YOU MAY SAY #02

ΤΕΥΧΟΣ 02 | ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2019 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2020

2020! ΜΕ ΘΌΡΥΒΟ & ΚΡΌΤΟ Σβήνοντας κεράκια με τις δεκαετίες

ΒΟΤΑΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Ποια είναι, πώς μας βοηθάνε

ΚΑΝΝΑΒΗ & ΣΕΞ Οι επιστημονικές έρευνες

YOU MAY SAY

01

02

YOU MAY SAY

(editorial)

Twenty-Twenties Αυτό είναι ένα τεύχος γενεθλίων, γι’ αυτό μπλέκεται με το χρόνο κι αναζητά την αξία του: Μετράει δεκαετίες, μετράει εικοσαετίες, έχει το θράσος να μετρήσει και δισεκατομμύρια έτη. Για τα κοινά μας λοιπόν γενέθλια, εμείς που χαζεύουμε τον αιώνα να γίνεται 20 ετών, σας φέρνουμε για δώρο νήματα της έννοιας του χωροχρόνου σε μορφή φωτογραφιών, χρωμάτων, άρθρων, ερωτήσεων, απαντήσεων και ιδεών. Πλέξτε τα πουλοβεράκι να το φοράτε τη νέα δεκαετία. Αναζητάμε σελίδα τη σελίδα, εν μέσω της γιορτής, τι σημαίνει «20 χρόνια», τι σημαίνει «30 χρόνια». Οι Ανθρωποφύλακες του Περικλή Κοροβέση κλείνουν 50 χρόνια. Δεν υπάρχει χρόνος «μεγαλύτερος» από τον ευτυχισμένο χρόνο, αυτόν που ζουν όσοι δεν πρόδωσαν αυτό που αγαπούν. Μας ταξιδεύει με το κείμενό του 100 και 200 χρόνια πίσω, να δούμε πως φτάσαμε στον 21ο αιώνα. Η Κόμη της Βερενίκης γίνεται 30 ετών και εκατό χιλιάδων αντιτύπων. Ο Γιώργος Γραμματικάκης, γοητευμένος με το θαύμα του σύμπαντος, μιλάει για «το αρχέγονο φως», αυτό που ξεκίνησε πριν 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια «και τώρα κρύβεται στις χούφτες μας». Η προσπάθεια του ΡΑΚ, του μοναδικού ελληνικού κόμματος που είχε κεντρικό αίτημά του την αποποινικοποίηση της κάνναβης, έγινε 20 ετών. Ο Γιώργης Οικονομόπουλος ξέρει καλύτερα, αλλά όταν τον ρωτάς τι και πως, απαντάει με ποιήματα. Τα ποιήματά του, έγιναν κι αυτά 50 ετών.

Η Ελλάδα κλείνει 10 χρόνια κρίσης, ο Γιώργος Αυγερόπουλος την καταγράφει από την αρχή της κι αναζητά το τέλος της. Στο νέο ντοκιμαντέρ του καθρεφτίζεται το βάρος του χρόνου και όσων θα έρθουν αν δεν βάλουμε μυαλό... Κρύβεται και η ελπίδα όσων «δε θα βάλουν ποτέ μυαλό». Η κάνναβη είναι συνώνυμο του έρωτα για τη ζωή. Της φτιάξαμε αφιέρωμα κάνναβη και σεξ - κάνναβη και γονιμότητα. Η επιστήμη και ο ορθολογισμός ανθίζουν το φυτό. Άλλωστε η δεκαετία που ξεκινάει είναι η δεκαετία της, η δεκαετία που η κάνναβη θα γίνει ξανά νόμιμη σε ολόκληρο τον πλανήτη γη. Η νεαρή Ιουλία Καραπατάκη ερμηνεύει τα τραγούδια του Μάρκου Βαμβακάρη που τυπώθηκαν σε πλάκες γραμμοφώνου πριν 90 χρόνια... κάνοντας τις δεκαετίες να χάνουν, πάλι, τα βήματα του χορού. O Γιωργής Τσαμπουράκης μάς φέρνει σε ένα βιαστικό σύμπαν του Τσέχωφ, που θυμίζει ότι ποτέ ο χρόνος δεν αρκεί, ότι «η θνητότητά μας έχει απαιτήσεις». Κι ο ζωγράφος Νίκος Κακουλίδης αλλάζει τη μονάδα μέτρησης, μετράει τον χρόνο με «το φως που έρχεται από τις σκέψεις μας». Στα βουνά της Καλιφόρνια ανέβηκαν πριν 50 χρόνια τα παιδιά των λουλουδιών. Παρέμεναν κρυμμένα εκεί για περισσότερα από 30 χρόνια μέχρι να νομιμοποιηθεί ξανά το φυτό, και να φτάσουν σήμερα να θεωρούνται τρέντι. Και πάλι όμως, τους την έσκασαν, αντί να τρέχουν και να βιάζονται, θέλουν να κάνουν πράξη την ιδέα της αγάπης για τη φύση και τον άνθρωπο που συνοδεύει την κάνναβη «από πάντα». Η Βασιλική Πρασσά ταξίδεψε το περιοδικό μέχρι εκεί για να το δει και με τα μάτια του. Κι αυτό επέστρεψε προστάζοντας: ΤΟ 2020 ΝΑ ΓΙΟΡΤΑΣΤΕΊ ΜΕ ΘΌΡΥΒΟ ΚΑΙ ΚΡΌΤΟ!

YOU MAY SAY

03

# 02

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Το περιοδικό διανέμεται δωρεάν από επιλεγμένα καταστήματα πώλησης ειδών κάνναβης, βιβλιοπωλεία, καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων, φαρμακεία, θέατρα και cafe-bar

copyright Hackademy Κοιν.Σ.Επ.

This work is licensed under a Creative Commons AttributionNonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License

ISSN: 2654-1130

03 Edito: Υοu May Say... twenty twenties 06 Περικλής Κοροβέσης: Όταν οι τράπεζες αντικαθιστούν τα κανόνια 08 Αποστόλης Καπαρουδάκης: Όλα είναι δρόνος...

12 Γιώργος Γραμματικάκης: Σκέψεις φωτός 14 Κόσμος: Από τη Νέα Υόρκη στο Σμαραγδένιο Τρίγωνο, της Β. Πρασσά 20 Skunk Mag: Η καραμέλα της προπαγάνδας, έγινε 84 ετών 22 Καινοτομία: Σπίτια από κάνναβη 24 Πολιτική, Πλανήτης: Οι νόμοι για την κάνναβη στον πλανήτη γη 30 Υγεία: Κάνναβη και σεξ, Κάνναβη και γονιμότητα 34 Υγεία: Κάνναβη και νευρολογία, του Ηλία Γραμματικάκη 38 Πολιτική, Κινηματογράφος: Δεσμώτες, Συνέντευξη με το Γιώργο Αυγερόπουλο 44 Διατροφή, Υγεία: Θεραπευτικά φυτά και βότανα 50 Καινοτομία, Χόμπι: Home Brewing, φτιάξε τη δική σου μπύρα 56 Θέατρο, Συνέντευξη με τον Γιωργή Τσαμπουράκη 60 Μουσική, Συνέντευξη με την Ιουλία Καραπατάκη 64 Ζωγραφική, Συνέντευξη με τον Νίκο Κακουλίδη 68 Γ. Οικονομόπουλος: ΡΑΚ, από την ιστορία του αντι-απαγορευτικού κινήματος 72 You May Cook, Συνταγή: Mystic Tahini Salad 76 You May... Ask Me: Να τον χωρίσω; 79 You May... Like 83 Πράσινος Οδηγός

CONCEPT / ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ: Αποστόλης Καπαρουδάκης ART DIRECTOR: Γιώργος Τσιούκης ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΊΑ: Μαριάνθη Πελεβάνη ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΑ: Σπύρος Τσακίρης, Γωγώ Γαλανοπούλου ΕΙΚΟΝΟΓΡΆΦΗΣΗ:: Γαβριήλ Μελισσουργάκης, Γιώργος Τσιούκης ΣΥΝΕΡΓΆΤΕΣ: Περικλής Κοροβέσης, Γιώργης Οικονομόπουλος, Ηλίας Γραμματικάκης, Καλλιόπη Τακάκη, Υρώ Τακάκη, Μαρία Κάτσιου, Bill Stamatakos, Tigs-Antigoni Buna, Βασιλική Πρασσά, Αλεξάνδρα Τσόμπου Δήμος Φώτος ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΉ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΤΟΥ SKUNK MAGAZINE ΕΜΠΟΡΙΚΌ ΤΜΉΜΑ: Υρώ Τακάκη, Tigs-Antigoni Buna, Μαρία Κάτσιου ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ, ΔΗΜΌΣΙΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ, SOCIAL NETWORKING: YouMaySayIAmADreamer ΝΟΜΙΚΌΣ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ: Βασίλης Σωτηρόπουλος ΕΚΤΎΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΊΑ: Ψιμύθι EΚΔΌΤΗΣ: HACKADEMY ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ Συμμετοχική Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ ΑΓΕΜΚΟ: 000041003010 Ευμολπιδών 41, ΤΚ 11854, Αθήνα You May Say... & You May Say I Am A Dreamer are Hackademy brands CONTACT: info.youmaysay@gmail.com / SALES DPT: sales.youmaysay@gmail.com H διεύθυνση του περιοδικού You May Say... δεν φέρει καμία ευθύνη και δεν υιοθετεί απαραίτητα τις απόψεις όσων ενυπόγραφα αρθρογραφούν στην έκδοση. Πριν χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε προϊόν διαφημίζεται άμεσα ή έμμεσα στο περιοδικό, συμβουλευτείτε τον ιατρό ή το φαρμακοποιό σας.

YOU MAY SAY

05

06

YOU MAY SAY

ΌΤΑΝ ΟΙ ΤΡΆΠΕΖΕΣ

ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΟΎΝ

τα κανόνια Κείμενο: Περικλής Κοροβέσης Εικονογράφηση: Γιώργος Τσιούκης

Ο

ναός του Βάαλ – Δία άντεξε 1900 χρόνια. Μέχρι τις 30 Αυγούστου 2015 μπορούσε κανείς να τον επισκεφτεί και να θαυμάσει τα επιτεύγματα ενός άλλου πολιτισμού που οι πόλεις άγγιζαν τον ουρανό. Μιλάμε για την Παλμύρα της Συρίας, την αποκαλούμενη «Βενετία» της Ερήμου. Η Παλμύρα ήταν σημαντικός κόμβος πολλών πολιτισμών και αυτοκρατοριών, λόγω της γεωγραφικής θέσης της, σαν το δυτικό άκρο του Δρόμου του Μεταξιού, με το άλλο άκρο να φτάνει στην Κίνα. Στις 31 Αυγούστου 2015 ο ναός είχε εξαφανιστεί, όπως και τα υπόλοιπα μνημεία της Παλμύρας και στη θέση τους ήταν μια γκρίζα ζώνη. Οι μαχητές του ISIS τα είχαν εξαφανίσει βομβαρδίζοντας και καταστρέφοντας ολοσχερώς ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία του παγκόσμιου πολιτισμού. Τα είχε σεβαστεί το Ισλάμ, όπως είχε σεβαστεί και όλα τα μνημεία των αρχαίων πολιτισμών, όπως είχε κάνει το ίδιο για τις προηγούμενες μονοθεϊκές θρησκείες (Ζωροαστρισμός, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός). Τι σόι Ισλαμισμό υπηρετούσαν οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους, που είχαν προσελκύσει χιλιάδες εθελοντές από όλο τον κόσμο; Έναν φασισμό με άλλοθι το Ισλάμ ως το απόλυτο όπλο εναντίον του Δυτικού ιμπεριαλιστικού κόσμου. Όντως ο ιμπεριαλισμός των Άγγλων και των Γάλλων είναι υπεύθυνος για εγκλήματα πολέμου στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο που κατέκτησαν με κτηνώδη βία. Είναι συμπτωματικό άραγε πως εκεί άνθισαν οι πρώτοι πολιτισμοί της ανθρωπότητας (Μεσοποταμία, Αίγυπτος, Περσία) και αργότερα, στους ελληνιστικούς χρόνους, έγιναν τα ελληνικά διεθνής γλώσσα και κυριάρχησαν σε όλο τον εγγράμματο κόσμο ως η γλώσσα των γραμμάτων και του στοχασμού; Εκτός από την Αίγυπτο που κράτησε το αρχαίο της όνομα, η Μεσοποταμία σήμερα λέγεται Ιράκ και η Περσία Ιράν. Και όλοι αυτοί οι πολιτισμοί άνθισαν, έχτισαν αυτοκρατορίες και πόλεις, δημιούργησαν ανάκτορα, ναούς, θέατρα, στάδια, όταν την ίδια περίοδο στην Ευρώπη δεν υπήρχε τίποτα. Βοσκοί και αγρότες, τίποτα άλλο. Η Ευρώπη

συγκροτείται μετά τη διάλυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από βαρβαρικές φυλές που κατακτούν τους γηγενείς, εκχριστιανίζονται από τη Ρώμη, και συγκροτούν κράτη και αποκτούν πλούτη, κατακτώντας άλλους λαούς εκτός Ευρώπης ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα. Στην ακμή του ιμπεριαλισμού, ένα περίπου 70% του γνωστού κόσμου ήταν αποικίες. Και εδώ θεμελιώνεται ο ρατσισμός σαν συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Οι λευκοί ήταν ανώτερη φυλή, πολιτισμένη, ενώ οι φυλές με το διαφορετικό χρώμα ή τα αλλιώτικα χαρακτηριστικά ήταν ντε φάκτο κατώτερες, απολίτιστες, πιο συγγενικές με ζώα. Είχαν γίνει μάλιστα συζητήσεις στην καθολική εκκλησία της Ισπανίας, για το κατά πόσο οι Ινδιάνοι της Αμερικής ήταν άνθρωποι ή ζώα. Και τελικά δεν ομοφώνησαν και βρέθηκε ένας διφορούμενος συμβιβασμός. Μαχητικός, ο άγιος πια, Κριστόμπαλ ντε λα Κάσας, πάλεψε μια ζωή για να πείσει την καθολική εκκλησία πως οι ιθαγενείς είναι άνθρωποι, χωρίς ποτέ να την πείσει πραγματικά. Ας δούμε τώρα με κάποιους αριθμούς, τι στοίχισε στους γηγενείς αυτός ο βίαιος «εκπολιτισμός». Να σημειώσουμε πως όλοι οι λαοί που κατακτήθηκαν προέβαλαν σθεναρή αντίσταση και μερικές φορές νίκησαν. Πρώτη νικηφόρα εξέγερση σκλάβων ήταν στην Αϊτή που από το 1804 είναι ανεξάρτητο κράτος. Οι Γάλλοι συνέλαβαν τον ηγέτη τους, Τρουσέ Λακουβέρτ, τον εξόρισαν στις γαλλικές Άλπεις και τον άφησαν να πεθάνει από κρυοπαγήματα. Η Αλγερία αντιστάθηκε στους Γάλλους για 15 χρόνια με τίμημα 825.000 νεκρούς. Σε αυτούς πρέπει να προσθέσουμε άλλους 800.000 νεκρούς από λιμό που προκάλεσαν οι ιμπεριαλιστές. Είναι ένα όπλο μαζικής καταστροφής που επιλέγεται από το επιτελείο. Το ίδιο έκαναν και οι Εγγλέζοι στη Βεγγάλη, το 1943, που θανάτωσαν με πείνα 3 εκ. ανθρώπους. Το ίδιο σχέδιο είχε και ο Χίτλερ για την Ουκρανία που υπολόγιζε να εξοντώσει 15-20 εκατομμύρια με πείνα και αρρώστιες. Τον πρώτο θάλαμο αερίων, με τα μέτρα της εποχής, τον έκαναν οι Γάλλοι στην Αλγερία. Στη σπηλιά Νταρ είχαν κα-

ταφύγει 700 άνθρωποι. Οι στρατιώτες έφραξαν το σπήλαιο, έβαλαν φωτιά στην είσοδο και όλοι πέθαναν από ασφυξία, ανάμεσά τους παιδιά και γυναίκες. Το 1945 οι αλγερινοί γιόρταζαν την απελευθέρωση από τους ναζί, όπως όλος ο κόσμος, με αλγερινές σημαίες. Η αστυνομία άνοιξε πυρ σκοτώνοντας δεκάδες. Αυτό οδήγησε σε εξέγερση που κατεστάλη. Αποτέλεσμα 45.000 νεκροί. Αλλά ο αγώνας συνεχίζεται και οι Αλγερινοί επιμένουν. Ιδρύουν το FNL (ΕΑΜ) που έκανε την Αλγερία ανεξάρτητη. Απολογισμός 150.000 νεκροί, το μεγαλύτερο μέρος άμαχοι. Την ίδια περίπου εποχή οι Άγγλοι στην Κένυα, σκοτώνουν 20.000 και οδηγούν στην αγχόνη 1.090. Το 1954, 250.000 άνθρωποι βρίσκονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και τα πιο πολλά χωριά ήταν περιφραγμένα με συρματόπλεγμα. Δηλαδή χωριό-φυλακή. Για να βγεις χρειαζόσουν άδεια. Η πολιτική οργάνωση Μάου-Μάου είχε περάσει στη Δύση, από την εγγλέζικη προπαγάνδα, σαν φυλή ανθρωποφάγων. Για την ιστορία, μέλη της οργάνωσης αποζημιώθηκαν ύστερα από δικαστικούς αγώνες εβδομήντα χρόνων. Οι Εγγλέζοι έχουν μακρά παράδοση στις σφαγές, ιδίως σε αμάχους. Στο Ιράκ, το 1920, σκότωσαν 8.000, κυρίως με βομβαρδισμούς. Στην Παλαιστίνη, το 1936, σφάζουν 5.000. Από δίπλα και οι Γάλλοι στη Συρία, σκοτώνουν 1.500, πάλι με βομβαρδισμούς. Και το αεροπλάνο καθιερώνεται, ήδη από τότε, σαν η πιο φονική μηχανή, που κατά κανόνα πλήττει αμάχους. Κατά τα άλλα, Γαλλία και Αγγλία είναι πολιτισμένα κράτη, πλούσια και ανήκουν στον ανεπτυγμένο βιομηχανικά κόσμο. Και αυτό γιατί έκλεψαν τον πλούτο τον αποικιών σφαγιάζοντας λαούς και καταστρέφοντας πολιτισμούς. Σήμερα δεν υπάρχουν πια αποικίες, εκτός από το Γιβραλτάρ. Οι πρώην αποικίες έχουν γίνει ανεξάρτητα κράτη. Αλλά ξαναγίνονται αποικίες μέσω του χρέους. Οι τράπεζες έχουν αντικαταστήσει το στρατό κατοχής. *Aν κάτι θέλετε τον Περικλή Κοροβέση, θα τον βρείτε στο Perkor29@gmail.com YOU MAY SAY

07

Κείμενο: Αποστόλης Καπαρουδάκης Εικονογράφηση: Γαβριήλ Μελισσουργάκης ΟΙ ΔΡΌΝΟΙ ΕΊΝΑΙ, ΩΣ ΓΝΩΣΤΌΝ, ΠΟΥΛΙΆ ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΆ. Πιάνει χειμώνας στην Ελλάδα, την κοπανάνε για το άλλο ημισφαίριο. Πιάνει κρύο εκεί, επιστρέφουν εδώ και φτιάχνουν ξανά τις φωλιές τους στα χάρτινα κουτιά που γράφουν «sensitive electronic device / keep this side up». Κάθε φθινόπωρο τους αποχαιρετάμε με νοσταλγία για το καλοκαίρι που έφυγε, ακούγοντας τον μη-ήχο των φτερών τους να σκίζει τον αέρα. Μόνο που εφέτος λόγω κλιματικής κρίσης μπλέχτηκαν κι άργησαν να φύγουν, τα ημερολόγια έδειχναν Νοέμβριο κι η θερμοκρασία παρέμενε υψηλή. Κάθονταν οι δρόνοι στα σύρματα από τις κολόνες της ΔΕΗ με τα ψηφιακά τους μάτια γεμάτα απορία και τα τσιπάκια του κινδύνευαν να μαζέψουν υγρασία. Τελικά, έφυγαν με τα χίλια ζόρια. Ξυπνήσαμε εκείνο το πρωί που το χαρακτηριστικό βζζζζζζζζζ της μαζικής αποχώρησής τους γέμιζε τον αέρα και αμέσως στρώσαμε τα χαλιά. ΠΙΟ ΠΑΛΙΆ ΤΑ ΣΤΡΏΝΑΜΕ ΤΟΥ ΑΓΊΟΥ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ αλλά επειδή σπανίζουν τα live stream της λειτουργίας, μιας κι η εκκλησία δεν εκσυγχρονίζεται με τους αναγκαίους ρυθμούς, οφείλαμε να βρούμε άλλον, πιο ευκολομνημόνευτο, τρόπο να μην παγώνουν τα πόδια μας.

Kαι έτσι καταλήξαμε να στρώνουμε χαλιά με την αποδήμηση των δρόνων. Το γράφει κι ο Καζαμίας: αν δεις Νοέμβρη μήνα στον ύπνο σου δρόνο να του αναβοσβήνει η ένδειξη auto take-off, φόρα κάλτσες μην πουντιάσεις.

08

YOU MAY SAY

Τέλος πάντων, οι δρόνοι δεν έφυγαν απευθείας για Αφρική, για λόγους δικούς τους πήγαν πρώτα στην Αγγλία. Διαβατήριο δεν τους ζήτησαν, με το Brexit δεν έμπλεξαν, κακές παρέες όμως έκαναν με κάθε λογής πουλιά πετούμενα. Και έστειλαν μέσω διαδικτύου στοιχεία από τα cannabis leaks: ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΊΑ ΞΕΚΊΝΗΣΕ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉΣ ΒΆΣΗΣ ΙΑΤΡΙΚΏΝ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ ΣΧΕΤΙΚΏΝ ΜΕ ΤΗΝ ΚΆΝΝΑΒΗ. Είκοσι χιλιάδες ασθενείς θα λάβουν σκευάσματα με κανναβινοειδή μέσα στα επόμενα δύο χρόνια και οι επιστήμονες θα καταγράψουν τα αποτελέσματα που θα υπάρξουν στην υγεία τους. Στην έρευνα συμμετέχουν το Royal College of Psychiatrists, η Βασιλική Ένωση Ψυχιάτρων δηλαδή, η British Pain Society, η Βρετανική Εταιρεία Πόνου πάει να πει, και η United Patients Alliance, που είναι ένωση ασθενών. Δεν πρόλαβαν να το ανακοινώσουν και μέσα σε μια βδομάδα, ως δια μαγείας, ανακοίνωσε το Εγγλέζικο κράτος ότι, πλέον, δύο φάρμακα κάνναβης θα διατίθενται από τα φαρμακεία. «Προφανώς» είπαν οι δρόνοι «κι ο άγιος φοβέρα θέλει». Τους απαντήσαμε «ρίχτε μια ματιά στο λογισμικό σας καλύτερα». Γιατί δεν αποδέχτηκε το αγγλικό κράτος την παροχή φαρμάκων κάνναβης για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου, νόσο για την οποία είναι δεκάδες οι επιστημονικές έρευνες που συνηγορούν ότι η κάνναβη ενδείκνυται, «άρα, σας δουλεύουν,

δρόνοι μας, ψιλό γαζί». Οι δρόνοι προφανώς παρεξηγήθηκαν και διέκοψαν τη μετάδοση δεδομένων για καμιά βδομάδα. Η ΕΠΌΜΕΝΗ ΑΝΤΑΠΌΚΡΙΣΉ ΤΟΥΣ, ΉΡΘΕ ΑΠΌ ΤΗΝ ΚΊΝΑ. Ξεκίναγε με την ένδειξη 你是個混蛋. Το google translate, στο οποίο το θέσαμε υπόψιν, απάντησε με τη φράση «στην Κίνα αν σε συλλάβουν να καλλιεργείς κάνναβη παράνομα, θα αντιμετωπίσεις τη θανατική ποινή. Μπορεί η χώρα να παράγει το 50% της κλωστικής κάνναβης που κυκλοφορεί στον πλανήτη και το 11% της κανναβιδιόλης – CBD του κόσμου, αλλά αυτά μπορείς να τα αξιοποιήσεις μόνο αν είσαι Αμερικάνος». Πράγμα το οποίο είναι μόνο εν μέρει ορθό, καθώς μπορείς να τα αξιοποιήσεις και εάν είσαι πλούσιος Κινέζος, οπότε και μπορείς να έχεις τα δικαιώματα του Αμερικάνου κι ας ζεις στην Κίνα. «ΤΑ 103,9 ΔΙΣ. ΔΟΛΆΡΙΑ ΘΑ ΑΓΓΊΞΕΙ Η ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΑΓΟΡΆ ΚΆΝΝΑΒΗΣ ΤΟ 2024», έστειλαν μήνυμα οι δρόνοι από τα χρηματιστήριο αξιών της Νέα Υόρκης. «Κοιτάξετε να επενδύσετε σχετικά και στην Ελλάδα. Σας αποστέλλουμε εξειδικευμένο σμήνος με δυνατότητα εναέριας ρίψης σπόρων κάνναβης στους αγρούς». «Abort Mission, Abort Mission!», τους απαντήσαμε με αγωνία. «Καθίστε στις μπαταρίες σας, θα σας φάνε τα σκάγια κανενός αγρονόμου ‘δω πέρα».

όλα είναι

δρόνος...

YOU MAY SAY

09

10

YOU MAY SAY

ΕΠΑΝΈΚΑΜΨΑΝ ΟΙ ΔΡΌΝΟΙ ΜΈΣΩ ΚΑΝΑΔΆ: «οι μετοχές των εταιρειών κάνναβης πέφτουν, τα κέρδη ανεβαίνουν», είπαν. Σχήμα οξύμωρο αν το σκεφτείς, καθότι θα όφειλαν και τα κέρδη να πέφτουν, μιας και οι μετοχές πέφτουν. Πλην όμως οι μετοχές ανέβηκαν, λέει, πέρυσι με τη νομιμοποίηση της κάνναβης στον Καναδά τόσο πολύ, που έπιασαν ταβάνι. Οπότε λογικό είναι τώρα να πέφτουν, αφού και μετά το ταβάνι οι μετοχές, τι άλλο να πιάσουν; Δεν είναι δρόνοι οι μετοχές να πετάνε στους ουρανούς. Λογικό λοιπόν: η τιμή του προϊόντος έμεινε σταθερή, οι πωλήσεις ανέβηκαν, τα κέρδη αυξήθηκαν. Πως όμως έμεινε η τιμή του προϊόντος σταθερή; ΦΉΜΕΣ ΥΠΉΡΞΑΝ ΌΤΙ ΈΡΙΞΑΝ ΣΤΗΝ ΠΥΡΆ ΚΆΤΙ ΤΌΝΟΥΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ για να κρατηθεί η τιμή του φυτού στα ύψη. Επιβεβαίωση από επίσημα χείλη δεν υπήρξε, αν όμως αυτό κάτι σας λέει, οι δρόνοι από τον εναέριο χώρο του Καναδά έστελναν μηνύματα στο messenger με στίχους του Μάρκου Βαμβακάρη «Εφουμέρναμ’ ένα βράδυ, αργιλέ, σπαχάνι, μαύρη» και άλλα τινά, γεγονός που ενισχύει το σενάριο περί καύσεως των αποθεμάτων ώστε να διατηρηθεί σταθερή η τιμή της κάνναβης. Έπειτα το σήμα των δρόνων χάθηκε ξανά, πάνω όμως που αρχίσαμε να ανησυχούμε, νά ‘σου και εμφανίζεται στο Instagram το hashtag #Drohne. ΟΠΌΤΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΝΤΟΠΊΖΟΥΜΕ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΊΑ, καθώς και ο δρόνος στη γερμανική έτσι αποκαλείται, «ντροόνε» με λίγο από «χι» μεταξύ των δύο «ο». Στη Γερμανία, είπαν, το κόμμα της φράου

Μέρκελ άλλαξε τη στάση του απέναντι στη νομιμοποίηση της ευφορικής χρήσης του φυτού. Κι αυτό δεν είναι αστείο, διότι πλέον δεν υπάρχει μεγάλο κόμμα στη χώρα που να μην υποστηρίζει τη νομιμοποίηση της κάνναβης για τους ενήλικες, οπότε η Γερμανία ετοιμάζεται για τα σχετικά. ΕΝΏ ΕΜΕΊΣ ΒΈΒΑΙΑ ΕΔΏ, ΚΟΙΜΌΜΑΣΤΕ ΤΟΝ ΎΠΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΊΟΥ. Κι αν μας ρωτήσεις για το Τείχος του Βερολίνου θα σου απαντήσουμε κάτι του τύπου «έχω πάει ρε φίλε, αλλά δε λέει, παίζει συνέχεια techno και σου παίρνει τ ‘ αυτιά, καλύτερα να πάμε στις Ρωσίδες στην Καλλιθέα πού ‘χουν τον τέλειο πιροσκί να το φχαριστηθούμε». Έπειτα, τι το ψάχνεις, στην Ανατολική πλευρά του Τείχους μεγάλωσε η κ. Μέρκελ. Αν μας είχαν βάλει και εμάς στο λεγόμενο ανατολικό μπλοκ όταν χώριζαν τον κόσμο, τώρα θα τυραννούσαμε με κάνα μνημόνιο τίποτα Σουηδούς, τίποτα Ολλανδούς. Κι εμάς δε μας πάνε αυτά γιατί είμαστε ψυχοπονιάρηδες, δεν θα την παλεύαμε να βλέπουμε τους άλλους να πεινάνε κι εμείς να τρώμε. Γι’ αυτό κι αν δεις στην Ελλάδα Cayenne στο δρόμο, το πιθανότερο είναι ότι τό ‘χει φορτωμένο με φρατζόλες ψωμί και πηγαίνει σε κάποιο συσσίτιο ο άνθρωπος, να βοηθήσει όπως μπορεί. ΔΕ ΒΑΡΙΈΣΑΙ, ΑΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΉΣΕΙ ΠΡΏΤΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΏΠΗ ΤΗΝ ΚΆΝΝΑΒΗ Η ΓΕΡΜΑΝΊΑ που δεν έχει ήλιο, αφού εμάς δε μας κόβει. Να βγάλουνε οι Γερμανοί και ποικιλία κάνναβης Socke mit Socke – Σανδάλι Με Κάλτσα, να την αγοράζουνε στην Καλαμάτα, εισαγωγής σαν τα BMW. ΜΕΤΆ, ΔΕ ΜΑΣ ΦΤΆΝΟΥΝ ΤΑ ΆΛΛΑ,

ΈΧΟΥΜΕ ΤΏΡΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΘΗΓΗΤΈΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΠΟΥ ΘΈΛΟΥΝ ΝΑ ΑΣΧΟΛΟΎΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΈΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΆΝΝΑΒΗ. Και κάνουν έρευνες και στο Αριστοτέλειο και στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Άσε που ένας καθηγητής βιολογικής Γεωργίας του Γεωπονικού Αθηνών αυθαδίασε προσφάτως και έκανε δηλώσεις στις εφημερίδες ότι «η Ελλάδα μπορεί να γίνει κυρίαρχη παραγωγός κάνναβης». Γι’ αυτό καλά τους κάνουνε που τους καταργούνε το άσυλο, γιατί οι εξτρεμιστές που κρύβονται ‘κει μέσα οι καθηγητές είναι, οι φοιτητές τι φταίνε, «μ’ όποιο δάσκαλο θα κάτσεις, τέτοιο άσυλο θα γίνεις». ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΤΟΥ ΜΈΡΙΛΑΝΤ ΓΙΑ ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ, λειτουργεί εφέτος το πρώτο έτος του διετούς τμήματος, το οποίο θα παρέχει στους επιστήμονες που θα το παρακολουθήσουν ΜΆΣΤΕΡ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΉ ΚΆΝΝΑΒΗ. Σκέψου τώρα ότι το 1968, όταν στρατολογούσε το Αμερικανικό κράτος νεαρούς φοιτητές για τον πόλεμο του Βιετνάμ, στο ίδιο μέρος, στο Μέριλαντ, ήταν που μαζεύτηκαν εννέα παπάδες και έκαψαν τα έγγραφα της στρατολογικής επιτροπής. Πάει να πει ότι και το άσυλο της εκκλησίας θα όφειλε να καταργηθεί, που να το βρουν όμως το πολιτικό σθένος για τέτοιες μεταρρυθμίσεις που τις έχει ανάγκη ο τόπος. «ΦΆΤΕ ΜΝΗΜΌΝΙΑ ΡΕ, ΜΈΧΡΙ ΝΑ ΣΒΉΣΕΙ Ο ΉΛΙΟΣ» έστειλαν μήνυμα οι δρόνοι.

E, και τους άφησα να εκπνεύσουν. «Low Battery» αναβόσβηνε η ένδειξη για δύο ολόκληρες μέρες κι εγώ έκανα την καρδιά μου πέτρα και απέστρεφα το βλέμμα, μέχρι που το σήμα τους χάθηκε για πάντα...

YOU MAY SAY

11

Σκέψεις

φωτός 13,8 δισεκατομμυρίων ετών το αρχέγονο φως που κρατάμε στις χούφτες μας, 4,5 δισεκατομμυρίων ετών η γη, μόλις 30 ετών και 100 χιλιάδων αντιτύπων «Η Κόμη Της Βερενίκης», το βιβλίο που μας αφηγήθηκε την περιπέτεια του σύμπαντος σαν ένα παραμύθι.

Φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης Κείμενα: You May Say... stars team Παραγωγή: Αντιγόνη Tigs Μπούνα Τα παιδιά, κοιτώντας τα άστρα απλώνουν τα χέρια τους να τα αγγίξουν. Οι μεγάλοι καθηλώνουν το βλέμμα στη γη, βασανίζονται από εμμονές και άγχη περίεργα. Γι’ αυτό ρωτάνε «Τι σας δημιουργεί πανικό, τι σας δημιουργεί δέος;». «Με πανικοβάλει μια καταπληκτική ιδιότητα που έχει το σύμπαν: Ό,τι και να δούμε σε αυτό, ανήκει στο παρελθόν. Αν στην Ανδρομέδα που απέχει από εμάς δυόμιση εκατομμύρια έτη φωτός υπάρχουν κάποιοι ταλαίπωροι άνθρωποι, αυτό που θα αντικρύσουν κοιτώντας προς τη γη είναι, περίπου, η στιγμή που ο άνθρωπος σηκώνεται από τα τέσσερα στα δύο του πόδια για να περπατήσει. Και με τα νέα τηλεσκόπια που φτιάξαμε, μπορούμε να δούμε πολύ μακρύτερα στο σύμπαν, δηλαδή πολύ πιο βαθιά στο παρελθόν. Καταφέραμε να φωτογραφήσουμε τους “Πυλώνες της Δημιουργίας”, έτσι ονομάσαμε τον αστερισμό που βρίσκεται 7 χιλιάδες έτη φωτός μακριά από εμάς. Σκεφτείτε ότι 6 χιλιάδες έτη φωτός πριν από σήμερα μια φοβερή αστρική έκρηξη κατέστρεψε αυτό το περίφημο δημιούργημα της φύσης, όμως εμείς εξακολουθούμε να το βλέπουμε. Θα πάψουμε να το βλέπουμε σε χίλια χρόνια, τότε θα εξαφανιστεί η εικόνα του. Αυτό μου προκαλεί δέος. Το υπέροχο αυτό δημιούργημα, τι να πω, του Θεού; Όχι, δε θα το πω... Το δημιούργημα του σύμπαντος».

12

YOU MAY SAY

με τον Γιώργο Γραμματικάκη «13,8 δισεκατομμύρια χρόνια πριν ένα φως, αρχέγονο φως το ονόμασα εγώ, απελευθερώνεται από την ύλη. Και ταξιδεύει από τότε και φτάνει ως εμάς με τη συχνότητα μικροκυμάτων, γιατί αλλάζει η συχνότητά του όσο περνούν οι αιώνες. Η γη μας καταιγίζεται από αυτό το αρχέγονο φως που είναι ένα υπόλειμμα της δημιουργίας. Αυτή τη στιγμή, αν κρατήσετε τη φούχτα σας κλειστή, θα υπάρξουν μέσα της εκατοντάδες αρχέγονα φωτόνια. Αυτά ξεκίνησαν το ταξίδι τους τόσα δισεκατομμύρια χρόνια πριν, και φτάνουν ως εμάς σήμερα, κι απ’ την κλεισμένη φούχτα μας, μάς παρατηρούν».

«Το πιο ακατανόητο πράγμα είναι το εσωτερικό σύμπαν του ανθρώπου» Ένα παιδί θα είχε ήδη γεμίσει χρώματα, ιδέες και όνειρα. Ο ενήλικας όμως επιμένει να σκύβει το κεφάλι με κάθε τρόπο προς τη γη. Στρέφεται προς τον επιστήμονα που αγαπάει να μιλάει για το θαύμα της δημιουργίας και επιμένει με τις αγωνίες του: Θα συνεχίσει να προχωρά η επιστήμη; «Δεν τελειώνει η γνώση. Και ευτυχώς, γιατί τότε η παντοδυναμία μας θα ήταν πολύ επικίνδυνη. Η επιστήμη θα προχωρά συνέχεια, αλλά με μια προϋπόθεση: Να συνεχίσει να υπάρχει ο πλανήτης. Αυτός ο πλανήτης, ο δικός μας, ο περιούσιος πλανήτης. Είμαστε ακόμη στην αρχή, φτάσαμε μόνο μέχρι το φεγγάρι. Κι αν ακούτε ότι σύντομα θα επικοίσουμε τον Άρη, θα σας απογοητεύσω. Μίλησα πριν για εκατομμύρια έτη φωτός, σκεφτείτε ότι το φεγγάρι σε έτη φωτός απέχει μόλις ένα δευτερόλεπτο. Μέχρι εκεί φτάσαμε. Κι η κλιματική αλλαγή ήδη μας απειλεί. Θα σας παρακαλούσα να έχουμε μεγαλύτερη εγρήγορση για το μέλλον του πλανήτη. Να κάνουμε όλοι μας ό,τι καλύτε-

ρο μπορούμε. Η προσπάθειά μας αυτή δε θα είναι μόνο για τα παιδιά μας, θα είναι και για εμάς τους ίδιους. Τόσο κοντά είμαστε στην καταστροφή. Η ανθρώπινη βλακεία συνεχίζει να διαστέλλεται, κι ακριβώς όπως το σύμπαν, να επεκτείνεται και να μεγαλώνει. Δυστυχώς, συχνά και οι πολιτικοί μας είναι μια εικόνα του παρελθόντος όπως τα αστέρια που παρατηρούμε με τα τηλεσκόπιά μας κι έχουν χιλιάδες χρόνια πριν εξαφανιστεί». Είναι λάθος οι ερωτήσεις, αναγκάζουν διαρκώς τον αστροφυσικό να στρέφει το βλέμμα του στη γη… «Οι ερωτήσεις είναι πάντα σωστές, οι απαντήσεις είναι λάθος. Τα χρόνια της πανεπιστημιακής μου ζωής σε αυτό το συμπέρασμα με οδήγησαν». Κι όμως, μπορεί να στριμωχτεί το μυστήριο του σύμπαντος σε μια απλή απάντηση; Τα αρχέγονα φωτόνια θα μας κοροϊδεύουν που προσπαθούμε να αντιληφθούμε το αδιανόητο. «Το σύμπαν διέπεται από κανόνες. “Το πιο ακατανόητο πράγμα για το σύμπαν, είναι ότι είναι κατανοητό” είχε πει ο Αϊνστάιν. Ένα τελείως άλλο σύμπαν είναι αδιανόητο: το εσωτερικό σύμπαν του ανθρώπου. Αυτό, είτε το ονομάσετε ψυχή, είτε συνείδηση, είτε σκέψη, δεν υπάγεται σε νόμους. Αγνοούμε ακόμη και εάν ο εγκέφαλος είναι η πηγή όλων των νοητικών μας λειτουργιών, ενώ ακόμη και αυτόν, όσο κι αν τον μελετάμε, η λειτουργία του μας διαφεύγει. Βιογραφία είναι ότι γίνεται μέσα μας, κι ότι γίνεται μέσα μας δεν εκφράζεται με τα λόγια, δεν υπάγεται σε νόμους». * Οι σκέψεις του αστροφυσικού για τον άνθρωπο και το σύμπαν, καταγράφηκαν τέλη Οκτωβρίου του 2019 στο βιβλιοπωλείο Ευριπίδης στην Κηφισιά. Ευχαριστούμε τους ανθρώπους του βιβλιοπωλείου για τη βοήθειά τους.

YOU MAY SAY

13

14

YOU MAY SAY

ΑΠΌ ΤΗ ΝΈΑ

ΥΌΡΚΗ

Ένα οδοιπορικό στην αμερικανική γη της κάνναβης και την περμακουλτούρα της

ΣΤΟ ΣΜΑΡΑΓΔΈΝΙΟ

ΤΡΊΓΩΝΟ Κείμενα, φωτογραφίες: Βασιλική Πρασσά

Τ

ο ολόφρεσκο ελληνικό περιοδικό που κρατούσα στα χέρια μου, δυσανασχετούσε στη φασαρία της Νέας Υόρκης. «Μην ανησυχείς» τού ψιθύρισα, θα τελειώσουμε σύντομα με το rat race, με λογιστές, δικηγόρους, γραμματείς και φαρισαίους και θα σε πάω στην Καλιφόρνια. Εκεί που χτυπάει η καρδιά της κάνναβης. Θα δεις τους κήπους και τα θερμοκήπια, θα σε μάθω να ξεχωρίζεις τις ποικιλίες απ’ τα αρώματά τους, θα φτιάξουμε έλαιο κάνναβης και θα παράξουμε το Ίαμα να κατέβουμε στον διαγωνισμό του Emerald Cup». «Θα σε πάω στο Humboldt ντε!», του φώναξα και το βούτηξα από το εξώφυλλο. Ανάμεσα από κορναρίσματα και φιλικά f@c* you, φύγαμε για το αεροδρόμιο JFK.

YOU MAY SAY

15

ΑΠ’ ΤΗ ΝΈΑ ΥΌΡΚΗ, ΣΤΟ ΣΑΝ ΦΡΑΤΖΊΣΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΜΑΡΑΓΔΈΝΙΟ ΤΡΊΓΩΝΟ

όμως πως γίνονται όλα αυτά; Στο κάτω-κάτω περιοδικό είσαι, όχι εγκυκλοπαίδεια. Δουλειά σου είναι να τα δείξεις αυτά, όχι να γράφεις τον ορισμό τους».

Έξι ώρες πτήση και να ‘μαστε στο Σαν Φρανσίσκο, εδώ που τα πλαϊνά των κτηρίων έχουν πλέον «ολόσωμες» διαφημίσεις προϊόντων κάνναβης. «Θες βολτίτσα στα dispensaries, τα ειδικευμένα καταστήματα κάνναβης, να δούμε τις μόδες, τις τιμές, να συγκρίνουμε προϊόντα;».

2.400 ΦΥΤΆ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΘΟΎΣ ΤΟΥΣ ΝΑ ΜΟΣΧΟΒΟΛΆΝΕ

«Πάμε πιο βόρεια» μου είπε, «βαρέθηκα στις πόλεις, θέλω να δω τα κανναβοχωράφια, να δεις κι εσύ “τα κορίτσια σου” όπως τα λες, τα δεντράκια σου που λες τα μυρίζεις και τα γεύεσαι κι αγαλλιάζει η ψυχή σου σαν να αγναντεύεις το Αιγαίο». «Καλά κορόιδευε εσύ» του είπα, «θα φτάσουμε και θα καταλάβεις». «Κάτσε να βγάλουμε μια selfie στο City Lights, το βιβλιοπωλείο της γενιάς των μπιτ, να πάρεις χρώμα για την κουλτούρα που θα βρεις όταν φτάσουμε στα βουνά». Πέντε ώρες οδηγήσαμε βόρεια, διασχίσαμε την Σάντα Ροζα τον τόπο του κρασιού, το Μεντοσίνο, που έχει γίνει ο τόπος παραγωγής του καλύτερου γενετικού υλικού κάνναβης στον πλανήτη. Από εδώ, από το Σμαραγδένιο Τρίγωνο, ξεκίνησαν όλα και απελευθερώθηκε ξανά το φυτό. Ατέλειωτοι αμπελώνες και κανναβο-λιβάδια, μοσχοβολάει η πλάση όσο ανηφορίζουμε. Φτάσαμε στο Benbow στο Humboldt, στη Lady Sativa Farm. «Εδώ ξεκίνησαν όλα για

«Έλα πάμε να γνωρίσεις το φίλο μου τον Ρίο που έχει τη φάρμα και τον Ρίτσαρντς, τον μπαμπά του. Φίλοι μου και στα καλά και στα άσχημα. Τα καλά μένουν στο τέλος έτσι δεν είναι;

εμένα πριν έξι χρόνια» του είπα. «Σε αυτήν τη φάρμα περμακουλτούρας της κάνναβης είναι που πρωτοείδα τα θερμοκήπια με τους ανθούς του OG και τα ερωτεύτηκα, αισθάνθηκα πως βρήκα πάλι σκοπό στη ζωή. Εδώ θα εμένα για να μάθω όσα περισσότερα μπορούσα για το φυτό και ήμουν στο καταλληλότερο μέρος του πλανήτη για αυτό». «Η περμακουλτούρα είναι μία ιδέα και για κάποιους μια εφαρμοσμένη επιστήμη, που στόχο της έχει το σχεδιασμό ενός αειφόρου τρόπου ζωής, ενός τρόπου ζωής που δεν δανείζεται από το μέλλον, καταστρέφοντας τους πόρους της φύσης, αντιθέτως εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα των φυσικών πόρων για τις επερχόμενες γενιές», είπε το περιοδικό. «Ναι, you may say.... Στην πράξη

Κάθε χρόνο μεγαλώνουν όλο και πιο όμορφα φυτά. Εδώ όλη η φύση δουλεύει συνεργατικά για την υγεία του οικοσυστήματος χωρίς μονοκαλλιέργειες, χωρίς να αφήνουμε κανένα δυσάρεστο αποτύπωμα στο περιβάλλον... Εντάξει, σχεδόν κανένα, αλλά προσπαθούμε». «Πάμε να σου δείξω τα θερμοκήπια, δεν θα έχεις πρόβλημα να συνεννοηθείς, αφού λες ότι μιλάς τη γλώσσα της κάνναβης» είπα και σηκώθηκα γεμάτη χαρά. «Να γνωρίσεις τους ανθρώπους, να μιλήσεις με τον Casey Word, τον head grower της φάρμας, τον άνθρωπο που έφτιαξε εφέτος τα ομορφότερα φυτά του πλανήτη. Να δεις τις ποικιλίες: Sundae Driver, Legend of Gino, Lemon Tree και Super Shower Diesel. Πάνε οι εποχές φίλε μου που είχαμε μόνο OG, Fire OG, San Fernando Valey και Shower Diesel, τώρα έχουμε ολόκληρη “καινούργια γλώσσα” από ποικιλίες. Γίναμε κι εμείς μοντέρνοι, μεγαλώνουμε τα φυτά που διαβάζεις στο Leafly και ακούς να τα τραγουδάει ο Snoopy Dog». «Αυτές εδώ “οι κύριες” ανυπομονούν να κοπούν και να προσφέρουν τα πολύτιμα για την υγεία συστατικά τους σε εμάς και στα άλλα ζώα του πλανήτη. «Τις βλέπεις; είναι έτοιμες» είπα στο περιοδικό και του έδωσα τον μεγεθυντικό φακό να δει τα trichomes με τους μικρούς κρυστάλλους. «Έλα Βίκυ, αφού αυτά τα έχω στο εξώφυλλο» μου απάντησε με υπεροψία. «Καλά, έλα κι από εδώ να δεις τους κήπους της εξωτερικής καλλιέργειας πως έχουν μεγαλώσει. Βλέπεις; Κάθε περιβολάκι έχει άλλη ποικιλία, αδελφές όλες, διαφορετικές και όμορφες. Κοίτα πόσο ψηλές κυρίες είναι, μοσχοβολάνε τα τερπένια τους. Θα κόψουμε τις κορυφές τους, τα στέμματα τους. Να εδώ, στο ξηραντήριο, θα τις στεγνώσουμε σε συγκεκριμένη θερμοκρασία και υγρασία».

16

YOU MAY SAY

«Θα κάνετε γρήγορη ξήρανση;» με ρώτησε το περιοδικό. «Εδώ δουλεύουμε με τον τρόπο της άγριας Δύσης» του είπα «όπως κάνουν οι πραγματικοί highntellectuals, που είσαι και magazine for higntellectuals...Περιμένουμε στωικά να κατέβουν όλοι οι χυμοί του φυτού, μη μας ξεραθούν και χάσουν τα αρώματά τους. Δε βιαζόμαστε, αν γίνει τώρα ένα λάθος μπορεί να καταστρέψουμε τους κόπους μιας ολόκληρης χρονιάς».

ΤΡΙΓΥΡΙΣΜΈΝΟΙ ΑΠΌ ΕΛΆΦΙΑ, ΑΡΚΟΎΔΕΣ, ΠΟΎΜΑ ΚΑΙ ΚΟΓΙΌΤ «Κουράστηκα από το ταξίδι, πάμε να κοιμηθούμε», μου παραπονέθηκε. «Πάμε είπα, θα κάνουμε ύπνο λυτρωτικό, τριγυρισμένοι από τα ποτάμια, τις βουνοκορφές, τα 2400 φυτά μας και τα redwoods. «Τη σεκόγια την αειθαλή, λες, το ψηλότερο δέντρο της γης, τα ξέρω αυτά Βασιλική, περιοδικό είμαι», μου αντιγύρισε. Δεν έδωσα σημασία και συνέχισα «να κοιμηθούμε τριγυρισμένοι από τα ελάφια, τις αρκούδες, τα πούμα και τα κογιότ που θα αλυχτάνε όλη νύχτα». «Α, σίγουρα θα έχετε όπλα εδώ ε;» μου είπε ανήσυχο.

«Gun free zone baby mag, ούτε νεροπίστολο δεν παίζει». «Κι αν έρθουν να σας κλέψουν τους ανθούς που είναι ήδη συσκευασμένοι, χωρισμένοι σε μισόκιλα;». «Κανένας δεν πεθαίνει για το λουλούδι, μόνο τα προβλήματα και οι ασθένειες. Αν έρθουν θα τους δείξουμε που είναι, να τα πάρουν και να πάνε στο καλό». «Α, δε μου τα είπες αυτά όμως, εγώ είμαι περιοδικό της πόλης, καλή η περμακουλτούρα αλλά θες να κοιμηθώ με τις αρκούδες και τα κογιότ; μάτι δε θα κλείσω». «Έλα στο τροχόσπιτο μου, θα δεις την οροσειρά του Kings Range, εκεί από πίσω είναι το Lost Coast, ο Βόρειος Ειρηνικός. Έλα να δεις ηλιοβασίλεμα από αυτά τα μαγευτικά που προσφέρει η άγρια Δύση στη Βόρεια Καλιφόρνια». «Ρε Βίκυ, σου λέω αποκλείεται να κλείσω εγώ εδώ μάτι, όσο ωραία και να είναι, αγριεύομαι», επανέλαβε. Για να ηρεμήσει, του έστρωσα να ξαπλώσει δίπλα στον Ρίο, να του πει αυτός πως φτιάχτηκε η φάρμα, ποιες χαρές, ποιες αγωνίες και ποιες ιδέες κρύβουν τα βουνά αυτά, πώς έγιναν το επίκεντρο της νέας εποχής που ακύρωσε την απαγόρευση. Την απαγόρευση που

κράτησε σε όλο τον πλανήτη δεκαετίες κι εδώ ούτε μια μέρα. Άκουγα κι εγώ μαζί με το περιοδικό, τον Ρίο, που του τα εξιστορούσε σαν παραμύθι για να το πάρει ο ύπνος και έβλεπα τις σελίδες του να παίρνουν φως από τη λάμψη της φωτιάς που καθόμασταν γύρω της μικροί και μεγάλοι:

ΜΙΑ ΖΩΉ ΣΑΝ ΧΊΠΙΚΟ ΠΑΡΑΜΎΘΙ «Εγώ, αγαπητό περιοδικό που ήρθες απ’ την ωραία Ελλάδα, γεννήθηκα εδώ, σ’ αυτά τα δάση. Το κίνημα αυτό ξεκίνησε μετά το καλοκαίρι της αγάπης το 1967, πέντε χρόνια πριν γεννηθώ. Οι γονείς μας αποζητούσαν έναν άλλο τρόπο ζωής, μακριά από την κοινωνία της κατανάλωσης που πρόσταζε το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα της εποχής. Έψαχναν την παγκόσμια ειρήνη και την αγάπη, αποζητούσαν μια ειλικρινή επαφή με τη φύση κι έφτασαν εδώ κατά δεκάδες. Ο μύθος των χίπις λέει ότι φτάνοντας στο Emerald Triangle βρήκαν έναν παράδεισο στον οποίο δεν κυριαρχούσαν τα χρήματα. Έφτιαξαν με τα χέρια τους τα σπίτια και τους κήπους τους, χρησιμοποιώντας όσα τους πρόσφερε YOU MAY SAY

17

Μέσα στην κουλτούρα μας εντάσσονται οι προσπάθειες να βοηθήσουμε τους άστεγους, τους άπορους και όσους βασανίζονται από τις εξαρτήσεις ουσιών. Μαθαίνουμε στα παιδιά μας να αξιοποιούν την ησυχία και τη σιωπή της φύσης σαν δάσκαλο της γνώσης. Αν έρθετε στο Garberville της Καλιφόρνια, θα σας υποδεχτούμε με μια ανοικτή αγκαλιά, θα βρείτε αγάπη και αποδοχή. Κι αυτό το αισθανόμαστε σαν μια αειφόρο ανάπτυξη, μια βιώσιμη αντίληψη του τουρισμού της κάνναβης, ένα ωραίο παράδειγμα για την αλληλοκατανόηση των ανθρώπων. Αυτός είναι ο τρόπος ο δικός μας να ζούμε και να αλλάζουμε τον κόσμο προς το καλύτερο».

η φύση, βοηθούσαν ο ένας τον άλλον και ζούσαν σε αρμονία μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Το 1969 ο φίλος μου Douglas Fir ταξίδεψε στο Αφγανιστάν και έφερε εδώ σπόρους κάνναβης. Σύντομα οι γείτονες άρχισαν να καλλιεργούν κι αυτοί, και σε λίγο καιρό όλοι στην περιοχή καλλιεργούσαν το φυτό και το πουλούσαν. Έτσι γεννήθηκε η παράνομη οικονομία μας. Η δεκαετία του ‘80 με το δόγμα «του πολέμου κατά των ναρκωτικών» ήταν πολύ περίεργη εποχή. Εγώ ως παιδί και ως έφηβος δούλευα κουβαλώντας οργανικό λίπασμα, σκατά κότας δηλαδή, σε έναν γείτονα καλλιεργητή κάνναβης που έκρυβε κι αυτός τη φυτεία του μέσα στο δάσος. Ελικόπτερα πέταγαν συχνά επάνω από τα σπίτια, ψάχνοντας τις παράνομες φυτείες που κρύβαμε κάτω από τα πανύψηλα δέντρα σεκόγια και η απειλή μιας επιδρομής από τις ειδικές μονάδες της αστυνομίας ήταν κάτι παραπάνω από πραγματική. Με τη νομιμοποίηση της κάνναβης στην Καλιφόρνια, ακολουθήσαμε το δρόμο της νομιμότητας. Έτσι βρεθήκαμε να ανταγωνιζόμαστε τις πλούσιες μεγαλο-εταιρείες και τις μεγάλες επενδύσεις τους. Πολλοί από τους παλιούς χίπις καλλιεργητές αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την κάνναβη, καθώς δεν άντεξαν τα υψηλά κόστη για τις άδειες που απαιτούνταν. Κάποιοι συνεχίζουμε να δίνουμε τη μάχη, με βάση τις ίδιες αρχές: ειρήνη, αγάπη, αποδοχή, σεβασμός της γης

18

YOU MAY SAY

και της φύσης και δημοκρατία, ενάντια στους θεσμούς της συγκέντρωσης της εξουσίας και του χρήματος. Τώρα οι αρχές μας γίνονται ξανά ένα κοινωνικό κίνημα: χρησιμοποιούμε την επιστήμη για να δημιουργήσουμε μικρές οικονομικές μονάδες περμακουλτούρας και μια οικονομία που βασίζεται στις φυσικές μεθόδους αγροτικής παραγωγής που σέβονται το δάσος, “agroforestry” αν έχεις ακουστά.

Δεν ξέρω το περιοδικό τι όνειρα έβλεπε με αυτά που του είπε ο Ρίο, πάντως το βρήκα το πρωί ξεσκέπαστο και ανοικτό σε μια σελίδα με χαμόγελα. «Καλημέρα κόσμε! Πάρε ανάσα βαθιά να μαγευτείς, να ονειρευτείς, 2400 φυτά χαμογελάνε μόνο για εσένα κι είναι στην ωριμότητα τους, στο απόγειο της ομορφιάς τους» του φώναξα. «Πάμε να κόψουμε. Του θερμοκηπίου είναι κλώνοι, κόβουμε όλο το φυτό. Τα φυτά της εξωτερικής καλλιέργειας είναι μεγαλωμένα από σπόρο. Θα κόψουμε μόνο τις κορυφές και θα αφήσουμε το μεσαίο και το κάτω μέρος του φυτού να ωριμάσει κι άλλο, έχουμε ακόμα μια εβδομάδα καιρό μέχρι να μας βρει η βροχή. Έλα, εσένα μπορεί να σε λένε Υou May Say... but you are not the only one».

YOU MAY SAY

19

You May Say...

Reefer Madness Η καραμέλα της προπαγάνδας ... που μας γλυκαίνει 84 χρόνια New York Times και προφανώς ονόμασε το βιβλίο του έτσι, για να ενεργοποιήσει στο αγοραστικό κοινό τα ένστικτα του φόβου, που άφησε ως κατάλοιπο η πολυετής προπαγάνδα ενάντια στο φυτό.

«Tell Your Children» άλλωστε, ήταν και ο πρώτος τίτλος της εμβληματικής ταινίας που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως «Reefer Madness». Πρόκειται για το «ιστορικό» πλέον αμερικανικό έπος κακογουστιάς και προπαγάνδας του 1936, του οποίου «τα αισθητικά μνημεία» θαυμάζετε και στις εικόνες που συνοδεύουν αυτό το άρθρο. Στην ταινία εκείνη, κυρίες «του καλού κόσμου» περιέρχονται σε κατάσταση μανίας

Τι να την κάνουμε τη συνεργασία με ένα καταξιωμένο «περιοδικό της κάνναβης» όπως το Skunk, αν δεν μεταφέρουμε στην Ελλάδα όσα όμορφα, πρωτοποριακά και ρηξικέλευθα συμβαίνουν στον Καναδά και τη γειτόνισσά του, τη Βόρειο Αμερική. Ξεφυλλίζοντάς το όμως, θυμηθήκαμε ότι η δαιμονοποίηση της κάνναβης δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Ευδοκιμεί ακόμη και στην Αμερική που πρωτοστατεί στην αποποινικοποίηση της ευφορικής χρήσης του φυτού. Χαρακτηριστικότερο ίσως όλων, είναι το παράδειγμα του Alex Berenson, ο οποίος την περασμένη άνοιξη κυκλοφόρησε το βιβλίο «Μίλα στα παιδιά σου: Η αλήθεια για τη μαριχουάνα τις ψυχικές ασθένειες και τη βία». Ο κ. Berenson εργάζονταν παλαιότερα στους

20

YOU MAY SAY

μετά τη χρήση κάνναβης, χάνουν τα λογικά τους, επιδίδονται σε ακραία ερωτικά όργια και αποπειρώνται να δολοφονήσουν τους ανύποπτους, μη χρήστες κάνναβης, ερωτικούς παρτενέρ τους. Έτσι λοιπόν, η επιτυχία του βιβλίου του κ.

Berenson δείχνει εξασφαλισμένη, μιας και σοβαροί αρθρογράφοι και επιστήμονες

αναγκάζονται να χάσουν τον χρόνο τους, απαντώντας στα επιχειρήματά του, που είναι συχνότατα παντελώς ανυπόστατα. Στο Skunk Mag, πήρε τη σκυτάλη της συζήτησης η Shiri Adler. Η ίδια είναι συγγραφέας του βιβλίου «Η αλφαβήτα του CBD, γιατί η κάνναβη δεν είναι αυτό που μας έμαθαν». Είναι όμως ταυτόχρονα και μια, δημοφιλής στο Λος Άντζελες, μητέρα που ασχολείται επί χρόνια με την παροχή συμβουλευτικής σε γονείς για την ορθή διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Μάλιστα, για κακή του τύχη, του κ. Alex Berenson, έχει και έναν μικρό γιό, του οποίου την υγεία βοηθάει με τη χρήση κανναβιδιόλης – CBD. Οι παρακάτω φράσεις, με τις οποίες απευθύνεται στον κ. Berenson, αξίζουν να αναγνωστούν. Πολύ περισσότερο γιατί μπορούν άνετα να χρησιμεύσουν ως «οδηγός αντιμετώπισης δαιμονολογίας». «Καθένας θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα βιβλίο με μαύρο κάλυμμα, δυσοίωνους και σκοτεινούς καπνούς στο εξώφυλλό του, και έντονα κόκκινα γράμματα που προκαλούν ένα αίσθημα αγωνίας σε όποιον γονέα το αντικρίζει. Ακόμη κι έτσι, το βιβλίο του κ.

Berenson δε θα ήταν ενοχλητικό, εάν εντός περιείχε την αλήθεια». «Το βιβλίο απευθύνεται στη Νέα Υόρκη, όπου η ιατρική χρήση της κάνναβης είναι νόμιμη, καθώς όμως η νομιμοποίηση της ευφορικής της χρήσης αποτελεί μείζον πολιτικό θέμα, κάθε άποψη μπορεί να ελεγχθεί τόσο για τον εμπορικό της προσανατολισμό, όσο και για την πολιτική της μονομέρεια». Μπορούμε τώρα με άνεση να κλείσουμε τα μάτια και να ονειρευτούμε ότι είμαστε στη Νέα Υόρκη. Είναι τόσες οι ομοιότητες της αντιπαράθεσης για το θέμα, που σχεδόν δεν χρειάστηκε μετάφραση...

YOU MAY SAY

21

Ένα κεραμίδι ΑΠΌ ΚΆΝΝΑΒΗ

…να βάλουμε το κεφάλι μας To τρίτο γουρουνάκι είχε προνοήσει. Αγωνιώντας για την κλιματική αλλαγή έφτιαξε το σπίτι του από κάνναβη. ΄Έτσι, όσο κι αν φύσαγε ο κακός ο λύκος, αυτό ούτε γκρεμίζονταν από τον αέρα, ούτε έπαιρνε φωτιά. Άσε που ήταν δροσερό το καλοκαίρι και ζεστό το χειμώνα. Στην Κρήτη, την Αμερική, την Κίνα, τον Καναδά, την Αγγλία, σχεδόν παντού στον κόσμο όπου φυτρώνει το φυτό, αξιοποιείται πλέον ως δομικό υλικό. Aλλού χρησιμοποιούν τα μείγματα κάνναβης ως βασικό υλικό δόμησης και κατασκευής και αλλού παράγωγα του φυτού χρησιμοποιούνται ως μονωτικό υλικό.

Η ταράτσα του ελληνικού υπουργείου Οικονομικών είναι στρωμένη με κάνναβη από το 2008. Το θερμομονωτικό κάλυμμα, εξασφαλίζει «στις κεφαλές της οικονομίας» ανέσεις, καθώς φιλτράρει τον αέρα, βοηθάει το κτίριο «να αναπνέει», ισορροπεί την υγρασία του και το θωρακίζει αντιπλημμυρικά. Μάλιστα σε έρευνα που εκπόνησε το Πολυτεχνείο, το συμπέρασμα ήταν εντυπωσιακό: Κέρδος 5.600 ευρώ, καθώς η εγκατάσταση του ταρατσόκηπου που έχει στη βάση του το στρώμα κάνναβης αποφέρει 50% οικονομία στην ψύξη και τη θέρμανση του τελευταίου ορόφου του υπουργείου, αλλά και 10% οικονομία στην συνολική ψύξη και 5% οικονομία στη συνολική θέρμανση του κτιρίου. Βασικό υλικό μόνωσης με κάνναβη είναι αυτό που προκύπτει από τη μίξη της με τον ασβέστη, η ασβεστοκάνναβη, από την οποία δημιουργούνται τούβλα που είναι αρκετά πιο ανθεκτικά και πιο ελαστικά από το τσιμέντο, ενώ δε ραγίζουν. Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα 22

YOU MAY SAY

μη-τοξικά, ανανεώσιμα, οικολογικά υλικά και έχει αρνητικό δείκτη εκπομπής ρύπων, συμβάλλοντας έτσι στην ελάττωση του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Οι τοίχοι «αναπνέουν» και τα σπίτια που είναι κατασκευασμένα από μείγματα που προέρχονται από τον κορμό του φυτού, έχουν υψηλό δείκτη θερμομόνωσης, παρέχοντας άνεση και ζεστασιά τις κρύες νύχτες του χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα αξιοποιείται στη δόμηση ως θερμομονωτικό υλικό και η αργιλοκάνναβη, που προέρχεται από άργιλο και εντεριώνη κάνναβης. Είναι μαλακή, εύπλαστη, διογκώνεται όταν είναι υγρή, ενώ όταν στεγνώσει συρρικνώνεται και σκληραίνει. Αν και απαιτεί περισσότερο χρόνο για να στεγνώσει, χρειάζεται λιγότερη ενέργεια για να παραχθεί, σε σχέση με την ασβεστοκάνναβη και έτσι για πολλούς αποτελεί ένα από τα δομικά υλικά του μέλλοντος. Στην Ελλάδα, στην έρευνα της αξιοποίησης του φυτού ως δομικού και κατασκευαστικού υλικού πρωτοπορεί το ΤΕΙ Θεσσαλίας, το οποίο καλλιεργεί κλωστικές-βιομηχανικές ποικιλίες του φυτού εδώ και χρόνια. Η βιομηχανική κάνναβη είναι φυτό άκρως εκμεταλλεύσιμο, καθώς από την ίνα και το βλαστό του, εκτός από τα μονωτικά και τα δομικά υλικά, παράγονται προϊόντα για την αυτοκινητοβιομηχανία, αλλά και τσάι και αιθέρια έλαια για τη δημιουργία καλλυντικών και παραφαρμακευτικών σκευασμάτων. Ταυτόχρονα δεν έχει ανάγκη ζιζανιοκτόνα και φυτοφάρμακα, ενώ είναι φυτό εξυγίανσης του εδάφους, καθώς απορροφά τα βαρέα μέταλλα. Άσε που το αγαπούν οι μέλισσες. *Οι φωτογραφίες προέρχονται από τα σπίτια που κατασκευάζει η Ουκρανική εταιρεία Hempire με ασβεστοκάνναβη και ξύλινο σκελετό.

YOU MAY SAY

23

24

YOU MAY SAY

ΟΙ ΝΌΜΟΙ

ΓΙΑ ΤΗΝ

κάνναβη

σε όλο τον

πλανήτη Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη Εικονογράφηση: Γιώργος Τσιούκης

Ένα trip του νόμου… και της τάξης δεν τη λες Το 2018 και το 2019 υπήρξαν χρονιές παραδειγματικές για τη νομιμοποίηση του φυτού ανά τον πλανήτη. Ο «χάρτης της ελεύθερης κάνναβης» μεγαλώνει, η μια μετά την άλλη οι χώρες του πλανήτη προχωρούν σε υιοθέτηση χαλαρότερων μέτρων αντιμετώπισης του φυτού, είτε αυτά αφορούν στην ιατρική είτε στην ευφορική του χρήση, και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών πιέζεται ήδη αρκετά να προχωρήσει στην ανα-κατηγοριοποίηση της κάνναβης και την απαλλαγή της από το στίγμα του «ναρκωτικού». Με βάση τα σημερινά δεδομένα και τις εκτιμήσεις για τη μελλοντική διάδοση της κάνναβης, πολυεθνικές εταιρείες ποντάρουν δισεκατομμύρια δολάρια, προχωρώντας σε επενδύσεις, εξαγορές και συγχωνεύσεις. Ενδεικτικές της δυναμικής του κλάδου είναι οι εκτιμήσεις ότι ο τζίρος στην παγκόσμια αγορά από 12,2 δισεκατομμύρια δολάρια εφέτος, θα φτάσει τα 103,9 δισ. το 2024. Ας κάνουμε όμως ένα trip…

YOU MAY SAY

25

Καναδάς

Λατινική Αμερική

Ο Καναδάς έγινε η δεύτερη χώρα που νομιμοποίησε την καλλιέργεια, το εμπόριο και την κατανάλωση κάνναβης παγκοσμίως. Η ιδιωτική καλλιέργεια είναι επίσης σε αρκετές περιοχές νόμιμη.

H ιατρική κάνναβη επιτρέπεται από το 2001 και καθώς η χώρα προχώρησε στην πλήρη και οριοθετημένη νομιμοποίηση του φυτού από τον Οκτώβριο του 2018, τα πρώτα έσοδα από τη φορολόγηση των πωλήσεών του κατέφθασαν μόλις στα κρατικά ταμεία.

Η Ουρουγουάη είναι ως γνωστό η πρώτη χώρα στον κόσμο που νομιμοποίησε πλήρως την κατοχή, καλλιέργεια, διανομή και χρήση της κάνναβης στο τέλος του 2013. Ο νόμος πέρασε από πολλά κύματα, πολεμήθηκε από τη συντηρητική αντιπολίτευση της χώρας και άρχισε τελικά να εφαρμόζεται στο τέλος του 2017, αποφέροντας ήδη θετικά αποτελέσματα σε όλα τα επίπεδα. Η Τζαμάικα, η μικρή αυτή χώρα που συνδέεται παραδοσιακά και πολιτισμικά με την κάνναβη, τροποποίησε τη νομοθεσία της το 2015 και αποποινικοποίησε την κατοχή μικρών ποσοτήτων κάνναβης για προσωπική χρήση, ενώ παράλληλα αναγνώρισε ότι το φυτό χρησιμοποιείται για θρησκευτικούς και μυστηριακούς σκοπούς. Επιπλέον, ανέπτυξε ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που επιτρέπει την έρευνα και την ανάπτυξη, την καλλιέργεια, την επεξεργασία, τη μεταφορά και την πώληση βιομηχανικής κάνναβης. Η Κολομβία έχει επίσης θεσπίσει νόμο που διευρύνει την πρόσβαση στην κάνναβη. Η χώρα επιτρέπει την ιατρική και βιομηχανική παραγωγή του φυτού, ενώ επιτρέπει την ψυχαγωγική

Ηνωμένες Πολιτείες Παρά το γεγονός ότι είναι νόμιμη για ευφορική χρήση σε 11 πολιτείες (Καλιφόρνια, Κολοράντο, Ιλινόις, Μασαχουσέτη, Όρεγκον, Ουάσινγκτον, Αριζόνα, Νεβάδα, Αλάσκα, Μίτσιγκαν, Βερμόντ) ενώ 34 την έχουν εγκρίνει για ιατρική χρήση, η χρήση κάνναβης δεν έχει νομιμοποιηθεί σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Ωστόσο, οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Αμερικανών υποστηρίζει τη νομιμοποίησή της.

26

YOU MAY SAY

χρήση μόνο για τους ίδιους τους καλλιεργητές κάνναβης. Η οικονομία της βιομηχανικής και της θεραπευτικής κάνναβης, ήδη αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς και εκτιμάται ότι η αγορά της κάνναβης στη χώρα θα αγγίξει τα 664 εκατομμύρια δολάρια κατά την επόμενη δεκαετία. Στο Μεξικό νόμιμη…προσεχώς. Με την αναμενόμενη νομιμοποίηση της κάνναβης, το Μεξικό θα γίνει η τρίτη χώρα, μετά τον Καναδά και την Ουρουγουάη, που θα νομιμοποιήσει «την ενήλικη χρήση του φυτού». Θα είναι όμως η μεγαλύτερη χώρα του κόσμου που θα το πράξει καθώς ο πληθυσμός της ξεπερνά τα 130 εκατομμύρια ανθρώπους.

Aυστραλία Η πρωτεύουσα της Αυστραλίας, η Καμπέρα, έγινε η πρώτη πόλη στη χώρα που νομιμοποιεί την κατοχή, χρήση και καλλιέργεια μικρών ποσοτήτων κάνναβης. Η κυβέρνηση της χώρας παράλληλα επισημοποίησε τη νομιμοποίηση της χρήσης του φυτού για ιατρικούς σκοπούς, νομιμοποίησε επίσης τη μεταποίησή του και την εμπορία των παραγώγων του σε όλη την επικράτεια

της Αυστραλιανής Ηπείρου. Οι ασθενείς δε θα έχουν μόνο νόμιμη πρόσβαση σε φαρμακευτικά σκευάσματα του φυτού, αλλά και τη δυνατότητα να καλλιεργούν οι ίδιοι μικρές ποσότητες του μετά από σχετική συνταγή του γιατρού τους. Στην Αυστραλία η κατοχή έως 25 γραμμαρίων του φυτού έγινε νόμιμη το 1992, αργότερα το όριο αυτό ανέβηκε, η κατάσταση όμως… είναι ακόμη ενοχλητική καθώς το 60% των συλλήψεων για θέματα «παρανόμων ουσιών» σχετίζεται με την κάνναβη.

Νέα Ζηλανδία Η γειτονική Νέα Ζηλανδία θα διεξαγάγει το 2020 δημοψήφισμα για τη νομιμοποίηση της κάνναβης για προσωπική χρήση. Προηγήθηκε το Δεκέμβριο του 2018, η έγκριση νομοθεσίας που επιτρέπει τη χρήση ιατρικής κάνναβης. Η μεταρρύθμιση του νόμου για την πλήρη αποποινικοποίηση βρίσκει περίπου 60% υποστήριξη στις δημοσκοπήσεις. Αυτό κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι πρόκειται πλέον για την επόμενη μεγάλη επιτυχία του αντιαπαγορευτικού κινήματος.

Γερμανία Για τη Γερμανία τα προϊόντα κάνναβης είναι παράνομες εξαρτησιογόνες ουσίες: η κατοχή, η καλλιέργεια και το εμπόριό τους είναι παράνομα. Παρόλα αυτά, από πέρυσι, όταν πρόκειται για μικροποσότητες (έως 6 γραμμάρια) και προσωπική χρήση, δεν ασκείται δίωξη. Το κόμμα της Καγκελαρίου Μέρκελ, σε μια ιστορική αλλαγή της στάσης του, άρχισε και αυτό να κινείται μέσω δηλώσεων των στελεχών του στην τροχιά της νομιμοποίησης του φυτού, με αποτέλεσμα όλα πλέον τα μεγάλα κόμματα της χώρας να τάσσονται με το μέρος της. Η φαρμακευτική χρήση του φυτού είναι εδώ και δύο χρόνια νόμιμη σε ολόκληρη την επικράτεια. Από το 2017 η κάνναβη συνταγογραφείται και οι πωλήσεις κάνναβης που καλύπτονται από τα ταμεία αυξήθηκαν ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες στη Γερμανία, τη χώρα που αποτελεί τη μεγαλύτερη αγορά φαρμακευτικής κάνναβης μετά τη Βόρειο Αμερική. Τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2019 τα ασφαλιστικά ταμεία της χώρας αποζημίωσαν

κάνναβη αξίας 24,5 εκατομμυρίων ευρώ, ποσό αυξημένο κατά 78% από εκείνο που αποζημιώθηκε το πρώτο τετράμηνο του 2018.

Γαλλία Σύμφωνα με το ισχύον σύστημα, τα προϊόντα που περιέχουν 0,2% ή λιγότερη κάνναβη επιτρέπεται νομίμως να πωλούνται, παρόλα αυτά η αστυνομία έκλεισε αρκετά καταστήματα τη χρονιά που πέρασε δημιουργώντας κομφούζιο. Ο υπουργός Υγείας δήλωσε ότι η κυβέρνηση θα ξεκινήσει την αναθεώρηση των νόμων περί ναρκωτικών σε σχέση με το φυτό, ενώ η συνομοσπονδία καπνοβιομηχανιών πιέζει την κυβέρνηση να επιτρέψει στα καταστήματά τους να πουλούν κάνναβη στους πελάτες τους.

Ελβετία Η Ελβετία ξεκίνησε μια δεκαετή μελέτη στον τομέα της δημόσιας υγείας, όπου παρακολουθεί μια μεγάλη δεξαμενή 5.000 ατόμων που χρησιμοποιούν νόμιμα κάνναβη. Για την ώρα

YOU MAY SAY

27

η κατοχή κάνναβης για ευφορική χρήση είναι αποποινικοποιημένη, αλλά η καλλιέργεια ή η πώληση μεγάλων ποσοτήτων κάνναβης που περιέχουν ποσοστό μεγαλύτερο του 1% Τετραϋδροκανναβινόλης-THC αποτελεί ακόμη πράξη ποινικά κολάσιμη.

Λουξεμβούργο Το Λουξεμβούργο, μέσω της κυβέρνησης Σοσιαλδημοκρατικών, Φιλελεύθερων και Πρασίνων, θέλει να γίνει η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που θα νομιμοποιήσει την κάνναβη. Στο μέλλον θα μπορούν νόμιμα οι ενήλικες κάτοικοι του Λουξεμβούργου για προσωπική χρήση να καλλιεργούν, να αγοράζουν, να κατέχουν και φυσικά να καταναλώνουν κάνναβη. Βέβαια όλα αυτά θα συμβούν υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Στόχος είναι μέσω της νομιμοποίησης να καταπολεμηθεί το παράνομο εμπόριο και να διασφαλιστεί η καλύτερη ποιότητα κάνναβης μέσω ελέγχων. Τα έσοδα του κράτους από τη διαδικασία αυτή πρόκειται να διοχετευθούν σε μέτρα 28

YOU MAY SAY

πρόληψης των εξαρτήσεων. Το φυτό θα είναι διαθέσιμο στο εμπόριο μόνο για τους πολίτες της χώρας, πράγμα που σημαίνει ότι οι τουρίστες δεν θα μπορούν να αγοράζουν προϊόντα κάνναβης.

Αγγλία Στο Ηνωμένο Βασίλειο παράγονται οι μεγαλύτερες ποσότητες ιατρικής κάνναβης στον κόσμο, σκοπός τους όμως είναι η εξαγωγή. Η χρήση του φυτού για ιατρικούς σκοπούς νομιμοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2018, αν και μέχρι σήμερα, υπήρξαν ελάχιστες συνταγές που εκδόθηκαν από το δημόσιο σύστημα υγείας, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να πληρώνουν έως και 1000 λίρες το μήνα σε ιδιωτικούς ιατρούς και κλινικές. Οι Λονδρέζοι υποστηρίζουν κατά συντριπτική πλειοψηφία τη νομιμοποίηση της κάνναβης και για ευφορική χρήση από ενήλικες, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση που πραγματοποίησε η εφημερίδα Evening Standard. Σύμφωνα με τους Financial Times το επεν-

δυτικό χαρτοφυλάκιο της Εκκλησίας της Αγγλίας που έχει ύψος 12,6 δισ. λιρών, θα άρει τις μέχρι πρότινος απαγορεύσεις και θα επενδύσει στο κατά πολλούς «ιερό φυτό». Όπως δήλωσε ο Έντουαρντ Μέισον, επικεφαλής υπεύθυνων επενδύσεων στους επιτρόπους της Εκκλησίας, «χαιρόμαστε όταν χρησιμοποιείται για κατάλληλους ιατρικούς σκοπούς».

Πορτογαλία Η χρήση κάνναβης στη χώρα είναι αποποινικοποιημένη ως μέρος της αποποινικοποίησης της χρήσης όλων των ουσιών που ισχύει στη χώρα από το 2001. Η ιατρική χρήση του φυτού είναι νόμιμη από το 2018. H χώρα παρόλα αυτά δεν ανήκει στην κατηγορία όσων νομιμοποίησαν την κάνναβη, καθώς άλλο το να μην επιβάλλεται ποινή στους χρήστες του φυτού κι άλλο να νομιμοποιείται και να ρυθμίζεται η αγορά του για τους ενήλικες.

Ιταλία

Ολλανδία

Ισπανία

Η ιατρική κάνναβη είναι νόμιμη στην Ιταλία, συνταγογραφείται μέσω του εθνικού συστήματος υγείας της χώρας και ο στρατός την καλλιεργεί ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες των ασθενών. Η χρήση της ιατρικής κάνναβης στην Ιταλία νομιμοποιήθηκε το 2007, ωστόσο το 2013 δημιουργήθηκε το νέο μοντέλο της χώρας που στηρίζεται στο κρατικό μονοπώλιο της παραγωγής και διανομή του προϊόντος σε ξηρά μορφή. Όλοι οι ιατροί μπορούν να συνταγογραφήσουν χωρίς περιορισμούς ειδικότητας. Προϋπόθεση για να συνταγογραφηθεί κάνναβη για τον ασθενή είναι να κριθεί μη αποτελεσματική η χορήγηση άλλου σκευάσματος. Την ίδια ώρα, η καλλιέργεια κλωστικής-βιομηχανικής κάνναβης είναι νόμιμη και η έκταση που προορίζεται για την καλλιέργεια του φυτού αυξήθηκε τα τελευταία πέντε χρόνια.

Στα χέρια των δήμων αναθέτει η ολλανδική κυβέρνηση την παραγωγή κάνναβης, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η δράση των παράνομων συμμοριών που προμηθεύουν ως επί το πλείστον τα coffee shops της χώρας. Τα ολλανδικά coffee shops επιτρέπεται να πωλούν μικρές ποσότητες κάνναβης σε άτομα άνω των 18 ετών, αλλά η παραγωγή κάνναβης εξακολουθεί να είναι παράνομη στη χώρα. Η νομοθεσία της είναι ιδιαίτερη καθώς η κατοχή μέχρι 5 γραμμαρίων είναι νόμιμη, ενώ 5 γραμμάρια μπορεί κανείς να αγοράσει και από τα coffeeshop. Η καλλιέργεια για προσωπική χρήση μέχρι 5 φυτών είναι αποποινικοποιημένη, αλλά μαζικότερη καλλιέργεια δεν επιτρέπεται. Η δημόσια χρήση επίσης απαγορεύεται. Στην χώρα η ιατρική χρήση της κάνναβης είναι νόμιμη και από το 2003 συνταγογραφείται από τους γιατρούς αν και δεν καλύπτεται από το ασφαλιστικό σύστημα.

Η Ισπανία έχει μακρά ιστορία ανεκτικότητας που ξεκινά από τη δεκαετία του ’70 όταν το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η κατοχή μικρών ποσοτήτων ναρκωτικών δεν θα αποτελούσε παράβαση. Αυτό βοήθησε στη δημιουργία μιας σχετικής κουλτούρας γύρω από το φυτό εν μέσω της οποίας λειτουργούν και οι λέσχες κάνναβης στη χώρα. Η καλλιέργεια και το εμπόριο είναι υπό καθεστώς μερικής ανοχής. Για την ώρα βέβαια υπάρχει αδιέξοδο, καθώς είναι αδιευκρίνιστο εάν οι κατά τόπους περιοχές της χώρας μπορούν να νομοθετήσουν σχετικά παρά την αντίδραση της κεντρικής κυβέρνησης. Οπότε άμεσες εξελίξεις δεν αναμένονται. Η δεκαετία που ξημερώνει, θα είναι πιθανά η δεκαετία της νομιμοποίησης σε όλο τον πλανήτη. Ποια θα είναι η επόμενη χώρα που θα κόψει το νήμα μένει να το δούμε;

YOU MAY SAY

29

σεξ

Κάνναβη &

30

YOU MAY SAY

Μια σχέση

γόνιμη Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου

Ο ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟ ΣΕΞ, ΚΑΛΎΤΕΡΗ ΣΧΈΣΗ Περισσότερο σεξ κατά 20% κάνουν όσοι χρησιμοποιούν κάνναβη. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ οι γυναίκες που κάνουν καθημερινή χρήση κάνναβης έχουν σεξουαλική επαφή κατά με μέσο όρο 7,1 φορές το μήνα, ενώ εκείνες που δεν κάνουν, έχουν κατά μέσο όρο 6 σεξουαλικές συνευρέσεις το μήνα. Στους άνδρες, οι καθημερινοί χρήστες κάνναβης κάνουν σεξ 6,9 φορές το μήνα σε σύγκριση με τους μη χρήστες, που κάνουν σεξ 5,6 φορές το μήνα κατά μέσο όρο. Oι ερευνητές κατέληξαν στα παραπάνω συμπεράσματα, αναλύοντας τα δεδομένα των απαντήσεων 50 χιλιάδων Αμερικανών και Αμερικανίδων που βρίσκονταν μεταξύ 25 και 45 ετών. Τα δεδομένα που αναλύθηκαν αφορούσαν στην περίοδο μεταξύ 2002 και 2015 και η έρευνα έγινε με τη συνεργασία του National Survey of Family Growth και τη χορηγία του Ομοσπονδιακού Centers for Disease Control and Prevention. «Με άλλα λόγια, οι χρήστες κάνναβης κάνουν 20% περισσότερο σεξ από τους μη χρήστες», υπογράμμισε ο επικεφαλής της έρευνας, Dr. Michael Eisenberg και συμπλήρωσε ότι «υπήρχε η εντύπωση ότι τα ζευγάρια τις περισσότερες φορές κάπνιζαν κάνναβη μετά το σεξ, τα αποτελέσματα όμως δείχνουν ότι ισχύει το αντίθετο, για όλες τις φυλές, τις θρησκείες, τις ηλικίες και το επίπεδο μόρφωσης, ανεξάρτητα μάλιστα από το εάν πρόκειται για παντρεμένα ζευγάρια ή όχι». Πρόκειται για την πρώτη μελέτη που εξέτασε τη σχέση μεταξύ της κάνναβης και της σεξουαλικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ.

μέγας φιλόσοφος και ψυχοπαθολόγος του 20ου αιώνα, Μισέλ Φουκώ, πριν από πενήντα χρόνια προέβλεψε έναν μελλοντικό κόσμο όπου οι άνθρωποι θα αποκτούσαν όλο και περισσότερες εμμονές με το σεξ και αυτό θα έπαιζε τον πρωταρχικό ρόλο στην ύπαρξή τους. Εξήγησε βέβαια και τους λόγους, αλλά αυτό είναι μεγάλη κουβέντα…Το σίγουρο είναι ότι έπεσε μέσα σε όλα. Είναι πλέον αμέτρητες οι λέξεις, οι συμβουλές, οι έρευνες, τα αφιερώματα, γύρω από το σεξ. Όλα δείχνουν συνδεδεμένα με αυτό: Σεξ και υγεία, σεξ και διατροφή, σεξ και γάμος, σεξ και αστρολογία, σεξ και τα πάντα. Μια έκρηξη λόγων που λιγότερο έχουν να κάνουν με το ανθρώπινο σώμα και την ένταση των απολαύσεων του, και περισσότερο με ένα υποκείμενο και την επιθυμία του, όπως αυτά κατηγοριοποιούνται και αναπτύσσονται μέσα σε ένα συγκεκριμένο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα. Το δεδομένο είναι ένα, όπως επιβεβαιώνεται από τις σύγχρονες βιοϊατρικές και βιοψυχολογικές έρευνες, η ικανοποιητική ερωτική ζωή επηρεάζει αποφασιστικά τη ψυχοσωματική μας υγεία, καθώς και την κοινωνική-επαγγελματική μας ζωή. Τη σειρά της στο «σεξ και κάτι», πήρε και η κάνναβη. Κι αφού δεν μπορούμε να το αποφύγουμε, ας το απολαύσουμε...

YOU MAY SAY

31

«Οι γυναίκες που έκαναν χρήση κάνναβης, είχαν δύο φορές περισσότερες πιθανότητες ικανοποιητικών οργασμών» Τα ευρήματα άλλης μελέτης, η οποία διεξήχθη από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σαιντ Λούις των ΗΠΑ, και δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Sexual Medicine, λένε ότι οι γυναίκες που έκαναν χρήση κάνναβης, είχαν 2,10 φορές περισσότερες πιθανότητες ικανοποιητικών οργασμών. Οι γυναίκες ανέφεραν θετικά αποτελέσματα στη συνολική σεξουαλική ικανοποίηση, την επιθυμία, τον οργασμό και τη μείωση του σεξουαλικού πόνου. «Μπορεί να επιβραδύνει τη χρονική αντίληψη του χρόνου και να παρατείνει τα συναισθήματα ευχάριστων αισθήσεων. Μπορεί να μειώνει τις σεξουαλικές αναστολές και να αυξάνει την εμπιστοσύνη και την προθυμία. Η κάνναβη είναι επίσης γνωστό ότι αυξάνει 32

YOU MAY SAY

τις αισθήσεις όπως η αφή, η οσμή, η όραση, η γεύση και η ακοή», σημειώνουν οι ερευνητές. Η κάνναβη δεν αυξάνει μόνο τη σεξουαλική ευχαρίστηση, αλλά βοηθά και τη σχέση. Τα ζευγάρια, των οποίων τα μέλη κάνουν χρήση κάνναβης μαζί, είναι ζευγάρια που μαλώνουν ελάχιστα. Στο Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο της Νέας Υόρκης μελέτησαν πάνω από 600 ζευγάρια και διαπίστωσαν ότι τα ζευγάρια που καπνίζουν κάνναβη, πραγματικά μαλώνουν λιγότερο. Συμπερασματικά, η χρήση κάνναβης στις σχέσεις φαίνεται να συνδέεται με χαμηλότερα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας. «Τα ευρήματα δείχνουν ότι η χρήση κάνναβης είναι παράγοντας για χαμηλότερα επίπεδα επιθετικότητας έναντι του συντρόφου», σημειώνουν οι ερευνητές.

ΜΙΑ ΕΊΝΑΙ Η ΟΥΣΊΑ… ΚΆΝΝΑΒΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΥΣΊΑ Το ιστορικό χρήσης κάνναβης, συνδέεται απροσδόκητα με την αύξηση της γονιμότητας των ανδρών. Το αποτέλεσμα της πρόσφατης έρευνας από επιστήμονες της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ στην Κλινική Γονιμότητας του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης, ήταν μια μεγάλη έκπληξη για τους επιστήμονες που μετρούσαν τον αριθμό των σπερματοζωαρίων σε περισσότερους από 600 άνδρες, οι οποίοι συμμετείχαν σε ομάδα με ζευγάρια που παρακολουθούνταν σε κλινική γονιμότητας. Ανέμεναν ότι η κάνναβη θα έχει επιζήμια αποτελέσματα στον αριθμό των σπερματοζωαρίων, αντ’ αυτού οι συμμετέχοντες που είχαν κάνει λελογισμένη χρήση κάνναβης αποδείχθηκε ότι είχαν υψηλότερο αριθμό σπερματοζωαρίων από τους μη χρήστες. Ο επικεφαλής ερευνητής Jorge Chavarro,

από το Harvard T.H. Chan School of Public Health στη Βοστώνη, δήλωσε: «Αυτά τα απροσδόκητα ευρήματα τονίζουν πόσο λίγα γνωρίζουμε για τις επιπτώσεις της κάνναβης στην αναπαραγωγική υγεία των ανθρώπων, αλλά και τις επιπτώσεις της κάνναβης στην υγεία γενικά. Τα αποτελέσματά μας πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή και να υπογραμμίζουν την ανάγκη περαιτέρω μελέτης, καθώς προηγούμενη έρευνα υπέδειξε ότι ένα ιστορικό κατάχρησης ουσιών υποβαθμίζει την ανδρική αναπαραγωγική δυνατότητα». Για τη μελέτη, οι ερευνητές συνέλεξαν 1.143 δείγματα σπέρματος από 662 άνδρες μεταξύ 2000 και 2017. Κατά μέσο όρο οι άντρες ήταν 36 ετών, κυρίως λευκοί και μορφωμένοι. Όλοι τους ανήκαν σε ζευγάρια που ζήτησαν βοήθεια από κλινική γονιμότητας σχετικά με τη σύλληψη. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια με λεπτομερή περιγραφή της ιστορίας της χρήσης κάνναβης. Περισσότεροι από το ήμισυ (55%) των ανδρών δήλωσαν ότι καπνίζουν κάνναβη. Από αυτούς, 44% δήλωσε ότι είχε κάνει χρήση του φυτού στο παρελθόν και 11% ταξινομούνται ως τρέχοντες χρήστες. Η ανάλυση των δειγμάτων σπέρματος έδειξε ότι οι άνδρες που είχαν καπνίσει κάνναβη είχαν μέση συγκέντρωση σπέρματος 62,7 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά χιλιοστόλιτρο, όσοι δεν είχαν καπνίσει ποτέ είχαν μέση τιμή 45,4 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά χιλιοστόλιτρο. Μόνο το 5% των χρηστών κάνναβης είχε αριθμό σπέρματος κάτω των 15 εκατομμυρίων, του ορίου που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει ως «κανονικό» επίπεδο, σε σύγκριση με το 12% των ανδρών που δεν είχαν καπνίσει ποτέ την κάνναβη.

ΤΑ ΖΑΛΙΣΜΈΝΑ ΣΠΕΡΜΑΤΟΖΩΆΡΙΑ, «ΚΆΝΟΥΝ ΚΎΚΛΟΥΣ ΓΎΡΩ ΑΠΌ ΤΟ ΩΆΡΙΟ» Απ’ την άλλη πάλι, οι μόνιμοι χρήστες κάνναβης... πιθανά θα αντιμετωπίσουν προβλήματα ζαλάδας. Όχι οι ίδιοι, αλλά τα σπερματοζωάριά τους σύμφωνα με τον Dr. Victor Chow του Ιατρικού Τμήματος τους Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολούμπια. Ο επιστήμονας δηλώνει ότι σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνάς του, τα σπερματοζωάρια εκείνων που χρησιμοποιούν συχνά πολλή κάνναβη «είναι πιο μαλακά», ενώ εκτός των άλλων «κολυμπούν σε κύκλους, αντί να κατευθύνονται προς το ωάριο».

Ο Dr Chow επισημαίνει και αυτός με τη σειρά του την ανάγκη πληρέστερων μελετών γύρω από το θέμα ώστε να εξαχθούν μόνιμα συμπεράσματα... Οδηγώντας μας έτσι, να αισθανόμαστε ελαφρώς και εμείς σαν τα σπερματοζωάρια της έρευνάς του: Όλο γυρίζουμε γύρω από τις πολυπόθητες απαντήσεις, χωρίς να καταφέρνουμε να βρούμε τελικά το στόχο, το συμπέρασμα δηλαδή σε αυτή τη συζήτηση περί κάνναβης και γονιμότητας, που δείχνει αέναη.

«Όσοι είχαν κάνει λελογισμένη χρήση κάνναβης αποδείχθηκε ότι είχαν υψηλότερο αριθμό σπερματοζωαρίων από τους μη χρήστες»

* Ευχαριστούμε την γιατρό, ομοιοπαθητικό και επίσημη συνεργάτη της CBDOILSHOP, Μίνα Χονδρού για την επιμέλεια των επιστημονικών δεδομένων του άρθρου.

YOU MAY SAY

33

ΥΓΕΙΑ

You May Say...

ΚΆΝΝΑΒΗ & ΝΕΥΡΟΛΟΓΊΑ ΜΙΑ ΣΧΈΣΗ ΔΊΧΩΣ ΆΓΧΟΣ

Ο

Δρ Ethan Russo είναι από τους πλέον καταξιωμένους επιστήμονες στο χώρο των κανναβινοειδών. Είναι νευρολόγος, με ειδικότητα στην παιδονευρολογία και Διευθυντής Έρευνας και Ανάπτυξης του ICCI (International Cannabis And Cannabinoids Institute, ένας από τους πλέον αξιόπιστους διεθνείς ερευνητικούς φορείς σχετικά με το φυτό). Δύο από τις δημοσιεύσεις του έγιναν παγκοσμίως γνωστές και κίνησαν το ενδιαφέρον τόσο των επιστημόνων όσο και του κόσμου, διότι δεν εστίασαν μόνο στα κανναβινοειδή (THC, CBD κ.λπ, τα οποία αποτελούν τα πιο δημοφιλή μόρια που εμπεριέχονται στην κάνναβη), αλλά και στα τερπένια. Τα τερπένια αποτελούν χημικές ενώσεις, οι

34

YOU MAY SAY

οποίες δίνουν το ιδιαίτερο άρωμα σε κάθε ποικιλία κάνναβης. Τερπένια όμως συναντάμε παντού στη φύση και εκτός από το άρωμα, κάποια διαθέτουν και θεραπευτικές ιδιότητες. Για παράδειγμα, το α-πινένιο (α-pinene), το τερπένιο το οποίο κατ’ εξοχήν συναντάμε στις πευκοβελόνες, ενισχύει την πνευματική διαύγεια. Γι αυτό, όπως ανέφερε ο ίδιος Δρ Russo, δεν είναι τυχαία η ευεξία που νιώθουμε όταν περπατάμε σε ένα πευκόδασος. Τα τερπένια, επομένως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με τα κανναβινοειδή, για βέλτιστα αποτελέσματα, καθότι έχουν συνδυαστική επίδραση (entourage effect). Σε πρόσφατη δημοσίευσή του, ο Δρ. Russo καταγράφει τα έως τώρα επιστημονικά δεδομένα,

Κείμενο: Ηλίας Γραμματικάκης

σε ό,τι αφορά τη χρήση της κάνναβης ως θεραπευτικό εργαλείο στις νευρολογικές παθήσεις. Με βάση τις έως τώρα δημοσιευμένες μελέτες: Υπάρχει αποδεδειγμένη δράση των φυτοκανναβινοειδών στη σπαστικότητα της Πολλαπλής Σκλήρυνσης (Σκλήρυνση Κατά Πλάκας), στην επιληψία (σύνδρομα Dravet και Lennox-Gastaut), τον χρόνιο πόνο και τη σχιζοφρένεια. Θετικά στοιχεία μελετών έως τώρα, χωρίς όμως αδιαμφισβήτητα αποτελέσματα ακόμη, φαίνονται σε συμπτώματα, όπως οι διαταραχές ύπνου (ως σύμπτωμα νευρολο-

YOU MAY SAY

35

ΥΓΕΙΑ

You May Say...

γικών παθήσεων), το γλαύκωμα, το σύνδρομο Tourette και τα συμπτώματα των κάτω ουροφόρων οδών (ως σύμπτωμα της ΣΚΠ). Ιδιαίτερα στη Νόσο του Αλτσχάιμερ, συνδυασμοί φυτοκανναβινοειδών (σε ορισμένες περιπτώσεις και τερπενίων), βοηθούν με τα συμπτώματα, όπως φαίνεται παρακάτω: • • • • • • • • • • •

Ταραχή: THC, CBD, λιναλοόλη Άγχος: CBD, THC (χαμηλή δόση), λιναλοόλη Ψύχωση: CBD Αϋπνία / ανησυχία: THC, λιναλοόλη Ανορεξία: THC Επιθετικότητα: THC, CBD, λιναλοόλη Κατάθλιψη: THC, λιμονένιο, CBD Πόνος: THC, CBD Μνήμη: αλφα-πινένιο (Russo, 2011, Russo και Marcu, 2017) + THC Νευροπροστασία: CBD, THC Μειωμένος σχηματισμός αμυλοειδών πλακών (Αβ): THC, CBD, THCA

Ο Δρ, Russo, προτείνει ως πρόληψη (και σε κάποιες περιπτώσεις ως θεραπεία), τις παρακάτω στρατηγικές: 36

YOU MAY SAY

• • •

•

Αερόβια άσκηση Εκπαίδευση ως τρόπος ζωής (διά βίου μάθηση) Αντιφλεγμονώδη δίαιτα, υψηλή σε προβιοτικά και πρεβιοτικά, ω3 λιπαρά οξέα, βιοφλαβονοειδή (από φρούτα, κυρίως από είδη μούρων), πρωτεΐνη, περιορισμό της πρόσληψης υδατανθράκων Συμπλήρωμα με εκχυλίσματα κάνναβης που να περιέχει THC, CBD, THCA, CBDA, καρυοφυλλένιο και άλλα επιλεγμένα τερπενοειδή.

To 2019 μία ανασκόπηση μελετών, η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience (Φεβρουάριος 2019, Τεύχος 269), κατέληξε πως η κανναβιδιόλη είναι ένα πολλά υποσχόμενο μόριο, το οποίο σε πολλές μελέτες δείχνει θετικά αποτελέσματα και μεγάλη ασφάλεια/ανθεκτικότητα από τους ασθενείς. Συγκεκριμένα, στις μελέτες που εξετάσθηκαν, η δυσκινησία, οι ψυχολογικές διαταραχές και η ποιότητα της καθημερινής ζωής των ασθενών είχαν βελτίωση.

Επίσης, τον Ιανουάριο του 2019, μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό The Permanente Journal (τεύχος 23), η οποία έγινε σε 72 ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές και διαταραχές ύπνου, έδειξε πως το 79,2% των ασθενών είχε μείωση των συμπτωμάτων άγχους εντός του πρώτου μήνα, ενώ το 66,7% είχε βελτίωση της ποιότητας ύπνου στο ίδιο διάστημα. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΕΙΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟΝ ΓΙΑΤΡΟ ΣΑΣ. ΜΗΝ ΑΛΛΑΖΕΤΕ ΤΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΣΑΣ ΑΓΩΓΗ ΕΝ ΑΓΝΟΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ. * Ο Ηλίας Γραμματικάκης σπούδασε φαρμακευτική (MPharm) στο University of Brighton και εκπόνησε τη διπλωματική του εργασία στα φυτικά σκευάσματα και την σχέση των φαρμακοποιών με αυτά, ενώ παρακολούθησε εξειδικευμένα σεμινάρια φυτοθεραπείας και βοτανολογίας. Από τα μέσα του 2015 εργάζεται στο φαρμακείο του, όπου και δημιούργησε σειρά φυτικών καλλυντικών ελαίων. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται λόγω επιστημονικού ενδιαφέροντος με τη θεραπευτική κάνναβη, ενώ υπήρξε επιστημονικός συνεργάτης στο βιβλίο «Φαρμακευτική Κάνναβη – Οδηγός Χρήσης». Θα τον βρείτε στο facebook στη σελίδα Ηerbalscientist.

YOU MAY SAY

37

38

YOU MAY SAY

Γιώργος

Αυγερόπουλος Η χαραμάδα

της ιστορίας Ο μοναδικός που κινηματογραφούσε πίσω από τις κλειστές πόρτες «των θεσμών» το 2015, λίγο πριν βγει στις αίθουσες η νέα του ταινία «AGORA ΙΙ - Δεσμώτες» μας μιλάει... για όσα σφήνωσαν στη χαραμάδα της ιστορίας. Κείμενο – Συνέντευξη: Αποστόλης Καπαρουδάκης Φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης

Η ΤΑΙΝΙΑ... ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΜΑΣ ΚΡΙΣΗΣ Πριν λίγα χρόνια, παρακολουθώντας το AGORA I, Από την Δημοκρατία στις Αγορές, το ντοκιμαντέρ που κατέγραψε όσα συνέβησαν στην Ελλάδα από την αρχή της κρίσης μέχρι και τον Ιανουάριο του 2015, νιώσαμε συμπυκνωμένο το χρόνο να μας επιτίθεται. Ενοχλημένοι, συνειδητοποιήσαμε ότι είχαμε επιτρέψει στον εαυτό μας, κάποια από «αυτά τα σημαντικά» να τα έχει ήδη ξεχάσει. Επειδή ζούσαμε ακόμη «στο δόγμα του σοκ»; Ή επειδή αν τα θυμόμασταν όλα, δύσκολα θα τη βγάζαμε καθαρή; Ο κινηματογράφος που αξίζει, σε φέρνει αντιμέτωπο με τον εαυτό σου. Και ο Αυγερόπουλος καταφέρνει και με το νέο του ντοκιμαντέρ... να μας δυσκολεύει με αυτόν τον τρόπο. Η νέα του ταινία, το AGORA II – Δεσμώτες, είναι η συνέχεια του δράματος. Ίσως και «της ελπίδας», αυτής που το 2015 «έρχονταν» και σήμερα ακόμη στέλνει sms «έχει κίνηση, όπου να ‘ναι φτάνω».

Το AGORA I σάρωσε τα διεθνή βραβεία: Rockie του Banff World Media Festival (Καναδάς, 2016), Gold Hugo (52ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Σικάγο), Otto Brenner (Γερμανία, 2015), ενώ προβλήθηκε και από δεκάδες τηλεοπτικούς σταθμούς σε Ευρώπη, Αμερική, Μέση Ανατολή, Ασία και Αυστραλία. Το AGORA II – Δεσμώτες είναι μια παραγωγή της SmallPlanet σε συμπαραγωγή με το WDR και τη συνεργασία του ARTE. Θα κυκλοφορήσει τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, στις αρχές του 2020. Είναι σίγουρο ότι και η νέα αυτή ταινία θα σαρώσει τα βραβεία. Λίγα ντοκιμαντέρ καταγράφουν ένα δράμα εκ των έσω με τέτοιο τρόπο, κι αυτό διαθέτει αποκλειστικές εικόνες από την οικονομική δολοφονία μιας ολόκληρης χώρας. Σημαντικότερο όμως είναι εμείς, ως θεατές, ποιο βραβείο και ποιόν ψόγο επιφυλάσσουμε στον εαυτό μας. Πρωταγωνιστές της ταινίας είναι οι δικοί μας άνθρωποι, αυτοί που δολοφονήθηκαν. Κυριολεκτικά. Όπως ο Παύλος και ο Ζακ. Αλλά και μεταφορικά, YOU MAY SAY

39

μένοντας άστεγοι, άνεργοι, μεταναστεύοντας, βιώνοντας την αναξιοπρέπεια της πείνας ή την αγωνία της απειλής της. Είμαστε όμως μόνο αυτό; Είμαστε μόνο θύματα; Μέσα στην περιρρέουσα κατάθλιψη που κυκλώνει τους ηττημένους του «61,31% Όχι», όσους κέρδισαν ένα δημοψήφισμα χάνοντάς το ταυτόχρονα, η ζωή συνεχίζεται. Αναζητώντας τη συλλογική μας ταυτότητα νιώθουμε την αγωνία να θυμηθούμε και να ταξινομήσουμε στο χωροχρόνο όσα συνέβησαν από το ‘15 μέχρι σήμερα. Κι η ταινία το προσφέρει αυτό απλόχερα και με εγκυρότητα σπάνια. Πρέπει όμως και να αντιληφθούμε τους μηχανισμούς της ιστορίας, της οικονομίας, της πολιτικής που έπαιξαν με τις ζωές μας, να δούμε την προσωπική μας ιστορία ως μέρος της ευρύτερης, για να νιώσουμε τι μας συμβαίνει. Και αυτήν «την ευρύτερη ιστορία», οι Δεσμώτες μάς την παρουσιάζουν σαν ένα ψηφιδωτό: κάθε πλάνο μια ψηφίδα του.

40

YOU MAY SAY

Κάθε ψηφίδα μια μικρή ανθρώπινη ιστορία. Μικρές ψηφίδες κι οι πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής της χώρας: τα χαραγμένα από την αγωνία πρόσωπα και τα τσαλακωμένα σακάκια του Τσίπρα, του Βαρουφάκη, του Τσακαλώτου, του Δραγασάκη. Η ταινία δεν τους κρίνει, τους αφήνει να κρίνουν μόνοι τον εαυτό τους, φέρεται και σε αυτούς με τον ίδιο σεβασμό που φέρεται και σε εμάς «τους ανώνυμους». Κι αυτό εμπεριέχει εξ ορισμού μια τιμιότητα σπάνια και ένα βλέμμα καθαρό.

Είναι το timelapse, η καρέ-καρέ χρονική αποτύπωση, της ζωής ενός λαού που μέσα σε πέντε χρόνια πέρασε από την αισιοδοξία και τον ενθουσιασμό στην απογοήτευση, που συμβιβάστηκε...

Το «εμείς», ζητούμενο πάντα σε μια χώρα που κατέρρευσε κοινωνικά, εμπεριέχει την ιστορία μας, το δρόμο που μας έφερε ως εδώ. Κι ο Αυγερόπουλος επιλέγει να περπατήσει με την κάμερά του το δρόμο που διαβαίνουν οι δικοί μας πρόσφυγες, οι σύγχρονοι Έλληνες οικονομικοί μετανάστες. Και σε αυτόν το δρόμο συναντάει και το βήμα «των ξένων» που ζουν τώρα στην Ελλάδα, των δικών ανθρώπων που έτυχε να γεννηθούν αλλού. Και καταγράφει τις ζωές τους ως μέρος του «εμείς».

Όσο εξελίσσεται η ταινία, τα γεγονότα της Ελλάδας οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην ενδυνάμωση του φασισμού, και οι συνθήκες που γέννησαν το ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο βρίσκουν την αντιστοιχία τους στη σύγχρονη δυστοπία. Ο θεατής καταφέρνει να τοποθετήσει τον εαυτό του στην Ιστορία και τις διαδικασίες της, όσο δυσάρεστο κι αν του είναι αυτό. Προφανώς θα μας ήταν ευκολότερο να μη θυμόμαστε, ακόμη περισσότερο να μην καταλαβαίνουμε...

«Ο καθένας μας θα ήθελε για τον εαυτό του το ρόλο του ήρωα. Η πραγματικότητα όμως είναι πάντα πιο σκληρή και πιο σύνθετη, σίγουρα δε μας ηρωοποιεί...» πρόδιδα την εμπιστοσύνη των ανθρώπων που μου έδωσαν πρόσβαση, και, ως εκ τούτου, θα έθετα αυτή την πρόσβαση σε κίνδυνο. Επίσης, όφειλα να κρατηθώ όσο γίνονταν πιο μακριά από τη φασαρία, τις συζητήσεις και το θόρυβο των ημερών, εάν επιθυμούσα να καταγράψω τη μεγάλη εικόνα, την ιστορία, με την ψυχραιμία και τη σοβαρότητα που της αξίζει. Ήμουν εκεί για ένα project που θα διαρκούσε πέντε χρόνια, όχι για την είδηση της στιγμής.

Ο Αλέξης Τσίπρας παρακολουθεί στην τηλεοπτική οθόνη τη Συνέντευξη Τύπου όπου ανακοινώνεται «η επιτυχής κατάληξη του προγράμματος λιτότητας». Εικόνα από το «Αγορά ΙΙ – Δεσμώτες»

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Πως αισθάνεσαι τώρα, με την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ με το οποίο ασχολήθηκες επί πέντε και πλέον χρόνια της ζωής σου; Πρόκειται για την πιο δύσκολη ταινία που έφτιαξα ποτέ. Αφηγηματικά, ήταν μία πρόκληση το να συνδυαστούν διαφορετικά επίπεδα του χρόνου, χαρακτήρες και θεματικές ώστε να παρουσιάσω τελικά στο θεατή ένα σύνολο που να έχει νόημα και ειρμό. Επί της ουσίας, πρόκειται για το timelapse, την καρέ-καρέ χρονική αποτύπωση, της ζωής ενός λαού που μέσα σε πέντε χρόνια πέρασε από την αισιοδοξία και τον ενθουσιασμό στην απογοήτευση, που συμβιβάστηκε και προσπάθησε σκληρά να επιβιώσει, που είδε πρόσφυγες να πλημμυρίζουν τις πόλεις του, που αντέδρασε με αλληλεγγύη αλλά και με ξενοφοβία και ρατσισμό... Το δραματικό πρώτο εξάμηνο του 2015, ήσουν ο μοναδικός που κινηματογραφούσε τα παρασκήνια και τις μυστικές διαπραγματεύσεις πίσω από τις κλειστές πόρτες «των θεσμών». Δεν μας είπες όμως κάτι εκείνη τη στιγμή. Δεν επαναστατούσε ο δημοσιογράφος μέσα σου; Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα για να βρεθώ όσο πιο κοντά γίνεται να βρεθεί κάποιος που δεν είναι ο υπουργός οικονομικών ή ο πρωθυπουργός. Συνέβαινε κάτι σήμερα

και το έβλεπα στις εφημερίδες γραμμένο μετά από είκοσι ημέρες και μάλιστα, συχνά, γραμμένο λάθος. Δεν μπορούσα ωστόσο να μιλήσω. Αν παρασυρόμουν από την ειδησεογραφία και από το θόρυβο της στιγμής, θα

Ήσουν εκεί στις δραματικές συνεδριάσεις του Eurogroup, στην κρίσιμη συνάντηση του Σόιμπλε με τον Βαρουφάκη, στην κρίσιμη συνάντηση του Τσίπρα με την Μέρκελ και τον Ολάντ. Αισθανόσουν ότι εκείνη τη στιγμή γράφονταν ένα μέρος της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας; Ναι, είχα επίγνωση της σοβαρότητας, του ιστορικού βάρους των στιγμών που κινηματογραφούσα. Πρόκειται για γεγονότα αντίστοιχα με

Γιάνης Βαρουφάκης και Ευκλείδης Τσακαλώτος στο αεροπλάνο επιστρέφοντας από το Eurogroup. Στο βάθος η ένδειξη «Exit» κατευθύνει την ασφαλή αποβίβαση των επιβατών από το αεροσκάφος. Εικόνα από το «Αγορά ΙΙ – Δεσμώτες»

YOU MAY SAY

41

«Ήταν η πρώτη φορά που στην Ευρώπη της κρίσης, η αριστερά αναμετρήθηκε με το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο δόγμα. Δεν ήταν απλώς η “οικονομία”. Ήταν μια ιδεολογική και πολιτική αναμέτρηση υψίστης σημασίας» άλλα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας, όπως η πτώση του τείχους του Βερολίνου. Ήταν η πρώτη φορά που στην Ευρώπη της κρίσης, η αριστερά αναμετριόταν με το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο δόγμα. Κι αυτό δεν ήταν συνδεδεμένο απλώς με την οικονομία. Ήταν μια ιδεολογική και πολιτική αναμέτρηση υψίστης σημασίας. Η νίκη του ευρωπαϊκού κατεστημένου επί του Τσίπρα ήταν και ένα ιδεολογικό εγχείρημα. Η υποταγή, η αναγκαστική συνθηκολόγησή του, αποδυνάμωσε και τις υπόλοιπες αριστερές ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ήταν ένα μάθημα: «Βλέπετε, ακόμα και αυτοί είναι αναγκασμένοι να υποκύψουν μπροστά στις επιταγές του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, τίποτα άλλο δεν είναι εφικτό». Δε σε κύκλωνε η αγωνία; Εννοώ, ως Έλληνα που το μέλλον της χώρας του παίζονταν;

Γιάνης Βαρουφάκης και Ευκλείδης Τσακαλώτος επεξεργάζονται τις προτάσεις της ελληνικής πλευράς στο περιθώριο του Eurogroup το 2015. Εικόνα από το «Αγορά ΙΙ – Δεσμώτες»

Δεν πάλεψες να κρυφακούσεις πίσω από τις κλειστές πόρτες; Είχα την ευκαιρία να ακούσω ένα Eurogroup από μια διπλανή αίθουσα. Ο ενδιάμεσος τοίχος ήταν από γυψοσανίδα, μια κακοτεχνία άφηνε μια χαραμάδα κι ο ήχος απ’ τη διπλανή αίθουσα έφτανε ελεύθερα σε εμένα.

Είναι, τότε, 27 Ιουνίου του 2015, ένα από τα πιο κρίσιμα και δραματικά Eurogroup. Ο Τσίπρας έχει μόλις ανακοινώσει το δημοψήφισμα και η συνεδρίαση είναι θυελλώδης. Μας κατηγορούν ότι εγκαταλείψαμε τις διαπραγματεύσεις μονομερώς και ότι το δημοψήφισμα μεταφράζεται ως «ναι ή όχι στο ευρώ». Την πέφτουν άσχημα στον Βαρουφάκη, φωτιά και λαύρα οι Βόρειοι, ο Σαπέν προσπαθεί κάτι να πει αλλά είναι στην ουσία ανίσχυρος, ο Κύπριος είναι βασιλικότερος του Βασιλέως και η απειλή του Grexit είναι πλέον δημόσια. Θυμάμαι να ακούω ακίνητος από εκείνη την χαραμάδα όση ώρα διαρκεί η συνεδρίαση. Όταν τελείωσε η συνεδρίαση, ο Βαρουφάκης και ο Τσακαλώτος ανεβαίνουν στα γραφεία της ελληνικής αντιπροσωπείας στον 7ο όροφο, όπου όλοι είναι ανάστατοι, και ενημερώνουν τον Δραγασάκη. Το ίδιο απόγευμα η ελληνική αντιπροσωπεία αποχωρεί χωρίς κανείς να ξέρει τι θα γίνει την εβδομάδα που ακολουθεί. Ήμασταν όλοι τσαλακωμένοι, οι υπάλληλοι της μόνιμης αντιπροσωπείας στις Βρυξέλλες ήταν με δάκρυα στα μάτια. Δεν το έγραψε η κάμερα... Δεν είχα το σθένος να σηκώσω την κάμερα να καταγράψω τα πρόσωπα των ανθρώπων εκείνη τη στιγμή, μου ήταν αδύνατον. Νομίζω είναι ανθρώπινο.

Αλέξης Τσίπρας και Γιώργος Αυγερόπουλος κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων για το «Αγορά ΙΙ – Δεσμώτες» 42

YOU MAY SAY

«Μια κακοτεχνία άφηνε μια χαραμάδα κι ο ήχος απ’ τη διπλανή αίθουσα που γίνονταν το Eurogroup έφτανε ως εμένα. Ήταν 27 Ιουνίου του 2015. Έμεινα ακίνητος, ακούγοντας από αυτή την χαραμάδα όση ώρα διαρκούσε η συνεδρίαση» διορισμένος πρακτικά από την κυβέρνηση, και μετά να μπαίνεις στο μοντάζ με καθαρό κριτήριο να καταγράψεις την ιστορία, στην οποία αυτοί που πρωταγωνιστούν είναι με κάποιο τρόπο και εργοδότες σου. Αν λειτουργούσα διαφορετικά η πίεση που θα αισθανόμουν θα ήταν πιθανά καταστροφική. «Σοσιαλιστικές νησίδες δεν μπορούν πλέον να υπάρχουν. Κι αν υπάρξουν είναι αναγκασμένες σε συμβιβασμούς και υποχωρήσεις». Αυτά είναι τα λόγια του πρώην πρωθυπουργού στην κάμερά σου. Αυτό, θα έλεγες, είναι το πολιτικό συμπέρασμα της ταινίας; Όχι. Αυτό νομίζω είναι το στίγμα της νέα περιόδου του Αλέξη Τσίπρα. Η πολιτική του μετεξέλιξη και «η ενηλικίωσή του», η μετάβαση αν θέλετε από τον ιδεαλισμό στον ρεαλισμό.

«Δε γίνεται να αμείβεσαι για μια θέση, διορισμένος πρακτικά από την κυβέρνηση, και να καταγράφεις την ιστορία στην οποία αυτοί που πρωταγωνιστούν είναι με κάποιο τρόπο και εργοδότες σου» Πως χτίστηκε η σχέση σου με τους επώνυμους πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ, με τα πολιτικά πρόσωπα; «Η πρόσβαση στην εξουσία» ή τέλος πάντων σε αυτούς που την ασκούν, δεν κινδυνεύει να θολώσει το βλέμμα αυτού που δουλειά του είναι να καταγράψει την ιστορία; Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του πολιτικού σκέλους της ταινίας, αισθανόμουν ότι περπατούσα σε ναρκοπέδιο. Έπρεπε να

βρίσκομαι τόσο κοντά στον Βαρουφάκη και στον Τσίπρα, ώστε να έχω πρόσβαση να τους κινηματογραφώ, αλλά ταυτόχρονα και τόσο μακριά ώστε να μπορώ να βλέπω καθαρά. Για να κρατήσω την απόσταση που έπρεπε, επέλεξα να μην αξιοποιήσω ορισμένες επαγγελματικές προτάσεις, που μου έγιναν κατά την διάρκεια της παραγωγής της ταινίας. Μη φανταστείς ότι μου προτάθηκε κάτι με την έννοια της συναλλαγής, δεν υπήρχε τέτοια πρόθεση ή τέτοιο κλίμα. Μου προτάθηκαν όμως θέσεις, οι οποίες με ενδιέφεραν δημιουργικά και τις είχα και ανάγκη και οικονομικά ώστε να ολοκληρωθεί η ταινία. Αν δεχόμουν για παράδειγμα τη θέση του συντονιστή του καναλιού της Βουλής, πως θα μπορούσα να διατηρήσω την ευθυκρισία μου στην καταγραφή των γεγονότων στην ταινία; Ή αν δεχόμουν τη θέση του εντεταλμένου συμβούλου προγράμματος της ΕΡΤ... Θα έπαιρνα μεγάλο ρίσκο. Δε γίνεται εύκολα να αμείβεσαι για μια θέση αυτού του είδους,

Δέχτηκες πιέσεις κάποιου είδους; Ρωτάω, γιατί συνήθως όταν κάποιος σου δίνει πρόσβαση σε κάτι απόρρητο, έχει και τις απαιτήσεις του... Όχι. Ούτε από τον Βαρουφάκη ούτε από τον Τσίπρα που θα επιθυμούσαν πιθανά να κυριαρχεί η δική τους άποψη στην καταγραφή της ιστορίας. Ο Βαρουφάκης μού έδειξε εμπιστοσύνη από την αρχή. Στον πρώην πρωθυπουργό απέκτησα πρόσβαση αρκετά αργότερα, το 2017. Σίγουρα έπαιξε ρόλο το ότι γνώριζαν τη δουλειά μου και σε αυτή τη βάση μού έδειξαν εμπιστοσύνη. Νομίζω δεν πρόδωσα την εμπιστοσύνη τους. Θα νοιώσουν, πιστεύεις, ευχαριστημένοι με την καταγραφή της ταινίας; Ο καθένας μας θα ήθελε για τον εαυτό του το ρόλο του ήρωα. Η πραγματικότητα όμως είναι πάντα πιο σκληρή και πιο σύνθετη, σίγουρα δε μας ηρωοποιεί... Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχουν ήρωες, ούτε σωτήρες που θα μας σώσουν. Αν είναι κάποιος ήρωας σε αυτήν την ιστορία είναι ο λαός, οι απλοί καθημερινοί άνθρωποι.

YOU MAY SAY

43

τα γιατρικά

ΤΗΣ ΦΎΣΗΣ

44

YOU MAY SAY

ΑΡΩΜΑΤΙΚΆ

ΦΥΤΆ & ΒΌΤΑΝΑ Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη Φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης

Π

ριν η γνώση οργανωθεί σε επιστήμη και πριν όλα γίνουν βιομηχανία, οι θεραπευτές ήταν περιπλανώμενοι, πρακτικοί και θυμόσοφοι, και η θεραπεία ήταν τα βότανα , τα οποία γιάτρευαν ανθρώπους αλλά και ζώα. Στις μέρες μας τα βότανα έχουν και πάλι την τιμητική τους. Είναι τα φυσικά θεραπευτικά μέσα, από τα οποία ποτέ στην πραγματικότητα δεν «απεξαρτηθήκαμε», αφού τα σοφά μυστικά τους εξελίχθηκαν σε επιστημονικά τεκμηριωμένες ιδιότητες. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων ανακαλύφθηκαν από αρχαιοτάτων χρόνων, με τους Σουμέριους και τους Ασσύριους να είναι οι πρώτοι λαοί που κατέθεσαν τις πρώτες πληροφορίες σχετικά με τα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά. Αλλά και ο «πατέρας της Ιατρικής», ο Ιπποκράτης αντιμετώπιζε διάφορες παθήσεις ασθενών με τη χρήση των βοτάνων. Χρησιμοποιούσε δεκάδες βότανα, ακόμα και φυτά που σήμερα θεωρούνται αδιάφορα ή ενοχλητικά, όπως η τσουκνίδα, για εκείνον ήταν σημαντικά φαρμακευτικά. Γνωστοί στην παραδοσιακή ελληνική ιατρική είναι και οι Βικογιατροί. Αυτοί κατοικούσαν γύρω από τη χαράδρα του Βίκου στην Ήπειρο και χρησιμοποιούσαν τα βότανα της ευρύτερης περιοχής για θεραπευτικούς σκοπούς. Η ανάπτυξη της επιστήμης της χημείας τον 19ο αιώνα, βοήθησε την κατανόηση και την ανάπτυξη της φαρμακευτικής δράσης, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την παρασκευή και σύνθεση νέων φαρμάκων. Ωστόσο μέχρι και σήμερα το 25% των φαρμάκων που κυκλοφορούν στην αγορά είναι φυτικής προέλευσης και από τα 520 νέα φάρμακα που εγκρίθηκαν παγκοσμίως στο διάστημα 1983-1994, το 40% προέρχονταν από φυσικά προϊόντα.

ΤΙ ΣΗΜΑΊΝΕΙ ΑΡΩΜΑΤΙΚΆ ΦΥΤΆ ΚΑΙ ΤΙ ΒΌΤΑΝΑ;

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΆ-ΑΡΩΜΑΤΙΚΆ ΦΥΤΆ

Γενικά δεν υπάρχουν σαφή όρια ή κριτήρια για την ταξινόμηση στη μια κατηγορία ή την άλλη. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιες κατηγορίες, όπως τα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, τα βότανα και τα καρυκεύματα. Φαρμακευτικά είναι τα φυτά που περιέχουν ένα ή περισσότερα δραστικά συστατικά, τα οποία έχουν την ικανότητα να προλάβουν, να ανακουφίσουν ή να θεραπεύσουν ασθένειες. Μια άλλη μεγάλη ομάδα είναι τα αρωματικά φυτά. Αυτά έχουν κοινό χαρακτηριστικό την περιεκτικότητα σε διάφορα μέρη τους αιθέριων ελαίων, τα οποία δίνουν και την οσμή. Πολλά από αυτά έχουν και φαρμακευτικές ιδιότητες. Τα βότανα είναι ένας γενικότερος όρος και αναφέρεται σε φυτά που έχουν ευεργετική δράση στον άνθρωπο και χρησιμοποιούνται κυρίως με τη μορφή αφεψημάτων τους.

Τα ελληνικά αρωματικά- φαρμακευτικά φυτά είναι οι σύγχρονες λεγόμενες υπερτροφές. Η Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, εξακολουθεί να είναι ο «παράδεισος των φυτών της Ευρώπης». Αν και κατέχει το 6% της Μεσογείου, φιλοξενεί το 26% της μεσογειακής χλωρίδας. Έχουν προσδιοριστεί 1.683 είδη και υποείδη των αρωματικών- φαρμακευτικών φυτών, για τα οποία υπάρχουν δημοσιευμένες φαρμακογνωστικές έρευνες. Από αυτά, τα 234 είναι ενδημικά είδη (δεν υπάρχουν πουθενά αλλού) και τα 75 είναι χαρακτηρισμένα ως σπάνια- απειλούμενα. Χαρούπι, κάππαρη, κρίταμο, μαστίχα Χίου, μάραθος, φασκόμηλο, τσάι του βουνού, δίκταμος, κρόκος Κοζάνης, μαντζουράνα, κράνα, ρίγανη, δάφνη, βασιλικός, γλυκάνισος, είναι κάποια από τα ελληνικά αρωμα-

τικά- φαρμακευτικά φυτά που μπορούν να χαρακτηριστούν υπερτροφές. Είναι δηλαδή πλούσια σε αιθέρια έλαια, έχουν μέταλλα και ιχνοστοιχεία, υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνες και ωφέλιμα λιπαρά οξέα, ενώ ταυτόχρονα, αποτελούν παραδοσιακά φυτικά φάρμακα. Μάλιστα, τα δίκταμος Κρήτης, μάραθος, μαντζουράνα, μαστίχα Χίου, μελισσόχορτο, φασκόμηλο, τσάι βουνού, έχουν και εγκεκριμένη χρήση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Φαρμάκων. Γιατροί, διατροφολόγοι, γεωπόνοι, τεχνολόγοι τροφίμων, χημικοί, επισημαίνουν την αντιοξειδωτική δράση αυτών των φυτών, η οποία παρεμποδίζει την εμφάνιση δεκάδων ασθενειών. Κι όμως η αγορά των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στην Ελλάδα είναι ένας ανεκμετάλλευτος ακόμη πλούτος και τα περιθώρια ανάπτυξης της αγοράς είναι τεράστια, σύμφωνα με τους ειδικούς.

YOU MAY SAY

45

Ας δούμε όμως κάποια από αυτά…

ΜΑΝΤΖΟΥΡΆΝΑ Η μαντζουράνα είναι μια από τις ισχυρότερες πηγές φυσικών αντιοξειδωτικών. Περιέχει δραστικά και θρεπτικά συστατικά, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Στην Ελλάδα η μαντζουράνα είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια όπου την χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο κατά στομαχικών και εντερικών ενοχλήσεων. Ο Γαληνός προέτρεπε

κολικών, του ίλιγγου, της επιληψίας, του κρυολογήματος. Βοηθά στη γρήγορη επούλωση τραυμάτων και πληγών και βοηθά τον οργανισμό να αποβάλλει τις τοξίνες. Τα φύλλα της χρησιμοποιούνται ως μπαχαρικό, συνήθως στο κρέας και το ψάρι, αλλά και ως αφέψημα.

ΚΡΌΚΟΣ ΚΟΖΆΝΗΣ Ο κρόκος Κοζάνης «κερδίζει» ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της φαρμακευτικής και έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία πολ-

επιστήμονες λένε ότι ανακουφίζει από τον στομαχόπονο, καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών, διευκολύνει την πέψη, έχει αντικαταθλιπτικές, αντιοξειδωτικές, αντιγηραντικές και αντικαρκινικές ιδιότητες, ενισχύει την εγκεφαλική λειτουργία και τη μνήμη, μειώνει την χοληστερίνη και εμφανίζει αντιθρομβωτική δράση. Τέλος, έχει και αφροδισιακές ιδιότητες. Είναι γνωστό από την αρχαιότητα ότι συνδέεται με τον έρωτα και την γονιμότητα. Μπορούμε είτε να το πιούμε είτε να το χρησιμοποιήσουμε ως μπαχαρικό. Φυτεύεται κάθε καλοκαίρι και το φθινόπωρο, οι κάτοικοι της περιοχής, αφαιρούν με το χέρι τα πολύτιμα στίγματα του λουλουδιού και τα αποξηραίνουν προσεκτικά για να γίνουν τα βαθυκόκκινα λεπτά νήματα. Χρειάζονται 50.000 περίπου στίγματα για να προκύψουν 100 γραμμ. κόκκινου κρόκου! Γι αυτό και είναι από τα ακριβότερα μπαχαρικά στον κόσμο αλλά και το καλύτερο ποιοτικά.

ΦΑΣΚΌΜΗΛΟ Η επιστημονική ονομασία του φασκόμηλου είναι «Σάλβια η φαρμακευτική» και προέρχεται από το λατινικό ρήμα salvo (σώζω-θεραπεύω), ενδεικτικό ότι από την αρχαιότητα είχαν γίνει αντιληπτές οι φαρμακευτικές και αντιοξειδωτικές ιδιότητές του. Σήμερα το αιθέριο έλαιο του φασκόμηλου χρησιμοποιείται κατά της χοληστερίνης, των μικροβίων, του άγχους, των φλεγμονών, ακόμη και του καρκίνου. Το φασκόμηλο αξιοποιείται, επίσης, ως αρωματικό στη μαγειρική και στα καλλυντικά, αλλά και ως συντηρητικό από τις βιομηχανίες τροφίμων και ποτών. Εξίσου δημοφιλές είναι το αφέψημα του φασκόμηλου, που χρησιμοποιείται ως ανθιδρωτικό, αντισηπτικό, σπασμολυτικό, καρδιοτονωτικό. Το φασκόμηλο ανεβάζει εκτός από το ανοσοποιητικό, και την πίεση, ενώ τελευταίες μελέτες αναφέρουν ότι δρα ευεργετικά στο Αλτσχάιμερ. Η παραδοσιακή χρήση λέει ότι ανεβάζει και τη λίμπιντο, ωστόσο δεν υπάρχουν επιστημονικές εργασίες που να τεκμηριώνουν αυτή την άποψη. την χρήση της ως χωνευτικού ενώ ο Ιπποκράτης την χρησιμοποιούσε σαν αντισηπτικό. Ανοίγει την όρεξη, ανακουφίζει από τους τυμπανισμούς και τους στομαχικούς πόνους. Δρα ευεργετικά κατά των πονοκεφάλων και της αϋπνίας. Είναι επίσης πολύ αποτελεσματική κατά των αναπνευστικών παθήσεων, της δυσμηνόρροιας, της δυσκοιλιότητας, των

46

YOU MAY SAY

λών ασθενειών, κυρίως του καρδιαγγειακού συστήματος, γυναικολογικών και οφθαλμιατρικών παθήσεων. Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν επίσης, τη χρησιμότητά του στην καταπολέμηση του άγχους, την ενίσχυση της μνήμης αλλά και νευροεκφυλιστικών παθήσεων (άνοια, νόσος του Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον) και ψυχιατρικών παθήσεων. Οι

ΔΊΚΤΑΜΟΣ Ο δίκταμος είναι ένας αρωματικός θάμνος που φυτρώνει στην οροσειρά Δίκτη της Κρήτης και μας δίνει ένα ρόφημα με ευεργετικές ιδιότητες. Τον λένε και έρωντα, ίσως να είχαν βρει σε αυτόν αφροδισιακές ιδιότητες, ενώ οι χαρακτηρισμοί του ως στομαχόχορτο

(λόγω της θετικής του επίδρασης στο στομάχι και στο γαστρεντερικό ευρύτερα) αλλά και ως σταματόχορτο (ενδέχεται να βοηθά στη καταστολή της αιμορραγίας) προσδιόρισαν από πολύ νωρίς, κάποιες από τις αξιόλογες δράσεις του στην ανθρώπινη υγεία. Το 2013 η επιτροπή φαρμάκων φυτικής προέλευσης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων δημοσίευσε την τελική μονογραφία του Δίκταμου με θεραπευτικές ενδείξεις την ανακούφιση από τον βήχα που σχετίζεται με το κρύωμα, τις γαστρεντερικές διαταραχές και τις φλεγμονές του δέρματος. Προσοχή: Ο δίκταμος δεν ενδείκνυται για παιδιά και εγκυμονούσες.

ΒΑΛΣΑΜΌΧΟΡΤΟ Η χρήση του βοτάνου στην ιατρική χρονολογείται από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων. Το βαλσαμόχορτο έχει θεωρηθεί ως ένα ιατρικώς πολύτιμο φυτό για πάνω από 2.000 χρόνια. Οι αρχαίοι πίστευαν πως το φυτό είχε τη δύναμη να απομακρύνει τα κακά πνεύματα. Εξάλλου η επιστημονική ονομασία Hypericum προέρχεται από την λέξη υπερ και εικόνα και αντανακλά τη μυστικιστική και υπερβατική φύση του φυτού

στην αρχαία Ελλάδα. Έλληνες ιατροί, όπως ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Διοσκουρίδης, χρησιμοποίησαν ευρέως το βότανο ως διουρητικό, αντιφλεγμονώδες, για διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, για πληγές και εγκαύματα, για περιστατικά άγχους, πόνου, κατάθλιψης. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν την αποτελεσματικότητα του βοτάνου σε περιπτώσεις άγχους, κατάθλιψης και σε ασθένειες στις οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά, όπως σε καρκινώματα, φλεγμο-

νές, νευρολογικά νοσήματα, άνοια. Σήμερα οι πωλήσεις των προϊόντων που περιέχουν το βότανο αυτό μόνο στην Ευρώπη υπερβαίνουν πολλά δισεκατομμύρια δολάρια. Απαιτείται ωστόσο ιδιαίτερη προσοχή και συμβουλλή του γιατρού κατά την παράλληλη χορήγηση του βαλσαμόχορτου με άλλα φάρμακα ή βότανα, διότι το βαλσαμόχορτο αλληλεπιδρά σημαντικά με το μεταβολισμό βοτάνων και φαρμάκων.

YOU MAY SAY

47

Δρα κατά του βήχα, σε βρογχική καταρροή και γενικά στις παθήσεις των αναπνευστικών οδών. Χρησιμοποιείται ως διουρητικό, σε ενοχλήσεις του ουροποιητικού συστήματος, καθώς και για γαργάρες και πλύσεις του στόματος. Είναι αντιφλεγμονώδες για τον λάρυγγα και τα ούλα. Τα φαρμακευτικά βότανα πρέπει να καταναλώνονται με προσοχή και με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού, κυρίως από όσους παίρνουν άλλα φάρμακα ή έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας, αλλά και από τις εγκύους, τις θηλάζουσες και βέβαια τα παιδιά και τους εφήβους. Τα φαρμακευτικά βότανα δεν αποτελούν πανάκεια, ούτε πρέπει να τα καταναλώνουμε χωρίς μέτρο και με την προσδοκία ότι θα γιατρέψουν όλες τις ασθένειες.

ΜΑΣΤΊΧΑ

ΔΕΝΤΡΟΛΊΒΑΝΟ Το δενδρολίβανο, γνωστό και ως αρισμαρί, είναι αρωματικό φυτό, γνωστό στην αρχαιότητα και οι Αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και γιορτές, σε στολισμούς κτηρίων, ναών και ως καύσιμο για θυμίαμα. Σύμφωνα με τη λαογραφία, πήρε το όνομά του από τη Παναγία, η οποία άφησε το μανδύα της πάνω στο θάμνο. Μέχρι το επόμενο πρωί, τα λουλούδια του θάμνου είχαν γίνει μπλε και από τότε ονομάστηκε rose of Mary. Οι αρχαίοι Έλληνες το θεωρούσαν δώρο της Αφροδίτης. Οι μαθητές φορούσαν στεφάνια από δεντρολίβανο όταν είχαν εξετάσεις, γιατί βοηθούσε την συγκέντρωση και την μνήμη. Ναι. Αποδεδειγμένα το δεντρολίβανο είναι θερμαντικό και διεγείρει την κυκλοφορία του αίματος προς τον εγκέφαλο και βελτιώνει τη συγκέντρωση και τη μνήμη. Προστατεύσει τον εγκέφαλο από το εγκεφαλικό και τη νευροεκφύλιση. Είναι λοιπόν χρήσιμο και για τους νευρικούς πονοκεφάλους και τις ημικρανίες.

48

YOU MAY SAY

Ανεβάζει τη διάθεση και είναι χρήσιμο σε περιπτώσεις κατάθλιψης, βοηθάει στο βήχα στο άσμα σε βρογχίτιδες και στη γρίπη, βοηθάει στην υπερκόπωση και στην αδυναμία. Επίσης ενισχύει την ανάπτυξη της τριχοφυΐας, ενισχύοντας την κυκλοφορία του αίματος στο τριχωτό της κεφαλής. Γενικά θεωρείται αντιβακτηριδιακό, αντιμυκητιακό και αντιρρευματικό, τονωτικό της καρδιάς και της όρασης αλλά και κατά του διαβήτη. Για όλους αυτούς τους λόγους το συναντάμε πολύ συχνά σε φυτικά σκευάσματα στο φαρμακείο. Από τους βλαστούς εξάγεται αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και στη σαπωνοποιία.

ΡΊΓΑΝΗ Και η ρίγανη είναι ένα βότανο διαδεδομένο από την αρχαιότητα. Η σύγχρονη έρευνα έχει ανακαλύψει τις αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές της. Είναι αυτοφυές σε ζεστές περιοχές, σε φτωχά βοσκοτόπια, στην άκρη των δρόμων, σχεδόν παντού.

Μαστίχα ονομάζεται η αρωματική φυσική ρητίνη που εξάγεται από το μαστιχόδεντρο, το οποίο καλλιεργείται στη Χίο. Η μαστίχα χρησιμοποιείται σε τρόφιμα, φάρμακα και τη βιομηχανία. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστή για τις ιατροφαρμακευτικές του ιδιότητες. Οι πρώτες αναφορές για τη μαστίχα γίνονται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος αναφέρει ότι οι Έλληνες συνήθιζαν να μασούν το αποξηραμένο υγρό που έρεε από το φλοιό του μαστιχόδεντρου. Η μαστίχα Χίου ήταν η πρώτη φυσική τσίχλα του αρχαίου κόσμου. Στην αρχαία Ελλάδα επίσης, ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Διοσκουρίδης και ο Θεόφραστος επισημαίνουν συχνά τις ευεργετικές της ιδιότητες. Η μαστίχα θεωρείται ένα εξαιρετικό γιατρικό για τα προβλήματα του στομάχου, για την αντιμετώπιση της διάρροιας, παθήσεων του δέρματος, έχει εξαιρετικές αντιβακτηριδιακές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες, έχει προστατευτική δράση στην καρδιά και τα αγγεία, μειώνει τα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης, της LDL (κακής) χοληστερόλης, ενδέχεται να διαθέτει αντικαρκινικές ιδιότητες έναντι διαφόρων μορφών κακοήθων νεοπλασιών, όπως ο καρκίνος του προστάτη, του παχύ εντέρου, του πνεύμονα, και βέβαια βοηθά στη διατήρηση της λευκότητας των δοντιών και κατά της τερηδόνας. Η μαστίχα Χίου αναγνωρίστηκε επίσημα ως φυσικό φάρμακο και έγινε αποδεκτή στην κατηγορία των παραδοσιακών φαρμάκων φυτικής προέλευσης, η φαρμακευτική «μονογραφία» της Μαστίχας Χίου, με δύο θεραπευτικές ενδείξεις: τα δυσπεπτικά προβλήματα και τις δερματικές φλεγμονές και επούλωση δερματικών πληγών.

YOU MAY SAY

49

50

YOU MAY SAY

HOME

BREWING ΦΤΙΆΞΕ ΤΗ ΔΙΚΉ ΣΟΥ ΜΠΎΡΑ Κείμενο, συνέντευξη: Αλεξάνδρα Τσόμπου Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου

TO BEER OR NOT TO BEER?

Σε μια πολύ παλιά παροιμία, γραμμένη στη σουμερική γλώσσα, το ποτό, σε περίπτωση ατυχήματος, απαλλάσσεται: Δεν φταίει η μπίρα, φταίει ο δρόμος. Και απ’ ότι διαβάζουμε στο αρχαιότερο των βιβλίων, ο φίλος του βασιλιά Γκιλγκαμές ο Ενκιντού, ήταν ένας άγριος άνθρωπος πριν ανακαλύψει τη μπύρα και το ψωμί. Η μπίρα ταξίδεψε στην Αίγυπτο από τη χώρα που σήμερα αποκαλούμε Ιράκ. Κι επειδή χάριζε καινούρια μάτια στους ανθρώπους, οι Αιγύπτιοι θεώρησαν πως ήταν δώρο του Θεού Όσιρι. Και καθώς η μπύρα που φτιάχνεται με κριθάρι ήταν δίδυμη αδερφή του ψωμιού, την ονόμασαν υγρό ψωμί. Στις Άνδεις της Νότιας Αμερικής την προσφέρουν δώρο στους Θεούς από τα πολύ παλιά χρόνια: η γη απαιτεί να τη ραντίσουν με την τσίτσα, την μπύρα από καλαμπόκι, για να ευφρανθεί. Από τους Καθρέφτες, του Eduardo Galeano

Η

Δήμητρα Παϊαυλά είναι απόφοιτη του τμήματος Τεχνολογίας Τροφίμων και κάνει μεταπτυχιακό στη ζυθοποίηση, στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Αγαπάει την επιστήμη της και βλέπει τη ζυθοποίηση ως ποίηση, κάτι μεταξύ τέχνης και τεχνικής. Ένα όνειρό της, όπως λέει, είναι να εργαστεί σε μια μεγάλη εταιρεία ζυθοποιίας, κυρίως για να έχει τις ιδανικές συνθήκες παραγωγής και πειραματισμού. Για την ώρα ετοιμάζεται να πάρει μέρος στον πανελλήνιο διαγωνισμό homebrewing. Και κάτι σημαντικό… φτιάχνει εξαιρετική μπύρα.

YOU MAY SAY

51

«Το κόστος για όλη τη διαδικασία δεν ξεπερνάει τα εκατό ευρώ, ενώ ο εξοπλισμός σου μένει και για όλες τις άλλες φορές που θα φτιάξεις μπύρα» και λυκίσκου, τα οποία σε αποδεσμεύουν από τη διαδικασία του να τα επεξεργαστείς εξ’ αρχής. Υπάρχουν πολλές πληροφορίες στο internet, manuals ή βιβλία (στα αγγλικά προς το παρόν), που μπορείς να προμηθευτείς είτε online, είτε από καταστήματα που προμηθεύουν homebrewers και είναι αρκετά κατατοπιστικά. Το να κάνεις μπύρα μόνος σου είναι αρκετά εύκολο. Επίσης, η διαδικασία διαρκεί γύρω στις πέντε με εφτά ώρες. Tο να έχεις την υπομονή να περιμένεις να ωριμάσουν τα υλικά είναι μάλλον το πιο δύσκολο κομμάτι. Η διαδικασία ωρίμανσης απαιτεί τον περισσότερο χρόνο.

Τι είναι το homebrewing; Homebrewing είναι η διαδικασία του να παράγεις σπιτικό ζύθο, ερασιτεχνικά. Ως όρος χρησιμοποιείται για οποιονδήποτε φτιάχνει μπύρα για προσωπική χρήση. Δεν αφορά μεγάλους όγκους παραγωγής ή βιομηχανική χρήση. Το homebrewing είναι γνωστό στην Αμερική από τη δεκαετία του ’90, στην Ευρώπη η τάση αυτή εμφανίστηκε τα τελευταία πέντε χρόνια ενώ στην Ελλάδα ξεκίνησε μόλις πέρυσι. Τα καταστήματα που προμηθεύουν homebrewers στη χώρα μας είναι ακόμη ελάχιστα και έχουν ανοίξει όλα την τελευταία διετία. Παλαιότερα ήταν πολύ πιο δύσκολο να επιχειρήσει κανείς να κάνει homebrewing. Γιατί να κάνει κάποιος homebrewing; Η μπύρα που παράγεις στο homebrewing εξαρτάται καθαρά από το δικό σου γούστο. Ο ίδιος ο homebrewer επιλέγει τη γεύση της μπύρας του. Μάλιστα στην Ελλάδα που δεν έχουμε μεγάλη ποικιλία σε μπύρες, είναι ακόμη πιο προκλητικό. Αν σου αρέσουν οι κόκκινες μπύρες για παράδειγμα, δεν μπορείς να βρεις περισσότερες από πέντε. Επίσης το homebrewing είναι πιο οικονομικό. Αν ξεκινήσεις από τον βασικό εξοπλισμό, το κόστος όλης της διαδικασίας δεν ξεπερνάει τα εκατό ευρώ ενώ ο ίδιος εξοπλισμός μένει για όλες τις υπόλοιπες φορές που θα

52

YOU MAY SAY

φτιάξεις μπύρα. Πάντως εδώ οι καταναλωτές μπύρας δεν είναι ακόμη τόσο ανοιχτόμυαλοι. Συνήθως ό,τι αποκλείει από μια τυποποιημένη μπύρα δεν είναι τόσο εύκολο να βρει ανταπόκριση. Μάλλον απορρίπτεται πριν καν δοκιμαστεί. Απαιτούνται ειδικές γνώσεις για να φτιάξεις μόνος σου μπύρα; Ο καθένας μπορεί να το κάνει. Υπάρχουν άλλωστε στην αγορά εκχυλίσματα κριθαριού

Ποια είναι η διαδικασία δηλαδή; Μπορείς να ξεκινήσεις από τις αρχικές πρώτες ύλες όπου εκεί προηγείται η διαδικασία της πολτοποίησης, ή να αγοράσεις έτοιμο εκχύλισμα με τα βασικά συστατικά (κριθάρι και λυκίσκο). Η μπύρα για να παραχθεί χρειάζεται τέσσερα συστατικά: νερό, βύνη (δηλαδή, κριθάρι, σιτάρι και λοιπά σιτηρά, τα οποία έχουν υποστεί μια συγκεκριμένη επεξεργασία και έχουν βυνοποιηθεί), λυκί-

μέσω συμβολαίου με έναν μεγάλο παραγωγό κριθαριού. Θεωρώ ότι από τη στιγμή που υπάρχει αύξηση ζήτησης κριθαριού, θα πρέπει να αυξηθούν και οι παραγωγοί που ασχολούνται με το κριθάρι αλλά κυρίως με τον λυκίσκο. Ο λυκίσκος χρειάζεται μόνο ζέστη και βροχή. Έχουμε ένα από τα ευνοϊκότερα κλίματα για την παραγωγή λυκίσκου. Ενώ στην Ιταλία υπάρχουν δεκάδες στρέμματα, στην Ελλάδα μόλις δύο άνθρωποι φτιάχνουν λυκίσκο. Μπορούμε να παράγουμε μόνοι μας τις πρώτες ύλες της μπύρας, δεν είναι κάτι το οποίο δεν αντέχει το κλίμα, αντιθέτως έχουμε

«Σίγουρα έχει συμβάλλει η οικονομική κρίση στην αύξηση της κατανάλωσης. Η μπύρα είναι φθηνό ποτό. Όσοι είναι από 20 έως 40 ετών, προτιμούν μπύρα με το φαγητό τους αλλά και κατά την έξοδό τους» σκο που προσφέρει άρωμα και γεύση, και ζύμη (μαγιά) γιατί η μπύρα είναι προϊόν ζύμωσης οπότε χρειάζεται να ζυμωθεί για να παράξει αλκοόλη. Η μαγιά ουσιαστικά είναι αφυδατωμένοι μύκητες, τρέφεται με τα σάκχαρα που υπάρχουν στο κριθάρι και μετατρέπει τη γλυκιά γεύση των σακχάρων σε αλκοόλ. Έτσι η μπύρα ενώ στην αρχή είναι ένας ζωμός κριθαριού, γίνεται αλκοόλ. Η ζύμωση κρατάει δεκαπέντε με είκοσι μέρες και ύστερα γίνεται η εμφιάλωση. Μετά την εμφιάλωση πρέπει να περιμένεις από μια εβδομάδα έως ένα μήνα για να ωριμάσει η μπύρα μέσα στο μπουκάλι. Όλη η διαδικασία διαρκεί ένα με ενάμιση μήνα. Σε τι διαφέρει η σπιτική μπύρα από τη βιομηχανική; Η σπιτική μπύρα συνήθως είναι απαστερίωτη και αφιλτράριστη, επομένως μιλάμε για μια φρέσκια μπύρα. Σίγουρα έχει πιο έντονο σώμα, πιο έντονο άρωμα αλλά μικρότερη διάρκεια ζωής. Η σπιτική μπύρα μπορεί να συντηρηθεί δύο με τρεις μήνες το πολύ, ενώ του εμπορίου, λόγω των ειδικών επεξεργασιών που έχει υποστεί, μπορεί να συντηρηθεί έως και ένα με ενάμιση χρόνο. Η διαφορά είναι ποιοτική. Η σπιτική μπύρα είναι λιγότερο κατεργασμένη, άρα πιο φυσική. Είναι πιο

εμπλουτισμένη σε συστατικά, έχει διαφορά. Ίσως η σπιτική μπύρα να μη γεμίζει και τόσο το μάτι. Δυστυχώς ως καταναλωτές έχουμε την πεποίθηση ότι αν κάτι μοιάζει «αψεγάδιαστο» είναι και ποιοτικό. Αυτό είναι κάτι που δεν ισχύει. Μπορεί μια μπύρα που είναι «θολή» για παράδειγμα, να είναι καλύτερη από κάποια άλλη περισσότερο διάφανη, αλλά ο καταναλωτής δεν είναι εκπαιδευμένος να διακρίνει με τα σωστά κριτήρια. Η μπύρα της διαφήμισης είναι πιθανότερο να έχει στερηθεί κάτι το οποίο κάνει τη σπιτική μπύρα πιο γευστική. Όπως και να ‘χει η μπύρα, είτε σπιτική είτε βιομηχανική είναι από τα τρόφιμα με τις ελάχιστες χημικές επεξεργασίες. Τα πρόσθετα που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανική μπύρα αφορούν βασικά τη διαύγεια και τη συντήρηση. Μπορεί να ανταγωνιστεί η ελληνική μπύρα τις μπύρες του εξωτερικού; Σίγουρα ναι. Ως χώρα παράγουμε πολύ καλό κριθάρι. Ένα σφάλμα που έχουμε κάνει όμως, είναι ότι δεν επενδύουμε στον τύπο κριθαριού από το οποίο παράγεται η μπύρα. Επειδή παλαιότερα δεν υπήρχε πολλή παραγωγή μπύρας, οι παραγωγοί σταμάτησαν την καλλιέργεια κριθαριού. Σήμερα η αγορά κριθαριού για παραγωγή μπύρας, λειτουργεί

το κατάλληλο: Μεσογειακό κλίμα με υγρασία. Στα καταστήματα που πουλάνε υλικά για homebrewing τα δεκαοκτώ από τα είκοσι είδη λυκίσκου είναι από άλλη χώρα. Εγώ χρησιμοποιώ αγγλικό. Ωραίο όνομα ο λυκίσκος, για τι είδους φυτό μιλάμε; Ο λυκίσκος ανήκει στην οικογένεια των κανναβινοειδών. Στην ουσία ο λυκίσκος είναι ένα λουλούδι και στην μπύρα χρησιμοποιείται το άνθος του. Το άρωμα και η χαρακτηριστική γεύση της μπύρας οφείλεται στο λυκίσκο. Επίσης, ο λυκίσκος είναι γνωστός για τις αντιοξειδωτικές του ικανότητες και στη μπύρα χρησιμοποιείται ως φυσικό συντηρητικό. Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούταν σαν φάρμακο, ως αντιμικροβιακό αλλά και για τις αϋπνίες. Ο χρόνος προσθήκης του λυκίσκου μπορεί να αλλάξει την ίδια την ιδιότητα της μπύρας. Για παράδειγμα οι IPA μπύρες (Indian Pale Ale) οι οποίες έχουν ανέβει πολύ σε προτίμηση, έχουν τριπλάσια συγκέντρωση λυκίσκου απ’ ότι μια κλασική μπύρα. Αυτό προήλθε από την περίοδο της κατοχής της Ινδίας από τους Άγγλους. Για να μη χαλάει η μπύρα που έστελναν οι Άγγλοι στους στρατιώτες τους, χρησιμοποιούσαν τριπλάσια ποσότητα λυκίσκου έτσι ώστε να μην ξινίζει και να κρατάει περισσότερο καιρό.

YOU MAY SAY

53

Όπως είπες ο λυκίσκος ανήκει στην οικογένεια των κανναβινοειδών. Μετά τη νομιμοποίηση της χρήσης του φυτού της κάνναβης, μεγάλες εταιρίες ζυθοποιίας στο εξωτερικό κυκλοφορούν μπύρα με εκχύλισμα από άνθη κάνναβης. Πως σου ακούγεται; Ναι πολύ εύκολα μπορώ να φανταστώ μπύρα με κάνναβη. Υπάρχουν κατηγορίες μπύρας όπως οι Herbal Beers, οι βοτανικές μπύρες, που χρησιμοποιούν τις καλές ιδιότητες των βοτάνων και λειτουργούν ως αφέψημα. Βοηθάνε στις αυπνίες, στο άγχος, γενικά στην ευεξία. Περιέχουν φασκόμηλο, μαντζουράνα, λουίζα, δενδρολίβανο κ.ά. Αναλόγως μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η κάνναβη. Το μόνο δύσκολο θα είναι να ισορροπήσει η γεύση, γιατί η κάνναβη είναι έντονη και πικρή, νομίζω ότι θα χρειάζεται μελέτη για τους χρόνους εκχύλισης του φυτού. Γενικά πιστεύω ότι θα είναι και χρήσιμη και αρεστή.

«Εύκολα μπορώ να φανταστώ μπύρα με κάνναβη, πιστεύω θα είναι και χρήσιμη και αρεστή. Το μόνο δύσκολο θα είναι να ισορροπήσει η γεύση της» Τελευταία βλέπουμε πολλές νέες μικροζυθοποιίες στην Ελλάδα. Που οφείλεται αυτό; Επιβιώνουν άραγε; Οι Έλληνες καταναλώνουν πια περισσότερο μπύρα. Τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αυξηθεί περισσότερο η εισαγωγή από το εξωτερικό. Εκεί που η μπύρα ήταν τρίτη προς τέταρτη στην κατανάλωση, την τελευταία πενταετία είναι πρώτη σε προτίμηση. Σίγουρα έχει συμβάλλει η οικονομική κρίση στην αύξηση της κατανάλωσης. Η μπύρα είναι φθηνό ποτό. Όσοι είναι από 20 έως 40 ετών, προτιμούν μπύρα με το φαγητό τους αλλά και κατά την έξοδό τους. Η μπύρα πια έχει μεγαλύτερη ζήτηση απ’ ότι τα κλασικά αλκοολούχα και το κρασί. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο Έλληνας άρχισε να ψάχνει περισσότερο και τις μπύρες που πίνει. Όλα αυτά και η ανάγκη για ποικιλία έχουν αυξήσει την ανάγκη για την ύπαρξη μικροζυθοποιίας. Και οι μικροζυθοποιίες μπορούν να πειραματίζονται με περισσότερα είδη. Την τελευταία διετία έχουν ανοίξει τουλάχιστον δεκαπέντε 54

YOU MAY SAY

μικροζυθοποιία, τρομερή ανάπτυξη. Παρ’ όλο που έχουμε φτάσει πλέον επιτυχώς στα πενήντα δύο μικροζυθοποιία στην Ελλάδα θα ανοίξουν κι άλλα. Ποια χώρα έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή μπύρας; Παραδόξως η Τσεχία. Κατά τη γνώμη μου η Τσεχία και το Βέλγιο έχουν και τη μεγαλύτερη παραγωγή και την καλύτερη ποιότητα μπύρας. Το νερό έχει μεγάλο αντίκτυπο στη γεύση της μπύρας και το νερό που χρησιμοποιούν οι Τσέχοι για να φτιάξουν μπύρα προέρχεται από υπόγεια νερά σπηλαίων, δεν είναι βρύσης ή δικτύου. Γιατί έχουμε συνδυάσει την μπύρα με το καλοκαίρι; Είναι μύθος, δεν ισχύει. Η μπύρα πίνεται με ευχαρίστηση όλες τις εποχές. Οι μαύρες μπύρες για παράδειγμα πίνονται σε θερμοκρασία δωματίου. Απλώς οι πιο γνωστές, μαζικής παραγωγής, όπως οι lager, του εμπορίου, είναι πιο άγευστες κι αναγκαστικά είναι πιο ευχάριστες όταν είναι παγωμένες. Το homebrewing προέκυψε λόγω του μεταπτυχιακού σου ή φαντάστηκες την μπύρα σου; Δεν έχει να κάνει με το μεταπτυχιακό, αλλά

οι γνώσεις που μου παρέχει η διαδικασία σίγουρα βοηθάει. Δεν είναι απαραίτητο εξάλλου, όπως είπαμε, να έχεις ειδικές γνώσεις για να κάνεις homebrewing. Αρκεί να απευθυνθείς στα καταστήματα που προμηθεύουν homebrewers. Σίγουρα οι σπουδές με βοηθάνε να κατανοήσω περισσότερα πράγματα αλλά γενικά φτιάχνω μπύρα για προσωπική χρήση και για να την μοιράζομαι με τους φίλους μου. Θα ήθελα να βλέπω περισσότερους ανθρώπους να πειραματίζονται γιατί αξίζει. Όσο για το μεταπτυχιακό στη ζυθοποίηση, είναι το μόνο που δίνει την επαγγελματική ιδιότητα του ζυθοποιού. Υπάρχει τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Την πρώτη χρονιά δεν υπήρχε καμία γυναίκα στο τμήμα. Τη δεύτερη νομίζω είχε μία. Φέτος είμαστε τέσσερις γυναίκες αλλά οι ζυθοποιίες είναι ανδροκρατούμενος χώρος. Ίσως να υπάρχει και κάποιου είδους ρατσισμός από τους άνδρες στις γυναίκες που φτιάχνουν μπύρα. Δεν καταλαβαίνω αυτήν τη διαφοροποίηση, αντιθέτως πιστεύω ότι πρέπει να ανέβει η γυναικεία παρουσία στο χώρο. Τι σου λένε οι φίλοι σου για την μπύρα που φτιάχνεις; Τους αρέσει πολύ, ελπίζω όχι επειδή είναι φίλοι μου. Καλή επιτυχία στο Brew Challenge.

YOU MAY SAY

55

56

YOU MAY SAY

Γιωργής

Τσαμπουράκης Να ευχόμαστε Συνέντευξη: Καλλιόπη Τακάκη Φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης

Π

ροσεγγίζει τους ρόλους του με ευαισθησία και με μία σπάνια για την εποχή αισθητική, που μαγνητίζει τους θεατές. Ο Γιωργής Τσαμπουράκης δεν υποκρίνεται αλλά ζωντανεύει τον εκάστοτε ήρωα με όλες του τις αισθήσεις. Στην εικοσαετή επαγγελματική πορεία του στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση μετράει σημαντικές συνεργασίες. Ανάμεσά τους ο Bob Wilson με το εικαστικό υπερθέαμα «Οδύσσεια», όπου ενσάρκωνε δύο ρόλους, η Lilo Bauer, ο Στάθης Λιβαθινός, ο Peter Rain και ο Anatoli Vasilief. Είναι ένας πολυπράγμων άνθρωπος: Ηθοποιός, συνιΚαταφέρατε όσοι συμμετέχετε στην παράσταση, μ’ έναν τρόπο ανθρώπινο και αληθινό, να ακούσουμε, να κατανοήσουμε και να αισθανθούμε το υπέροχο σύμπαν του Τσέχωφ. Σπάνιο… Πολλές φορές οι ηθοποιοί πέφτουν στην παγίδα της «ερμηνείας» των ρόλων στα έργα του Τσέχωφ, όμως δεν το χρειάζεται αυτό ο συγκεκριμένος συγγραφέας. Είναι τόσο άρτιος και απόλυτος στη λεπτομέρεια ο Τσέχωφ που το μόνο που χρειάζεται είναι να βουτήξεις σ’ αυτό το χειμαρρώδες ποτάμι του έργου, χωρίς να ξέρεις που θα σε οδηγήσει.

ευτυχία!

δρυτής της πρώτης Ανωτέρας Δραματικής Σχολής της Κρήτης, συνιδιοκτήτης ενός εστιατορίου και πατέρας δύο παιδιών, κατάλληλος να μας μιλήσει για το τι έχει νόημα να τρέχει κανείς να προλάβει. Άλλωστε φέτος υποδύεται για δεύτερη χρονιά τον Άστρωφ στον «Θείο Βάνια» του Τσέχωφ. Έναν Άστρωφ που κι αυτός τρέχει. «Αν ήταν ένας Τσέχωφ αργός», μου λέει, «θα έμοιαζε με τον χρόνο που έχει παγώσει. Οι ήρωες του δικού μας Τσέχωφ, τρέχουν να προλάβουν. Από αυτόν το ρυθμό θέλουν να απαλλαγούν για να ξεκουραστούν».

Κλειδί της δουλειάς μας, με την καθοδήγηση της Μαρίας Μαγκανάρη που σκηνοθετεί, υπήρξε ο καταιγιστικός ρυθμός, ένας ρυθμός που δεν αφήνει περιθώρια στον ηθοποιό να σκεφτεί, να επεξεργαστεί την ώρα της πρακτικής. Αυτή η δουλειά έχει γίνει, νωρίτερα, στο στάδιο εννόησης του κειμένου και έχει καταγραφεί στο υποσυνείδητό μου. Όλα αυτά, βέβαια, μέσα από τη δική μου οργανικότητα και ιδιοσυγκρασία. «Είναι ένας άνθρωπος με ταλέντο» λέει η Ελένα για τον Άστρωφ. Τι είναι ταλέντο;

Παραφράζοντας ή ερμηνεύοντας, δεν ξέρω, τον Τσέχωφ, ταλέντο είναι η πολλή δουλειά. Και η πνευματικότητα. Με έναν τρόπο ο θάνατος ή η ξεκούραση του ηθοποιού θα γίνει πάνω στην ίδια τη σκηνή. Αν ο κουρασμένος, τσεχωφικός χαρακτήρας, περιμένει κάποτε να ζήσει, η ξεκούραση του απανταχού ηθοποιού από το σωματικό και τον πνευματικό του κάματο συμβαίνει επί σκηνής. Εκεί, τότε, συμβαίνει και ο θάνατος του εαυτού με ιδιότητα ηθοποιού... Χωρίς πνευματικότητα ένας ηθοποιός, αυτά, δεν μπορεί να τα αντιληφθεί.

YOU MAY SAY

57

τους. Η Νόρα δεν θέλει το κουκλόσπιτό της γιατί εκπροσωπεί την εξέλιξη, στέγη της θέλει να είναι ένα μελλοντικό σύμπαν. Η κοινωνία τής επιβάλλει να προβάλει μόνο τη θηλυπρέπειά της, ενώ εκείνη δεν διακρίνει τα φύλα. Η δραματουργία του Ίψεν είναι μια έγκυρη αφήγηση που έγινε σε μια εποχή που αυτά δεν ήταν αυτονόητα. Η Μαρία Μαγκανάρη που σκηνοθετεί το έργο, εντάσσει όλα τα παραπάνω στο σήμερα, που ναι μεν η εξέλιξη είναι παρούσα αλλά πάντα η κοινωνία χρειάζεται μια Νόρα για να οδηγηθεί «στο μετά» «Νότος», η πρώτη Aνωτέρα Σχολή Δραματικής Τέχνης της Κρήτης... Ιδρύσαμε τη Σχολή με στόχο να αποκτήσει και η περιφέρεια εκπαίδευση σοβαρή στις παραστατικές σπουδές. Θεωρούμε, με τους συνεργάτες μου την υποκριτική, ανώτερη εκπαίδευση και όχι δευτεροβάθμια ή μεταλυκειακή, και πιστεύουμε στον «αναγεννησιακό άνθρωπο - ηθοποιό». Θέλουμε επαγγελματικό θέατρο στην Κρήτη. Πιστεύω ότι μαζί με το ευαίσθητο και γοητευτικό ανθρώπινο δυναμικό του νησιού θα τα καταφέρουμε.

Τι σε ενέπνευσε στον Άστρωφ; Η φράση «μόνο μια ελπίδα υπάρχει: όταν θα αναπαυόμαστε στους τάφους μας να μας επισκέπτονται οπτασίες που μπορεί να είναι και ευχάριστες». Εμπεριέχει ένα κομμάτι μεταφυσικής ευαισθησίας και κυνισμού του ήρωα, που είναι πολύ κοντά σε πράγματα που με απασχολούν και με εμπνέουν. Ο Άστρωφ μιλάει για «οπτασίες μετά θάνατον». Εσύ Γιωργή; Είμαι κάπως υλιστής θα έλεγα, μαζί και ακραίος. Πιστεύω ότι πρέπει να ζούμε την κάθε στιγμή, ευχάριστη ή δυσάρεστη, το κάθε φιλί, την κάθε γεύση, την κάθε αίσθηση, την κάθε εικόνα σαν να είναι η τελευταία. Να τη ζούμε με μετριοπάθεια και τρέλα, γιατί ο χρόνος δεν είναι αρκετός. Πρέπει να ξεκουραζόμαστε και εν ζωή. Η θνητότητά μας έχει τις απαιτήσεις της και τα δικαιώματά της, πρέπει να την υπηρετούμε με πάθος και λογική. Στην έσχατη στιγμή αντιλαμβανόμαστε, συνήθως, τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας. Στόχος μας είναι να τα περισυλ-

58

YOU MAY SAY

λέγουμε και να γεμίζουμε από αυτά. Και να στέλνουμε πίσω αγάπη και ομορφιά. Και να ευχόμαστε ευτυχία. Τον Ιανουάριο θα σε δούμε στο «Κουκλόσπιτο» του Ίψεν. Η πρώτη παράσταση του έργου το 1879 σκανδάλισε τα ευρωπαϊκά ήθη. Το έργο μιλάει για τα δικαιώματα και την αυτοδιάθεση των γυναικών, ιδέες και έννοιες που είναι αδιαπραγμάτευτες σήμερα, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες κοινωνίες. Αλλά πάντα χρειάζεται το θέατρο για την επικύρωσή

«Η θνητότητά μας έχει απαιτήσεις και δικαιώματα, πρέπει να την υπηρετούμε με πάθος και λογική. Στην έσχατη στιγμή αντιλαμβανόμαστε συνήθως τα σημαντικά που συμβαίνουν γύρω μας»

Ποιοι διδάσκουν; Φέτος τη διεύθυνση σπουδών έχουν αναλάβει δύο σπουδαίες συνεργάτιδές μου, η μουσικός Άννα Παπαγιαννάκη - Διβανή που διδάσκει μουσικό θέατρο και διευθύνει το εργαστήριο της σχολής «Θέατρο των Φωνών» και η Κατερίνα Χάλκου που είναι ιστορικός θεάτρου και ηθοποιός και συστήνει νέα μαθήματα όπως τις Θεωρίες Σκηνοθεσίας και Υποκριτικής που δεν διδάσκονται στις δραματικές σχολές. Διδάσκουν επίσης η αγαπημένη Μαρία Σκουλά και άλλοι αξιόλογοι συνεργάτες όπως και οι συνιδρύτριες της Σχολής, Αντιγόνη και Μαρία Ανδρεαδάκη. Προγραμματίζουμε και σεμινάρια, σύντομα μάλιστα αναμένουμε τον Ακύλλα Καραζήση.

Info: Τον Γιωργή Τσαμπουράκη εκτός από τον «Θείο Βάνια» (έως 5/1 στο Bios στην Αθήνα) και «Το Κουκλόσπιτο» (τον Ιανουάριο στο ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων), μπορείτε να τον συναντήσετε και στην τηλεοπτική σειρά «Το Κόκκινο Ποτάμι» σε σκηνοθεσία Μανούσου Μανουσάκη (στο OPEN). Ενώ, στο Άστερ (Τρώων και Ιώνων, Άνω Πετράλωνα), στο οποίο είναι συν-ιδιοκτήτης θα σας μιλήσει για χορτάρινα καλιτσούνια, χοχλιούς μπουμπουριστούς, αστεροπιτάκια και, ίσως, σας αποκαλύψει και τη μυστική συνταγή του χειροποίητου λουκάνικου.

YOU MAY SAY

59

60

YOU MAY SAY

Ιουλία

Καραπατάκη Το λαϊκό τραγούδι επιτίθεται. Στην πρώτη γραμμή και η Ιουλία Καραπατάκη. Με τους Ατάρ Του Ταρ, με την Kompania, με τον Φώτη Σιώτα, με τον Σωκράτη Μάλαμα. Σε λαϊκά μαγαζιά και σε μεγάλες συναυλίες.

Αρτ Ατάκ Συνέντευξη: Αλεξάνδρα Τσόμπου Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου Πώς προέκυψε η αγάπη σου για το λαϊκό – ρεμπέτικο τραγούδι; Από τον μπαμπά κυρίως, από αυτόν είναι τα πρώτα μου ακούσματα. Δεν μπορώ να πω ότι μου άρεσε εξ’ αρχής αυτό το είδος, αλλά στην πορεία το αξιολογείς διαφορετικά. Πόσα χρόνια τραγουδάς; Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Επαγγελματικά, από τότε που τελείωσα το σχολείο, ήμουν αρκετά τυχερή σε αυτό. Στην πρώτη δουλειά που έκανα αντικατέστησα μια φίλη που έπρεπε να λείψει κάποιους μήνες από ένα μαγαζί, δεν είχα σκοπό να γίνω τραγουδίστρια. Από τότε μέχρι σήμερα συνεχίζω να τραγουδάω, δε χρειάστηκε να κάνω κάτι άλλο, ακόμα κι αν ήταν λίγο πιο δύσκολο τα πρώτα χρόνια. Πόσο σύγχρονα είναι τα τραγούδια που επιλέγεις; Ανήκουν μόνο στη μουσική μας

παράδοση ή μπορούν ακόμα και σήμερα να θεωρηθούν βιωματικά; Είναι μουσική παράδοση που ενσωματώνεται στη νέα εποχή. Γενικότερα υπάρχει αναβίωση του ρεμπέτικου τελευταία γιατί είναι τραγούδια γραμμένα για πόνους, για έρωτες, για φτώχεια, για ξενιτιά, για μετανάστευση, πράγματα τα οποία βρίσκουν αντίκρισμα στο παρόν. Ο Κώστας Ρούκουνας τραγούδαγε το «Η Κρίσις» εκεί γύρω στο 1934 και είναι σα να γράφτηκε σήμερα: «Οι φόροι και τα κόμματα, φέραν αυτή τη κρίση, που κάνανε τον άνθρωπο, να μην μπορεί να ζήσει». Τα ρεμπέτικα και τα παλιά λαϊκά τραγούδια είναι άκρως επίκαιρα. Έτσι εξηγείται το ότι υπάρχουν πολλοί νέοι μουσικοί και ακροατές του ρεμπέτικου, του παλιού λαϊκού αλλά και του παραδοσιακού τραγουδιού; Έχουν βοηθήσει πολύ οι κοινωνικές συν-

θήκες που άλλαξαν ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Τα λαϊκά τραγούδια έχουν μια επαναστατικότητα, μια ανυπακοή. Την ορίζει τη νέα γενιά μια ανυπακοή. Το βλέπω αυτό και στις συναυλίες και στα μαγαζιά που παίζω. Είναι πολύ σημαντικό το ποσοστό των νέων ακροατών. Αυτό με χαροποιεί πολύ. Έχουν βοηθήσει βέβαια πολύ και τα μουσικά σχολεία. Το πρώτο μουσικό σχολείο που άνοιξε στην Παλλήνη το ’87 έβγαλε αποφοίτους το ’93. Τα σχολεία αυτά ασχολήθηκαν με την παραδοσιακή μουσική. Ανοίξανε μεγάλο παράθυρο. Στα ωδεία τώρα τελευταία έχουν αρχίσει και μπαίνουν ούτια, λαούτα, μέχρι πρόσφατα υπήρχαν πιο δυτικής καταγωγής μουσικά όργανα. Έχουμε ανάγκη να έχουμε μια επαφή με τις ρίζες μας πια. Πάμε πολλά χρόνια χαμένοι σαν τα πρόβατα. Υπήρχαν εποχές που όχι μόνο αδιαφορήσαμε για το ρεμπέτικο και το παλιό λαϊκό αλλά το καταστρέψαμε κιόλας.

YOU MAY SAY

61

Είναι εύκολο για μια γυναίκα γενικά να τραγουδάει για το κοινωνικό περιθώριο; Δεν ντρέπεσαι κορίτσι πράμα να τραγουδάς για ηρωίνες και μαυράκια; Άντε καλέ γιατί; Υπήρξαν εποχές που αυτά ήταν τρομερά ταμπού. Σήμερα είναι λίγο πιο ελευθεριακά τα πράγματα. Επίσης, όταν αυτά τα τραγούδια αναπαράγονται επί τόσα χρόνια αποκτούν και μια ιστορική αξία, οικειοποιούνται με μεγαλύτερη ευκολία. Γιατί να μην μπορεί μια γυναίκα να τραγουδήσει για το κοινωνικό περιθώριο; Το βλέπει να συμβαίνει μπροστά της, μπορεί να είναι μέρος του κοινωνικού περιθωρίου... Δεν παίζει κάποιο ρόλο το φύλο, τα ίδια συναισθήματα έχουν και οι άντρες και οι γυναίκες. Έχουμε, έτσι κι αλλιώς, μεγάλο αριθμό σημαντικών γυναικών στο ρεμπέτικο τραγούδι και στο παλιό λαϊκό. Ποιες είναι οι αγαπημένες σου ερμηνεύτριες; Η Πόλυ Πάνου, η Καίτη Γκρέυ, η Στέλλα Χασκίλ. Η αλήθεια είναι ότι δε μου αρέσει να απαντάω σε αυτήν την ερώτηση γιατί νιώθω ότι αφήνω απ’ έξω ογκόλιθους της μουσικής. Είσαι πολύ γενναιόδωρη με το κοινό. Έχεις άμεση επικοινωνία με τον κόσμο. Είναι θέμα χαρακτήρα αυτό; Όταν ο άλλος σου κάνει την τιμή να έρθει να σε δει, οφείλεις να του δώσεις κάτι παραπάνω. Σε άλλους τομείς της ζωής μου είμαι αρκετά κλειστή, αλλά η σχέση με τον κόσμο είναι δούναι και λαβείν. Μου αρέσει να επικοινωνώ με τους ακροατές, δεν ξέρω αν είναι θέμα χαρακτήρα, θέλω να περνάνε καλά, όπως θέλω να περνάω κι εγώ καλά.

62

YOU MAY SAY

Το ευχαριστιέμαι γιατί αγαπάω πολύ αυτό που κάνω, από εκεί μπορεί να προκύπτει όλο αυτό. Έχουμε νέους συνθέτες και στιχουργούς στο σύγχρονο λαϊκό τραγούδι; Υπάρχει χώρος γι’ αυτούς; Υπάρχουν πολλοί. Ο Δημήτρης Σίντος είναι ένας από αυτούς. Ο Δημήτρης Μπάκουλης επίσης. Κι ο Φώτης Σιώτας, που ναι μεν έχει κάνει δίσκους με όχι τόσο λαϊκές καταβολές, αλλά ο δίσκος που κάναμε τώρα έχει αρκετά

μου, σκεφτόμουν ότι τραγουδούσα σε δέκα ανθρώπους. Βέβαια δεν έχει σημασία πόσο κόσμο έχει ένα live. Μπορεί να είναι τριάντα άνθρωποι και να έχεις μεγαλύτερο φόβο έκθεσης. Ποιο είναι το μεγαλύτερό σου όνειρο; Δεν ξέρω αν έχω όνειρα με την έννοια των ονείρων. Το όνειρό μου είναι να συνεχίσω να μπορώ να κάνω αυτό που αγαπάω με την αγάπη που το κάνω τώρα. Να μη γίνει ποτέ δουλειά για ‘μένα.

«Έχουμε ανάγκη να έχουμε μια επαφή με τις ρίζες μας πια. Πάμε πολλά χρόνια χαμένοι σαν τα πρόβατα. Υπήρξαν εποχές που όχι μόνο αδιαφορήσαμε για το ρεμπέτικο και το παλιό λαϊκό αλλά το καταστρέψαμε κιόλας» λαϊκά στοιχεία. Χώρος δεν ξέρω πάντως αν υπάρχει στη δισκογραφία. Είναι πολύ δύσκολο πια να κάνεις δίσκο. Ο κόσμος δεν αγοράζει δίσκους, λειτουργεί πάρα πολύ το internet. Η αναγνωρισιμότητα που σου προσφέρει το διαδίκτυο αφορά κυρίως τον κόσμο που θα έρθει μετά στο live. Πώς ένιωσες όταν βρέθηκες στη σκηνή με τον Σωκράτη Μάλαμα και τον Θανάση Παπακωνσταντίνου και από κάτω χιλιάδες φανατικούς; Εγκεφαλικά απανωτά πάθαινα, δεν μπορούσα να το συνειδητοποιήσω. Μπορώ να σου πω ότι το απωθούσα κιόλας από το μυαλό

Που σε ακούμε; Τα Σάββατα στην Ακτή Πειραιώς με τον Σωκράτη Μάλαμα. Τις Τετάρτες στον Σταυρό του Νότου, με το Λαΐκό Μαγαζί. Είναι ένα λαϊκό σχήμα που αποτελείται από εξαιρετικούς μουσικούς: τον Μανώλη Πάππο, την Ανατολή Μαργιόλα, τον Δημήτρη Σίντο, τον Φώτη Σιώτα, τον Βασίλη Προδρόμου, τον Μιχάλη Δάρμα, τον Γιώργο Φουντούκο, τον Ντάσο Κούρτι, τον Μιχάλη Μπακάλη. Με το σχήμα μου τους Ατάρ Του Ταρ, δηλαδή, τον Άγη Παπαπαναγιώτου, τον Κωνσταντίνο Μιχαλάκη και τον Σωτήρη Τσόγκα, παίζουμε σε διάφορα μαγαζιά, όπως και με την Kompania.

YOU MAY SAY

63

64

YOU MAY SAY

Νίκος

Κακουλίδης «Ωστόσο το φως, έρχεται μέσα από τις σκέψεις μας»

Ζ

ωγράφος, κοσμηματοποιός, μέλος των θεραπευτών της Ομάδας Απεξάρτησης «18 Άνω». Ο Νίκος Κακουλίδης ζωγραφίζει από παιδί. Είναι γιος του ζωγράφου Δημήτρη Κακουλίδη και εγγονός του γλύπτη Γιώργου Κακουλίδη. «Δεν αξιοποίησα ποτέ το όνομα της οικογένειας, δε στηρίχτηκα σε αυτό», μου λέει. «Γιατί ζωγραφίζεις», τον ρωτάω. «Ζωγραφίζω επειδή μου αρέσει, τελεία», μου απαντάει. «Τότε να μου πεις μια φράση που να περικλείει τα έργα σου, τη ζωγραφική σου», του ζητάω. Και μου λέει: «Ο ήρωάς μου πίστευε σε Θεό τυφλό, έμαθα στο σκοτάδι. Ζω σε μια σκοτεινή γειτονιά που ακόμα και στις καρτ ποστάλ που στολίζουν τους καθρέφτες, είναι απόγευμα ή βράδυ. Ωστόσο το φως έρχεται μέσα από τις σκέψεις μας».

Συνέντευξη: Αποστόλης Καπαρουδάκης Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου Τα έργα σου τα πουλάς; Φυσικά, αλλά δεν πιστεύω ότι με μια συναγρίδα κι ένα καλύτερο αμάξι θα αγγίξω τα όρια της μπουρζουαζίας. Τι είναι για σένα η ζωγραφική; Ήταν και είναι η μεγάλη συνάντηση με τον εαυτό μου. Ζωγραφίζω επάνω σε χαρτοπετσέτες, σε χαρτί που χρησιμοποιούν στα νοσοκομεία για να καλύπτουν τα φορεία των ασθενών και σε χαρτί ακουαρέλας. Δουλεύω με λάδια και ακρυλικά. Η συχνή επαφή μου με τη ζωγραφική μού έχει

αποκαλύψει πράγματα που δεν μπορώ να τα πω με λόγια. Μπορώ όμως να πω ότι ζωγραφίζω όσο μπορώ περισσότερο... Εκθέσεις; Έχω κάνει δύο ατομικές εκθέσεις και έχω πάρει μέρος σε αρκετές ομαδικές. Σημασία για εμένα έχει το να ζωγραφίζουμε. Το τι θα γίνουν όλα αυτά τα έργα, είναι μια άλλη κουβέντα. Δεν με καίει το αν θα πουληθούν ή όχι. Μακάρι να πουληθούν. Κι αν δεν πουληθούν... σημασία έχει να ζωγραφίζουμε.

YOU MAY SAY

65

απεξάρτησης, μια κουβέντα στην οποία να μπουν όλα τα ζητήματα για το θέμα της εξάρτησης επάνω στο τραπέζι. Η δουλειά σου στην απεξάρτηση, είναι το ίδιο ενδιαφέρουσα όσο η ζωγραφική; Ένα από τα τμήματα ψυχολογικής απεξάρτησης στα οποία δουλεύω, είναι το ειδικό πρόγραμμα εξαρτημένων μητέρων. Εκεί δουλεύουμε το κομμάτι της εξάρτησης και παράλληλα τις σχέσεις τους με τα παιδιά τους. Η εξάρτηση είναι ικανή να κλονίσει στον άνθρωπο ακόμη και έναν δεσμό τόσο ισχυρό όπως αυτός της μητρότητας. Ναι, η δουλειά μου σε αυτό το τμήμα, είναι τόσο ενδιαφέρουσα όσο και η ζωγραφική. Κι όταν υπάρχει επιτυχία; Όταν το πρόγραμμα ολοκληρώνεται με θετικό αποτέλεσμα; Σα μια σταγόνα ομορφιάς στη γενικότερη εικόνα μας, όπως τα κοσμήματα που φτιάχνω.

«Ο ήρωάς μου πίστευε σε Θεό τυφλό, έμαθα στο σκοτάδι. Ζω σε μια σκοτεινή γειτονιά που ακόμα και στις καρτ ποστάλ που στολίζουν τους καθρέφτες, είναι απόγευμα ή βράδυ» Η δουλειά σου στην απεξάρτηση; Στην απεξάρτηση είδα και έμαθα πολύ σημαντικά πράγματα για τους ανθρώπους, είδα και έμαθα πως μπορεί να αλλάξει η ζωή του κάθε εξαρτημένου, βγαίνοντας από αυτό το δράμα που συχνά καταλήγει σε τραγωδία. Η κάνναβη; Το να μιλάμε για το νομικό καθεστώς που διέπει τη χρήση και να μη μιλάμε για την ίδια τη χρήση και τα κοινωνικά της αίτια, είναι αδιανόητο. Είμαι αντίθετος στη νομιμοποίησή της κάνναβης. Το ότι μια ουσία δε δημιουργεί στερητικά, δε σημαίνει ότι δε δημιουργεί προβλήματα στον ψυχικό κόσμο του χρήστη. Γιατί ο άνθρωπος δεν λειτουργεί μόνο με το σώμα του αλλά και με την ψυχή του και το νου του. Έχουμε πολλά παραδείγματα αιτήματος για απεξάρτηση από χρήστες κάνναβης και στο «18 άνω», ενώ και στην Ευρώπη υπάρχουν αρκετά σχετικά προγράμματα. Αναφέρονται πολλά προβλήματα ψυχώσεων, για να μην ανοίξουμε την κουβέντα μέχρι τα τροποποιημένα φυτά, τη συνθετική κάνναβη και την επικινδυνότητα της. Άρα τι; καταστολή; Κανένας χρήστης οποιασδήποτε ουσίας δεν πρέπει να μπαίνει φυλακή. Όμως με πρόσχημα τη νομιμοποίηση, με άξονα απ’ τη μία την καταστολή και από την άλλη τα χρήματα, ότι θα έχουμε δηλαδή έσοδα από τη φορολόγηση της κάνναβης, ουσιαστικά κρύβουν την αδιαφορία για τα κοινωνικά αίτια της εξάρτησης. Δες τι γίνεται με το ΚΕΘΕΑ που χάνει την αυτονομία του, πράγμα που θα φέρει μεγαλύτερα προβλήματα στον ήδη υποχρηματοδοτούμενο χώρο της απεξάρτησης. Θα όφειλε να γίνει μια δημόσια κουβέντα με επιστήμονες όλων των απόψεων και λειτουργών των προγραμμάτων 66

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

67

68

YOU MAY SAY

You May Say...

ΤΟ ΕΛ ΛΗΝΙΚΌ ΑΝ Τ ΙΑΠΑΓΟΡΕΥΤΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ

«ΕΊΣΤΕ ΡΟΚ ΚΑΙ ΤΟ ΓΝΩΡΊΖΕΤΕ, ΕΊΣΤΕ ΡΑΚ ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΟ ΓΝΩΡΊΖΕΤΕ!» Το ελληνικό κόμμα της αποποινικοποίησης Φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης Ρεπορτάζ: Μαρία Κάτσιου Κείμενο: You May Say... team

13

Ιουνίου 1999, Ευρωεκλογές. Η χώρα ζει μεταξύ της οργής που προκάλεσε τον Φεβρουάριο η εικόνα του Οτσαλάν να παραδίδεται στους διώκτες του με τα μάτια σφραγισμένα με μαύρη ταινία και της θλίψης από τις δολοφονίες χιλιάδων αμάχων στη Γιουγκοσλαβία. Οι βομβαρδισμοί σταματούν μόλις τρεις ημέρες πριν τις εκλογές. «Αν και ζούμε την ισοπέδωση των ιδεολογιών, το όραμα για μια ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία ενεργών αυτοκαθοριζόμενων πολιτών, παραμένει», επισημαίνουν τα μέλη του ΡΑΚ στη συνέντευξη τύπου, όπου παρουσιάζεται το κόμμα Ριζοσπαστική Αντιαπαγορευτική Κίνηση. Πρόκειται για το πρώτο και το μοναδικό μέχρι σήμερα ελληνικό πολιτικό κόμμα που είχε ως κεντρικό αίτημά του την αποποινικοποίηση της κάνναβης. Το ΡΑΚ απολαμβάνει στις εκλογές την προτίμηση του 0,33% του εκλογικού σώματος

με 21.274 ψήφους, ξεπερνώντας κόμματα όπως το ΜΕΡΑ, οι Οικολόγοι Εναλλακτικοί και το Μ-Λ ΚΚΕ. Στο πρώτο άρθρο του καταστατικού του, το κόμμα-κίνημα αναφέρει ότι θα αυτοδιαλυθεί εφόσον επιτευχθούν οι στόχοι του. Μέλη του είναι επιστήμονες, καθηγητές πανεπιστημίου, γιατροί, νομικοί, δικηγόροι, δημοσιογράφοι και ηθοποιοί, ενώ με το ψηφοδέλτιό του υποψήφιοι ευρωβουλευτές είναι οι: Κλεάνθης Γρίβας, Λίνα Καρανασοπούλου, Γιώργης Οικονομόπουλος, Δημήτρης Τσιγγάνης, Αλεξάνδρα Ευθυμιάδου, Ελένη Κεσίδου, Σωτηρία Λεονάρδου και Βασιλική Παπάλη. Έδρα της πολιτικής κίνησης ήταν η Θεσσαλονίκη και αρχικά συνυπέγραψαν το καταστατικό της 50 μέλη. «Επισημάναμε ότι εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες ζουν τραγωδίες εξαιτίας του ισχύοντος νομικού καθεστώτος για τις ψυχότροπες ουσίες, ότι δημιουργούνται εκατομμύρια εν δυνάμει υπόδικοι και

γιγαντώνεται ο αριθμός των χρηστών σε νεαρές ηλικίες», θυμάται ο Γιώργης Οικονομόπουλος. Βασικοί σκοποί της κίνησης που έμβλημά της είχε τη φιγούρα του Δον Κιχώτη, ήταν «η ριζική αναθεώρηση του ισχύοντος νομικού καθεστώτος και η δημιουργία ενός άλλου, που θα προϋποθέτει το σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών». «Υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση όχι μόνο απέτυχε να προστατέψει την κοινωνία, αλλά αποδεικνύεται η κύρια γενεσιουργός δύναμη του κατασκευασμένου προβλήματος των ναρκωτικών, που δημιουργήθηκε από τις ΗΠΑ, για να ελέγχονται κράτη και πολιτισμοί με στρατιωτικές επεμβάσεις κατά το δοκούν», αναφέρει στο ρεπορτάζ της στην «Ελευθεροτυπία» η Άννα Στεργίου. Όλα αυτά, είκοσι σχεδόν χρόνια πριν η Αμερική εγκαταλείψει το δόγμα «του πολέμου κατά των ναρκωτικών», αποδεχόμενη έστω και ανεπίσημα την καταστροφή που επέφερε η επιβολή του.

YOU MAY SAY

69

You May Say...

ΤΟ ΕΛ ΛΗΝΙΚΌ ΑΝ ΤΙΑΠΑΓΟΡΕΥΤΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ που την εζήλευε όλη η γειτονιά» στη μελωδία της «Μαργαρίτας Μαγιοπούλας», του γνωστού τραγουδιού του Μίκη Θεοδωράκη. Γιώργος Βότσης και Περικλής Κοροβέσης πασχίζουν να πιάσουν τον τόνο για να κάνουν τις δεύτερες φωνές. Ο Δημήτρης Παπαχρήστος απευθύνεται στον σεκιουριτά του παρακείμενου Μεγάρου Μουσικής που έσπευσε επιτόπου: «να μας το προσέχεις το δέντρο, μόνο λίγο νεράκι χρειάζεται και θα γίνει πανύψηλο, θα φτιάξει μια σκιά χάρμα». Ο Γιώργης Οικονομόπουλος θυμάται «την πολυδάπανη προεκλογική εκστρατεία» του ΡΑΚ: «Τρεις μέρες πριν τις εκλογές σταθήκαμε στους σταθμούς των διοδίων προς Λαμία και Κόρινθο και κάναμε μόνοι μας την προεκλογική εκστρατεία, μοιράζοντας φυλλάδια, χωρίς προπαγάνδα, χωρίς διαφημίσεις. Κεντρικό μας σύνθημα: Είστε ροκ και το γνωρίζετε, είστε ΡΑΚ και δεν το γνωρίζετε».

ΒΑΣΙΚΌ ΑΊΤΗΜΑ ΤΟΥ ΡΑΚ Η ΝΟΜΙΜΟΠΟΊΗΣΗ ΤΗΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ Το ΡΑΚ διεκδίκησε τη νομιμοποίηση της κάνναβης για ιατρικούς και θεραπευτικούς λόγους και της καλλιέργειας και της επεξεργασίας της κάνναβης σατίβα για κατασκευαστικούς-βιομηχανικούς σκοπούς. Ταυτόχρονα αιτούνταν «τα ελεγχόμενα εξαρτησιογόνα να διατίθενται σε όλους τους εξαρτημένους χρήστες που τα έχουν ανάγκη, είτε με ελεγχόμενη ιατρική συνταγογράφηση, είτε μέσω ειδικών προγραμμάτων, με βάση την επιλογή των ίδιων των χρηστών». Άλλωστε στο πλευρό του κόμματος δήλωναν και 57 κρατούμενες στον Κορυδαλλό «για ναρκωτικές ουσίες».

«ΕΓΩ ΜΕ ΤΙΣ ΙΔΕΕΣ ΜΟΥ..» Η Σωτηρία Λεονάρδου, που έφυγε από τη ζωή ενώ ετοιμάζαμε αυτό το αφιέρωμα, μόλις είχε ερμηνεύσει το «Εγώ με τις ιδέες μου κι εσείς με τα λεφτά σας, νομίζω πως τα θέλετε μονά ζυγά δικά σας...» ένα από τα πλέον εμβληματικά τραγούδια του Νικόλα Άσιμου. Το ΡΑΚ αποτέλεσε την πρώτη και τελευταία φορά που η τραγουδίστρια και ηθοποιός υπήρξε υποψήφια πολιτικού κόμματος.

ΕΊΧΑ ΦΥΤΈΨΕΙ ΜΙΑ ΚΑΝΝΑΒΟΥΡΙΆ, ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΖΉΛΕΥΕ ΌΛΗ Η ΓΕΙΤΟΝΙΆ Λίγες ημέρες πριν τις εκλογές, το κόμμα πραγματοποιεί κεντρική εκδήλωση στο Πάρκο Ελευθερίας, το πρώην ΕΑΤ - ΕΣΑ, όπου η παρέα των παρευρισκόμενων προχωράει σε μια συμβολική κίνηση: φυτεύει μια κανναβουριά που είχε δεν είχε ύψος 30 εκατοστών. Υποψήφιοι ευρωβουλευτές και συνοδοιπόροι συγκεντρώνονται γύρω από το δεντράκι και τραγουδούν «είχα φυτέψει μια κανναβουριά, 70

YOU MAY SAY

Την πρώτη διακήρυξη της κίνησης συνυπέγραφαν οι δημοσιογράφοι Γιώργος Βότσης, Χριστόφορος Κάσδαγλης και ο συγγραφέας-αρ­ θρογράφος Περικλής Κοροβέσης, καθώς και, ανάμεσα σε άλλους, οι: Μαρία Αλεξίου (δικηγόρος), Γιώργος Ατματζίδης (μουσικός), Δημήτρης Βακόντιος (οδοντίατρος), Γρηγόρης Βαλλιανάτος (δημοσι­ ογράφος), Χάρης Βασιλόπουλος (ενδοκρινολόγος), Ιωάννης Γουσίδης (δικηγόρος), Πάνος Ηλιόπουλος (δημοσιογράφος), Γιούλη Καλοφωλιά (επιχειρηματίας), Αλέξανδρος Καλοφωλιάς (μου­σικός), Παναγιώτης Κανελλάκης (δικηγόρος), Δημήτριος Καταλιάκος (κινηματογραφιστής), Θεόδωρος Κούτσης (δημοσιογράφος), Θωμάς Μαραθιώτης (οδοντίατρος), Ηλίας Μπαρμπίκας (δημοσιογράφος), Λεωνίδας Πολιτίδης (ψυχολόγος), Χρήστος Ρογκότης (ψυχίατρος), Παντελής Σαββίδης (δημοσιογράφος), Αυγή Σιούνα (παιδίατρος), Ελεάνα Στούφη (οδοντίατρος), Ιωάννης Τσέγκος (ψυ­χίατρος), Κωνσταντίνος Χούλης (γυναικολόγος), Σταύρος Ψυλλάκης (σκηνοθέτης).

YOU MAY SAY

71

You May... Cook

MYSTIC TAHINI SALAD Ο Δήμος Φώτος που επιμελείται το μενού της Mystic, μας παρουσιάζει τη συνταγή για τη Mystic Tahini salad.

Συνταγή: Δήμος Φώτος / Mystic Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου Concept, Επιμέλεια: You May Say... team

Πληροφορίες: Οι βρώσιμοι σπόροι κάνναβης έχουν πρωτεΐνη υψηλής διατροφικής αξίας, αλλά και τον καλύτερο συνδυασμό Ω3 και Ω6 λιπαρών οξέων στο φυτικό βασίλειο. Από τους σπόρους του φυτού παράγονται επίσης λάδι και αλεύρι. Κανναβόσπορο μπορείτε να βρείτε στα περισσότερα καταστήματα πώλησης ειδών κάνναβης και φυσικά στα καταστήματα Mystic σε συσκευασίες των 250 και των 500 γραμμαρίων. Τη Mystic Tahini salad μπορείτε να την απολαύσετε σε ένα από τα καταστήματα της Mystic στην Αθήνα. Οι σαλάτες στο κατάστημα κόβονται μετά τη λήψη της παραγγελίας, ώστε να μην χαθούν οι γεύσεις και κυρίως οι βιταμίνες των λαχανικών.

mystic.com.gr facebook.com/mystic.gr

72

YOU MAY SAY

You May... Cook

Υλικά • • • • • •

Σγουρό μαρούλι Ρόκα Φέτες πορτοκάλι Κράνμπερι Κανναβόσπορος Ταχίνι σως

1. Πλένουμε με προσοχή και με ξύδι τη ρόκα και το σγουρό μαρούλι.

2. Καθαρίζουμε και κόβουμε σε φέτες μισό πορτοκάλι.

3. Σωτάρουμε ελαφρώς μια κουταλιά της σούπας κανναβόσπορο.

YOU MAY SAY

73

You May... Cook

4. Για την Ταχίνι σως ρίχνουμε στο μπλέντερ 50 γραμμάρια ταχίνι, 50 γρ. φυσικό χυμό πορτοκάλι, 5 γρ. βιολογικό έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και λίγο αλατοπίπερο.

6. Αφού τοποθετήσουμε τα υλικά στην σαλατιέρα, ρίχνουμε από πάνω μια κουταλιά κράνμπερι και τον σωταρισμένο αποφλοιωμένο κανναβόσπορο.

74

YOU MAY SAY

5. Σε ανοξείδωτο μπολ ρίχνουμε όλα τα υλικά και τα ανακατεύουμε ελαφρά για να μην τα τραυματίσουμε.

7. Η Mystic Tahini είναι μια χρωματιστή σαλάτα, ιδανική για τις γιορτές. Κυρίως είναι υγιεινή και εύγευστη.

YOU MAY SAY

75

You May...

Να τον

χωρίσω;

76

YOU MAY SAY

Ask Me Concept: You May Say Team Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου Αγαπητό You May Say, αναζητώ τη σεξουαλική ικανοποίηση, ο Μάκης επίσης. Το πρόβλημα είναι ότι δεν την αναζητάμε ταυτοχρόνως. Μπορεί ας πούμε αυτός να την αναζητά Δευτέρα κι εγώ Τρίτη, αυτός πρωί κι εγώ βράδυ, εγώ μετά το φαγητό ενώ αυτός μετά το εσπρεσάκι. Η σύμβουλος σχέσεων μού πρότεινε να φτιάξω, λέει, εγώ «το σκηνικό», ώστε να συναντηθούμε τελικά στη μέση. Ο σκοπός, καταλαβαίνεις, ήταν ιερός και έτσι πήγα σε ένα μαγαζί με προϊόντα κάνναβης να βρω «το σκηνικό». «Θα δεις, θα δεις» μου είπε η πωλήτρια και μου έκλεισε πονηρά το μάτι. Εμ, βέβαια με αυτά που είχα αγοράσει και το μάτι έπρεπε να μου κλείσει και ένα «εύχομαι ιδιαίτερα μεγάλη επιτυχία και ανυψωμένο ηθικό» να μου πει.

You May...

Ask Me Έκανα το χλιαρό ντουσάκι μου, έκανα και μια ελαφριά επάλειψη με ενυδατική κρέμα (κάνναβης φυσικά), έκανα ένα ντύσιμο «θέλω, αλλά πρέπει Μάκη να προσπαθήσεις, για να θέλω πιο πολύ», κάθισα αναπαυτικά στον καναπέ και τον περίμενα. Αργούσε ο Μάκης. Έβαλα ένα ποτήρι κρασί, έβαλα και soft jazz, χαμήλωσα και τα φώτα... Θα έπρεπε να είχε ήδη έρθει ο Μάκης. Δε θα του τηλεφωνήσω είπα, μην τον αγχώσω και το χαλάσω με τη βιασύνη μου. Άντε να καπνίσω ένα τσιγάρο νόμιμο με ελαφριά κάνναβη. Να σε ρίξει αποκλείεται, να σε ανεβάσει μπορεί, ότι θα σου φτιάξει τη γεύση είναι σίγουρο. Άνοιξα το φακελάκι, έβαλα στον ατμιστή, Μάκης πουθενά. Να στείλω στο messenger μια καρδούλα; να μη στείλω μια καρδούλα, να στείλω, να μη στείλω, να στείλω, να μη στείλω. Μαδούσα όσο το σκεφτόμουνα, μαργαρίτα δεν είχα, τη φούντα κράταγα, τη φούντα μαδούσα, χάλια έγινε το

Στο σπίτι τα έβαλα σε σειρά: Πρώτα το κερί κάνναβης που αρωματίζει το χώρο, έπειτα το κερί κάνναβης που όταν λιώνει γίνεται λάδι για μασάζ, λίγο πιο πίσω το λάδι για μασάζ που δεν ξεκινάει από κερί, από λάδι ξεκινάει και σε λάδι καταλήγει. Αγόρασα και τα δύο, γιατί δεν ξέρεις, μπορεί να μην έχεις υπομονή να λιώσει το κερί για να γίνει λάδι για μασάζ, να λιώνεις εσύ με ταχύτητα υψηλότερη. Έπειτα ο Μάκης είναι και βιαστικός. Με το κερί που λιώνει, κινδύνευα να βρεθώ με τον Μάκη άγαλμα του Πρίαπου και να έχω αυτό που αναφέρει το Κάμα Σούτρα ως «είδος οργασμού Μαντάμ Τυσό». Τελευταίο έβαλα επάνω στο τραπέζι το προφυλακτικό κάνναβης. «Αdd taste to your life» έγραφε.

Κι εγώ σκέφτηκα αυτό που έπρεπε να σκεφτώ: Με γεύση μπανάνας είχα δοκιμάσει, με γεύση μάνγκο είχα δοκιμάσει, με γεύση κάνναβης δεν είχα δοκιμάσει. Η πωλήτρια όμως αντί να πει κάτι σαν «έχει μια έντονη επίγευση ουράνιας οδύνης», είπε «το έλαιο κάνναβης που περιέχει, βοηθάει τη λίπανση και τη διείσδυση». Άμα σου λένε κάτι τέτοιο, τι να κάνεις; Τα προφυλακτικά δεν είναι σαν τη μπλούζα, να πεις «η αδερφή μου φοράει το νούμερό σας, αχ, θα μου κάνετε την χάρη να τη φορέσετε ένα λεπτό να δω πως δείχνει επάνω σας να της την κάνω έκπληξη». «Τέλος πάντων» είπα, αν δεν μου αρέσει η γεύση του, θα πάρω και μια οδοντόπαστα κάνναβης να επαναφέρω τη γεύση... στα φυσιολογικά της.

χαλί, τα νεύρα μαύρο χάλι, πού ‘σαι ρε Μάκη δε θα ‘ρθεις; κρυώνει το μαγκάλι... Αν ήτανε να γράφω στίχους για ρεμπέτικα ας γεννιόμουν την εποχή που ήταν η κάνναβη ελεύθερη και την καπνίζαν όλοι, δε χρειαζότανε αρχές του 2020 να ζω την οδύσσεια του ανικανοποίητου διαστήματος περιμένοντας το Μάκη. Μια χαρά θα μου πέφτανε τα καφέ-αμάν κι οι ναργιλέδες, το πολύ να χρειάζονταν να βάλω 5-6 κιλά ακόμη για να είμαι μέσα στην εποχή, πράγμα για μένα εύκολο. Να ανάψω το κερί που λιώνει και γίνεται λάδι για μασάζ είπα, να μυρίζει και ωραία ο χώρος, να είναι και έτοιμο προς επάλειψη μη χάνουμε

YOU MAY SAY

77

You May...

χρόνο, όπου να ‘ναι θα ‘ρθει. Άρχισε να λιώνει το κερί, αντί να λιώνει ο Μάκης που ήταν προγραμματισμένο να λιώνει τέτοια ώρα. Να δοκιμάσω τουλάχιστον το λάδι για το μασάζ είπα κι αν μπει ο Μάκης επάνω στην ώρα ακόμη καλύτερα. Και, να είμαι ειλικρινής, τέλειο ήταν, μαγικό και διεγερτικό: θέρμη μου ανέβαζε στα μάγουλα, οι πατούσες μου μυρμήγκιαζαν, οι άκρες των νυχιών μου τρώγονταν, τα δάχτυλά μου ίδρωναν και ο ρυθμός της μουσικής συντονίζονταν με τα χέρια μου... Ε, και λέω, Ντίνα ή τώρα ή ποτέ. Και αποφασίζω τώρα! Το «ποτέ» λέω, είναι για όσες δεν τολμούν, και ορμάω με μανία στο λάδι που απευθύνεται στην ιδιαίτερη γυναικεία περιοχή και λέω θα σου κάνω εγώ το τεστ ντράιβ κι αν έρθει ο Μάκης, ό,τι προλάβει. Εκρήξεις αλλεπάλληλες, απανωτές, μνημειώδεις, κολοσσιαίες, ζεστά κύματα ολολυγμών μυριάδων μικρών αγγέλων πλημμύριζαν το γιορτινό, πλήρη πυροτεχνημάτων ουρανό. «Οδοντόκρεμα κάνναβης αγάπη;» τον άκουσα να λέει «πως κι έτσι; σε είχα για λίγο πιο συντηρητική». «Μου είπαν ότι εξαφανίζει τη μυρωδιά απ’ το σου-

78

YOU MAY SAY

Ask Me

βλάκι Μάκη μου», του είπα με νόημα το οποίο του διέφυγε. «Μμμράκιμ» είπε ο Μάκης μπουκωμένος με την οδοντόβουρτσα, «λες να την ακούσω με την οδοντόκρεμα; Το ξέρεις ότι υπάρχουν προϊόντα κάνναβης που είναι διεγερτικά; μέχρι έλαιο για την κλειτορίδα έχουν βγάλει». «Έεελα» είπα. «Απίστευτο! Μήπως να μου το πάρεις δωράκι;». «‘Έλα μωράκι, εσύ έχεις εμένα για αυτές τις δουλειές, θες να με κάνεις να ζηλεύω και τα λάδια τώρα;» απάντησε ο Μάκης. Αγαπητό You May Say..., τα προϊόντα κάνναβης δεν μπορούν να βοηθήσουν τη σεξουαλική σου ζωή αν ο παρτενέρ σου είναι βλάξ. Πες μου, να τον χωρίσω;

You May Say: Αγαπητή Ντίνα, η γραμμή του μπικίνι είναι γραφτό να έχει πάντοτε την τύχη της γραμμής Μαζινό και το οχυρωματικό της έργο μνημειωδώς να ατυχεί. Να αξιοποιείς με σταθερότητα τα χαρίσματα του ελαίου που σε οδήγησε στη χαρά και την ολοκλήρωση. Το κανναβούρι να ‘ν’ καλά κι από κανναβουραίους...

Που θα βρείτε τα προϊόντα που χρησιμοποίησε η Ντίνα: Οδοντόκρεμα: Herbal Cannabis, Herbsandcannabis.eu

Sliding Gel, Oh! Holy Mary: CBD Greece, cbdgreece.gr

Pleasure Oil, Oh! Holy Mary: CBD Greece, cbdgreece.gr Προφυλακτικά: CBD Greece, cbdgreece.gr & CBD Oil Shop, https://cbdoilshop.g

Άνθη Κάνναβης Seedbis Black Mamba: CBD Oil Shop, cbdoilshop.gr

Κερί που λιώνει και γίνεται έλαιο για μασάζ της σειράς Canabees: Mistic.gr Λάδι για μασάζ Cannabios: Hemp Oil Shop, Ηempoilshop.gr

Λάδι για μασάζ Pura Vida: Doctor Weed, Doctorweed.gr

You May... Like

Mπάρα Βρώμης με Σπόρους Κάνναβης της εταιρείας Naturals, 40gr

Πέστο με Σπόρους Κάνναβης και Βασιλικό της εταιρείας Cbweed, 90gr

Μοναδικός συνδυασμός από βρώμη, μέλι, βανίλια και σπόρους κάνναβης σε μία μπάρα.

Mε την θρεπτική αξία των σπόρων κάνναβης και την δροσιστική μυρωδιά του βασιλικού. Mην διστάσετε να το αλείψετε πάνω σε κράκερ ή ψωμί. Περιέχει: βασιλικό, σπόρους κάνναβης, έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, θαλασσινό αλάτι, σπορέλαιο, χυμό λεμονιού.

Μέση τιμή: 1,50 ευρώ

Μέση τιμή: 8,90 ευρώ

Παστέλι Cannacruncy Mix της εταιρείας CBD Greece, 40gr

Φυστικοβούτυρο Canna Peanut Butter της εταιρείας CBD Greece, 350gr

Παστέλι χειροποίητο ελληνικής παραγωγής, ιδανικό για τις στιγμές που χρειάζεστε ένα γλυκό υγιεινό σνακ. Περιέχει: 50% σπόρους κάνναβης, 50% σουσάμι, μέλι.

Φυστικοβούτυρο χωρίς συντηρητικά, πλούσιο σε Ω3 και Ω6. Κατάλληλο για vegan. Περιέχει: βούτυρο από σπόρους κάνναβης και φυστικοβούτυρο.

Μέση τιμή: 2 ευρώ

Μέση τιμή: 15 ευρώ

YOU MAY SAY

79

You May... Like

Βούτυρο από Σπόρους Κάνναβης Canna Hazel Butter της εταιρείας CBD Greece, 350gr

Βιολογική Μπάρα με Σπόρους Κάνναβης και Κακάο, Hemp up της εταιρείας Canah, 48gr

Ελληνικό χειροποίητο βούτυρο από σπόρους κάνναβης αναμειγμένο με φουντούκια και κακάο. Πλούσιο σε Ω3 και Ω6. Κατάλληλο για vegan. Περιέχει: Βούτυρο από σπόρους κάνναβης, φουντούκι και κακάο.

Βιολογική μπάρα με σπόρους κάνναβης, ένα υγιεινό μικρογεύμα και μία ιδανική πηγή ενέργειας πριν τα σπορ. Κατάλληλο για vegan. Περιέχει: Χουρμάδες, αμύγδαλα, κάσιους, 14% ολόκληρους σπόρους κάνναβης, 7% σοκολάτα (ωμή κακαόμαζα, ωμό κακάο σε σκόνη), καρύδα.

Μέση τιμή: 20 ευρώ

Μέση τιμή: 2,90 ευρώ

Μπισκότο Hemp Cacao της εταιρείας Kookie Cat, 50gr

Μπισκότα Girl Scout Cookies της εταιρείας Dr Greenlove, 150gr

Βιολογικό τραγανό μπισκότο με σπόρους κάνναβης, νιφάδες βρώμης, κάσιους και κακάο. Χωρίς γλουτένη, Κατάλληλο για vegan.

Μπισκότα με σπόρους κάνναβης σε 3 υπέροχες γεύσεις: Σοκολάτα, Βανίλια και Φράουλα.

Μέση τιμή: 1,60 ευρώ

80

YOU MAY SAY

Μέση τιμή: 7 ευρώ

You May... Like

Βιολογικό Κανναβέλαιο της εταιρείας Βιολόγος, 250ml

Βιολογικό Βούτυρο Σπόρων Κάνναβης της εταιρείας Βιολόγος, 280gr

Βιολογικό λάδι σπόρων Cannabis Sativa L. 100% Ψυχρής έκθλιψης, αφιλτράριστο & αραφινάριστο. Vegan και Gluten Free.

Βιολογικό Βούτυρο σπόρων Cannabis Sativa L. Ιδανικό για ένα θρεπτικό πρωϊνό απλωμένο σε ψωμί ή φρυγανιά.

Μέση τιμή: 15,80 ευρώ

Μέση τιμή: 9,80 ευρώ

Που θα βρείτε τα προϊόντα:

Βιολογικό Λάδι από Σπόρους Κάνναβης της εταιρείας Cannadora, 250ml Το λάδι από σπόρους κάνναβης είναι η καλύτερη πηγή λιπαρών οξέων Ω3 και Ω6. Είναι πιο γευστικό και πιο ευεργετικό από το ελαιόλαδο, έχει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και ελαφριά γεύση φουντουκιού.

Μπάρα βρώμης, Naturals: Το Βοτάνι, tovotani.gr, info@tovotani.gr, Τηλ.: 2105722909 Πέστο, CDweed: CbdoilShop, cbdoilshop.gr, info@cbdoilshop. gr, Τηλ.: 210 8657453 Παστέλι, Φυστικοβούτυρο, CBD Greece: cbdgreece.gr, info@cbdgreece.gr, Τηλ.: 2313008969 Μπισκότα, Hemp up & Kookie cat: Prasino Biomarket, prasino.com.gr, info@prasino.com.gr, Τηλ.: 2106858484 Μπισκότα, Girl Scout Cookies: Hemp Oil Shop, hempoilshop.gr, info@hempoilshop.gr, Τηλ.: 2114010715 Βούτυρο & Κανναβέλαιο, Βιολόγος: Βιολόγος, bio-logos. gr, bio-logos@live.com Βάγια – Τήνος Τ.Κ. 84200, Τηλ.: 2283025764 Λάδι, Cannadora Κανναβέλαιο: The Hempers, thehempers.gr, info@thehempers.gr Τηλ.: 2109235396

Μέση τιμή: 15 ευρώ

YOU MAY SAY

81

82

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΆΚΗ

ΒΆΛΣΑΜΟ ΥΠΕΡΙΚΌΝ

Θεμιστοκλέους 29, Γλυφάδα 210 8948119

Facebook:Grammatikakipharmacy

Πατρέως 41-45, Πάτρα 261 0221354 sales@yperikon.gr yperikon.gr

TSIOU SEEDS Παρθενώνος 2, Κουκάκι Ίριδος 4, Παλαιό Φάληρο 6908955055 info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ ΠΕΡΓΑΝΤΆ Μεσολογγίου 40-42, Νέα Ιωνία

210 2772430 pharmacy@perganda.gr perganda.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

CANNABISTORE Μοναστηράκι Ηφαίστου 21 210 3219145 AMSTERDAM

da@cannastoreams.gr cannastoreams.gr

HEMPOIL SHOP Μοναστηράκι Πανδρόσου 25 210 3237183

monastiraki@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

FOUR ELEMENTS Θησείο Ηρακλειδών 51 210 3473354 SEEDS

info@4elementsseeds.gr 4elementsseeds.gr

ΣΤΟ ΒΆΘΟΣ ΚΉΠΟΣ Κεραμικός Κεραμεικού 99 213 0235776

bathoskipos@gmail.com bathoskipos.gr

CANNASTUFF Γκάζι Κωνσταντινουπόλεως 64 211 1152956

info@cannastuff.gr cannastuff.gr

CANNABI STORES Αθήνα Ηφαίστου 26-28 210 3242837

athens@cannabistores.gr cannabistores.gr

SPY SEEDS Αθήνα Θεμιστοκλέους 44 210 3809958

spyseeds@spyseeds.com spyseeds.com

BIOWAY Αθήνα Πανεπιστημίου 57 210 3211803 ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

info@bioway.gr bioway.gr

CBD LIFE Κολωνάκι

info@vapour2smoke.gr cbdlife.gr

Ακαδημίας 20 210 36003217 & Αμερικής

CANNABISOS SEEDS Εξάρχεια Κωλέττη 4 210 3810292

info@cannabisos-seeds.gr cannabisos-seeds.gr

CANNAVICO Εξάρχεια Σόλωνος 107 211 1131594

info@cannavico.gr cannavico.gr

YOU MAY SAY

83

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΤΟ ΒΟΤΆΝΙ Ηροδότου 17, Περιστέρι 210 5722909 info@tovotani.gr tovotani.gr

CANNAVIBES

KANNALIEBE CBD STORE

CBD WORLD

Ρουμπέση 33, Νέος Κόσμος 210 0102385 cannavibesgr@gmail.com cannavibes.gr

Παπαναστασίου 90, Θεσ/νίκη

Πατρ. Ιωακείμ 2, Θεσ/νίκη 2311 298617 info@cbdworld.gr cbdworld.gr

2311 266573 info@kannaliebe.gr kannaliebe.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

CBD OIL SHOP Εξάρχεια Θεμιστοκλέους 66

ΚANNABIS SHOP

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

212 1073247 eksarhia@cbdoilshop.gr 6978201225 cbdoilshop.gr

Νεάπολη Iπποκράτους 72 210 3614111 Εξαρχείων

mail@kannabishop.eu kannabishop.eu

THE HEMPERS Κουκάκι Δημητρακοπούλου 108 210 9235396

info@thehempers.gr thehempers.gr

TSIOU SEEDS Koυκάκι Παρθενώνος 2 6908955055

info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

CBD OIL SHOP Koυκάκι Δημητρακόπουλου 96-98 210 9236879

CBD OIL SHOP Κυψέλη Φαιδριάδων 12 210 8657453

koukaki@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

MIRABILIS BIO Κυψέλη Σποράδων 38 210 8221206

info@mirabillis.gr mirabilis.gr

SATIVA STORE Ζωγράφου Σεβαστείας 28 211 1152599

sativastoregr@gmail.com sativastore.gr

CBD OIL SHOP Ζωγράφου

zografou@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

Ξηρογιαννη 12 6942556040 & Παπάγου

info@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CANNAVOULIS Ζωγράφου Δαμασίππου 27 211 4148294

info@cannavoulis.gr cannavoulis.gr

CBD OIL SHOP Αμπελόκηποι Λαρίσης 23 211 4104759

ampelokipoi@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

84

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CANNAVICO

CANNABIS CORNER

Σόλωνος 107 Εξάρχεια, Αθήνα 211 1131594 info@cannavico.gr cannavico.gr

Τοσίτσα 7 Θεσσαλονίκη 2310 256046 thessaloniki@cannabiscorner.gr

cannabiscorner.gr

CBD GREECE ΠΕΡΙΣΤΈΡΙ Τζων Κέννεντυ 130 211 1164218 peristeri@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΚΑΛΛΙΘΕΑ Δημοσθένους 239 211 4050876 kallithea@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

BPH HERBS & CANNABIS Ιλίσια

BIO-PHARMACY

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

Παπαδιαμαντοπούλου 210 7710270 57

E-MAIL / SITE info@herbsandcannabis.eu herbsandcannabis.eu

CBD OIL SHOP Παγκράτι Φιλολάου 47

211 1828458 697 301 5284

pagkrati@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

HEMPOIL SHOP Παγκράτι Ευφρονίου 25

210 7294810 info@hempoilshop.gr 6931381933 hempoilshop.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΖΙΑΚΑΣ Καλλιθέα Χαροκόπου 61 211 7705051

info@youpharmachy.gr youpharmachy.gr

CBD GREECE Καλλιθέα Δημοσθένους 239 211 4050876

kallithea@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD OIL SHOP Καλλιθέα Θησέως 155 211 4096394

kallithea@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CANNABIS INC. Καλλιθέα Φιλαρέτου 129 210 7001364

info@cannabisinc.gr cannabisinc.gr

CANNAVIBES Νέος Κόσμος Ρουμπέση 33 210 0102385

cannavibesgr@gmail.com cannavibes.gr

CBD HEALTH Νέα Σμύρνη Ελ. Βενιζελου 195 211 1825977 SOLUTIONS GREECE

info@cbd-healthsolutions.gr cbd-healthsolutions.gr

HEMPOIL SHOP Δάφνη Έλλης 9 210 2241220

dafni@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD OIL SHOP Κορυδαλλός Δημητρακόπουλου 51 210 0103151

korydallos@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

YOU MAY SAY

85

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΣΥΚΙΕΣ

CBD GREECE ΆΝΩ ΤΟΥΜΠΑ

CBD GREECE ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Παπαφλέσσα 18, Θεσ/νίκη 2313 008969 info@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Διαγόρα 44, Θεσσαλονίκη 2311 269824 toumpa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Αγίου Δημητρίου 136 2311 821942 thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΡΕΤΖΙΚΙ - ΠΕΥΚΑ Παπανικολάου 25-27 2311 269173 retziki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

TSIOU SEEDS Παλαιό Φάληρο Ίριδος 4 6908955055

E-MAIL / SITE info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

CBD OIL SHOP Πειραιάς Αλκιβιάδου 121 – 123

215 5056875 peiraias@cbdoilshop.gr 6978178140 cbdoilshop.gr

HEMPOIL SHOP Γλυφάδα Πλατεία Κατράκη 4

211 1130329 glyfada@hempoilshop.gr 6945444876 hempoilshop.gr

EL PROFESOR Γλυφάδα Αγγέλου Μεταξά 11 210 8986347

grelprofesor@gmail.com elprofesor.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ Γλυφάδα Θεμιστοκλέους 29 210 8948119 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΆΚΗ

farmakeiogrammatikaki@gmail.com facebook.com/grammatikakipharmacy

YOU CANNABIS Γλυφάδα Γεωργίου Κονδύλη 12 210 8949459

youcannabisglyfada@gmail.com

SECRET HERBS Αργυρούπολη Λεωφόρος Κύπρου 77 211 4097948

info@secretherbs.gr secretherbs.gr

HEMPOIL SHOP Κηφισιά Δροσίνη 9 216 0705598

kifisia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ Νέα Ιωνία Μεσολογγίου 40-42 ΓΙΆΝΝΑ Θ. ΠΕΡΓΑΝΤΆ

210 2772430 698122256

pharmacy@perganda.gr perganda.gr

CBD OIL SHOP Αχαρναί Πάρνηθος 39

211 4094177 aharnai@cbdoilshop.gr 6938287757 cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Ν. Ηράκλειο Αλέκου Παναγούλη 121 212 1062158

86

YOU MAY SAY

facebook.com/Youcannabis-103545331053857

neoiraklio@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΚΑΤΕΡΙΝΗ Ειρήνης 18-24 2351 030443 katerini@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΚΑΒΑΛΑ Δαρδανελλίων 1 & Κριεζή 10 2511 104158 kavala@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΛΑΡΙΣΑ

CBD GREECE ΑΡΓΟΣ

Πατρόκλου 16 2410 281696 larisa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Κορίνθου 4 2751 301740 argos@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ

ΑΘΉΝΑ

ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

ΣΆΛΒΙΑ

ΒΙΟΛΟΓΙΚΆ ΠΡΟΐΌΝΤΑ

Ν. Ηράκλειο

Φιλαδέλφειας 46

210 2404259

info@votana-shop.gr votana-shop.gr

CBD OIL SHOP Περιστέρι

peristeri@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

Θεόκριτου 11 6943782163 & Σαρανταπόρου

CBD GREECE Περιστέρι Τζων Κέννεντυ 130 211 1164218

peristeri@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΗΛΙΑΝΘΟΣ Περιστέρι Πελασγίας 18 210 5713713 ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

info@hlianthos.com.gr hlianthos.com.gr

ΤΟ ΒΟΤΆΝΙ Περιστέρι Ηροδότου 17 210 5722909

info@tovotani.gr tovotani.gr

PRASINO BIO MARKET Χαλάνδρι

Λεωφόρος Πεντέλης 97 210 6858639

info@prasino.com.gr prasino.com.gr

HEMPEROR Χαλάνδρι

Καραολή Δημητρίου 211 1119884

info@hemperor.gr hemperor.gr

CBD OIL SHOP Χαλάνδρι

Αγ. Παρασκευής 67

halandri@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

211 1825311 6948664278

CBD OIL SHOP Μαρούσι Βασιλίσσης Σοφίας 58 210 8063000

marousi@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Αγία Παρασκευή Ελπίδος 8

agiaparaskevi@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

211 1137551 6983959996

HEMPLAB Παλλήνη Λ.Μαραθώνος 64 210 6666254

info@hemplab.gr hemplab.gr

YOU MAY SAY

87

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΠΑΓΚΡΑΤΙ

HEMPOIL SHOP ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ

Ευφρονίου 25, Αθήνα 210 7294810 info@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Πανδρόσου 25, Αθήνα 210 3237183 monastiraki@hempoilshop.gr

hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΚΗΦΙΣΙΑ Δροσίνη 9, Αθήνα 216 0705598 kifisia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΔΑΦΝΗ Έλλης 9 , Αθήνα 210 2241220 dafni@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

CBD OIL SHOP Κορωπί Βασιλέως Κωνσταντίνου 139 211 0157311 koropi@cbdoilshop.gr

6938667466 cbdoilshop.gr BIO DIET Νέα Μάκρη Λ. Μαραθώνος 33 210 3007020

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

info@biodiet.com.gr biodiet.com.gr

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

HEMPOIL SHOP Θεσσαλονίκη Ικτίνου 7 2312 315698

thessaloniki@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD GREECE Θεσσαλονίκη Αγίου Δημητρίου 136 2311 82942

thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD OIL SHOP Θεσσαλονίκη Ερμού 73 2310 266777

thessaloniki@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

ECBD Θεσσαλονίκη Σαλαμίνος 10 2311 118700

info@ecbd.gr ecbd.gr

HEMPRESS Θεσσαλονίκη Μητροπόλεως 102 2310 225905

info@hempress.gr hempress.gr

88

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΓΛΥΦΑΔΑ Πλατεία Κατράκη 4 211 1130329 glyfada@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ικτίνου 7 2312 315698 thessaloniki@hempoilshop.gr

hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΘΕΡΜΗ

HEMPOIL SHOP ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ

Απ. Ταβάκη 27, Θεσσαλονίκη 2312 318450 thermi@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Αιγαίου 8, Θεσσαλονίκη 2314 038519 kalamaria@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

CBDWORLD.GR Θεσσαλονίκη Πατρ.Ιωακειμ 2 2311 298617

info@cbdworld.gr cbdworld.gr

HEALTH & Θεσσαλονίκη Ανδρεοπούλου 16Α 6931236654 CANNABIS

info@healthandcannabis.gr healthandcannabis.gr

KANNALIEBE Θεσσαλονίκη Παπαναστασίου 90 2311 266573 CBD STORE

info@kannaliebe.gr kannaliebe.gr

CBD OIL SHOP Θεαγένειο Παπαναστασίου 5 2310 888109

theageneio@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Νεάπολη Ανδ. Παπανδρέου 65

23160 15793 neapoli@cbdoilshop.gr 6945219196 cbdoilshop.gr

CBD GREECE Συκιές Παπαφλέσσα 18 2313 008969

thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD OIL SHOP Εύοσμος

evosmos@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

Καραολή & Δημητρίου 129

CANNABISWAY Χαριλάου Γιάννη Αγγέλου 5

2310 559502 6977299683

2310 318140 info@cannabisway.gr 6945107020 cannabisway.gr

HEMPOIL SHOP Θέρμη Απ. Ταβάκη 27 2312 318450

thermi@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

THE HEMP WAY Καλαμαριά Αργυρουπόλεως 29 2310 407513

contact@thehempway.eu thehempway.eu

CBD OIL SHOP Καλαμαριά Ιωάννη Πασσαλίδη 56

2311 269653 kalamaria@cbdoilshop.gr 6977501141 cbdoilshop.gr

YOU MAY SAY

89

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΛΑΡΙΣΑ Ρούσβελτ 32 2410 255578 larisa@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΒΕΡΟΙΑ Πιεριών 44 23310 26914 veroia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΙΩΑΝΝΙΝΑ Αβέρωφ 32 2651 130259 ioannina@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

HEMPOIL SHOP ΚΟΖΑΝΗ Μακεδονομάχων 7 24614 02209 kozani@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

HEMPOIL SHOP Καλαμαριά Αιγαίου 8 2314 038519

Kalamaria@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD GREECE Άνω Τούμπα Διαγόρα 44 2311 269824

toumpa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE Ρετζίκι- Πεύκα Παπανικολάου 25-27 2311 269173

retziki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

CBD OIL SHOP Χαλκίδα Αβάντων 81

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

22211 81208 halkida@cbdoilshop.gr 6942476302 cbdoilshop.gr

CBD AND MORE Άμφισσα Σαλώνων 20 2265 301643

info@cbdandmore.gr cbdandmore.gr

1000 + 1 ΜΥΡΩΔΙΈΣ Κόρινθος

Νικηταρά 29 Χιλιομόδι

HEMPOWER Λέχαιο

Λέχαιο (Παλαιά Ε.Ο.

27415 50843 Κορίνθου Πατρών)

info@hempower.gr Hempower.gr

HEMP HEALS

8ο χλμ. Ξυλοκάστρου - Τρικάλων

info@hempheals.com.gr hempheals.com.gr

90

YOU MAY SAY

Ξυλόκαστρο Ρίζα

27410 99600 tsoniotimaria@gmail.com 6945403663 1000kai1myrodies.gr

27430 71243 6978543208

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

Το You May Say... για λόγους έκτασης της ύλης του ή άλλους, διατηρεί το δικαίωμα να μην συμπεριλάβει στον Πράσινο Οδηγό του επιχειρήσεις, ακόμη και εάν αυτές έχουν καταγραφεί στο Cannabis News.

HEMPOIL SHOP ΧΑΝΙΑ Κόρακα 32, Κρήτη 22821 307194 chania@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΧΙΟΣ Δαμαλά 44 & Δημογεροντίας 2271 105689 chios@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Η ορθότητα των στοιχείων των επιχειρήσεων στηρίζεται στις σχετικές δηλώσεις τους και δεν ελέγχεται από το περιοδικό. Μπορείτε εάν θέλετε να καταχωρήσετε την επιχείρησή σας στο Cannabis News στο σύνδεσμο: cannabisnews.gr/katahoriste_tin_epiheirisi_sas Εάν σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε προϊόντα κάνναβης με σκοπό την αντιμετώπιση κάποιου θέματος υγείας, μην το πράξετε εάν δε συμβουλευτείτε πρώτα τον ιατρό σας.

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

DON CAPONE Πύργος Αγ. Γεωργίου 59 2621 301078 Ηλείας Διασταύρωση Υψηλάντου

info@doncapone.gr doncapone.gr

ΒΆΛΣΑΜΟ Πάτρα Πατρέως 43 2610 221354 ΥΠΕΡΙΚΌΝ

sales@yperikon.gr yperikon.gr

CBD OIL SHOP Πάτρα Αγ. Νικολάου 54 2610 241028

patra@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

ΙΆΜΑΤΑ Τρίπολη

iamata-shop.gr

Πλ. Εθνάρχου 2710 242005 Μακαρίου 6

despoinakatsoula@hotmail.com

CBD OIL SHOP Καλαμάτα Παναγιώτη Καίσαρη 5 27210 21758

kalamata@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CBD GREECE Άργος Κορίνθου 4 2751 301740

argos@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΥΓΕΊΑ ΚΑΙ Λαμία Καραΐσκάκη 6 6986631519 ΚΆΝΝΑΒΗ

info@mentzeniotis.gr ycannabi.gr

CBD OIL SHOP Καρδίτσα Σμύρνης 13 24410 70166

karditsa@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Βόλος Αντωνοπούλου 105

24210 28743 volos@cbdoilshop.gr 6945993258 cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Βόλος Δημητριάδος 170

24210 24405 volos@cbdoilshop.gr 6945993258 cbdoilshop.gr

CBD GREECE Λάρισα Πατρόκλου 16 2410 281696

larisa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

YOU MAY SAY

91

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

HEMPOIL SHOP Λάρισα Ρούσβελτ 32

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

2410 255578 larisa@hempoilshop.gr 6974003658 hempoilshop.gr

CBD HEALTH CARE Λάρισα Πανός 12Α 2410 535978

info@cbdhealthcare.gr cbdhealthcare.gr

CBD GREECE Κατερίνη

katerini@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Ειρήνης 24 & 2351 030443 Τερζοπούλου 2

HEMPOIL SHOP Βέροια Τσαλδάρη 30

2331 073486 veroia@hempoilshop.gr 6972408909 hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP Κοζάνη Μακεδονομάχων 7 2461 402209

kozani@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP Ιωάννινα Αβέρωφ 32 26511 30259

ioannina@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD OIL SHOP Πτολεμαϊδα

ptolemaida@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

Παυλίδου Αδαμόπουλου 8

246310 2910 6948623073

CBD OIL SHOP Άρτα Βασιλέως Πύρρου 40

26810 82232 arta@cbdoilshop.gr 6980149851 cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Ζάκυνθος Αλ. Ρωμά 86

269510 4312 zakynthos@cbdoilshop.gr 6975810777 cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Σέρρες Γεωρ. Παπανδρέου 26 6936962556

serres@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Δράμα Εθνικής Αμύνης 49 6971684253

drama@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CBD GREECE Καβάλα Κριεζή 6 6938892888

kavala@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD OIL SHOP Καβάλα Ομόνοιας 94

2516 007286 kavala@cbdoilshop.gr 6948439280 cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Θάσος Ποτός, Piatsa Michalis 25930 51574

thasos@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Ξάνθη Δαγκλή 38

254130 1215 ksanthi@cbdoilshop.gr 6986999245 cbdoilshop.gr

CBD OIL SHOP Αλεξανδρούπολη Ελ. Βενιζέλου 13

25510 33063 alexandroupoli@cbdoilshop.gr 6942606264 cbdoilshop.gr

92

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

CBD OIL SHOP Πάρος Παροικιά 6937169448 paros@cbdoilshop.gr

Περιφερειακός cbdoilshop.gr CBD OIL SHOP

Ηράκλειο 1866 75 Κρήτη

2810 222216 iraklio@cbdoilshop.gr 6971892087 cbdoilshop.gr

KANNABIS SHOP

Ηράκλειο Μιλάτου 23 2810 286504 Κρήτη

info@kannabishop.gr kannabishop.gr

HEMPEIRIA Χανιά Αγία Μαρίνα 2821 068168

hempeiria@gmail.com facebook: HempeiriaCBDshop

HEMPOIL SHOP Χανιά Κόρακα 32 2821 307194

chania@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD OIL SHOP Χανιά Κόρακα 11

2821 072227 chania@cbdoilshop.gr 6989433607 cbdoilshop.gr

CANNAPOINT Χανιά

Ποτιέ 18 28210 42040 Παλιά Πόλη

yanpaitis@yahoo.gr cannapoint.gr

1000+1 ΓΕΎΣΕΙΣ Χανιά FLAVOURS

Καλύβες 2825 100001 Αποκορώνου

info@traditionalcretanproducts.com

CBD OIL SHOP Ρόδος Νικ. Μανδηλαρά 66

traditionalcretanproducts.com

22410 37155 rodos@cbdoilshop.gr 6942223796 cbdoilshop.gr

CANNABIS KOS Κως Καρδάμαινα 2242 092751

artcafekos@gmail.com cannabiskos.gr

HEMPOIL SHOP Χίος

chios@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Δαμαλά 44 & 2271 105689 Δημογεροντίας

CBD OIL SHOP Χίος Αργέντη 6

22710 44471 chios@cbdoilshop.gr 6981855335 cbdoilshop.gr

ΠΩΛΗΣΗ ΣΠΟΡΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

THE SEED BANK Αθήνα 210 3001558

theseedbank.gr@gmail.com theseedbank.gr

VILLA BAFO Θεσσαλονίκη Ιπποδρομίου 18

info@villabafo.gr villabafo.gr

2311 266808 Φαξ: 210 6801676

THE HEMP CITY Εξάρχεια Εμμ. Μπενάκη 98 210 0105420

info@thehempcity.gr thehempcity.gr

YOU MAY SAY

93

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

E -SHOPS ΕΠΩΝΥΜΊΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-CANNABI.COM

E-MAIL

SITE

6907044330 e_cannabi.com@yahoo.com e-cannabi.com 6938081881

INDIACOSMETICS.GR 6977258936 info@indiacosmetics.gr

indiacosmetics.gr

CANNABOSS 210 2708040 info@cannaboss.gr cannaboss.gr

KANNEVIA 6909060360 info@kannevia.com

kannevia.com

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ.GR 2152 152111 info@getvitamins.online

getvitamins.online

HEMPLIFE.GR info@hemplife.gr hemplife.gr

KANNAVOURGION.GR 6986656181 info@kannavourgion.gr

kannavourgion.gr

VITAMED

2311 118700 info@vitamed.gr 6949 071737

vitamed.gr

KANNA+

2310 238821 info@kanna.gr

kanna.gr

CANNABIS24SHOP

2310 815538 info@cannabis24shop.com cannabis24shop.com

MR SWEET

210 3300330

THE HEMP SHOP

210 9538310 info@thehempshop.gr

info@mrsweet.gr

mrsweet.gr thehempshop.gr

ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΤΟΥ

O Πράσινος Οδηγός του You May Say... δημιουργείται με τη συνεργασία του CannabisNews.Gr και περιλαμβάνει επιχειρήσεις που καταγράφηκαν στην ιστοσελίδα αυτή με δική τους πρωτοβουλία.

94

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΧΩΡΟΙ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

MYSTIC PIZZA & PASTA

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 76 210 3839500 Εξάρχεια

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

MYSTIC VEGAN

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 76 210 3839500 Εξάρχεια

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

MYSTIC

Αθήνα Φερεκύδου 2 210 9592092 Καλλιμάρμαρο

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

ΟΙΝΑΠΟΘΉΚΗ

Αθήνα Καλλιμάρμαρο

nasisx@gmail.com oinapothiki.gr

Αγ. Σπυρίδωνος & 210 7019291 Αρκτίνου 8

E-MAIL / SITE

ΜΑΡΊΑ ΚΑI Αθήνα Μηλιώνη 1Β 210 3645490 marieant@otenet.gr Η ΑΝΤΟΥΑΝΈΤΤΑ Κολωνάκι & Κανάρη marieantoinette.g

ΕΠΊΚΟΥΡΟΣ Σάμος Χώρα Σάμου 22730 91977 info@epicurus.social

2130427012 epicurus.social

ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

ΑΣΘΕΝΕΊΣ ΥΠΈΡ ΤΗΣ ΧΡΉΣΗΣ Σύλλογος Ασθενών ΦΑΡΜ. ΚΆΝΝΑΒΗΣ

info@associationmedcanna.gr associationmedcanna.gr

ΜΑΜΑΚΑ Σύλλογος Ασθενών ΜΑΜΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΝΝΑΒΗ

info@mamaka.org.gr mamaka.org.gr

Ε.Σ.ΚΑΝΝΑ Σύνδεσμος Επαγγελματιών ΕΛΛ. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ

info@helcanna.com helcanna.com

ΜΕΛΕΤΕΣ - ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

YOU MAY SAY I AM A DREAMER

Μάρκετινγκ, Εκδόσεις Επικοινωνία

buildingcannabisbrands@gmail.com youmaysayiamadreamer.com

YOU MAY SAY

95

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΕΝΔΥΣΗ – ΥΠΟΔΗΣΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

WEARINDICA Αθήνα

6936982666 info@wearindica.com 6974307030 wearindica.com

CANNABISMADE

210 2777510 695 5115 969

info@cannabismade.gr cannabismade.gr

2310 242588 2310 227403

welcome@philly.gr phillyshop.gr

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

Αθήνα Ελπίδος & Λυκίας 13 Νέα Ιωνία

PHILLYSHOP Θεσσαλονίκη Μητροπόλεως 60

ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΙΩΝ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 93-95 210 3805253 Εξάρχεια

info@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Λυσικράτους 153 210 9422972 Καλλιθέα

kallithea@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

GROW IT

Αθήνα Ελ. Βενιζέλου 49 210 9517000 Καλλιθέα

info@growit.gr growit.gr

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Λεωφ. Ηρακλείου 490 211 4068677 Νέο Ηράκλειο

neoiraklio@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ΑΕΡΟΠΟΝΙΚΉ

Αθήνα Αιγάλεω

sales@aeroponic.gr aeroponic.gr

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Ανεξαρτησίας 77 210 9940420 Αργυρούπολη

Ιερά Οδός & Κηφισσού 210 5909800 (Βρυούλων 3)

argiroupoli@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ALEGRE GROW Πειραιάς SHOP

Κασιμάτη 28 211 4149388 (Πρώην Λουδοβίκου)

piraeus@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ASTIR GROWS

Θεσσαλονίκη Εύοσμος

Καραολή & 2310 669963 Δημητρίου 213

info@astirgrows.com astirgrows.com

ASTIR GROWS

Θεσσαλονίκη Αριανού 15 2310 669963 Ροτόντα

info@astirgrows.com astirgrows.com

ALEGRE GROW Πάτρα Αλεξ.Υψηλάντου 84 2610 222078 SHOP

patra@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

THEODOSIOU Λάρισα Μανωλάκη 5-7 TECHNOLOGIES

theospir@otenet.gr theodossiou-agrolivestock.gr

ALEGRE GROW SHOP 96

YOU MAY SAY

2410 257780 6932495303

Κρήτη Λεωφ. Δημοκρατίας 40 2810 232300 Ηράκλειο

iraklio@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

KANNABIS SHOP Αθήνα Ιπποκράτους 72 210 3614111

mail@kannabishop.eu kannabishop.eu

JEANBIO CANNABIS COSMETICS

info@jeanbio.com jeanbio.com

Αθήνα Πάρνηθος 48 210 2111448 Mεταμόρφωση

CANNAMA Αθήνα Αγ. Σπυρίδωνος & 210 7019291 nasisx@gmail.com

Καλλιμάρμαρο Αρκτίνου 8 cannama.gr

KANNEVIA Εύβοια Ψαχνά 6909060360 info@kannevia.com

kannevia.com

GRADONA Καλοχώρι 28ης Οκτωβρίου 37 2310 754087 info@gradona.gr

Θεσσαλονίκης gradona.gr ARCAN Αρκαδία Κάψια 6972853314 info@arcan.gr

arcan.gr KANNABIO Βόλος Σκουφά 110 2421064309

info@kannabio.gr kannabio.gr

OLYMPIANS HEMP Ηλεία Αρχαία Ολυμπία 6944261102

info@olympianshemp.com olympianshemp.com

PHILOCANNA Αθήνα

info@philocanna.com philocanna.com

ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ & ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

HELLAMCO Αθήνα Δελφών 13 (ΈΔΡΑ)

210 6895260 Φαξ: 210 6801672

info@hellamco.gr hellamco.gr

HELLAMCO (ΥΠΟΚΑΤΆΣΤΗΜΑ Α)

210 6895260 Φαξ: 210 6801676

info@hellamco.gr hellamco.gr

Αθήνα Μαραθώνος 5 Χαλάνδρι

VITALIS EXTRACTION Αθήνα 6941593423 TECHNOLOGY

greece@vitaliset.com vitaliset.com

NOMADLABS

Αθήνα Ασκληπιού 14 Παλλήνη

info@nomadlabs.eu

HELLAMCO (ΥΠΟΚΑΤΆΣΤΗΜΑ Β)

Θεσσαλονίκη Αντώνη Τρίτση 15-17 Θέρμη

info@hellamco.gr hellamco.gr

2310 869910 Φαξ: 2310 869911

YOU MAY SAY

97

98

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

99

100 YOU MAY SAY