van het onderzoeksobject. Toen Andragologie in 1970 vervolgens tot wetenschap werd gepromoveerd, was dat eigenlijk te vroeg. Daarnaast veranderden de eisen voor wetenschappelijk onderzoek. Publicaties en citatiescores werden na 1970 steeds belangrijker, de relevantie van wetenschap moest duidelijk zijn. Iets vergelijkbaars gold voor maatschappelijk werk. Om de kosten te kunnen beheersen, moesten de opbrengst en effectiviteit van hulpverleWat was andragologie? ning worden bewezen. Nog een andere oorzaak is het ‘Het uitgangspunt van oprichter Tonko ten Have, wetenschapper in Groningen en daarna aan de UvA, was dat andragologie de deskundige gebrek aan een internationale evenknie van andragologie. Als wetenschap heeft het alleen in Nederland hulpverlening aan en vorming van volwassenen zou bestuderen. Die bestaan.’ brede definitie bleek problematisch. Ten Have vond bijvoorbeeld dat volwasseneneducatie, maatschappelijk werk, reclassering en gezinszorg Was de nauwe verbinding tussen de maatschappij allemaal onder andragologie vielen. Dan krijg je een heel breed specen de mens als studieobject niet lastig voor trum aan onderzoeksgebieden. Alleen al bij hulpverlening stuit je op moeilijke vragen naar de aard en fasen van een interventie, de persoon- andragologie als wetenschap? lijke achtergrond van hulpverlener en cliënt, maar ook de morele vraag ‘Dat klopt. Andragologie ging ook over de maatschappelijke context waarin mensen werden geholpen. Dat naar de wenselijkheid van ingrijpen in het leven van anderen.’ is een nogal verwarrend gegeven, omdat die maatHoe gingen de pioniers van deze studie met die brede definitie om? schappelijke context en het oordeel over de legitimiteit ‘Iedereen nam een stukje van het veld dat hij of zij interessant vond en van ingrijpend handelen veranderlijk is. Doordat andragologie in het verdomhoekje is geraakt, blijven verklaarde dat tot de ware andragologie. Dat gebeurde allerminst in harmonie, onderzoekers vochten elkaar de tent uit. Het gebrek aan consensus onder andragologen is er nog steeds. De reacties op mijn ‘HET WAS EEN ENORME boek zijn vaak in de trant van “leuk dat je dit hebt opgeschreven, maar mijn ervaring is heel anders”. Het punt waar wel overeenstemming over TELEURSTELLING DAT DE is, is dat de vormgeving van mijn boek zo mooi is.’ STUDIE WERD OPGEHEVEN’
ANDR AGOLOGIE MOCHT ZICH IN 1970 OFFICIEEL EEN WETENSCHAP NOEMEN, DERTIEN JA AR L ATER WERD DE STUDIE ALWEER OPGEHEVEN. MA AIKE DE BOOIS ONDERZOCHT WA AROM. ‘STEEDS KEERDE DE VR A AG TERUG WA AR ANDR AGOLOGIE NOU PRECIES OVER GA AT.’
MAAIKE DE BOOIS – 1975 • 1994-1997 studie Nederlandse taal- en letterkunde, UvA • 1997-2000 lerarenopleiding Nederlands, HvA • 2003-2006 master Sociologie, UvA • 2004-2010 projectmanager en docent, Hogeschool Utrecht • 2013-heden voorzitter accreditatie Hoger Onderwijs, NederlandsVlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) • 2014-2018 lectoraat ‘Werken in justitieel kader’, Hogeschool Utrecht • 2016-2018 beleidsmedewerker Kwaliteitszorg Onderzoek, Hogeschool Utrecht • 2018-heden voorzitter Kring van Amsterdamse Sociologen (alumnikring binnen AUV) • 2018-heden regiosecretaris, Reclassering Nederland • 2018 promotie op proefschrift Discipline zonder discipline. De opkomst en opheffing van andragologie 1950-1983 (UvA)
Waarom is andragologie dan toch een wetenschap geworden? ‘Andragologie werd sinds 1960 aangeboden aan de UvA, op basis van een gemeentelijke verordening. In die tijd besloot de gemeente Amsterdam over het studieaanbod op de universiteit. Later volgden Groningen, Nijmegen, Leiden en Utrecht met eigen varianten van de opleiding. Na tien jaar, in 1970, besloot het Ministerie van Onderwijs dat Andragologie zou worden ingeschreven in het Academisch Statuut van Nederland, waarmee het officieel een wetenschap werd. Dat was voornamelijk omdat de opleiding al breed werd aangeboden en men er potentie in zag.’
interessante thema’s nu onderbelicht, zoals de relatie tussen hulpverlener en cliënt. Een onderwerp waar Andragologie zich over had kunnen uitspreken, is bijvoorbeeld de huidige nadruk op zelfredzaamheid in de zorg.’
Hoe heeft u het onderzoek gedaan? ‘Ik heb voornamelijk archieven bestudeerd en die aangevuld met interviews met oud-hoogleraren, oudstudenten en oud-medewerkers van het IWA (Instituut voor Wetenschap der Andragogie). Ten Have heeft een groot archief van zes tot acht meter achtergelaten in Was Andragologie aan de UvA anders dan aan andere Groningen. Op de UvA was zestien meter aan docuuniversiteiten? menten gewoon in het toenmalige gebouw aan de ‘De opleiding aan de UvA was de grootste in Nederland. Van de in Narwal neergezet. Het was een enorme teleurstelling totaal drieduizend afgestudeerde andragologen kwam de helft van de dat de studie werd opgeheven en niemand heeft toen UvA. Het curriculum verschilde per universiteit. In Groningen was organisatieverandering bijvoorbeeld een vak. Aan de UvA was dat echt de moeite genomen daar een archief van te maken. Ik trof in die berg documenten futiliteiten aan zoals een vies woord, veel te kapitalistisch.’ vergaderverslagen over de aanschaf van een koffiezetapparaat, terwijl de officiële brief over de opheffing Toch werd de wetenschap in Nederland in 1983 weer opgeheven. ontbrak. Het was interessant dat in allerlei notulen de Hoe kan dat? vraag steeds terugkeerde waar andragologie nou precies ‘Er zijn verschillende oorzaken die onderling samenhangen. Het over gaat. Daar is eigenlijk nooit overeenstemming gebrek aan consensus bij de oprichters werd versterkt door de luide over geweest.’ • roep om inspraak van studenten in die tijd. Die combinatie verlamde
