YOU MAY SAY #4

# 04

ΤΕΥΧΟΣ 02 | ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2019 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2020 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2020

ΤO ΜΠΑΛΚΟΝΙ ΣΟΥ ΜΠΑΞΕΣ Συμβουλές οικολογικής κηπουρικής

ΚΑΝΝΑΒΗ ΚΑΙ ΑΓΧΟΣ Καιρός να χαλαρώνουμε

ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΩΝ ΑΝΩΝΥΜΩΝ Οι μικρές ιστορίες φτιάχνουν τη μεγάλη

YOU MAY SAY

01

02

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

03

2 σε

1

Γίνε συνδρομητής και μέλος του Club

04

YOU MAY SAY

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑΣ ΓΙΑ 6 ΜΉΝΕΣ 18 ΕΥΡΏ ΓΙΑ ΈΝΑ ΧΡΌΝΟ 30 ΕΥΡΏ Περιλαμβάνει: την εκπτωτική κάρτα και συνδρομή στο περιοδικό ώστε να το παραλαμβάνετε στο σπίτι Με την εγγραφή σας θα λάβετε δώρο τα δύο πρώτα τεύχη του περιοδικού*

ΠΡΟΣΦΟΡΈΣ, ΕΚΠΤΏΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΏΡΑ ΑΠΌ ΔΕΚΆΔΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΖΌΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΙΣ • Καταστήματα πώλησης ειδών κάνναβης • Καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων • Βιβλιοπωλεία • Cafe-Bar • Φαρμακεία • Θέατρα • Εκδηλώσεις, συναυλίες, παραστάσεις, προβολές • NEWSLETTER ΜΕ ΌΛΑ ΤΑ ΝΈΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΡΟΣΦΟΡΈΣ

ΕΓΓΡΑΦΕΊΤΕ: youmaysayiamadreamer/melos Δείτε τις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις, τις εκπτώσεις και τις προσφορές τους: youmaysayiamadreamer.com/club * Το δώρο ισχύει για τους πρώτους 40 που θα εγγραφούν συνδρομητές

YOU MAY SAY

05

06

YOU MAY SAY

(editorial)

SEARCH: MEANING OF ΚΑΤΑΚΑΛΌΚΑΙΡΟ 2020 IN GREEK

Τα

περιοδικά είναι η θέα που διαλέγουν για τους άλλους αυτοί που τα δημιουργούν. Είχαμε διαλέξει λοιπόν για εσάς θέα πανέμορφη τον Απρίλιο που ήταν προγραμματισμένο να κυκλοφορήσει το τέταρτο τεύχος μας. Τελικά, μοιραστήκαμε μαζί σας τη μονότονη εικόνα του απέναντι τοίχου. Ό,τι πιο μακρινό στον ορίζοντα έφτανε μέσα από την οθόνη του υπολογιστή που απείχε το πολύ ένα μέτρο. Μετά είπαμε να περιμένουμε το Φθινόπωρο που τα πράγματα θα έχουν καλμάρει για να κυκλοφορήσουμε τότε το νέο μας τεύχος. Αυτό θα ήταν «το λογικό». Όμως όταν δουλειά σου είναι να δημιουργείς θέα, αν χάσεις το καλοκαίρι θα σου βγαίνει ο ορίζοντας επαναλαμβανόμενα γκρίζος. Κι αν τα πράγματα γίνουν χειρότερα; Κι αν το φθινόπωρο ξαναμπούμε σε καραντίνα; Θυμηθήκαμε που μας λέγανε οι παλιοί «εσείς δεν ξέρετε, δεν περάσατε πόλεμο». Κάπως το κάνανε γαργάρα γύρω στο 2011-2012 όταν χάνονταν κάθε ελπίδα, τελευταία όμως, πριν την πανδημία, το επαναλάμβαναν ξανά σε κάθε ευκαιρία. Κι ούτε ένα συγγνώμη δεν ακούσαμε απ’ τα χείλη τους τη στιγμή που έπεφταν οι βόμβες διασποράς με το παρανοϊκά αντιφατικό «όλοι μαζί... μένουμε μόνοι». Τι είναι τώρα, ανακωχή; Κηρύχθηκε επίσημα η λήξη του πολέμου; Αν έμενε η ανθρωπότητα στο φόβο, τσάμπα θα πήγαιναν όλα. Εμείς λοιπόν τα σακιά με την άμμο τα βγάζουμε απ’ τα παράθυρα, και τα χαρτόνια απ’ τα τζάμια επίσης. Περάστε λοιπόν κυρίες και κύριοι, κατακαλόκαιρο του 2020, θαυμάστε τη θέα: Βορειοδυτικά θα δείτε την ιστορία του Αρχείου των Ανωνύμων. Αν παραιτούνταν όλοι τόσο εύκολα η πρώτη έγχρωμη φωτογραφία δε θα είχε ποτέ τραβηχτεί, κι η πρώτη γυναίκα βιολονίστρια στη χώρα αυτή δε θα είχε πιάσει το βιολί στα

χέρια της. Ρωτήστε τον κ. Μητρογιαννόπουλο που μαζεύει υλικό τόσα χρόνια χωρίς να είναι νοσταλγός του παρελθόντος. Ανατολικά βλέπετε τις προτάσεις του Νίκου Σμυρναίου, έχουμε λέει δέκα χρόνια για να τα φτιάξουμε όλα απ’ τη αρχή. Αρκεί να θέλουμε, χρόνος υπάρχει. Λίγο πιο βόρεια, πίσω από τους λόφους, μπορείτε να χαζέψετε την Ικαριώτικη τρέλα και τα πανηγύρια που φωτογράφισε ο κ. Τσακίρης. Να θυμηθείτε πως ξορκίζει κανείς το κακό με χορούς και μουσικές. Δυτικά, αχνοφαίνεται στο βάθος μια λύση: Φύτεψε ραπανάκια και μαντζουράνες στο μπαλκόνι. Θα σε βοηθήσει να καταλάβεις ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν και αλλιώς. Αρκεί να θες να αντιληφθείς ότι δεν είσαι το μοναδικό ον στον πλανήτη γη. Νότια-νοτιοανατολικά βλέπετε τις ζωγραφιές του Κυριάκου Κατζουράκη, επειδή κάτι υπονοούσαμε πριν για το πως η βία και η απόγνωση, η αγωνία να αλλάξει ο κόσμος, γίνονται τέχνη. Και για το πως ο κόσμος αλλάζει με την τέχνη που θέλει να αλλάξει τον κόσμο. Πιο δω, βλέπετε τα ποιήματα του γιατρού, του Γιώργη Οικονομόπουλου. Τα γράφει απ’ όταν ήταν μαθητής στο σχολείο. Συνέχισε να γράφει όταν τον συλλάβανε επί χούντας, συνέχισε κι όταν τον τρέχανε στα δικαστήρια για την κάνναβη. Δε σταμάτησε να γράφει ποτέ. Νοτιοδυτικά, προς τη μεριά της Λατινικής Αμερικής, βλέπετε τα κείμενα του Περικλή Κοροβέση και του Εδουάρδο Γκαλεάνο. Στο βάθος του ουρανού ίπταται το αερόστατο με τη φράση «τεύχος αφιερωμένο “στην άλλη μας καρδιά”». Αυτή είναι «η λέξη» των ινδιάνων Γκουαράος για τον «φίλο». Ιδού λοιπόν η θέα, ιδού και το καλοκαίρι του 2020 στην Ελλάδα. Α.Κ

YOU MAY SAY

07

# 04

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Το περιοδικό διανέμεται δωρεάν από επιλεγμένα καταστήματα πώλησης ειδών κάνναβης, βιβλιοπωλεία, καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων, φαρμακεία, θέατρα και cafe-bar.

copyright Hackademy Κοιν.Σ.Επ.

This work is licensed under a Creative Commons AttributionNonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License

07.

10.

12.

16.

20.

28.

34.

36.

38.

46.

56.

64.

68.

70.

72.

76.

80.

83.

EDITO: Search: Meaning of Κατακαλόκαιρο 2020 in Greece ΠΟΛΙΤΙΚΉ: Νίκος Σμυρναίος, 10 χρόνια για να αλλάξουν όλα Π. ΚΟΡΟΒΈΣΗΣ - Ε. ΓΚΑΛΕΑΝΟ: Η αγρύπνια και το όνειρο ΑΡΊΣΤΑΡΧΟΣ ΠΛΟΥΜΙΣΤΌΣ: COVID-19...84 ΣΠΎΡΟΣ ΤΣΑΚΊΡΗΣ: Χορεύεται Ικαριώτικος με δυό μέτρα απόσταση; ΥΓΕΊΑ - ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ: Κάνναβη και άγχος, καιρός να χαλαρώνουμε ΥΓΕΊΑ: Ηλίας Γραμματικάκης, Η κάνναβη ως φάρμακο κατά του άγχους ΥΓΕΊΑ: Η κάνναβη στον πόλεμο κατά του κοροναϊού ΟΙΚΟΛΟΓΊΑ: Οδηγός για να κάνουμε το μπαλκόνι μας μπαξέ ΕΙΚΑΣΤΙΚΆ: Αφιέρωμα στον Κυριάκο Κατζουράκη ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ: Νίκος Μητρογιαννόπουλος, Το Αρχείο Των Ανωνύμων ΜΟΥΣΙΚΉ - ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ: Θραξ Πανκc, από τρία χωριά χωριάτες ΒΙΒΛΊΟ: Γιώργης Οικονομόπουλος, Στιχουργώντας Το Όνειρο ΒΙΒΛΊΟ: Μάρω Δούκα, Πύλη Εισόδου ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ: Η συνέντευξη του Υπουργού Γεωργίας το 1998 YOU MAY... COOK: Smoothie με σπόρους κάνναβης YOU MAY LIKE: Κανναβιδιόλη - CBD για τα κατοικίδια ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ISSN: 2654-1130

CONCEPT / ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ: Αποστόλης Καπαρουδάκης ART DIRECTOR: Γιώργος Τσιούκης ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΊΑ: Μαριάνθη Πελεβάνη ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΑ: Σπύρος Τσακίρης, Γωγώ Γαλανοπούλου / Carnet de Voyage ΕΙΚΟΝΟΓΡΆΦΗΣΗ: Γιώργος Τσιούκης ΣΥΝΕΡΓΆΤΕΣ: Νίκος Σμυρναίος, Γιώργης Οικονομόπουλος, Ηλίας Γραμματικάκης, Καλλιόπη Τακάκη, Αρίσταρχος Πλουμιστός, Αλέξανδρος Μουταφτσής, Μπάμπης Ανανιάδης, Υρώ Τακάκη, Μενέλαος Αριστόπουλος, Αλεξάνδρα Τσόμπου, Σπύρος Τσακίρης ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤOY CARNET DE VOYAGE ΕΜΠΟΡΙΚΌ ΤΜΉΜΑ: Υρώ Τακάκη ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ, ΔΗΜΌΣΙΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ, SOCIAL NETWORKING: YouMaySayIAmADreamer ΝΟΜΙΚΌΣ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ: Βασίλης Σωτηρόπουλος ΕΚΤΎΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΊΑ: ΨΙΜΎΘΙ EΚΔΌΤΗΣ: HACKADEMY ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ Συμμετοχική Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα Κοιν.Σ.Επ ΑΓΕΜΚΟ: 000041003010, Ευμολπιδών 41, ΤΚ 11854, Αθήνα You May Say... & You May Say I Am A Dreamer are Hackademy brands CONTACT: info.youmaysay@gmail.com SALES DPT: sales.youmaysay@gmail.com H διεύθυνση του περιοδικού You May Say... δεν φέρει καμία ευθύνη και δεν υιοθετεί απαραίτητα τις απόψεις όσων ενυπόγραφα αρθρογραφούν στην έκδοση. Πριν χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε προϊόν διαφημίζεται άμεσα ή έμμεσα στο περιοδικό, συμβουλευτείτε τον ιατρό ή το φαρμακοποιό σας.

08

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

09

10

YOU MAY SAY

10 Η

ΧΡΌΝΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΑΛΛΆΞΟΥΝ ΌΛΑ ...

κρίση του κορονοϊού έκανε αυτό που φαινόταν αδύνατο: επιβράδυνε την φρενήρη κούρσα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Ξαφνικά, ιδέες που φαίνονταν απίθανες για τους κρατούντες μέχρι πριν από λίγο, όπως η χαλάρωση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, η επανεκτίμηση της χρησιμότητας των μερισμάτων του κεφαλαίου, η υπεράσπιση του κράτους πρόνοιας και των δημοσίων υπαλλήλων και η ριζική μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, έγιναν θεμιτές. Ήδη ακούμε για τεράστια σχέδια οικονομικής τόνωσης για να κλείσει αυτή η παρένθεση το συντομότερο δυνατό και να ξαναρχίσει η πορεία της «οικονομικής ανάπτυξης». Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δοθεί λύση σε δύο αλληλένδετα ζητήματα. Από τη μία, πρέπει να περιορίσουμε, με κάθε δυνατό τρόπο, τις επιπτώσεις της τεράστιας οικονομικής κρίσης που έρχεται για τον απλό, εργαζόμενο, κόσμο. Από την άλλη, πρέπει να ανακόψουμε την πορεία του συστήματος που μας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε οικολογικό και κοινωνικό αδιέξοδο. Με άλλα λόγια ήρθε η ώρα να αλλάξουμε πορεία. Σίγουρα θα υπάρξει «πριν» και «μετά» τον κορονοϊό. Δεν θα ζήσουμε πλέον αύριο, ακριβώς όπως ζούσαμε χθες. Το σενάριο του «μετά» προετοιμάζεται αλλά δεν έχει ακόμη γραφτεί. Δεν πρέπει να αφήσουμε τους ισχυρούς να το γράψουν για μας, χωρίς εμάς. Πρέπει λοιπόν να είμαστε προετοιμασμένοι να αποτρέψουμε την επανάληψη της ίδιας τρομαχτικής πορείας, έτσι ώστε αυτή η κρίσιμη στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας να αποτελέσει πράγματι μια καμπή προς ένα επιθυμητό μέλλον. Η οικονομική επιβράδυνση που επιβλήθηκε από την κρίση παρέχει την ευκαιρία, επιτέλους, να αντιμετωπίσουμε σοβαρά τα οικολογικά και κοινωνικά προβλήματα που πηγάζουν από τον τρόπο οργάνωσης του συστήματος παραγωγής και κατανάλωσης. Μπορεί να μην έχουμε ποτέ ξανά την ευκαιρία να επανεκτιμήσουμε, όλοι μαζί, αυτό που πραγματικά θέλουμε και πάνω απ’ όλα να αποφασίσουμε να αλλάξουμε την πορεία μας. Μεταξύ των πολλών προτάσεων που προέκυψαν για να καταστεί αυτή η κρίση σημείο εκκίνησης για την επίτευξη πιο αρμονικών σχέσεων με το φυσικό μας περιβάλλον και πιο δίκαιης κατανομής των υλικών και συμβολικών αγαθών είναι κι αυτή του Γάλλου κοινωνιολόγου Μπρούνο Λατούρ. Προτείνει, προτού ξαναρχίσουμε τη ζωή μας όπως πριν, να κάνουμε μια απογραφή για το τι πραγματικά μας έλειψε κατά τη διάρκεια της καραντίνας και τι όχι. Με άλλα λόγια να σκεφτούμε πραγματικά τι εκτιμούμε και τι, αντίθετα, μπορούμε και θέλουμε να σταματήσουμε. Να αναρωτηθούμε, για παράδειγμα, αν πρέπει να επανεκκινήσουμε, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, τους τομείς της αεροναυπηγικής, της αυτοκινητοβιομηχανίας, του διεθνούς τουρισμού, της εντατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, της πετρελαιοβιομηχανίας και, γενικότερα, το παραγωγικό σύστημα, το οποίο βασίζεται στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, την εκμετάλλευση των εργαζομένων και της φύσης και την απεριόριστη κατανάλωση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει πλέον να κατασκευάζουμε αεροπλάνα, πλοία, αυτοκίνητα ή ακόμη και να παρά-

Κείμενο: Νίκος Σμυρναίος Εικονογράφηση: Γιώργος Τσιούκης

γουμε αθλητικά παπούτσια και έξυπνα τηλέφωνα. Αλλά πρέπει πρώτα να αναρωτηθούμε: τι είναι απαραίτητο και μας κάνει ευτυχισμένους; Και τι δεν είναι; Τι μας επιτρέπει να ζούμε χωρίς να διακυβεύουμε αυτήν τη δυνατότητα για τις μελλοντικές γενιές; Ένας τέτοιος προβληματισμός θα μπορούσε να μας οδηγήσει στον περιορισμό της χρήσης του αυτοκινήτου προς όφελος ήπιων μορφών μετακίνησης και δημόσιων μαζικών μεταφορών, στη δραστική περικοπή της χρήσης αεροπλάνων, στη στήριξη μιας γεωργίας φιλικής προς τα οικοσυστήματα, στο να μην ανεχόμαστε πλέον τα ρούχα, η τροφή μας και τα φάρμακά μας να κατασκευάζονται στην άλλη άκρη του πλανήτη. Μια τέτοια συζήτηση είναι απαραίτητη, λαμβάνοντας φυσικά υπόψη τις επιπτώσεις αυτών των επιλογών για εμάς αλλά και για τους άλλους, ειδικά για εκείνους που εξαρτώνται από αυτό το παγκοσμιοποιημένο σύστημα παραγωγής για να επιβιώσουν. Μια λύση που προτείνεται από μια πρωτοβουλία επιστημόνων είναι η δημιουργία ενός καθολικού εισοδήματος, το οποίο θα καθιστούσε δυνατή την άμεση ανακούφιση της οικονομικής δυσχέρειας που προκλήθηκε από αυτήν την κρίση αλλά και το μετασχηματισμό του παραγωγικού συστήματος προς την εξυπηρέτηση των πραγματικών αναγκών μας. Αυτό το εισόδημα, που θα καθοριστεί από κάθε χώρα, μπορεί να διανεμηθεί από τη στιγμή που συμφωνήσουμε να φορολογήσουμε τους πλουσιότερους. Η πρόταση αυτή έχει ορίζοντα δέκα χρόνων. Δέκα χρόνια με καθολικό εισόδημα για να αποφευχθούν οι τραγωδίες απώλειας θέσεων εργασίας και να ενισχυθούν οι δημόσιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Δέκα χρόνια προκειμένου να ανοικοδομηθεί η κοινωνική ειρήνη και να ξανασχεδιαστεί η μισθολογική κλίμακα, λαμβάνοντας υπόψη την πραγματική κοινωνική χρησιμότητα κάθε εργασίας. Δέκα χρόνια χωρίς σαββατοκύριακα στη Ρώμη ή πολυτελείς κρουαζιέρες. Δέκα χρόνια για να μάθουμε να προτιμάμε μια ντομάτα από έναν κοντινό κήπο αντί για ένα κοτόπουλο εντατικής κτηνοτροφίας από την άλλη άκρη της Ευρώπης, μια επίσκεψη στον τοπικό τσαγκάρη και όχι τα νέα Nike Air που παράγονται στην Ασία από πάμπτωχους εργάτες και μας τα φέρνουν στο σπίτι επισφαλείς εργαζόμενοι της Amazon. Δέκα χρόνια για να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας μέσα από μια βιώσιμη οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων μας. Έτσι, χωρίς καθυστέρηση, πολίτες, επαγγελματίες, επιστήμονες, ακτιβιστές, πολιτικοί φορείς, ας αποτιμήσουμε τι είναι απαραίτητο για εμάς, ας μοιραστούμε πρωτοβουλίες, ας οργανωθούμε σε όλα τα επίπεδα για να αποτρέψουμε την ανάκαμψη του παλιού. Ας μην επιτρέψουμε να ξαναρχίσει αυτή η τρελή πορεία προς την ανεπανόρθωτη καταστροφή. Ας επιβάλουμε μια θεσμική, οικολογική και κοινωνική ριζοσπαστική αλλαγή. Είναι στα χέρια μας να αλλάξουμε τελικά πορεία. Ο Νίκος Σμυρναίος διδάσκει πολιτική οικονομία, ιστορία και κοινωνιολογία των ΜΜΕ και του διαδικτύου στο πανεπιστήμιο της Τουλούζης Θα τον βρείτε στο ephemeron.eu/ YOU MAY SAY

11

ΤΙ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΞΈΡΕΙ Η ΑΓΡΎΠΝΙΑ ΜΠΡΟΣΤΆ ΣΕ ΑΥΤΆ ΠΟΥ ΞΈΡΕΙ

το όνειρο; Κείμενο: Περικλής Κοροβέσης*

Η

γυναίκα και ο άντρας ονειρεύονται πως ο Θεός τους ονειρεύεται. Οι Ινδιάνοι Μακιριτάρε ξέρουν πως όταν ο Θεός ονειρεύεται φαΐ, η μητέρα Γη καρποφορεί. Και όταν ο Θεός ονειρεύεται ζωή, η γυναίκα γεννά. Και ο Θεός ξαναγεννιέται με κάθε νέα ζωή.

--Ένα όμορφο κορίτσι περπατούσε στο δάσος γυρεύοντας νερό και συναντάει το Νασούκ, το ρωμαλέο δέντρο γκουαγιανάκ. Το δέντρο μόλις την είδε την ερωτεύτηκε. Και αυτή έτρεξε και το αγκάλιασε δυνατά και έχωσε βαθιά τα νύχια της στο φλοιό του δέντρου.

- Αχ Νασούκ, πως θα ήθελα να ήσουν άντρας. Και πήρε το δρόμο προς την πηγή. Το δέντρο γκουαγιανάκ, έγινε άντρας και την άλλη μέρα πηγαίνει και τη βρίσκει στο χωριό και της λέει: - Εγώ είμαι το δέντρο. Αν δεν πιστεύεις κοίτα τις πληγές στην πλάτη μου. Και αμέσως ξάπλωσαν μαζί.

--Στη ζούγκλα του Αμαζονίου, ο πρώτος άντρας και η πρώτη γυναίκα συναντιούνται για πρώτη φορά. Κοιτιούνται παράξενα. Ο άντρας την κοιτάζει ανάμεσα στα σκέλια. Και τη ρωτάει: - Στο έκοψαν; - Όχι έτσι ήταν πάντα, είπε η γυναίκα. Ο άντρας την εξέτασε και είπε πως θα την θεραπεύσει. Και τι δεν έκανε. Την πασάλειψε με αλοιφές, μαντζούνια και βότανα. Η γυναίκα γελώντας είχε αφεθεί στις περιποιήσεις. Αλλά όλα ήταν μάταια. Και ένα απόγευμα έρχεται ο άντρας τρέχοντας από το δάσος γεμάτος χαρά και ευτυχία. Είχε βρει το φάρμακο. Μόλις είχε δει έναν πίθηκο να θεραπεύει την πιθηκίνα του. Και όταν τελείωσε η θεραπεία, από

τα κορμιά τους βγήκε ένα δυνατό άρωμα από λουλούδια και φρούτα. Ατμοί και λάμψεις τούς τύλιξαν και ήταν τόση η ομορφιά τους, που κόντευαν να πεθάνουν από ζήλια οι θεοί και οι ήλιοι.

--Οι Ινδιάνοι Γκουαράος αποκαλούν το ουράνιο τόξο «φίδι από περιδέραια». Το στερέωμα το λένε η «πάνω θάλασσα». Η αστραπή είναι «η λάμψη της βροχής». Ο φίλος ονομάζεται «η άλλη μου καρδιά». Και η ψυχή, ο «ήλιος στα σωθικά». Για να πουν «συγχωρώ», λένε «ξεχνώ».

--Με διαταγή του Βαρθολομαίου Κολόμβου, αδερφού του Χριστόφορου, έξι άνθρωποι καίγονται ζωντανοί στην Αϊτή για παραδειγματισμό και ο ίδιος επιτηρεί το έργο. Το έγκλημά τους είναι ιεροσυλία. Θάψαν στη γη την εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό που τους είχε δώσει ο πατέρας Ραμόν. Κανείς δεν μπήκε στον κόπο να τους ρωτήσει γιατί την έθαψαν. Νόμιζαν πως οι καινούργιοι θεοί θα γονιμοποιούσαν τους σπόρους του καλαμποκιού, του γιούκα, της πατάτας και του φασολιού.

--Οι Ινδιάνοι του Πουέρτο Ρίκο, προσφέρθηκαν να περάσουν τον στρατιώτη Σαλσέδο από τον ποταμό Γκουαουράβο πάνω στους ώμους τους. Στη μέση της κοίτης τον αφήνουν και πέφτει. Τον κράτησαν στον πάτο μέχρι που έπαψε να κουνιέται . Μετά τον ξάπλωσαν στο χορτάρι. Κάτω από τον καυτό ήλιο, ο Σαλσέδο αρχίζει να γίνεται μια μάζα μπλαβό κρέας που αρχίζει να σαπίζει και να γεμίζει ζωύφια. Μερικοί Ινδιάνοι κρατούν τη μύτη τους. Οι άλλοι μεταδίδουν με τα ταμπούρλα τους τα ευχάριστα νέα. «Οι κατακτητές δεν είναι αθάνατοι». Την επόμενη μέρα ξεσπάει γενική ανταρσία.

---

YOU MAY SAY

13

Οι Ινδιάνοι από τη Γκουχάμπα προτιμούν να αυτοκτονήσουν ομαδικά για να μη γίνουν δούλοι των κατακτητών. Στην επίσημη αναφορά των Ισπανών προς τους προϊσταμένους τους, γράφουν: «Οι Ινδιάνοι εκ φύσεως είναι άτομα οκνηρά και ακόλαστα και δεν αγαπούν την εργασία. Πολλοί από αυτούς δηλητηριάζονται μαζί με τις οικογένειές τους ή κρεμιούνται με τα ίδια τους τα χέρια για να αποφύγουν την εργασία». Ο αρχηγός των εξεγερμένων οδηγείται στην πυρά. Πριν οι δήμιοι ανάψουν τη φωτιά, τον πλησιάζει ένας παπάς και του υπόσχεται αιώνια ανάπαυση και δόξα, αν δεχτεί να γίνει χριστιανός. Και ο αρχηγός Ατουέυ ρωτά αν στον ίδιο παράδεισο θα είναι και οι χριστιανοί. Και όταν παίρνει καταφατική απάντηση προτιμάει την κόλαση. Και τα ξύλα παίρνουν φωτιά.

--«Ο θεός ήρθε στον κόσμο και άφησε διάδοχό του τον Άγιο Πέτρο. Ο Άγιος Πέτρος άφησε διάδοχό του τον Πάπα, τον άγιο Πατέρα όλης της υφηλίου. Και ο Άγιος Πατέρας χάρισε στο Βασιλιά της Καστίλης τη Γη των Ινδιάνων. Αν οι Ινδιάνοι αντισταθούν στη θέληση του Αγίου Πατέρα θα είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για τη γενοκτονία τους. Με αυτά τα επιχειρήματα προσπαθούσαν οι Ισπανοί να πείσουν τους Ινδιάνους να παραδώσουν τη γη τους. Και ο αρχηγός των Ινδιάνων απαντά: - Ο Άγιος Πατέρας θα πρέπει να ήταν μεθυσμένος για να δώσει ό,τι δεν ήταν δικό του. Και ο βασιλιάς της Καστίλης πρέπει να είναι τρελός για να έρχεται να απειλήσει κάποιον που δε γνωρίζει και δεν τον έχει απειλήσει. Και αμέσως μετά άρχισε η σφαγή. Οι Ισπανοί πίστευαν πως ένας πόλεμος ήταν δίκαιος, αν είχε κηρυχθεί δίκαια. Μετά από αυτό το επεισόδιο, οι Ισπανοί διάβαζαν αυτό το κήρυγμα στα ισπανικά, μισή λεύγα έξω από κάθε χωριό και κάνανε έφοδο νύχτα χωρίς προειδοποίηση. Και ακολουθούσε γενοκτονία. Αλλά ήταν δίκαιη και σύμφωνα με τις οδηγίες του Βασιλιά της Καστίλης.

--Το Παλμαρές έμεινε ελεύθερο έναν αιώνα. Απέκρουσε πάνω από σαράντα επιθέσεις. Το Παλμαρές έπαψε να υπάρχει όταν ο Ζουμπί, ο αρχηγός της εξέγερσης, έπεσε από μαχαιριές προδοτών. Οι στρατιώτες κάρφωσαν το κεφάλι του σε μια λόγχη για να δείξουν πως ο Ζουμπί δεν ήταν αθάνατος. Όμως τι μπορεί να ξέρει η αγρύπνια μπροστά σε αυτά που ξέρει το όνειρο; Και οι εξεγερμένοι δεν πίστεψαν ποτέ στο θάνατο του Ζουμπί γιατί έβλεπαν το φάντασμά του να πολεμάει μαζί τους και άκουγαν το κουτσό του βήμα, γιατί ο Ζουμπί είχε φάει μια σφαίρα στο πόδι. Στη Βραζιλία, Ζουμπί θα ονομάζονται οι επόμενοι αρχηγοί των ασταμάτητων νέγρικων εξεγέρσεων.

* Το κείμενο αυτό του Περικλή Κοροβέση δημοσιεύεται για πρώτη φορά. Είναι βασισμένο σε κείμενα του Εδουάρδο Γκαλεάνο από το βιβλίο του «Μνήμες Φωτιάς» και γράφτηκε για τη βραδιά της συναυλίας «Ένα Σχολείο για την Τσιάπας» που πραγματοποιήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου του 2003 στο Θέατρο Πέτρας στην Πετρούπολη.

14

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

15

Μένουμε

Σπίτι Κείμενο: Αρίσταρχος Πλουμιστός Φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης

> ΩΣ ΤΟ 1982 ΜΈΤΡΑΓΕ Ο ΌΡΓΟΥΕΛ ΣΑΝ ΕΊΧΕ ΑΫΠΝΊΑ ΔΥΟ ΜΌΝΟ ΤΟΥ ΛΕΊΠΑΝΕ ΚΑΤΣΊΚΙΑ ΣΤΗΝ ΟΥΣΊΑ

ΛΎΣΣΑ ΣΆΣ ΈΠΙΑΣΕ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΉΤΡΙΕΣ. Τι είναι οι ανεμογεννήτριες; Πολλοί μεγάλοι ανεμόμυλοι μαζεμένοι είναι. Λύσσα σάς έπιασε και με την πρασινάδα στα βουνά. Τι είναι η πρασινάδα στα βουνά; πολλά χόρτα μαζεμένα είναι. Κανένας σας όμως δεν πήγαινε να μαζεύει χόρτα. Όλοι σας στο σούπερ μάρκετ τρέχατε για τις πλυμένες σαλάτες, τις έτοιμες. Να λείψουν οι συσκευασμένες οι σαλάτες, να το καταλάβω να φωνάζετε. Να λείψουν τα χόρτα που γεμίζει ο τόπος κουνούπι, τι πειράζει; Ή που είδατε στο Νetflix το αφιέρωμα στην ψιλοκυβίνη και τάχα μου θα τρέχατε όλοι τώρα να μαζεύετε παραισθησιογόνα μανιτάρια, και χωρίς βουνό δεν μπορείτε. Καταλαβαίνω ότι αύριο μεθαύριο που θα έρθουν πάλι οι καλές οι μέρες, θα είναι πάλι και το βουνό χρήσιμο για να λασπώνεις τον προφυλακτήρα του τζιπ, να μη σε λένε ξενέρωτο. Ως τότε όμως και το βουνό αναξιοποίητο έμενε. Γιατί να μην έχουμε λοιπόν και επενδύσεις που θα φέρουνε και δουλειές; Δ Ε Σ Α Σ Α Ρ Έ Σ Ο Υ Ν Ο Ι Ε Π Ε Ν Δ Ύ Σ Ε Ι Σ ; Και φωνάζετε «είναι πόλεμος αυτός»; Ε, αν είναι πόλεμος, να ξεστραβωθείτε να διαβάσετε κάνα βιβλίο, να μάθετε ότι και επί κατοχής όλοι από τις επενδύσεις που είχαν τα σακάκια τους σωθήκανε. Εκεί καβατζώνανε, στη διπλή τη φόδρα της επένδυσης, τα λεφτάκια από τη μαύρη αγορά, κι έτσι σώθηκε η χώρα. Πως σώθηκε; από τους αντάρτες σώθηκε;

16

YOU MAY SAY

Οι αντάρτες δεν υπήρχαν, τους επινοήσαμε μετά το 1981. Τότε που για να μην κάνετε φασαρία που ‘χτίζαν κάποιοι αυθαίρετα στα βουνά, σκεφτήκαμε να δώσουμε τα επιδόματα των αντιστασιακών. Κι οι φωτογραφίες οι vintage, με τους αξύριστους στα βουνά, είναι spoiler της τρεντιάς των μουσάτων, που έχουν γεμίσει επί των ημερών μας με τις φωτογραφίες τους τα κουρεία. Γιατί, πως αλλιώς να μας έπειθαν να πάμε στον κουρέα αξύριστοι και να γυρίσουμε πίσω πάλι αξύριστοι. Ένα κόλπο των κομμωτών είναι όλο αυτό. Γι’ αυτό θα κουρέψουμε τα βουνά γουλί, γραμμή-γραμμή θα τους ανοίξουμε δρόμους πλάτους εφτά μέτρων στο κεφάλι και θα τα περιφέρουμε με κρεμασμένη την ταμπέλα «είμαι τεντυμπόις», να τα βλέπουν οι εξωγήινοι να ξέρουν ότι εδώ υπάρχει νόμος και τάξη, δεν είναι ο πλανήτης αυτός έρμαιο του κάθε χίπστερ κουρέα. Να τα βλέπει κι η διεθνής συνομωσία των φανατικών Εβραίων, που έχουν κοτσίδες και θέλουν να μας φτάσουνε στο χάλι τους και που όλο έρευνες για την κάνναβη κάνουνε. Τέτοιες έρευνες εμείς κάνουμε εδώ και αιώνες κι αν δεν υπήρχε ορθοδοξία τη μυρωδιά του λιβανιού δε θα τη γνώριζε ο αλλόθρησκος. Δε θα μας κάνει όμως και Καναδούς η παγκοσμιοποίηση. Να πηγαίνει ο πρωθυπουργός μας στα gay parade σαν τον Trudeau και να έχουμε την κάνναβη νόμιμη. Μόνοι μας θα τις βάλουμε τις ανεμογεννήτριες στα βουνά μας, χωρίς Καναδικά κεφάλαια. ΦΙΛΌΞΕΝΟΙ ΝΑΙ. ΝΑ ΔΕΧΤΟΎΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΊΣΤΕΣ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ί Σ Τ Ε Σ Τ Γ Ι Α Τ Ο Ν Ι Ό , Μ Ά Λ Ι Σ Τ Α . Δε θα γίνουμε όμως και Εσκιμώοι που προσφέρουν και τη γυναίκα τους για να ζεσταθείς. Μόνοι μας οι Έλληνες θα τα γκρεμίσουμε τα βουνά μας, μόνοι μας θα τις βρωμίσουμε τις θάλασσές μας. Το ή ταν ή επί τας εμείς το είπαμε, εμείς θα ρίχνουμε και τα λήμματα στις παραλίες μας. Κι ας έρθουν μετά να σκάψουν για υδρογονάνθρακες αυτοί. Μεσ’ τη βρώμα θα κυλιόνται γιατί είναι εκ φύσεως υποδεέστεροι. Έχουν άλλο dna αυτοί, γι’ αυτό και επί πανδημίας δεν κοινωνούσανε, γιατί φυσικά θα κόλλαγαν τον ιό.

Τώρα ανεβαίνουν αυτά τα ωραία τα μηχανήματα που τα θαυμάζει ο άνθρωπος γεμάτος δέος για το που έφτασε η πρόοδος και ανοίγουν δρόμο και κουβαλάνε τα γυαλιστερά, τα ωραία τους τα φτερά τα μεταλλικά κι ανοίγει η ψυχή σου. Γιατί το αεροπλάνο δηλαδή το θαυμάζουμε και θέλουμε να πετάμε με το καινούργιο; Ποιος προτιμάει να πάει ταξίδι με μονοκινητήρια ντακότα; Άλλο να σ’ αρέσει το Πέρα Από Την Αφρική κι άλλο να θες να μένεις στην Αφρική. Θα ‘ταν πιο ωραίο δηλαδή να φυτεύαν στο βουνό πέτρινους νερόμυλους; Και τι αγωνία έχεις εσύ τελικά για τα βουνά, αρκούδα είσαι; Κι αν είσαι αρκούδα, τότε τι παραπονιέσαι που σου λένε να δουλεύεις μόνο το μισό χρόνο, αφού τον άλλο μισό θα μπορείς να κοιμάσαι σε χειμερία νάρκη; ΚΙ ΑΝ ΜΑΣ ΜΑΝΤΡΏΣΟΥΝΕ ΞΑΝΆ ΑΠΌ ΟΚΤΏΒΡΗ Κ Α Ι Μ Α Σ Ξ Α Ν Α Β Ά Λ Ο Υ Ν Κ Α Ρ Α Ν Τ Ί Ν Α , θα μας προγραμματίσει το κράτος μας να κοιμηθούμε μέχρι την άνοιξη, σαν τις αρκούδες. Θα μας προσφέρει ένα πριμ κάτι ευρώ και την επιλογή να κοιμηθούμε και να ξυπνήσουμε όταν θα ‘χει πλέον βρεθεί το εμβόλιο. Κι ούτε γάτα ούτε ζημιά. Αρκεί να το εμπιστευόμαστε το κράτος μας, να μην το λοιδωρούμε. Θα κοιμηθούμε Οκτώβρη και θα ξυπνήσουμε Απρίλη. Και θα ‘χουν γίνει κι εκλογές ενδιάμεσα χωρίς να χρειαστεί να τρέχουμε κυριακάτικο να στηνόμαστε με τους γέρους να μυρίζουν σκόρδο στην ουρά για να ψηφίσουμε. Κι έτσι θα προστατευτούν κι οι γέροντές μας απ’ τον ιό και θα είναι και το κράτος μας αποδεδειγμένα κοινωνικού χαρακτήρα. ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΆ ΘΑ ΥΠΆΡΧΕΙ ΈΝΑ ΠΡΌΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Τ Η Ν Ύ Λ Η Τ Ω Ν Μ Α Θ Η Μ Ά Τ Ω Ν , αλλά θα μπορέσουμε να την καλύψουμε κι αυτή, μέσω των νέων τεχνολογιών. Έτσι κι αλλιώς ηλεκτρονικά παίζουνε όλη μέρα, κολλημένα είναι στην οθόνη. Τα κοιμίζεις λοιπόν ωραία-ωραία τον Οκτώβρη του ‘20 και τα ξυπνάς Απρίλη του ΄21. Τα βάζεις μετά να δούνε τα βίντεο από την τάξη που γινότανε το μάθημα και μαθαίνουν αυτά. Θα βάλει το κράτος μας

> ΣΤΗΝ ΚΑΡΑΝΤΊΝΑ ΑΠΑΊΤΗΣΑΝ ΝΑ ΒΓΆΛΩ ΤΟ ΚΟΥΔΟΎΝΙ ΚΙ ΈΝΑ ΚΟΛΆΡΟ GPS ΝΑ ΒΑΛΩ ΣΤΟ ΠΗΓΟΎΝΙ

YOU MAY SAY

17

> ΚΑΛΆ ΠΟΥ ΉΜΑΣΤΑΝ ΜΑΖΊ Σ’ ΌΛΗ ΤΗΝ ΚΑΡΑΝΤΊΝΑ ΑΛΛΙΏΣ ΔΕΝ ΠΈΡΝΑΓΕ Η ΖΩΉ, ΔΕΝ ΈΒΓΑΙΝ’ Η ΡΟΥΤΊΝΑ

κάμερες στους μισούς μαθητές, σε αυτούς που δε θα κοιμηθούν, μικρές κάμερες από αυτές που κολλάνε στα κράνη των ποδηλάτων και τραβάνε βίντεο τις καταβάσεις απ’ τα βουνά. Αφού δε θα ‘χουμε πια βουνά, θα περισσεύουν κι οι κάμερες που αρέσουν και στα παιδιά, έτσι θα τους προβάλουμε μετά το βίντεο και θα μαθαίνουν το μάθημα. Τι χαζά είναι; γιατί να μη μάθουν δηλαδή; Καταλαβαίνω πως στην αρχή θα τους φανεί λίγο παράξενο. Ειδικά αν ο από πίσω στο θρανίο ρίχνει φάπα στον μπροστά, η κάμερα θα κουνάει και θα χαλάει και ο ήχος, αλλά θα ξεπεραστούν αυτά. Στα παιδιά που θα πηγαίνουν στο κανονικό μάθημα και θα φοράνε την κάμερα, μπορούμε να δίνουμε κάνα ελαφρύ ηρεμιστικό, εναλλακτικό, να τα αφήνουμε να βλέπουν τα δελτία ειδήσεων στην τηλεόραση ας πούμε, να μάθουν να μην πολυκουνιώνται, κι αυτά θα συνηθίσουν όπως οι μεγάλοι. ΌΛΑ ΕΊΝΑΙ ΘΈΜΑ ΠΡΟΌΔΟΥ ΚΑΙ ΕΝΌΣ ΚΑΛΟΎ ΣΧΕΔ Ι Α Σ Μ Ο Ύ Γ Ι Α Τ Ί Τ Ο Έ Ν Α Φ Έ Ρ Ν Ε Ι Τ Ο Ά Λ Λ Ο . Αν δεν έχουν βουνά να τρέχουν και να γίνονται ατίθασα τα παιδιά, θα το μάθουν κι αυτό. Και θα προοδεύσουμε. Γιατί τελικά και ποιος είναι ο ρόλος μας ως άνθρωποι, να προοδεύουμε δεν είναι; Αυτός είναι. Ποιος είναι; να φυλάμε τα βουνά καραούλι σαν τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη; Στο 1800 θα επιστρέψουμε; η ανθρωπότητα προοδεύει. Ρωτήστε και την Ελλάδα 2021, επί 200 χρόνια προγραμ-

18

YOU MAY SAY

ματίζονταν. Για ένα έθνος, ο σχεδιασμός είναι το παν. Γι’ αυτό κι ένα αεροδρόμιο το νοικιάζεις για 100 χρόνια. Νοικιάζονται με airbnb τα αεροδρόμια; Ό,τι να ‘ναι; να έρχεται τη μια μέρα η μια εταιρεία και να σφουγγαρίζεις μετά την πίστα προσγείωσης για να ‘ρθει η άλλη; Αυτή τη δουλειά θα κάνουμε; Θα αλλάζουμε σεντόνια κάθε τόσο σε λιμάνια και αεροδρόμια; Πλύστρες των ξένων θα γίνουμε στη δική μας τη χώρα; ΔΕΝ ΕΊΜΑΙ ΚΑΙ ΕΓΏ ΕΚΤΌΣ ΖΩΉΣ, ΚΑΤΑΛΑΒΑΊΝΩ. Έχεις χτίσει το αυθαιρετάκι σου, έχεις ρίξει το πανω-σηκωματάκι σου με ελενίτ, έχεις βιδώσει και τη σεζ λόνγκ σου με ούπα στο μπαλκόνι να μην την παίρνει ο αέρας, και απολαμβάνεις τη θέα στο βουνό. Κι έρχονται τώρα και σου παίρνουν τη θέα. Κι εντάξει, αν χτίζει ο απέναντι έναν παραπάνω όροφο, παίρνεις την πολεοδομία, τον καρφώνεις και το φχαριστιέσαι. Αν έρχεται η ίδια η πολεοδομία και σου παίρνει τη θέα; Ποιόν να καρφώσεις; Σου παίρνουν τη χαρά, τη μπουκιά απ’ το στόμα. Έτσι είναι όμως η ζωή, δεν μπορούμε να είμαστε πλεονέκτες. Μια θέα τη βλέπεις και στην τηλεόραση. Παλαιότερα που δεν είχαν τηλεόραση πως έζησαν δεν αναρωτιέσαι; Χρειάζεται και εκ μέρους μας μια κάποια θυσία για να προοδεύσουμε. 200 χρόνια ελεύθεροι κοντεύουμε, ας το καταλάβουμε τέλος πάντων, θέλει κι η ελευθερία τις θυσίες της.

YOU MAY SAY

19

20

YOU MAY SAY

Καλοκαιρινά

πανηγύρια στο νησί του

Ίκαρου Κείμενο, φωτογραφίες: Σπύρος Τσακίρης carnetdevoyage.gr

Σε ένα νησί που πήρε το όνομά του από αυτόν που «δεν συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις» και πέταξε ψηλά, κοντά στον ήλιο, τα πανηγύρια του δε γίνεται παρά να διατηρούν κάτι από την τρέλα και το όνειρό του. Ο Σπύρος Τσακίρης περιηγείται στο νησί απ’ το πρωί, για να φτάσει τελικά στους κυκλικούς χορούς του, που δεν σταματούν... ως το επόμενο πρωί.

Σ

την ελληνική μυθολογία με το όνομα Ίκαρος είναι κυρίως γνωστός ο γιος του εξόριστου στην Κρήτη Αθηναίου Δαίδαλου. Μαζί με τον πατέρα του έμεινε στην αυλή του Μίνωα, ο οποίος είχε αναθέσει στον επιδέξιο και πολύτεχνο Δαίδαλο να κατασκευάσει το Λαβύρινθο, για να φυλακίσει μέσα σ` αυτόν το Μινώταυρο. Ύστερα από λίγο όμως ο Δαίδαλος έπεσε στη δυσμένεια του βασιλιά, που φυλάκισε και τον κατασκευαστή του Λαβύρινθου μέσα στο κατασκεύασμά του. Κατόρθωσε όμως να αποδράσει, βάζοντας σε ενέργεια την ευφυΐα του. Κατασκεύασε φτερά για τον εαυτό του και για τον Ίκαρο, με τα οποία οι δύο άνδρες πέταξαν στον ουρανό και απομακρύνθηκαν από την Κρήτη. Ο Δαίδαλος έφτασε στον Καμικό της Σικελίας, όπου κατοικούσε ο βασιλιάς Κώκαλος. Ο Ίκαρος παρά τις συμβουλές και οδηγίες του πατέρα του, ο οποίος του έλεγε να μην πλησιάζει κοντά στον ήλιο, πέταξε σε μεγάλο ύψος. Έτσι τα κέρινα φτερά του έλιωσαν από την ηλιακή θερμότητα και έπεσε στη θάλασσα, η οποία από τότε ονομάζεται Ικάριο Πέλαγος. Η πτώση αυτή θυμίζει τις πτώσεις του Φαέθοντα και ιδίως του Βελλερoφόντη, ο οποίος, όπως και ο Ίκαρος, ήταν ήρωας φτερωτός.[1]

YOU MAY SAY

21

«ΙΚΑΡΊΑ.... ΣΑ ΝΑ ΜΙΛΆΜΕ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΟΠΈΛΑ»

ΠΈΡΑ ΣΤΟΥ ΧΩΡΙΟΎ ΤΗ ΒΡΎΣΗ ΤΟ ΙΚΑΡΙΏΤΙΚΟ ΈΧΟΥΝ ΣΤΉΣΕΙ ΚΑΙ ΧΟΡΕΎΟΥΝ ΚΟΠΕΛΟΎΔΙΑ ΣΑΝ ΤΑ ΔΡΟΣΕΡΆ ΛΟΥΛΟΎΔΙΑ

22

YOU MAY SAY

Στην Ελλάδα παντού και πάντα υπάρχει κάποιος μύθος... Την Ικαριά την ξέρω από τα νεανικά μου χρόνια. Πρώτα από τις αφηγήσεις του παππού. Στην εξορία... Μετά στο σχολείο, εσχατιά της Ελλάδας κάποτε. Κατοπινά, ε αφού η Τζαμάικα έπεφτε μακριά... Έτσι γνωρίστηκα και προσωπικά μαζί της. Και δεν ξέρω γιατί, μα πάντα όταν αναφέρομαι στην Ικαριά, είναι σαν να αναφέρομαι σε κοπέλα. Μια λεπτοκαμωμένη αέρινη, όμορφη κοπέλα. Άνθρωποι «στεγνοί» οι Ικαριώτες, λες και δεν υπάρχει νερό μέσα τους. Φιλόξενοι,

ήσυχοι, πρόσχαροι. Με μια ευγένεια που τους κάνει ξεχωριστούς. Κι άμα τους το πεις, σου λένε «οι εξόριστοι εμάς μας κάνανε ανθρώπους, μας μάθανε γράμματα, είχαμε γιατρούς, τους αγαπήσαμε και μας αγάπησαν».

«ΜΆΣΤΟΡΑΣ ΕΊΣΑΙ ΕΣΎ ΚΙ ΌΛΟΥ ΣΟΥ ΤΟ ΣΌΙ...» Στην Ικαρία, ένα πρωινό περνώντας τις Ράχες και πηγαίνοντας προς το Καρκινάγρι, στο πουθενά, σε ένα μποστάνι, λίγο χώμα ανάμεσα στα κοτρόνια, συνάντησα τον Δημήτρη που κρατούσε στο ένα χέρι την αξίνα, στο άλλο τον Ελύτη! Κι άμα του είπα, έτσι για να τον δοκιμάσω…

ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΠΈΡΑ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΦΟΥΣΤΑΝΙΟΎ ΣΟΥ ΑΈΡΑ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΠΑΛΙΚΆΡΙ ΣΎΡΕ ΤΟ ΧΟΡΌ ΜΕ ΧΆΡΗ ΤΟΝ ΙΚΑΡΙΏΤΙΚΟ ΧΟΡΌ ΠΩΣ ΤΟΝ ΑΓΑΠΏ ΕΓΏ ΝΑ ΧΟΡΕΎΩ ΜΕ ΧΑΡΆ ΔΊΠΛΑ ΑΠ’ ΌΜΟΡΦΗ ΚΥΡΆ

«E, μάστορα, να κόψω μια ντομάτα;» μού απάντησε, χωρίς να σηκώσει τα μάτια από το βιβλίο: -Mάστορας είσαι του λόγου σου κι όλο σου το σόι και οι ντομάτες είναι της γης, κόψε σα θες...

Xαμογέλασα και κατέβηκα από τη μηχανή. «Nα κόψω», του λέω, «μα να βάλω το πιοτί». Και έβγαλα από το σακίδιο, ένα μικρό μπουκαλάκι με ρακί Κρητικιά, άλφα άλφα. «Tώρα», μου λέει «μιλάς σωστότερα, μη χαλάσω την παρέα»... Η Ικαρία (ή Ικαριά ή Νικαριά ή Δολύχη στα αρχαία χρόνια) είναι ένα νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου. Πρωτεύουσα και επίνειο του νησιού είναι ο Άγιος Κήρυκος. Ο δρόμος για το Καρκινάγρι, άσφαλτος μεν, μα δύστροπος. Όλο στροφιλίκια και στις άκρες χαλίκι. Ν’ αγναντεύεις το μπλε και να παθαίνεις βέρτιγκο. Να λυσσομανάει ο αέρας εκεί στον αυχένα, χειμώνα καλοκαίρι. Τριακόσια κιλά η μηχανή, και με εμένα επάνω άλλα τόσα, και στο μπουγάζι να μοιάζουμε φτερό στον άνεμο… Να χάσκουν τα κουφάρια των αυτοκινήτων στα γκρεμνά από τα συχνά ατυχήματα, σα μνημεία για να θυμίζουν τη βλακεία των ανθρώπων. Μα φτιαχτήκανε δρόμοι κι ας είναι άγριοι, τα γεννητούρια τώρα, γρήγορα μαθαίνονται. Στο Καρκινάγρι, θα πήγαινα να βρω το φίλο μου τον Μαρουλά, τον Γιάννη, που διατηρεί παραδοσιακό καφενείο, με καθαρά ποτά και εξαιρετικούς μεζέδες και θα σε προσέξει ο Μαρουλάς (όταν δεν πίνει αυτός), γιατί πριν ζούσε στην Αθήνα και τη σιχάθηκε και έριξε μαύρη πέτρα πίσω του. Έπιασε η ευχή και στέριωσε στο Καρκινάγρι.

YOU MAY SAY

23

24

YOU MAY SAY

ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΠΈΡΑ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΦΟΥΣΤΑΝΙΟΎ ΣΟΥ ΑΈΡΑ ΝΑ ΚΑΕΊ ΤΟ ΠΕΛΕΚΟΎΔΙ ΜΕ ΙΚΑΡΙΏΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΎΔΙ

ΤΑ ΝΤΌΠΙΑ «ΠΡΟΪΌΝΤΑ» Με το που πατήσεις στο νησί και βγεις από το λιμάνι, μια μυρωδιά έντονη και περίεργη εγκαθίσταται στα ρουθούνια σου. Παντού κρίταμα και όταν είναι η εποχή τους, η μυρωδιά τους χαλάει τον κόσμο. Επίσης ο Κορκόβελος, ένα είδος μεγάλης σαύρας που ζει μόνο στην Ικαρία, αν τον πετύχεις, που θα τον πετύχεις, ατραξιόν σκέτη. Και έτσι και θελήσεις να τον φωτογραφίσεις, εκείνος δεν θα σου χαλάσει το χατίρι. Θα σου ποζάρει μέχρι να σε βαρέσει ο ήλιος κατακούτελα. Η άλλη «ατραξιόν» του νησιού είναι οι γκρούβαλοι. Έτσι αποκαλούν οι Ικαριώτες, τους νεαρούς κατά κύριο λόγο, ελευθεριάζοντες επισκέπτες. Που είναι αλήθεια, τα περασμένα χρόνια, ήταν αυτοί που πρώτοι ανακάλυψαν αυτήν τη σχέση που έχουν οι κάτοικοι με την ηρεμία. Ο μύθος της ανεμελιάς και της ελευθεριότητας έκανε την Ικαρία μόδα και δυστυχώς ό,τι γίνεται μόδα, εκπίπτει...

Τα λένε οι ίδιοι οι κάτοικοι. Παλιά, λένε, όλα ήταν όπως πρέπει, κανένας δεν ενοχλούσε κανέναν. Ερχόταν τα παιδιά στον τόπο μας και εμείς τους καλοδεχόμασταν, ανοίγαμε τα σπίτια μας, τις ταράτσες μας, τις αυλές μας. Τους τρατάραμε στα πανηγύρια μας. Έτρωγαν, έπιναν και χόρευαν μαζί μας. Ό,τι είχαμε το μοιραζόμασταν. Τώρα είναι αλλιώς. Έτοιμο το ζωνάρι, λυμένο για καυγά. Πόσες και πόσες φορές δεν πλάκωσε η αστυνομία... Ο δρόμος με πάει προς τον Άγιο. Με «πάει», γιατί μετά το χθεσινό πανηγύρι, το μάτι δεν λέει να ανοίξει. Οι ανεμογεννήτριες στην ανηφόρα, το κάψιμο του αέρα, μετά την τελευταία δεξιά στροφή πριν την κατηφόρα, το φτερούγισμα των γερακιών και τα κρωξίματα από τα νεογέννητα, μαζί με τα λίγα δένδρα, περιμένουν έναν κάποιον Δον Κιχώτη να πατήσει πόδι. Στις κορυφές με τους αέρηδες στυλώνουν ρίζες τα δενδριά και βλέπεις τα φύλλα φαγωμένα μια από τα κατσίκια, μια από τους βοριάδες. Ούτε Δον Κιχώτης λοιπόν, ούτε λοιπά παραμύθια.

YOU MAY SAY

25

ΤΟ ΜΕΛΊΣΣΙ ΤΟΥ ΠΑΠΆ Μου άρεσε πολύ η διαδρομή από τον «πίσω δρόμο», από Να προς Αρμενιστή, ειδικά όταν ο ήλιος πάει προς ξεκούραση. Μερικές φορές όμως, η τύχη κάνει τα δικά της. Ήξερα πως κάπου εκεί ο ιερέας του χωριού είχε μελίσσια. Το μέλι του ήταν γνωστό. Έτσι αργά που πήγαινα, απολαμβάνοντας το δειλινό, η φιγούρα του μελισσοκόμου ιερέα, με τη λευκή στολή, κίνησε το φωτογραφικό μου ενδιαφέρον. Κατέβηκα από τη μηχανή έβγαλα κράνος γάντια και τον καλησπέρισα. Καλόκαρδος άνθρωπος με μια ευγένεια και ένα χαμόγελο αληθινό, τον ρώτησα αν μπορώ να κάνω μερικές φωτογραφίες, μετά χαράς, μου αποκρίθηκε, όμως κάποιοι είχαν διαφορετική άποψη! Η μέλισσα «φονιάς» έκανε την εμφάνιση της και από ό,τι έδειχνε με είχε συμπαθήσει. Εγώ πάλι, καθόλου. Τα αντανακλαστικά μου ευτυχώς ενεργούν αμέσως και στο μυαλό μου έρχεται το αποψινό πανηγύρι. Στα αυτιά μου οι δοξαριές του Νίκου Φάκαρου.

26

YOU MAY SAY

ΠΕΣ ΤΟ ΚΙΆ ΣΤΟ ΠΕΖΟΥΛΆΚΙ ΚΆΘΕΤΑΙ ΈΝΑ ‘ΚΑΡΙΩΤΆΚΙ ΔΟΞΑΡΙΈΣ ΓΛΥΚΈΣ ΤΡΑΒΆΕΙ ΤΟ ΒΙΟΛΊ ΤΟΥ ΚΕΛΑΗΔΆΕΙ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΠΈΡΑ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΦΟΥΣΤΑΝΙΟΎ ΣΟΥ ΑΈΡΑ ΝΑ ΚΑΕΊ ΤΟ ΠΕΛΕΚΟΎΔΙ ΜΕ ΙΚΑΡΙΏΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΎΔΙ

ΙΚΑΡΙΏΤΙΚΟΣ. Ο ΧΟΡΌΣ! Χορεύεται στα τοπικά πανηγύρια, από τα οποία ευρέως γνωστό, είναι της Αγίας Μαρίνας, στο χωριό Αρέθουσα την ημέρα της απελευθέρωσης του νησιού στις 17 Ιουλίου. Τα τελευταία χρόνια τα πανηγύρια έχουν ξαναγεννηθεί με τη συμμετοχή της νεολαίας αλλά και των επισκεπτών του νησιού τα καλοκαίρια, και αποτελούν ένα από τα στοιχεία «της ιδιοτυπίας» των Ικαριωτών. Στα Ικαριώτικα πανηγύρια, οι διοργανωτές είναι συνήθως όλοι εθελοντές κάτοικοι του χωριού. Μαγειρεύουν βραστό και ψητό κατσίκι, πατάτες και σαλάτες και σερβίρουν, ενώ η ορχήστρα με κυρίαρχο το βιολί δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον Ικαριώτικο. Το κόκκινο Ικαριώτικο κρασί, που ακούει στο όνομα Πράμνειος Οίνος συμβάλλει κι αυτό ώστε πολλά πανηγύρια να έχουν τόσο κέφι που να τα κάνει... να προσπερνούν τη νύχτα. Μεταξύ μας, καλό είναι, εκτός από το τι «ακούει» το ίδιο το κρασί, να ακούς και εσύ, γιατί ο Πράμνειος Οίνος είναι ατίθασος και παιχνιδιάρης. Κάτι μου λέει πως και φέτος, κάπου εκεί μεταξύ Αρμενιστή και Μεσακτής θα γυροφέρνω τον Αύγουστο... Γιατί οι Ικαριώτες δεν θα αφήσουν τον ιό να χαλάσει τα πανηγύρια. Αμήν.

ΚΑΙ Ο ΧΟΡΌΣ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΏΝΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΚΈΦΙ ΜΑΣ ΦΟΥΝΤΏΝΕΙ ΝΈΟΙ ΓΈΡΟΙ ΚΑΙ ΞΕΝΆΚΙΑ ΑΓΚΑΛΙΆ ΓΛΕΝΤΟΎΝ ΤΑ ΝΙΑΤΑ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΠΈΡΑ ΔΩΣ’ ΤΟΥ ΦΟΥΣΤΑΝΙΟΎ ΣΟΥ ΑΈΡΑ ΝΑ ΚΑΕΊ ΤΟ ΠΕΛΕΚΟΎΔΙ ΜΕ ΙΚΑΡΙΏΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΎΔΙ

YOU MAY SAY

27

Μην

Αγχώνεσαι, γιατί μπορεί να αγχωθείς ΜΙΑ ΣΤΡΕΣΑΡΙΣΜΈΝΗ ΠΕΡΙΉΓΗΣΗ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑ ΚΑΤΑΠΟΛΈΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΆΓΧΟΥΣ Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη Εικονογράφηση: Γιώργος Τσιούκης

Η αδυναμία των ανθρώπων να ανταπεξέλθουν στις βασικές τους υποχρεώσεις ή απλά να χαρούν τη ζωή τους «λόγω άγχους» πήρε μεγάλες διαστάσεις πολύ πριν τον κορονοϊό. Η πανδημία όμως τη μετέτρεψε σε εφιάλτη: Η αγωνία του θανάτου, η μοναξιά κι ο εγκλεισμός, μας έκαναν συχνά «να χάνουμε τη μπάλα». Οι έρευνες που θα καταγράψουν την έκταση που πήραν οι αγχώδεις διαταραχές «της περιόδου του COVID-19» και τα αποτελέσματά τους, αναμένονται. Γνωρίζουμε όμως ήδη ότι τα πράγματα σχετικά με το άγχος γίνανε χειρότερα και η ανάγκη «για τη γιατρειά του» πιο πιεστική.

ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΆΓΧΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΤΌΣΟ ΕΠΙΚΊΝΔΥΝΑ; Αν και όταν λέει κανείς «αγχώθηκα» δε σημαίνει ότι είναι και άρρωστος, το άγχος αποτελεί ασθένεια και μάλιστα σοβαρή. Οι περισσότεροι άνθρωποι αισθανόμαστε κάποια στιγμή άγχος και αυτό είναι μια φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση. Το ίδιο και το στρες, είναι κι αυτό μία φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάτι νέο ή απαιτητικό. Όσοι όμως αντιμετωπίζουν χρόνιο στρες, πιθανά

θα αποκτήσουν επιβαρυμένο καρδιαγγειακό σύστημα ή μπορεί να φτάσουν να αντιμετωπίζουν και θέματα κατάθλιψης. Η διαφορά του άγχους από το στρες, έγκειται στο ότι το άγχος αποτελεί εσωτερικό συναίσθημα σε αντίθεση με τους εξωτερικούς ψυχο-πιεστικούς παράγοντες, όπως είναι μία απώλεια, ένα ατύχημα ή οι άσχημες συνθήκες εργασίας, που δημιουργούν το στρες. Το άγχος μας θεωρείται μη φυσιολογικό όταν είναι δυσανάλογο σε σχέση με την κατάσταση την οποία βιώνουμε, όταν εμφανίζεται χωρίς προφανή λόγο, όταν, τελικά, επηρεάζει τις

YOU MAY SAY

29

ΟΙ ΚΙΝΈΖΟΙ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΊΑΣ ΤΩΝ ΧΑΝ ΣΤΡΙΦΟΓΎΡΙΖΑΝ ΣΤΙΣ ΧΟΎΦΤΕΣ ΤΟΥΣ ΚΑΡΎΔΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΦΎΓΕΙ ΤΟ ΆΓΧΟΣ ΠΡΙΝ ΤΗ ΜΆΧΗ. ΟΙ ΣΎΓΧΡΟΝΟΙ ΕΥΡΩΠΑΊΟΙ ΖΟΥΛΆΝΕ ΜΑΛΑΚΈΣ ΜΠΑΛΊΤΣΕΣ. ΔΎΟ ΧΙΛΙΆΔΕΣ ΧΡΌΝΙΑ ΧΡΕΙΆΣΤΗΚΕ ΤΟ ΑΝΘΡΏΠΙΝΟ ΕΊΔΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΆΕΙ ΑΠ’ ΤΑ «ΣΚΛΗΡΆ» ΣΤΑ «ΜΑΛΑΚΆ» ΑΝΤΊΔΟΤΑ ΤΟΥ ΆΓΧΟΥΣ...

καθημερινές μας δραστηριότητες τόσο πολύ, ώστε μας εμποδίζει να έχουμε μια φυσιολογική ζωή. Οι αγχώδεις διαταραχές μπορεί να περιορίζονται στο φόβο και την ένταση, ενδέχεται όμως να παρουσιάζουν και σωματικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, αίσθημα αδιαθεσίας, τρέμουλο, εφίδρωση, ξηροστομία, πόνο στο στήθος, πονοκέφαλο και γρήγορη αναπνοή.

Η «ΠΟΛΎΧΡΩΜΗ» ΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑ ΚΑΤΑΠΟΛΈΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΆΓΧΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ Το να πετάξεις κάτι ή το να ζουλήξεις κάτι, μειώνει το άγχος και το στρες. Το τι θα πετάξεις βέβαια και που ή το τι θα ζουλήξεις και πόσο, είναι θέμα επιλογής. Και στον μαγικό κόσμο της κατανάλωσης οι επιλογές είναι πολλές. Έτσι, οι μπαλίτσες που μπορούσες να ζουλάς για να εκτονώσεις την ένταση και την αγωνία σου γνώρισαν μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του ‘90. Η «ανακάλυψη» έγινε από τον σεναριογράφο της τηλεόρασης, Alex Carswell, που το 1988 πέταξε, λέει, ένα στυλό σε μια φωτογραφία της μητέρας του μετά από ένα αγχωτικό τηλεφώνημα. Αυτό τον χαλάρωσε και, αφού προφανώς δεν μπορούσε να πατεντάρει την αποδεδειγμένα αγχολυτική διαδικασία τού να πετάει κανείς πράγματα στη μαμά του ή έστω στη φωτογραφία της, οδηγήθηκε στη δημιουργία της «stress ball», της μαλακής μπαλίτσας που ζουλάς για να σου φύγει το άγχος. Η οποία μπαλίτσα με τη σειρά της, του απέφερε μυθικά πλούτη. Τα οποία πλούτη πάλι, ποτέ δεν μάθαμε αν τον ξε-άγχωσαν ή τον άγχωσαν περισσότερο, καθώς ως γνωστόν τα πλούτη δε φέρνουν εξ ορισμού ούτε την ευτυχία, ούτε τη χαλαρότητα. Το πρόβλημα είναι γνωστό από παλιά. Από το 206 π.Χ. οι Κινέζοι της δυναστείας των Χαν εκπαιδεύονταν να ξε-αγχώνονται και να διατη-

ρούν την αυτοσυγκέντρωσή τους κατά τη διάρκεια της μάχης, στριφογυρίζοντας και πιέζοντας στις χούφτες τους καρύδια... Η αγχολυτική επίδραση μιας επαναλαμβανόμενης κίνησης που συνδυάζεται με την άσκηση ελαφράς πίεσης σε ένα αντικείμενο, οδήγησε άλλωστε το 2017 τα spinners να γίνουν τα πλέον διάσημα πωλούμενα προϊόντα της Amazon. Ίσως γιατί δεν μας έκοψε εμάς να κάνουμε trend το κομπολόι, τα μικρά αυτά σβουράκια έφτασαν τελικά να κάνουν θραύση ακόμη και σαν γιατρικά για το σύνδρομο Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, αλλά και ως εργαλεία αποτοξίνωσης από τον εθισμό του κινητού. Κι αν η δεκαετία του ‘80 ονομάστηκε και «age of stress», τα σύγχρονα ‘20s είναι τα «ages of anxiety». Και η αγορά είναι γεμάτη αντι-αγχωτικά προϊόντα ή προϊόντα «που βοηθούν να έχεις έναν καλύτερο ύπνο, χωρίς άγχος»: Σοκολάτες και γιαούρτια, αποσμητικά χώρου, ειδικά υφάσματα, γαλακτώματα, apps για κινητά και ειδικές κουβέρτες ανήκουν στο πάνθεό της. Ενώ και εταιρείες όπως η Body Vibes, που έναντι 30 λιρών προσφέρει αστεία αυτοκόλλητα τα οποία λέει «αν τα κολλήσεις στο πρόσωπό σου ρυθμίζουν τη ροή της ενέργειας στο σώμα σου και καταπολεμούν το στρες και το άγχος», έχουν μια χαρά κέρδη. Δε συγκρίνονται βέβαια με τα κέρδη της φαρμακοβιομηχανίας, δεδομένου ότι η παγκόσμια αγορά αντικαταθλιπτικών και αγχολυτικών φαρμάκων υπολογίζεται ότι το 2018 έφτασε σε πωλήσεις τα 12,16 δισεκατομμύρια δολάρια.

ΑΓΧΩΜΈΝΗ Η ΑΓΓΛΊΑ Σύμφωνα με την έρευνα της Adult Psychiatric Morbidity Survey του NHS, του εθνικού συστήματος υγείας της Βρετανίας, ένας στους έξι Βρετανούς αντιμετωπίζει προβλήματα άγχους και κατάθλιψης. Η έρευνα δημοσιεύτηκε το 2016 και τα αποτελέσματά της υπήρξαν άμεσα συνδεδεμένα με την κρίση του συστήματος ψυχικής υγείας της χώρας, το οποίο πάσχει από άλλη νόσο, αυτήν της υπο-χρηματοδότησης. Έτσι, καθώς οι ουρές για ένα ραντεβού με έναν Άγγλο ψυχίατρο, ψυχολόγο ή κοινωνικό λειτουργό μεγάλωναν... το κενό έσπευσε να κλείσει «η αγορά». Και τα «γιατρικά για το άγχος»

YOU MAY SAY

31

ΟΙ ΑΓΧΟΛΥΤΙΚΈΣ ΚΟΥΒΈΡΤΕΣ ΑΠΟΛΑΜΒΆΝΟΥΝ ΜΆΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΦΆΜΙΛΛΟ ΤΩΝ I-PAD, ΕΝΏ ΤΑ I-PAD ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΎΝ ΜΕ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΈΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΈΣ ΠΟΥ ΣΕ ΒΟΗΘΟΎΝ ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΕΊΣ ΚΑΛΆ...

συνολική αγορά των φαρμάκων αυτών, αναμένεται να αγγίζει τα 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια εφέτος σύμφωνα με τα στοιχεία της Zion Market Research. Η κατάσταση λοιπόν δείχνει απ’ τη μια ιδιαίτερα κερδοφόρα και απ’ την άλλη ιδιαίτερα απογοητευτική, καθώς μετά τη θανατηφόρο κρίση των οπιοειδών στην οποία αναφερθήκαμε αναλυτικά στο προηγούμενο τεύχος του You May Say, πολλοί έχουν ήδη αρχίσει να βλέπουν στην αγορά των αγχολυτικών την επόμενη μεγάλη θανατηφόρα κρίση από φάρμακα στην Αμερική.

που μπορούσαν να αγοραστούν μέσω διαδικτύου και ήταν φτηνά, «πήραν όλο το χαρτί». Αποτέλεσμα; Το 2017 η αποκαλούμενη «sleep healthy industry», η βιομηχανία που παράγει προϊόντα που σχετίζονται με τον «καλό ύπνο», απέκτησε αξία που υπολογίζεται έως και σε 40 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι αγχολυτικές κουβέρτες αξιώθηκαν μάρκετινγκ ισάξιο των i-pad και τα i-pad με τη σειρά τους κυκλοφόρησαν με προ-εγκατεστημένες εφαρμογές, με apps, που σε βοηθούν να κοιμηθείς καλά.

ΑΓΧΩΜΈΝΗ ΚΙ Η ΑΜΕΡΙΚΉ Καθώς στις ΗΠΑ περισσότεροι από 40 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από άγχος, πρόκειται για την πλέον διαδεδομένη ψυχική νόσο στη χώρα. Για την αντιμετώπιση του άγχους, όπως βέβαια και για την αντιμετώπιση μιας σειράς άλλων προβλημάτων, συνταγογραφούνται συχνότατα φάρμακα όπως τα Xanax, Librium, Valium και Ativan, των οποίων η χρήση εμφάνισε άνοδο της τάξης του 67% μεταξύ 1996 και 2013, με τον αριθμό των Αμερικανών που τα λαμβάνουν να υπολογίζονται σε 13,5 εκατομμύρια. Οι θάνατοι από υπερβολική δόση φαρμάκων αυτής της κατηγορίας των βενζοδιαζεπινών, τετραπλασιάστηκαν στις ΗΠΑ από το 2002 έως το 2015 σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Υπηρεσίας της χώρας (National Institute on Drug Abuse). Και 8.791 άνθρωποι πέθαναν από υπερβολική δόση φαρμάκων αυτής της κατηγορίας το 2015. Ταυτόχρονα, φάρμακα αντικαταθλιπτικά όπως τα Prozac, Zoloft and Paxil τα οποία συνταγογραφούνται μαζικά και για την αντιμετώπιση του άγχους, δεν δείχνουν να αποτελούν για όλους τους πάσχοντες μια καλή επιλογή. Όμως, η

32

YOU MAY SAY

ΑΓΧΩΜΈΝΗ ΚΑΙ Η ΦΑΡΜΑΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΆΝΝΑΒΗ Η κάνναβη υπήρξε παλαιόθεν εγνωσμένο αγχολυτικό. Η παρανομία της όμως δημιουργεί στρες και άγχος. Το οποίο μπορεί βέβαια να αντιμετωπιστεί με τα νομίμως συνταφογραφούμενα αγχολυτικά. Έτσι, δε θα αγχωθούν και οι νομοθέτες και δε θα έχουν ανάγκη την αγχολυτική της δράση, η οποία καθώς είναι παράνομη θα τους άγχωνε ιδιαίτερα... Ο σουρεαλισμός του παραπάνω συλλογισμού ενισχύεται από τη χρήση κάνναβης σε χώρες όπως ο Καναδάς, όπου αυτή είναι νόμιμη και ρυθμισμένη για τους ενήλικες. Εκεί αφενός οι πολίτες δεν αγχώνονται και δε στρεσάρονται καθώς δε θα διωχθούν ποινικά αν την αποκτήσουν, αφετέρου τη χρησιμοποιούν συχνά ως εναλλακτικό «ενός ποτηριού κρασιού». Κι ως γνωστόν «ένα ποτηράκι, σε χαλαρώνει και κάνει καλό». Επίσης εκεί όπου το φυτό είναι νόμιμο, τα προϊόντα υπόκεινται σε ποιοτικούς ελέγχους και η πιθανότητα να καταναλώσει κανείς κάτι επιζήμιο για τον οργανισμό του μειώνεται. Φυσικά, όσο βέβαιο είναι εδώ και αιώνες ότι η κάνναβη λειτουργεί ως αγχολυτικό, τόσο αβέβαιο είναι ακόμη το με ποιον τρόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί «ως φάρμακο» με τη λογική και την πρακτική της σύγχρονης δυτικής ιατρικής. Το ότι το φυτό έχει και «ευφορική χρήση» και ότι η «ευφορία» αποτελεί αντίδοτο κατά του άγχους, είναι μια απάντηση ορθή. Αναζητώντας όμως κανείς παρενέργειες, αντενδείξεις και δοσολογίες του φαρμάκου, ώστε αυτό να μπορεί να χρησιμοποιηθεί

ΚΑΘΏΣ Η ΚΆΝΝΑΒΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΊΖΕΤΑΙ ΠΛΈΟΝ ΚΑΙ ΩΣ ΦΆΡΜΑΚΟ ΜΕ ΜΗΔΑΜΙΝΈΣ ΠΑΡΕΝΈΡΓΕΙΕΣ, ΕΝΏ ΑΥΞΆΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΈΡΕΥΝΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΎΝ ΣΤΗΝ ΑΓΧΟΛΥΤΙΚΉ ΤΗΣ ΔΡΆΣΗ, ΠΙΘΑΝΌΤΑΤΑ ΘΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΉΣΕΙ ΑΡΚΕΤΆ ΑΠΌ ΤΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΆ ΦΆΡΜΑΚΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΆΓΧΟΥΣ

τυποποιημένα από την ιατρική κοινότητα, είναι υποχρεωμένος να δώσει κι άλλες, πιο σύνθετες, απαντήσεις. Καθώς η κάνναβη περνάει στη σφαίρα της νομιμότητας, απ’ τη μια οι μηδαμινές παρενέργειές της και απ’ την άλλη η αύξηση του αριθμού των ερευνών για την επιτυχή αγχολυτική δράση των κανναβινοειδών, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στο συμπέρασμα ότι στο άμεσο μέλλον το φυτό και τα παράγωγά του θα καταλάβουν μεγάλο μέρος της αγοράς των συμβατικών αγχολυτικών φαρμάκων. Ήδη οι έρευνες για την αγχολυτική δράση της Κανναβιδιόλης - CBD, ενός μόνο από τα συστατικά της κάνναβης, είναι πολλές και τα αποτελέσματά τους ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Οι φαρμακοβιομηχανίες, την ίδια στιγμή που πολεμούν την κάνναβη υπερασπιζόμενες τα προϊόντα τους και τα κέρδη που αυτά τους αποφέρουν, από την πίσω πόρτα επενδύουν στην έρευνα για τα κανναβινοειδή ως εναλλακτικά φάρμακα για το άγχος και το στρες, βοηθώντας μας να αντιληφθούμε τι ακολουθεί: Ευπώλητα φάρμακα που χρησιμοποιούνται ενάντια στο άγχος και το στρες, ενδέχεται να χάσουν την πρωτοκαθεδρία τους και η κάνναβη να τα αντικαταστήσει με επιτυχία και ασφάλεια.

ΧΑΛΆΡΩΣΕ, ΜΗΝ ΑΓΧΏΝΕΣΑΙ... Κι αν ένα απλό φυτό μπορεί να προσφέρει πολλά ως εναλλακτικό πολλών επικίνδυνων φαρμάκων, υπάρχουν κι άλλες μέθοδοι για να αντιμετωπίσει κανείς το άγχος του χωρίς τη χρήση κάποιας ουσίας, νόμιμης ή μη. Οι σοβαρές περιπτώσεις χρειάζονται ψυχοθεραπεία και εκπαίδευση ώστε να αλλάξουν δυσλειτουργικές σκέψεις και συμπεριφορές. Αν όμως τα προβλήματα δεν είναι σοβαρά, ίσως και μόνο η στροφή προς έναν πιο ισορροπημένο τρόπο διατροφής, η σωματική άσκηση, η επαφή με τη φύση, ένα χόμπι, η εκμάθηση τεχνικών διαλογισμού ή η γιόγκα, η συμμετοχή σε κάθε είδους συλλογική δραστηριότητα που μας ενδιαφέρει, μπορεί να κάνει τη διαφορά. Σημαντικότερο ίσως όλων; Όσο μπορείς μην αγχώνεσαι με τα πάντα. Ιδιαίτερα με το πως θα σταματήσεις να έχεις άγχος!

YOU MAY SAY

33

You May Say...

ΥΓΕΙΑ

Η ΚΆΝΝΑΒΗ ΩΣ ΦΆΡΜΑΚΟ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΆΓΧΟΥΣ Κείμενο: Ηλίας Γραμματικάκης

Η ΚΆΝΝΑΒΗ, ΜΕ ΟΡΘΉ ΧΡΉΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΎΘΗΣΗ, ΔΕΊΧΝΕΙ ΝΑ ΈΧΕΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΟ ΠΟΣΟΣΤΌ ΑΣΘΕΝΏΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΕΙ ΛΙΓΌΤΕΡΕΣ ΠΑΡΕΝΈΡΓΕΙΕΣ ΣΕ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΈΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΈΣ ΑΓΩΓΈΣ

Μ

ία από τις πιο γνωστές αιτίες χρήσης της κάνναβης παγκοσμίως, είναι οι αγχολυτικές της ιδιότητες. Παρότι σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιοι άνθρωποι έχουν βιώσει αρνητικές εμπειρίες, ιδιαίτερα με την Τετραϋδροκανναβινόλη - THC (αν και αυτό συχνά έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες και όχι με την ουσία αυτήν καθεαυτή), είναι μεγάλος ο αριθμός όσων αναφέρουν πως χρησιμοποιούν την κάνναβη για να χαλαρώνουν και να μειώνουν τα επίπεδα του άγχους τους μέσα στην ημέρα. Τα τελευταία χρόνια η χρήση φαρμάκων και συμπληρωμάτων κατά του άγχους έχει αυξηθεί εκθετικά και με την ευρεία νομιμοποίηση της κάνναβης ανά τον κόσμο, το φυτό έρχεται να βοηθήσει ιδιαίτερα την κατάσταση. Γιατί και πώς βοηθά η κάνναβη με τις αγχώδεις διαταραχές; Για όσους θέλουν να μάθουν λεπτομερώς το πώς δρα η κάνναβη 34

YOU MAY SAY

και γιατί έχει τόσες εφαρμογές, μπορούν να ανατρέξουν στο βιβλίο Φαρμακευτική Κάνναβη – Οδηγός χρήσης 2020. Για τους υπόλοιπους που θέλουν μία σύντομη αναφορά: η κάνναβη δρα στους υποδοχείς ενός συστήματος που έχουμε στο σώμα μας, του Ενδοκανναβινοειδούς Συστήματος (ΕΚΣ). Σωστά, το σώμα μας παράγει κι αυτό κανναβινοειδή, τα ενδοκανναβινοειδή, τα οποία έχουν πολλούς ρόλους. Σε περιπτώσεις που το ΕΚΣ μας υπολειτουργεί (χρόνιο στρες, χρόνιες παθήσεις, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης, έλλειψη βασικών θρεπτικών συστατικών κ.λπ.), μπορούμε να συμπληρώσουμε τα κανναβινοειδή που μας λείπουν, μέσω του φυτού της κάνναβης. Ακριβώς όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τη βιταμίνη D, την οποία έχει τη δυνατότητα το σώμα μας να παράγει, αλλά εάν υπάρχει ανεπάρκεια, τότε μπορούμε να την αναπληρώσουμε και με τα σχετικά συμπληρώματα διατροφής. Αυτό λοιπόν το σύστημα, το Ενδοκανναβινοειδές, επηρεάζει και τη διάθεση, καθώς και το άγχος. Η σωστή λειτουργία του ΕΚΣ επηρεάζει μεταξύ άλλων και την παραγωγή της σεροτονίνης (της «χαρούμενης» ορμόνης) καθώς και της κορτιζόλης (της «στρεσσογόνας» ορμόνης). Αρκετά φάρμακα έχουν ως στόχο τη ρύθμιση των παραπάνω ορμονών και κάποια το κάνουν αποτελεσματικά. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως, οι ασθενείς δεν αντιδρούν επαρκώς ή παρουσιάζουν παρενέργειες. Εκεί είναι που η κάνναβη μπορεί να κάνει σημαντική διαφορά. Αφενός, η κάνναβη δείχνει να έχει αποτελεσματικότητα στο μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών, αφετέρου, με ορθή χρήση και παρακολούθηση, παρουσιάζει λιγότερες παρενέργειες σε σχέση με τις συμβατικές φαρμακευτικές αγωγές. Ας μην ξεχνάμε, ότι συχνό φαινόμενο των αγχολυτικών είναι ο εθισμός καθώς και παρενέργειες όπως, κατάπτωση, έλλειψη πνευματικής διαύγειας και διαρκής υπνηλία. Ας δούμε τι λένε τα δεδομένα από την επιστημονική κοινότητα: Μελέτη από το Πανεπιστήμιο Washington State, χρησιμοποίησε διάφορες ποικιλίες κάνναβης, σε διάφορες δοσολογίες και εξέτασε τα

ΥΓΕΙΑ

You May Say...

αποτελέσματα σε ό,τι αφορά το άγχος, τη διάθεση ακόμη και τα συμπτώματα κατάθλιψης. Όπως φάνηκε, ποικιλίες κάνναβης υψηλές σε Κανναβιδιόλη - CBD και χαμηλές σε Τετραϋδροκανναβινόλη - THC βοήθησαν ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, ακόμη και σε χαμηλές δοσολογίες. Ταυτόχρονα, υψηλές δοσολογίες ποικιλιών κάνναβης με υψηλότερα ποσοστά THC βοήθησαν με το άγχος. Σημαντική σημείωση της ομάδας έρευνας του πανεπιστημίου υπήρξε πως το περιβάλλον (η παρέα, ο χώρος, η διάθεση πριν την χρήση) έπαιξε επίσης ιδιαίτερο ρόλο στο αποτέλεσμα. Σύμφωνα με ερωτηματολόγιο που δόθηκε στους εθελοντές που συμμετείχαν στην έρευνα, το 93.5% είδε βελτίωση στα συμπτώματα άγχους. Στο Βρετανικό Journal of Phychopharmacology, έγινε σύγκριση μεταξύ της φαρμακευτικής χρήσης της κάνναβης ως υποκατάστατο των φαρμάκων για παθήσεις όπως αϋπνία και άγχος. Εντυπωσιακό αποτέλεσμα ήταν πως το 71/8% των ασθενών ανέφεραν πως μείωσαν τη φαρμακευτική τους αγωγή (πάντοτε με την εποπτεία του γιατρού τους) σχετικά με το άγχος, ενώ το 65.2% μείωσε και την αγωγή τους για τις αϋπνίες. Αυτό όμως που κάνει τη διαφορά στη συγκεκριμένη μελέτη, είναι πως στο ερωτηματολόγιο αξιολόγησης που συμπλήρωσαν οι ασθενείς, ανέφεραν λιγότερες παρενέργειες, καθότι είχαν μειώσει τη φαρμακευτική τους αγωγή. Ως αποτέλεσμα, η πλειοψηφία των ασθενών ανέφεραν βελτίωση στην ποιότητα της ζωής τους, στην καθημερινότητά τους καθώς και συνεχή βελτίωση-μείωση των συμπτωμάτων τους. Μία από τις διαταραχές, η οποία είναι μείζονος σημασίας, καθότι πολλοί άνθρωποι όχι μόνο πλήττονται, αλλά χάνουν και τη ζωή τους λόγω αυτής είναι το Σύνδρομο Μετατραυματικού Στρες (Post-Traumatic Stress Disorder). Κι εδώ φαίνεται πως ιδιαίτερα η Κανναβιδιόλη - CBD μπορεί να διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο, καθότι όχι μόνο βοηθά στη μείωση του άγχους, αλλά δρα και ως αντιψυχωσικό (και οι ψυχώσεις είναι ιδιαίτερα συχνές στη συγκεκριμένη πάθηση), μειώνοντας πολλά από τα συμπτώματα. Συνοψίζοντας, η έρευνα δείχνει πως υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος και πολλές ιδιότητες της κάνναβης ανεξερεύνητες. Όμως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός πως πολλοί άνθρωποι ανά τον κόσμο έχουν βοηθηθεί από την κάνναβη, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου η φαρμακευτική αγωγή δεν ωφελεί. Τόσο η THC όσο και η CBD μπορούν να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες στον αγώνα με τον αόρατο εχθρό, το άγχος. ΥΠΆΡΧΟΥΝ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΆΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΎ ΚΆΝΝΑΒΗΣ ΚΑΙ ΚΆΠΟΙΩΝ ΑΓΧΟΛΥΤΙΚΏΝ ΦΑΡΜΆΚΩΝ. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΕΊΤΕ ΤΟ ΓΙΑΤΡΌ Ή ΤΟ ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΌ ΣΑΣ, ΠΡΙΝ ΛΆΒΕΤΕ ΟΠΟΙΟΔΉΠΟΤΕ ΣΥΜΠΛΉΡΩΜΑ ΚΑΙ ΜΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΕΊΤΕ ΤΗΝ ΑΓΩΓΉ ΣΑΣ ΕΝ ΑΓΝΟΊΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΎ.

> INFO * Ο Ηλίας Γραμματικάκης σπούδασε φαρμακευτική (MPharm) στο University of Brighton και εκπόνησε τη διπλωματική του εργασία στα φυτικά σκευάσματα και τη σχέση των φαρμακοποιών με αυτά, ενώ παρακολούθησε εξειδικευμένα σεμινάρια φυτοθεραπείας και βοτανολογίας. Από τα μέσα του 2015 εργάζεται στο φαρμακείο του, όπου και δημιούργησε σειρά φυτικών καλλυντικών ελαίων. Είναι κάτοχος του International Comprehensive Medical Marijuana Course (TheAnswerPage & International Cannabis and Cannabinoids Institute) και επιστημονικός συνεργάτης του βιβλίου «Φαρμακευτική Κάνναβη – Οδηγός Χρήσης». Θα τον βρείτε στο facebook στη σελίδα Ηerbalscientist. Θα βρείτε αναλυτικότερες αναφορές για το θέμα στο βιβλίο Φαρμακευτική Κάνναβη – Οδηγός Χρήσης.

YOU MAY SAY

35

You May Say...

ΥΓΕΙΑ

Η ΚΆΝΝΑΒΗ ΣΤΗ ΜΆΧΗ ΕΝΆΝΤΙΑ ΣΤΟΝ COVID-19 Κείμενο: You May Say... team

τον κορονοϊό και πραγματοποιούμε δύο σχετικές έρευνες: Η μια ανιχνεύει τη λειτουργία των συστατικών του φυτού που σχετίζονται με την καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος και στοχεύει στην εύρεση θεραπείας που θα πραγματοποιείται σε συνδυασμό με τη χορήγηση στεροειδών φαρμάκων. Η άλλη μας έρευνα σχετίζεται με τη δράση της κάνναβης στον υποδοχέα ACE2, μέσω του οποίου εξαπλώνεται ο ιός στον ανθρώπινο οργανισμό και στοχεύει στην ανακάλυψη μεθόδων απόκρουσης της εισβολής του COVID-19». Οι προσπάθειες του καθηγητή Dedi Meiri ενισχύονται και από τις έρευνες της εταιρείας Eybna, η οποία μελετά εδώ και καιρό τη δράση του μοναδικού συνδυασμού τερπενοειδών της κάνναβης στην αντιμετώπιση ιών, όπως του προγενέστερου SARS και έχει, μετά από in vitro και in vivo δοκιμές, κωδικοποιήσει την αποτελεσματικότητά τους.

ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΈΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΝΑΔΟΊ ΕΠΙΣΤΉΜΟΝΕΣ

Στη μάχη ενάντια στον κορονοϊό μετέχουν ενεργά και οι επιστήμονες που ειδικεύονται στην κάνναβη. Η αρχή έγινε με το Καναδικό Πανεπιστήμιο Lethbridge, που ανακοίνωσε στα τέλη Απριλίου, τα ελπιδοφόρα πρώτα αποτελέσματα των ερευνών του για τη συμβολή του φυτού στην αντιμετώπιση του COVID-19, ενώ ακολούθησε η Ισραηλινή εταιρεία CannaSoul, ανακοινώνοντας ότι προχωράει και αυτή σε σχετικές μελέτες. ΕΠΊ ΠΟΔΌΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΟΙ ΙΣΡΑΗΛΙΝΟΊ ΕΡΕΥΝΗΤΈΣ Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του καθηγητή Dedi Meiri, διευθυντή της CannaSoul και βασικού συνεργάτη του Israel Institute of Technology «δημιουργήσαμε ένα νέο ερευνητικό εργαστήριο για 36

YOU MAY SAY

Τις ανακοινώσεις των Ισραηλινών, προηγήθηκαν κατά λίγες ημέρες εκείνες των Καναδών επιστημόνων, όταν το Πανεπιστήμιο του Lethbridge παρουσίασε σειρά δεδομένων, σύμφωνα με τα οποία συστατικά του φυτού της κάνναβης συμβάλουν αποτελεσματικά στην αναστολή της εισβολής του Covid19 στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι Καναδοί είναι επικεντρωμένοι στα αντιφλεγμονώδη εκχυλίσματα κάνναβης υψηλής περιεκτικότητας σε Κανναβιδιόλη-CBD που μπορούν να ρυθμίσουν τη δράση του υποδοχέα ACE2, μειώνοντας την εξάπλωση του ιού στο στόμα, τους πνεύμονες και τα εντερικά κύτταρα. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι θα χρειαστούν περαιτέρω κλινικές μελέτες ώστε τα αποτελέσματα να οριστικοποιηθούν, δεν κρύβουν όμως την αισιοδοξία τους: «Ο ιός έχει την ικανότητα να συνδέεται με το υποδοχέα ACE2 και να εισέρχεται μέσω αυτού στον οργανισμό σαν να άνοιγε μια πόρτα. Φανταστείτε ένα κύτταρό μας σαν ένα κτίριο γεμάτο πόρτες, τα κανναβινοειδή μειώνουν τις πόρτες στο κτίριο αυτό κατά 70%, αυξάνοντας σημαντικά τις πιθανότητες καταπολέμησης του ιού», λένε σχετικά ο γενετιστής Igor Kovalchuks και η βιολόγος σύζυγός του Olga Kovalchuk που πρωτοστατούν στις έρευνες. «Οι πρώτες μας ανακαλύψεις υποδεικνύουν ότι εκχυλίσματα κάνναβης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε προϊόντα που εισπνέονται και σε στοματικά διαλύματα, πολεμώντας τον ιό», καταλήγουν.

YOU MAY SAY

37

38

YOU MAY SAY

H ΑΡΧΉ

να γίνει κι όλα θα

ΑΝΘΊΣΟΥΝ

ΠΩΣ ΘΑ ΚΆΝΩ ΤΟ ΜΠΑΛΚΌΝΙ ΜΟΥ

ΜΠΑΞΈ Κείμενο: Αλέξανδρος Μουταφτσής Επιμέλεια: You May Say... team Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου

Ο Αλέξανδρος Μουταφτσής και η Μαρία Ιωαννίδου είναι οι δημιουργοί του Βοτανόκηπου και καλλιεργούν με αυστηρά φυσικές, οικολογικές και βιολογικές μεθόδους. Απ’ τον κήπο τους, το μικρό οικολογικό τους παρατηρητήριο, μας μεταφέρουν γνώσεις και συμβουλές για να μετατρέψουμε το μπαλκόνι μας σε έναν μικρό οικολογικό μπαξέ.

ΌΝΟΜΑ, ΖΏΟ, ΦΥΤΌ, ΠΡΆΓΜΑ... Τα φυτά έχουν δυστυχώς μειωμένη κοινωνική υπόληψη, παραμένουν «δευτεράτζες» με το ρόλο του πρωταγωνιστή να τον κρατάνε τα ζώα. Κάποιοι Αμερικανοί βιολόγοι μάλιστα δημιούργησαν τον όρο «τυφλότητα απέναντι στα φυτά» (plant blindness), επισημαίνοντας την καταδίκη των φυτών σε ανυποληψία. Κι όλα αυτά, ενώ έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι φυτά, ζώα και άνθρωποι, είμαστε πολύ πιο κοντά από όσο φανταζόμαστε, τόσο όσο αφορά στη γενετική μας πολυπλοκότητα όσο και τη συμπεριφορά μας. Τα φυτά δεν είναι ατελείς οργανισμοί, είναι απλά διαφορετικοί οργανισμοί, αυθύπαρκτοι και με εγγενή αξία. Παρατηρώντας τα να μεγαλώνουν θα δoύμε τις ανάγκες τους. Ταυτόχρονα, η παρατήρησή μας αυτή, θα μας βοηθήσει λιγάκι να αποχωριστούμε την ανθρωποκεντρική θεώρηση των πραγμάτων, αυτή που θέλει τα πάντα να υπάρχουν μόνο για να καλύπτουν τις δικές μας ανάγκες. Δεν υπάρχουν λοιπόν καλοί και κακοί καλλιεργητές. Ή αποκτά κάποιος πραγματικές σχέσεις με τα φυτά ή η σχέση του περιορίζεται στον ωφελιμισμό.

YOU MAY SAY

39

ΆΓΡΙΑ ΦΥΤΆ, ΦΥΤΆ ΕΞΗΜΕΡΩΜΈΝΑ... ΚΑΙ ΦΥΤΆ ΚΑΤΟΙΚΊΔΙΑ ΠΟΥ ΝΑ ΦΥΤΈΨΟΥΜΕ; ΠΑΝΤΟΎ! ΣΤΟ ΧΩΡΆΦΙ, ΣΤΟΝ ΚΆΜΠΟ ‘Η ΤΟ ΒΟΥΝΌ, ΣΤΟΝ ΚΉΠΟ, ΤΑ ΠΑΡΤΈΡΙΑ, ΤΗΝ ΤΑΡΆΤΣΑ, ΜΈΧΡΙ ΚΑΙ ΣΤΟ ΜΠΑΛΚΌΝΙ

40

YOU MAY SAY

Τα άγρια φυτά, από βιολογικής άποψης, προέρχονται από μια φυσική επιλογή που έγινε με την πάροδο του χρόνου, ενώ τα καλλιεργούμενα φυτά ζούνε μόνο και μόνο επειδή συμβιώνουν με εμάς. Ο άνθρωπος επέλεξε κάποιες φυσικές μεταλλάξεις φυτών που ήταν πιο γευστικές, πιο ακίνδυνες ή πιο «ευκολοφάγωτες» για τον ίδιο. Έτσι καλλιεργήθηκαν στους πρωτόγονους κήπους το μαρούλι και τα σιτηρά. Και έκτοτε συμβιώνουν μαζί μας, έχοντας ανάγκη την παρέα μας. Οι περισσότερες ποικιλίες βοτάνων προέρχονται από τους άγριους πρωτόγονους ξαδέρφους τους. Με τα χρόνια εξημερώθηκαν, αλλά κρατάνε ακόμη στο γενετικό τους υλικό την πληροφορία της άγριας φύσης.

ΓΙΑΤΊ ΝΑ ΦΥΤΈΨΟΥΜΕ; Γιατί η καλλιέργεια μας δίνει χαρά και μας χαλαρώνει, μόνο τα αρώματα που αναδύουν τα φυτά να αναλογιστούμε... Γιατί θα δρέψουμε ένα σωρό «καρπούς», τόσο άυλους όσο και υλικούς, πραγματικούς καρπούς. Γιατί θα κάνουμε έτσι ένα μικρό βήμα προς την πρόσβασή μας σε υγιείς και αγνές τροφές, ένα βηματάκι προς την αυτάρκειά μας, την καλύτερη υγεία μας και την απεξάρτησή μας από τις επεξεργασμένες, «ταλαιπωρημένες» τροφές, που τα μόνα στοιχεία που τους έχουν απομείνει είναι εκείνα που αναγράφονται στη συσκευασία τους... Γιατί θα σχετιστούμε ξανά με όσα έχουμε από λάθος δικό μας αποκοπεί: από τη φύση, τις λειτουργίες, τους κανόνες, την ομορφιά της. Λαχανόκηποι, βοτανόκηποι, δενδρόκηποι, καλλωπιστικοί κήποι, αλλά και κήποι πολυποίκιλοι, θα μας βοηθήσουν να ξαναβρούμε τον χαμένο κρίκο της αλυσίδας.

ΠΏΣ ΝΑ ΦΥΤΈΨΟΥΜΕ;

ΛΑΧΑΝΌΚΗΠΟΙ, ΒΟΤΑΝΌΚΗΠΟΙ, ΔΕΝΔΡΌΚΗΠΟΙ, ΚΑΛΛΩΠΙΣΤΙΚΟΊ ΚΉΠΟΙ, ΑΛΛΆ ΚΑΙ ΚΉΠΟΙ ΠΟΛΥΠΟΊΚΙΛΟΙ, ΓΙΑ ΝΑ ΞΑΝΑΒΡΟΎΜΕ ΤΟΝ ΧΑΜΈΝΟ ΚΡΊΚΟ ΤΗΣ ΑΛΥΣΊΔΑΣ

Μόνο οικολογικά! Αλλιώς δεν έχει νόημα. Πρώτη και βασική ανάγκη είναι να έχουμε υγιή φυτά μεγαλωμένα οικολογικά στους όσο το δυνατόν πιο φυσικούς χρόνους τους, χωρίς καθόλου ή με τις λιγότερες δυνατές οικολογικές ή βιολογικές λιπάνσεις και φυτοπροστασίες.

ΆΛΛΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ ΚΙ ΆΛΛΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΌ; Ως οικολογική καλλιέργεια νοείται η καλλιέργεια που όχι μόνο δεν χρησιμοποιεί χημικά πρόσθετα, αλλά χρησιμοποιεί και όσο το δυνατόν λιγότερα βιολογικά σκευάσματα προστασίας και λίπανσης. Αυτή που παράγει την υψηλότερη ποιότητα αγαθών, διατηρώντας ταυτόχρονα την ισορροπία του αγρο-οικοσυστήματος και της φύσης. Παλαιότερα δεν υπήρχε ο όρος «οικολογική καλλιέργεια», όπως ακόμη πιο παλιά δεν υπήρχαν οι όροι «βιολογική» και «συμβατική» καλλιέργεια. Η βιολογική καλλιέργεια τα τελευταία χρόνια

τείνει να βιομηχανοποιείται και να ενδιαφέρεται κυρίως για την ποιότητα των αγροτικών προϊόντων που παράγονται, χωρίς να δίνει ιδιαίτερη σημασία στην ισορροπία του οικοσυστήματος. Ενώ ταυτόχρονα και η ποιότητα των βιολογικών προϊόντων καθορίζεται πλέον σε μεγάλο βαθμό από τους «όρους της αγοράς».

«ΤΆΙΣΜΑ ΤΩΝ ΦΥΤΏΝ», ΛΙΠΆΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΟΜΠΌΣΤ Προτιμότερο είναι να φτιάξουμε το δικό μας κομπόστ, αν όμως δυσκολευόμαστε μπορούμε για αρχή να αγοράσουμε ένα βιολογικό χώμα για λαχανόκηπους για τα κηπευτικά μας ή ένα χώμα για φυτά εξωτερικού χώρου για τα βότανά μας. Το χώμα στον κήπο ή τις γλάστρες μας αποτελεί σημαντικό μέρος της τροφής των φυτών, αυτό των ανόργανων στοιχείων. Το άλλο μέρος της τροφής τους, το οργανικό κομμάτι, το δημιουργούν τα ίδια τα φυτά με τη φωτοσύνθεση καθώς δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και το μεταβολίζουν σε οργανικές ουσίες.

YOU MAY SAY

41

ΛΑΤΡΕΎΟΥΜΕ ΤΗ ΛΙΤΉ ΚΑΙ ΑΦΤΙΑΣΊΔΩΤΗ ΟΜΟΡΦΙΆ ΤΩΝ ΦΥΤΏΝ ΠΟΥ ΠΡΟΈΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΆΓΡΙΟΥΣ ΠΡΟΓΌΝΟΥΣ ΚΑΙ ΑΠΌ ΦΥΣΙΚΈΣ ΕΞΕΛΊΞΕΙΣ ΤΟΥΣ, ΌΧΙ ΑΠΌ ΤΕΧΝΗΤΟΎΣ ΥΒΡΙΔΙΣΜΟΎΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΈΣ ΜΕΤΑΛΛΆΞΕΙΣ

ΦΩΣ ΚΑΙ ΥΓΡΑΣΊΑ Οι κλιματικές συνθήκες, δηλαδή η φωτεινότητα, η υγρασία και η θερμότητα, παίζουν μεγάλο ρόλο. Τα φυτά επιθυμούν το φως για να φωτοσυνθέσουν, απλά άλλα το έχουν μεγαλύτερη ανάγκη κι άλλα μικρότερη, ανάλογα με το κλίμα του τόπου από τον οποίο προέρχονται. Το ίδιο ισχύει και για την υγρασία και τη θερμοκρασία. Οπότε, όταν καλλιεργούμε φυτά φροντίζουμε πάντα να μαθαίνουμε για τις άγριες συνθήκες διαβίωσης των προγόνων τους ή για τον τόπο καταγωγής τους. Τα φυτά βέβαια προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους, αρκεί να μην τους δημιουργούμε ακραίες καταστάσεις, οπότε δεν χρειάζεται να παίρνουμε από φόβο την ενασχόληση μαζί τους, μα να την αντιμετωπίζουμε με σεβασμό και υπευθυνότητα.

ΕΝΑΣΧΌΛΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΉΡΗΣΗ Είναι πολύ όμορφο να παρατηρεί κανείς την ανάπτυξη ενός φυτικού οργανισμού, από τα πρώτα στάδια της αναπαραγωγής ή του πολλαπλασιασμού, στα μεσαία στάδια της ανάπτυξής του κι από εκεί στα τελικά στάδια της δημιουργίας καρπών ή σπόρων. Αυτά τα στάδια κάνουν κύκλους, χρονιά με τη χρονιά στα περισσότερα φυτά, ακόμη και σε μερικά κηπευτικά όπως η πιπεριά. Και η παρατήρησή μας για να είναι δημιουργική, οφείλει να φτάνει μέχρι το τέλος του κύκλου της ζωής. Τα φυτά μέχρι να πεθάνουν αναπτύσσονται διαρκώς.

ΠΟΥ ΝΑ ΦΥΤΈΨΟΥΜΕ; Παντού! Στο χωράφι, στον κάμπο ή το βουνό, στον κήπο, τα παρτέρια, την ταράτσα, μέχρι και στο μπαλκόνι. Ακόμα και μέσα στο σπίτι μπορούμε να φυτέψουμε είδη φυτών που ενδείκνυνται αν δεν έχουμε μπαλκόνι. Στον ήλιο, σε μέρη ημισκιερά ή σκιερά, σε κλίματα θερμά ή ψυχρότερα. Παντού και πάντα μπορούμε να φυτέψουμε. Αλλά όχι τα πάντα. Ανάλογα τις συνθήκες, οφείλουμε να κάνουμε μία έρευνα ώστε να δοκιμάσουμε με φυτά που, θεωρητικά τουλάχιστον, ταιριάζουν στο μέρος και τις συνθήκες που θα καλλιεργήσουμε. Εν δυνάμει, όλα τα φυτά μπορούν να προσαρμοστούν στις συνθήκες που θα φυτευτούν, όμως αν είμαστε πρωτάρηδες είναι προτιμότερο να ξεκινήσουμε με πιο σίγουρα βήματα.

42

YOU MAY SAY

10 + 2 ΣΥΜΒΟΥΛΈΣ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΉΣΕΙΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΆ ΣΤΟ ΜΠΑΛΚΌΝΙ ΣΟΥ ΤΙ ΝΑ ΦΥΤΈΨΟΥΜΕ; Οι επιλογές είναι απεριόριστες. Στην πράξη, κάθε άνθρωπος, ανάλογα με την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του, θα προτιμήσει άλλα φυτά. Τα βότανα, τα αρωματικά και τα θεραπευτικά φυτά, καθώς και τα κηπευτικά που είναι ιδιοπαραγόμενα, οι ντόπιες και παραδοσιακές ποικιλίες ως επί το πλείστον, έχουν την πολυτέλεια να μπορούν να καλλιεργηθούν με τρόπο οικολογικό, γι’ αυτό τα προτιμάμε. Αν ασχοληθούμε μαζί τους σοβαρά, δε θα χρειαστούμε χημικές λιπάνσεις και φυτοπροστατευτικά σκευάσματα, ούτε καν βιολογικά ενισχυτικά, ή τουλάχιστον θα χρειαστούμε ελάχιστα. Βότανα και κηπευτικά, διατροφικά και θεραπευτικά, έχουν πολύ μεγάλη αξία. Είναι πολύπλοκοι οργανισμοί, δυνατοί, ισορροπημένοι, ανθεκτικοί και προσαρμοστικοί, ενώ οι υβριδικές ή γενετικά τροποποιημένες στα εργαστήρια ποικιλίες τους, αν δεν έχουν χημικά ενισχυτικά και προστατευτικά δύσκολα προοδεύουν. Λατρεύουμε την ωμή, λιτή και αφτιασίδωτη ομορφιά των φυτών που προέρχονται από άγριους προγόνους και από φυσικές εξελίξεις τους, σίγουρα όμως όχι από τεχνητούς υβριδισμούς και εργαστηριακές μεταλλάξεις.

1. Η ΕΠΟΧΉ. Για τα καλοκαιρινά κηπευτικά κατάλληλη εποχή φύτευσης είναι από τα μέσα του Μάρτη (πολύ πρώιμα) ως τα τέλη Ιουνίου (πολύ όψιμα). Για τα χειμερινά η αντίστοιχη περίοδος είναι από τον Αύγουστο ως τον Οκτώβρη. Για τα βότανα καλές είναι όλες οι εποχές και καλύτερες η Άνοιξη και το Φθινόπωρο. Δε φυτεύουμε ποτέ όταν οι κλιματολογικές συνθήκες είναι ακραίες, ενώ οι φυτεύσεις τους ζεστούς μήνες καλό είναι να γίνονται απογευματινές ώρες ώστε να αποφεύγουμε το έντονο στρεσάρισμα των φυτών από την ταυτόχρονη αλλαγή περιβάλλοντος και την υψηλή θερμοκρασία.

2. ΟΙ ΣΠΌΡΟΙ. Για αρχή, σπόρους μπορούμε να προμηθευτούμε από εξειδικευμένα φυτώρια και ενώσεις καλλιεργητών, όπως ο Αιγίλοπας και το Πελίτι, που ασχολούνται με αναπαραγόμενες παραδοσιακές ποικιλίες. Σιγά σιγά όμως πρέπει να δημιουργήσουμε ένα δικό μας απόθεμα ιδιοπαραγόμενων, παραδοσιακών σπόρων για τον λαχανόκηπό μας και ένα απόθεμα σπόρων άγριων μητρικών φυτών ή μοσχευμάτων για το φυτώριο βοτάνων μας.

3. ΟΙ ΓΛΆΣΤΡΕΣ. Προμηθευόμαστε κατά προτίμηση κεραμικές γλάστρες που το υλικό τους είναι γήινο και «αναπνέουν» καλύτερα. Δεύτερες στις προτιμήσεις μας έρχονται οι καλής ποιότητας πλαστικές γλάστρες.

YOU MAY SAY

43

ΤΑ ΒΌΤΑΝΑ, ΤΑ ΑΡΩΜΑΤΙΚΆ ΚΑΙ ΤΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΆ ΦΥΤΆ, ΚΑΘΏΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΗΠΕΥΤΙΚΆ ΈΧΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΛΥΤΈΛΕΙΑ ΝΑ ΜΠΟΡΟΎΝ ΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΘΟΎΝ ΜΕ ΤΡΌΠΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΌ, ΓΙ’ ΑΥΤΌ ΤΑ ΠΡΟΤΙΜΆΜΕ

4. ΤΟ ΧΏΜΑ. Φυτεύουμε σε χώμα «ελαφρύ», οικολογικό ή βιολογικό και άρα πολύ γόνιμο. Αρχικά τοποθετήσουμε χαλικάκι πάχους 2-3 εκατοστών στη βάση της κάθε γλάστρας ώστε να αποφύγουμε ανεπιθύμητες υγρασίες που θα φέρουν μυκητιάσεις.

5. ΤΟ ΣΗΜΕΊΟ. Για τα καλοκαιρινά κηπευτικά μας διαλέγουμε νότιου προσανατολισμού ηλιόλουστα ή πολύ φωτεινά μέρη. Για τα βότανα τα μέρη που θα διαλέξουμε να τα φυτέψουμε ποικίλουν ανάλογα και με την εποχή. Υπάρχουν αυτά που αγαπούν τον ήλιο πιο πολύ (ρίγανη, θυμάρι, δενδρολίβανο, λεβάντα, βασιλικός, φασκόμηλο, θρούμπι, μαντζουράνα κ.α) και άλλα που προτιμούν ημισκιερά μέρη (μέντα, δυόσμος, μελισσόχορτο, σύμφυτο, αχίλλαια, σαμπούκος κ.α.). Το κατακαλόκαιρο με τους καύσωνες όλα τα φυτά σε γλάστρες είναι καλό να βρίσκονται σε μία σχετική σκίαση (κάτω από τέντα ή από πανιά) διότι το μικρο-οικοσύστημα της γλάστρας υστερεί κατά πολύ από εκείνο της γης, οπότε η ανθεκτικότητα των φυτών μας είναι μικρότερη.

για το πότισμα, είναι πιο πολύ θέμα εμπειρίας που έρχεται με την παρατήρηση. Τα καλοκαιρινά κηπευτικά χρειάζονται παραπάνω νεράκι τους καυτούς μήνες απ’ ότι τους ανοιξιάτικους. Όταν δε περάσουν από το στάδιο της ανθοφορίας σε αυτό της καρπόδεσης, τότε μειώνουμε κάμποσο την ποσότητα του νερού για να δέσουν καλά τα άνθη. Όσο για τα βότανα, κάθε μπαλκόνι έχει το μικροκλίμα του και αλλού τα φυτά ζητούν περισσότερο νερό και συχνότερο πότισμα, ενώ αλλού λιγότερο. Τα βότανα χωρίζονται πάνω κάτω σε τρεις «κατηγορίες υγρασίας»: στα υδροχαρή (βασιλικός, δυόσμος, αχίλλεια, φλισκούνι, μελισσόχορτο, μέντα, σύμφυτο, σαμπούκος, κατηφές, ταραξάκο κ.α.), στα μέτρια υδροχαρή (μαντζουράνα, αρμπαρόριζα, ύσσωπος κ.α.) και στα πιο «ξηρικά» (θυμάρι, ρίγανη, λεβάντα, δενδρολίβανο, θρούμπι, ελίχρυσο κ.α.). Με βάση αυτήν τη γενική κατηγοριοποίηση και τις συνθήκες του μπαλκονιού μας, ποτίζουμε αντίστοιχα.

8. ΛΊΠΑΝΣΗ. Ίσως χρειαστούμε λίγη παραπάνω

τα στηρίζουμε με καλάμια και δέσιμο. Σε τομάτα, τοματίνι, φασολάκι και αγγούρι, τοποθετούμε 3 καλάμια ύψους 1,5 μέτρου σε σχηματισμό ινδιάνικης καλύβας, σε πιπεριά και μελιτζάνα ένα καλάμι κοντά στο κορμό, ενώ τα κολοκύθια, τα καλαμπόκια, τα μαρούλια κ.λπ, δεν χρειάζονται στήριξη.

λίπανση για τα κηπευτικά μας, οπότε μπορούμε να αγοράσουμε βιολογικό λίπασμα από κάποιο κατάστημα. Ακόμη καλύτερα βέβαια μπορούμε να φτιάχνουμε «φυτοζούμια» από βότανα σαν το σύμφυτο και την αχίλλεια που είναι πλούσια σε συστατικά και ιδιαίτερα σε κάλλιο που βοηθά την ανθοφορία και την καρποφορία. Τα βότανά μας, σπάνια θα χρειαστούν παραπάνω λίπανση, αλλά δεν είναι κακό να τους ρίχνουμε που και που τα περισσεύματα από τα ροφήματα βοτάνων που πίνουμε.

7. ΤΟ ΠΌΤΙΣΜΑ. Το πότισμα σε όλα τα φυτά μας γίνεται περιμετρικά του

9. ΤΟ ΚΛΆΔΕΜΑ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΟΜΙΔΉ. Καθώς

6. ΟΙ ΕΝΙΣΧΎΣΕΙΣ. Καθώς τα φυτά μας μεγαλώνουν φροντίζουμε να

κορμού και όχι απευθείας επάνω στον κορμό ή επάνω στα φύλλα. Προτιμάμε ένα ποτιστήρι ή ένα λάστιχο που έχει στόμιο που ποτίζει με «βροχή» ώστε να πέφτει απαλά και ομοιόμορφα το νερό στο χώμα. Καλύτερες ώρες ποτίσματος είναι πάντα οι πρωινές ώστε τα φυτά να έχουν την απαραίτητη υγρασία και να φωτοσυνθέσουν καλύτερα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όσο μπορούμε, αποφεύγουμε το αυτόματο πότισμα, αφενός γιατί ποτίζει σε ένα σημείο και όχι σε όλο το χώμα, αφετέρου χάνουμε την επαφή μας με τα φυτά μας. Δεν υπάρχει ακριβής συνταγή για την ποσότητα του νερού που χρειάζεται

44

YOU MAY SAY

αναπτύσσονται τα κηπευτικά αφαιρούμε (ξεμασχαλίζουμε) ήπια και με σύνεση κάποια από τα νέα κλαδάκια, «τα λαίμαργα» όπως τα λέμε. Αυτά, κυρίως στις ντοματιές και τα ντοματίνια, είναι πάρα πολλά κι αν τα αφήσουμε να μεγαλώσουν θα δημιουργήσουν πολύ φουντωτή κόμη που θα εμποδίσει τον καλό αερισμό των φυτών και θα κρατήσει μακριά τους το φως, δυσκολεύοντας την ανάπτυξη. Δεν βγάζουμε τα φύλλα αν δεν υπάρχει λόγος, γιατί αποζητάμε τη σκίαση των καρπών από τα φύλλα τους καυτούς μήνες. Όταν με το καλό καρποδέσουν τα καλοκαιρινά κηπευτικά

μας, με μαλακές κινήσεις και χωρίς να ταράζουμε πολύ το φυτό, αφαιρούμε τους ώριμους καρπούς. Γενικότερα, οποιαδήποτε παρέμβαση κι αν κάνουμε στα φυτά και τα βότανά μας, έχουμε κατά νου ότι και αυτά αισθάνονται και στρεσάρονται, οπότε δείχνουμε τον ανάλογο σεβασμό.

10. ΟΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΊ ΦΥΤΏΝ. Συνδυάζουμε το λα-

> INFO

Ο Βοτανόκηπος δημιουργήθηκε από τη γεωπόνο Μαρία Ιωαννίδου και τον περιβαλλοντολόγο Αλέξανδρο Μουταφτσή. Είναι βιολογικά πιστοποιημένη μονάδα παραγωγής βοτάνων σε γλάστρα καθώς και φυτώριο κηπευτικών από ντόπιες ποικιλίες. Τα φυτά του αναπαράγονται, πολλαπλασιάζονται και καλλιεργούνται με φυσικές, οικολογικές και βιολογικές μεθόδους και διατίθενται σε βιολογικές λαϊκές αγορές, ανθοκομικές εκθέσεις, οικογιορτές και φεστιβάλ. Στις εγκαταστάσεις του, που είναι ανοιχτές καθημερινά για επισκέπτες-αγοραστές κατόπιν συνεννοήσεως, βρίσκεται και ο κήπος με τα βότανα, τα κηπευτικά, τα δεντράκια και τα αγριόχορτα. Είναι μέλος του Δικτύου παραγωγών της οργάνωσης Αιγίλοπας (Δίκτυο για τη βιοποικιλότητα και την οικολογία στη Γεωργία) και αποτελεί σημείο αναφοράς του στην Αθήνα. Επικοινωνία: Μαρκόπουλο Μεσογαίας, θέση Πάτημα botanokiposbio@gmail.com 6997154027 (Αλέξανδρος) Fb: facebook.com/botanokipos You May Say Club: Ο Βοτανόκηπος ανήκει στo δίκτυο συνεργατών του Club, μπορείτε με την κάρτα μέλους να αξιοποιήσετε τις εκπτώσεις και τις προσφορές του.

χανόκηπο με έναν, έστω και μικρό, βοτανόκηπο, φυτεύοντας βότανα ανάμεσα στα κηπευτικά. Οι συγκαλλιέργειες κηπευτικών με βότανα μπορούν να δημιουργήσουν ένα αγρο-οικοσύστημα -στην περίπτωσή μας ένα «μπαλκονο-αγροοικοσύστημα»- με συνθήκες φυσικής υγρασίας. Ας μην ξεχνάμε ότι ένα οικοσύστημα καλά ισορροπημένο και αρμονικό, μπορεί να ανταπεξέλθει σε δυσμενείς συνθήκες με τρόπο φυσικό: είτε διώχνοντας κάποια έντομα που επηρεάζουν τα κηπευτικά μας, είτε προσελκύοντας μικρούς επικονιαστές που βοηθούν στην αναπαραγωγική διαδικασία σε κηπευτικά όπως τα κολοκυθάκια, τα αγγούρια και τα πεπόνια μας.

11. ΤΑ ΠΡΟΒΛΉΜΑΤΑ. Όταν προκύψει κάποια δυσμενής συνθήκη στα φυτά μας από κάποιον παθογόνο οργανισμό, μύκητα ή έντομα, ρωτάμε κάποιον πιο έμπειρο που εμπιστευόμαστε ή κάποιον ειδικό. Υπάρχουν πολλοί οικολογικοί τρόποι να χειριστούμε τέτοιες ειδικές συνθήκες. Σίγουρα, δεν τρομοκρατούμαστε, καθώς αντιλαμβανόμαστε ότι όλα μέσα στον κύκλο της ζωής των ζωντανών οργανισμών ανήκουν. Και άλλοι φυσικοί οργανισμοί θέλουν να φάνε για να ζήσουν και να αναπαραχθούν. Στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλές πληροφορίες, είναι όμως τόσο πολλές που τελικά ίσως μας μπερδέψουν. Κάποιο καλό βιβλίο για το θέμα είναι πάντα μια καλύτερη επιλογή.

12. Η ΕΥΧΑΡΊΣΤΗΣΗ. Παρατηρούμε και αισθανόμαστε τα φυτά μας ώστε να φτάσουμε σιγά-σιγά να αυτενεργούμε διαισθητικά και ενστικτωδώς μέσα στα ορθά πλαίσια. Άλλωστε το δικό μας μπαλκόνι κι ο δικός μας κήπος είναι κι έχουμε να μάθουμε πολλά μέσα από τη δημιουργία του. Η αρχή να γίνει κι όλα τα άλλα θα ανθίσουν.

YOU MAY SAY

45

46

YOU MAY SAY

Κυριάκος

Κατζουράκης Η ΑΓΆΠΗ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΚΕΡΔΊΣΕΙ ΚΆΘΕ ΑΠΆΝΘΡΩΠΗ ΔΎΝΑΜΗ Κείμενο: Καλλιόπη Τακάκη

Ένας από τους πλέον γνωστούς και καταξιωμένους Έλληνες ζωγράφους, αμέσως μετά την καραντίνα, περιγράφει για χάρη μας, με λίγες λέξεις, πέντε απ’ τις πιο περίπλοκες έννοιες: Αγάπη, ελευθερία, πατρότητα, ζωγραφική, κινηματογράφος.

Ο

Κυριάκος Κατζουράκης είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν διαρκή επαφή με το συναίσθημα τους κι αυτό αποτυπώνεται έντονα στα έργα του, είτε αυτά αφορούν στη στατική εικόνα, τη ζωγραφική, είτε στην κινούμενη, την κινηματογραφική.

Πρόσφατα, δημιούργησαν με την ηθοποιό, σύντροφο και επί τριάντα χρόνια συνεργάτη του, Κάτια Γέρου, την ιστοσελίδα simatakapnou.art. Ο επισκέπτης χρειάζεται αρκετές ώρες για να περιπλανηθεί στα ζωγραφικά έργα, τις ταινίες και τα ντοκιμαντέρ, τα θεατρικά έργα και τα βιβλία που δημιούργησαν όλα αυτά τα χρόνια. Τα έργα του είναι πάντοτε άμεσα συνδεδεμένα με όσα συμβαίνουν στην κοινωνία: γυναίκες που αποπνέουν ερωτισμό και επιθυμία για ζωή, αντάρτες δυνατοί και έτοιμοι να νικήσουν την εξουσία, φυλακισμένα όντα, γυμνά και παραδομένα στο χρόνο και τη μνήμη... Ο Κατζουράκης δεν ζωγραφίζει, δεν σκηνοθετεί, χορεύει όπως ένας δεκαεξάχρονος που βρίσκεται για πρώτη φορά, νύχτα, έξω στο δρόμο και ερωτεύεται το σύμπαν που τον περικλείει, όντας βέβαιος ότι θα αλλάξει τον κόσμο. Και τον αλλάζει.

YOU MAY SAY

47

Ο ΚΑΤΖΟΥΡΆΚΗΣ ΔΕ ΖΩΓΡΑΦΊΖΕΙ, ΔΕ ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΊ, ΧΟΡΕΎΕΙ ΌΠΩΣ ΈΝΑΣ ΔΕΚΑΕΞΆΧΡΟΝΟΣ ΠΟΥ ΒΡΊΣΚΕΤΑΙ ΓΙΑ ΠΡΏΤΗ ΦΟΡΆ, ΝΎΧΤΑ, ΈΞΩ ΣΤΟ ΔΡΌΜΟ ΚΑΙ ΕΡΩΤΕΎΕΤΑΙ ΤΟ ΣΎΜΠΑΝ ΠΟΥ ΤΟΝ ΠΕΡΙΚΛΕΊΕΙ, ΌΝΤΑΣ ΒΈΒΑΙΟΣ ΌΤΙ ΘΑ ΑΛΛΆΞΕΙ ΤΟΝ ΚΌΣΜΟ. ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΛΆΖΕΙ.

48

YOU MAY SAY

Στο εργαστήριο του στα Εξάρχεια, μιλήσαμε πολλή ώρα. Γύρω μας τα τρία έργα που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Στον τοίχο δίπλα από το παράθυρο βλέπω έναν, μεγάλων διαστάσεων καμβά με ακρυλικά, δύο μέτρα επί τρία. «Ας τον πούμε προσωρινά: Σύνθεση μετά τη Guernica 1», μου λέει. Οι αναφορές του στη Guernica του Πικάσο είναι συνεχείς τα τελευταία χρόνια. Όσο μιλάμε, θυμάμαι το ερώτημα του Μάνου Στεφανίδη σ’ ένα άρθρο του για τον Κυριάκο: «Πώς ζωγραφίζεται όμως σήμερα η συντέλεια;». Και παρατηρώ το δεύτερο έργο του, φτιαγμένο και αυτό εν μέσω καραντίνας. Βλέπω σε αυτό άφυλα ανθρωποειδή να βρίσκονται σε μια αέναη μάχη με τη συντέλεια. Ανάμεσά τους κάτι άλλα, μικρά πλάσματα. «Τα πλασματάκια αυτά, είναι η άλλη διάσταση σ’ αυτό που έρχεται;» τον ρωτάω. «Είναι παιδικά παιχνίδια», μου απαντάει. Η άλλη διάσταση στη συντέλεια είναι η παιδικότητα μας, σκέφτομαι. Στο φόντο της συζήτησής μας, το τελάρο που δουλεύει αυτήν τη στιγμή, μια γυμνή μελαχρινή γυναίκα με κοιτάζει χαμογελαστή με τα χέρια πίσω από το κεφάλι της. «Θα σου πω πέντε λέξεις, θα μου πεις γι αυτές;». «Ναι, να κάνω κι ένα μικρό διάλειμμα από το νέο σενάριο που γράφουμε αυτό τον καιρό με την Κάτια»...

ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ Μια κρυφή απόλαυση που όσο ο άνθρωπος παράγει χειροποίητα πράγματα δεν θα τη χάσει ποτέ. Δημιουργεί εκ του μηδενός πραγματικότητες και νοήματα, κάπως σαν την ποίηση. Και -μακριά από τα χρηματιστήρια- δεν θα σταματήσει να φτιάχνει πνευματική υπεραξία.

ΣΙΝΕΜΆ Ένα σιχτίρι. Βλαστημάς την ώρα και τη στιγμή που βρέθηκες να ζεις σε μια χώρα που δεν μπορεί να τιμήσει, να αξιολογήσει την τέχνη, να δώσει χωρίς να περιμένει να εισπράξει εδώ και τώρα. Αυτό το «εδώ και τώρα», είναι η μεγάλη κατάρα μας. Και το σινεμά είναι πολύ ακριβή ασχολία, εργασία ή όπως αλλιώς και να το πει κανείς. Και δυστυχώς το αγαπώ και όσο ζω θα προσπαθώ να κάνω σινεμά.

YOU MAY SAY

49

ΕΛΕΥΘΕΡΊΑ Σχεδόν συνώνυμη με την λέξη ουτοπία. Στην πραγματικότητα που ζούμε -και δεν υπάρχει άλλη φυσικά- οι αγώνες του ανθρώπου ήταν πάντα η διεκδίκηση της ελευθερίας και ποτέ δεν ολοκληρώθηκαν. Η σχετική ελευθερία είναι η μόνη πραγματική και η μόνη που ο άνθρωπος απολαμβάνει. Η ελευθερία των ζώων σταματάει από τον άνθρωπο που τα μετατρέπει σε χρηστικά. Και επί το κομμουνιστικότερον: η ελευθερία του εργάτη σταματάει από τα κέρδη του κεφαλαίου. Η ελευθερία της γυναίκας σταματάει από την αντρική εξουσία κι αυτό δεν χρήζει ανάλυσης. Η πραγματική επανάσταση θα ξεκινήσει όταν η γυναίκα θελήσει την ανατροπή. Πρόχειρες σκέψεις με μεγάλο σεβασμό όμως στους αγώνες για την ουτοπία.

ΠΑΤΡΌΤΗΤΑ Χωρίς τη μητρότητα είναι μια ορφανή λέξη, μπορεί ο οποιοσδήποτε άνθρωπος, ανεξάρτητα από το φύλο του, να έχει και τα δύο και την πατρότητα και τη μητρότητα. Δυστυχώς στην κοινωνία μας η λέξη πατρότητα περιέχει ιδιοκτησία, με συνέπεια τη διόγκωση της εξουσιαστικής δύναμης που επιβάλλει τους κανόνες. Αλλά όπως είπα πριν, ας περιμένουμε την ανατροπή από το θηλυκό μέρος του ανθρώπου. Όλα συγκλίνουν στη μαγική λέξη-όραμα: ισορροπία. Ισορροπία της φύσης.

ΑΓΆΠΗ Η αγάπη για ένα αγριολούλουδο, μπορεί να είναι τόσο δυνατή όσο ο παθιασμένος έρωτας του θρυλικού ζευγαριού Romeo και Juliet. Η αγάπη μπορεί να κερδίσει κάθε απάνθρωπη δύναμη. Παράδειγμα το κορίτσι στην Ινδία που μετέφερε τον τραυματία πατέρα της με το παμπάλαιο ποδήλατο της επί 1200 χιλιόμετρα και έσωσε τη ζωή του. Το βλέμμα αυτού του κοριτσιού είναι η φωτογραφία της αγάπης.

YOU MAY SAY

51

52

YOU MAY SAY

> INFO Ο Κυριάκος Κατζουράκης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών ζωγραφική με τον Γιάννη Μόραλη και σκηνογραφία με τον Βασίλη Βασιλειάδη. Συνέχισε τις σπουδές του στη χαρακτική στην Αγγλία στο St. Martins School of Art και στο Croydon College of Art. Κατά την παραμονή του στην Αγγλία μελέτησε το έργο του Θεόφιλου, του Τσαρούχη και του Κόντογλου και έγινε πατέρας ενός παιδιού, του Άρη. Την περίοδο της δικτατορίας υπήρξε ιδρυτικό μέλος της ομάδας «5 Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές» στοχεύοντας στην κριτική των πολιτικών και κοινωνικών γεγονότων της εποχής και αργότερα ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Ένωση Καλλιτεχνών EUROPA 24. Από το 2000 ασχολείται ενεργά με τον κινηματογράφο, δημιουργώντας ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους. Έχει παρουσιάσει τα έργα του σε δεκάδες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ έχει βραβευτεί πολλές φορές τόσο για το εικαστικό του έργο όσο και για το κινηματογραφικό. Πίνακες του βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Περισσότερα για τον Κυριάκο Κατζουράκη μπορείτε να βρείτε στο κοινό site που δημιούργησαν με την Κάτια Γέρου: simatakapnou.art.

YOU MAY SAY

53

54

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

55

56

YOU MAY SAY

Νίκος

ΜΗΤΡΟΓΙΑΝΝΌΠΟΥΛΟΣ

Συνέντευξη: Αποστόλης Καπαρουδάκης Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου

ΤΟ ΑΡΧΕΊΟ ΜΕ ΤΙΣ ΜΙΚΡΈΣ, ΑΝΏΝΥΜΕΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ... Το Αρχείο των Ανωνύμων περιλαμβάνει οπτικοακουστικό υλικό, οικογενειακές φωτογραφίες και ερασιτεχνικά φιλμάκια 8 mm, αδέσποτα, χαμένα, ξεχασμένα σε συρτάρια, παρατημένα στα παλιατζίδικα. Οι ιδιοκτήτες των περισσότερων παραμένουν άγνωστοι, ανώνυμοι. Όσοι απαθανατίζονται σε αυτά, το ίδιο. Συλλογές ολόκληρες με εικόνες-στιγμές ανθρώπων από περασμένες εποχές. Ενθύμια από τις μικρές ανθρώπινες ιστορίες που εξελίσσονταν στο περιθώριο της μεγάλης, της επίσημης ιστορίας, και την αναδομούν. Ο θεσμός είναι διεθνής, όμως το μοναδικό αρχείο του είδους στην Ελλάδα δημιουργήθηκε και συντηρείται με κόπο από τον Νίκο Μητρογιαννόπουλο, μεταξύ άλλων φιλόλογο και σκηνοθέτη. Στα χέρια του βρίσκονται εκατοντάδες φιλμάκια και φωτογραφίες. Κάποια από αυτά χρειάστηκαν άπειρες ώρες δουλειάς για να τεκμηριωθεί ποιοί και τι απεικονίζεται σε αυτά και ποιάς εποχής είναι. Ανάμεσά τους ανακαλύφθηκαν πολλά ιστορικά ντοκουμέντα «της μεγάλης ιστορίας» και χιλιάδες μικρές ανώνυμες ιστορίες.

YOU MAY SAY

57

ΑΥΤΟΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΚΥΒΕΛΗΣ ΜΕ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ 26-7-1932 Αυτόγραφο της σπουδαίας ηθοποιού Κυβέλης με ιδιόχειρη αφιέρωση «στην ευγενική φίλη κα Αγλαϊα Γεωργοπούλου με αγάπη. Κυβέλη». Η Κυβέλη, παντρεμένη ήδη με τον Γεώργιο Παπανδρέου, γνωρίστηκε με την Αγλαϊα Γεωργοπούλου μέσω του Δημήτρη Γεωργόπουλου, σύζυγου της Αγλαΐας. Τα δύο ζευγάρια κάνανε στενή παρέα για χρόνια και πραγματοποίησαν από κοινού ταξίδια στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα, στιγμιότυπα από τα οποία αποτυπώθηκαν σε φιλμ 16 χιλιοστών στη «Συλλογή Γεωργόπουλου».

58

YOU MAY SAY

20 ΧΡΌΝΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΕΝΌΣ ΑΙΏΝΑ Υπήρχε μια εποχή που έλεγα αμέσως πότε ιδρύθηκε το Αρχείο. Τώρα πια πρέπει να συμβουλεύομαι τα χαρτιά. Ιδρύθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα. Πριν από 20 σχεδόν χρόνια. Μια ζωή. Το 1997 τελείωσα τη Σχολή Σταυράκου. Φέρελπις κινηματογραφιστής, ας πούμε. Σε μια βόλτα στο Μοναστηράκι βρήκα πεταμένη κάτω από τον πάγκο ενός μικροπωλητή μια μπομπίνα super 8. Από εκείνη ξεκίνησαν όλα. Τη θυμάμαι ακόμη: έδειχνε το ταξίδια ενός ζευγαριού στην Αμερική: Ο μήνας του μέλιτος, βόλτες σε λίμνες, σε ζωολογικούς κήπους. Άχαρο ήτανε, αλλά με συγκίνησε το ότι οι ζωές των ανθρώπων βρίσκονται κάποια στιγμή πεταμένες σαν άχρηστο υλικό που δεν ενδιαφέρει κανέναν. Είχα αγοράσει μια μηχανή προβολής Eumig και μια Bolex, λήψης, από τον φίλο φωτογράφο, τυπογράφο και εκδότη Μανώλη Κασιμάτη. Στον Μανώλη οφείλω τον εξοπλισμό και το ότι με είχε υποψιάσει. Το οχτάρι ούτως ή άλλως ήταν το απωθημένο της παιδικής μου ηλικίας και της εφηβείας μου. Για χρόνια κοίταζα μια μηχανή στη βιτρίνα του Φωτό-Ολύμπια στην Ακαδημίας. Η τιμή της γύρω στις 30.000 δραχμές, αν δε με γελάει η μνήμη μου. Περνούσα, τη χάζευα, έφευγα. Ήταν απλησίαστη για τα οικονομικά μας.

ΜΑΖΕΎΤΗΚΑΝ ΠΟΛΛΆ ΚΙ ΕΊΠΑ ΝΑ ΤΑ ΧΑΡΊΣΩ Για τρία χρόνια μάζευα τέτοιες ταινίες, από τα παλιατζίδικα. Χωρίς κάποιο σκοπό. Όταν είχαν συγκεντρωθεί αρκετές, και λόγω του ότι υπήρχε και πρόβλημα χώρου στο σπίτι, αποφάσισα να τις δωρίσω κάπου. Το 2000. Βρήκα τότε, ό,τι είχα αρχίσει να χρησιμοποιώ το διαδίκτυο, τον επιμελητή ενός τμήματος της Ολλανδικής ταινιοθήκης που συγκέντρωνε ερασιτεχνικά φιλμ, τον Henk Verheul. Του έγραψα, για να του χαρίσω τη συλλογή μου, ιδιωτική ακόμη. Μου απάντησε «μην δώσεις το υλικό. Και αν μπορείς έλα από το Παρίσι στην ετήσια συνάντηση αρχείων του Inedits, να τα πούμε από κοντά». Τα Inedits είναι ο ευρωπαϊκός φορέας που εκπροσωπεί όλα τα επιμέρους εθνικά ή τοπικά αρχεία με ερασιτεχνικό οπτικοακουστικό υλικό. Πήγα λοιπόν με την αφέλεια εκείνου που αγνοεί. Συναντήθηκα με τον Henk Verheul λίγο πριν αρχίσει το συνέδριο. Μέσα σε πέντε λεπτά σχεδόν

ΧΟΡΕΥΤΡΙΑ ΜΕ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΖΟΡΝΤΑΝ Σύμφωνα με πληροφορία του κ. Άλκη Ράφτη, Προέδρου του χοροθεάτρου «Δόρας Στράτου», πρόκειται μάλλον για τη μοναδική γνωστή ή σωζόμενη φωτογραφία της Ζορντάν, μιας γαλλοελβετίδας χορεύτριας που δίδασκε τις κυρίες της καλής κοινωνίας στο μεσοπόλεμο «ρυθμική αγωγή». Αναφέρεται επίσης ως χορογράφος στην παράσταση «Αγαμέμων-Ο Θείος Όνειρος» του Εθνικού το 1932 σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη. Η φωτογραφία της, άγνωστης χρονολογίας, έχει όλα τα χαρακτηριστικά που δείχνουν ότι προέρχεται από την Νέλλη.

YOU MAY SAY

59

ΟΙ ΕΓΧΡΩΜΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΛΑΪΑΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΠΑΤΗΣΙΩΝ 236. Φωτογραφία τραβηγμένη στην ταράτσα του σπιτιού της οικογένειας Γεωργόπουλου, Πατησίων 236. Το κτίριο σώζεται ακόμη, με άλλη χρήση ωστόσο. Απεικονίζεται η Αγλαΐα Γεωργοπούλου να φοράει διάφορες ανατολίτικες ενδυμασίες. Αυτό το «παιχνίδι των εξωτικών μεταμφιέσεων» ήταν κάτι που συνήθιζε η ίδια από τότε που ήταν έφηβη. Η έγχρωμη φωτογραφία εμφανίζεται στη Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Συνεπώς η συγκεκριμένη φωτογράφιση αποτελεί αν όχι το μοναδικό, σίγουρα ένα από τα ελάχιστα δείγματα έγχρωμων οικογενειακών φωτογραφιών στην Ελλάδα πριν από το 1950. Στο εξωτερικό άλλωστε έγινε και η εκτύπωση, όπως βλέπουμε στην πίσω πλευρά της φωτογραφίας, με ημερομηνία 6 Αυγούστου 1949.

60

YOU MAY SAY

μου άλλαξε τη ζωή. Επιστρέφοντας ίδρυσα το αρχείο, άρχισα να ψάχνω πιο συστηματικά για υλικό -κυρίως επώνυμο πια- και ξεκίνησα και μια διατριβή η οποία δεν τελεσφόρησε. Από τον Henk Verheul ξεκίνησαν όλα. Κρίμα που έφυγε νωρίς και δεν πρόλαβα να του πω ένα «ευχαριστώ» ή να δει την πορεία που εκείνος προκάλεσε. Στους ανθρώπους που δεν προλάβαμε να πούμε «ευχαριστώ» το οφείλουμε για πάντα.

ΜΌΝΟΣ ΝΑ ΕΚΠΡΟΣΩΠΕΊ ΜΙΑ ΟΛΌΚΛΗΡΗ ΧΏΡΑ Από τη συμμετοχή μου σε εκείνα τα συνέδρια αποκόμισα πρώτ’ απ’ όλα θα έλεγα μια προσωπική δικαίωση. Ήμουν τριάντα χρονών και βρισκόμουν δίπλα στον υπεύθυνο του αρχείου του BBC, συζητούσα με τον Alain Esmery, τον πρόεδρο τότε των Inedits, σκηνοθέτη, στέλεχος του Forum des Images, συναντούσα την Διευθύντρια της ταινιοθήκης της Κορσικής, της Σαβοϊας, της Νορμανδίας, είδα πώς δουλεύουν ας πούμε εκεί τα πράγματα. Επίσης είδα τις αντιπαλότητες των Ευρωπαίων. Θυμάμαι στην ομιλία ενός Γάλλου σκηνοθέτη τον Henk να με φωνάζει να βγούμε έξω σχολιάζοντας περιφρονητικά: «Γάλλοι…Talking heads…». Μπορεί εδώ να μην το γνώριζε κανείς, αλλά εκεί εκπροσωπούσα μια χώρα. Ναι, ήμουν ο μοναδικός εκπρόσωπος από την Ελλάδα. Μάλλον από όλα τα Βαλκάνια.

ΒΙΟΛΟΝΙΣΤΡΙΑ Πρόκειται για τη Νέλλη Ασκητοπούλου-Ευελπίδη, σύζυγο του Υπουργού Οικονομικών και συγγραφέα Χρυσού Ευελπίδη, μια από τις πρώτες και λίγες βιολονίστριες στην Ελλάδα. Υπήρχε στενή φίλη του Νίκου Σκαλκώτα και αφορμή για να γράψει ο συνθέτης το «μεγάλη σονάτα για σόλο βιολί» (1925), το «3ο κουαρτέτο εγχόρδων» (1935), το «Κύκλος 16 τραγουδιών» (1942) και το «Με του Μαγιού τα μάγια» (1944). Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας οι δημόσιες εμφανίσεις της προπολεμικά ήταν περιορισμένες. Έπαιξε ωστόσο μουσική σε κάποια «σουαρέ» που διοργανώθηκαν στο σπίτι της μέσα στον ελληνοϊταλικό πόλεμο για την οικονομική ενίσχυση του στρατού και σε μια συναυλία το 1944 για τους «βομβόπληκτους». Αναφέρεται επίσης η συμμετοχή της το 1939 στο Κουαρτέτο Αθηνών3 (Νέλλη Ευελπίδη - Σύλβα Κούλα - Κώστας Κούλας - Ασ. Παπαδημητρίου). Μετά τον πόλεμο οι εμφανίσεις της γίνονται πιο συχνές. Μαζί με το ζεύγος Νέλλης και Χρυσού Ευελπίδη πραγματοποίησε ο Νίκος Καζαντζάκης το τελευταίο του ταξίδι στην Κίνα και την Ιαπωνία.

ΕΜΕΊΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΎΜΕ ΜΌΝΟ ΤΙΣ ΧΑΡΈΣ ΚΑΙ ΤΑ ΒΆΣΑΝΑ, ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΆ ΜΑΣ ΌΧΙ Μου έκαναν εντύπωση η εργατικότητα Γερμανών και Ολλανδών. Ο κυνισμός των Άγγλων. Μιλάνε λες και δεν τους διαπερνάει τίποτα απολύτως. Επί του πρακτέου όλα. Η αγάπη της διευθύντριας της ταινιοθήκης της Κορσικής για την Ελλάδα. Η επιθυμία όλων να γίνει κάποτε ένα συνέδριο στην Ελλάδα, πράγμα που μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί. Πολλή βροχή σ’ εκείνα τα συνέδρια και η πιθανότητα της ηλιοφάνειας ήταν πάντα ελκυστική. Επίσης μου έκανε εντύπωση το ότι πολλοί Ευρωπαίοι παριστάνουν πως δουλεύουν, χωρίς να κουνάνε το χέρι τους. Σ’ ένα συνέδριο στην Ισπανία ο διευθυντής ενός αρχείου έφαγε το δικό μου

YOU MAY SAY

61

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΠΙΝΑΚΑ Πρόκειται για την Αγλαΐα Γεωργοπούλου, μητέρα της δωρήτριας, Ναυσικάς Γεωργοπούλου. Η Αγλαΐα Γεωργοπούλου είχε σπουδάσει ζωγραφική στην ΑΣΚΤ και υπήρξε συμφοιτήτρια, μεταξύ άλλων και του Σπύρου Βασιλείου. Για τον τελευταίο ανέλαβε και το ρόλο του μοντέλου σε ορισμένους πίνακές του: εδώ στέκεται κάτω από το πορτρέτο που της έφτιαξε ο Σπ. Βασιλείου. Ο πίνακας βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη. Η ίδια η Αγλαΐα ουσιαστικά σταμάτησε να ζωγραφίζει μετά τον γάμο της.

χρόνο ομιλίας, για να εξηγήσει για ποιο λόγο εκείνη τη χρονιά, το 2007 αν θυμάμαι καλά, δεν είχε κάνει απολύτως τίποτα. Ο άνθρωπος μιλούσε δυο ώρες, για να εξηγήσει κυριολεκτικά το τίποτα. Κανείς δεν διαμαρτυρήθηκε. Μου έκανε τέλος εντύπωση μια παρατήρηση του Verheul, όταν είχε δει τα πρώτα φιλμ από την πλευρά μου: «Νίκο, μου είχε πει. Στις ταινίες σας δε φαίνεται να δουλεύει κανείς. Όλα είναι διακοπές, ταξίδια και γιορτές». Τότε πρόσεξα πως οι Ευρωπαίοι κινηματογραφούσαν με super 8 και στιγμιότυπα από την ώρα κατά την οποία εργάζονταν. Οι Έλληνες, όχι.

«ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ Η ΕΥΚΑΙΡΊΑ ΣΟΥ ΔΊΝΕΤΑΙ ΜΌΝΟ ΜΙΑ ΦΟΡΆ» Το 2004 ή 2005 ήρθε η Ελένη η Ράμμου, η πρώην εκδότρια και διευθύντρια του «Κινηματογραφιστή», και μου πρότεινε, εκ μέρους του Δημήτρη Εϊπίδη, να μου κάνουν αφιέρωμα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ. Ο χρόνος πίεζε, τρομοκρατήθηκα, είπα να το κάνουμε την επόμενη χρονιά. Η απάντηση ήταν «Νίκο, να ξέρεις, στην Ελλάδα οι προτάσεις γίνονται μια φορά». Η πορεία απέδειξε πως αυτό συμβαίνει πράγματι. Ωστόσο δε μετάνιωσα. Θα ήταν πολύ άκομψο, αν είχε γίνει τότε. Θα είχα προβληθεί μόνο εγώ. Το ερασιτεχνικό φιλμ δεν είμαι εγώ. Είναι πρώτ’ απ’ όλα οι δεκάδες ερασιτέχνες κινηματογραφιστές που το στήριξαν για χρόνια, όπως ο Άγγελος ο Δελής, ο Γιώργος ο Μάσσιας, ο Βασίλης Τριανταφύλλου, ο Μάρκος Χολέβας, ο Τάσος Μολοχίδης, ο Μανώλης Κασιμάτης, ο Σωκράτης Μπάχλας και άλλοι, και άλλοι, και άλλοι. Το ερασιτεχνικό φιλμ δεν είναι συγκεντρωτική ιστορία, αλλά αποκεντρωτική. Γι’ αυτό και βλέπεις στο εξωτερικό στη Γαλλία, ας πούμε, υπάρχουν εννιά, αν δεν κάνω λάθος, τοπικά ερασιτεχνικά αρχεία. Που συγκεντρώνουν τα φιλμ της περιοχής τους, τα τεκμηριώνουν, κάνουν φεστιβάλ κλπ. Μέχρι στιγμής είμαστε το μοναδικό αρχείο ερασιτεχνικού υλικού. Δε μας ευχαριστεί. Μακάρι να γεμίσει η Ελλάδα από τοπικά αρχεία.

62

YOU MAY SAY

ΞΕΚΙΝΉΣΑΜΕ ΔΈΚΑ, ΑΛΛΆ ΑΠΌΜΕΙΝΑ ΜΌΝΟΣ Μιλάω στον πληθυντικό γιατί ξεκινήσαμε περίπου 10 άτομα, οι περισσότεροι φίλοι, άλλοι άνθρωποι που εκτιμούσα. Στην πορεία οι περισσότεροι έφυγαν και δικαιολογημένα, όταν είδαν πως δεν υπήρχαν κέρδη. Με κάποιους χάθηκα, με άλλους παρεξηγήθηκα. Απ’ την πλευρά μου δεν κρατάω κακία. Η οικογένεια είναι αυτή που σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος και οφείλω ένα ευχαριστώ στη γυναίκα μου, την Αργυρώ Μουστάκη, και τα παιδιά μου τον Στέλιο και την Αθηνά, γιατί καταλάβαιναν και ήταν μαζί στα ταξίδια. Το δικαιούνται. Ο Άρης Βιδάλης επίσης, με στήριξε πολύ. Ο Λευτέρης ο Στεφανουδάκης, χρόνια φίλος, εξαιρετικός φωτογράφος και ουσιαστικά ο άνθρωπος που έχει κάνει τελεσινέ όλα τα φιλμ που έχουμε ψηφιοποιήσει. Ο Πέτρος ο Φραγκιουσάκης, μανιώδης μάστορας μηχανών προβολής, μου έχει προσφέρει επίσης πολύτιμη βοήθεια. Η Marion Grange επίσης από την ταινιοθήκη της Σαβοΐας και πρόεδρος των Inedits μας δίνει κατά καιρούς πολύτιμη ώθηση. Τέλος ένας άνθρωπος που έφυγε πρόσφατα: ο Τάσος Διττόπουλος από την Θεσσαλονίκη. Παλιός προβολατζής στην Ελευθερούπολη, μου έστελνε ώρες ορφανών φιλμ που έβρισκε στο Μπιτ Παζάρ.

Α, ΝΑΙ, Η ΕΝΊΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΊΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΤΣΙΓΑΡΟ Η φωτογραφία βρέθηκε σε παλαιοπωλείο στο κέντρο της Αθήνας. Στην πίσω πλευρά διαβάζουμε πως έχει βγει το 1949 στην Αλεξάνδρεια σε ελληνικό φωτογραφείο, το Photo D’ art Const.

Rittas. Είναι από αυτά τα «ορφανά υλικά» που, ενώ εκ πρώτης όψεως δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο ιστορικό π.χ. ενδιαφέρον, θα μπορούσαν να σε ωθήσουν να γράψεις ένα ολόκληρο βιβλίο. Δυο γυναίκες, δυο διαφορετικές ηλικίες και όμως υπάρχει κάτι που τις συνδέει-εκτός από το τσιγάρο. Δείχνουν σαφώς δυναμικές και ανεξάρτητες αλλά και με απόλυτη κατανόηση η μία για την άλλη. Λες και ξέρουν. Η απάντηση στο τι μπορεί να ξέρουν είναι το μυθιστόρημα.

Από το 2010 εποπτευόμαστε από το ΥΠΠΟ. Πήραμε και μια επιδότηση -τη μοναδική που έχουμε πάρει- 5.500 ευρώ για να ψηφιοποιήσουμε 2.500 φωτογραφίες. Όσοι ξέρουν από σκαναρίσματα και τη διαδικασία ξέρουν πως ουσιαστικά μπήκαμε μέσα. Μας διέλυσε ωστόσο εκείνος ο φόρος επιτηδεύματος, αλληλεγγύης, ούτε θυμάμαι ποιος ήτανε, που ερχόταν μια φορά το χρόνο 500 ευρώ, για μια δραστηριότητα που δεν ήταν επικερδής και δεν αποτελούσε επάγγελμα. Είχα μιλήσει τότε με το ΥΠΠΟ, σήκωσαν τα χέρια ψηλά. Είχα τότε μια πρόταση από τη Γαλλία να δωρηθεί το αρχείο σε μια ταινιοθήκη εκεί.

ΑΣ ΤΟ ΑΓΚΑΛΙΆΣΕΙ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ Λίγο αργότερα συναντήθηκα με τον κ. Άγγελο Παληκίδη, επίκουρο καθηγητή Διδακτικής της Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Υπάρχει μια ανοιχτή συζήτηση για το εάν το Πανεπιστήμιο εκεί θα μπορούσε να στεγάσει το αρχείο, να δωρηθεί δηλαδή το Αρχείο στο Πανεπιστήμιο. Θα δούμε. Ξέρεις, είμαι σε μια ηλικία που θέλοντας και μη πρέπει να αρχίσω να σκέφτομαι και το μετά. Δεν ανησυχώ ωστόσο. Φρόντισα να αποτυπωθώ, όσο ήμουν νεότερος, σε κάποια φιλμάκια super 8. Κάτι θα μείνει.

YOU MAY SAY

63

64

YOU MAY SAY

ΘΡΑΞ

ΠΑΝΚC:

ΑΠΌ ΤΡΊΑ ΧΩΡΙΆ ΧΩΡΙΆΤΕΣ ΣΤΑ ΣΎΝΟΡΑ ΤΗΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ Συνέντευξη: Αλεξάνδρα Τσόμπου

Θρακιώτικη πανκοψυχεδέλεια... Πως αντιδρά ο κόσμος και πως αντέδρασαν οι ντόπιοι; Στην αρχή βλέπαμε διαφόρων ειδών αντιδράσεις. Άλλοι μας κοιτούσαν περίεργα και κάνανε πως δεν μας ξέρουν, άλλοι χορεύανε ξέφρενα και άλλοι πάλι μας έλεγαν τρελούς. Το τελευταίο καιρό βλέπουμε ότι ο κόσμος που έρχεται στις συναυλίες μας είναι προετοιμασμένος και ξέρει τι θα ακούσει, οπότε η αντίδραση του συνήθως είναι ένα μεγάλο χαμόγελο και χορός μέχρι και το τελευταίο λεπτό της συναυλίας. Σίγουρα υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα κάποιες απόψεις του τύπου «με ποιο δικαίωμα πειράζετε την παράδοση», αλλά αποτελούν μια μικρή μειοψηφία. Πέραν τούτου, ξέρουμε πολύ καλά ότι αυτό που κάνουμε έρχεται ως αποτέλεσμα σεβασμού στην παράδοση μας, οπότε νιώθουμε πολύ καλά με τον εαυτό μας.

Θραξ Πανκc, δηλαδή θρακιώτικα α λα πανκ. Η ακρόασή τους είναι εμπειρία: Νταούλια, θρακιώτικες λύρες, γκάιντες, ζουρνάδες, ηλεκτρικές κιθάρες. Αυτά είναι τα μέσα με τα οποία επιλέγουν οι Θραξ Πανκc να φέρουν την παράδοση στα μέτρα τους. Μια μπάντα, που προσαρμόζει τη δική της οπτική σε παραδοσιακά τραγούδια και μελωδίες, ακόμα κι αν στο χωριό τους, ακούγοντάς τους, κάνανε στην αρχή πως δεν τους ξέρουν. Ο Γιώργος Σταυρίδης, ο Βαΐτσης Χαρακοπίδης και ο Πάνος Γκίνης είναι από τρία χωριά χωριάτες, όλα από την περιοχή της Θράκης. Από πανηγύρια ξεκίνησαν αλλά δεν είναι μόνο για τα πανηγύρια. Οι ίδιοι, πάντως, χαρακτηρίζουν τον ήχο τους ως Πανκοπανηγυροψυχεδέλεια και ήδη μετρούν συνεργασίες με καλλιτέχνες σαν τον Δημήτρη Μητσοτάκη αλλά και κοινές εμφανίσεις με μπάντες που εκπροσωπούν την ελληνική trip hop, το dub και την ηλεκτρονική μουσική όπως οι M.A.t.E. Ο πρώτος τους δίσκος κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του΄19. Έχει στο εξώφυλλό του το κορίτσι με την παραδοσιακή θρακιώτικη φορεσιά και την παραμάνα και είναι διαθέσιμος για ακρόαση και αγορά στο διαδίκτυο.

YOU MAY SAY

65

ΣΤΗΝ ΑΡΧΉ ΒΛΈΠΑΜΕ ΔΙΑΦΌΡΩΝ ΕΙΔΏΝ ΑΝΤΙΔΡΆΣΕΙΣ. ΆΛΛΟΙ ΜΑΣ ΚΟΙΤΟΎΣΑΝ ΠΕΡΊΕΡΓΑ ΚΑΙ ΚΆΝΑΝΕ ΠΩΣ ΔΕΝ ΜΑΣ ΞΈΡΟΥΝ, ΆΛΛΟΙ ΧΟΡΕΎΑΝΕ ΞΈΦΡΕΝΑ ΚΑΙ ΆΛΛΟΙ ΠΆΛΙ ΜΑΣ ΈΛΕΓΑΝ ΤΡΕΛΟΎΣ

Επιβιώνετε μόνο από την μπάντα; Προς το παρόν, η μπάντα επιβιώνει μόνο από μας. Ο καθένας μας κοιτάει να κάνει και άλλα πράγματα για να ανταπεξέλθει οικονομικά. Σίγουρα πάντως δε θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε εύκολα αν δεν είχαμε τη μπάντα. Η ευχαρίστηση που μας προσφέρει όταν κάνουμε πρόβες ή είμαστε πάνω στη σκηνή, είναι για μας ένα μικρό ελιξίριο ζωής. Γάμοι, πανηγύρια, φεστιβάλ, μουσικές σκηνές, συνεργασίες... Τι θυμάστε έντονα, τι μένει τελικά από όλα αυτά; Δεν θα ξεχάσουμε την πρώτη φορά που παίξαμε μαζί με τον Πάνο Γκίνη, ήταν η στιγμή που όλοι νιώσαμε πως το συγκρότημα πρόκειται να γυρίσει σελίδα. Ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόμασταν, την κατάλληλη στιγμή που πραγματικά έμελλε να επηρεάσει όσο τίποτε άλλο την μετέπειτα πορεία μας και τις ζωές μας. Επίσης το μικρό τουρ που ευτυχώς προλάβαμε να ζήσουμε λίγο πριν την είσοδό μας, στην εποχή του κορονοϊού, ήταν πραγματικά μία πρωτόγνωρη εμπειρία για μας. Αυτό που μένει είναι η συμμετοχή, η ανταπόκριση και η ενέργεια του κοινού. Θα συνεχίσετε παραδοσιακά; Θα γράψετε και δικό σας στίχο; Ναι, ήδη έχουμε γράψει τραγούδια με δικό μας στίχο. Σίγουρα δεν είναι σαν τα παραδοσιακά της Θράκης. Και πως να είναι άλλωστε. Οι εποχές αλλάζουν και οι μουσικές εξελίσσονται. Παρ όλα αυτά, υπάρχει αρκετό από το ηχόχρωμα της παραδοσιακής Θρακιώτικης μουσικής.

Ποιο θα λέγατε είναι το βασικό χαρακτηριστικό της θρακιώτικης μουσικής; Συνήθως στην παραδοσιακή μουσική θα ακούσεις στίχους που έχουν να κάνουν με τη καθημερινότητα του ανθρώπου, τα προβλήματά του, τις χαρές του, τις λύπες του και όλα αυτά πάντα σε συνδυασμό με το φυσικό του περιβάλλον. Η θρακιώτικη μουσική δε διαφέρει από αυτό το μοτίβο. Μουσικά, είναι ένα είδος με τρομερή ένταση και πάθος, όπου ο συνδυασμός της γκάιντας και του νταουλιού δίνει μια ιδιόμορφη δυναμική. Τα θρακιώτικα, όπως και όλη η παραδοσιακή μουσική σε όλο τον κόσμο, πάντα εξελίσσονταν επηρεάζοντας, αλλά και επηρεαζόμενη από γεωγραφικά κοντινές περιοχές και γειτονικούς πολιτισμούς. Σήμερα χάρη στην τεχνολογία, αυτό συμβαίνει με πολύ μεγαλύτερη ευκολία μεταξύ και των πιο απομακρυσμένων τοποθεσιών.

66

YOU MAY SAY

Οι δυο από εσάς κατοικείτε μόνιμα στον Έβρο. Τι εικόνα έχετε για το μεταναστευτικό, το οποίο πήρε ανησυχητικές διαστάσεις την περίοδο πριν τον κορονοϊό; Τι κάνει η παροιμιώδης «κυρά Κατίνα» που ακούμε στο ομώνυμο τραγούδι σας που έγινε επιτυχία; Αυτή που ακούει για πρόσφυγες και φτύνει τον κόρφο της; Εφέτος, το μεγαλύτερο διάστημα ήμασταν στην Αθήνα οπότε δεν είχαμε άμεση επαφή με όσα συμβαίνανε στον βόρειο Έβρο. Από περιγραφές των δικών μας ανθρώπων, ξέρουμε πως υπάρχει αγωνία. Όχι για τους ανθρώπους που θέλουν να περάσουν τα σύνορα. Άλλωστε θα ήταν χαζό να φοβάσαι άοπλα γυναικόπαιδα. Αλλά για τη στάση της Τουρκίας και την αντίδραση της ελληνικής πλευράς. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες είναι κατατρεγμένοι άνθρωποι που είχαν την ατυχία να ζούνε σε εμπόλεμες περιοχές ή σε χώρες με απολυταρχικά καθεστώτα και δυστυχώς πέφτουν θύματα μιας παγκόσμιας πολιτικής, που σκοπός και στόχος της είναι μόνο το οικονομικό όφελος. Δυστυχώς, σε διάφορα βίντεο που κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο αντικρίσαμε και ντροπιαστικές για την περιοχή μας εικόνες, ακόμη και ακραίες φασιστικές και ρατσιστικές συμπεριφορές συμπολιτών μας, τις οποίες και ευχόμαστε να μη ξαναδούμε. Τώρα αν θες να μιλήσουμε για την «κυρά Κατίνα», νομίζω όλοι μας είχαμε «την τύχη» να την πετύχουμε σε περιστατικά όπως αυτά που μόλις περιγράψαμε, ενώ τις μέρες πριν ξεκινήσει η καραντίνα την είδαμε και στα σούπερ μάρκετ να αδειάζει τα ράφια με τα χαρτιά υγείας και τα αντισηπτικά, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά την πλήρη αδιαφορία της για το κοινωνικό σύνολο.

YOU MAY SAY

67

READ

You May Say...

ΓΙΏΡΓΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΌΠΟΥΛΟΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΏΝΤΑΣ ΤΟ ΌΝΕΙΡΟ ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΉ ΈΚΔΟΣΗ 120 ΑΝΤΙΤΎΠΩΝ Κείμενο: Μενέλαος Αριστόπουλος

Ο

ι μύθοι, οι σκέψεις και οι εσωτερικές αναζητήσεις του ακτιβιστή γιατρού, από την παιδική του ηλικία μέχρι και το 2000, ξεδιπλώνονται μέσα από τις επτά ενότητες ποιημάτων και του ενός θεατρικού έργου, που γράφτηκαν από το 1964 έως το 2000, ενώ μερικές σπάνιες φωτογραφίες και δημοσιεύματα εφημερίδων για τη δράση του Γιώργη Οικονομόπουλου, συμπληρώνουν την έκδοση. «Γεννήθηκα το 1947 στην Αθήνα. Μεγάλωσα και διαμόρφωσα προσωπικότητα τις δεκαετίες του 1960,’70,’80, όταν ο παλιός κόσμος φαινόταν να γκρεμίζεται κι ένα κύμα απελευθέρωσης και αναζήτησης κατέκλυζε τις τέχνες, τις επιστήμες του ανθρώπου και τους κοινωνικούς και πολιτικούς πειραματισμούς», λέει ο ίδιος.

ΜΕ ΤΑ ΛΌΓΙΑ ΤΟΥ ΊΔΙΟΥ «Θεωρώ τον εαυτό μου βαθύτατα ιδεαλιστή, με προσωπικές εμπειρίες από την εφηβεία μου. Οι συνομιλίες με τον Εαυτό, το «πνευματικό» στοιχείο, πρωτοφαίνονται στην ενότητα «Πρώιμα» αλλά διατρέχουν όλες τις ενότητες. Αυτό το «πνευματικό» στοιχείο, συνίσταται από τη μια, στη βίωση μέσα μας της ελευθερίας και της δικαιοσύνης ως πρωταρχικών δυνάμεων και αξιών για τη ζωή, κι απ’ την άλλη, στην αναζήτηση της αρμονίας ή αλλιώς ομορφιάς σε όλες τις σχέσεις. Αναφέρομαι ως ένας από τους πρωτοπόρους στην αγωνιστική διεκδίκηση αυτών των αξιών - της ελευθερίας και δικαιοσύνης, τόσο πολιτικά, στην περίοδο της Δικτατορίας, όσο και στη συνέχεια κοινωνικά και οικολογικά, για τα ναρκωτικά, την απεξάρτηση και την οικολογία. Για τη διεκδίκηση αυτή, το κράτος με αντάμειψε με στράτευση, φυλάκιση και ξυλοδαρμούς, την περίοδο της Χούντας και με επτά δίκες μετά τη Μεταπολίτευση, για τον αγώνα μου ενάντια στη νάρκωση. Στην ενότητα «Διότι δεν συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις», ξαναζούμε τη δεκαετία 1970, με το πάθος της αντίστασης και το συναίσθημα της καταδίωξης. Στην ενότητα «Οι Δρόγες», παρουσιάζονται ποιητικά οι αρχές και οι αλήθειες του αγώνα για την ελευθερία επιλογής και το σταμάτημα της καταστολής και της νάρκωσης. Στην ενότητα «Η φύση γνωρίζει καλύτερα», ξεδιπλώνεται εμβατηριακά το ριζοσπαστικό όραμα μιας οικολογικής κοινωνίας σε αρμονία με τη φύση.

68

YOU MAY SAY

READ

You May Say...

Στο «Αφουγκράζοντας τον Ορφέα», υπάρχουν έμμετρες καταγραφές ενός εσωτερικού διαλόγου, μια ωριμότερη έκφραση των ιδιοτήτων που ζωγραφίζονται στα «Πρώιμα» με κατάληξη τα «Θεολογίζοντα». Τέλος, η «Φερσε- Φόνη», παρουσιάζει με τη μορφή έμμετρου θεατρικού έργου τη διδαχή της ισορροπίας των αντίθετων δυνάμεων, με την Κάθαρση να ολοκληρώνει τις συλλογές «Στιχουργώντας το όνειρο».

ΑΝΑΖΗΤΏΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΆ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΜΟΝΊΑ «Στους στίχους του αναζητεί την ομορφιά, την αρμονία ύλης και πνεύματος, σώματος και διάνοιας. Η αναζήτηση αυτή είναι φανερή στα νεανικά, αλλά πολύ μεστωμένα ποιήματά του. Χαιρετά την “πλαστικότητα των λόγων της σιωπής Σου”, υπεισέρχεται στην αγωνία ν’ αποκαλύψει το νόημα της ύπαρξης, ριγεί να βρεθεί σε αρχαία νεφελώματα ώστε να δει από εκεί χωρίς εμπόδια, την ανατομία ενός μερμηγκιού», γράφει ανάμεσα σε άλλα ο Γιώργος Σταματόπουλος στο εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου. Συμπληρώνοντας παρακάτω, καθώς αναφέρεται στην ενότητα «Δρόγες»: «Παρουσιάζονται - λέει ο ίδιος - ποιητικά οι αρχές και οι αλήθειες του αγώνα για την ελευθερία επιλογής και για τα σταμάτημα της καταστολής και της nάρκωσης. Η επιλογή τετράστιχων με ρίμα, εξυπηρετεί μεν την ανάγκη της αμεσότητας, απομακρύνεται όμως από τη μεγάλη ποίηση. Εισχωρεί εντούτοις στη ρεμπέτικη ποίηση, που είναι καρδιακή και λαϊκή. Διαφαίνεται εδώ η πολιτική του στάση απέναντι στο πρόβλημα των ουσιών, και η προσπάθειά του να παρουσιάσει ανάγλυφα τους πραγματικούς αίτιους για τη διασπορά τους, κυρίως στους νέους». «Δήθεν πως οι χρήστες φταίνε και οι έμποροι οι κακοί κι όχι οι δόλιες οι συνθήκες κι από πίσω όλοι αυτοί, που την εξουσία θέλουν στις ψυχές και τα μυαλά....» > ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΑ: ΓΙΏΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ (1986)

Ενώ για την ενότητα «Φερσε – φόνη», που περιλαμβάνει το έμμετρο θεατρικό έργο του Οικονομόπουλου, ο Σταματόπουλος σημειώνει «είναι μια ωδή στον κύκλο του θανάτου και της ζωής, μια κατάδυση του ποιητή στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και στην τραγικότητα του, ένας Ηρακλείτιος απόηχος της αρμονίας των αντιθέτων, ένας θεατρικός λόγος, που ψάχνει την παρουσία της απoυσίας. Σε μερικές παραγράφους δεν μπορείς να διαχωρίσεις το ποιητικό δαιμόνιο από το δοκιμιακό, άματε και φιλοσοφικό λόγο. Αλλά αυτό δεν είναι η ποίηση; Αλλιώς, προς τα εκεί δεν τείνει η ποίηση; Ποίηση μία είναι: Η καλή – και ο ποιητής, που προσπαθεί να στιχουργήσει το όνειρο, το γνωρίζει».

> INFO Το βιβλίο, 112 σελίδων, κυκλοφορεί σε συλλεκτική έκδοση 120 αριθμημένων αντιτύπων σε επιμέλεια και έκδοση της You May Say I Am A Dreamer, της ετικέτας που έχει εκδώσει και το βιβλίο Φαρμακευτική Κάνναβη - Οδηγός Χρήσης, ενώ υπογράφει και την έκδοση του περιοδικού που κρατάτε στα χέρια σας. Μπορείτε να το προμηθευτείτε απευθείας από το βιβλιοπωλείο Λεμόνι περνώντας από το Θησείο (Ηρακλειδών 22) ή να το παραγγείλετε διαδικτυακά στο lemoni.gr. Τα μέλη του You May Say Club μπορούν να το προμηθευτούν με έκπτωση.

YOU MAY SAY

69

READ

You May Say...

MΆΡΩ ΔΟΎΚΑ ΠΎΛΗ ΕΙΣΌΔΟΥ ΜΙΑ ΗΡΩΊΔΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΉΜΑΤΟΣ ΤΙ ΑΝΑΓΚΗ ΕΧΕΙ ΤΟ FAKE PROFILE; Κείμενο: Μενέλαος Αριστόπουλος

Η

πύλη της Αφεντούλας, της ηρωίδας του βιβλίου της Μάρω Δούκα, είναι το διαδίκτυο. Από το facebook, το δημοφιλέστερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, εισέρχεται στον κόσμο των άλλων, γνωστών και αγνώστων. Αλλά φτιάχνει και την δική της ψηφιακή περσόνα, τον εαυτό της όπως θα ήθελε να τον βλέπουν οι άλλοι. Η ηρωίδα μουρμουρίζει τις σκέψεις και την ιστορία της σε έναν αριστοτεχνικά φτιαγμένο ασταμάτητο μονόλογο, που πότε φέρνει σε κωμωδία και πότε σε τραγωδία. Κατασκοπεύει τους άλλους μέσα από το fake profile της και βγάζει υπαινικτικά τα απωθημένα της μέσα από το λογαριασμό που διατηρεί με το πραγματικό της όνομα. Γράφει τους πόνους και τις χαρές της, αγωνιά για το αν πήρε καρδούλα ή ένα καλό σχόλιο το post της. Όσα papers κι αν γράφτηκαν για τη συγκρότηση της ταυτότητας στον ψηφιακό κόσμο, όσες αναφορές κι αν έγιναν στον συμβολισμό των avatars, την ψευδωνυμία, την ανωνυμία και την ψυχολογία του διαδικτύου, δεν πιάνουν τόπο μπροστά σε αυτό το μυθιστόρημα. Κι αυτό γιατί οι επιστημονικές αναφορές και τα συγγράμματα είναι εξ ορισμού διορισμένα να εξηγήσουν βάσει της βιβλιογραφίας, να καταγράφουν και να συγκρίνουν βάσει των μετρήσιμων δεδομένων, χάνοντας αναγκαστικά τον βαθύτερο ειρμό και την πολυπλοκότητα που έχουν οι κρυφοί κανόνες, αυτοί που σέρνουν στην πραγματικότητα τις σκέψεις και τις ζωές των ανθρώπων.

Eλληνίδα, Αθηναία με τα όλα της, η ηρωίδα του βιβλίου, μικροαστή με τα απωθημένα της, ταλαιπωρημένη από την οικογένειά της, ταλαιπωρεί πλέον τη δική της οικογένεια. Εγκλωβισμένη σε όσα θα ήθελε να κάνει στη ζωή της και δεν τα έκανε, ίσως και απελευθερωμένη λιγάκι που δε χρειάστηκε να πάρει μεγάλες αποφάσεις, ή που τις πήρε άθελά της μέσω της απραξίας της. Επάγγελμα οικιακά, αρχόντισσα του νεροχύτη, πότε ελεύθερη μεσ’ τους τέσσερις τοίχους της κουζίνας της, πότε πολιορκημένη από «τα μεγάλα» πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που συμβαίνουν γύρω της. Περισσότερο σαν να την παρέσυρε το ρεύμα του ποταμού της ζωής και ξύπνησε ηλικιωμένη να μετράει όσα θα μπορούσε να έχει κάνει κι όσα λίγα έκανε. Μέσα απ τις ανασφάλειες και τους θεατρινισμούς της, τις δεύτερες σκέψεις της και την αναποφασιστικότητά της, ξεπροβάλει η σύγχρονη Ελλάδα: ανθρώπινη και ζεστή, αδιάφορη και «δε βαριέσαι αδερφέ», πονεμένη βαθιά και με την επίγνωση ότι «η ζωή είναι μικρή». Η προσωπική ιστορία της, μια μικρή ψηφίδα που συνθέτει και αυτή «τη μεγάλη εικόνα». Κι όλα συμπιέζονται καθώς βγαίνουν στο φως του διαδικτυακού ιστού, τη μεγάλη σύγχρονη πλατεία του χωριού. Διαβάστε το βιβλίο, είναι γραμμένο με τη μαστοριά και την επιμονή του τεχνίτη που επί 40 χρόνια σκαλίζει την πέτρα για να της δώσει σχήμα. Είναι εκτός των άλλων και μια επιβεβαίωση ότι ο ψηφιακός κόσμος αδυνατεί να τα πει όλα. Και θα επιστρέφουμε πάντα στον χάρτινο... αν θέλουμε να συνεννοηθούμε σαν άνθρωποι.

70

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

71

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ

You May Say...

1998

Ο ΥΠΟΥΡΓΌΣ ΓΕΩΡΓΊΑΣ, ΥΠΈΡΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΚΛΩΣΤΙΚΉΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ Κείμενο: You May Say... team

Σ

το πρώτο τεύχος του περιοδικού CannabiStreet - του πρώτου περιοδικού για την κάνναβη που κυκλοφόρησε στη χώρα - ο υπουργός Γεωργίας μιλάει για την κάνναβη Sativa L, σε μια συνέντευξη που από πολλούς τότε θεωρήθηκε προκλητική. Η «μυθολογία» μάλιστα της εποχής, θέλει η αποκαθήλωση του υπουργού που ακολούθησε, να έχει αφορμή αυτήν τη συνέντευξη. Είμαστε στην εποχή που ο Απόστολος Γκλέτσος ερωτεύεται την τσιγγάνα Ερατώ και η Ελλάδα τραγουδάει «Τι πρέπει, τι δεν πρέπει, στιγμή δεν σκέφτηκα», ενώ στην Ευρώπη της ΕΟΚ, όπου η καλλιέργεια κλωστικής κάνναβης είναι ήδη νόμιμη, ανεβαίνει στα charts το «Frozen» της Μαντόνα. Στη Βουλή οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ είναι 162. Οι «πιο ψαγμένοι» από αυτούς σιγοτραγουδούν το «Άμα δεις τα παιδιά, πες τους μόνο ένα γειά», ενώ «οι πιο απενοχοποιημένοι» υπουργοί, όπως ο Δικαιοσύνης, κ. Ευάγγελος Γιαννόπουλος, το «Βρήκες το ευαίσθητο σημείο μου, κι αυτό είναι μείον μου, κι αυτό είναι μείον μου»... Ευαίσθητο σημείο των καιρών εκείνων και το άσμα αυτό, καθώς σύμφωνα με την περιβόητη δήλωση του κ. Γιαννόπουλου, τα σκυλάδικα δεν είναι σκυλάδικα, «είναι κέντρα πολιτισμού».

«ΕΓΚΑΊΝΙΑ» ΤΟΥ ΝΌΜΟΥ, 15 ΧΡΌΝΙΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΨΉΦΙΣΉ ΤΟΥ Στην κυβέρνηση Σημίτη, ομότιμοι του κ. Τζουμάκα υπουργοί είναι, μεταξύ άλλων, οι Άκης Τσοχατζόπουλος, Θεόδωρος Πάγκαλος, Γιώργος Παπανδρέου, Γιάννος Παπαντωνίου και Λάμπρος Παπαδήμος, ενώ στη χώρα θεμελιώνονται έργα, όπως το μετρό της Αθήνας, το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Αττική Οδός και η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου. Έργα για τα οποία εδώ και χρόνια «πληρώνουμε διόδια», ενώ για τις τελικές ρυθμίσεις του «νόμου για την κάνναβη» 22 έτη μετά ακόμη «κόβουμε την κορδέλα». Στη συνέντευξη, ο Στέφανος Τζουμάκας μιλάει στον Ηλία Μπαρμπίκα και φωτογραφίζεται από τον Πάνο Πετρόπουλο. «Δεν μπορεί να απαγορεύεται στην Ελλάδα η καλλιέργεια της κάνναβης σατίβα –της κλωστικής κάνναβης, δηλαδή. Ο νόμος που έχουμε είναι αντικοινοτικός» δηλώνει. Και αλλάζει τα δεδομένα, καθώς οι Έλληνες που 72

YOU MAY SAY

εκείνη την εποχή αποπειρώνται να ασχοληθούν με την καλλιέργεια του φυτού βρίσκουν μπροστά τους την δυσπιστία και την άρνηση των Αρχών. Η ΕΟΚ όμως, όχι μόνο επιτρέπει την καλλιέργεια της κλωστικής κάνναβης, αλλά την επιδοτεί κιόλας. «Ήδη 250 χιλιάδες στρέμματα κάνναβης καλλιεργούνται στην Ευρώπη», λέει ο υπουργός. «Τι πρέπει να κάνει ένας αγρότης που θέλει να καλλιεργήσει κάνναβη σατίβα;» ρωτάει ο δημοσιογράφος. «Να υποβάλει πρόταση στη διεύθυνση Γεωργίας του νομού του» απαντάει ο κ. Τζουμάκας ωσάν να ήταν το πιο απλό πράγμα. Συνεχίζει βέβαια διευκρινίζοντας: «Εκεί θα του πουν ότι δεν το επιτρέπει ο νόμος. Αυτός μπορεί να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο και να πάρει την απόφαση που έχει ήδη εκδοθεί για την Γερμανία. Δε θα χρειαστεί καν να δικαστεί η υπόθεση. Θα βγάλουν από το κομπιούτερ την υπόθεση και θα του πουν ότι αποτελεί νομολογία».

ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΜΉΝΕΣ... ΘΑ ΉΜΑΣΤΑΝ ΈΤΟΙΜΟΙ Ο τ. υπουργός στη συνέντευξή του, αναφέρεται και στα πλεονεκτήματα της καλλιέργειας του φυτού έναντι άλλων, όπως το βαμβάκι, αλλά και στην εν δυνάμει σύνδεση της κάνναβης ελληνικής καλλιέργειας «με τη βιομηχανία χάρτου και υφάσματος». Εμφανίζεται μάλιστα να γνωρίζει καλά το θέμα, αφού μιλώντας για την περιεκτικότητα του φυτού στην ψυχοδηλωτική τετραϋδροκανναβινόλη-THC λέει χαρακτηριστικά: «δε θα πρέπει να ξεπερνάει το 0,3%». Τη συνέντευξη του 1998 συμπλήρωναν οι δηλώσεις του υφυπουργού Γεωργίας της εποχής, κ. Δημήτρη Σωτηρλή, σύμφωνα με τις οποίες μόλις ολοκληρωθεί η δι-υπουργική συνεννόηση «σε τρεις μήνες, θα είμαστε έτοιμοι». Τελικά, χρειάστηκαν 180 μήνες, 15 χρόνια δηλαδή, μέχρι να φτάσουμε το 2013 να αποκτήσουμε ως χώρα μια αξιοπρεπή νομοθεσία σχετικά με την καλλιέργεια της κλωστικής – βιομηχανικής κάνναβης. Ενώ ακόμη και σήμερα δεν έχουμε καταφέρει να ρυθμίσουμε με επάρκεια τα αναγκαία με τη μεταποίηση και την κυκλοφορία των σχετικών προϊόντων.

YOU MAY SAY

73

74

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

75

You May... Cook

SMOOTHIE ΜΕ ΜΠΑΝΆΝΑ ΚΑΙ ΚΆΝΝΑΒΗ Ο Μπάμπης Ανανιάδης που επιμελείται το μενού της Mystic, μας παρουσιάζει τη συνταγή για το smoothie κάνναβης. Συνταγή: Μπάμπης Ανανιάδης / Mystic Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου Concept, Επιμέλεια: You May Say... team

ΠΛΗΡΟΦΟΡΊΕΣ: Το Mystic Smoothie με μπανάνα και σπόρους κάνναβης είναι μια καλή λύση για ένα υγιεινό σνακ ή ένα θρεπτικό πρωινό. Είναι κατάλληλο εκτός των άλλων και για την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού μας συστήματος, καθώς οι βρώσιμοι σπόροι κάνναβης έχουν υψηλή διατροφική αξία, αλλά και τον καλύτερο συνδυασμό Ω3 και Ω6 λιπαρών οξέων στο φυτικό βασίλειο. Δημιουργείστε με τους σπόρους του φυτού, που θα βρείτε στο μπακαλικάκι της Mystic ή οποιοδήποτε κατάστημα πώλησης βιολογικών προϊόντων ή προϊόντων κάνναβης.

mystic.com.gr facebook.com/mystic.gr

76

YOU MAY SAY

You May... Cook

Υλικά • •

• • •

• • •

•

για 2 μερίδες

2 μεσαίου μεγέθους μπανάνες 1 & 1/2 φλιτζάνι γάλα αμυγδάλου χωρίς ζάχαρη 2 κουταλάκια του γλυκού σπόροι κάνναβης 1/2 κουταλάκι του γλυκού κουρκουμά 1/2 κουταλάκι του γλυκού ψιλοκομμένο τζίντζερ 1/2 κουταλάκι του γλυκού κανέλα 4 κουταλάκια του γλυκού μέλι 1/2 κουταλάκι του γλυκού εκχύλισμα βανίλιας 6-8 παγάκια

2.

Προσθέτουμε τον κουρκουμά

1.

3.

Ξεκινάμε με τα παγάκια και τα κομμάτια της μπανάνας

Προσθέτουμε την κανέλα και τη βανίλια

YOU MAY SAY

77

You May... Cook

4.

6.

78

Προσθέτουμε το μέλι και το τζίντζερ

Προσθέτουμε το γάλα αμυγδάλου

YOU MAY SAY

5.

7.

Προσθέτουμε τους σπόρους κάνναβης

Αναμειγνύουμε 20-30 δευτερόλεπτα ή μέχρι να γίνει ομαλή και κρεμώδης η υφή του μείγματος.

YOU MAY SAY

79

You May... Like

Enecta 5% CBD for Pets της εταιρείας Enecta, 10ml

Artemis 250 mg CBD της εταιρείας Philocanna, 30 ml

Πλούσιο σε Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα για ένα υγιές δέρμα και τρίχωμα. Με φυσικά αντιοξειδωτικά που περιθάλπτουν και διατηρούν το ανοσοποιητικό σύστημα του αγαπημένου σας κατοικιδίου υγιές.

Ευρέως φάσματος έλαιο κάνναβης & βιολογικό υψηλά φαινολικό ελαιόλαδο από ελαιώνες της Αρχαίας Ολυμπίας. Το υψηλά φαινολικό ελαιόλαδο αποτελεί άριστο φορέα βιοδιαθεσιμότητας της κανναβιδιόλης τονώνοντας το ενδοκανναβινοειδές σύστημα.

Μέση τιμή: 35,40 ευρώ Μέση τιμή: 28,00 ευρώ

Παστίλιες CBD for Dogs 3,2mg CBD ανά παστίλια, της εταιρείας Cibapet, 55 τμχ

80

CBD Oil For Dogs 4% της εταιρείας Cibapet, 200+ σταγόνες

Γευστικά, εύκολα στη χορήγηση δισκία. Οι σκύλοι έχουν ένα φυσικό ενδοκανναβινοειδές σύστημα που μπορεί να επηρεαστεί θετικά από τα κανναβινοειδή. Κάθε παστίλια Cibapet περιέχει επίσης βιταμίνες, πρωτεΐνες, ασβέστιο, φολικά οξέα, σίδηρο, κάλιο και μαγνήσιο.

Περιέχει βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά που ανακουφίζουν το ευαίσθητο ζώο σας. Συνδυάζοντας CBD με ιχθυέλαιο, βιταμίνη Ε, πρωτεΐνη και φυτικές ίνες, είναι κομμένο και ραμμένο ώστε να υποστηρίξει την καλή υγεία του σκύλου σας, χωρίς παρενέργειες.

Μέση τιμή: 19,50 ευρώ

Μέση τιμή: 29,50 ευρώ

YOU MAY SAY

You May... Like

Endoca | Raw Σταγόνες Ελαίου Κάνναβης CBD 3% της εταιρείας Endoca, 10ml

Endoca | Raw Σταγόνες Ελαίου Κάνναβης CBD 15% της εταιρείας Endoca, 10ml

Οι σταγόνες CBD είναι διαλυμένες σε βιολογικό έλαιο κανναβόσπορων, πλούσιες σε ωμέγα-3 & 6 και βιταμίνη Ε. Το έλαιο της κάνναβης θεωρείται ότι έχει κατευναστικές, καταπραϋντικές και αναζωογονητικές ιδιότητες, που βοηθούν στην αντιμετώπιση του άγχους, του στρες και των προβλημάτων του ύπνου και στα ζώα.

Οι σταγόνες του ακατέργαστου (Raw) έλαιου της Endoca είναι πλούσιες σε ωμέγα-3 & 6 και βιταμίνη Ε και βοηθούν τη λειτουργία του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος του ζώου και κατ’ επέκταση του νευρικού και ανοσοποιητικού του συστήματος. Μέση τιμή: 115,00 ευρώ

Μέση τιμή: 26,00 ευρώ

CBD Oil for Pets 2,75% CBD της εταιρείας Beaphar, 10ml

CBD Snack for Dogs 0,92% CBD Oil της εταιρείας Beaphar, 150gr

Υποστηρίζει τη θεραπεία νοσημάτων (χρόνιων, εκφυλιστικών, περιστασιακών ή στρεσογόνου χαρακτήρα) βοηθώντας το ανοσοποιητικό και νευρικό σύστημα του κατοικιδίου. Εξασφαλίζει την καλύτερη απορρόφησή του CBD.

Τραγανές λιχουδιές με γεύση κοτόπουλου που περιέχουν έλαιο κανναβιδιόλης. Κατάλληλο για την υποστήριξη του ανοσοποιητικού συστήματος και τη διατήρηση της ευκαμψίας αρθρώσεων και μυών. Αυξάνει την ζωτικότητα και μειώνει την ευαισθησία στο στρες.

Μέση τιμή: 30,00 ευρώ

Μέση τιμή: 8,00 ευρώ YOU MAY SAY

81

You May... Like

Που θα βρείτε τα προϊόντα:

CBD Paste for pets 0,95% CBD Oil της εταιρείας Beaphar, 100gr Πάστα με κανναβιδιόλη και γεύση κοτόπουλο. Ένα συμπλήρωμα διατροφής που συμβάλλει στην ευζωία του κατοικίδιου σας. Υποστηρίζει της αρθρώσεις, τους μυς και το ανοσοποιητικό σύστημα. Μπορεί να μειώσει τη νευρικότητα ή το άγχος των αγαπημένων ζώων σας. Μέση τιμή: 8,00 ευρώ

82

YOU MAY SAY

Enecta 5% CBD for Pets, Enecta: Hemp Oil Shop, hempoilshop.gr, info@hempoilshop.gr, Τηλ.: 2114010715 Artemis 250mg CBD, Philocanna: The Hemp City, thehempcity.gr, info@thehempcity.gr Τηλ.: 2100105420 Παστίλιες CBD for Dogs 3,2mg, Cibapet: The Hemp City, thehempcity.gr, info@thehempcity.gr Τηλ.: 2100105420 CBD Oil For Dogs 4%, Cibapet: The Hemp City, thehempcity.gr, info@thehempcity.gr Τηλ.: 2100105420 Endoca Raw CBD 3%, Endoca: CBD Greece, cbdgreece.gr, info@cbdgreece.gr, Τηλ.: 2313008969 Endoca Raw CBD 15%, Endoca: CBD Greece, cbdgreece.gr, info@cbdgreece.gr, Τηλ.: 2313008969 CBD Oil for Pets 2,75%, Beaphar: Tsiou Seeds, tsiouseeds.gr, info@tsiouseeds.gr, Τηλ.: 6908955055 CBD Snack for Dogs, 0,92%, Beaphar: Tsiou Seeds, tsiouseeds.gr, info@tsiouseeds.gr, Τηλ.: 6908955055 CBD Paste for Pets 0,95%, Beaphar: Tsiou Seeds, tsiouseeds.gr, info@tsiouseeds.gr, Τηλ.: 6908955055

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΆΚΗ

ΒΆΛΣΑΜΟ ΥΠΕΡΙΚΌΝ

Θεμιστοκλέους 29, Γλυφάδα 210 8948119

Facebook:Grammatikakipharmacy

Πατρέως 41-45, Πάτρα 261 0221354 sales@yperikon.gr yperikon.gr

TSIOU SEEDS Παρθενώνος 2, Κουκάκι Ίριδος 4, Παλαιό Φάληρο 6908955055 info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ ΠΕΡΓΑΝΤΆ Μεσολογγίου 40-42, Νέα Ιωνία

210 2772430 info@thenaturalpharmacy.gr

thenaturalpharmacy.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

CANNABISTORE Μοναστηράκι Ηφαίστου 21 210 3219145 AMSTERDAM

da@cannastoreams.gr cannastoreams.gr

HEMPOIL SHOP Μοναστηράκι Πανδρόσου 25 210 3237183

monastiraki@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

FOUR ELEMENTS Θησείο Ηρακλειδών 51 210 3473354 SEEDS

info@4elementsseeds.gr 4elementsseeds.gr

ΣΤΟ ΒΆΘΟΣ ΚΉΠΟΣ Κεραμικός Κεραμεικού 99 213 0235776

bathoskipos@gmail.com bathoskipos.gr

CANNASTUFF Γκάζι Κωνσταντινουπόλεως 64 211 1152956

info@cannastuff.gr cannastuff.gr

CANNABI STORES Αθήνα Ηφαίστου 26-28 210 3242837

athens@cannabistores.gr cannabistores.gr

SPY SEEDS Αθήνα Θεμιστοκλέους 44 210 3809958

spyseeds@spyseeds.com spyseeds.com

BIOWAY Αθήνα Πανεπιστημίου 57 210 3211803 ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

info@bioway.gr bioway.gr

ΥΓΕΊΑ ΚΑΙ ΚΆΝΝΑΒΗ Αθήνα Ακαδημίας 75 210 0109154

info@ycannabia.gr ycannabi.gr

CBD LIFE Κολωνάκι

info@vapour2smoke.gr cbdlife.gr

Ακαδημίας 20 210 36003217 & Αμερικής

CANNABISOS SEEDS Εξάρχεια Ζωοδόχου Πηγής 24 210 3810292

info@cannabisos-seeds.gr cannabisos-seeds.gr

YOU MAY SAY

83

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΤΟ ΒΟΤΆΝΙ

CANNABIS CORNER

Ηροδότου 17, Περιστέρι 210 5722909 info@tovotani.gr tovotani.gr

Τοσίτσα 7 Θεσσαλονίκη 2310 256046 thessaloniki@cannabiscorner.gr

cannabiscorner.gr

KANNALIEBE CBD STORE

CBD WORLD

Παπαναστασίου 90, Θεσ/νίκη

Πατρ. Ιωακείμ 2, Θεσ/νίκη 2311 298617 info@cbdworld.gr cbdworld.gr

2311 266573 info@kannaliebe.gr kannaliebe.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

CANNAVICO Εξάρχεια Σόλωνος 107 211 1131594

info@cannavico.gr cannavico.gr

ΚANNABIS SHOP

mail@kannabishop.eu kannabishop.eu

Νεάπολη Iπποκράτους 72 210 3614111 Εξαρχείων

MIRABILIS BIO Κυψέλη Σποράδων 38 210 8221206

info@mirabillis.gr mirabilis.gr

FUSION SEEDS Πατήσια Πατησίων 225 210 8658322

a-mpo@hotmail.com fusionseeds.gr

ΕΥΈΞΙΣ

ΤHE HEMP OF WELLNESS

evexishemp@hotmail.com evexishemp.com

THE HEMPERS Κουκάκι Δημητρακοπούλου 108 210 9235396

info@thehempers.gr thehempers.gr

TSIOU SEEDS Koυκάκι Παρθενώνος 2 6908955055

info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

SATIVA STORE Ζωγράφου Σεβαστείας 28 211 1152599

sativastoregr@gmail.com sativastore.gr

CANNAVOULIS Ζωγράφου Δαμασίππου 27 211 4148294

info@cannavoulis.gr cannavoulis.gr

BPH HERBS & CANNABIS Ιλίσια

info@herbsandcannabis.eu herbsandcannabis.eu

Σεπόλια

BIO-PHARMACY

Φιλιππουπόλεως 2

Παπαδιαμαντοπούλου 210 7710270 57

HEMPOIL SHOP Παγκράτι Ευφρονίου 25

84

YOU MAY SAY

211 4084558

210 7294810 info@hempoilshop.gr 6931381933 hempoilshop.gr

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CANNAVICO Σόλωνος 107 Εξάρχεια, Αθήνα 211 1131594 info@cannavico.gr cannavico.gr

FOUR ELEMENTS SEEDS Ηρακλειδών 51, Θησείο 210 3473354 info@4elementsseeds.gr 4elementsseeds.gr

CBD GREECE ΠΕΡΙΣΤΈΡΙ Τζων Κέννεντυ 130 210 5731678 peristeri@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΚΑΛΛΙΘΕΑ Δημοσθένους 239 211 4050876 kallithea@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΖΙΑΚΑΣ Καλλιθέα Χαροκόπου 61 211 7705051

info@youpharmachy.gr youpharmachy.gr

CBD GREECE Καλλιθέα Δημοσθένους 239 211 4050876

kallithea@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CANNABIS INC. Καλλιθέα Φιλαρέτου 129 210 7001364

info@cannabisinc.gr cannabisinc.gr

CANNAVIBES Νέος Κόσμος Ρουμπέση 33 210 0102385

cannavibesgr@gmail.com cannavibes.gr

CBD HEALTH Νέα Σμύρνη Ελ. Βενιζελου 195 211 1825977 SOLUTIONS GREECE

info@cbd-healthsolutions.gr cbd-healthsolutions.gr

HEMPOIL SHOP Δάφνη Έλλης 9 210 2241220

dafni@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

TSIOU SEEDS Παλαιό Φάληρο Ίριδος 4 6908955055

info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

CANNABIS HOME Παλαιό Φάληρο Ζησιμοπούλου 100 210 9826504

cannabishomegr@gmail.com cannabis-home.gr

HEMPOIL SHOP Γλυφάδα Πλατεία Κατράκη 4

211 1130329 glyfada@hempoilshop.gr 6945444876 hempoilshop.gr

EL PROFESOR Γλυφάδα Αγγέλου Μεταξά 11 210 8986347

grelprofesor@gmail.com elprofesor.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ Γλυφάδα Θεμιστοκλέους 29 210 8948119 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΆΚΗ

farmakeiogrammatikaki@gmail.com facebook.com/grammatikakipharmacy

YOU MAY SAY

85

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΣΥΚΙΕΣ

CBD GREECE ΆΝΩ ΤΟΥΜΠΑ

CBD GREECE ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

CBD GREECE ΡΕΤΖΙΚΙ - ΠΕΥΚΑ

Παπαφλέσσα 18, Θεσ/νίκη 2313 008969 info@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Διαγόρα 44, Θεσσαλονίκη 2311 269824 toumpa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Αγίου Δημητρίου 136 2311 821942 thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Σύντομα σε νέα διεύθυνση 2313 008969 retziki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

YOU CANNABIS Γλυφάδα Γεωργίου Κονδύλη 12 210 8949459

youcannabisglyfada@gmail.com

SECRET HERBS Αργυρούπολη Λεωφόρος Κύπρου 77 211 4097948

info@secretherbs.gr secretherbs.gr

BIOHOUSE Αργυρούπολη Εθν. Μακαρίου 100 210 9924533

info@mybiohouse.gr mybiohouse.gr

HEMPOIL SHOP Κηφισιά Δροσίνη 9 216 0705598

kifisia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ Νέα Ιωνία Μεσολογγίου 40-42 ΓΙΆΝΝΑ Θ. ΠΕΡΓΑΝΤΆ

info@thenaturalpharmacy.gr thenaturalpharmacy.gr

210 2772430 698122256

facebook.com/Youcannabis-103545331053857

HEMPOIL SHOP Νέα Ιωνία Μεσολογγίου 49 212 1046655

neaionia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD GREECE Περιστέρι Τζων Κέννεντυ 130 210 5731678

peristeri@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΗΛΙΑΝΘΟΣ Περιστέρι Πελασγίας 18 210 5713713 ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

info@hlianthos.com.gr hlianthos.com.gr

ΤΟ ΒΟΤΆΝΙ Περιστέρι Ηροδότου 17 210 5722909

info@tovotani.gr tovotani.gr

ELIXIS Ίλιον Καρπάθου 8 210 2639174

info@elixis.gr elixis.gr

PRASINO BIO MARKET Χαλάνδρι

info@prasino.com.gr prasino.com.gr

86

YOU MAY SAY

Λεωφόρος Πεντέλης 97 210 6858639

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΚΑΤΕΡΙΝΗ Ειρήνης 18-24 2351 030443 katerini@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΚΑΒΑΛΑ Δαρδανελλίων 1 & Κριεζή 10 2511 104158 kavala@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΛΑΡΙΣΑ

CBD GREECE ΝΑΎΠΛΙΟ

Πατρόκλου 16 2410 281696 larisa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Αγίου Ανδριανού 1 2752 027 492 argos@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

HEMPEROR Χαλάνδρι

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

Καραολή Δημητρίου 211 1119884

HEMPLAB Παλλήνη Λ.Μαραθώνος 64 210 6666254

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

E-MAIL / SITE info@hemperor.gr hemperor.gr info@hemplab.gr hemplab.gr

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

HEMPOIL SHOP Θεσσαλονίκη Ικτίνου 7 2312 315698

thessaloniki@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD GREECE Θεσσαλονίκη Αγίου Δημητρίου 136 2311 82942

thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ECBD Θεσσαλονίκη Σαλαμίνος 10 2311 118700

info@ecbd.gr ecbd.gr

HEMPRESS Θεσσαλονίκη Μητροπόλεως 102 2310 225905

info@hempress.gr hempress.gr

CBDWORLD.GR Θεσσαλονίκη Πατρ.Ιωακειμ 2 2311 298617

info@cbdworld.gr cbdworld.gr

HEALTH & Θεσσαλονίκη Ανδρεοπούλου 16Α 6931236654 CANNABIS

info@healthandcannabis.gr healthandcannabis.gr

YOU MAY SAY

87

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΝΈΑ ΙΩΝΊΑ Μεσολογγίου 49 212 1046655 neaionia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΠΑΓΚΡΑΤΙ

HEMPOIL SHOP ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ

Ευφρονίου 25, Αθήνα 210 7294810 info@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Πανδρόσου 25, Αθήνα 210 3237183 monastiraki@hempoilshop.gr

hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

HEMPOIL SHOP ΚΗΦΙΣΙΑ Δροσίνη 9, Αθήνα 216 0705598 kifisia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

KANNALIEBE Θεσσαλονίκη Παπαναστασίου 90 2311 266573 CBD STORE

info@kannaliebe.gr kannaliebe.gr

CANNABIS CORNER Θεσσαλονίκη Τοσίτσα 7 2310 256046

thessaloniki@cannabiscorner.gr

CBD GREECE Συκιές Παπαφλέσσα 18 2313 008969

thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

cannabiscorner.gr

CBD HEALTH CARE Φίλυρο 28ης Οκτωβρίου 24

2311 213465 cbdhcfit@gmail.com 6996151911 cbdhealthcare.gr

CANNABISWAY Χαριλάου Γιάννη Αγγέλου 5

2310 318140 info@cannabisway.gr 6945107020 cannabisway.gr

HEMPOIL SHOP Θέρμη Απ. Ταβάκη 27 2312 318450

thermi@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

THE HEMP WAY Καλαμαριά Αργυρουπόλεως 29 2310 407513

contact@thehempway.eu thehempway.eu

HEMPOIL SHOP Καλαμαριά Αιγαίου 8 2314 038519

Kalamaria@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD GREECE Άνω Τούμπα Διαγόρα 44 2311 269824

toumpa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE Ρετζίκι- Πεύκα

retziki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

88

YOU MAY SAY

Σύντομα κοντά σας 2313 008969 σε νέα διεύθυνση

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΔΑΦΝΗ Έλλης 9 , Αθήνα 210 2241220 dafni@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΓΛΥΦΑΔΑ Πλατεία Κατράκη 4 211 1130329 glyfada@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ικτίνου 7 2312 315698 thessaloniki@hempoilshop.gr

hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

HEMPOIL SHOP ΘΕΡΜΗ Απ. Ταβάκη 27, Θεσσαλονίκη 2312 318450 thermi@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

CBD AND MORE Άμφισσα Σαλώνων 20 2265 301643

E-MAIL / SITE info@cbdandmore.gr cbdandmore.gr

1000 + 1 ΜΥΡΩΔΙΈΣ Κόρινθος

Νικηταρά 29 Χιλιομόδι

HEMPOWER Λέχαιο

Λέχαιο (Παλαιά Ε.Ο.

27415 50843 Κορίνθου Πατρών)

info@hempower.gr Hempower.gr

HEMP HEALS

8ο χλμ. Ξυλοκάστρου - Τρικάλων

info@hempheals.com.gr hempheals.com.gr

Ξυλόκαστρο Ρίζα

27410 99600 tsoniotimaria@gmail.com 6945403663 1000kai1myrodies.gr

27430 71243 6978543208

DON CAPONE Πύργος Αγ. Γεωργίου 59 2621 301078 Ηλείας Διασταύρωση Υψηλάντου

info@doncapone.gr doncapone.gr

ΒΆΛΣΑΜΟ Πάτρα Πατρέως 43 2610 221354 ΥΠΕΡΙΚΌΝ

sales@yperikon.gr yperikon.gr

ΙΆΜΑΤΑ Τρίπολη

despoinakatsoula@hotmail.com

Πλ. Εθνάρχου 2710 242005 Μακαρίου 6

iamata-shop.gr

CBD GREECE Ναύπλιο Αγίου Ανδριανού 1 2752 027492

argos@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΥΓΕΊΑ ΚΑΙ Λαμία Καραΐσκάκη 6 6986631519 ΚΆΝΝΑΒΗ

info@mentzeniotis.gr ycannabi.gr

CBD GREECE Λάρισα Πατρόκλου 16 2410 281696

larisa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

HEMPOIL SHOP Λάρισα Ρούσβελτ 32

2410 255578 larisa@hempoilshop.gr 6974003658 hempoilshop.gr

YOU MAY SAY

89

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ

HEMPOIL SHOP ΛΑΡΙΣΑ

Αιγαίου 8, Θεσσαλονίκη 2314 038519 kalamaria@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Ρούσβελτ 32 2410 255578 larisa@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΒΕΡΟΙΑ Πιεριών 44 23310 26914 veroia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

HEMPOIL SHOP ΙΩΑΝΝΙΝΑ Αβέρωφ 32 2651 130259 ioannina@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

CBD HEALTH CARE Λάρισα Πανός 12Α 2410 535978

info@cbdhealthcare.gr cbdhealthcare.gr

CBD HEALTH CARE Βόλος Ερμού 50 24210 38999

info@cbdhealthcare.gr cbdhealthcare.gr

CBD GREECE Κατερίνη

katerini@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Ειρήνης 24 & 2351 030443 Τερζοπούλου 2

HEMPOIL SHOP Βέροια Τσαλδάρη 30

2331 073486 veroia@hempoilshop.gr 6972408909 hempoilshop.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ Γιαννιτσά Τσακμάκη Δ. 72 23820 24753 Θ. ΣΚΡΈΚΑ & ΣΙΑ

HEMPOIL SHOP Κοζάνη Μακεδονομάχων 7 2461 402209

facebook.com/ FARMAKEIOSKREKAGNOSI

HEMPOIL SHOP Ιωάννινα Αβέρωφ 32 26511 30259

ioannina@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD GREECE Καβάλα Κριεζή 6 6938892888

kavala@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

KANNABIS SHOP

info@kannabishop.gr kannabishop.gr

Ηράκλειο Μιλάτου 23 2810 286504 Κρήτη

kozani@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP Χανιά Κόρακα 32 2821 307194

chania@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CANNAPOINT Χανιά

yanpaitis@yahoo.gr cannapoint.gr

90

YOU MAY SAY

Ποτιέ 18 28210 42040 Παλιά Πόλη

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΚΟΖΑΝΗ Μακεδονομάχων 7 24614 02209 kozani@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΧΑΝΙΑ Κόρακα 32, Κρήτη 22821 307194 chania@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΧΙΟΣ Δαμαλά 44 & Δημογεροντίας 2271 105689 chios@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

1000+1 ΓΕΎΣΕΙΣ Χανιά FLAVOURS

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

Εάν σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε προϊόντα κάνναβης με σκοπό την αντιμετώπιση κάποιου θέματος υγείας, μην το πράξετε εάν δε συμβουλευτείτε πρώτα τον ιατρό σας.

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

Καλύβες 2825 100001 Αποκορώνου

E-MAIL / SITE info@houseofdeli.gr houseofdeli.gr

CANNABIS KOS Κως Καρδάμαινα 2242 092751

artcafekos@gmail.com cannabiskos.gr

HEMPOIL SHOP Χίος

Δαμαλά 44 & 2271 105689 Δημογεροντίας

chios@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

E-MAIL / SITE

ΧΩΡΟΙ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

MYSTIC PIZZA & PASTA

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 76 210 3839500 Εξάρχεια

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

MYSTIC VEGAN

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 76 210 3839500 Εξάρχεια

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

MYSTIC

Αθήνα Φερεκύδου 2 210 9592092 Καλλιμάρμαρο

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

ΟΙΝΑΠΟΘΉΚΗ

Αθήνα Καλλιμάρμαρο

nasisx@gmail.com oinapothiki.gr

Αγ. Σπυρίδωνος & 210 7019291 Αρκτίνου 8

ΜΑΡΊΑ ΚΑI Αθήνα Μηλιώνη 1Β 210 3645490 marieant@otenet.gr Η ΑΝΤΟΥΑΝΈΤΤΑ Κολωνάκι & Κανάρη marieantoinette.g

ΕΠΊΚΟΥΡΟΣ Σάμος Χώρα Σάμου 22730 91977 info@epicurus.social

2130427012 epicurus.social

YOU MAY SAY

91

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

E -SHOPS ΕΠΩΝΥΜΊΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-CANNABI.COM

E-MAIL

SITE

6907044330 e_cannabi.com@yahoo.com e-cannabi.com 6938081881

INDIACOSMETICS.GR 6977258936 info@indiacosmetics.gr

indiacosmetics.gr

CANNABOSS 210 2708040 info@cannaboss.gr cannaboss.gr

KANNEVIA 6909060360 info@kannevia.com

kannevia.com

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ.GR 2152 152111 info@getvitamins.online

getvitamins.online

HEMPLIFE.GR info@hemplife.gr hemplife.gr

KANNAVOURGION.GR 6986656181 info@kannavourgion.gr

kannavourgion.gr

VITAMED

2311 118700 info@vitamed.gr 6949 071737

vitamed.gr

KANNA+

2310 238821 info@kanna.gr

kanna.gr

CANNABIS24SHOP

2310 815538 info@cannabis24shop.com cannabis24shop.com

MR SWEET

210 3300330

THE HEMP SHOP

210 9538310 info@thehempshop.gr

thehempshop.gr

ROLLIT

23920 35562

sales@rollit.gr

rollit.gr

HEMPIRIA

210 5726238

account@hempiria.gr

hempiria.gr

info@mrsweet.gr

mrsweet.gr

ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΤΟΥ

O Πράσινος Οδηγός του You May Say... δημιουργείται με τη συνεργασία του CannabisNews.Gr και περιλαμβάνει επιχειρήσεις που καταγράφηκαν στην ιστοσελίδα αυτή με δική τους πρωτοβουλία.

92

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΠΩΛΗΣΗ ΣΠΟΡΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

THE SEED BANK Αθήνα 210 3001558

theseedbank.gr@gmail.com theseedbank.gr

VILLA BAFO Θεσσαλονίκη Ιπποδρομίου 18

info@villabafo.gr villabafo.gr

2311 266808 Φαξ: 210 6801676

THE HEMP CITY Εξάρχεια Εμμ. Μπενάκη 98 210 0105420

info@thehempcity.gr thehempcity.gr

ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

ΑΣΘΕΝΕΊΣ ΥΠΈΡ ΤΗΣ ΧΡΉΣΗΣ Σύλλογος Ασθενών ΦΑΡΜ. ΚΆΝΝΑΒΗΣ

info@associationmedcanna.gr associationmedcanna.gr

ΜΑΜΑΚΑ Σύλλογος Ασθενών ΜΑΜΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΝΝΑΒΗ

info@mamaka.org.gr mamaka.org.gr

Ε.Σ.ΚΑΝΝΑ Σύνδεσμος Επαγγελματιών ΕΛΛ. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ

info@helcanna.com helcanna.com

ΕΝΔΥΣΗ – ΥΠΟΔΗΣΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

WEARINDICA Αθήνα

6936982666 info@wearindica.com 6974307030 wearindica.com

CANNABISMADE

210 2777510 695 5115 969

Αθήνα Ελπίδος & Λυκίας 13 Νέα Ιωνία

info@cannabismade.gr cannabismade.gr

Το You May Say... για λόγους έκτασης της ύλης του ή άλλους, διατηρεί το δικαίωμα να μην συμπεριλάβει στον Πράσινο Οδηγό του επιχειρήσεις, ακόμη και εάν αυτές έχουν καταγραφεί στο Cannabis News. Η ορθότητα των στοιχείων των επιχειρήσεων στηρίζεται στις σχετικές δηλώσεις τους και δεν ελέγχεται από το περιοδικό. Μπορείτε εάν θέλετε να καταχωρήσετε την επιχείρησή σας στο Cannabis News στο σύνδεσμο: cannabisnews.gr/katahoriste_tin_epiheirisi_sas

YOU MAY SAY

93

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΙΩΝ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 93-95 210 3805253 Εξάρχεια

info@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Λυσικράτους 153 210 9422972 Καλλιθέα

kallithea@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

GROW IT

Αθήνα Ελ. Βενιζέλου 49 210 9517000 Καλλιθέα

info@growit.gr growit.gr

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Λεωφ. Ηρακλείου 490 211 4068677 Νέο Ηράκλειο

neoiraklio@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ΑΕΡΟΠΟΝΙΚΉ

Αθήνα Αιγάλεω

sales@aeroponic.gr aeroponic.gr

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Ανεξαρτησίας 77 210 9940420 Αργυρούπολη

Ιερά Οδός & Κηφισσού 210 5909800 (Βρυούλων 3)

E-MAIL / SITE

argiroupoli@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ALEGRE GROW Πειραιάς SHOP

Κασιμάτη 28 211 4149388 (Πρώην Λουδοβίκου)

piraeus@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ASTIR GROWS

Θεσσαλονίκη Εύοσμος

Καραολή & 2310 669963 Δημητρίου 213

info@astirgrows.com astirgrows.com

ASTIR GROWS

Θεσσαλονίκη Αριανού 15 2310 669963 Ροτόντα

info@astirgrows.com astirgrows.com

ALEGRE GROW Πάτρα Αλεξ.Υψηλάντου 84 2610 222078 SHOP

patra@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

THEODOSIOU Λάρισα Μανωλάκη 5-7 TECHNOLOGIES

theospir@otenet.gr theodossiou-agrolivestock.gr

ALEGRE GROW SHOP

2410 257780 6932495303

Κρήτη Λεωφ. Δημοκρατίας 40 2810 232300 Ηράκλειο

iraklio@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ΜΕΛΕΤΕΣ - ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

YOU MAY SAY I AM A DREAMER

Μάρκετινγκ, Εκδόσεις Επικοινωνία

buildingcannabisbrands@gmail.com youmaysayiamadreamer.com

94

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

KANNABIS SHOP Αθήνα Ιπποκράτους 72 210 3614111

mail@kannabishop.eu kannabishop.eu

JEANBIO CANNABIS COSMETICS

info@jeanbio.com jeanbio.com

Αθήνα Πάρνηθος 48 210 2111448 Mεταμόρφωση

CANNAMA Αθήνα Αγ. Σπυρίδωνος & 210 7019291 nasisx@gmail.com

Καλλιμάρμαρο Αρκτίνου 8 cannama.gr

KANNEVIA Εύβοια Ψαχνά 6909060360 info@kannevia.com

kannevia.com

GRADONA Καλοχώρι 28ης Οκτωβρίου 37 2310 754087 info@gradona.gr

Θεσσαλονίκης gradona.gr ARCAN Αρκαδία Κάψια 6972853314 info@arcan.gr

arcan.gr KANNABIO Βόλος Σκουφά 110 2421064309

info@kannabio.gr kannabio.gr

OLYMPIANS HEMP Ηλεία Αρχαία Ολυμπία 6944261102

info@olympianshemp.com olympianshemp.com

PHILOCANNA Αθήνα

info@philocanna.com philocanna.com

ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ & ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

E-MAIL / SITE

HELLAMCO Αθήνα Δελφών 13 (ΈΔΡΑ)

210 6895260 Φαξ: 210 6801672

info@hellamco.gr hellamco.gr

HELLAMCO (ΥΠΟΚΑΤΆΣΤΗΜΑ Α)

210 6895260 Φαξ: 210 6801676

info@hellamco.gr hellamco.gr

Αθήνα Μαραθώνος 5 Χαλάνδρι

VITALIS EXTRACTION Αθήνα 6941593423 TECHNOLOGY

greece@vitaliset.com vitaliset.com

NOMADLABS

Αθήνα Ασκληπιού 14 Παλλήνη

info@nomadlabs.eu

HELLAMCO (ΥΠΟΚΑΤΆΣΤΗΜΑ Β)

Θεσσαλονίκη Αντώνη Τρίτση 15-17 Θέρμη

info@hellamco.gr hellamco.gr

2310 869910 Φαξ: 2310 869911

YOU MAY SAY

95

ΓΊΝΕΤΕ ΜΈΛΟΣ ΤΟΥ CLUB ΣΤΗ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ:

youmaysayiamadreamer.com/melos ΕΚΠΤΏΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΈΣ ΑΠΌ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΙΣ Η λίστα των συνεργαζόμενων καταστημάτων εμπλουτίζεται διαρκώς, δείτε αναλυτικά τις εκπτώσεις και τις προσφορές τους για τα μέλη του Club στη διεύθυνση: youmaysayiamadreamer.com/club

ΠΏΛΗΣΗ ΕΙΔΏΝ ΚΆΝΝΑΒΗΣ > HEMPOIL SHOP | Αλυσίδα καταστημάτων ανά την Ελλάδα | info@hempoil.gr, hempoilshop.gr CBD GREECE | Αλυσίδα καταστημάτων ανά την Ελλάδα | info@cbdgreece.gr, cbdgreece.gr THE HEMP CITY | Αθήνα-Εξάρχεια, Εμμανουήλ Μπενάκη 98 | thehempcity.gr@gmail.com, thehempcity.gr TSIOU SEEDS | Αθήνα - Κουκάκι & Π. Φάληρο, Παρθενώνος 2 & Ίριδος 4 | info@tsiouseeds.gr, tsiouseeds.gr ΤΟ ΒΟΤΑΝΙ | Αθήνα - Περιστέρι, Ηροδότου 17 | info@tovotani.gr, tovotani.gr CANNABIS INC | Αθήνα - Καλλιθέα, Φιλαρέτου 129 | info@cannabisinc.gr, cannabisinc.gr CANNAVOULIS | Αθήνα - Ζωγράφου, Δαμασίππου 27 | info@cannavoulis.gr, cannavoulis.gr SATIVA HOUSE | Αθήνα - Παγκράτι, Ευτυχίδου16 | info@stvhouse.gr, stvhouse.gr FOUR ELEMENTS SEEDS | Αθήνα - Θησείο, Ηρακλειδών 51 | info@4elementsseeds.gr, 4elementsseeds.gr KANNABIS SHOP | Αθήνα - Νεάπολη, Ιπποκράτους 72 | mail@kannabishop.eu, kannabishop.eu THE HEMPERS | Αθήνα - Κουκάκι, Δημητρακοπούλου 108 | info@thehempers.gr, thehempers.gr FUSION SEEDS | Αθήνα, Πατησίων 225 | a-mpo@hotmail.com, facebook.com/fusionseeds CANNABIS CORNER | Θεσσαλονίκη, Τοσίτσα 7 | thessaloniki@cannabiscorner.gr, cannabiscorner.gr HEALTH & CANNABIS | Θεσσαλονίκη, Ανδρεοπούλου 16Α | info@healthandcannabis.gr, healthandcannabis.gr KANNALIEBE | Θεσσαλονίκη, Αλ.Παπαναστασίου 90 | info@kannaliebe.gr, kannaliebe.gr

E-SHOP > ΒARNEY’S FARM | Διεθνής εταιρεία με έδρα την Ολλανδία | info@barneysfarm.com, barneysfarm.gr 96

YOU MAY SAY

10- 25% ΕΚΠΤΏΣΕΙΣ ΈΝΔΥΣΗ > THE LAB T-SHIRT ATHENS | Αθήνα - Κουκάκι, Βεΐκου 73 | thelabathens@gmail.com, thelabtshirtathens.com

ΦΑΡΜΑΚΕΊΑ > ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗ | Αθήνα - Γλυφάδα, Θεμιστοκλέους 29 | farmakeiogrammatikaki@gmail.com, facebook.com/grammatikakipharmacy ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΛΥΓΔΑ ΑΣΠΑΣΙΑ | Αθήνα - Πετράλώνα, Κοίλης 5-7-9 | info@lygdapharmacy.gr, lygdapharmacy.gr

ΒΙΟΛΟΓΙΚΆ ΠΡΟΪΌΝΤΑ > ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΚΗΠΟΣ | Αθήνα - Κεραμεικός, Κεραμεικού 99 | bathoskipos@gmail.com, bathoskipos.gr SECRET HERBS | Αθήνα - Αργυρούπολη, Λεωφόρος Κύπρου 77 | info@secretherbs.gr, secretherbs.gr 1000 + 1 ΜΥΡΩΔΙΕΣ | Κόρινθος - Χιλιομόδι, Νικηταρά 29 | tsoniotimaria@gmail.com, 1000kai1myrodies.gr ΤΟ ΒΑΛΣΑΜΟ / ΥΠΕΡΙΚΟΝ | Πάτρα, Πατρέως 43 | info@yperikon.gr, yperikon.gr TERRA VERDE | Κρήτη - Χανιά, Χατζημιχάλη Νταλιάνη 5 | info@terraverde-chania.gr, terraverde-chania.gr

ΒΙΟΛΟΓΙΚΆ ΒΌΤΑΝΑ-ΚΗΠΕΥΤΙΚΆ > ΒΟΤΑΝΟΚΗΠΟΣ | Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Θέση Πάτημα | botanokiposbio@gmail.com, facebook.com/botanokipos

ΟΡΓΑΝΙΚΆ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΆ ORGANIC NATURAL HEALTH & BEAUTY | Αθήνα - Χαλάνδρι, Κηφισίας 234 & Λυκούργου 2 | contact@organicbeauty.gr,organicbeauty.gr

ΦΥΤΙΚΆ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΆ > MISTIC | Αθήνα - Μαρούσι, 28ης Οκτωβρίου 17 | info@mistic.gr, mistic.gr

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΊΑ > ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΛΕΜΟΝΙ | Αθήνα - Θησείο, Ηρακλειδών 22 | books@lemoni.gr, lemoni.gr ΑΚΥΒΕΡΝΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ | Θεσσαλονίκη, Αλεξάνδρου Σβώλου 28 | edw@bibliopoleio.org, akybernitespoliteies.org

ΕΣΤΙΑΤΌΡΙΑ > MYSTIC PIZZA | Αθήνα - Εξάρχεια (Εμμ. Μπενάκη 76) & Καλλιμάρμαρο (Φερεκύδου 2) | info@mystic.com.gr, mystic.com.gr

TAPROOM & BOTTLESHOP > STRANGE BREW | Αθήνα - Κουκάκι, Φαλήρου 86 | info@strangebrew.gr, strangebrew.gr

ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΑ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΉΣ > ΜΠΙΣΚΟΤΕΚ | Αθήνα - Χολαργός, Σαρανταπόρου 17 | facebook.com/Biscoteque

ΕΞΟΠΛΙΣΜΌΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΏΝ > GROW IT | Αθήνα - Καλλιθέα, Ελ. Βενιζέλου 49 | info@growit.gr, growit.gr YOU MAY SAY

97

98

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

99

100 YOU MAY SAY