4. Mały naród, jego indywidualność oraz inicjatorzy
W
poprzednich rozważaniach kilkakrotnie charakteryzowałem podstawowy typ formacji współczesnego narodu, który nazywam „małym narodem”. Należy teraz odpowiedzieć na pytanie, dlaczego uważam wyróżnienie tego rodzaju za bardzo ważne nie tylko dla zrozumienia kontekstu historycznego, ale także dla zrozumienia dzisiejszych problemów i stereotypów egzystencji narodowej w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej. Jeżeli zdecydujemy się przyjąć za punkt wyjścia tę typologię, będziemy w stanie wnieść jakościowy wkład w rozważania na temat tego, „jacy jesteśmy?” oraz „gdzie jest nasze miejsce?”, który jest ulubionym tematem dyskusji intelektualistów w Europie Środkowej i Wschodniej od co najmniej końca XIX wieku. Im więcej pasji i zawzięcia w wyrażanych poglądach i dyskusjach, tym mniej miejsca w nich zajmuje wiedza i racjonalne rozumowanie, nie wspominając nawet o zdolności lub chęci myślenia w szerszym kontekście przyczynowym. Na tle tych dyskusji majaczy podświadome przekonanie o własnej wyjątkowości – czy to w negatywnym, czy pozytywnym sensie. Właśnie samo silne przekonanie o własnej wyjątkowości jest jednym z powszechnych autostereotypów narodów europejskich – dotyczy to nie tylko narodów małych i nie tylko środkowoeuropejskich. Spotykamy go zarówno wśród członków narodów państwowych o wielowiekowej tradycji kulturowej, jak i w przekonaniach tych, których tożsamość narodowa i kulturowa została rozpoznana zaledwie kilkadziesiąt lat temu. Nierozsądne byłoby polemizowanie z tym przekonaniem, ponieważ można faktograficznie wykazać, że każda historia narodowa i wszystkie narody mogą istotnie pochwalić się czymś wyjątkowym. Jednak jest to zawsze tylko połowa prawdy. Równie ważna jest druga strona medalu: w historii i teraźniejszości każdego narodu łatwo można znaleźć wspólny mianownik z innymi narodami.
Przekonanie o własnej wyjątkowości narodów europejskich
77
Hroch.indd 77
2020-12-29 14:34:33
