20 WETENSCHAP
SPUI 49 02 | 2018 alumni.uva.nl
tekst • Machteld Vos illustratie • Mattmo
‘OGENSCHIJNLIJK ONGEVAARLIJKE MIDDELEN KUNNEN HEEL GEVAARLIJK ZIJN VOOR OUDEREN’ Onafhankelijk en zelfredzaam blijven, dat is voor de meeste ouderen het belangrijkste. Twee specialisten van AMC-UvA onderzoeken daarom de schadelijke bijwerkingen van medicijnen bij ouderen, zoals verwardheid en vallen, die een zelfstandig leven in de weg kunnen staan. De studies worden deels gefinancierd met geld van de zusters Dalderup. Zij stelden bij het Amsterdams Universiteitsfonds een Fonds op Naam in. Aan de UvA vinden twee grote onderzoeken plaats naar de effecten van medicijngebruik bij ouderen. Hoogleraar Geriatrie in het AMC en hoofd Geriatrie van het UMCG Sophia de Rooij bekijkt de effectiviteit van slaapmiddel Temazepam en dat van het hormoon melatonine bij de behandeling van slaapproblemen in het ziekenhuis. Haar collega Nathalie van der Velde, hoofd geriatrie in het AMC, leidt een studie naar medicatiegerelateerd vallen bij ouderen. Beide onderzoeken krijgen financiële steun vanuit het Clementina Brigitta Maria Dalderup Fonds. ‘Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in veroudering en dan met name in de effecten van een acuut probleem of een acute ziekte bij ouderen’, zegt Sophia de Rooij. ‘Het trof me dat ouderen in het ziekenhuis vaak medicijnen krijgen die veel bijwerkingen hebben, zoals geheugenproblemen, valpartijen en verwardheid. Vaak gaat dat om middelen waarvan de werking eigenlijk nooit goed is onderzocht bij ouderen zelf.’ De Rooij begon zich, vanuit haar belangstelling voor acute verwardheid, delier genoemd, te verdiepen in de behandeling van slaap. Veel ouderen die in het ziekenhuis worden opgenomen na een acute ziekte, krijgen last van slaapproblemen. Om hen goed te laten slapen wordt standaard een benzodiazepine, meestal het
middel Temazepam, voorgeschreven. ‘Nadat we dat netjes en systematisch zijn gaan onderzoeken, bleek dat er geen enkel bewijs was voor de werking van Temazepam bij deze groep patiënten. Terwijl inmiddels steeds duidelijker wordt dat dit soort middelen heel vervelende bijwerkingen kunnen hebben.’ Temazepam kan onder andere leiden tot sufheid, vermoeidheid, geheugenproblemen en vallen. Eerder had De Rooij in het AMC onderzoek gedaan naar de behandeling van ouderen met een delier. ‘We lieten toen zien dat de duur van een delier aanzienlijk wordt verkort bij patiënten die het hormoon melatonine krijgen toegediend. Daarna lag het voor de hand om melatonine, een middel dat ons zonder nare bijwerkingen slaperig maakt als het donker wordt, mee te nemen in ons onderzoek naar slaapproblemen in het ziekenhuis.’ Patent Aanvankelijk was de financiering van het onderzoek een probleem. De Rooij: ‘Omdat zowel melatonine als Temazepam niet meer onder patent vallen, is er geen farmaceut die zo’n onderzoek wil financieren. Toen werd ik benaderd door het Amsterdams Universiteitsfonds met de vraag of er toevallig een onderwerp was
op het gebied van medicatie en bijwerkingen dat ik wilde uitzoeken.’ Het onderzoeksgeld dat het universiteitsfonds beschikbaar stelde was afkomstig uit het Clementina Brigitta Maria Dalderup Fonds, een Fonds op Naam van een particuliere schenker (zie kader). Dat resulteerde vorig jaar in de zogenaamde Match-studie (MelAtonin, Temazepam and plaCebo in Hospitalized older patients with sleeping problems), naar de effectiviteit van slaapmedicatie bij ouderen in ziekenhuizen. De studie wordt in vier ziekenhuizen uitgevoerd, waaronder het AMC. De eerste resultaten verwacht de Rooij in 2020. Is het gezien de bijwerkingen niet verbazingwekkend dat Temazepam, sinds het middel eind jaren zestig op
‘ER BLEEK DAT ER GEEN ENKEL BEWIJS WAS VOOR DE WERKING VAN TEMAZEPAM BIJ DEZE GROEP PATIËNTEN’ de markt kwam, nog altijd zo klakkeloos wordt voorgeschreven door behandelaars? ‘Temazepam is het meest voorgeschreven slaapmiddel in Nederland. En als iets heel vaak en lang wordt voorgeschreven, is de drempel om na te denken over het effect op individuele patiënten hoger. Bovendien vragen mensen er vaak zelf om. Het probleem is dat de meeste studies naar de werking van zo’n medicijn, gebruikmaken van testpersonen die deze medicijnen eigenlijk niet nodig hebben: jonge gezonde studenten die tegen betaling aan een trial meedoen. Die resultaten leren ons niets over de effecten van deze middelen op een kwetsbare groep ouderen met een slechte nier- en leverfunctie.’ Net als het onderzoek van De Rooij wordt ook het onderzoek van Nathalie van der Velde mogelijk gemaakt door het Clementina Brigitta Maria Dalderup Fonds. Van der Velde richt zich vooral op medicatiegerelateerd vallen bij ouderen. ‘Vallen is een groot
