A M O R M U N D I H E T G O E D E L E V E N VO L G E N S P E T E R V E N M A N S Peter, jouw vorige boek gaat over amor mundi, een concept van Hannah Arendt. Hoe kwam het idee tot stand om daarover een boek te schrijven? Peter Venmans: “Bij mij is het zo dat een
boek altijd uit het vorige voortkomt, als een soort van tegenovergestelde beweging of correctie. Omdat ik vind dat je als filosoof en essayist altijd moet proberen om tegen jezelf in te denken. Mijn eerste boek (De ontdekking van de wereld) ging over Hannah Arendt, maar ik realiseerde me dat er iets ontbrak bij haar. Ze had geen gevoel voor de pragmatische traditie in de filosofie, die ik dan in mijn tweede boek (Over de zin van nut) heb bestudeerd. Mijn derde boek (Het derde deel van de ziel. Over thymos) ging daar dan weer op in, door zich naar het gevoelsmatige, naar de woede te keren. Over de zin van nut noem ik mijn paarse boek omdat ik daar heb geprobeerd om de pragmatische en utilitaristische traditie te hervaloriseren, hoewel ik natuurlijk besefte dat er problemen zijn met een utilitaristisch denkkader. Maar tegelijkertijd bezit dat kader ook waardevolle inzichten, en het was nu eenmaal een dominante visie in de jaren 90. Amor mundi is een terugkeer naar Hannah Arendt, omdat die term van haar komt, en omdat het boek een correctie is op de pragmatische visie die ik in mijn twee vorige werken ontwikkeld heb. Hoofdstuk drie van Amor mundi gaat bijvoorbeeld over Ayn Rand – als karikatuur van de neoliberale manier van denken – en is een poging om kritiek te formuleren op het neoliberalisme, vanuit het concept amor mundi. Want een van de blinde vlekken van het liberalisme is precies de thematiek van de wereld, omdat het liberalisme steeds het individu en haar vrijheid centraal stelt. Hannah Arendt zelf schrijft slechts in één of twee teksten over amor mundi, maar de term is achteraf door haar scholars opgepikt, en is inmiddels gemeengoed geworden. Ik vond het een uitdagende en ambivalente
term, en ben er daarom mee verder gegaan. In filosofie gaat het er volgens mij altijd om dat je een bepaald concept of idee neemt en dat analyseert, als intellectuele oefening. Maar het typische van filosofie is voor mij ook dat je de analyse van zo’n concept altijd verbindt met een idee van ‘het goede leven’. Vaak wordt dat goede leven individueel ingevuld, zoals bij de stoïcijnen of de epicuristen. Maar voor mij is het goede leven altijd een samenleven. Waarmee ik niet bedoel dat ik het individu totaal afwijs, noch dat ik me wil bekennen tot alleen maar een groep. Maar… (denkt) je kunt niet over het individuele goede leven spreken als je niet ook over het collectieve goede leven spreekt; die twee hangen altijd samen. Er zijn geen louter persoonlijke problemen.” Je boek zou kunnen worden opgevat als een pleidooi voor amor mundi. Maar tegelijk lijkt het concept constant te worden tegengewerkt door het neoliberale systeem waarin we ons bevinden. Kan amor mundi dan nog iets zijn om naar te streven?
“Ik ben van oordeel dat de geschiedenis niet vast ligt. Daarom ben ik niet optimistisch of pessimistisch, want voor mij zijn dat twee kanten van de visie dat de geschiedenis min of meer vast ligt; voor de optimist gaat het altijd de goede kant uit en voor de pessimist altijd de slechte. Ik geloof dat er heel veel mogelijkheden zijn, maar de uitkomst zal bepaald worden door de politiek en door hoe onze democratie evolueert. Het is ooit een politieke beslissing geweest om neoliberale recepten toe te passen. En het is heel moeilijk en misschien niet wenselijk om helemaal van systeem te veranderen, ik verwacht ook niet dat dat zal gebeuren. Er zullen wel dingen veranderen, ten goede en ten kwade, maar ik heb daar geen prognoses over. Ik denk dat de idee van amor mundi vooral een aandachtspunt is, en je ziet wel dat thema’s die daar rond cirkelen, meer en meer in de belangstelling komen. De coronacrisis brengt enkele van
Liefde bestaat ook uit dingen laten zoals ze zijn.
BIO Peter Venmans studeerde Frans, Spaans en filosofie in Leuven. Andere essays van zijn hand zijn De ontdekking van de wereld (2005), Over de zin van nut (2008) en Het derde deel van de ziel (2011). Amor Mundi verscheen in 2016 en zijn laatste werk, Discretie, kwam vorig jaar uit. © Fjodor Buis
die thema’s, zoals de zorg en het toerisme, extra in de kijker. Toerisme werd bijvoorbeeld altijd gezien in een neoliberaal kader: het is goed, want het is economisch interessant, en het individu moet zijn behoefte om te reizen kunnen bevredigen. Er werd nauwelijks gekeken naar de schaduwkant. Denk aan de relatie met de samenleving: wat betekent toerisme voor de maatschappij die al die toeristen ontvangt? – en ook: wat betekent toerisme voor de maatschappij waar al die mensen op reis vertrekken? Die dynamiek is een belangrijk aspect van de wereld, en de wereld heb ik in mijn boek gedefinieerd als het geheel van betekenisvolle relaties tussen mensen. De aandacht daarvoor komt zeker terug. Door de coronacrisis is men zich meer bewust van de vraag wat voor ons echt betekenisvolle relaties zijn.” Is de groeiende aandacht voor het klimaat, die het afgelopen jaar een hoogtepunt bereikte in de scholierenmarsen, ook een vorm van amor mundi?
“In mijn boek heb ik het daar weinig over
4 STANDPUNTEN
2020#2_v1.indd 4
5/06/2020 14:39
