Aneksy

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce

Mniejszość narodowa to grupa liczbowo mniejsza od pozostałej ludności danego państwa, nie zajmująca pozycji panującej, której członkowie – obywatele danego państwa – posiadają cechy etniczne, religijne lub językowe odróżniające ich od pozostałej ludności państwa i którzy – przynajmniej w zamyśle – posiadają poczucie wspólnoty skierowane na zachowanie własnej kultury, tradycji, religii lub języka323 .

Zgodnie z Ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych w Polsce mniejszość narodowa to grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie324 .

Zgodnie z Ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych za mniejszości narodowe w Polsce uznaje się następujące mniejszości: białoruską; czeską; litewską; niemiecką; ormiańską; rosyjską; słowacką; ukraińską; żydowską.

323 Kabzińska Iwona, Wśród „kościelnych Polaków”. Wyznaczniki tożsamości etnicznej (narodowej) Polaków na Białorusi, Warszawa 1999. 324 Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Dz. U. 2005 Nr 17, poz. 141; Dz. U. 2005 Nr 62, poz. 550.

Poniżej krótko scharakteryzuję mniejszości narodowe, które zamieszkują teren Polski z określeniem miejsca ich zamieszkania oraz liczby przedstawicieli każdej z tych mniejszości. Pod kątem wykładów ważne będzie również zwrócenie uwagi czy dana mniejszość posiada organizacje społeczne, czy jest wydawany organ prasowy oraz czy prowadzone jest nauczanie języków mniejszościowych. W żadnym wypadku ta krótka informacja na temat poszczególnej mniejszości nie wyczerpuje problematyki i złożonych zagadnień socjolingwistycznych poszczególnej mniejszości. Do każdej mniejszości zostanie podana krótka zalecana literatura oraz bibliografia w celu samodzielnego uzupełnienia wiedzy.

Białorusini to mniejszość narodowa która zamieszkuje południowo-wschodnie tereny województwa podlaskiego. Podczas przeprowadzonego w 2011 roku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, w którym umożliwiono podwójne deklaracje narodowościowe, narodowość białoruską zadeklarowały 46 787 osoby, w tym 30 095 osób jako jedyną325 . Największe skupiska obywateli polskich narodowości białoruskiej znajdują się w południowo-wschodnich powiatach województwa podlaskiego. W powiecie białostockim narodowość białoruską zadeklarowało 11 856 osób, bielskim – 12 240, hajnowskim – 19 734, siemiatyckim – 1 746, sokólskim – 585326 . W roku szkolnym 2012/2013 języka białoruskiego uczyło się w 47 placówkach oświatowych 3 148 uczniów należących do tej mniejszości (wedle danych Ministerstwa Edukacji Narodowej – stan na 30 września 2012 roku). Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego327 .

Białorusini jako mniejszość narodowa posiadają w Polsce swoje organizacje, m.in.: Związek Białoruski w Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Młodzieży Białoruskiej, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, Białoruskie Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie „Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej” w Hajnówce, Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Uczących się Języka Białoruskiego „AB-BA”.

Ukazuje się prasa białoruskiej mniejszości narodowej, wybrane tytuły prasowe: „Niwa” – tygodnik, „Czasopis” – miesięcznik, półroczniki: „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, „Bielski Hostineć”, roczniki: „Termapiły”, „Kalendarz Białoruski”, „Annus Albaruthenicus”.

325 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 326 Mironowicz Eugeniusz, Białorusini, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 88. 327 http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystykamniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce. html#bialorusini, (dostęp: 25.04.2020).

W Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego działa Centrum Studiów Białoruskich, które prowadzi również badania nad mniejszością białoruską w Polsce oraz jest wydawcą „Rocznika Centrum Studiów Białoruskich”328 .

Czesi jako mniejszość narodowa w Polsce zamieszkują głównie w Zelowie i okolicach, w województwie łódzkim. Podczas Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzonego w 2011 roku, narodowość czeską zadeklarowały w sumie 3447 osoby, w tym: 969 osób jako jedyną329. 580 osób w województwie śląskim, 453 osoby w województwie mazowieckim, 396 osób w dolnośląskim, 318 w małopolskim, 299 w łódzkim, 123 w pomorskim, 120 osób w wielkopolskim, 109 w opolskim, 100 osób w podkarpackim, 80 w lubelskim, 55 w zachodniopomorskim, 49 w lubuskim, 47 osób w świętokrzyskim, 43 w kujawsko-pomorskim, 36 w podlaskim, 25 w warmińsko-mazurskim.

Od 2010 r. działa Stowarzyszenie Czechów w Polsce. Organizacja ta prowadzi działania na rzecz zachowania języka przodków i dziedzictwa kulturowego osadników czeskich żyjących od wielu pokoleń w Polsce330. Stowarzyszenie jest wydawcą Kwartalnika Stowarzyszenia Czechów w Polsce z siedzibą w Zelowie. Ponadto, działalność społeczno-kulturalna osób należących do mniejszości czeskiej, koncentruje się wokół Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Zelowie. Przy parafii funkcjonuje Muzeum – Ośrodek Dokumentacji Dziejów Braci Czeskich i Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Od 1994 roku prowadzone jest przedszkole edukacyjne im. Komeńskiego331 .

Litwini332, to mniejszość narodowa zamieszkująca północne tereny województwa podlaskiego. W 2011 roku podczas Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań narodowość litewską zadeklarowało 7863 obywateli polskich, w tym jako jedyną 4830 osób. Litwini zamieszkują głównie gminę Puńsk – 75,7 % mieszkańców, gdzie jest najbardziej zorganizowane życie oświatowo-kulturalne mniejszości litewskiej. W roku szkolnym 2012/2013 języka litewskiego jako ojczystego w 19 placówkach uczyło się 683 uczniów. W większości wspomnianych placówek oświatowych język litewski jest językiem wykładowym – taki model nauczania mniejszość litewska wybrała jako jedyna mniej-

328 Rocznik Centrum Studiów Białoruskich, https://studium.uw.edu.pl/wydawnictwa/ rocznik-centrum-studiow-bialoruskich/, (dostęp: 24.04.2020). 329 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 330 Stowarzyszenie Czechów w Polsce, http://www.czesi.org/, (dostęp: 25.04.2020). 331 Olejnik Leszek, Czesi i Słowacy, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej pod red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 194. 332 Roszko Danuta, Zagadnienia kwantyfikacyjne i modalne w litewskiej gwarze puńskiej (na tle literackich języków polskiego i litewskiego), Warszawa 2015.

szość w Polsce. Nauczanie języka i w języku litewskim zorganizowane jest na wszystkich poziomach nauczania.

Główne organizacje mniejszości litewskiej to: Wspólnota Litwinów w Polsce, Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza, Fundacja im. Biskupa Antanasa Baranauskasa „Dom Litewski w Sejnach”333. Mniejszość litewska wydaje swoją prasę: „Aušra” – dwutygodnik, „Aušrelé” – miesięcznik dla dzieci, „Šaltinis” – kwartalnik, „Suvalkietis” – kwartalnik.

Niemcy to mniejszość narodowa w Polsce licząca według oficjalnego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku 147 814 osób, w tym 44 549 osób zadeklarowało przynależność narodową do tej mniejszości jako jedyną334. Najwięcej osób zamieszkuje w województwach opolskim, śląskim, warmińsko-mazurskim. Na terenie 19 gmin województwa opolskiego i 3 gmin województwa śląskiego przedstawiciele mniejszości niemieckiej stanowią ponad 20% mieszkańców gmin335 . W roku szkolnym 2012/2013 języka niemieckiego uczyło się w 589 placówkach oświatowych 38 783 uczniów należących do tej mniejszości336. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni (głównie zamieszkujący województwa Polski północnej) deklarują przynależność do Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego. Mniejszość niemiecka337 posiada swoje organizacje, m.in.: Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce, który działa w różnych województwach na terenie Polski poprzez stowarzyszenia i koła. Związek Młodzieży Mniejszości Niemieckiej w Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Śląskich Rolników, Związek Śląskich Kobiet Wiejskich, Towarzystwo Dobroczynne Niemców na Śląsku, Konwersatorium im. Josepha von Eichendorffa i Niemieckie Towarzystwo Oświatowe, Niemiecka Wspólnota „Pojednanie i Przyszłość”, Stowarzyszenie Mazurskie. Mniejszość niemiecka posiada swoje tytuły prasowe: „Wochenblatt.pl” – tygodnik, „Heimat – Mała Ojczyzna” – cotygodniowy dodatek do Nowej Trybuny Opolskiej, „Mitteilungsblatt” – miesięcznik, „Masurische Storchenpost” – miesięcz-

333 Tarka Krzysztof, Litwini, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 162-163. 334 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 335 Nitschke Bernadetta, Niemcy, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 64. 336 Niemcy, http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/mniejszosci/charakte- rystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych -w-Polsce.html#niemcy, (dostęp: 26.04.2020). 337 Więcej na temat mniejszości niemieckiej w Polsce, por.: Rabagliati Alastair,

Participation of the German and Belarusian Minorities within the Polish Political

System 1989-1999, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2001, Matelski Dariusz,

Niemcy w Polsce w XX wieku, PWN, Warszawa-Poznań 1999.

nik, „Oberschlesische Stimme“ – comiesięczny dodatek do tygodnika Wochenblatt.pl.

Ormianie338, mniejszość narodowa mieszkająca w Polsce od dawna. W 2011 roku, wg. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, w którym umożliwiono podwójne deklaracje narodowościowe, narodowość ormiańską zadeklarowały 3623 osoby, w tym 2031 osób jako jedyną339. Ormianie mieszkają głównie w województwie mazowieckim, śląskim i małopolskim. W roku szkolnym 2012/2013 języka ormiańskiego nauczano w 4 placówkach oświatowych; pobierało je 54 uczniów należących do tej mniejszości340. Przedstawiciele mniejszości ormiańskiej głównie są katolikami obrządku ormiańskiego lub łacińskiego, należą do też Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego.

Najważniejsze działające organizacje to: Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich z siedzibą w Warszawie341, Fundacja Ormiańska KZKO, Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne z siedzibą w Krakowie, Związek Ormian w Polsce im. Arcybiskupa Józefa Teodorowicza z siedzibą w Gliwicach. Znane tytuły prasowe to: „Awedis” – kwartalnik, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego” – kwartalnik.

Rosjanie, mniejszość narodowa zamieszkująca Polskę, do tej mniejszości zaliczani również staroobrzędowcy. W 2011 roku w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań, w którym umożliwiono podwójne deklaracje narodowościowe, narodowość rosyjską zadeklarowały 13 046 osoby, w tym 5176 osób jako jedyną342. Mieszkają głównie w województwie mazowieckim, dolnośląskim, śląskim i innych. Najważniejsze działające organizacje na terenie Polski to343: Stowarzyszenie „Rosyjski Dom” z siedzibą w Warszawie, Stowarzyszenie „Wspólnota Rosyjska” z siedzibą w Warszawie, Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe z siedzibą w Białymstoku, Stowarzyszenie Staroobrzędowców w Polsce z siedzibą w Borze koło Augustowa.

338 Pełczyński Grzegorz, Ormianie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 194207. 339 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 340 Por.: Gromnicki Tadeusz, Ormianie w Polsce, ich historia, prawa i przywileje, Warszawa 1889; Pełczyński Grzegorz, Ormianie polscy w XX wieku, Warszawa 1997; Stopka Krzysztof, Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Kraków 2000. 341 https://fundacjaormianska.pl/ 342 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 343 Olejnik Leszek, Rosjanie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 126-147.

Staroobrzędowcy mieszkają w Suwałkach, Wodziłkach, Grabowych Grądach, w Wojnowie344 .

Słowacy345 zamieszkują w województwie małopolskim, śląskim, mazowieckim, głównie tereny Spisza i Orawy. W 2011 roku, według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, w którym umożliwiono podwójne deklaracje narodowościowe, narodowość słowacką zadeklarowało 3 240 osób, w tym 1889 osób jako jedyną346 . W roku szkolnym 2012/2013 języka słowackiego uczyło się w 12 placówkach 202 uczniów należących do tej mniejszości. Mniejszość słowacką reprezentuje Towarzystwo Słowaków w Polsce, które jest wydawcą miesięcznika „Život”.

Ukraińcy347- mniejszość narodowa, do której w 2011 roku – według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań (w którym umożliwiono podwójne deklaracje narodowościowe) – przynależność zadeklarowała 51 001 osoba, w tym 27 630 osób jako jedyną348 . Mniejszość ukraińska zamieszkuje głównie w województwie warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, pomorskim, podkarpackim, małopolskim. W roku szkolnym 2012/2013 w 169 placówkach języka ukraińskiego jako języka ojczystego uczyło się 2 757 uczniów349 . O nauczaniu języka ukraińskiego szczegółowo pisze Bohdan Halczak350. Główne organizacje Ukraińców w Polsce to: Związek Ukraińców w Polsce, Związek Ukraińców Podlasia, Towarzystwo Ukraińskie, Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce, Organizacja Młodzieży Ukraińskiej „PŁAST”, Ukraińskie Towarzystwo Historyczne. Wydawane są tytuły prasowe: „Nasze Słowo” – tygodnik, „Nad Buhom i Narwoju” – dwumiesięcznik.

344 Por.: Głuszkowski Michał, Socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2011. 345 Olejnik Leszek, Czesi i Słowacy, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej pod red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 164-194. 346 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 347 Drozd Roman, Ukraińcy (do 1989 r.), [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 91-112. 348 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 349 Ukraińcy, http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce. html#rosjanie, (dostęp: 26.04.2020). 350 Halczak Bohdan, Ukraińcy (po 1989 r), [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 113-126.

Żydzi351 – mniejszość narodowa, do której w 2011 roku – według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań (w którym umożliwiono podwójne deklaracje narodowościowe) – przynależność zadeklarowało 7508 osób, w tym 1636 osób jako jedyną352. Mniejszość ta zamieszkuje między innymi w województwie mazowieckim, dolnośląskim, małopolskim. Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. W roku szkolnym 2012/2013 języka hebrajskiego uczyło się w 7 placówkach oświatowych (w Warszawie i Wrocławiu) 301 uczniów należących do tej mniejszości. Język jidysz (tradycyjny język Żydów polskich) nauczany jest na kursach organizowanych przez organizacje żydowskie.

Działają organizacje na rzecz rozwoju życia społeczności żydowskiej w Polsce353: Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej, Stowarzyszenie „Dzieci Holokaustu” w Polsce, Żydowska Ogólnopolska Organizacja Młodzieżowa, Fundacja „Shalom”, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Najważniejsze tytuły prasowe to: „Dos Jidisze Wort – Słowo Żydowskie” – miesięcznik, „Midrasz” – dwumiesięcznik.

Mniejszość etniczna to „wspólnota obejmująca obywateli danego państwa powstała w wyniku procesu historycznego, posiadającą poczucie swej odrębności, trwałe formy integracji na podstawie wspólnego pochodzenia, języka lub religii, ale nie mającą aspiracji ujmowanych w kategoriach państwa”354. Definicja mniejszości etnicznych zakłada, w odróżnieniu od definicji mniejszości narodowych, że mniejszości etniczne nie posiadają państwa macierzystego i nie wysuwają postulatów typu państwowego.

Według Ustawy za mniejszość etniczną, uważa się, grupę obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:

351 Nowak-Małolepsza Fatima, Włodarczyk Tamara, Żydzi, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 208-225. 352 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91. 353 Por.: Gershon David Hundert, Żydzi w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku. Genealogia nowoczesności, Warszawa 2007; Kochowska Wanda, Wojecki Mieczysław, Żydzi w Polsce, Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Zielona Góra 1994;

Mniejszość żydowska w Polsce – mity i rzeczywistość, Materiały z konferencji Sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Warszawa, 20 maja 2010, http://orka. sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/2456E274D6263D86C12577420022B47E/$file/0376906. pdf (dostęp: 07.07.2020); Pogonowski Iwo Cyprian, Jews in Poland. A documentary history, Hippocrene Books, New York 1998; Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura.

Leksykon, Cyklady, Warszawa 2001. 354 Chałupczak Henryk, Browarek Tomasz, Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918-1995, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998, s. 12-15.

1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

W Polsce za mniejszości etniczne uznaje się następujące mniejszości: karaimską; łemkowską; romską; tatarską355 .

Karaimi356 zamieszkują w województwie mazowieckim, łódzkim, dolnośląskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim, podlaskim, opolskim, lubelskim, wielkopolskim. W 2011 roku według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w którym umożliwiono podwójne deklaracje narodowościowe, przynależność karaimską zadeklarowało 356 osób, w tym 233 osoby jako jedyną357 . Główna organizacja działająca w Polsce to: Związek Karaimów Polskich358. Wydawany jest kwartalnik: Awazymyz.

Łemkowie359 to mniejszość etniczna w Polsce, w 2011 roku według oficjalnego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przynależność łemkowską zadeklarowało 10 531 osób, w tym 5612 osób jako jedyną360. Łemkowie mają swoje zrzeszenia, między innymi: Stowarzyszenie Łemków, Zjednoczenie Łemków (członek wspierający Związek Ukraińców w Polsce), Stowarzyszenie „Ruska Bursa” w Gorlicach, Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej, Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”, Stowarzyszenie Miłośników Kultury Łemkowskiej. Ukazują się również czasopisma: Besida” – dwumiesięcznik, „Watra” – kwartalnik, „Rocz-

355 Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Dz. U. 2005 Nr 17, poz. 141. 356 Dudra Stefan, Kubiak Renata, Karaimi, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 305-333. 357 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 264. 358 Por.: Abkowicz Mariola, Karaimskie życie społeczne w Polsce po 1945 roku, [w:] Karaimi, red. Machul-Telus Beata, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2012. 359 Dudra Stefan, Łemkowie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 256-287. 360 Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny

Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013, s. 91.

nik Ruskiej „Bursy”- rocznik, „Łemkiwska Storinka” – dodatek do ukraińskiego tygodnika „Nasze Słowo”.

Romowie361 to mniejszość etniczna362, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 roku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań zadeklarowało 17 049 obywateli polskich, w tym 9899 jako jedyną. Mniejszość ta ma swoje organizacje, m.in.: Związek Romów Polskich, Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne – Centrum Kultury Romów w Polsce, Stowarzyszenie Romów w Krakowie Nowej Hucie, Związek Romów Polskich w Gorzowie Wielkopolskim, Stowarzyszenie Romów Polskich „Parno Foro”, Międzynarodowe Stowarzyszenie Twórców Romskich w Polsce Roma. Do tytułów prasowych należą: dwumiesięcznik: „Romano Atmo”, kwartalniki: „Dialog-Pheniben”, „Kwartalnik Romski”.

Tatarzy363 to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań zadeklarowało 1916 osób, z czego 665 jako jedyną. Zamieszkują m.in.: w województwie podlaskim, mazowieckim, pomorskim. Mieszkają w Białymstoku, Sokółce, Dąbrowce Białostockiej, Warszawie i Gdańsku. Organizacja reprezentująca tę mniejszość to: Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej. Ukazuje się prasa: „Życie Tatarskie” – dwumiesięcznik, „Przegląd Tatarski” – kwartalnik.

Każda z wymienionych mniejszości narodowych i etnicznych ma prawo do używania swojego języka, posiada możliwości nauczania języków mniejszościowych, zrzeszania się w organizacje itd.

Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym w Polsce stanowi o używaniu języków mniejszości (art. 7 i 8): „Osoby należące do mniejszości mają prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości. Imiona i nazwiska osób należących do mniejszości zapisane w alfabecie innym niż alfabet łaciński podlegają transliteracji. Minister właściwy do spraw administracji publicznej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych określi, w drodze rozporządzenia, sposób transliteracji, o której mowa w ust. 2, uwzględniając zasady pisowni języka mniejszości.

Osoby należące do mniejszości mają w szczególności prawo do:

361 Kwadrans Łukasz, Romowie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 229-255. 362 Michna Ewa, Łemkowie. Grupa etniczna czy naród?, Kraków 1995. 363 Chazbijewicz Selim, Tatarzy, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010, s. 288-304.

1) swobodnego posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie; 2) rozpowszechniania i wymiany informacji w języku mniejszości; 3) zamieszczania w języku mniejszości informacji o charakterze prywatnym; 4) nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości”364 .

Mniejszości narodowe i etniczne są bogactwem naszego kraju, także każda mniejszość narodowa i etniczna zamieszkująca inne państwo to nieocenione bogactwo kultur i języków.

Zalecana literatura

Abkowicz Mariola, Karaimskie życie społeczne w Polsce po 1945 roku, [w:] Karaimi, red. Machul-Telus Beata, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2012.

Barwiński Marek, Geograficzno-polityczne uwarunkowania sytuacji Ukraińców, Łemków, Białorusinów i Litwinów w Polsce po 1944 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.

Chazbijewicz Selim, Tatarzy, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Chałupczak Henryk, Browarek Tomasz, Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918-1995, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998.

Dołowy-Rybińska Nicole, Języki i kultury mniejszościowe w Europie: Bretończycy, Łużyczanie, Kaszubi, Warszawa 2011.

Drozd Roman, Ukraińcy (do 1989 r.), [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Dudra Stefan, Kubiak Renata, Karaimi, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Dudra Stefan, Łemkowie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Eberhardt Piotr, Przemiany struktury etnicznej ludności Polski w XX wieku, Sprawy Narodowościowe, Seria Nowa, 2006.

Gershon David Hundert, Żydzi w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku. Genealogia nowoczesności, Warszawa 2007.

364 Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Dz. U. 2005 Nr 17, poz. 141.

Głowacka-Grajper Małgorzata, Mniejszościowe grupy etniczne w systemie szkolnictwa w Polsce. Przekaż kulturowy a więź etniczna, Warszawa 2009.

Głuszkowski Michał, Socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2011.

Głuszkowski Michał, Znaczenie prestiżu języka a pokoleniowe zróżnicowanie poziomu interferencji w polszczyźnie staroobrzędowców w warunkach rosyjsko-polskiego bilingwizmu z dyglosją, LingVaria Rok IV (2009) nr 2 (8).

Gromnicki Tadeusz, Ormianie w Polsce, ich historia, prawa i przywileje, Warszawa 1889.

Halczak Bohdan, Ukraińcy (po 1989 r), [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Identity Strategies of Stateless Ethnic Minority Groups in Contemporary Poland, red. Michna Ewa, Warmińska Katarzyna, Springer Nature Switzerland AG, Cham 2020.

Michna Ewa, Łemkowie. Grupa etniczna czy naród?, Kraków 1995.

Kabzińska Iwona, Wśród „kościelnych Polaków”. Wyznaczniki tożsamości etnicznej (narodowej) Polaków na Białorusi, Warszawa 1999.

Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2013.

Kochowska Wanda, Wojecki Mieczysław, Żydzi w Polsce, Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Zielona Góra 1994.

Kwadrans Łukasz, Romowie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Matelski Dariusz, Niemcy w Polsce w XX wieku, PWN, Warszawa-Poznań 1999.

Mironowicz Eugeniusz, Białorusini, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Mniejszość żydowska w Polsce – mity i rzeczywistość, Materiały z konferencji Sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Warszawa, 20 maja 2010, http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/2456E274D6263D86C12577420022B47E/$file/0376906.pdf (dostęp: 07.07.2020).

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej pod red. Stefana Dudry i Bernadetty Nitschke, Kraków 2010.

Nitschke Bernadetta, Niemcy, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Nowak-Małolepsza Fatima, Włodarczyk Tamara, Żydzi, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Olejnik Leszek, Czesi i Słowacy, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej pod red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Olejnik Leszek, Rosjanie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Pełczyński Grzegorz, Ormianie, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Pełczyński Grzegorz, Ormianie polscy w XX wieku, Warszawa 1997.

Pogonowski Iwo Cyprian, Jews in Poland. A documentary history, Hippocrene Books, New York 1998.

Rabagliati Alastair, Participation of the German and Belarusian Minorities within the Polish Political System 1989-1999, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2001.

Rocznik Centrum Studiów Białoruskich, https://studium.uw.edu.pl/ wydawnictwa/rocznik-centrum-studiow-bialoruskich/ (dostęp: 24.04. 2020).

Roszko Danuta, Zagadnienia kwantyfikacyjne i modalne w litewskiej gwarze puńskiej (na tle literackich języków polskiego i litewskiego), Warszawa 2015.

Smułkowa Elżbieta, Polsko-białoruski kontakt językowy, [w:] E. Smułkowa, Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, Warszawa 2002.

Tarka Krzysztof, Litwini, [w:] Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, red. Dudra Stefan i Nitschke Bernadetta, Kraków 2010.

Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Dz. U. 2005 Nr 17, poz. 141.

Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Cyklady, Warszawa 2001.