3. Kształtowanie się narodów Europy Środkowej w ujęciu porównawczym
P
orównajmy mapę polityczną współczesnej Europy z jej mapą sprzed dwustu lat. Dziś naliczylibyśmy około trzydziestu narodów, z których prawie wszystkie żyją w państwach narodowych różnej wielkości, a z których większość powstała na przeciągu XIX–XX wieku, głównie w Europie Środkowej i Wschodniej. Tylko kilka narodów istnieje bez własnego państwa. Dla kontrastu, dwieście lat temu mieliśmy do czynienia z zaledwie sześcioma „państwowymi narodami”, czyli narodami żyjących w państwie, w którym dominowała ich tożsamość państwowo-narodowa i kultura: Francuzi, Anglicy, Hiszpanie, Portugalczycy, Holendrzy i Szwedzi. Większość terytorium europejskiego pokrywały imperia wieloetniczne, a poza nimi rozproszone w wielu krajach społeczeństwa posługujące się dialektami niemieckimi i włoskimi. Czy mogła nastąpić tak radykalna rekonstrukcja kulturalno-politycznej mapy Europy w okresie między początkiem XIX a końcem XX wieku w wyniku wielu przypadkowych – i jednocześnie podobnych – konstelacji? Czy w wyniku zbiegu okoliczności? Nie będziemy tu jednak zajmować się samymi nowoczesnymi narodami, lecz skupimy się na związkach przyczynowo-skutkowych, czyli na procesach historycznych, podczas których powstawały i utrwalały się narody jako duże grupy społeczne. Jak scharakteryzować te nowe społeczności? Jak widzieliśmy w pierwszym wykładzie, definicje narodu są bardzo różne. Powtórzę, co mam na myśli, mówiąc o nowoczesnym narodzie. Pod tym pojęciem rozumiem dużą grupę społeczną (społeczność), której członków łączy szereg historycznie ukształtowanych więzi i relacji, dlatego stopniowo zidentyfikowali się ze swoim narodem. Związki gospodarcze, kulturowe, ekonomiczne, językowe i inne, którymi członkowie są związani, nie stanowią trwałego i wiążącego zestawu – niektóre mogą zostać pominięte i zastąpione innymi. Jednak niezbędną podstawą istnienia wspólnoty narodowej jest – obok wspólnej przeszłości,
55
Hroch.indd 55
2020-12-29 14:34:32
