YOU MAY SAY #01

ΤΕΥΧΟΣ 01 | ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2019

YOU MAY

SAY MAGAZINE FOR HIGHNTELLECTUALS

ΕΒΊΒΑ! Τα ρακοκάζανα της Κρήτης

H ΚΑΝΝΑΒΗ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΏΝΑ Μεσήλικες & οικογενειάρχες οι νέοι λάτρεις του φυτού

EΛΠΊΔΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Kαρκίνος του μαστού

YOU MAY SAY

01

(editorial)

I am a Dreamer Σ τον 21ο αιώνα η κάνναβη επαναπροσδιορίζεται. Από «διαβολικό και καταραμένο φυτό» γίνεται φάρμακο και «προϊόν με ειδικό βάρος», ενώ ταυτόχρονα παραμένει ένα απλό φυτό που φυτρώνει εύκολα, παντού και δωρεάν. Όμως «η νέα γλώσσα», αυτή με την οποία θα μιλάμε εφεξής για την κάνναβη, δεν έχει ακόμη επινοηθεί.

H χιλιάδων ετών ιστορία του φυτού, οι τελετουργικές του χρήσεις, η εμβληματική σύνδεσή του με τα πλέον ενδιαφέροντα κινήματα αμφισβήτησης, η συνομιλία του με τις τέχνες και τις έννοιες της αγάπης και της ελευθερίας... δυσανασχετούν καθώς δε βρίσκουν τον τρόπο και τη γλώσσα να εκφραστούν. Αυτή, τη νέα γλώσσα της κάνναβης, καλούμαστε «να τη μιλήσουμε μαζί» μέσα απ' το You May Say... Γι' αυτό δε δημιουργήσαμε «ένα περιοδικό ειδικευμένο στην κάνναβη», αλλά ένα περιοδικό ποικίλης ύλης με αφορμή την κάνναβη, ένα περιοδικό που αφορά τους πάντες και οι πάντες μπορούν να αποκτήσουν δωρεάν. Γιατί η κάνναβη είναι ένας τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα. Καλώς σας βρήκαμε. Αποστόλης Καπαρουδάκης ΥΓ.: Ευχαριστούμε όλους όσοι βρέθηκαν δίπλα μας από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας αυτού του περιοδικού. Πρώτον από όλους τον

Γιώργη Οικονομόπουλο, τον ιατρό που εκτός των άλλων, με τη στάση του επί τόσες δεκαετίες καταφέρνει να εμπνέει εγχειρήματα σαν αυτό. Τους φίλους μας στο TVXS, την Εφημερίδα των Συντακτών, τον Pepper, το FL News, τους συνεργάτες μας στο Καναδικό Skunk Mag και το ελληνικό Cannabis News. Ευχαριστούμε από καρδιάς κι όλους όσοι άνοιξαν το δρόμο πριν από εμάς: Τον Χριστόφορο Κάσδαγλη και τη Γιούλη Καλοφωλιά που κυκλοφόρησαν το KannabiStreet, το πρώτο περιοδικό για την κάνναβη που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1998 και τον Πάνο Κασιάρη που «του έδωσε εικόνα». Αλλά και τους φίλους μας Ντίνα Δασκαλοπούλου, Φωτεινή Λαμπρίδη, Γιώτα Κοτσέτα, Δήμητρα Κακαουνάκη, Σωκράτη Παπαχατζή, Mατθαίο Τσιμιτάκη, Σόνια Χαϊμαντά, Γιάννη Λώλο, Φίλιππο Πετρίδη, Γιώργο Αυγερόπουλο και Γαβριήλ Μελισουργάκη. Κι «απ' τον χώρο των επαγγελματιών της κάνναβης» ευχαριστούμε θερμά για τις ιδέες, τις προτάσεις και τη θετική τους σκέψη όλους όσοι έχουν για το φυτό «ιδέες αδιαπραγμάτευτες» και ιδιαίτερα τους Σεραφείμ Κανδύλα, Τάκη Τερζή, Χρήστο Μπότση, Αγάπιο Χατζηϊωαννίδη, Βασιλική Πρασσά, Vittorio Bevilacqua, Marco Cappiello και Jacopo Paolini.

You May Say... όλοι όσοι έχουν το άγχος μας, ας γνωρίζουν ότι έχουν και την αγάπη μας.

YOU MAY SAY

03

# 01

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Το περιοδικό διανέμεται δωρεάν από επιλεγμένα καταστήματα πώλησης ειδών κάνναβης, βιβλιοπωλεία, καταστήματα πώλησης βιολογικών προϊόντων, φαρμακεία, θέατρα και cafe-bar.

copyright Hackademy Κοιν.Σ.Επ. Κυκλοφορεί και διανέμεται με άδεια Creative Commons This work is licensed under a Creative Commons AttributionNonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License

03 Edito, Καλώς σας βρήκαμε!

06 Περικλής Κοροβέσης: Άνθρωπος, ένας εγκληματίας που γίνεται ήρωας...

08 You May Say... I'm a dreamer 14 Καινοτομία: Το αεροπλάνο της κάνναβης 16 Καινοτομία: Το αδιάβροχο παπούτσι της κάνναβης 18 Μάρκετινγκ: Το προφίλ του καταναλωτή κάνναβης τον 21ο αιώνα 22 Πολιτική: Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ο WHO για την κάνναβη 26 Υγεία: Ελπίδα για τον καρκίνο του μαστού 30 Υγεία: Οι 6 λόγοι που έκαναν διάσημη την Κανναβιδιόλη-CBD 32 Υγεία: Γιατί οι αθλητές Ολυμπιακών Αγώνων χρησιμοποιούν Κανναβιδιόλη 34 Ελλάδα: Τα επίμονα ρακοκάζανα της Κρήτης 42 Τέχνη / Συνέντευξη με την Εβελίνα Αραπίδη 46 Επιστήμη / Πολιτική: Συνέντευξη με το Νίκο Σμυρναίο 54 Επιστήμη / Πολιτική: Κλιματική αλλαγή ή κλιματική κρίση; 58 Διατροφή: V 4 Vegan, Η φιλοσοφία της μη βίας στο πιάτο 62 Οικονομία: Ένα φυτό κατακτά την αγορά τροφίμων και ποτών 66 Πλανήτης: Συνέντευξη με τον John Vergados / Skunk Magazine 70 Γ. Οικονομόπουλος: Απ' την ιστορία του αντιαπαγορευτικού κινήματος 72 You May Cook, Συνταγή: Σοκολατάκια με κάνναβη 76 You May Smile: Ο κύριος Παστερίων / Κονσέρβαtive 79 You May... Like 83 Πράσινος Οδηγός CONCEPT / ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ: Αποστόλης Καπαρουδάκης ART DIRECTOR: Γιώργος Τσιούκης ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΊΑ: Μαριάνθη Πελεβάνη ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΑ: Σπύρος Τσακίρης, Γωγώ Γαλανοπούλου, Γιώργος Δέτσης ΣΚΊΤΣΑ: Νίκος Κακουλίδης

ΣΥΝΕΡΓΆΤΕΣ: Περικλής Κοροβέσης, Γιώργης Οικονομόπουλος, Ηλίας Γραμματικάκης, Καλλιόπη Τακάκη, Θύμιος Κάκος, Υρώ Τακάκη, Tigs-Antigoni Buna, Μαρία Κάτσιου, Bill Stamatakos, Δημήτρης Γερονίκος, Δήμος Φώτος ΕΜΠΟΡΙΚΌ ΤΜΉΜΑ: Υρώ Τακάκη, Tigs-Antigoni Buna, Μαρία Κάτσιου ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ, ΔΗΜΌΣΙΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ, SOCIAL NETWORKING: YouMaySayIAmADreamer ΝΟΜΙΚΌΣ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ: Βασίλης Σωτηρόπουλος ΕΚΤΎΠΩΣΗ, ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΊΑ: Ψιμύθι EΚΔΌΤΗΣ: HACKADEMY ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ Συμμετοχική Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ ΑΓΕΜΚΟ: 000041003010 Ευμολπιδών 41, ΤΚ 11854, Αθήνα You May Say... & You May Say I Am A Dreamer are Hackademy brands CONTACT: info.youmaysay@gmail.com / SALES DPT: sales.youmaysay@gmail.com 04

YOU MAY SAY

YOU MAY SAY

05

06

YOU MAY SAY

ΈΝΑΣ

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΊΑΣ ΠΟΥ ΓΊΝΕΤΑΙ

ΉΡΩΑΣ (ΕΞΑΙΡΟΎΝΤΑΙ ΟΙ ΕΞΕΓΕΡΜΈΝΟΙ ΌΛΩΝ ΤΩΝ ΕΠΟΧΏΝ)

Σ

τον ζωολογικό κήπο του Λονδίνου, υπάρχει ένα κλουβί με κλειστές πόρτες. Από πάνω υπάρχει μια προειδοποίηση σε πολλές γλώσσες. «Εδώ βρίσκεται το πιο επικίνδυνο ζώο του πλανήτη. Αν θέλετε να το δείτε, ανοίχτε την πόρτα. Η ευθύνη είναι δική σας.». Φυσικά κανείς δεν άντεχε τον πειρασμό να μην ανοίξει την πόρτα. Σίγουρα κάποια μέτρα θα έχουν πάρει, σκεφτόντουσαν όλοι. Και έτσι η πόρτα άνοιγε. Και δεν υπήρχε μέσα κανένα ζώο. Μονάχα ένας καθρέπτης που έδειχνε τη φάτσα σου. Οι ζωολογικοί κήποι είναι ένα στρατόπεδο αιχμαλωσίας ζώων της άγριας φύσης. Υπάρχει ένα παγκόσμιο κίνημα φιλοζωικών οργανώσεων που ζητά την κατάργησή τους και την απελευθέρωση των ζώων. Αλλά πέρα από αιχμαλωσία είναι και ένα άσυλο για την άγρια πανίδα. Ένα εκατομμύριο είδη από τη χλωρίδα και την πανίδα κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, ενώ ήδη έχουν χαθεί για πάντα εκατοντάδες χιλιάδες είδη. Το επιστημονικό προσωπικό ενός ζωολογικού κήπου έχει πολλές ειδικότητες. Τα ζώα έχουν πλήρη διατροφή και εξαιρετική ιατρική φροντίδα (μέχρι μαγνητική τομογραφία) και κάποια υπό εξαφάνιση είδη, μπορούν να αναπαραχθούν μόνο μέσα από τις φροντίδες του ειδικού επιστημονικού προσωπικού. Η προειδοποίηση στο ζωολογικό κήπο του Λονδίνου ήταν ταυτόχρονα και μια επιστημονική ανακοίνωση. Κανένα ζώο στον κόσμο δεν είναι επικίνδυνο για το είδος του. Κανένας λύκος δε σκοτώνει άλλο λύκο, ούτε κανένας βόας τρώει άλλο βόα. Είναι όμως θανάσιμη απειλή για το άλλο ζώο που είναι η διατροφή του. Όπως και το ζώο που είναι θύμα-τροφή απειλεί κάποιο άλλο. Κι αν μας φαίνεται αποτρόπαιο να βλέπουμε ένα πανέμορφο ζαρκάδι να κατασπαράζεται από μια επιθετική τίγρη, είναι γιατί δεν τα συγκρίνουμε με αυτά που καταβροχθίζουμε εμείς. Τα κρεατικά που ψωνίζουμε ωραία, συσκευασμένα από το σούπερ μάρκετ, προέρχονται από ένα σφαγείο δισεκατομμυρίων ζώων. Τα ζώα που αναζητούν τροφή έχουν οικολογική συνείδηση. Άμα χορτάσουν δεν κυνηγούν άλλο. Κι έτσι διαμορφώνεται μια οικολογική ισορροπία, γιατί κανένα είδος δεν εξαφανίζεται και αναπαράγεται. Ο άνθρωπος δε σκοτώνει μόνο για τη διατροφή του, αλλά κυρίως για το κέρδος. Τα ζώα εκτός από κρέας έχουν γούνες, χαυλιόδοντες, δόντια, νύχια, δέρμα, που μετατρέπονται σε είδη πολυτελείας. Η τιμή του ελεφαντοστού είναι ίση με την τιμή του χρυσού. Και σε κάποιες χώρες, π.χ. Βιετνάμ που το θεωρούν φάρμακο, η τιμή είναι ακόμα υψηλότερη. Ο άνθρωπος δεν είναι επικίνδυνος μόνο για τη φύση, δηλαδή για το σπίτι του, που γίνεται εμπρηστής του για κέρδος, αλλά

Κείμενο: Περικλής Κοροβέσης

πρωτίστως για το είδος του. Τα αμέτρητα εκατομμύρια νεκρών στα πεδία των μαχών όλων των εποχών, δείχνουν πως η ανθρωπότητα, αντίθετα προς την πολιτισμένη προϊστορία της και την ανεπτυγμένη τεχνολογία της, έχει μπει σε ένα στάδιο βαρβαρότητας που την οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια προς την καταστροφή. Είτε από πυρηνικό πόλεμο, είτε από την καταστροφή του περιβάλλοντος. Εκτός αν ενδιάμεσα ξεφύγουμε από την απόλυτη κυριαρχία του καπιταλισμού. Ήταν όμως πάντα τα πράγματα έτσι; Ας κάνουμε μια μεγάλη βουτιά στο χρόνο για να βρούμε τις ρίζες μας. Ξέραμε μέχρι τώρα πως η παλιότερη γιαγιά που είχαμε ήταν η Λούσυ, μαζί με τον παππού Άβελ. Και οι δυο τους ζούσαν πριν από 3.5 εκατομμύρια χρόνια. Η πρώτη ζούσε στη Β. Αιθιοπία και ο δεύτερος στο Τσαντ. Αυτό το εντυπωσιακό γεγονός ήρθε να ανατρέψει η αρχαιολογική σκαπάνη. Ο Γάλλος παλαιοντολόγος καθηγητής Μπρινέ ανακάλυψε στο Τσαντ έναν άλλον παππού, τον Τουμάι, με διπλάσια ηλικία. Ήταν 7 εκατομμυρίων ετών. Στην αρχή ήμασταν όλοι μαύροι και για 5 εκατομμύρια χρόνια ζούσαμε στην Αφρική. Στα επόμενα 2 εκατομμύρια χρόνια άρχισαν να μεταναστεύουν. Έφτασαν Ευρώπη, Ασία, Αμερικές, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία και από κει σκορπίστηκαν παντού. Οι «Μεγάλες Ανακαλύψεις» και οι «Μεγάλοι Εξερευνητές» στην ουσία ήταν ένας ιμπεριαλισμός που κατέκτησε το 70% του πλανήτη, καταστρέφοντας δεκάδες πολιτισμούς, εξολοθρεύοντας ολόκληρους λαούς. Ένα μεγάλο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας που έχει περάσει στην επίσημη ιστορία, σαν εκπολιτισμός των αγρίων. Σε όλη αυτήν την περίοδο, της Λούσυ, του Άβελ και του Τουμάι, ο πόλεμος ήταν αδιανόητη έννοια. Κανείς παλαιοντολόγος δε βρήκε ούτε ένα δείγμα πολεμικού τραυματισμού. Να σημειώσουμε πως οι πληθυσμοί αυτοί δεν είχαν μόνιμη κατοικία, ήταν νομάδες. Πήγαιναν εκεί που υπήρχε τροφή. Κι αυτός ήταν και ο λόγος μετανάστευσης. Όπως και σήμερα δηλαδή. Οι πόλεμοι αρχίζουν σχετικά πρόσφατα. Στη νεολιθική εποχή όπου οι άνθρωποι αποκτούν μόνιμη κατοικία, μαθαίνουν να καλλιεργούν τη γη, εξημερώνουν τα ζώα, χτίζουν σπίτια και ανακαλύπτουν τους θεούς και αργότερα τους βασιλιάδες και τους αυτοκράτορες. Κι όταν αρχίζει η ιδιοκτησία και να συσσωρεύεται πλούτος στα χέρια μιας ελίτ αριστοκρατών, αρχίζουν και οι πόλεμοι για ακόμα περισσότερο πλούτο. Ο πόλεμος είναι μια σχεδιασμένη κλοπή-επένδυση που επιδιώκει την αύξηση του πλούτου του επιτιθέμενου. Ο Προυντόν είχε πει πως η ιδιοκτησία είναι κλοπή. Εμείς να τον συμπληρώσουμε, είναι και πόλεμος.

YOU MAY SAY

07

You May Say I’m a Dreamer

08

YOU MAY SAY

No Hell Below us Κείμενο: Αποστόλης Καπαρουδάκης Σκίτσα: Νίκος Κακουλίδης

H κάνναβη είναι πλέον νόμιμη στον Καναδά. Ο Καναδάς είναι μια από τις ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη. Και με την κάνναβη γίνεται ισχυρότερος μιας και οι φόροι από την νόμιμη αγορά της θα αγγίξουν εφέτος τα 400 εκατομμύρια δολάρια. Ο Τριντό, ο πρωθυπουργός της χώρας, έκανε τις δηλώσεις περί νομιμοποίησης του φυτού αμέσως μετά τη λήξη της παρέλασης που έκαναν οι Έλληνες στο Μόντρεαλ για την 25η Μαρτίου. Παρέλαση και κάνναβη, προφανώς, δεν έχουν σχέση μεταξύ τους. Μπορεί όμως πλέον κάποιος, εάν το επιθυμεί, να καλέσει τον θείο του στο Μόντρεαλ και να τον ρωτήσει πως πήγε φέτος η παρέλαση και ποιες είναι οι αγαπημένες του ποικιλίες του φυτού.

Νοτίως του Καναδά, στη “μαγική Αμερική”, οι μισές Πολιτείες έχουν

κι αυτές την χρήση της κάνναβης νόμιμη για φαρμακευτικούς σκοπούς και 11 Πολιτείες την έχουν νόμιμη και για ευφορικούς. Όπου λοιπόν νομιμοποίησαν την κάνναβη, βλέπουν μείωση της χρήσης της από τους ανήλικους. Βλέπουν και μείωση της χρήσης των φονικών οπιοειδών φαρμάκων από τους ενήλικους.

Στην Αμερική βέβαια δε λένε “κάνναβη”, λένε “μαριχουάνα”. Τους

έμεινε κατάλοιπο από τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 που έψαχναν αφορμή για να κάνουν τους Ισπανόφωνους και τους νέγρους να δείχνουν δαίμονες. Και “μαριχουάνα” υποτίθεται είναι η λέξη που χρησιμοποιούσαν για το φυτό οι παράνομοι που έρχονταν από το Μεξικό. Η νομιμοποίηση της κάνναβης λοιπόν, δεν έκανε τους Αμερικανούς πιο ανθρώπους. Η γαϊδουριά τους φωσφορίζει ως φωτοστέφανο στο πρόσωπο του Προέδρου τους και στο τείχος που θέλει να σηκώσει στα σύνορα με το Μεξικό.

Θα μου πεις τι φταίνε οι Αμερικάνοι για τον Πρόεδρό τους; Έλα ντε,

σάμπως φταίμε εμείς για τους δικούς μας; Άλλωστε δεν εκλέγονται από μας, σαν τα νούμερα του τζόκερ βγαίνουν: γυρίζεις τη διαφανή μπάλα με τις μπίλιες και τσουπ, πετάγονται κατά τύχη. “Και πρωθυπουργός για την τετραετία ανακηρύσσεται το νούμερο τάδε”. Πως αλλιώς να γίνονταν ώστε να έχουμε όλοι μας ίσες ευκαιρίες ανάδειξης, πράγμα που είναι θεμελιώδες στις δημοκρατίες.

Στο Μεξικό πάλι, ετοιμάζονται για νομιμοποίηση “της ενήλικης χρήσης του φυτού”.

129 εκατομμύρια άνθρωποι είναι οι Μεξικανές και οι Μεξικανοί. Μόνο η πρωτεύουσα της χώρας τους, έχει τον διπλάσιο πληθυσμό από αυτόν που έχει όλη η Ελλάδα. Έτσι, το Μεξικό θα γίνει σύντομα η πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη στην οποία η κάνναβη θα είναι νόμιμη. Ενδιαμέσως, τα υποσιτισμένα παιδιά της χώρας θα καταμετρώνται σε εκατομμύρια και τη μισή χώρα θα την ελέγχουν οι ναρκω-συμμορίες. Δεν έχει να κάνει λοιπόν η νομιμοποίηση του φυτού, ούτε με το εάν είναι πλούσια ή φτωχή μια χώρα, ούτε με το εάν είναι μικρή ή μεγάλη, ούτε με το εάν έχει λύσει τα άλλα της προβλήματα.

Πιο κάτω πάλι, στην Ουρουγουάη, η χρήση της κάνναβης είναι νόμιμη από το 2013. Κι εκεί όμως από πείνα καλά τα πάνε, δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν το βορειότερο Μεξικό ή την “βορειοτάτη” Αμερική.

Δεν έχει να κάνει όμως ούτε με λόγους “παράδοσης” κάποιου είδους η νομιμοποίηση του φυτού. Αλλά ούτε και με το ποια θέση έχει ακριβώς στον χάρτη. Γιατί αν περάσεις τον Ατλαντικό και έρχεσαι προς Ευρώπη, αν κάνεις αντίστροφα δηλαδή το ταξίδι που κάνανε οι Ευρωπαίοι δουλέμποροι κουβαλώντας σκλάβους στην Αμερική, και πάλι δε θα βγάλεις άκρη.

YOU MAY SAY

09

Η Ολλανδία, πρωτοπόρος στην παραγωγικότητα που αφο-

ρούσε στη μεταφορά σκλάβων από την Αφρική τον 17ο και τον 18ο αιώνα, “νομιμοποίησε την κάνναβη” πριν από δεκαετίες.. Ή τουλάχιστον άφησε το παραθυράκι των coffee shops ανοικτό, γιατί νομιμοποίηση κανονική δεν ήταν αυτή. Γι αυτό κι η Ολλανδία βλέπει τώρα να της κλέβουν άλλοι τα πρωτεία.

Λουξεμβούργο

Άλλοι, όπως το για παράδειγμα. Μια σταλιά χώρα, πέντε φορές το Περιστέρι ένα πράμα, αλλά την κάνναβη θα τη νομιμοποιήσει κι ας κανονίσουν, σου λέει, οι γειτονικές χώρες τα του οίκου τους.

Τι απομένει από την “κλασσική Ευρώπη”;

Βγάλε την Αγγλία απ’ την εξίσωση. Έτσι κι αλλιώς τα θέματά της, θέλει να τα λύσει μόνη της. Μέχρι πρόσφατα η Αγγλία ήταν η χώρα του κόσμου με την μεγαλύτερη νόμιμη παραγωγή κάνναβης. Το 2016 παρήγαγε το 44,9% του παγκοσμίου συνόλου. Οι ασθενείς της όμως δεν είχαν πρόσβαση σε φάρμακα κάνναβης, μιας και την κάνναβη την καλλιεργούσε εκεί η φαρμακευτική εταιρεία GW Pharmaceuticals και προορίζονταν μόνο για εξαγωγή. Τώρα, από πέρυσι τέτοιο καιρό, η συνταγογράφηση του “φαρμάκου κάνναβη” είναι νόμιμη στη χώρα που οι τσολιάδες της φοράνε καπέλα από τρίχα Καναδέζικης αρκούδας. Μόνο που η συνταγογράφηση κοστίζει 700 με 800 λίρες στις ιδιωτικές κλινικές και οι γιατροί του δημόσιου προτιμούν να μην ασχολούνται με το θέμα. Δεν έχουν λέει επαρκή επιστημονικά δεδομένα για τη δράση της ως φαρμάκου. Πράγμα όμως που δεν τους απασχολούσε ιδιαίτερα όταν στην πατρίδα τους ένας φαρμακευτικός κολοσσός καλλιεργούσε κάνναβη για να παράγει το φάρμακο sativex που κοστίζει 143 ευρώ τα 10 ml. Αυτό δεν ήταν θέμα ιατρικό, ήταν θέμα πολιτικό...

Η Γερμανία συνταγογραφεί την κάνναβη εδώ και καιρό και καλύπτει τα σχετικά έξοδα των ασθενών της από το δημόσιο σύστημα υγείας. Τόσοι εναγκαλισμοί με την πρώην Καγκελάριο, τόσες υποκλίσεις παρά το δημόσιο φτύσιμο που μας έριχναν οι Γερμανοί ότι είμαστε χαϊβάνια και τεμπέληδες, το όνειδος της Ευρώπης, ένα καλό δεν πήραμε από δαύτους. Μόνο το κουσούρι με τις σαγιονάρες να τις φοράμε με άσπρη κάλτσα και την υποχρέωση να έχουμε πρωτογενή πλεονάσματα μέχρι να σβήσει ο ήλιος.

Τι σου μένει λοιπόν αν παίζεις μονόπολη κι αγοράζεις χώρες Ευ-

Η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα. Κάτι Εσθονίες, Λετονίες, Ρουμανίες, Σλοβακίες κλπ ρωπαϊκές;

δεν τις μετράμε γιατί δεν είμαστε Γιουροβίζιον.

Αν ήμασταν Γιουροβίζιον

θα είχαμε παραδόξως στην κατηγορία “Ευρώπη” και το Ισραήλ. Το οποίο Ισραήλ πρωτοπορεί εδώ και δεκαετίες στην επιστημονική έρευνα για τη φαρμακευτική αξιοποίηση της κάνναβης. Οι έρευνές του για τη μείωση του ανθρώπινου πόνου με την αξιοποίηση του φυτού είναι τόσο πολλές που οφείλουμε να του υποκλιθούμε. Και θα υποκλινόμασταν, αν δεν φοβόμασταν μη μας την πέσει ο Ρότζερ Γουότερς και πρέπει μετά να δώσουμε καμιά απάντηση σαν εκείνη που του έδωσε η ελληνίδα καλλιτέχνις που μας εκπροσώπησε στη Γιουροβίζιον: Άλλο η τέχνη κι άλλο η πολιτική. Μην τα μπλέκουμε! Ως γνωστόν άλλωστε ο Μπρεχτ ήταν πρωθυπουργός της Γερμανίας κι ο Ρίτσος υπουργός εξωτερικών της κυβέρνησης Καραμανλή το 1961. Τότε που, όπως διαβάζουμε στη Βικιπαίδεια, στις εκλογές “ψήφισαν και τα δέντρα”.

καθότι αν ψήφιζαν τα δέντρα η κάνναβη θα είχε βγάλει πρωθυπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου, Πράγμα ψευδές, fake news,

μιας και ως δέντρο πολιτικά τοποθετούνταν πάντοτε στον χώρο του Κέντρου. Επίσης ποτέ στην ιστορία του πλανήτη, δέντρο δεν απαγόρευσε άλλο δέντρο. Άρα αν πράγματι ψήφιζαν τότε τα δέντρα, η κάνναβη θα ήταν νόμιμη στην Ελλάδα από το 1961.

10

YOU MAY SAY

Above Us Only Sky

Ρότζερ Γουότερς

Και τέλος πάντων, ο είναι που έκανε επιτυχημένο brand name το The Wall και γι’ αυτό θα έπρεπε να αναλάβει την ευθύνη και για το τείχος που θέλει να χτίσει ο Τραμπ στα σύνορα της Αμερικής με το Μεξικό, το οποίο στην τελική, franchize είναι. Και για το τείχος του Βερολίνου επίσης, αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι και ιστορικά ορθοί, κι αν σεβόμαστε τα εμπορικά σήματα εν γένει και δεν είμαστε οπαδοί μιας αγοράς που λειτουργεί χωρίς όρους και αρχές. Ζούγκλα θα γίνουμε;

Να μην τον κατηγορούμε όμως τον Ρότζερ Γουότερς και για όλα τα δεινά του πλανήτη, υπάρχει και το Sea Wall για παράδειγμα που μας προστατεύει απ’ το τσουνάμι. Όπως πι χί το τσουνάμι των προσφύγων που, επειδή εμείς οι πολιτισμένοι βομβαρδίζουμε τα σπίτια τους, έχουν το θράσος να τα εγκαταλείπουν και να θέλουν να μας φορτωθούν εδώ και να κάνουν τις γυναίκες μας από queer που είναι, μοντέλα με μαντήλα. Λες και δεν είχαμε εδώ γριές με τσεμπέρια πριν βγει το Κλικ και ξεβλαχέψουμε και αρχίσουνε τα botox και

Γιατί και τη μαντήλα εμείς οι Έλληνες την ανακαλύψαμε, μαζί με τους εξωγήινους πολιτισμούς και τα διαστημόπλοια και τη δημοκρατία. οι ανορθώσεις στήθους.

Να το καταλάβετε καλά λοιπόν ότι το θέμα της κάνναβης δεν είναι θέμα πολιτικό. Αν ήταν πολιτικό ο Ματέο Σαλβίνι που κυνηγάει να κλείσει στην Ιταλία (εκεί είναι υπουργός εσωτερικών αυτός) τα μαγαζιά πώλησης ειδών κάνναβης, δε θα κυνηγούσε τους πρόσφυγες. Τους κυνηγάει όμως και δεν αφήνει το Λιμενικό της Ιταλίας τα καράβια με τους ναυαγούς να δέσουν στα λιμάνια της χώρας.

Οι μόνοι τελικά που εξέλαβαν ορθά το μήνυμα του Σαλβίνι ήταν οι Λιμενικοί. Αλλά όχι οι Ιταλοί, οι Έλληνες λιμενικοί.

Έτσι, συνέλαβαν πέρυσι στα Χανιά κάτι χυλοπίτες φτιαγμένες από κλωστική κάνναβη που αν ήθελες να τις χρησιμοποιήσεις για λόγους ψυχοτρόπους, για να δεις αποτέλεσμα θα έπρεπε να είσαι ο Οβελίξ και να τις τρως από το πρώτο τεύχος του Αστερίξ μέχρι και τον εορτασμό των 200 ετών ελληνικής δημοκρατίας. Πράγμα απάνθρωπο μιας και 100 τόνους χυλόπιτας κανενός ο εγωισμός δεν τους αντέχει. Οπότε για λόγους ψυχικής τόνωσης προσέτρεξαν οι κρατικές υπηρεσίες.

YOU MAY SAY

11

I wonder if you can Οι επαγγελματίες της κάνναβης στη χώρα μας έφτιαξαν λοιπόν έναν Σύλλογο, ο οποίος ζητάει από την

Πολιτεία να ορίσει τα σχετικά με το τι είναι νόμιμο και τι είναι παράνομο. Σα να λέμε πάει ο μανάβης στον Υπουργό και τον παρακαλεί να διευκρινίσει ποια αγγουράκια είναι νόμιμα. Και εάν ο χυμός αγγουριού θεωρείται τρόφιμο ή συμπλήρωμα διατροφής.

Βλέπεις η προηγούμενη κυβέρνηση μισή δουλειά έκανε. Τις υπουργικές αποφάσεις που θα καθόριζαν τα σχετικά τις έγραψε, αλλά δεν τις υπέγραψε. Κι έτσι το μόνο για το οποίο είμαστε σήμερα σίγουροι είναι ότι μπορείς νόμιμα να καλλιεργήσεις κλωστική-βιομηχανική κάνναβη. Τι να την κάνεις όμως; να την καλλιεργήσεις και να την κοιτάς; Γιατί αν πεις να την κάνεις τρόφιμο πρέπει να στην εγκρίνει ο ΕΦΕΤ. Αν πεις να βγάλεις Κανναβιδιόλη – CBD πρέπει να στην εγκρίνει ο ΕΟΦ... Μπορείς όμως νόμιμα να την εξαγάγεις σε μια Ευρωπαϊκή χώρα. Κι εκεί βέβαια μπορείς να την κάνεις και τρόφιμο και CBD κι ό,τι θες. Και μετά να την εισαγάγεις στην Ελλάδα. Τότε θα είναι εγκεκριμένη αυτομάτως: Αφού θα έρχεται από μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία είναι νόμιμη, τότε και εδώ θα είναι νόμιμη καθότι υπάρχει το Κοινοτικό Δίκαιο...

Άρα καλό είναι όσοι καλλιεργούν κλωστικήβιομηχανική κάνναβη να αγαπούν τα ταξίδια. Ακόμη καλύτερα να ανοίξουν ένα ταξιδιωτικό γραφείο, με τόσο πήγαινε έλα πιο φτηνά θα τους βγει. “Cannabis Tours. Zήστε την περιπέτεια, αναζητείστε τη νομιμότητα!”.

Προφανώς όταν ανακοίνωνε ο πρωθυπουργός τον Ιούνιο του 2017 ότι “νομιμοποιούμε τη φαρμακευτική κάνναβη στην Ελλάδα”, δεν είχε υπόψη

του ότι κάποιοι ασθενείς θα περίμεναν να λάβουν τα σχετικά φάρμακα πριν ξεπεράσουν το προσδοκώμενο όριο ζωής. Έτσι κι αλλιώς στην Ελλάδα ο χρόνος υπήρξε πάντοτε έννοια σχετική. Για παράδειγμα, όταν νοικιάζουμε ένα αεροδρόμιο για 99 χρόνια δε λέμε “το πουλήσαμε”, γιατί αν το λέγαμε θα ήταν σαν να πιστεύουμε ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε. Πράγμα αδύνατον να συμβεί σε εμάς. Το ίδιο συμβαίνει κι όταν λέμε “συμφωνήσαμε να έχουμε πρωτογενή πλεονάσματα έως το 2060”, αντί να πούμε “για πάντα”. Τι σημαίνει “για πάντα”; Κι ο Περικλής όταν έφτιαχνε τον Παρθενώνα δεν τον έφτιαχνε “για πάντα”. Είχε συναίσθηση ότι, έστω και 2500 χρόνια μετά ,τα πράγματα θα αλλάξουν, ακόμη κι αν δε γνώριζε ότι θα έρχονταν κάτι που θα λέγονταν αντιπαροχή.

12

YOU MAY SAY

Έτσι λοιπόν, είναι θέμα τέχνης και θέμα branding το θέμα της κάνναβης. Κι η τέχνη δεν έχει να κάνει με την πολιτική, τα είπαμε αυτά. Απλά δεν του έκοψε κανενός μέχρι σήμερα να αναφωνήσει “Οι Έλληνες ανακάλυψαν πρώτοι την Κάνναβη” ή “Η Κάνναβη είναι Ελληνική”, γι’ αυτό και έμεινε το φυτό δυσφημισμένο και συκοφαντημένο, διαβόητο και παράνομο.

Υπάρχει όμως Βόρεια Κάνναβη; Εδώ σε θέλω. Υπάρχει Βόρεια Καλαμάτα, υπάρχουν

Βόρεια Ζωνιανά; Ας το πει κάποιος αυτό αν τολμήσει και τότε να δεις συλλαλητήρια. Τότε να δεις ιερείς να κραδαίνουν κλάρες του φυτού και Λασκαρίνες Μπουμπουλίνες στεφανωμένες με κάνναβη στο Σύνταγμα και το Λευκό Πύργο, τότε να μας δεις με μια ψυχή, ντυμένους ρεμπέτες με τρύπια σακάκια και παπούτσια να κραδαίνουμε κομπολόγια και να εκτοξεύουμε μπουκάλια ούζου, ή νομίζεις το ούζο δεν ανάβει; Τότε να δεις τα ΜΑΤ να χορεύουν το χορό των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, οι οποίοι δερβίσηδες για να χορέψουν κι αυτοί κάνναβη, ελληνική φυσικά, χρησιμοποιούσαν. Τότε να δεις πόσα απίδια βάνει ο ναργιλές.

YOU MAY SAY

13

Πετάει, πετάει

ΤΟ ΚΑΝΝΑΒΟΎΡΙ

ΤΟ ΠΡΏΤΟ ΑΕΡΟΠΛΆΝΟ ΦΤΙΑΓΜΈΝΟ ΑΠΌ ΤΟ ΦΥΤΌ, ΘΑ ΚΙΝΕΊΤΑΙ ΚΑΙ ΜΕ ΚΑΎΣΙΜΑ ΠΟΥ ΠΑΡΆΓΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΑΥΤΌ

Οι προσπάθειές της Hempearth Group για τη δημιουργία του πρώτου “αεροπλάνου κάνναβης” ξεκίνησαν το 2015, όμως μιας και τότε τα 500 χιλιάδες δολάρια τα οποία χρειάζονταν η εφεύρεση για να προχωρήσει δε βρέθηκαν, οι προσπάθειες εκείνες έμειναν στάσιμες. Τώρα όμως η Καναδική εταιρεία ανακοίνωσε τη συνεργασία της με την Αμερικανική Velocity Aircrafts η οποία ανέλαβε να προχωρήσει στην παραγωγή του αεροσκάφους κι όλα δείχνουν να βαίνουν κατ’ ευχήν. Η Velocity ειδικεύεται εδώ και χρόνια στην παραγωγή “αεροσκαφών σε κιτ”. Αεροσκαφών δηλαδή που παραγγέλνουν μεγάλα, ενήλικα παιδιά, τα παραλαμβάνουν σε κουτιά και τα συναρμολογούν μόνα τους βάσει των οδηγιών που βρίσκουν στο κουτί. Σαν lego για μεγάλους δηλαδή που ζήλεψαν τον Ίκαρο και τον Δαίδαλο.

Σ

ύμφωνα με τις ανακοινώσεις της Καναδικής εταιρείας Hempearth Group, σύντομα θα ίπταται το αεροπλάνο της που όχι μόνο θα είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένο από κάνναβη, αλλά θα καίει και βιοκαύσιμα που θα παράγονται από το φυτό για να σκίζει τους αιθέρες. Η εταιρεία δημιουργήθηκε το 2012 και έχει δημιουργήσει ήδη μια σειρά προϊόντων κάνναβης όπως σερφ, ιστιοπλοϊκές σανίδες, αλλά και ένα κινητό τηλέφωνο του οποίου τα περισσότερα μέρη είναι φτιαγμένα από υλικά που προέρχονται από κατεργασία στελεχών του φυτού.

14

YOU MAY SAY

Ανακοινώσεις εκτενείς για το πως θα παράγονται τα καύσιμα από κάνναβη, αλλά και τι είδους κινητήρα αυτά θα κινούν, δεν έγιναν. Είναι βλέπεις στη μέση και θέματα βιομηχανικής κατασκοπίας οπότε αναμένουμε τα σπουδαιότερα πριν οραματιστούμε τον Τζέιμπς Μπόντ να σβήνει το τσιγάρο του και με ότι απέμεινε στο τασάκι... να γεμίζει το ρεζερβουάρ του αεροπλάνου με το οποίο θα διαφύγει. Κι αν και είναι γνωστό τοις πάσι ότι από το φυτό προκύπτουν υλικά πιο ελαφριά και 10 φορές πιο ανθεκτικά από το φάιμπεργκλας και το αλουμίνιο που χρησιμοποιούνται στα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα, η παραγωγή σχετικών προϊόντων κάνναβης δείχνει μόλις να ξυπνάει μετά τη χειμερία νάρκη που της επέβαλε η χρόνια απαγόρευσης του φυτού.

YOU MAY SAY

15

Να πέφτουν ΣΤΑ ΠΟΔΙΑ ΜΑΣ (ΚΑΙ ΝΑ ΔΑΚΡΥΖΟΥΝ ΑΦΟΒΑ)

ΤΑ ΠΡΏΤΑ ΑΔΙΆΒΡΟΧΑ ΠΑΠΟΎΤΣΙΑ ΑΠΌ ΚΆΝΝΑΒΗ

O

ι Πορτογάλοι δεν αστειεύονται με την κάνναβη. Μπορούν ακόμη και να σε κλωτσήσουν με αυτήν ενώ το πόδι τους κολυμπάει σε μια λιμνούλα με νερό, και να μην βρέξουν καν την κάλτσα τους! Καθώς μια από τις άπειρες ιδιότητες του φυτού είναι να παράγει ανθεκτικά υφάσματα με οικολογικό αποτύπωμα, οι νεαροί της εταιρείας που λανσάρει τα Dope Kicks έκαναν ένα βήμα παραπάνω και κατασκεύασαν τα πρώτα παπούτσια από κάνναβη που είναι και αδιάβροχα. Βλέπεις καλό το ύφασμα κάνναβης, «αναπνέει» σωστά και δε μουχλιάζει, πλην όμως τι να το κάνεις αν με την πρώτη βροχή, σου γίνει μουλιασμένο παξιμάδι. Έτσι οι καινοτόμοι επιχειρηματίες λανσάρισαν το «dope kicks», ένα ζευγάρι «καννάβινα παπούτσια» που το ύφασμά τους είναι φτιαγμένο από ίνες του φυτού, έχουν 16

YOU MAY SAY

ανακυκλώσιμες λαστιχένιες σόλες, εσωτερικό υπόστρωμα από φελλό και είναι αδιάβροχα. Ακολουθώντας μάλιστα τα σημεία των καιρών, έφτιαξαν τα παπούτσια αυτά με Βίγκαν προδιαγραφές. Το ζεύγος κοστίζει περίπου 100 ευρώ και για την ώρα μπορεί κανείς να το παραγγείλει μέσω διαδικτύου καθώς οι νεαροί επιχειρηματίες αξιοποιούν τη μέθοδο του crowdfunding για να πραγματοποιήσουν τις πωλήσεις τους: Καταθέτεις δηλαδή τον οβολό σου στην καμπάνια ενίσχυσης της εταιρείας για την παραγωγή των παπουτσιών και εάν «δωρίσεις» 100 ευρώ λαμβάνεις δώρο ένα ζευγάρι παπούτσια. Για την ώρα έχουν συγκεντρώσει περισσότερα από 470 χιλιάδες ευρώ από τις δύο πλατ-

φόρμες crowdfunding μέσω των οποίων καλούν σε ενίσχυση του εγχειρήματός τους, καθώς έχουν ήδη ανταποκριθεί περίπου 5 χιλιάδες άνθρωποι από όλο τον κόσμο. Προφανώς τα ζεύγη θα βγουν αργότερα και στην αγορά αφού η καμπάνια τελειώσει, όπως όμως και να το κάνεις, άλλο είναι να τα φορέσεις πρώτος και να έχεις και την αίσθηση ότι βοήθησες μια αξιόλογη προσπάθεια. Βέβαια καλό θα είναι και να σου αρέσουν τα υποδήματα, οπότε δείτε τα καλά πριν τα παραγγείλετε μέσω της πλατφόρμας Indiegogo στην οποία «τρέχει η καμπάνια» για λίγες ακόμη ημέρες. Σύμφωνα με τις σχετικές ανακοινώσεις, οι αποστολές ξεκινούν αρχές Οκτώβρη του 2019, οπότε θα τα έχετε με τα πρωτοβρόχια.

YOU MAY SAY

17

ΤΟ ΠΡΟΦΊΛ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΉ ΤΟΝ 21ο ΑΙΏΝΑ Ο μέσος νόμιμος χρήστης, είναι πτυχιούχος, μεταξύ 35 και 54 ετών και επιθυμεί να έχει πρόσβαση σε υψηλότερης ποιότητας προϊόντα κάνναβης, ακόμη κι αν πληρώνει περισσότερο για αυτά 18

YOU MAY SAY

Μεσήλικες οικογενειάρχες και χαρούμενοι οι νέοι λάτρεις του φυτού

Κ

αθώς η κάνναβη νομιμοποιείται ολοένα και σε περισσότερες χώρες του πλανήτη, μια εντελώς νέα, και συχνά απρόσμενη, αγορά καταναλωτών της εμφανίζεται στο προσκήνιο. Μέχρι πρόσφατα βέβαια, δεν μιλούσαμε καν για “προφίλ του καταναλωτή”, αλλά για “το στίγμα” που τον συνόδευε. Ως καταναλωτές κάνναβης εννοούσαμε νέες και νέους που ήταν μεταξύ 20 και 30 ετών, είχαν μακριά μαλλιά, ήταν περιπετειώδεις, αντικομφορμιστές και εν γένει “λίγο χύμα, λίγο θάλασσα και τον μπάφο μου”. Με όρους του μάρκετινγκ, ο καταναλωτής του φυτού ήταν μεταξύ 18 και 34 ετών, χρησιμοποιούσε κάνναβη περισσότερο από μία φορά την εβδομάδα και συνήθως δεν λάμβανε ιδιαίτερα υπόψη του ούτε τις «προειδοποιήσεις του νόμου», αλλά ούτε τις προειδοποιήσεις που αφορούσαν σε θέματα υγείας. Κι όμως, καθώς η γη γυρίζει, “ο ήλιος της νομιμοποίησης” φωτίζει στις μέρες μας ένα προφίλ αρκετά διαφορετικό. Ο Καναδάς που έχει στραμμένα επάνω του τα βλέμματα όλων των ενδιαφερόμενων και λειτουργεί ως μοντέλο και παράδειγμα, καθορίζοντας τις τάσεις της παγκόσμιας αγοράς, αφού νομιμοποίησε πλήρως την κάνναβη, αποκαλύπτει

Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη τώρα και το νέο προφίλ των καταναλωτών της: Είναι μεσήλικες, μορφωμένοι, προσανατολισμένοι στην οικογένεια και ασχολούνται με την ευημερία και την ευεξία τους. Αυτά καταγράφει η έρευνα της Deloitte που είναι μια τις μεγαλύτερες εταιρείες παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών παγκοσμίως. Ο τίτλος της έρευνας της είναι « A society in transition, an industry ready to bloom, 2018 cannabis report, ή “Μια κοινωνία σε μετάβαση, μια βιομηχανία έτοιμη να ανθίσει”. Ο μέσος, νόμιμος χρήστης κάνναβης, είναι σήμερα μεταξύ 35 και 54 ετών, έχει πτυχίο πανεπιστημίου, έχει οικογένεια, εργάζεται σκληρά, αγοράζει κάνναβη περιστασιακά και τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα η ποιότητά της. Γι αυτό και αφενός δυσανασχετεί με την «μαύρη αγορά», αφετέρου επιθυμεί να παρακάμψει τους διαμεσολαβητές, θέλει να αγοράσει απευθείας από τους παραγωγούς του φυτού, -πράγμα βέβαια που απαγορεύεται από το νόμο, τουλάχιστον ακόμη. Τα ενδιαφέροντα συμπεράσματα της έκθεσης αφορούν και τη συχνότητα της κατανάλωσης, πριν και μετά τη νομιμοποίηση. Πριν από τη νομιμοποίηση, όσοι κατανάλωναν κάνναβη από μία έως έξι φορές την εβδομάδα αντιπροσώπευαν το 33% του συνόλου των καταναλωτών. Ενώ το 22% κατανάλωνε κάννναβη καθημερινά. Με άλλα λόγια, το 53% των ανθρώπων που αγόραζαν από τη μαύρη αγορά, το έκαναν αυτό τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, αν όχι καθημερινά. Η έρευνα της Deloitte καταγράφει ότι η συ-

YOU MAY SAY

19

Πέντε στους δέκα καταναλωτές του φυτού δηλώνουν ευχαριστημένοι από τη ζωή τους τον τελευταίο χρόνο, ενώ το 64% όσων καταναλώνουν κάνναβη είναι ήδη γονείς

μπεριφορά αυτή του καταναλωτή κάνναβης αλλάζει μετά τη νομιμοποίηση, καθώς πλέον το 63% των καταναλωτών θέλει να τη χρησιμοποιεί μία-δύο φορές το μήνα. Μόνο το 4% επιθυμεί να καταναλώνει κάνναβη καθημερινά και το 14% εβδομαδιαία. Όμως οι νέοι καταναλωτές, αναζητούν υψηλής ποιότητας κάνναβη, ασφαλέστερη και νόμιμη. Και είναι πρόθυμοι να δαπανήσουν περισσότερα χρήματα για να την αποκτήσουν. Παράλληλα, επιθυμούν πρόσβαση σε εναλλακτικά του καπνίσματος προϊόντα, όπως τσάι, πρωτεΐνη, βούτυρο, τσίχλες, ζυμαρικά, παξιμάδια, αλλά και σε προϊόντα με διαφορετικά επίπεδα ψυχοτρόπου ισχύος. Και η τάση αυτή επιβεβαιώνεται «από όπου περνά η νομιμοποίηση».

«Ο ΝΌΜΙΜΟΣ ΧΡΉΣΤΗΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ, ΕΊΝΑΙ ΈΝΑΣ ΧΑΡΟΎΜΕΝΟΣ ΆΝΘΡΩΠΟΣ» Σύμφωνα με την έρευνα της εταιρείας BDS Analytics που διεξήχθη στον πληθυσμό της Καλιφόρνια και του Κολοράντο, όπου επίσης η χρήση κάνναβης για ευφορικούς σκοπούς είναι νόμιμη, «ο χρήστης της κάνναβης, είναι ένας χαρούμενος άνθρωπος». Πέντε στους δέκα καταναλωτές κάνναβης δηλώνουν ευχαριστημένοι από τη ζωή τους τον

ηλικίας 18-34 ετών

ηλικίας 35-54 ετών

καταναλώνει πολλές φορές την εβδομάδα

καταναλώνει περίπου 1 φορά το μήνα

Ο ριψοκίνδυνος

Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΌΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΉΣ

Ο συντηρητικός είναι απόφοιτος βασικής & κολεγιακής εκπαίδευσης

είναι πανεπιστημιακής & μεταπτυχιακής εκπαίδευσης

είναι πιθανότερο να παραβιάσει το νόμο

έχει ευρύ κοινωνικό κύκλο ο οποίος σέβεται τη γνώμη του

είναι πιο πρόθυμος να ρισκάρει σε θέματα υγείας για «να απολαύσει τη ζωή»

δίνει προτεραιότητα στην οικογένειά του

Ο ΣΎΓΧΡΟΝΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΉΣ ΜΕΤΆ ΤΗ ΝΟΜΙΜΟΠΟΊΗΣΗ

Πηγή: Έρευνα Deloitte. A society in transition | Canadian consumers: demographics and behaviours 20

YOU MAY SAY

τελευταίο χρόνο. Επίσης, το 64% όσων καταναλώνουν κάνναβη είναι γονείς, ενώ το 50% αθλείται μια τουλάχιστον φορά την εβδομάδα. Μάλιστα τα ποσοστά αυτά είναι αρκετά υψηλά σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσοστά που αφορούν αυτούς που δεν καταναλώνουν. Οι Καλιφορνέζοι καταναλωτές κάνναβης, κατά μέσο όρο, έχουν ετήσιο εισόδημα 93 χιλιάδες δολάρια, το 20% από αυτούς κατέχει Master και το 64% των καταναλωτών κάνναβης εργάζεται -σε αντίθεση με το 54% των μη καταναλωτών του φυτού που δηλώνουν εργαζόμενοι.

Για τη βιομηχανία που αναπτύσσεται γύρω από την κάνναβη, το προφίλ και τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου καταναλωτή ενθουσιάζουν. Ο καταναλωτής κάνναβης τον 21ο αιώνα είναι ο καθωσπρέπει κύριος της διπλανής πόρτας... Δύσκολα όσα γνωρίσαμε ως «κουλτούρα που συνοδεύει την κάνναβη» να παραμείνουν αναλλοίωτα, διότι το φυτό γίνεται mainstream.

ΟΙ ΛΌΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΊΟΥΣ Ο ΣΎΓΧΡΟΝΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΉΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΊ ΤΟ ΦΥΤΌ Για χαλάρωση και καλύτερη ποιότητα ύπνου

66%

Για να καταπολεμήσει το άγχος και το στρες

62%

Για να διασκεδάσει με φίλους

58%

Για να βελτιώσει τη διάθεσή του

48%

Ως εναλλακτικό του αλκοόλ Για να κάνει “πιο ενδιαφέρουσες τις δραστηριότητές του”

41% 34%

Για ιατρικούς σκοπούς (ανακούφιση από τον πόνο κ.α.)

29%

Για να ενδυναμώσει τη δημιουργικότητά του

26%

Για να ενδυναμώσει τις αισθήσεις του

25%

Για να βελτιώσει τη σεξουαλική του ζωή

19%

Για να βελτιώσει την κοινωνικότητά του

18%

Πηγή: Έρευνα Deloitte. A society in transition | Canadian consumers: demographics and behaviours

ΟΙ ΛΌΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΊΟΥΣ ΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΈΣ ΣΤΡΈΦΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΝΌΜΙΜΗ ΑΓΟΡΆ ΚΆΝΝΑΒΗΣ Καλύτερη ποιότητα προϊόντων

55%

Μεγάλο εύρος τιμών

54%

Εύρεση προϊόντων με ποικίλες περιεκτικότητες ψυχοδραστικής ουσίας Δυνατότητα επιλογής προϊόντων με διαφορετικές επιδράσεις στον οργανισμό Προϊόντα ελεγμένα και εγγυημένα για την ποιότητά τους

47% 44% 41%

Ποικιλία μη καπνιζόμενων προϊόντων

26%

Ύπαρξη αξιόπιστων - γνωστών εμπορικών ετικετών

16%

Ύπαρξη προϊόντων άτμισης Άλλοι λόγοι

15% 6%

Πηγή: Έρευνα Deloitte. A society in transition | Canadian consumers: demographics and behaviours YOU MAY SAY

21

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας & Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο γνωμοδοτούν για την κάνναβη Κείμενο: You May Say... team

ΔΎΟ ΙΣΤΟΡΙΚΈΣ

ΑΠΟΦΆΣΕΙΣ

22

YOU MAY SAY

ΕΥΡΩΠΑΪΚΌ ΚΟΙΝΟΒΟΎΛΙΟ: ΤΑ ΦΆΡΜΑΚΑ ΚΆΝΝΑΒΗΣ ΝΑ ΚΑΛΎΠΤΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΑ ΕΘΝΙΚΆ ΣΥΣΤΉΜΑΤΑ ΥΓΕΊΑΣ Σε μια προσπάθεια να καταστεί σαφέστερη η νομοθεσία που αφορά στην ιατρική χρήση της κάνναβης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε στις αρχές του 2019 ψήφισμα μέσω του οποίου καλεί τόσο την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και τις χώρες-μέλη της ΕΕ να ρυθμίσουν τα σχετικά με την κάνναβη.

Tο Κοινοβούλιο προτρέπει: > Την Ευρωπαϊκή Ένωση να ενθαρρύνει την καινοτομία στον τομέα της φαρμακευτικής κάνναβης > Τα αποτελεσματικά φάρμακα με βάση την κάνναβη να καλύπτονται από τα εθνικά συστήματα υγείας > Τις αρχές να επιβάλουν ξεκάθαρο διαχωρισμό μεταξύ της φαρμακευτικής και των υπολοίπων χρήσεων του φυτού

«ΕΝΙΣΧΎΣΤΕ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΉΣΤΕ ΤΗΝ ΈΡΕΥΝΑ» Αναλυτικότερα, το ψήφισμα προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν νομοθετικά, οικονομικά και πολιτισμικά εμπόδια, τα οποία αποτελούν τροχοπέδη για την επιστημονική έρευνα που αφορά στο φυτό, καθώς επίσης και να τη χρηματοδοτήσουν κατάλληλα. Προτρέπει επίσης προς την παροχή καλύτερης πληροφόρησης στους επαγγελματίες του ιατρικού κλάδου σχετικά με τη φαρμακευτική χρήση της κάνναβης.

«ΕΠΙΤΡΈΨΤΕ ΣΤΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΎΣ ΝΑ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΟΎΝ ΦΆΡΜΑΚΑ ΜΕ ΒΆΣΗ ΤΗΝ ΚΆΝΝΑΒΗ» Το Κοινοβούλιο καλεί τα κράτη μέλη της Ένωσης να αφήσουν στην επαγγελματική κρίση των γιατρών τη συνταγογράφηση φαρμάκων με βάση την κάνναβη. Από τη στιγμή μάλιστα που τα φάρμακα αυτά είναι αποτελεσματικά, οφείλουν να καλύπτονται από τα εθνικά συστήματα υγείας με τον ίδιο τρόπο που καλύπτονται και τα υπόλοιπα φάρμακα. Σύμφωνα με την απόφαση της Ολομέλειας, η νομοθετική ρύθμιση για τα φάρμακα με βάση την κάνναβη θα μεταφραστεί σε πρόσθετα έσοδα για τις δημόσιες αρχές, θα περιορίσει τη μαύρη αγορά και θα διασφαλίσει την ποιότητα και τη δημιουργία επώνυμων ετικετών. Θα περιορίσει επίσης την πρόσβαση των ανηλίκων στη συγκεκριμένη ουσία. «Αποδεδειγμένα χρήσιμη για σειρά ασθενειών η κάνναβη» Το ιστορικό ψήφισμα αναφέρει επίσης ότι υπάρχουν στοιχεία πως η κάνναβη ή τα κανναβινοειδή μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση της όρεξης και στη μείωση της απώλειας βάρους που συνδέεται με τον ιό HIV/AIDS. Η φαρμακευτική κάνναβη μπορεί επίσης να βοηθήσει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων ψυχικών διαταραχών, όπως η ψύχωση και το σύνδρομο Tourette και να περιορίσει τα συμπτώματα της επιληψίας, του Αλτσχάιμερ, της αρθρίτιδας, του άσθματος, του καρκίνου, της νόσου του Crohn και του γλαυκώματος. Βοηθούν επίσης στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης της παχυσαρκίας και του διαβήτη ενώ διευκολύνουν και την αντιμετώπιση του πόνου που σχετίζεται με τον έμμηνο κύκλο.

Ο WHO ΓΝΩΜΟΔΟΤΕΊ ΥΠΈΡ ΤΗΣ «ΙΑΤΡΙΚΉΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ» Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, o WHO, με επίσημη επιστολή του προς τον ΟΗΕ, γνωμοδότησε με τη σειρά του τον περασμένο χειμώνα ότι η κάνναβη δεν μπορεί πλέον να νοείται ως μια «ιδιαίτερα επικίνδυνη και χωρίς θεραπευτική αξία, ουσία». Στην πρόσφατη, ιστορική, τεκμηρίωσή του, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) ανακοινώνει τη σύστασή του προς τον ΟΗΕ να διαγράψει την κάνναβη από την κατηγορία IV της Ενιαίας Σύμβασης του 1961 για τα Ναρκωτικά Η σύσταση αυτή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας επρόκειτο να τεθεί σε ψηφοφορία κατά τη διάρκεια της εξηκοστής δεύτερης συνόδου της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά (CND) που θα πραγματοποιούνταν στη Βιέννη της Αυστρίας το Μάρτιο του 2019. Η σύνοδος όμως αναβλήθηκε για το Δεκέμβριο του ‘19, οπότε και αναμένουμε τα νεότερα. Η τοποθέτηση αυτή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αποτελεί σημαντικό βήμα για την ιατρική χρήση της κάνναβης παγκοσμίως, καθώς εάν μεταταχθεί η κάνναβη στον διεθνή αυτό πίνακα ουσιών, εφεξής καμία κυβέρ-

YOU MAY SAY

23

νηση δε θα μπορεί να αναφερθεί στη διεθνή συνθήκη του 1961 ως αιτία απαγόρευσης της ιατρικής χρήσης της κάνναβης. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις θα υποχρεωθούν να εξασφαλίζουν την επάρκεια και τη διαθεσιμότητα της κάνναβης για την ανακούφιση από τον πόνο και την ταλαιπωρία των ασθενών στις χώρες τους.

περίβλημα του ιδεολογήματός της για τον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών». Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Πόλεμος Κατά των Ναρκωτικών χρησιμοποιήθηκε από Αμερικανούς Πρόεδρους όπως ο Νίξον και ο Μπους για «να αιτιολογήσει» τις παρεμβάσεις τους -στρατιωτικές ή μη- σε χώρες όπως η Κολομβία, το Μεξικό και η Ονδούρα. Τα 58 χρόνια που ακολούθησαν τη σύμβαση του 1961, οι ασθενείς σε όλο τον κόσμο βρήκαν χρήσιμη την κάνναβη στη θεραπεία των ασθενειών τους, αλλά παρεμποδίστηκαν από την νόμιμη πρόσβαση στο φάρμακο αυτό λόγω των απαγορευτικών νόμων των χωρών τους, νόμων που με τη σειρά τους στηρίχτηκαν στην κατάταξη της κάνναβης στην κατηγορία IV του Πίνακα της Σύμβασης για τα ναρκωτικά του ’61.

Τελικά, το Νοέμβριο του 2016 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συμφώνησε να προβεί σε ανασκόπηση της κάνναβης και των παραγώγων της. Αυτή η διαδικασία επανεξέτασης πραγματοποιήθηκε σε διάφορα στάδια και ολοκληρώθηκε με την έκδοση των πρόσφατων συστάσεων του WHO προς την Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΤΗΣ ΑΠΑΓΌΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΟΗΕ Η Κατηγορία IV της Ενιαίας Σύμβασης του ΟΗΕ περιλαμβάνει ναρκωτικά που θεωρούνται ιδιαίτερα επικίνδυνα και χωρίς θεραπευτική αξία. Η κάνναβη κατατάχθηκε σε αυτή την κατηγορία με την Ενιαία Σύμβαση του ΟΗΕ που εγκρίθηκε το 1961 και ενθάρρυνε τις Κυβερνήσεις να απαγορεύουν την παραγωγή, τη διανομή και τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Η απόφαση να συμπεριληφθεί η κάνναβη και η ρητίνη της στην κατηγορία των επικίνδυνων ναρκωτικών το 1961 οφειλόταν στην πολιτική, κατά βάση, προσέγγιση της κάνναβης από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και όχι σε επιστημονικά τεκμήρια όπως απαιτούνταν σχετικά.

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΆ ΠΑΙΧΝΊΔΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΆΝΝΑΒΗ ΚΑΙ Η ΣΎΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΆ ΤΟ 1961 Η απόφαση του ΟΗΕ του 1961, στοίχισε στον πλανήτη εκατομμύρια θύματα, καθώς όχι μόνο οι ασθενείς δεν ωφελήθηκαν από τις ιαματικές ιδιότητες του φυτού, αλλά χρησιμοποιήθηκε από την Αμερική και ως νομικό

24

YOU MAY SAY

Εάν μεταταχθεί η κάνναβη στον διεθνή πίνακα ουσιών, ανήκοντας πλέον σε μία «πιο ακίνδυνη» κατηγορία, οι κυβερνήσεις θα υποχρεωθούν να εξασφαλίζουν την επάρκεια και τη διαθεσιμότητά της για την ανακούφιση από τον πόνο και την ταλαιπωρία των ασθενών

ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΊΣ, ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΈΣ ΈΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΣΣΌΜΕΝΗ ΑΓΟΡΆ Ο αγώνας των ασθενών ενάντια στη απαγόρευση της νόμιμης πρόσβασης στην ιατρική κάνναβη,αλλά και το ταχέως αυξανόμενο μέγεθος των επιστημονικών στοιχείων που επιβεβαιώνουν την ιατρική χρησιμότητά του φυτού, οδήγησαν από τη δεκαετία του 1990 στην καθιέρωση προγραμμάτων ιατρικής κάνναβης σε μια σειρά χώρες. Προφανώς το ρόλο της έπαιξε και η ταχύτατα αναπτυσσόμενη βιομηχανία του φυτού και το οικονομικό και γεωπολιτικό παιχνίδι που τη συνοδεύει. Οι υποστηρικτές της ιατρικής χρήσης της κάνναβης, τόσο ασθενείς όσο και επιστήμονες, ζήτησαν επανειλημμένα από τον WHO, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, να προβεί σε επιστημονική ανασκόπηση της κάνναβης.

Ο ΠΛΑΝΉΤΗΣ ΓΥΡΊΖΕΙ ΣΕΛΊΔΑ Επιπλέον, ο WHO υπέβαλε συστάσεις για αναπροσαρμογές στην κατάταξη της ουσίας dronabinol (κυκλοφορεί με τις εμπορικές ονομασίες Marinol και Syndros) καθώς και «παραλλαγών της κάνναβης», γεγονός που στο μέλλον θα διευκολύνει σημαντικά την πρόσβαση των ασθενών σε αυτές. O WHO συνέστησε επίσης στην Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά (CND) να επιβεβαιώσει ότι τα σκευάσματα Κανναβιδιόλης-CBD που περιέχουν όχι περισσότερο από 0,2% THC (την ψυχοτρόπο ουσία του φυτού) δεν θα υπόκεινται σε διεθνή έλεγχο. Καμία βέβαια από αυτές τις προτεινόμενες τροποποιήσεις δε θα αλλάξει άμεσα την απαγόρευση της χρήσης κάνναβης για ευφορικούς σκοπούς μιας και αφορούν στη φαρμακευτική αξιοποίηση του φυτού… Αυτό όμως δεν αναιρεί τη σημασία των εμβληματικών αυτών αποφάσεων, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μόλις γίνουν πράξη, θα αλλάξουν άρδην τον έως τώρα τρόπο με τον οποίο ο πλανήτης αντιμετώπιζε το φυτό.

YOU MAY SAY

25

Η ΚΆΝΝΑΒΗ «ΑΝΑΜΕΤΡΙΈΤΑΙ» ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΊΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΎ Κείμενο, έρευνα: Μαριάνθη Πελεβάνη

26

YOU MAY SAY

Πλήθος προκλινικών μελετών σε κυτταροκαλλιέργειες και ζώα, δείχνουν ότι τόσο η THC όσο και η CBD έχουν αντικαρκινικές ιδιότητες, τουλάχιστον σε ορισμένους τύπους καρκίνου

Π

ολλοί παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο, αλλά μέχρι σήμερα είναι δύσκολο να συνδέσει κανείς έναν συγκεκριμένο τύπο καρκίνου που παρουσιάζεται σε έναν άνθρωπο, με μια συγκεκριμένη αιτία. Οι αιτίες πολλών καρκίνων είναι ακόμη άγνωστες, καθώς οι γιατροί αγωνίζονται να ξεχωρίσουν ανάμεσα σε πολλούς διαφορετικούς πιθανούς «ενόχους», ποιος ήταν η πραγματική αιτία της καρκινογένεσης. Τον περασμένο Απρίλιο, οι ερευνητές των πανεπιστημίων του Κέιμπριτζ και του Βασιλικού Κολλεγίου (King’s) του Λονδίνου, με σχετική δημοσίευσή τους στο περιοδικό κυτταρικής βιολογίας Cell, ανακοίνωσαν ότι είχαν πρόοδο στην προσπάθειά τους να υπάρξει ένα «μαύρο κουτί» με τις αποκαλούμενες «μοριακές υπογραφές», που θα μπορέσει να ρίξει φως στην αιτία κάθε καρκίνου, και με δεδομένο ότι η αιτία του καρκίνου είναι «γραμμένη» στο DNA του. Ο καρκίνος του μαστού Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον καρκίνο στην Ελλάδα τα οποία παρουσιάζει και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με καρκίνο μαστού «Άλμα Ζωής»: • 7. 734 νέες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού υπήρξαν το 2018 • Στις γυναίκες ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερα εντοπισμένος καρκίνος • Στο γενικό πληθυσμό ο καρκίνος του μαστού είναι ο δεύτερος πιο συχνός καρκίνος μετά τον καρκίνο του πνεύμονα Στην αντίστοιχη έκθεσή του για την Ευρώπη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διαπιστώνει ότι η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού αυξήθηκε κατά 30% από το 2000. Αλλά για τον καρκίνο αυτόν υπάρχει πλέον καλύτερη θεραπεία και έκβαση, ενώ η θνησιμότητα λόγω της νόσου μειώνεται σταθερά από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Δυστυχώς, όμως, λίγα είναι γνωστά σχετικά με τα αίτια που τον προκαλούν, παρά το γεγονός ότι έχουν εντοπιστεί αρκετοί παράγοντες κινδύνου, κυρίως παράγοντες περιβαλλοντικοί και άλλοι

που έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής. Αποδεδειγμένα, υπάρχουν και εφαρμόζονται επιτυχημένες επιλογές χημικής, ακτινολογικής και χειρουργικής θεραπείας. Παρά την πρόοδο όμως, ορισμένοι όγκοι είναι ανθεκτικοί και επιρρεπείς σε υποτροπή. Παράλληλα, οι θεραπείες και οι αγωγές είναι δυσάρεστες, επώδυνες, καθώς έχουν παρενέργειες που δεν είναι καθόλου αμελητέες.

ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΆ ΔΕΔΟΜΈΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΆΝΝΑΒΗ Η κάνναβη δείχνει να συμβάλλει στη θεραπεία, αλλά και στην αντιμετώπιση των παρενεργειών της αγωγής αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού. Όπως είναι ευρέως πια γνωστό, η κάνναβη δρα μέσω του ενδοκανναβοειδούς συστήματος, του υπερρυθμιστικού συστήματος του σώματός μας, το οποίο μεριμνά για την ομοιόσταση. Αξιόπιστα και συνεχώς αυξανόμενα στοιχεία υποδηλώνουν ότι το φυτό και τα συστατικά του μπορούν να επιβραδύνουν την ανάπτυξη των όγκων, παρεμποδίζοντας την ικανότητά τους να «δελεάσουν» τα αιμοφόρα αγγεία για τους δικούς τους κακοήθεις σκοπούς (αγγειογένεση), αλλά και τη μετανάστευση καρκινικών κυττάρων στο σώμα (μετάσταση) και στην πραγματικότητα επιταχύνουν τον θάνατο αυτών των, αλλιώς ανεξέλεγκτα πολλαπλαζόμενων, καρκινικών κυττάρων. Οι ερευνητές παρατηρούν την αντικαρκινική δραστηριότητα της κάνναβης από τη δεκαετία του 1990. Αλλά το σημαντικό εύρημα για τον καρκίνο του μαστού ήρθε το 2007. Τότε ο Δρ Sean McAllister απέδειξε ότι η CBD, η ευγενής, μη-μεθυστική αδελφή της THC, καταπολεμά τις πιο κακοήθεις μορφές της νόσου, απενεργοποιώντας το γονίδιο ID-1, που πιστεύεται ότι είναι υπεύθυνο για τη μετάσταση.

YOU MAY SAY

27

Η Κανναβιδιόλη -CBD μπλοκάρει τη δράση του γονιδίου ID-1,το οποίο οι επιστήμονες πιστεύουν ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιθετική συμπεριφορά των καρκινικών κυττάρων που μετακινούνται από την περιοχή του αρχικού όγκου δημιουργώντας τις γνωστές μεταστάσεις. Παλαιότερες έρευνες έχουν δείξει ότι η Κανναβιδιόλη εμποδίζει τις μεταστάσεις στον εγκέφαλο και ανάλογη δράση έδειξε ότι έχει και στον καρκίνο του μαστού κατά τις εργαστηριακές έρευνες των ερευνητών του California Ρacific Μedical Center Research Ιnstitute.

ακολουθούν μια βιοχημική οδό που παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της εξέλιξης και μετάστασης του καρκίνου, επομένως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών στρατηγικών κατά του καρκίνου του μαστού. Τα χημικά συστατικά της κάνναβης, που ονομάζονται κανναβινοειδή ή φυτικά κανναβινοειδή (τα πιο γνωστά είναι η τετραϋδροκανναβινόλη-THC και η κανναβιδιόλη-CBD), ενεργοποιούν ειδικούς υποδοχείς κανναβινοειδών που βρίσκονται σε όλο το σώμα και παράγουν φαρμακολογικές επιδράσεις, ιδιαίτερα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και

Η Κανναβιδιόλη - CBD, η ευγενής, μη-μεθυστική αδελφή της THC, καταπολεμά τις κακοήθεις μορφές της νόσου, απενεργοποιώντας το γονίδιο ID-1, που πιστεύεται ότι είναι υπεύθυνο για τη μετάσταση «Η κανναβιδιόλη προσφέρει ελπίδες για μια μη τοξική θεραπευτική προσέγγιση, η οποία θα έχει αποτελέσματα ανάλογα με αυτά της χημειοθεραπείας αλλά χωρίς τις επώδυνες παρενέργειες», δήλωσε σχετικά στο ΒΒC ο Δρ Sean McAllister, ο επικεφαλής της έρευνας. Ακολούθησαν κι άλλες μελέτες που επιβεβαιώνουν και επεκτείνουν τα ευρήματα. Σύμφωνα με αυτές, τα κανναβινοειδή “δένονται” στους υποδοχείς κανναβινοειδών κι 28

YOU MAY SAY

το ανοσοποιητικό σύστημα. Νέα μελέτη επίσης δείχνει ότι εκτός της THC και της CBD που έχουν αντικαρκινικές ιδιότητες, ένα άλλο κανναβινοειδές που ονομάζεται 0-1663 δείχνει να είναι ακόμη πιο αποτελεσματικό. Η μελέτη αυτή δημοσιεύθηκε το 2014 στο The British Journal of Pharmacology. Στις 28 Αυγούστου 2015 δημοσιεύτηκε στο National Cancer Institute, προκλινική μελέτη, σύμφωνα με την οποία τα κανναβινοειδή

Η κάνναβη προσφέρει ελπίδες για μια μη τοξική θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού μπορούν να αναστείλουν την ανάπτυξη του όγκου, προκαλώντας μπλοκάρισμα της κυτταρικής ανάπτυξης, καθώς εμποδίζουν την ανάπτυξη των αιμοφόρων αγγείων που χρειάζονται οι όγκοι για να αναπτυχθούν. Τη θέση αυτή έχει υιοθετήσει και το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου (National Cancer Institute-NCI) των ΗΠΑ, το οποίο αναγνωρίζει ότι οι υποδοχείς κανναβινοειδών «μπορεί να είναι δυνητικοί στόχοι» στον καρκίνο του μαστού και επισημαίνει δημόσια τα πλεονεκτήματα της χρήσης κάνναβης και των συστατικών της, ως θεραπεία σε ασθενείς με συμπτώματα που προκαλούνται από την ίδια τη νόσο ή τη θεραπεία της. Διαπιστώνεται έτσι για άλλη μια φορά το ήδη γνωστό: τα κανναβινοειδή έχουν οφέλη και στη θεραπεία των παρενεργειών. Περιορίζουν τη ναυτία, διεγείρουν την όρεξη, ανακουφίζουν τον πόνο και βελτιώνουν τον ύπνο. Μέχρι στιγμής οι μελέτες αυτές δεν είναι κλινικές, αλλά προκλινικές δοκιμές σε κυτταροκαλλιέργειες και ζώα. Δεν έχουν γίνει δηλαδή μελέτες σε ζωντανούς ανθρώπους. Αυτός είναι άλλωστε και ο αντίλογος για την αξία της κάνναβης ως φαρμάκου αντιμετώπισης του καρκίνου: Η πιθανότητα να μην ισχύουν τα ευρήματα των μελετών αυτών στον άνθρωπο, αν και είναι πάρα πολλές οι αναφορές περιπτώσεων που υπήρξε θετική έκβαση. Η διεξαγωγή κλινικών μελετών έχει ήδη αρχίσει, αλλά δεν υπάρχουν ακόμη ώριμα αποτελέσματα, ώστε να τα θεωρήσουμε οριστικά. Εν αναμονή αυτών, η κάνναβη παραμένει μια πρακτικά ατοξική θεραπεία, οι παρενέργειες της οποίας δεν συγκρίνονται με την τοξικότητα της χημειοθεραπείας. Μέχρι τα αποτελέσματα των ερευνών να οριστικοποιηθούν και να επισημοποιηθούν, ας μην ξεχνάμε ότι ο καρκίνος δεν είναι μια απλή ασθένεια, αλλά νόσος επίμονη και δύσκολη στην αντιμετώπισή της. Οι ασθενείς οφείλουν να απευθύνονται πάντοτε στον ιατρό τους και να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί στην άντληση ιατρικών συμβουλών αντιμετώπισης του καρκίνου από αμφίβολης ποιότητας πηγές, ιδιαίτερα διαδικτυακές.

YOU MAY SAY

29

ΥΓΕΙΑ

You May Say...

6 του CBD

ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΕΊΣ ΧΡΉΣΕΙΣ Κείμενο: Ηλίας Γραμματικάκης στο νευρικό σύστημα βοηθά στην καλύτερη ποιότητα του ύπνου, ιδιαίτερα σε ασθενείς με χρόνιο πόνο ή αγχώδεις διαταραχές.

ΕΠΟΎΛΩΣΗ ΤΟΥ ΔΈΡΜΑΤΟΣ Ιδιαίτερα λόγω της αντιφλεγμονώδους δράσης της, αλλά και της επίδρασης της κανναβιδιόλης στο ανοσοποιητικό, η τοπική χρήση σε περιπτώσεις ουλών, σημαδιών καθώς και ερεθισμών του δέρματος είναι αρκετά αποτελεσματική, χωρίς τις παρενέργειες των κορτιζονούχων προϊόντων που συνήθως χρησιμοποιούνται για αυτό το σκοπό.

ΧΡΉΣΗ ΣΕ ΚΑΤΟΙΚΊΔΙΑ ΠΌΝΟΣ & ΦΛΕΓΜΟΝΈΣ

ΆΓΧΟΣ

Ίσως ο πιο συνηθισμένος λόγος χρήσης της κανναβιδιόλης είναι η αντιμετώπιση του πόνου και τον φλεγμονών. Από μετατραυματικούς πόνους, πιασίματα, θλάσεις μέχρι αρθρίτιδα και μυϊκή καταπόνηση, πολλοί άνθρωποι έχουν βρει ανακούφιση των συμπτωμάτων τους με την κανναβιδιόλη. Πολλές έρευνες δείχνουν πως η κανναβιδιόλη όχι μόνο έχει αποτέλεσμα στις φλεγμονές, αλλά ανταγωνίζεται και αρκετά αντιφλεγμονώδη φάρμακα, με λιγότερες παρενέργειες.

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να χρησιμοποιούν το CBD ως ένα καθημερινό μέσο για την αντιμετώπιση του άγχους. Αυτό συμβαίνει διότι το CBD έχει τη δυνατότητα να χαλαρώνει το νευρικό σύστημα, χωρίς όμως να δημιουργεί κατάπτωση ή μειωμένη πνευματική διαύγεια, όπως συμβαίνει με αρκετά αγχολυτικά συμπληρώματα ή και φάρμακα. Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2015 στο επιστημονικό περιοδικό Neurotherapeutics αναφέρει πως η κανναβιδιόλη είναι μία πολλά υποσχόμενη ουσία για αγχώδεις διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων και των κρίσεων πανικού.

ΈΚΖΕΜΑ & ΨΩΡΊΑΣΗ Λόγω της ισχυρής αντιφλεγμονώδους δράσης της, η κανναβιδιόλη καταπραΰνει το ερεθισμένο δέρμα και απαλύνει τον πόνο που δημιουργούν παθήσεις όπως η ψωρίαση και το έκζεμα. Σύμφωνα με τον Αμερικάνικο οργανισμό National Eczema Association, η χρήση του CBD σε κρέμες και αλοιφές για τοπική χρήση έχει δείξει θεαματικά αποτελέσματα στη μείωση του ερεθισμού, του κνησμού, αλλά και του πόνου των πληγέντων σημείων του δέρματος.

30

YOU MAY SAY

ΑΫΠΝΊΑ Η χρήση συμπληρωμάτων και φαρμάκων για διαταραχές ύπνου έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια, με έναν στους τρεις Αμερικανούς ηλικίας μεταξύ 65-80 αν χρησιμοποιεί κάποια αγωγή για τον ύπνο. Ακόμη όμως και σε νεαρότερες ηλικίες παρατηρείται συχνή χρήση τέτοιων σκευασμάτων. Παρότι η κανναβιδιόλη δεν αποτελεί αυτή καθαυτή μια υπνωτική ουσία, η θετική επίδρασή της

Καθότι τα κατοικίδια δύνανται να πάσχουν από τις ίδιες ασθένειες με τους ανθρώπους, πολλοί είναι οι ιδιοκτήτες/φροντιστές οι οποίοι χρησιμοποιούν θεραπευτικά το CBD στους μικρούς μας φίλους για ένα εύρος παθήσεων όπως επιληψία, αγχώδεις διαταραχές, πόνο, φλεγμονές, αρθρίτιδα, δερματικές παθήσεις κ.α. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΕΙΤΕ ΠΑΝΤΑ ΤΟΝ ΓΙΑΤΡΟ ΣΑΣ. ΜΗΝ ΑΛΛΑΖΕΤΕ ΤΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΣΑΣ ΑΓΩΓΗ ΕΝ ΑΓΝΟΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ. * Ο Ηλίας Γραμματικάκης σπούδασε φαρμακευτική (MPharm) στο University of Brighton και εκπόνησε τη διπλωματική του εργασία στα φυτικά σκευάσματα και την σχέση των φαρμακοποιών με αυτά, ενώ παρακολούθησε εξειδικευμένα σεμινάρια φυτοθεραπείας και βοτανολογίας. Από τα μέσα του 2015 εργάζεται στο φαρμακείο του, όπου και δημιούργησε σειρά φυτικών καλλυντικών ελαίων. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται λόγω επιστημονικού ενδιαφέροντος με τη θεραπευτική κάνναβη, ενώ υπήρξε επιστημονικός συνεργάτης στο βιβλίο “Φαρμακευτική Κάνναβη – Οδηγός Χρήσης”. Θα τον βρείτε στο facebook στη σελίδα Ηerbalscientist.

YOU MAY SAY

31

You May Say...

Η Κανναβιδιόλη ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ Το 4% των αθλητών Ολυμπιακών Αγώνων έχει ήδη χρησιμοποιήσει Κανναβιδιόλη – CBD πριν τον αγώνα

Α

ν και το THC, η τετραϋδροκανναβινόλη, το συστατικό της κάνναβης που προκαλεί την ψυχοτρόπο της δράση παραμένει κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Αντιντόπινγκ στη λίστα των απαγορευμένων ουσιών, η Κανναβιδιόλη – CBD, από την 1η Ιανουαρίου του 2018 ανήκει στη λίστα με τις επιτρεπόμενες από τον Οργανισμό ουσίες. «Μιας και τα κανναβινοειδή μπορεί να περιέχουν διαφορετικές συγκεντρώσεις THC, οι αθλητές θα πρέπει να λαμβάνουν τις απαραίτητες προφυλάξεις πριν καταναλώσουν προϊόντα CBD» τονίζει στην σχετική ανακοίνωσή του ο WADA. Διευρύνοντας έτσι και τη συζήτηση γύρω 32

YOU MAY SAY

από την πλήρη νομιμοποίηση του φυτού και των παραγόμενων από αυτό συστατικών. Το τελευταίο χρόνο μάλιστα αρκετές Αθλητικές Ομοσπονδίες και Οργανισμοί ακολούθησαν την οδηγία του WADA, επιτρέποντας και επισήμως στα μέλη τους τη χρήση της, ανάμεσά τους η UFC(United Fighting Championship) και «oι μπασκετικές» BIG 3 και TBL. Η Κανναβιδιόλη άλλωστε έχει στενή σχέση με τους αθλητές που συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες, αφού σύμφωνα με έρευνα του WADA που έγινε το 2015, περίπου 12.000 Ολυμπιακοί Αθλητές είχαν χρησιμοποιήσει Κανναβιδιόλη – CBD πριν αγωνιστούν. Με άλλα λόγια καθώς σε περίπου 300 χιλιάδες υπολογίζονται οι Ολυμπιακοί Αθλητές, το 4% των Ολυμπιακών Αθλητών έχει ήδη χρησιμοποιήσει Κανναβιδιόλη – CBD πριν τον αγώνα. Καθώς βέβαια, τα καλά νέα για την άρση απαγόρευσης της χρήσης κανναβιδιόλης ήρθαν μόλις το 2018, πολλοί από αυτούς τους αθλητές γνώρισαν εν τω μεταξύ και τις ανάλογες ποινές. Ενδιαφέρον πάντως παρουσιάζει το εύρος των συμπτωμάτων και των ασθενειών για τα οποία οι αθλητές χρησιμοποιούν την Κανναβιδιόλη – CBD ως θεραπευτική αγωγή. Αναλυτικότερα η χρήση της αξιοποιείται για να: • Ανακουφίζει από τον πόνο • Μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη • Βοηθά στις θεραπείες κατά του καρκίνου καθώς ανακουφίζει από τις ανεπιθύμητες ενέργειες των χημειοθεραπειών • Αναχαιτίζει την ακμή • Βοηθά στην αποθεραπεία τραυματισμών

YOU MAY SAY

33

34

YOU MAY SAY

ΕΒΊΒΑ!

Η ΜΌΝΗ ΔΙΑΤΑΓΉ ΠΟΥ ΥΠΆΚΟΥΣΑ Kείμενο: Θύμιος Κάκος Εικόνες: Γιώργος Δέτσης

Τα επίμονα ρακοκάζανα της Κρήτης

Οι μυρωδιές που αναδύονται από τα ρακοκάζανα μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου στέλνουν το γιορτινό κάλεσμα σε όλη την Κρήτη. Αν βρίσκεσαι τότε στο νησί, αρκεί. Οι ετερόκλητες παρέες που σχηματίζονται στα μικρά αποστακτήρια από τα Χανιά ως τη Σητεία, ζυμώνονται σιγά-σιγά σαν την καλή τσικουδιά. Κατά τη διάρκεια της απόσταξης, γευόμαστε τις κρητικές λιχουδιές. Δεν έχει σημασία εάν υπάρχει μικρή ή μεγάλη ποικιλία προϊόντων, φτάνει μόνο να υπάρχει συνεχής ροή κερασμάτων. Τα κεράσματα μπορεί να είναι λιτά: παξιμάδια, ελιές, γραβιέρα, ανθότυρα, πατάτες οφτές, καρύδια, ρόδια και ψητά κυδώνια. Συχνά όμως επέρχεται εκτροχιασμός σε απάκια, σίγλινα, ψητά λουκάνικα και βραστό κρέας, προκειμένου να ισορροπήσουν και τη μεγάλη κατανάλωση οινοπνεύματος. Βοηθάει βέβαια και ο χορός, καθώς οι τοξίνες καίγονται πιο εύκολα, ανάλογα και με τον κρητικό σκοπό που παίζουν οι εναλλασσόμενες μουσικο-παρέες. Ο Πεντοζάλης ας πούμε, έχει πιο άμεσα αποτελέσματα από τον Σιγανό…

YOU MAY SAY

35

ΣΤΑ ΡΑΚΟΚΆΖΑΝΑ ΤΟΥ ΑΜΑΡΊΟΥ Με αφορμή τα ρακοκάζανα πολλοί άνθρωποι συγκεντρώνονται από όλη την Ελλάδα στην Κρήτη μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου και, εκτός από τσικουδιές, αναζητούν τη γνωριμία με τη φύση, τα χωριά και τους ανθρώπους. Άλλωστε ο καιρός στη λεβεντομάνα, είναι συχνά ιδανικός εκείνη την περίοδο. Ο Μέρωνας, είναι ιδανικός τόπος καθώς βρίσκεται στην καρδιά του οικοσυστήματος του Αμαρίου, στο δυτικό άκρο του γεωπάρκου του Ψηλορείτη που τελεί υπό την προστασία της Ουνέσκο. Όμορφος χωριό, μονιασμένοι άνθρωποι, ήπια ανάπτυξη. Τα πετρόχτιστα σπίτια με τις ανοιχτές αυλές γίνονται αγκαλιές, άφθονα τρεχούμενα νερά, μουσική, και πριν τελειώσεις τον ελληνικό καφέ κέρασμα μια ρακή.

-Τι καιρό θα κάνει Σήφη; -Γη θα βρέχει, γη θα λιάζει, γη ετσά - ετσά θα’ ναι.

- Μέσα έπεσες! Με αυτές τις έγκυρες προβλέψεις ξεκινήσαμε οδικώς με την παρέα μας από τον Μέρωνα ως το κοντινό χωριό Πλατάνια, 38 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο για να ανέβουμε το ομώνυμο φαράγγι από τις νοτιοδυτικές πλαγιές του Ψηλορείτη. Το μεγαλύτερο μέρος του μονοπατιού είναι σκαμμένο πάνω σε βράχο και σύμφωνα με τον οδηγό μας, τον οργανωτή οικοδραστηριοτήτων κ. Τσακαλάκη “έχει γίνει πολύ καλή δουλειά που παρέχει ασφάλεια και θυμίζει αντίστοιχες διαδρομές των Άλπεων’’. Η θέα προς τους κάθετους απόκρημνους όγκους με τα κοκκινοκίτρινα ασβεστολιθικά πετρώματα και τα σπηλαιοβάραθρα κλέβει τις εντυπώσεις. Χαραγμένη θα μείνει για πάντα στη μνήμη μας η στιγμή που βλέπαμε τους γυπαετούς να μπαινοβγαίνουν στη βραχοφωλιά τους ενώ ο Γιώργος Λιουδάκης από την παρέα του Μέρωνα, τραγουδούσε τον ριζίτικο ύμνο “Σε ψηλό βουνό, σε ριζιμιό χαράκι…’’ Κατεβαίνοντας από τον Ψηλορείτη προσγειωθήκαμε στον Θρόνο, στο ρακοκάζανο του Μανώλη Δραμιτινού. Την ηλιόλουστη εκείνη ημέρα, μας υποδέχθηκε στην λουλουδοφορτωμένη αυλή ένα τραπέζι με όλα τα καλά, αντάξιο της Κρητικής φιλοξενίας. Η φωτιά που σιγόκαιγε τα τσίκουδα στο καζάνι, έψηνε τις οφτές πατάτες, τα κυδώνια και τα λουκάνικα. Καλοξόδευτη! Ήταν η λέξη στα χείλη ολονών, οδηγώντας τον οικοδεσπότη να απολαύσει με τον καλύτερο τρόπο την νιόγενη τσικουδιά. Αυτό εύχονται κάθε πέρυσι και πραγματοποιείται κάθε φέτος. Ντε λόγο!

36

YOU MAY SAY

«ΑΝ ΣΑΣ ΑΡΈΣΕΙ Η ΡΑΚΉ, ΚΑΙ ΌΡΕΞΗ ΣΑΣ ΚΆΝΕΙ, ΕΛΆΤΕ ΑΠΌΨΕ ΣΤΗ ΣΧΟΛΉ, ΣΤΟ ΜΠΟΥΖΟΥΚΟΚΑΖΆΝΙ»

Η ξεκούραση που ακολούθησε δεν ήταν τίποτε άλλο... παρά μια επένδυση στο άμεσο μέλλον. Το βράδυ επισκεφθήκαμε το μεγαλύτερο στεγασμένο αποστακτήριο της περιοχής στο χωριό Σχολή Ασωμάτων. Διαβάζουμε στο κάδρο κατά την είσοδο μας “Αν σας αρέσει η ρακή, κι η όρεξη σας κάνει, ελάτε απόψε στη Σχολή, στο Μπουζουκοκαζάνι’’. Ο Γιώργος Βούζουκας, ανεβασμένος εκείνη την ώρα σε ένα βάθρο, άνοιγε το καπάκι του καζανιού και μέσα από τους καπνούς και τις αναθυμιάσεις που αναδύονταν, έμοιαζε έτσι εύσωμος με την παχιά του γενειάδα, ιδανικός εκπρόσωπος του χρησμού. ‘’Τι χωρητικότητα έχει το καζάνι και ποιο είναι το κέρδος;’’ τον ρωτάω. ‘’Το καζάνι χωράει 130 κιλά τσίκουδα και βγάζει 25 κιλά τσικουδιά. Το κέρδος για τον καζανιάρη είναι 20 ευρώ ή 7 κιλά τσικουδιά. Συνηθίζεται στην Κρήτη να γίνεται και συμφωνία σε είδος με τον πελάτη’’. Πρόεδρος ο ίδιος του Συλλόγου Διήμερων Αποσταγματοποιών Αμαρίου, εξυπηρετεί τις ανάγκες των περισσότερων χωριών της περιοχής. ‘’Είναι κουραστική δουλεία, αλλά την κάνουμε με πίστη στην παράδοση και με περίσσια αγάπη’’, μας λέει. Η αλήθεια είναι ότι όσες ώρες καθίσαμε εκεί εκείνος, με αντάξιο βοηθό το γιο του, φρόντιζε να γίνεται με τον καλύτερο τρόπο η απόσταξη, ενώ στα δέκα μέτρα γίνονταν γλεντοκόπι από τις παρέες. ‘’Εβίβα! Η μόνη διαταγή που υπάκουσα’’. Το ανυπάκουο μότο είναι γραμμένο πάνω από την πόρτα του ρακοκάζανου του Νίκου Παλιεράκη από το Γερακάρι, ενός ερασιτέχνη με επαγγελματικές γνώσεις

απόσταξης που, σαν άλλος Διόνυσος, παρασέρνει τους εκλεκτούς του φίλους σε αυθεντικά γλέντια. Άλλωστε ο θεός της αμπέλου που έχει ζωγραφίσει ο ίδιος σε περίοπτη θέση, όλους τους παρατηρεί και δε θα συμβιβαζόταν με τίποτα λιγότερο. Είναι κι αυτός μέλος του Συλλόγου Διήμερων Αποσταγματοποιών Αμαρίου και γνώστης των ραγδαίων εξελίξεων που έρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση που επηρεάζουν τον κλάδο. ‘’Αναρωτιέμαι πως έγινε δεκτό το ούζο ως εθνικό προϊόν και διατηρήθηκε το καθεστώς μειωμένου φόρου, ενώ αποκλείστηκαν η τσικουδιά και το τσίπουρο που ενέπιπταν ακριβώς στον ίδιο νόμο. Δεν είναι αυτά εθνικά προϊόντα και μάλιστα παλαιότερα του ούζου; Έχουμε καμιά κυβέρνηση σύμμαχο ή θα πρέπει σιγά σιγά να ξηλώσουμε τ΄ αμπέλια;’’ μας λέει. ‘’ Ήδη οι σύλλογοι διήμερων αποσταγματοποιών, όπου υπάρχουν, κινητοποιούνται. Εκτιμώ ότι οι αντιδράσεις θα είναι μεγάλες κι ελπίζω να μην οδηγηθούμε σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Θεωρώ ότι πρέπει να διατηρηθεί η φορολόγηση όπως ίσχυε μέχρι τώρα κι εμείς να συνενωθούμε σε μικρά αποσταγματοποιεία με δικαίωμα εμφιάλωσης και αναγραφή γεωγραφικού προορισμού και παραγωγού. Να έχουμε ελέγχους ποιότητας κι όχι οικονομικό στραγγαλισμό. Τα ρακοκάζανα μας έρχονται από πολύ παλιά, είναι πολύ βαθιά η συνήθεια για να την εγκαταλείψει ο κόσμος. Όχι γιατί συμπληρώνει λίγο εισόδημα με πολύ κόπο στο αμπέλι, αλλά γιατί είναι συνυφασμένα με το κοινωνικό μας κομμάτι. Τα ανοικτά ρακοκάζανα είναι μια γιορτή ολόκληρης της Κρήτης”.

YOU MAY SAY

37

ΤΑ 100 ΧΡΌΝΙΑ ΑΠΌΣΤΑΞΗΣ ΤΣΙΚΟΥΔΙΆΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΥΘΈΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΈΛΟΣ Η διαδικασία της απόσταξης χάνεται μεταξύ 12ου και 13ου αιώνα και η πατρότητα των τεχνικών της διεκδικείται από πολλές χώρες στα Βαλκάνια και τη Μεσογειακή λεκάνη. Ο Βενιζέλος, γεννημένος στις Μουρνιές Χανίων, θεσμοθέτησε το 1920 τις άδειες για τα ρακοκάζανα σε αμπελουργούς. Από τότε αυτές οι άδειες κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. Απαραίτητη προϋπόθεση: ο ιδιοκτήτης της άδειας να κατέχει τον χώρο που φιλοξενείται το καζάνι και να είναι, βέβαια, αμπελουργός.

38

YOU MAY SAY

ΤΑ ΔΙΉΜΕΡΑ ΑΠΟΣΤΑΚΤΉΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΤΟΠΟΙΊΕΣ Στη χώρα μας λοιπόν, εκτός από τις ποτοποιίες, παραχωρείται, σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο που θέσπισε ο Βενιζέλος, το δικαίωμα και σε ιδιώτες να παράξουν τσικουδιά. Θα πρέπει βέβαια οι ιδιοκτήτες ρακοκάζανου, να έχουν την ανάλογη άδεια και η απόσταξη να πραγματοποιηθεί κατά την αποστακτική περίοδο, από τις 15 Οκτωβρίου έως τις 15 Δεκεμβρίου. Σε 6000 περίπου, υπολογίζονται τα ερασιτεχνικά αποστακτήρια στην Ελλάδα. Οι αποστάκτες αυτοί καθιερώθηκε να λέγονται “οι διήμεροι” μιας και οι άδειές τους έχουν ισχύ για ένα μόνο 48ωρο. Ο ιδιώτης λοιπόν που επιθυμεί να κάνει τσικουδιά, πρέπει να πάρει ειδική άδεια απόσταξης στην οποία θα αναγράφεται η τοποθεσία, ο αρμόδιος καζανιάρης, η ημέρα και οι ώρες της απόσταξης. Επίσης πληρώνει φόρο επί της ποσότητας που παράγεται. «Οι διήμε-

ροι» δεν έχουν δικαίωμα να εμφιαλώνουν και να τυποποιούν το προϊόν τους, παρά μόνο να το πουλάνε χύμα σε γυάλινα μπουκάλια χωρίς να αναγράφεται σε αυτά ένδειξη γεωγραφικού προσδιορισμού ή η ονομασία του παραγωγού. Η φορολογία ήταν μέχρι πρότινος χαμηλή, 0,59 ευρώ ανά λίτρο χύμα τσικουδιάς. Με πρόσφατη όμως απόφασή του, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο περιορίζει τον μειωμένο συντελεστή φορολόγησης μόνο στο ούζο εξαιρώντας το τσίπουρο και την τσικουδιά. Ο φόρος αναμένεται έτσι σχεδόν να πενταπλασιαστεί και η τιμή της τσικουδιάς να εκτοξευθεί στα ύψη. Αυτό με τη σειρά του θα πιέσει “τους διήμερους” να εγκαταλείψουν τη δραστηριότητά τους και πιθανά θα οδηγήσει ένα ελληνικό έθιμο σε αφανισμό.

YOU MAY SAY

39

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ ΑΠΌΣΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΤΣΙΚΟΥΔΙΆΣ Αγάπη, κόπο, γνώση και μεράκι χρειάζεται και η τσικουδιά όπως τα περισσότερα δημιουργήματα του ανθρώπου. Άρα η απόσταξη που αποτελεί το τελικό στάδιο, όσο τέλεια και να διεκπεραιωθεί, εάν δεν έχει προηγηθεί η φροντίδα του αμπελιού κατά τη διάρκεια της χρονιάς, “καλό πράμα” αποκλείεται να πιούμε.

ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΌΣ, ΠΆΤΗΜΑ ΚΑΙ 40

YOU MAY SAY

ΖΎΜΩΣΗ ΣΤΗ ΔΡΟΣΙΆ

ΕΚΧΎΛΙΣΗ Μετά τον τρύγο, τοποθετούνται τα σταφύλια στον σπαστήρα - διαχωριστήρα ένα εξάρτημα που μοιάζει με σκάφη και, μεταξύ άλλων, ξεδιαλέγει τις ρώγες από τα κοτσάνια. Στο μηχάνημα πραγματοποιείται επίσης η διαδικασία της συμπίεσης των σταφυλιών από όπου προκύπτουν “τα υγρά” και “τα στερεά”. Τα υγρά δεν είναι τίποτε άλλο από τον μούστο που αποτελεί το 70% περίπου του βάρους των σταφυλιών και τον χρησιμοποιούμε για την παραγωγή κρασιού. Τα στερεά είναι ο φλοιός των σταφυλιών με τα κουκούτσια, τα οποία στην Κρήτη ονόμαζαν τσίκουδα, ενώ στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας τσάμπουρα. Εξ’ ου και οι ονομασίες της τσικουδιάς και του τσίπουρου αντίστοιχα. Ο μούστος και τα πατημένα σταφύλια ρίχνονται έπειτα στο πατητήρι. Στην Κρήτη όπου οι κλιματολογικές συνθήκες είναι “πιο μαλακές”, τρεις μέρες συνήθως αρκούν προκειμένου ο φλοιός των σταφυλιών να μεταδώσει στον μούστο τα απαραίτητα γευστικά, αρωματικά και χρωστικά στοιχεία. Αυτή είναι η διαδικασία της εκχύλισης.

Βάζουμε τον μούστο μαζί με τα τσίκουδα σε μεγάλα δοχεία για 15 έως 30 ημέρες, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η διαδικασία της ζύμωσης. Κατά τη ζύμωση πρέπει να ελέγχουμε το κάθε δοχείο φροντίζοντας τα στέμφυλα να βρίσκονται σε υγρό περιβάλλον και στη συνέχεια να κλείνουμε το καπάκι αεροστεγώς. Συχνά, απλά πιέζουν το καπάκι με πέτρες αν και η σύγχρονη πρακτική επιβάλει ειδικά διαμορφωμένα δοχεία. Πρόκειται για μία “ζωντανή διαδικασία” που απαιτεί συνεχή παρακολούθηση. Ο χώρος που φυλάσσονται τα δοχεία πρέπει να είναι δροσερός, καλά αεριζόμενος και βέβαια καθαρός. Αν και ιδανικά τα δοχεία στα οποία πραγματοποιείται η ζύμωση πρέπει να είναι ανοξείδωτα, συχνά χρησιμοποιούνται πλαστικά δοχεία, βαρέλια και δεξαμενές. Όλα εναπόκεινται στη γνώση του καζανιάρη και στην καταλληλότατα του εξοπλισμού. Κανόνας απαράβατος το λεγόμενο καζάνι να είναι από καθαρό χαλκό χωρίς τοξικά μέταλλα, να μην έχει κολλήσεις.

ΑΠΌΣΤΑΞΗ Ή ΌΤΑΝ ΔΑΚΡΎΖΕΙ Ο ΛΟΥΛΆΣ Ο εξοπλισμός αποτελείται από τρία μέρη: Το καζάνι ή άμβυκα, τον λουλά και τον ψυκτήρα. Η διαδικασία ξεκινάει ρίχνοντας το προϊόν που έχει προκύψει από τη ζύμωση στον άμβυκα, ο οποίος ακολούθως σφραγίζεται ερμητικά. Η φωτιά που καίει από κάτω πρέπει να έχει σταθερό ρυθμό και να ζεσταίνει ολόκληρο τον πάτο, αλλά και μεγάλο μέρος από τα τοιχώματα του καζανιού. Όταν το προϊόν της ζύμωσης αρχίζει να βράζει, γίνεται ατμός και μέσω ενός σωλήνα, του λουλά, περνάει μέσα από ένα δοχείο με κρύο νερό, τον ψυκτήρα, όπου υγροποιείται. Έτσι το υγρό αρχίζει να στάζει σιγά-σιγά σε ένα δοχείο το οποίο πρέπει να έχει στο χείλος του ένα καθαρό πανάκι, το οποίο αλλάζει βέβαια μετά από κάθε καζανιά. Σε όλη αυτή τη διαδικασία, ο καζανιάρης μόνο αμέτοχος δεν είναι. Ένα από τα βασικά του μελήματα είναι ο ψυκτήρας να καλύπτει την απόδοση του καζανιού για να μην χάνεται απόσταγμα. Σε κάθε περίπτωση η απόδοση του ψυκτήρα ελέγχεται με κατάλληλο θερμόμετρο. Η απόσταξη χωρίζεται σε τρία μέρη, “την κεφαλή”, “την καρδιά” και “την ουρά”. Η κεφαλή, καθώς και η ουρά πρέπει να αφαιρούνται ακολουθώντας τους επιστημονικούς κανόνες αποσταγματοποίησης. Κατά προσέγγιση, σε ένα καζάνι χωρητικότητας 100 λίτρων συλλέγουμε 0,5 λίτρα “κεφαλής”, 5 λίτρα “καρδιάς” και 5 λίτρα “ουράς”, ανάλογα πάντα με την περιεκτικότητα σε αλκοόλ της πρώτης ύλης. Παίρνοντας “την καρδιά”, μετράμε με το γραδόμετρο τους βαθμούς αλκοόλης που διαθέτει και στη συνέχεια αραιώνουμε με νερό ως ότου φθάσουμε στο ποσοστό που επιθυμούμε με συνηθέστερο το 40%. Εάν το νερό που θα χρησιμοποιήσουμε είναι της βροχής ή από μία καθαρή ορεινή πηγή, θα έχουμε μια καλύτερη και γευστικότερη τσικουδιά.

YOU MAY SAY

41

42

YOU MAY SAY

Αραπίδη

Εβελίνα

Συνέντευξη στην Καλλιόπη Τακάκη Φωτογραφίες: Oρφέας

Όλα είναι

μουσική!

Α

φοσιωμένη σε αυτό που συμβαίνει στη σκηνή κάθε στιγμή, υπηρετεί τον εκάστοτε ρόλο της με σεβασμό κι αγάπη. Η ενέργεια της φτάνει στον θεατή σα βάλσαμο για τις αισθήσεις του. Μια «εργάτρια του θεάτρου», μια μέλισσα που προσφέρει απλόχερα το μέλι της. Η Εβελίνα Αραπίδη, είναι μια από τις σημαντικότερες ηθοποιούς της γενιάς της. Γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε στο Θεάτρο Τέχνης του Κουν και στο τμήμα Θεατρολογίας της Φιλοσοφικής. Από το Θέατρο Τέχνης με τους Κουγιουμτζή και Λαζάνη, στο Εθνικό Θέατρο με τον Χρονόπουλο και την Κονιόρδου, κι από κει στην Ομάδα Υψηλού Κινδύνου με τον Κοντραφούρη. Mετά, στον Τεχνόχωρο με τον Κακλέα. Έπειτα ένα μακρύ ταξίδι στο ελεύθερο θέατρο με πληθώρα σκηνοθέτες και συνεργάτες: Παπακωνσταντίνου, Gonzales, Διαμαντής, Τερζόπουλος. Έπειτα με τον Στεφανακίδη να εξερευνούν νέες περιοχές στον κόσμο της αφήγησης και της performance, και τα τελευταία 3 χρόνια στο Τρένο στο Ρουφ με τη Λύγαρη. Αυτό που αισθάνεσαι όταν βλέπεις την Εβελίνα στη σκηνή, είναι η στόφα του θεατράνθρωπου.

Εβελίνα, πώς και πότε πήρες την απόφαση να ασχοληθείς με την υποκριτική; Απ’ ό,τι θυμάμαι, δεν υπήρξε μια “στιγμή απόφασης”. Υπήρχε ένας σπόρος που “αυτονόητα” μεγάλωνε μέσα μου. Γεννήθηκα σε καλλιτεχνική οικογένεια, με μπαμπά και αδερφό μουσικό. Αν δεν ήταν το θέατρο, θα ήταν η μουσική ή ο χορός, κόσμοι που επίσης υπάρχουν μέσα μου και με επηρεάζουν βαθιά. Μουσική; Πρώτα άκουσα μουσική και μετά λέξεις. Ο μπαμπάς μου έπαιζε κλαρινέτο, σαξόφωνο, φλάουτο... Κυρίως Jazz και κλασική ήταν τα ακούσματα μου. Μου είναι φυσικό να σκέφτομαι μουσικά χωρίς να έχω σπουδάσει μουσική. Έχω κάνει πιάνο κάποια χρόνια, μόνο και μόνο για να υπάρχω αξιοπρεπώς μέσα στην οικογένεια μου! Αλλά

μέχρι εκεί. Τα μιούζικαλ ήταν οι πρώτες μου καταβολές. Ο μπαμπάς μου είχε τρέλα με αυτά κι είχαμε τα άπαντα σε βιντεοκασέτες. Η μητέρα μου, είναι λάτρης της όπερας και του θεάτρου. Γυρνάγαμε όλα τα θέατρα και κάθε καλοκαίρι πηγαίναμε στην Επίδαυρο. Μετά από πολλά ταξίδια συνάντησα τον άντρα μου, το Γιώργο Στεφανακίδη, επίσης μουσικό, αλλά και θεατρολόγο. Έτσι αρχίσαμε μαζί μια κοινή πορεία με έρευνα στη μουσική και το λόγο. Αυτό δηλαδή που πάντα με ενδιέφερε, η μίξη μουσικής και λόγου μέσα από το σώμα. Όλα είναι μουσική!

“Pietΰ - Veritΰ – Libertΰ”, η παράσταση που ανεβάσατε πέρυσι και συνεχίζεται εφέτος... Ο Γιώργος είναι ένας δημιουργός που μέσα απ’ το απόλυτα ποιητικό του έργο μιλά για την αλήθεια και την αναζήτησή της. Έχουμε πολλά

YOU MAY SAY

43

κοινά σημεία σ’ αυτή την αναζήτησή, εξού και συνοδοιπόροι στη ζωή. Η συνάντηση μας με τη Μάιρα Μηλολιδάκη, ήρθε να μας ταξιδέψει ακόμη πιο βαθιά κι έτσι προέκυψε και η μόνιμή μας πια συνεργασία.

ρος, κινηματογραφικός. Το μυθιστόρημα του Greene έχει διασκευαστεί σε θεατρικό έργο από τον Ιωσήφ Βαρδάκη, και είναι φυσικά μια εξαιρετική επιλογή της Τατιάνας Λύγαρη το ότι εξελίσσεται στο φυσικό του περιβάλΤο Νοέμβριο θα σε δούμε «Στο Τρένο στο λον, το τρένο! Στόχος της είναι να βιώσουν Τι σημαίνει για σένα έλεος, απώλεια και Ρουφ», στο έργο «Stamboul Train» του οι θεατές όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικά την ελευθερία; Graham Greene σε σκηνοθεσία Τατιάνας εποχή του έργου: Παραμονές του Β’ ΠαγκοΑιώνια η αναζήτηση... Όσο όμως το ταξίδι Λύγαρη. Όλα συμβαίνουν κατά τη διάρ- σμίου Πολέμου, 1932, Μεσοπόλεμος στην προχωρά, απλοποιούνται όλα. Χωρίς ελευ- κεια ενός ταξιδιού με το θρυλικό Orient Ευρώπη... Είναι από τις πιο γοητευτικές εποθερία δε νοώ τη ζωή. Ελεύθερη είμαι χές για μένα. όταν “πέφτουν” οι προσδοκίες. Εκεί Δεν έχω ξαναπαίξει στο θέατρο σε κάτι Έχουμε παίξει σε θεατές που καταρρέει η ελπίδα, γεννιέται η αντίστοιχου ύφους ή εποχής. Οπότε ελευθερία. «Δεν ελπίζω τίποτα, είμαι καταρχάς ένα καινούριο «παιπου, ακούγοντας τα λόγια της είναι ελεύθερη»! Είναι απλό, αλλά είναι χνίδι»! Μου προσφέρεται έτσι και μια και το πιο δύσκολο. Έχουμε πλαστεί Μερκούρη, παραληρούσαν αναδρομή στις παιδικές μου αναζημέσα στις προσδοκίες μας. Των άλλων τήσεις... Οι πρώτες μου μεταμφιέσεις αρχικά και μετά και των δικών μας. για μια Ελλάδα που είχαν σαν παιδί είχαν το κλίμα του ΜεσοποΜε πετυχαίνεις σε ένα πολύ κομβικό να δουν από όταν έφυγαν λέμου. Είναι αστεία η ζωή που καμία σημείο συνειδητοποίησης σε σχέση με φορά σε επιστρέφει στην αθωότητα αυτό: «Τί είναι θεός; Τί μη θεός; Και μετανάστες, το ‘60. Έχουμε και την παιδικότητα για να θυμηθείς τί το ανάμεσό του;». Αυτό το ανάμεσα παίξει και στην Ινδία που δε πως... life is just a game. αναζητώ. Εκεί είμαι ελεύθερη. Απλή γνώριζαν τη Μερκούρη και και γυμνή. Ποια ηρωίδα καλείσαι να ενσαρκώΈλεος... Ανέκαθεν αυτή η λέξη μου σεις; την Κάλλας, αλλά γνώριζαν θύμιζε τη λέξη “ήλιος”, χωρίς ήλιο Τη Μέημπελ Γουόρεν, μια αδίστακτη μάλλον, και τη λέξη “Θεό”. Εκεί που τη Μήδεια από την ελληνική δημοσιογράφο, αλκοολική, σκοτεινή ο άνθρωπος νιώθει πραγματικά μόνος και απόλυτα και επί της ουσίας μόνη του και κραυγάζει στον Θεό. Η κραυγή μυθολογία -όπως κι όλοι οι ήρωες του Greene. μου στο Θεό είναι το έλεος. ΓεννιόμαΑναζητά κι αυτή το «μεγάλο κόκκαλο», στε και ζούμε νιώθοντας παντοδύνατο μεγάλο άρθρο, την επιτυχία! Τώρα μοι. Ε, φτάνει λοιπόν μια στιγμή που λέω «δε Express, ενώ η παράσταση ανεβαίνει σε αρχίζω “να συζητώ” μαζί της. Με γοητεύει μπορώ», εκεί έρχεται το έλεος. ένα αυθεντικό βαγόνι του. Το γεγονός από γιατί ανήκει στους ήρωες που χρειάζεται να Απώλεια... Μέσα στην απώλεια βρίσκω τον μόνο του αποτελεί μια εμπειρία που κά- ψάξεις πέρα από το προφανές για να βρεις τα εαυτό. Όταν αδειάζει ο χώρος μέσα μου ποιος αξίζει να ζήσει. θετικά τους στοιχεία. Έχει πολύ σκόνη πάνω συναντώ αυτό που πάντα Είναι. Ακούγεται Το Τρένο στο Ρουφ είναι πολύ ιδιαίτερος χώ- της... Η παράσταση ανεβαίνει για 3η σεζόν,

44

YOU MAY SAY

φιλοσοφικό αλλά δεν είναι. Ακόμη και στην απώλεια των αγαπημένων μου ανθρώπων το νιώθω. Όταν χάνονται από αυτή τη ζωή, κατοικούν μέσα μου για πάντα.

έχουν προηγηθεί δυο εξαιρετικές συνάδελφοι η Τάνια Παλαιολόγου και η Ανατολή Αθανασιάδου. Μιας όμως και δεν έχω δει την παράσταση γιατί έλειπα εκτός Ελλάδας, είναι για μένα κάτι εντελώς καινούριο. Για 4η χρονιά, βρίσκεσαι και στο “Women of Passion, Women of Greece”. Εκεί όπου η τραγική ηρωίδα του αρχαίου δράματος, η Μήδεια, συναντά δύο ιέρειες της νεότερης Ελλάδας: τη Μαρία Κάλλας και τη Μελίνα Μερκούρη. Πώς αισθάνεσαι που ζωντανεύεις επί σκηνής τις τρεις αυτές γυναίκες-σύμβολα; Η περίπτωση του Women είναι μια πολύ προσωπική υπόθεση μιας και η παράσταση δημιουργήθηκε εξ αρχής επάνω μου κατόπιν παραγγελίας του έργου από την Τατιάνα Λύγαρη στην Τζένη Αρσένη, η οποία ανταποκρίθηκε με ένα εξαιρετικό κείμενο. Το εγχείρημα ξεκίνησε από την Τατιάνα με στόχο να καλέσει στον Τρένο στο Ρουφ και ξενόγλωσσους θεατές. Στην πορεία αγαπήθηκε πολύ κι από τους Έλληνες και πλέον περιοδεύει σε όλον τον κόσμο. Έχουμε παίξει σε θέατρα 1000 θέσεων από τις Βρυξέλλες έως την Αυστραλία και την Ινδία... Σε θεατές που παραληρούσαν με τα λόγια της Μελίνας Μερκούρη για μια Ελλάδα που είχαν να δουν από τότε που έφυγαν μετανάστες το ‘60 ή το ‘70. Έχουμε παίξει και σε θεατές στην Ινδία, που δε γνώριζαν καν την ύπαρξη των Μερκούρη και Κάλλας, αλλά γνώριζαν τη Μήδεια από την ελληνική μυθολογία. Σε μια εποχή όπου όλα κινούνται σε τόσο υψηλές ταχύτητες και με σύντομη ημερομηνία λήξης, νιώθω ευγνωμοσύνη που έχω τη δυνατότητα να εμβαθύνω μεσ’ το χρόνο. Τόσο στο Women of Passion όσο και στην περίπτωση της Pietΰ, που λέγαμε νωρίτερα, έχουμε την ευκαιρία να σκάβουμε όλο και πιο βαθιά. Και, καθώς παίζονται ακόμη οι παραστάσεις, αποκαλύπτονται εκπληκτικά μυστικά στις ηρωίδες και τη σχέση μου μαζί τους. Είναι σαν τις μακροχρόνιες σχέσεις που καλείσαι διαρκώς να επαναπροσδιορίζεσαι και να αποκαλύπτεις όλο και περισσότερες ποιότητες. Μεγάλη ευλογία!

“Έλεος”... Ανέκαθεν αυτή η λέξη μου θύμιζε τη λέξη “ήλιος”, χωρίς ήλιο μάλλον και τη λέξη “Θεό”

Σήμερα που γνωρίζεις καλά πώς είναι τα πράγματα στο χώρο του Θεάτρου, θα ξανά γινόσουν ηθοποιός; Πρώτη φορά δεν έχω αυτονόητο το «ναι» σαν απάντηση. Πολύ μεγάλη η προσπάθεια για να υπάρχεις μέσα “στη χώρα του θεάτρου”. Και για να είμαι ειλικρινής, είναι πολύ ψυχοφθόρο. Ήμουν πάντα εργάτρια με πίστη στη μαστορική του θεάτρου. Από ένα σημείο κι έπειτα θες να αδράξεις καρπούς σκάβοντας. Και μετά να σκάψεις ξανά, για να πας πιο βαθιά και να βρεις λίγο νεράκι για να συνεχίσεις. Ξηρασία τριγύρω... Παρόλα αυτά υπάρχει πάντα μέσα μου μια φράση που λέει η Κάλλας στο έργο... You are born an artist or you are not... Αnd you stay an artist, dear, even if your voice is less of a fireworks...The artist is always there.

YOU MAY SAY

45

Νίκος

Σμυρναίος

46

YOU MAY SAY

Δ

εν έγιναν όσοι συμμετείχαν στις μαθητικές κινητοποιήσεις του ‘90 και του ‘91 πρωθυπουργοί. Ακόμη κι αν έμεναν στην Κυψέλη ή στου Γκύζη. Ο Νίκος Σμυρναίος διδάσκει πολιτική οικονομία, ιστορία και κοινωνιολογία των ΜΜΕ και του διαδικτύου στο πανεπιστήμιο της Τουλούζης και είναι ένα από τα πλέον φωτεινά ερευνητικά πνεύματα της εποχής μας. Οι Ευρωπαίοι διακρίνουν συχνά στα γραπτά του 43χρονου κυρίου απ’ του Γκύζη την ηχώ της ελληνικής διανόησης που γνώρισαν άλλες εποχές με τον Πουλαντζά και τον Καστοριάδη, ενώ πρόσφατα με το βιβλίο του «Το Ολιγοπώλιο του Διαδικτύου» (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις) κατάφερε να δώσει απάντηση σε μερικές από τις πλέον αφελείς απορίες μας για το διαδίκτυο. Όπως, γιατί το Facebook και η Google λογοκρίνουν πληροφορίες σχετικά με την κάνναβη, μπλοκάρουν λογαριασμούς που έχουν να κάνουν με το φυτό και “κρύβουν” απ’ τις σχετικές αναζητήσεις ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες για αυτό. Βέβαια στον πλανήτη των fake news παρασύρονται από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κυβερνήσεις και πρωθυπουργοί, μεταλλάσσονται κουλτούρες αιώνων σχετικά με το δημόσιο χώρο, τη δημοκρατία, τη συμμετοχή... η κάνναβη είναι το μόνο πρόβλημα; Το βιβλίο του αποτελεί, εκτός των άλλων, έναν οδηγό πλοήγησης στην ιστορία του διαδικτύου, ανατρέπει “αστικούς μύθους” που το αφορούν και καταγράφει τους νόμους που το διέπουν. Ποιός θυμάται άραγε ότι το internet ξεκίνησε ως δημόσια επένδυση κι όχι ως μια “start up” ή ως μια επένδυση της Apple ή της Microsoft; Στη συνομιλία μας βέβαια, δεν προσπάθησα να καταλάβω μόνο πως λειτουργεί το σημερινό διαδίκτυο... αλλά και πως το τρόλεϋ του Γκύζη βρέθηκε να κάνει στάση στην Τουλούζη.

ΌΤΑΝ ΟΙ ΓΑΛΆΤΕΣ ΠΆΡΚΑΡΑΝ ΣΤΟΥ ΓΚΎΖΗ Συνέντευξη: Αποστόλης Καπαρουδάκης Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου

Ο λέκτορας του Τμήματος Επιστημών Πληροφορίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Τουλούζης, Νίκος Σμυρναίος μιλάει στο You May Say... για την παντοκρατορία των μεγαλο-εταιρειών του διαδικτύου με αφορμή το νέο του βιβλίο «Το Ολιγοπώλιο του Διαδικτύου» (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις). Ή τουλάχιστον αποπειράται να το πράξει καθώς στη συζήτηση εμπλέκονται οι αναμνήσεις των νεοελλήνων της δεκαετίας του ‘90. Συχνά με αποτελέσματα καταστροφικά.

YOU MAY SAY

47

Η γενιά μου έζησε καλτ μηντιακά φαινόμενα όπως το ΤηλεΆστυ του Καρατζαφέρη και το Κανάλι 67 του Λεβέντη, τον οποίο ευτυχήσαμε να δούμε και στη Βουλή ως εκδίκηση της ιστορίας, ενώ εμείς στις καλές εποχές τον παίρναμε τηλέφωνο και παραγγέλναμε πίτσες

Όλα... Γκαφάμ “Γκαφάμ”, είπα όταν το πρωτοάκουσα, θα είναι λέξη που προκύπτει από την “ποδανά”, την ανάποδη εκφορά των συλλαβών μιας λέξης.”Μα Φακ” ίσως με παρήχηση του “γ”; Κύριος οίδε τι γλώσσα μιλάγανε οι Παναθηναϊκοί στου Γκύζη το ‘90 και το ‘91, τότε που κ. Σμυρναίος, ως μαθητής, συμμετείχε στο κύμα καταλήψεων κατά του νόμου Κοντογιαννόπουλου. “ Ήμουν μέλος της γραμματείας του συντονιστικού των καταλήψεων” λέει, “ήταν πολύ σημαντική πολιτική εμπειρία για εμένα, όπως και για πολλά παιδιά της γενιάς μου”.

GAFAM πάντως, για να μην ξεχνιόμαστε, καλείται το σύμπλεγμα των αυτοκρατόρων της πληροφόρησης και της επικοινωνίας. Προκύπτει από τα αρχικά τους: Google, Apple, Facebook, Amazon και Microsoft, των εταιρειών που κατάφεραν εν ριπή οφθαλμού να ελέγξουν όχι μόνο έναν πακτωλό χρημάτων, αλλά και τα όσα αντιλαμβανόμαστε ως είδηση, γνώση, πραγματικότητα... Έχει Θύρα 13 στην Τουλούζη; Στο Γκύζη έβγαλα το δημοτικό και το λύκειο στο 46ο, το νεοκλασικό μεταξύ Ιπποκράτους και Ασκληπιού που μοιάζει με οτιδήποτε εκτός από σχολείο. Σαν έφηβος έκανα τις βόλτες μου στο κέντρο της πόλης: Πατήσια, Φωκίωνος Νέγρη, Γκύζη, Πανόρμου, Εξάρχεια, Μοναστηράκι, Ψυρρή… Οι περιοχές αυτές ήταν εντελώς διαφορετικές τότε. Όταν δούλευα στου Ψυρρή τα καλοκαίρια στις αρχές του ‘90, εκτός από τους μάστορες και τις αποθήκες υπήρχε ένα κεμπαμπτζίδικο, μια ταβέρνα και το θρυλικό μπαρ Τάκη 13, τίποτα άλλο.

48

YOU MAY SAY

Που πας στο “τέλος της ιστορίας” χωρίς κόμμα; Σε αντίθεση με άλλους πολιτικοποιημένους συνομήλικους μου δεν εντάχθηκα ποτέ σε κάποια οργάνωση ή κόμμα. Κινήθηκα πάντα στις παρυφές της αυτονομίας. Ήταν μια εποχή κοσμογονικών αλλαγών με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, αλλαγών που υποτίθεται σηματοδοτούσαν το «τέλος της ιστορίας». Στην Ελλάδα ζούσαμε τότε το τέλος της κυριαρχίας του παλιού ΠΑΣΟΚ με το βρώμικο ‘89, την οικουμενική και η έλευση του θατσερικού νεοφιλελευθερισμού με την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Απ’ το ‘90 αναρωτιόμαστε: Το φίδι έκανε τ’ αυγό ή το αυγό το φίδι; Τότε είχαμε και το Μακεδονικό και την ανάδυση της Χρυσής Αυγής. Χρειάστηκε πολύ προσπάθεια και δυναμικός, αντιφασισμός για να περιοριστεί η άνοδος του ναζισμού ακόμη και σε μέρη όπως η εξέδρα της Θύρας 13 στην οποία σύχναζα. Από εκείνη την εποχή στα κλάμπ των οπαδών του Παναθηναϊκού και ειδικότερα σε αυτό του Γκύζη δεχτήκαμε μετανάστες, Αλβανούς κυρίως, και οι φασίστες περιθωριοποιήθηκαν. Δυστυχώς αλλού δεν έγινε το ίδιο. Οι όροι της πολιτικής αντιπαράθεσης στην Ελλάδα δεν έχουν αλλάξει τελικά και πολύ τα τελευταία 25 χρόνια...

Ήθελα να ζήσω το επαναστατικό όνειρο του Μάη και να συνεχίσω την παράδοση Ελλήνων κριτικών διανοούμενων που διέπρεψαν στη Γαλλία όπως ο Καστοριάδης, ο Πουλαντζάς, ακόμη κι ο Πετρόπουλος, τους οποίους θαυμάζω κυρίαρχη κουλτούρα την εποχή εκείνη ήταν η πίστα και το σκυλάδικο.

Είχαμε τότε TV με παράθυρα και ΚΛΙΚ και Λεβέντη και ΤηλεΆστυ, όλα τα καλά! Από την άποψη της μαζικής κουλτούρας, η δεκαετία του ‘90 ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Η γενιά μου είχε το προνόμιο να ζήσει δύο επικοινωνιακές επαναστάσεις: την έλευση της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης στην Ελλάδα το 1989-1990 και την έκρηξη του διαδικτύου στα τέλη της δεκαετίας. Ως έφηβοι τηλεθεατές, περάσαμε σχεδόν απευθείας από τα σοβιετικού τύπου δελτία ειδήσεων της μονοπωλιακής ΕΡΤ στα παράθυρα του Μαλέλη στο ΣΚΑΪ όπου σφάζονταν παλικάρια για χάρη της τηλεθέασης. Ζήσαμε καλτ μηντιακά φαινόμενα όπως το ΤηλεΆστυ του Καρατζαφέρη και το κανάλι 67 του Λεβέντη, τον οποίο ευτυχήσαμε να δούμε και στη Βουλή ως εκδίκηση της ιστορίας, ενώ εμείς στις καλές εποχές τον παίρναμε τηλέφωνο και παραγγέλναμε πίτσες! Αλλά επίσης το ΚΛΙΚ του Κωστόπουλου ως παρελκόμενο του αρχοντοχωριατισμού και ωχαδερφισμού

της ευημερούσας ψαροκώσταινας. Βέβαια η εποχή από μηντιακή άποψη χαρακτηρίστηκε κι από μια αίσθηση αυτοσχεδιασμού και σχετικής ελευθερίας που επέτρεψε να γίνουν κι ενδιαφέροντα πράγματα: το ελεύθερο ραδιόφωνο, περιοδικά όπως το Μετρό, ακόμα και τα πειρατικά τσοντοκάναλα που αψηφούσαν την ηθική υποκρισία της ελληνικής κοινωνίας. Ε, είχαμε και MTV, να τα λέμε κι αυτά! Την ίδια στιγμή, η έλευση του MTV και του βιντεοκλίπ δημιούργησε μια έκρηξη της νεανικής κουλτούρας και μουσικής. Τα σύνορα μεταξύ των διάφορων μουσικών «φυλών» έπεσαν: ίσως να ήμασταν η πρώτη γενιά που μπορούσε να αγαπά ταυτόχρονα Metallica, Nirvana, Blur, Beastie Boys και Chemical Brothers. Είχαμε επίσης την τύχη να ζήσουμε τα πρώτα ρέηβ και να γνωρίσουμε κάποια ανεπανάληπτα μαγαζιά όπως το Mad, το Άλσος, το Faz, το Soul και το Factory. Βέβαια,

Aν τον Μάη του ‘68 τον βλέπαμε σε livestream απ’ το κανάλι του Καστοριάδη; Γνώρισα το διαδίκτυο το οποίο έμελλε να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μου, το 1997 στη Γαλλία. Εκεί βρέθηκα λόγω της αποτυχίας μου στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Εκτός από το ότι είχα εξασφαλισμένη στέγη και τροφή στο σπίτι μιας θείας μου και το ότι δεν υπήρχαν δίδακτρα στο γαλλικό πανεπιστήμιο, ένας επιπλέον λόγος που αποφάσισα να φύγω στη Γαλλία ήταν η γαλλική κουλτούρα και ιστορία. Ήθελα να ζήσω το επαναστατικό όνειρο του Μάη και να συνεχίσω την παράδοση Ελλήνων κριτικών διανοούμενων που διέπρεψαν στη Γαλλία όπως ο Καστοριάδης, ο Πουλαντζάς, ακόμη κι ο Πετρόπουλος, τους οποίους θαυμάζω. Οι Γάλλοι τι καπνό φουμάρουν; σκέτο; Η χρήση κάνναβης για μη θεραπευτικούς σκοπούς είναι κοινωνικά περισσότερο αποδεκτή από ότι στην Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο ότι η κατανάλωση στη χώρα είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Σε αυτό παίζει σίγουρα ρόλο και η ιδιαίτερη σχέση της Γαλλίας με το Μαρόκο που είναι και ο βασικός προμηθευτής. Παρ’ όλη την ανεκτικότητα όμως, όπως παντού, η καταπολέμηση των ναρκωτικών χρησιμοποιείται από την αστυνομία και τη δικαιοσύνη ως μέσο καταστολής των «επικίνδυνων πληθυσμών» και ιδιαίτερα των νέων βορειοαφρικάνικης καταγωγής που μένουν στις λαϊκές συνοικίες και ελέγχουν τη διακίνηση του «μαύρου».

YOU MAY SAY

49

Στο σημερινό διαδίκτυο θεωρητικά αποφασίζει ένας «αμερόληπτος αλγόριθμος» για το τι θα δούμε, τι θα αντιληφθούμε ως πραγματικότητα. Στην πράξη όμως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σοβαρό, πολιτικό κατά βάση, πρόβλημα: Ο αλγόριθμος αποφασίζει με βασικό κριτήριο τι θα φέρει μεγαλύτερη διαφήμιση... Ο “αλγόριθμος του διαδικτύου” που είναι τόσο αμερόληπτος, γιατί λογοκρίνει πληροφορίες που αναφέρονται στην κάνναβη; Μπορεί η λογοκρισία αυτή να πηγάζει από τη διάθεση των διαδικτυακών κολοσσών να συμπορευτούν μ’ αυτό που οι ίδιοι θεωρούν «κοινή γνώμη». Μιας και από αυτήν βγάζουν χρήματα, προτιμούν να μην το ρισκάρουν. Προφανώς δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει την πιθανότητα να δέχονται πιέσεις και από κάποιους κορυφαίους πελάτες τους, όπως οι φαρμακευτικές εταιρείες για παράδειγμα. Ούτε ότι κάποια πολιτικά λόμπι μπορεί να ασκούν πιέσεις ώστε να καθυστερήσει η νομιμοποίηση της κάνναβης. Αυτό ακριβώς είναι και το πρόβλημα της σημερινής λειτουργίας του διαδικτύου: Θεωρητικά αποφασίζει ένας «αμερόληπτος αλγόριθμος», στην πράξη όμως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ιδιαίτερα σοβαρό, πολιτικό κατά βάση, πρόβλημα. Ψηφιακός καπιταλισμός; Γνωσιακός καπιταλισμός; Μια ιστορική πρωτοτυπία. Τη δεκαετία του ‘90 μέχρι και τα μέσα του 2000, στις 5 μεγαλύτερες εταιρίες με βάση τη χρηματιστηριακή τους αξία συγκαταλέγονταν πετρελαϊκές εταιρείες, φαρμακευτικές εταιρείες και τράπεζες, κάτι που αντιστοιχούσε και στο κυρίαρχο τότε καπιταλιστικό μοντέλο. Σήμερα οι 5 μεγαλύτερες εταιρείες είναι κατά σειρά: η Apple, η Google, η Amazon, 50

YOU MAY SAY

η Microsoft και το Facebook. Αυτές οι εταιρίες λοιπόν έχουν δημιουργήσει ένα καινούριο μοντέλο του καπιταλισμού. Μπορούμε να το ονομάσουμε “ψηφιακό καπιταλισμό”, μπορούμε να το ονομάσουμε “γνωσιακό καπιταλισμό” αλλά, όπως και να το πούμε, είναι κάτι νέο. Η Apple σήμερα έχει φτάσει ήδη σε χρηματιστηριακή αξία χιλίων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Είναι κάτι που δεν έχει συμβεί ξανά στην ιστορία. Επίσης, οι GAFAM εισέρχονται πλέον και σε τομείς όπως οι μεταφορές, η υγεία κι η διανομή τροφίμων πραγματοποιώντας μια λειτουργία κεντρική που εγώ ονομάζω «πληροφοριακή μεσολάβηση». Ουσιαστικά, δεν παράγουν προϊόντα, αλλά μεσολαβούν μεταξύ μιας προσφοράς και μιας ζήτησης. Κάτι τους ήρθε πολύ βολικό ώστε να γίνουν μονοπώλια... Μονοπωλιακές τάσεις υπάρχουν πάντα στον καπιταλισμό, αλλά στην ψηφιακή οικονομία υπάρχουν και τεχνικά χαρακτηριστικά που ενισχύουν την ολιγοπωλιακή συγκέντρωση. Ένα απλό παράδειγμα είναι το «network effect». Σύμφωνα με αυτό, για καθεμία υπηρεσία που είναι σε δίκτυο, ας πούμε του κινητού τηλεφώνου, η χρησιμότητά της για κάθε ξεχωριστό χρήστη αυξάνεται όσο αυξάνεται ο αριθμός τον χρηστών. Σκεφτείτε για παράδειγμα τον πρώτο χρήστη της τηλεφωνικής γραμμής όταν τη συνέδεσε ο Μπελ

στην Αμερική. Ήταν, όλοι κι όλοι, ο Μπελ και άλλος ένας που μιλούσαν σε εκείνη την τηλεφωνική γραμμή. Προφανώς όταν προστίθεται και ένας τρίτος και ένας τέταρτος, η χρησιμότητα της υπηρεσίας αυξάνεται. Αυτή την τάση οδηγεί σε μονοπώλιο. Δηλαδή η χρησιμότητα είναι βέλτιστη, όταν υπάρχει μόνο ένας πάροχος της υπηρεσίας. Αυτό εξηγεί γιατί τόσες εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων χρησιμοποιούν το Facebook. Δεν είναι η ίδια η λειτουργία ή η ομορφιά του Facebook οι βασικές παράμετροι για την επιτυχία του, αλλά το γεγονός ότι όλοι βρίσκονται εκεί. Άρα αν κάποιος θέλει να επικοινωνήσει με τους άλλους, είναι κι αυτός αναγκασμένος να πάει εκεί. Έχει ο νεοφιλελευθερισμός σελίδα στο Facebook να κάνω like; Το γενικότερο πλαίσιο της απορρύθμισης της οικονομίας υπήρξε επίσης σημαντικός παράγοντας ώστε οι εταιρείες αυτές να αποκτήσουν τον έλεγχο της ψηφιακής μας ζωής. Από το 1990 στην Αμερική και από το 1995 και στην Ευρώπη, επικράτησε πολιτικά η άποψη ότι δεν χρειάζεται καμία απολύτως ρύθμιση στον τομέα του διαδικτύου. Όταν, λοιπόν, μια εταιρία εισέρχεται σε μια αγορά που δεν υπάρχουν κανόνες, για παράδειγμα κανόνες για την εκμετάλλευση των προσωπικών μας δεδομένων, βρίσκει εκεί εύφορη γη για να χτίσει μια δομή ισχυρή, ολιγοπωλιακή.

νταστείτε να μας λέει η McDonalds τι είναι καλό να τρώμε!

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ ΩΣ ΑΛΓΌΡΙΘΜΟΣ ΤΟΥ GOOGLE SEARCH Με ποιούς βγαίνουν για ποτάκι οι GAFAM; Οι GAFAM έχουν μεγάλα τμήματα lobbying και τεράστια επιρροή σε κέντρα αποφάσεων στην Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες. Και ρίχνουν πάρα πολύ χρήμα με στόχο να ακυρώσουν κάθε είδους ρύθμιση της αγοράς. Και αυτό το έχουν καταφέρει σε πολλές περιπτώσεις. Έχουν τεράστια πολιτική επιρροή πλέον. Έχουν επίσης ισχυρό μάρκετινγκ, περνάνε στο κοινό μια εικόνα πολύ θετική. Όμως η δραστηριότητά τους εγείρει σοβαρά πολιτικά θέματα γύρω από την λειτουργία του δημόσιου χώρου, αλλά και θέματα τα οποία συνδέονται με την γενικότερη εξέλιξη της κοινωνίας και της οικονομίας. Η δημοσιογραφία φασώνεται με τη Google; Σήμερα όλοι οι ενημερωτικοί οργανισμοί εξαρτώνται από τους κολοσσούς του δια-

δικτύου για την πρόσβαση στο κοινό τους. Επομένως είναι αναγκασμένοι να ακολουθούν τους κανόνες που επιβάλλουν αυτές οι εταιρείες. Στη Γαλλία σήμερα, η Google προσφέρει δωρεάν εκμάθηση ψηφιακών τεχνολογιών σε χιλιάδες μαθητές και φοιτητές, κάνει συνεργασίες με πανεπιστήμια κλπ... Υπάρχει δηλαδή μια σύμπλευση συμφερόντων των κυρίαρχων ΜΜΕ και των εταιρειών του διαδικτυακού ολιγοπωλίου, στην οποία σύμπλευση ο ισχυρός εταίρος είναι οι GAFAM και όχι τα ΜΜΕ. Προφανώς αυτό έχει επιδράσει και στο πως τα ΜΜΕ αντιμετωπίζουν αυτές τις εταιρείες, εάν δηλαδή τις αντιμετωπίζουν με έναν κριτικό τρόπο ή όχι. Είναι σαφές ότι αν η Google μας εκπαιδεύει σε ψηφιακά ζητήματα, είναι το ίδιο σαν η McDonalds να μπαίνει στα σχολεία και να μας εκπαιδεύει σε διατροφικά ζητήματα. Φα-

Το ολιγοπώλιο στην πληροφόρηση δεν είναι νέο πράγμα. Υπήρξε και η Πράβντα βρε αδερφέ... Προτιμώ την τωρινή κατάσταση από εκείνην του 1990 με τα 5 κανάλια και τις 10 εφημερίδες που ουσιαστικά είχαν κι αυτές ένα ολιγοπώλιο στην πληροφόρηση. Το διαδίκτυο προσφέρει δυνατότητες ενημέρωσης, πολιτικοποίησης και χειραφέτησης που δεν είχαμε στο παρελθόν. Χρειάζεται όμως κριτική προσέγγισή του. Σήμερα έχουμε ουσιαστικά δυο εταιρίες, τη Google και τη Facebook, που μαζί και με άλλες εταιρίες που τους ανήκουν ελέγχουν την παγκόσμια ροή της πληροφορίας και την ενημέρωση δισεκατομμυρίων χρηστών. Αυτοί αποφασίζουν σε ποια πληροφορία θα έχουμε πρόσβαση εμείς. Δεν πάει κάποιος πλέον (ή τέλος πάντων πάει πολύ σπάνια) σε μια διεύθυνση στο διαδίκτυο για να μπει σε ένα συγκεκριμένο site για να ενημερωθεί. Συνήθως, θα βρει μια πληροφορία είτε ψάχνοντας στο Google, είτε μέσω ενός link που θα βρει στα social media. Εκεί όλα φιλτράρονται από αλγορίθμους ο στόχος των οποίων είναι να αυξάνονται τα διαφημιστικά έσοδα. Ο αλγόριθμος λοιπόν, θα προωθήσει πληροφορίες που δημιουργούν τζίρο στην εταιρία. Από εκεί ξεκινά και το πρόβλημα τον «fake news», της παραπληροφόρησης. Είναι καταρχάς ένα εμπορικό διακύβευμα, πάρα ένα πολιτικό. Ο Γκέμπελς ήτανε γατάκι! Το να είμαστε έκπληκτοι από το ότι χρησιμοποιείται το Facebook ως μηχανή προπαγάνδας είναι μάλλον αφελές, γιατί αυτή ακριβώς είναι η βασική του λειτουργία. Απλά η προπαγάνδα ήταν εμπορική και εν προκειμένω έγινε και πολιτική με εμπορικούς στόχους. Και αυτό είναι που διαφοροποιεί αυτό το ολιγοπώλιο από τα ολιγοπώλια του παρελθόντος, όπως ήταν το πετρελαϊκό, η αυτοκινητοβιομηχανία και το τραπεζικό, γιατί στο τωρινό ολιγοπώλιο υπάρχει και μια πολιτική λειτουργία: η διανομή και η πρόσβαση στην πληροφορία. Στεναχωρούν τα fake news, αλλά ποιός πιστεύει και τους δημοσιογράφους... Όλες οι εμπειρικές επιστημονικές μελέτες μάς λένε ότι ο βασικός λόγος που κάνει έναν άνθρωπο να κάνει κλικ σε ένα περιεχόμενο που παραπληροφορεί, είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στα κυρίαρχα ΜΜΕ. Στην Ελλάδα τα παραδείγματα από το πως τα επίσημα ΜΜΕ παραπληροφορούν κατά συρροή είναι μυYOU MAY SAY

51

Αν δεχόμαστε η Google να μας εκπαιδεύει σε ψηφιακά ζητήματα, είναι σαν να δεχόμαστε τη McDonalds να μπαίνει στα σχολεία και να μας εκπαιδεύει σε διατροφικά ζητήματα. Φανταστείτε να μας λέει η McDonalds τι είναι καλό να τρώμε! ριάδες. Αν δεν διορθωθεί αυτό το έλλειμμα εμπιστοσύνης στα ΜΜΕ και την επαγγελματική δημοσιογραφία, οι πολίτες θα συνεχίσουν να λένε «μας κρύβουν την αλήθεια», «μας λένε ψέματα», «άρα μια εναλλακτική αλήθεια ίσως και να είναι πραγματική», και δε θα καταπολεμήσουμε τα «fake news» με επάρκεια. Πρέπει να δούμε πως μπορούμε να κάνουμε κάτι υγιές στην δημόσια σφαίρα, πως να στηρίξουμε την ποιοτική δημοσιογραφία ώστε να μειωθεί αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού, άρα και οι λόγοι που το ωθούν στην παραπληροφόρηση. Δηλαδή τέλειωσε, χάσαμε; Το δίκτυο εάλω; Το μεγάλο στοίχημα του μέλλοντος είναι ανοικτό. Εγώ είμαι σαφώς είμαι υπέρ των εναλλακτικών τεχνολογιών: το ελεύθερο λογισμικό, το blockchain, συνεργατικά ή συμμετοχικά μοντέλα όπως η Wikipedia. Δηλαδή μοντέλα παραγωγής και διανομής πληροφορίας τα οποία έχουν μια πιο αποκεντρωμένη λογική και δε θέτουν ως πρώτο στόχο τους το κέρδος. Είναι δημόσια αγαθά. Η ανάπτυξη αυτών των εναλλακτικών είναι κάτι πολύ κρίσιμο και εδώ έχει ρόλο να παίξει το κράτος για να διευκολύνει τέτοιες πρωτοβουλίες. Από την άλλη, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν θα καταπιαστεί άμεσα με τη χρήση του ελεύθερου λογισμικού. Άρα, δεν πρέπει να αφήνουμε εντελώς τις GAFAM έξω από κάθε ρύθμιση ή, τελοσπάντων, έξω από κάθε προσπάθεια δημοκρατικού ελέγχου. Να καταργήσουμε το Facebook με έναν νόμο; με ένα άρθρο; Το πρόβλημα είναι πώς γίνεται η παρέμβαση του κράτους, με ποιες προϋποθέσεις. Είμαι αρκετά επιφυλακτικός στην παραδοσια52

YOU MAY SAY

κή κρατική ρύθμιση και παρέμβαση, γιατί πολλές φορές οι κυβερνήσεις και τα κράτη δεν έχουν και τις καλύτερες των προθέσεων. Δηλαδή, αν την ρύθμιση την κάνει ο Τrump ή ο Μacron, προφανώς δε θα είναι για καλό. Ο δημόσιος φορέας μπορεί να έχει έναν ρόλο στο να επιβάλει την ανάγκη της ρύθμισης. Αλλά η ρύθμιση θα πρέπει να είναι προϊόν μιας πιο ανοικτής συμμετοχικής διαδικασίας. Και βέβαια αφού μιλάμε για το διαδίκτυο, εκεί υπάρχουν και τα κατάλληλα εργαλεία για να γίνει κάτι τέτοιο. Τώρα δεν είναι η εποχή που θα βάζαμε τα ρομπότ να κάνουν όλες τις δουλειές κι εμείς θα τρέχαμε γυμνοί στα λιβάδια; Τα ψηφιακά εργαλεία μας βοηθούν να δουλεύουμε λιγότερο, κάτι που θεωρητικά είναι καλό. Το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός. Γιατί όλα αυτά συμβαίνουν μέσα στο πλαίσιό του και την υπεράξια δεν την παίρνει η κοινωνία, την παίρνει ο καπιταλιστής. Για κάθε ανάλυση που μπορεί να γίνει για την αυτοματοποίηση, για τα ρομπότ, για τον ρόλο τον ψηφιακών τεχνολογιών στην παραγωγή, πρέπει να τεθεί το ερώτημα μέσα σε ποια πολιτική οικονομία πραγματοποιείται αυτή “η πρόοδος”. Ποιος είναι ο στόχος μιας κοινωνίας; Γιατί αύριο να μην δουλεύουμε 4 ώρες αντί για 8 αν κερδίζουμε σε αποτελεσματικότητα; Το πρόβλημα είναι ότι τα κέρδη στην πραγματικότητα δεν γυρίζουν στην κοινωνία. Πάλι δηλαδή πέφτουμε σε ένα πολιτικό ζήτημα. Δεν είναι απλά ένα “τεχνολογικό ζήτημα”.

Σαν Μαρξιστής ακούγεστε κύριε Σμυρναίε! Τι να πω, κι είστε και νέος άνθρωπος... Η κριτική της πολιτικής οικονομίας του καπιταλισμού και η μαρξιανή παράδοση είναι πολύτιμα εργαλεία για να κατανοήσουμε τα επίδικα της εποχής μας. Για παράδειγμα, η ιδέα ότι η εμπορική τηλεόραση λειτουργεί με απώτερο στόχο την τηλεθέαση την οποία και μεταπωλεί στους διαφημιστές προήλθε στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 από τον Ντάλας Σμάιθ, έναν Καναδό μαρξιστή διανοούμενο. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η ανάλυση αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σήμερα για να κατανοήσουμε πως λειτουργεί το Facebook και η Google. Από θεωρητική άποψη προσπαθώ να προσαρμόσω τα μαρξιστικής προέλευσης εργαλεία ανάλυσης του καπιταλισμού στο πεδίο της ψηφιακής επικοινωνίας. Ως πανεπιστημιακός και διανοούμενος, προσπαθώ όσο γίνεται να συμμετέχω στο δημόσιο πολιτικό διάλογο και να διαθέτω κάποια θεωρητικά και πρακτικά εργαλεία που έχω στην υπηρεσία του κοινωνικού κινήματος. Αυτό έκανα και με το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων το οποίο για μένα είναι από τα σημαντικότερα που έχουν λάβει χώρα στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες και επιβεβαιώνει ότι η επαναστατικότητα είναι δεύτερη φύση των Γαλατών. Πολλά είπαμε. Φτάνει. Σας ευχαριστούμε! Δε σταματήσατε να ρωτάτε. Σας ευχαριστώ κι εγώ!

You May Say... Καλή επιτυχία!

YOU MAY SAY

53

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ

Τ

ο 2019 είναι από τις πιο ζεστές χρονιές στην ιστορία και η περίοδος 2015-2019 θα καταγραφεί ως η πιο ζεστή πενταετία που είχαμε ποτέ, ανακοίνωσε ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των ακραίων νεροποντών αυξάνεται σταθερά και παράλληλα με την άνοδο της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας. Η αυξανόμενη συχνότητα των καταρρακτωδών και καταστροφικών βροχών είναι αισθητή σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, των ΗΠΑ, του Καναδά, της Ρωσίας και της Κίνας και ήδη μετρά χιλιάδες νεκρούς. Οι επιστήμονες δε, προβλέπουν ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των ακραίων αυτών βροχοπτώσεων. Ποτέ τα τελευταία 2.000 χρόνια οι μεταβολές της θερμοκρασίας δεν ήταν τόσο γρήγορες και τόσο εκτεταμένες, όσο τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτό είναι, μεταξύ άλλων, το συμπέρασμα τριών μελετών που δημοσιεύθηκαν στο Nature and Nature Geoscience και δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας. «Εκτός από την πρόσφατη ταχεία αύξηση της θερμοκρασίας, τέτοιες εναλλαγές θερμών και κρύων περιόδων σαν αυτές που ζούμε σήμερα, δεν έχουν συμβεί ποτέ ταυτόχρονα σε όλον τον κόσμο τις τελευταίες δύο χιλιετίες», λένε όλοι οι επιστήμονες. Και αντικρούουν με σθένος όσους ακόμη υποστηρίζουν ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε και τόσο γιατί η πρόσφατη υπερθέρμανση του πλανήτη...

54

YOU MAY SAY

ΚΡΙΣΗ

Ο ΚΑΚΟΣ ΜΑΣ Ο ΚΑΙΡΌΣ ΘΑ ΚΑΟΎΜΕ, ΘΑ ΠΝΙΓΟΎΜΕ Ή ΘΑ ΣΩΘΟΎΜΕ; Κείμενο, έρευνα: Μαριάνθη Πελεβάνη

είναι ένα φαινόμενο φυσικό. Όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν επίσης ότι υπεύθυνος για όλα αυτά είναι ο ανθρώπινος παράγοντας, το μοντέλο ανάπτυξης που ακολούθησε το είδος μας. Το πιθανό σενάριο εξέλιξης περιγράφεται ως απόλυτα δυστοπικό: Εκτεταμένη τήξη των πάγων, ξηρασίες, αποψιλωμένα δάση, υψηλές θερμοκρασίες, άνοδος της στάθμης των θαλασσών, καταιγίδες και πυρκαγιές, καταστροφές στις αγροτικές συγκομιδές, απώλειες τροφίμων, αλλά και σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και αναγκαστικές μεταναστεύσεις πληθυσμών από τις κατεστραμμένες περιοχές του πλανήτη, θα είναι οι συνέπειες που, πιθανότατα, θα δούμε πολύ σύντομα. Η λύση θα μπορούσε να έρθει από το ίδιο το είδος που δημιούργησε το πρόβλημα, το ανθρώπινο. Θα πρέπει όμως να αναλάβουμε γρήγορα δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, να αλλάξουμε τον τρόπο της κοινωνικής οργάνωσης και ανάπτυξής μας. Σύμφωνα με το δυστοπικό σενάριο των ειδικών που μελετούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα, αν η ανθρωπότητα δεν καταφέρει να περιορίσει την άνοδο της θερμοκρασίας και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα διατηρηθούν με το σημερινό ρυθμό τους, σχεδόν το ένα τρίτο του πλανήτη θα μετατραπεί σε έρημο, ολόκληρα οικοσυστήματα της φύσης θα καταρρεύσουν, η γεωργία σε πολλές περιοχές θα πληγεί δραματικά ή θα καταστεί αδύνατη, ενώ περισσότεροι από ένα δισε-

«Αυτό που φοβόμασταν κάποτε ως καταστροφική υπερθέρμανση, μοιάζει πλέον η καλύτερη εκδοχή» κατομμύριο άνθρωποι, κυρίως από φτωχές χώρες, θα γίνουν κατ’ ανάγκη πρόσφυγες με προορισμό τις πιο πλούσιες χώρες. Κι αν η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται σε μια υπαρξιακή απειλή για τον ανθρώπινο πολιτισμό… το οικονομικό σύστημα και οι αγορές του εξακολουθούν να βλέπουν κάθε αλλαγή ως μια επενδυτική ευκαιρία, να αντιμετωπίζουν το σύνολο του πλανήτη και των ζώντων του αποκλειστικά ως πηγή γρήγορου κέρδους.

ΠΟΡΕΥΌΜΑΣΤΕ ΠΡΟΣ ΈΝΑ «ΚΛΙΜΑΤΙΚΌ ΑΠΑΡΤΧΆΙΝΤ» Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο κόσμος πορεύεται προς ένα «κλιματικό απαρτχάιντ», όπου οι πλούσιοι θα πληρώνουν για να γλιτώσουν από τα χειρότερα αποτελέσματα της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, ενώ οι φτωχοί θα επηρεάζονται στον μέγιστο βαθμό.

Η έκθεση, που υποβλήθηκε στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ από τον ειδικό εισηγητή του διεθνούς οργανισμού για την ακραία φτώχεια, Φίλιπ Άλστον, αναφέρει πως οι επιχειρήσεις υποτίθεται ότι θα έπαιζαν έναν κρίσιμο ρόλο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά δεν μπορεί κανείς να στηρίζεται σε αυτές ελπίζοντας ότι θα φροντίσουν τους φτωχούς. Ο κ. Άλστον αναφέρθηκε, ως παράδειγμα, στους ευάλωτους κατοίκους της Νέας Υόρκης που έμειναν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και ιατρική φροντίδα όταν χτύπησε ο τυφώνας Σάντι το 2012. «Ενώ τα κεντρικά γραφεία της Goldman Sachs προστατεύονταν από δεκάδες χιλιάδες δικούς της αμμόσακους και είχαν ηλεκτρικό ρεύμα από τη γεννήτριά της». «Ακόμη και με το καλύτερο σενάριο, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν διατροφική ανασφάλεια, αναγκαστική μετανάστευση, αρρώστιες, και θάνατο», δήλωσε μεταξύ άλλων. Στην έκθεσή του διατυπώνει επίσης επικρίσεις για τις κυβερνήσεις, λέγοντας ότι δεν κάνουν τίποτε παραπάνω από το να στέλνουν αξιωματούχους σε διασκέψεις για να εκφωνούν «σοβαρές ομιλίες», αν και επιστήμονες και ακτιβιστές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου από τη δεκαετία του 1970. «Τριάντα χρόνια συμβάσεων μοιάζουν να έχουν προσφέρει πολύ λίγα. Από το Τορόντο στο Νόρντβεϊκ κι από το Ρίο στο Κιότο και στο Παρίσι, η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι εντυπωσιακά παρόμοια, καθώς

οι κυβερνήσεις των χωρών συνεχίζουν να πετάνε την μπάλα στην εξέδρα. Οι χώρες αγνόησαν κάθε επιστημονική προειδοποίηση και όριο και αυτό που θεωρείτο κάποτε καταστροφική υπερθέρμανση, μοιάζει τώρα το καλύτερο σενάριο», έγραψε ο Άλστον. Ακόμη και η Παγκόσμια Τράπεζα δημοσίευσε έκθεση, σύμφωνα με την οποία, η κλιματική αλλαγή μπορεί να οδηγήσει περισσότερους από 100 εκατομμύρια επιπλέον ανθρώπους στη φτώχεια έως το 2030, καθώς όπως επισημαίνει «οι φτωχές οικογένειες είναι πιο ευάλωτες στους κυκλώνες, τις πλημμύρες, τις ξηρασίες και άλλα φαινόμενα σε σύγκριση με τους πλούσιους κι αυτό διότι τα βασικά περιουσιακά στοιχεία τους είναι συχνά κακοφτιαγμένα σπίτια και υποβαθμισμένη γη και οι πιθανές απώλειές τους είναι σε μεγάλο βαθμό ανασφάλιστες».

ΉΤΑΝΕ ΣΤΡΑΒΌ ΤΟ ΚΛΊΜΑ, ΤΌ ‘ΦΑΓΕ ΚΙ Ο ΤΡΑΜΠ... Η Κίνα, αν και υπεύθυνη για το 46% της παγκόσμιας παραγωγής και για το 51% της παγκόσμιας ζήτησης άνθρακα, δεν τον αποχωρίζεται. Ο ακροδεξιός Ζαΐχ Μπολσονάρο της Βραζιλίας, ενώ βλέπει τον Αμαζόνιο να φλέγεται, σχεδιάζει να επιτρέψει τις εξορύξεις στο τροπικό δάσος του, να αποψιλώσει τα δάση για «να καθαρίσει γη» για μεγαλογαιοκτήμονες και μεγαλοκτηνοτρόφους, να τερματίσει την οριοθέτηση των εδαφών

των αυτοχθόνων πληθυσμών εξασθενώντας την περιβαλλοντική προστασία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες,, που ήταν μέχρι πρόσφατα η χώρα με τις μεγαλύτερες εκπομπές επικίνδυνων αερίων, ο άλλος ακροδεξιός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ υιοθετεί άκριτα θέσεις της βιομηχανίας που επιβαρύνουν το περιβάλλον, προχωράει σε απόσυρση των περιβαλλοντικών κανονισμών και φιμώνει την επιστήμη του κλίματος. Για «μεθόδους Όργουελ» κατηγορούν τον Τραμπ και τους χειρισμούς του στο θέμα της κλιματικής κρίσης οι New York Times. Και καταγγέλλουν τις προσπάθειες της αμερικανικής κυβέρνησης να επιβάλλει τη δική της «επιστημονική» μεθοδολογία στους αμερικανικούς κρατικούς οργανισμούς που ασχολούνται με το πρόβλημα. Οι ρυπαντές του κόσμου συνεχίζουν να χτίζουν στα καμμένα, να πουλάνε άνθρακα για θησαυρό και αμφίβολης ποιότητας «πράσινες» επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειες, συχνά κρυμμένοι πίσω από επιλεκτικούς ακτιβισμούς και αμφίβολα προγράμματα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Οι ισχυροί παίκτες της γεωπολιτικής σκακιέρας αρνούνται να υπακούσουν σε κανόνες, που αν και είναι απλά στοιχειώδεις, δε δείχνουν επικερδείς. Η δυστοπία του μέλλοντος δεν είναι θέμα επιστημονικής φαντασίας αλλά επιστημονικής ομοφωνίας για το που το φτάσαμε και το τι μας περιμένει. Αν και εμείς δείχνουμε αφημένοι παθητικά και μοιραία, απλώς να το περιμένουμε.

YOU MAY SAY

55

ΠΩΣ Η ΚΆΝΝΑΒΗ

Τ

ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΉΣΕΙ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΉ ΚΡΊΣΗ Κείμενο, Φωτό: Δημήτρης Γερονίκος

* Ο Δημήτρης Β. Γερονίκος είναι Γεωπόνος – Πτυχιούχος ΓΠΑ και κάτοχος Διεθνούς Μάστερ Άρδευσης & Αποστράγγισης, Μ.Sc. Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής ΓΠΑ. Θα τον βρείτε στο enterioni.blogspot

ο φαινόμενο του θερμοκηπί- νται η βιοποικιλότητα, η χλωρίδα και δραστηριοτήτων είναι τα δάση και τα ου ως έννοια, το μελετήσαμε η πανίδα του πλανήτη μας δείχνουν δένδρα του πλανήτη. Η προστασία και για πρώτη φορά, θυμάμαι, χαρακτηριστικά το μέγεθος της κατα- η αναζωογόνηση τους χρειάζεται να στο σχολείο. Τότε στην ώρα στροφής. Άμεση απόρροια του μοντέ- είναι πρωτεύον μέλημά μας καθώς ο για το περιβάλλον, μας εξηγούσαν ότι λου παραγωγής που έχει ενστερνισθεί ρόλος τους αποδεικνύεται νευραλγικός το προαναφερόμενο φαινόμενο απο- ο σύγχρονος τρόπος ζωής σε «ανα- για τη βιωσιμότητα της Γης. Σύμφωνα δίδεται στην αύξηση του διοξειδίου πτυγμένες οικονομικά» περιοχές του δε, με την έκθεση για την κατάσταση του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαι- πλανήτη και όχι μόνο. των Δασών το 2018 του Οργανισμού ρα, η οποία λειτουργεί όπως η για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία κατασκευή ενός θερμοκηπίου, Οργανισμού Ηνωμένων Ο χαρτοπολτός που προ- (του καθώς η συγκέντρωση CO2 επιΕθνών), τα κυριότερα οφέλη τρέπει στην ηλιακή ακτινοβολία έρχεται από κομμένα δέν- από τα δάση και τα δένδρα είναι: να έρθει στη Γη, αλλά εμποδίζει Εκτιμάται ότι το 50% των δρα και προορίζεται για την -φρούτων παράλληλα τη διαφυγή τμήματος που τρώμε προέρχεται παραγόμενης θερμότητας λόγω παραγωγή χαρτιού μπορεί από δέντρα. ανθρωπογενών δραστηριοτήΤα μέσα διαβίωσης και η επινα παραχθεί από καλλιέρ- -σιτιστική των. ασφάλεια των περίπου Είναι ένα φαινόμενο που οδηγεί γεια κάνναβης η οποία είναι 250 εκατομμυρίων φτωχών ανστην αύξηση της θερμοκρασίας στις αγροτικές περιοχές μονοετής καλλιέργεια, σε θρώπων του πλανήτη, με συνέπεια το εξαρτώνται από τη ζωτικότητα λιώσιμο των πάγων σε Βόρειο αντίθεση με τα δένδρα που των δασών και των δέντρων. και Νότιο Πόλο. Ακολούθως, Τα δάση είναι οι δικές μας για να μεγαλώσουν χρειάζο- -πηγές επηρεάζει το παγκόσμιο κλίμα, νερού. Παρέχουν μεγάλο εμφανίζοντας πολύ έντονες δια- νται αρκετά χρόνια μέρος του πόσιμου νερού για κυμάνσεις που διαπιστώνουμε περισσότερο από το ένα τρίτο όλες κι όλοι στην καθημερινότητων μεγαλύτερων πόλεων του τά μας. H κλιματική αλλαγή εντείνεται Η κλιματική αλλαγή αποτελεί το μεγά- κόσμου. με παρατεταμένες ανομβρίες και συν- λο στοίχημα για τις γενιές μας, το πως - Περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου θήκες ξηρασίας που εναλλάσσονται με δηλαδή θα ανατρέψουμε την καθοδική πληθυσμού, ή περίπου 2,4 δισεκατομπεριόδους έντονων βροχοπτώσεων οι πορεία που έχει πάρει η γη, εξαιτίας μύρια άνθρωποι, χρησιμοποιούν το οποίες δημιουργούν συνθήκες πλημ- των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. ξύλο για να καλύψουν τις βασικές ενερμυρών. Οι επιπτώσεις που υφίστα- Ένα από τα μεγάλα θύματα αυτών των γειακές τους ανάγκες: το μαγείρεμα, το 56

YOU MAY SAY

βραστό νερό ή τη θέρμανση.

- Από την καταπολέμηση της φτώχειας και της πείνας μέχρι τον μετριασμό της αλλαγής του κλίματος και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, οι θετικές επιπτώσεις των δασών και των δένδρων είναι καθοριστικής σημασίας για την ύπαρξή μας.

- Ενεργώντας ως αγωγοί άνθρακα, τα δάση απορροφούν το ισοδύναμο περίπου 2 δισεκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο.

- Τα παιδιά που έχουν πρόσβαση σε χώρους πρασίνου είναι συνήθως πιο δραστήρια. Το ποσοστό παχυσαρκίας των παιδιών που ζουν σε περιοχές με πρόσβαση σε χώρους πρασίνου είναι κατά 11 έως 19% χαμηλότερο από ό, τι σε άτομα με περιορισμένη πρόσβαση ή καθόλου. Πως όμως η κλιματική έκτακτη κατάσταση που ζούμε μπορεί να αναχαιτιστεί;

Ας δούμε λίγο την καλλιέργεια της Κάνναβης. Για παράδειγμα, ο χαρτοπολτός που προέρχεται από κομμένα δένδρα και προορίζεται για την παραγωγή χαρτιού μπορεί να παραχθεί από καλλιέργεια Κάνναβης η οποία είναι μονοετής καλλιέργεια, σε αντίθεση με τα δένδρα που για να μεγαλώσουν χρειάζονται αρκετά χρόνια ζωής. Η σημασία του χαρτοπολτού από κάνναβη είναι διττή, προκειμένου να μπορέσουμε να προστατεύσουμε τα δένδρα και τα δάση του πλανήτη, ώστε αυτά με τη σειρά τους να προστατεύσουν τον πλανήτη δημιουργώντας συνθήκες αειφορίας μέσω της εξατμισοδιαπνοής που επιτελούν, συνεισφέροντας δηλαδή στον έλεγχο του φαινομένου του θερμοκηπίου. Μελετώντας περαιτέρω κι εφαρμόζοντας την καλλιέργεια κάνναβης σε διαφορετικά οικοσυστήματα, καταλαβαίνουμε ότι το

φυτό αυτό αποτελεί σημαντική ευκαιρία για όσους ζούμε σε μεσογειακές ευρωπαϊκές χώρες καθώς μπορεί να συνεισφέρει ως σοβαρή εναλλακτική πρόταση αναδιάρθρωσης ενεργοβόρων καλλιεργειών. Σε ευρωπαϊκό περιβάλλον και σε συνεργασία με άλλες χώρες στα πλαίσια των διαπραγματεύσεων για την Κοινή Αγροτική Πολιτική, μπορεί να αποτελεί βασική προτεραιότητα για την επόμενη μέρα. Απέναντι δηλαδή στο δόγμα του business as usual χρειάζεται να αντιπροτείνουμε την οικολογική μετάβαση της παραγωγής χρησιμοποιώντας την κάνναβη ως ένα από τα βασικά εργαλεία, δημιουργώντας περισσότερες θέσεις εργασίας με αποτελεσματικότερη παραγωγή που σέβεται τον ελεύθερο χρόνο μας κι εν τέλει τις ζωές μας.

Η φωτογραφία προέρχεται από τη συγκέντρωση των μαθητών για την Κλιματική Αλλαγή που έγινε στο Σύνταγμα τον Μάρτιο του 2019.

YOU MAY SAY

57

VEGAN

V 4

H ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ ΤΗΣ ΜΗ ΒΊΑΣ ΣΤΟ ΠΙΆΤΟ

«Μια ωδή στον τερματισμό της εκμετάλλευσης των ζώων σε όλες τις μορφές της»

Ε

ίναι ένα σύγχρονο ακτιβιστικό κίνημα, είναι μια mainstream τάση, είναι ένας νέος υγιεινός τρόπος ζωής; Μάλλον είναι όλα αυτά μαζί, αλλά σίγουρα ο βιγκανισμός ήρθε για να μείνει. Και μάλιστα όχι μόνο ως διατροφική αποχή από οτιδήποτε εμπεριέχει ύλες ζωικής προέλευσης, αλλά και ως άρνηση χρήσης οποιουδήποτε προϊόντος προέρχεται από την εκμετάλλευση των ζώων. Κι όσοι είναι αυστηρά βίγκαν, απέχουν ολοκληρωτικά από το κρέας, τα ψάρια, τα μαλάκια, τα γαλακτοκομικά, τα αυγά και το μέλι. Η αύξηση των συνειδητοποιημένων 58

YOU MAY SAY

Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη

αυτών καταναλωτών είναι μεγάλη και απλώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη, ενώ συνεχώς ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια ολοένα και περισσότερες βίγκαν παραγωγικές μονάδες και εμπορικές επιχειρήσεις και στα σούπερ μάρκετ υπάρχει μεγάλη και συνεχώς αυξανομένη γκάμα βίγκαν προϊόντων σε κατηγορίες όπως, γάλατα, τυροκομικά και κατεψυγμένα. Πρόσφατα μάλιστα κυκλοφόρησαν και προϊόντα κάνναβης για βίγκαν, τα Fruit Slabs, οι μπάρες που περιέχουν φυτικά υλικά αναμεμειγμένα με κάνναβη και κυκλοφορούν στις Αμερικανικές Πολιτείες που η ευφορική χρήση του φυτού είναι νόμιμη.

YOU MAY SAY

59

κάποιους μήνες με αφίσες που ανέγραφαν Όσοι αποφεύγουν το ποιον έφαγες σήμερα», «Σταματώντας κρέας και τα άλλα ζωικά «Δες να τρως ζωικά, σώζεις μέχρι 300 ζώα τον προϊόντα κάνοντας μια χρόνο» και δεν τράβηξαν μόνο τα μάτια του και των μέσων ενημέρωσης, αλλά φυτοφαγική διατροφή, κοινού προκάλεσαν και τη δυσφορία των εμπόρων έχουν μειωμένο κίνδυνο του κρέατος. καρδιοπάθειας και άλλων χρόνιων παθήσεων ΤΟ ΚΡΈΑΣ «ΣΕ ΚΆΝΕΙ

Μια νέα τάση; μια μόδα; ή μια πραγματική ανάγκη; Οι ειδικοί λένε πως είναι τρεις οι λόγοι που κάνουν έναν άνθρωπο να κινείται από την κρεατοφαγία προς τη χορτοφαγία: Ο ένας είναι η ανησυχία για την υγεία του, ο δεύτερος η ανησυχία για το περιβάλλον, ο τρίτος η ευαισθησία για τα δικαιώματα των ζώων. Ως προς την ανθρώπινη υγεία, οι ιατρικές έρευνες λένε ότι εκείνοι που καταναλώνουν

δριο «Nutrition» της Αμερικανικής Εταιρείας για τη Διατροφή στη Βοστώνη, παρουσιάσθηκαν τα ευρήματα επιστημονικών μελετών που αναδεικνύουν τα παραπάνω οφέλη. Ταυτόχρονα όμως και τα αρνητικά αυτού που γνωρίσαμε ως “συμβατική δυτική κουζίνα” θεωρούνται πλέον δεδομένα. Μάλιστα, μια από τις πρόσφατες έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας συνέδεσε την κατανάλωση μπέικον και ζαμπόν βιομηχανικής παραγωγής με την εμφάνιση καρκίνου. Η έρευνα ωστόσο επισημαίνει και τις επιπτώσεις που έχει ο τρόπος διατροφής που ακολουθεί η πλειοψηφία στο περιβάλλον. Το 2010, μόνο η παραγωγή μοσχαρίσιου κρέατος δημιούργησε το 1/4 όλων των αερίων του θερμοκηπίου που προκαλεί ο τομέας της διατροφής. Η κτηνοτροφία συνιστά επίσης μια απειλή για την ατμόσφαιρα της γης, εξαιτίας της έκλυσης από τα βοοειδή τεραστίων ποσοτήτων μεθανίου και της αύξησης των βοσκότοπων σε βάρος των δασών που απορροφούν τον άνθρακα.

πολύ κόκκινο κρέας έχουν υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας. Ως προς την υγεία του περιβάλλοντος, αρκεί να σκεφτεί κανείς τους τόνους νερού που καταναλώνονται για να φτάσει στο πιάτο μας μόλις ένα κιλό κρέας. Και τα δικαιώματα των ζώων; Τα είπαν όλα εκείνες οι αφίσες στο μετρό: «Κάποιες κραυγές δεν ακούγονται ποτέ». Σε ό,τι αφορά στην υγεία, όσοι αποφεύγουν το κρέας και τα άλλα ζωικά προϊόντα κάνοντας μια φυτοφαγική διατροφή, έχουν οφέλη για την υγεία τους: μειώνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας και άλλων χρόνιων παθήσεων, μειώνουν τις πιθανότητες ενός πρόωρου θανάτου, χάνουν πιο εύκολα τα παραπανίσια κιλά τους. Στο τελευταίο συνέ-

«Οι αποδείξεις είναι ξεκάθαρες, το σύστημα διατροφής μας πρέπει να μεταμορφωθεί για το καλό του πλανήτη και το μέλλον της ανθρωπότητας» διαβεβαιώνει ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση Μάρκο Λαμπερτίνι σε μια από τις ανακοινώσεις της WWF. «Είμαστε η τελευταία γενιά που μπορεί να κάνει κάτι προτού το σύστημα καταρρεύσει» τονίζει. Το ερώτημα όμως είναι αν πρέπει, αν χρειάζεται, να τρώμε κρέας. Κι αν έτσι είμαστε αναγκασμένοι ακόμη και να κάνουμε τα στραβά μάτια στις αφύσικες συνθήκες μαζικής εκτροφής, σφαγής και συντήρησης των ζώων από τις μεγάλες βιομηχανίες παραγωγής τροφών.

ΧΌΡΤΟ», ΜΗ ΜΑΣΆΣ... Η ΦΙΛΟΣΟΦΊΑ ΤΗΣ ΜΗ ΒΊΑΣ ΜΕ ΑΛΑΤΟΠΊΠΕΡΟ Παράλληλα, φεστιβάλ πραγματοποιούνται σε Ευρώπη και Αμερική για να συστήσουν τον βίγκαν τρόπο ζωής και τα οφέλη του μέσα από ομιλίες, εργαστήρια και παρουσίαση προϊόντων, όπως τρόφιμα χωρίς ζωικά συστατικά, καλλυντικά και καθαριστικά για τα οποία δεν έχουν γίνει πειράματα σε ζώα, βιβλία σχετικά με τα δικαιώματα των ζώων και τη φυτοφαγική διατροφή, αξεσουάρ, προϊόντα ένδυσης και υπόδησης και zerο waste (μηδενικής σπατάλης) προϊόντα. Ο βιγκανισμός έγινε trend. Έτσι, ο Αμερικανός τραγουδοποιός και αστέρας της ηλεκτρονικής μουσικής Moby, οπαδός κι αυτός της βίγκαν διατροφής, πουλά την κατοικία του στη Νέα Υόρκη και δωρίζει μέρος των εσόδων σε οργάνωση για τα δικαιώματα των ζώων. Η Bigionse κι ο Jay-Z, o δισεκατομμυριούχος ράπερ που πρόσφατα επένδυσε και στη βιομηχανία της κάνναβης, προσφέρουν στους θαυμαστές τους δωρεάν εισιτήρια για μια ζωή για τις συναυλίες τους, με αντάλλαγμα αυτοί να υιοθετήσουν τη βίγκαν διατροφή για το διάστημα ενός μήνα. Όσοι πήραν τα δωρεάν αυτά εισιτήρια, έτρεξαν με χαρά και στο πάρτι που έγινε στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λος Άντζελες για τα εγκαίνια της Vegan Fashion Week, της παγκόσμιας διοργάνωσης που υποστηρίζεται από την ακτιβιστική φιλοζωική ομάδα PETA και τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Fashion Revolution. «Η Vegan Fashion Week είναι φόρος τιμής στα ζώα και ωδή στον τερματισμό της εκμετάλλευσης των ζώων σε όλες τις μορφές της» λένε οι διοργανωτές.

Vegan Life Festival πραγματοποιούνται και στην Ελλάδα, περιοδεύοντας σε διάφορες πόλεις. Ενώ ενδιαφέρον είχε και η καμπάνια της ομάδας Greek Vegans, που εμφανίστηκε στα βαγόνια του αθηναϊκού μετρό πριν 60

YOU MAY SAY

«ΤΟ ΠΑΡΆΔΟΞΟ ΤΟΥ ΚΡΈΑΤΟΣ» ΚΙ Ο ΕΦΙΆΛΤΗΣ ΤΗΣ ΜΠΡΙΖΌΛΑΣ...

ΒΛΈΠΟΥΜΕ ΤΗΝ ΤΙΜΉ ΚΑΙ ΧΆΝΟΥΜΕ ΤΟ ΔΆΣΟΣ

Υπάρχουν βέβαια κι αυτοί που τους αρέσει το κρέας αλλά δεν θέλουν την εκμετάλλευση των ζώων. Αυτό το νέο ψυχολογικό και συνειδησιακό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι άνθρωποι και ήρθε να προστεθεί σε δεκάδες άλλα, είναι αυτό που οι ψυχολόγοι περιγράφουν ως «παράδοξο του κρέατος». Η καινούργια αυτή έννοια περιγράφει την αντίφαση που αισθάνεται κάποιος ή κάποια, που ενώ του αρέσει να τρώει κρέας, δυσφορεί στη σκέψη ότι ένα ζώο ανατράφηκε σε αφύσικες συνθήκες και σφαγιάστηκε με σκοπό να βρεθεί στο πιάτο του. Μάλιστα οι ψυχολόγοι που έχουν επιδοθεί σε μελέτες, έρευνες και διαπιστώσεις για το νέο αυτό πρόβλημα αποκαλύπτουν πως όσοι βιώνουν “το παράδοξο του κρέατος” επινοούν διάφορα γνωστικά-νοητικά τρικ, ώστε να αντιμετωπίσουν αυτήν την παραδοξότητα και κυρίως να μειώσουν τις ενοχές τους. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος επίλυσης του... είναι το να το αγνοήσουμε. «Αυτή είναι η πρωταρχική στρατηγική: το να μη σκέφτεται κανείς καθόλου την προέλευση του κρέατος», υποστηρίζει ο ψυχολόγος Hank Rothgerber, στην έρευνά του που δημοσιεύτηκε στο εξειδικευμένο περιοδικό «Appetite».

Η ψυχολόγος Julia Shaw του Πανεπιστημίου του Bedfordshire στην Μεγάλη Βρετανία, στο νέο βιβλίο της εξηγεί με τη σειρά της, τι μπορεί να μας πει το «παράδοξο του κρέατος» για την ηθική λήψη αποφάσεων. Σύμφωνα με την Shaw, το χρήμα αλλάζει τη σχέση μας με την ηθική. Η ίδια η ύπαρξη χρημάτων λειτουργεί ως ρυθμιστικό στοιχείο μεταξύ των εαυτών μας και της προέλευσης των προϊόντων μας. Αυτό μπορεί να μας κάνει να συμπεριφερόμαστε με τρόπους που είναι βαθιά ανήθικοι. Με την ανακατανομή ενός συνόλου σε επί μέρους στοιχεία ή χωριστά προϊόντα και

την προσθήκη μιας τιμής, κάποιες πράξεις φαίνονται πολύ λιγότερο ενοχλητικές ή επιθετικές. Δεν μπορούμε να τα αντιληφθούμε εύκολα την έννοια ενός ζώου απ’ το οποίο ξεκίνησαν όλα, κι έτσι αισθανόμαστε ότι αυτό δεν έχει σχέση με εμάς. Το μόνο που μπορούμε να δούμε είναι η τιμή. Η διαφήμιση και το μάρκετινγκ σίγουρα μας διευκολύνουν. Έτσι, οι έννοιες των «ζώων» και των «κρεάτων» φαίνονται ξεχωριστές και άσχετες μεταξύ τους. Το ονομάζουμε “μοσχάρι” αντί για αγελάδα, “ζαμπόν” αντί για “χοίρο” ή “γουρούνι” και συσκευάζουμε τα νεκρά ζώα σε όμορφα πακέτα, απομακρύνοντας τον εαυτό μας από την πραγματική προέλευση του φαγητού μας. Η αλήθεια είναι ότι, ανεξάρτητα από το εάν θέλουμε ή μας κάνει καλό να τρώμε κρέας, η βάναυση εκμετάλλευση των ζώων είναι μια πραγματικότητα που με όρους, ηθικής, πολιτικής και υγείας, είμαστε αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουμε.

ΞΕΧΩΡΊΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΑΜΝΟΎΣ ΑΠ’ ΤΑ ΠΑΪΔΆΚΙΑ Παράλληλα, οι μελέτες από επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Όσλο στη Νορβηγία παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον για την ψυχολογία του καταναλωτή-κρεατοφάγου. Ο Jonas Kunst από το Ινστιτούτο Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου στο Όσλο ανέφερε πως ο τρόπος που παρουσιάζεται το κρέας από τις βιομηχανίες έχει επηρεάσει την προθυμία μας να το φάμε. Για παράδειγμα, αγοράζοντας κρέας από το σούπερ-μάρκετ, αγνοούμε τη σχέση του με την αρχική του κατάσταση. Οι ερευνητές λοιπόν μέτρησαν τη σχέση των συμμετεχόντων με το ζώο και την ευαισθησία τους γι’ αυτό: Όσο πιο επεξεργασμένο είναι το κρέας, τόσο πιο εύκολο αποστασιοποιούμαστε από την αρχική του μορφή, το ίδιο δηλαδή το ζώο.

Το ονομάζουμε «μοσχάρι» αντί για αγελάδα, «ζαμπόν» αντί για «γουρούνι» και το συσκευάζουμε σε όμορφα πακέτα για να μη μας θυμίζει το ζώο απ’ το οποίο προήλθε YOU MAY SAY

61

ΚΆΝΝΑΒΗ

ΝΑ ΤΗΝ ΠΙΕΊΣ ΣΤΟ ΠΟΤΉΡΙ ΙΔΑΝΙΚΉ ΕΠΈΝΔΥΣΗ ΓΙΑ ΕΤΑΙΡΕΊΕΣ ΤΡΟΦΊΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΏΝ

Η αλλαγή νοοτροπίας, η αποδοχή και η νομιμοποίηση, μετατρέπουν το «αμαρτωλό προϊόν» σε «μοδάτο» συστατικό τροφίμων και ποτών και σε μια μεγάλη επενδυτική ευκαιρία. Κείμενο: Μαριάνθη Πελεβάνη

A

λλαγή νοοτροπίας, αποδοχή και νομιμοποίηση μετατρέπουν ένα «ένοχο» προϊόν σε μεγάλη επενδυτική ευκαιρία, υποστηρίζει η Food Dive, η δημοφιλής αμερικάνικη ηλεκτρονική εφημερίδα που ειδικεύεται στη βιομηχανία των τροφίμων. Με το νέο αγροτικό νόμο που έθεσε σε εφαρμογή η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ, προβλέπεται η νομιμοποίηση της καλλιέργειας κλωστικής-βιομηχανικής κάνναβης στην Αμερικανική επικράτεια, ενώ ταυτόχρονα ένα από

62

YOU MAY SAY

τα βασικά συστατικά της κάνναβης, η Κανναβιδιόλη - CBD, ανήκει πλέον στη λίστα με τα «σημαντικά λειτουργικά συστατικά τροφίμων και ποτών». Βέβαια ο κ. Τραμπ δεν έπαθε ξαφνικά «κρίση προοδευτισμού». Καταρχήν δεν μπορούσε πλέον να κάνει κι αλλιώς, καθώς στη χώρα του η Κανναβιδιόλη ήταν ήδη νόμιμη με νόμους όλων σχεδόν των Πολιτειών, ενώ τη χρησιμοποιούσε ήδη το 14% του πληθυσμού. Έπειτα, ήταν και οι μελέτες για την αξία της κάνναβης που δε σταμάτησαν να επισημαίνουν ότι, μέσω του φυτού,

διευρύνονται οι αγορές και ενισχύεται η δραστηριότητα βασικών κλάδων της αμερικανικής οικονομίας.

ΤΟ ΜΑΛΛΊ ΤΗΣ ΓΡΙΆΣ ΕΊΝΑΙ ΡΆΣΤΑ! «Καθώς η Κανναβιδιόλη θα είναι νόμιμη και στις 50 Πολιτείες της Αμερικής, τα ιδιωτικά επιχειρηματικά κεφάλαια θα μπορούν με ευκολία να εμπλακούν στις σχετικές αγορές. Έτσι, μέσα στα

, ι ε ν ί α χ α π ν Δε ολλάει κ ν δε όντια... δ α στ YOU MAY SAY

63

PEARL 20. To νερό της εταιρείας Tarukino, LLC που κυκλοφορεί Στην Ουάσινγκτον και έχει αναλογία 1:1 THC και CBD.

επόμενα 2-3 χρόνια, τα προϊόντα που περιέχουν CBD πρόκειται να αναπτυχθούν ταχύτερα από τα άλλα προϊόντα της κάνναβης. Αυτό θα συμβεί και επειδή θα είναι νόμιμα, χωρίς να έχουν τους περιορισμούς ενός ναρκωτικού, αλλά και γιατί θα απολαμβάνουν πλέον επαρκή πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις», υποστηρίζει και o Ντέιβ Ντόνναν. Ο Ντ. Ντόνναν είναι στέλεχος της συμβουλευτικής εταιρείας AT Kearney, μελέτη της οποίας έδειξε το 2018, πως τέσσερις στους δέκα Αμερικανούς καταναλωτές θα ήθελαν να δοκιμάσουν σχετικά προϊόντα. Μάλιστα η αγορά τροφίμων και ποτών, δείχνει να κατάπιε στα γρήγορα και πιθανότατα αμάσητα και τα σχετικά επιχειρήματα του κινήματος της αποποινικοποίησης της κάνναβης. «Έχει χρησιμοποιηθεί ως φάρμακο για 2.000 χρόνια. Είναι μόνο τα τελευταία 100 χρόνια που είχαμε απαγόρευση», συμπληρώνει σχετικά o Ντ. Ντόνναν. Μια άλλη έρευνα που πραγματοποίησε η BDS Analytics, κατέληξε ότι οι δαπάνες για βρώσιμη κάνναβη έως το 2022 αναμένεται να ανέλθουν στα 4,1 δισ. δολάρια, έναντι των 1,5 δισ. το 2018. Έτσι, μπύρες με κάνναβη, νερό με κάνναβη, αλκοολούχα ποτά με κάνναβη, αλλά και τρόφιμα, τσίχλες, κουλουράκια, παγωτά, με κάνναβη κάνουν την εμφάνισή τους, ανοίγοντας την όρεξη των καταναλωτών και αυξάνοντας τη δίψα των επενδυτών για κέρδη. Στις Πολιτείες της Αμερικής όπου και η ευφορική χρήση της κάνναβης είναι νόμιμη, τα βρώσιμα και πόσιμα προϊόντα περιέχουν

64

YOU MAY SAY

HEMP WATER. Νερό με CBD της εταιρείας Ocado. Κυκλοφορεί στην Αγγλία σε συσκευασίες των 500ml και του 1.5 λίτρου.

Winabis. Το κρασί της Ισπανικής Santa Margarita που περιέχει 9% αλκοόλ. και «τη μεθυστική ουσία» του φυτού, την Τετραϋδροκανναβινόλη THC. Εκεί όπου μόνο η Κανναβιδιόλη - CBD είναι νόμιμη, αρκούνται για την ώρα σε αυτήν, προβάλλοντας τις ευεργετικές για τον άνθρωπο ιδιότητές της.

– ΔΎΟ CANNABIS COLA. – ΤΑ ΚΕΝΆ ΤΑ ΦΈΡΑΤΕ; Και οι εταιρείες αλκοολούχων ποτών σπεύδουν να πραγματοποιήσουν μεγάλες επενδύσεις στον χώρο της κάνναβης, προσφέροντας νέα προϊόντα στην αγορά. Όπως ο παγκόσμιος γίγαντας, η Constellation Brands που ανάμεσα σε άλλα παράγει και τη δημοφιλή μπύρα Corona και ήδη επένδυσε 3,8 δισ. δολάρια στην εταιρεία κάνναβης Canopy

Η Coca-Cola ετοιμάζεται να εισέλθει στην αγορά της κάνναβης, η Constellation Brands που παράγει την μπύρα Corona επένδυσε ήδη 3,8 δισ. και η Diageo που παράγει το Johnnie Walker διερευνά σχετικές επενδυτικές ευκαιρίες Growth και η Molson Coors που δημιούργησε μια κοινοπραξία με την εταιρεία κάνναβης Hydropothecary Corp με σκοπό την παραγωγή μη αλκοολούχων ποτών με έγχυση κάνναβης. «Πριν από μερικά χρόνια καμία εταιρεία και βέβαια πολύ περισσότερο οι πολυεθνικές, δεν ήθελε να συνδεθεί το όνομά της με την κάνναβη. Πλέον όχι μόνο το επιθυμούν, αλλά βλέπουν εκεί την επόμενη μεγάλη βιομηχανία και βιάζονται να λανσάρουν σχετικά προϊόντα ώστε να επωφεληθεί από αυτό το εμπορικό τους σήμα. Δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή μεγάλη εταιρεία στον κόσμο που δεν έχει κάποιον, και σε ορισμένες περιπτώσεις μια ολόκληρη ομάδα, που να αξιολογεί

Μπύρες με κάνναβη, νερό με κάνναβη, αλκοολούχα ποτά με κάνναβη, αλλά και τρόφιμα, τσίχλες, κουλουράκια, παγωτά, με κάνναβη κάνουν την εμφάνισή τους, ανοίγοντας την όρεξη των καταναλωτών και αυξάνοντας τη δίψα των επενδυτών για κέρδη

τον τομέα της κάνναβης», δηλώνει ο Τρόι Ντέιτον, διευθύνων σύμβουλος της ομάδας επενδυτών κάνναβης Arcview. Υπάρχει άλλωστε παράδειγμα πιο χαρακτηριστικό από αυτό της Coca Cola; Λίγες ημέρες πριν εγκριθεί ο νέος νόμος Τραμπ που αφορά στην Κανναβιδιόλη, οι New York Times σημείωναν ότι «η Coca-Cola, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής ποτών παγκοσμίως, πραγματοποίησε συνομιλίες με την παραγωγό κάνναβης Aurora του Καναδά, ενώ η Diageo, η πολυεθνική παραγωγής ποτών όπως το ουίσκι Johnnie Walker, διερευνά επίσης τις επενδυτικές ευκαιρίες στον κλάδο».

ΔΏΣΤΟΥ ΜΙΑ ΜΠΎΡΑ (ΚΆΝΝΑΒΗΣ) ΤΟ ΠΑΛΙΚΆΡΙ ΣΤΗΝ ΑΓΆΠΗ, ΔΕΝ ΕΊΧΕ ΠΕΊΡΑ… Η νομιμοποίηση της κάνναβης έρχεται σε ένα κομβικό σημείο για τη βιομηχανία των αλκοολούχων ποτών, καθώς τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μείωση της ζήτησης, έτσι ενδιαφέρονται πολύ για την επένδυση σε αυτόν τον τομέα ως αντιστάθμισμα, εκτιμούν τα στελέχη της αγοράς. Το πρόβλημα δεν είναι η ποσότητα, αλλά η ποιότητα. Όπως όλοι συμφωνούν και διαπιστώνουν, έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι καταναλώνουν αλκοόλ και ποτά. Δεν πίνουν όπως οι προηγούμενες γενιές και ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για την υγεία τους και την ευεξία τους. Έτσι, η κάνναβη είναι μια απάντηση. Οι μελέτες

δείχνουν πως μπορεί να δώσει ένα αποτέλεσμα ευφορίας, όπως το αλκοόλ, αλλά χωρίς περιττές θερμίδες και άσχημες επιπτώσεις στο συκώτι.

Hi-Fi Hops. Μπύρα (ή σαν μπύρα) της εταιρείας Lagunitas. Κυκλοφορεί στις Αμερικανικές πολιτείες όπου η ευφορική χρήση της κάνναβης είναι νόμιμη, μιας και περιλαμβάνει και την ψυχοτρόπο THC. Έτσι αρκετές εταιρείες ζύθου, ήδη κυκλοφορούν τέτοια ποτά. Όπως η Lagunitas Brewing, θυγατρική της Heineken με έδρα την Ολλανδία, που διαθέτει το SuperCritical, η Ceria που ξεκινάει την παρασκευή του THC Grainwave, η Two Roots Brewing που επίσης ετοιμάζει τη δική της, μη αλκοολούχα, πόσιμη κάνναβη. Το μόνο που περιμένουν οι εταιρείες είναι η οριστικοποίηση του νέου ρυθμιστικού πλαισίου και όπως όλα δείχνουν σύντομα η αγορά θα πλημμυρίσει με βρώσιμα και πόσιμα προϊόντα κάνναβης.

ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΙΚΆ ΜΑΣ… Στην Ελλάδα, από το καλοκαίρι του 2018, προχώρησε η ρύθμιση της νομιμότητας των βρώσιμων προϊόντων, των τροφίμων που περιλαμβάνουν κάνναβη με χαμηλή περιεκτικότητα (μικρότερη του 0,2%) σε Τετραϋδροκανναβινόλη-THC. Μέσα σε ένα κλίμα... γενικότερης ευφορίας, βρώσιμα και πόσιμα προϊόντα με Κανναβιδιόλη άρχισαν να κυκλοφορούν στα καταστήματα, οι σχετικές όμως υπουργικές αποφάσεις έμειναν στο συρτάρι, με αποτέλεσμα τα προϊόντα να παραμένουν σε μια ιδιόμορφη «γκρίζα ζώνη». Αποτέλεσμα; Αμηχανία στους καταναλωτές, ανασφάλεια στους Έλληνες καλλιεργητές, τους μεταποιητές και τους εισαγωγείς και παράπονα «για μια ακόμη χαμένη ευκαιρία η χώρα να μπει δυναμικά σε έναν από τους πλέον ελπιδοφόρους τομείς παγκοσμίως». Έτσι, προϊόντα κάνναβης πωλούνται σε εκατοντάδες Ελληνικά καταστήματα καθώς πληρούν τις Ευρωπαϊκές, τις Αμερικανικές ή τις Καναδικές προϋποθέσεις. Σαφείς Ελληνικές προϋποθέσεις όμως, ακόμη δεν υπάρχουν. Κι όπως «στην αναμπουμπούλα ο λύκος χαίρεται», ανάμεσα στα άλλα, είναι πιθανό να κυκλοφορούν και προϊόντα αμφίβολης ποιότητας. Έτσι, ο ΕΟΦ προέβη και σε ανακοίνωση, όπου οι καταναλωτές καλούνται να είναι φειδωλοί και να μην πιστεύουν όσους εμφανίζουν προϊόντα κάνναβης ως «το νερό του Καματερού» και τη «φραπελιά». Το σίγουρο είναι ότι η κάνναβη… έχει αξία. Τόσο θεραπευτική όσο και εμπορική. Το θεραπευτικό μέρος καλούνται να το πιστοποιούν οι επιστήμονες. Το εμπορικό το πιστοποίησε ήδη η αγορά.

YOU MAY SAY

65

Φωτογραφία: Julie Chiariello

66

YOU MAY SAY

VERGADOS

JOHN

Είμαστε ΧΑΡΟΎΜΕΝΟΙ, ΑΛΛΆ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΈΝΟΙ Τι πραγματικά συμβαίνει με την κάνναβη στον Καναδά Συνέντευξη: Αποστόλης Καπαρουδάκης

O

συν-εκδότης τoυ καναδικού περιοδικού Skunk με το οποίο το You May Say... έχει αποκλειστική συνεργασία, μάς λέει μερικές κουβέντες για το τι πραγματικά συμβαίνει στον Καναδά με την κάνναβη. Ακτιβιστής της νομιμοποίησης του φυτού επί χρόνια -15 χρόνια μετράει μόνο η έκδοση του Skunk- και ένας από τους λίγους Καναδούς που γνωρίζουν τόσο καλά την ιστορία και τις ιδιαιτερότητες του φυτού, όπως και τα δεδομένα της βιομηχανίας, μας μίλησε με χαρά, στέλνοντάς μας και μια ανθοδέσμη ευχές. «Αισθανόμουν πάντοτε και Έλληνας και Καναδός και είμαι χαρούμενος που, παρά την κρίση, στην Ελλάδα υπάρχει μια αίσθηση ελευθερίας και αγάπης που έχει αρχίσει να λείπει από τη Βόρειο Αμερική», δηλώνει εξαρχής. Γεννήθηκε στο Μόντρεαλ το 1967, «παιδί του Σπύρου και της Παναγιώτας που έφυγαν από την Αγόριανη της Σπάρτης τη δεκαετία του ‘50. Έχτισαν δύο σπίτια στην Ελλάδα και λάτρευαν να επιστρέφουν κάθε καλοκαίρι. Το ίδιο βέβαια και εγώ που προσπαθώ να βρεθώ στην Ελλάδα με κάθε ευκαιρία. Βρέθηκα πέρυσι το καλοκαίρι στην Balkannabis Expo και έμεινα ενθουσιασμένος με το πάθος των ανθρώπων για το φυτό. Απογοητεύτηκα όμως γιατί υπάρχει ακόμη στην Ελλάδα το στίγμα... Το φυτό είναι φίλος μας, δεν χρειαζόμαστε εμείς προστασία από αυτό, αυτό χρειάζεται προστασία από εμάς», λέει χαρακτηριστικά.

YOU MAY SAY

67

κων. Kαθώς θα εξαλείφεται το ταμπού γύρω από την κάνναβη, είναι λογικό η χρήση της να δείχνει λιγότερο ελκυστική στους νέους. Η νομιμοποίηση μείωσε τη μαύρη αγορά του φυτού; Με τον λάθος τρόπο που προχωράει η νομιμοποίηση, οι νόμιμες οδοί αγοράς του φυτού είναι μη ανταγωνιστικές. Στην «ελεύθερη αγορά», οι άνθρωποι βρίσκουν ακόμη και σήμερα πολλές περισσότερες ποικιλίες και πολύ πιο χαμηλές τιμές. Ο Καναδάς υπήρξε για χρόνια «ο παγκόσμιος οδηγός για την κάνναβη». Λόγω της νομιμότητας της ιατρικής κάνναβης είχαμε την ευκαιρία χιλιάδες αγρότες να αναπτύξουν άριστες ποικιλίες του φυτού. Όπως σας είπα όμως, οι άνθρωποι αυτοί, με τον λάθος τρόπο που προχωράει η κυβέρνησή μας στο θέμα της νομιμοποίησης, μένουν εκτός. Έτσι, ο Καναδάς ζημιώνεται, χάνει το πλεονέκτημά του και φέρεται σαν να έχει προγραμματίσει αυτή η νομιμοποίηση να αποτύχει. Σύντομα, θα δούμε ανάλογες καταστάσεις και διεθνώς, καθώς οι χώρες θα προχωρούν η μία μετά την άλλη στη νομιμοποίηση.

Τι πραγματικά συμβαίνει σήμερα στον Καναδά; Πρόκειται για την αρχή ενός νέου ονείρου ή για το τέλος ενός παλιού; Δύσκολο να απαντηθεί. Δώσαμε επί χρόνια μεγάλη μάχη για τη σωστή ενημέρωση των ανθρώπων για το φυτό και χαίρομαι που πλέον όσοι το αγαπούν μπορούν να βρίσκονται στο φως. Έχω πολλούς φίλους που περάσανε πλέον στην νόμιμη πλευρά και είμαι πολύ χαρούμενος για αυτούς. Έχουμε όμως ακόμη πολλές μάχες να δώσουμε. Δεν είναι τίμια και δίκαιη προς όλους η νομιμοποίηση στον Καναδά. Αν δεις πόσο συγκλονιστικά υψηλό είναι το ποσοστό των πολιτικών και των πρώην στελεχών υπηρεσιών επιβολής του νόμου που συμμετέχουν στη σημερινή βιομηχανία της κάνναβης στον Καναδά, αντιλαμβάνεσαι πόσο άδικα προχώρησαν τα πράγματα. Αντί να προστατεύουν την κάνναβη σαν να ήταν πλουτώνιο, θα μπορούσαν να ακολουθήσουν ένα πιο ανοικτό σύστημα. Έπειτα, εκατομμύρια άνθρωποι είδαν τις ζωές τους να καταστρέφονται τα χρόνια της απαγόρευσης. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι στη φυλακή για αδικήματα που σχετίζονταν με το φυτό. Επίσης, υπάρχουν άπειροι ακτιβιστές που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην προσπάθεια νομιμοποίησης και είδαν τις ζωές τους να καταστρέφονται, γιατί πολέμησαν 68

YOU MAY SAY

Ευελπιστώ, οι Έλληνες πολιτικοί να αντιληφθούν τη δυναμική που θα μπορούσε να έχει ένας τουρισμός σχετικός με το φυτό. Ποιός θα πήγαινε στο Άμστερνταμ, ενώ θα μπορούσε να βρίσκεται στον ελληνικό παράδεισο; το σύστημα. Είναι υποχρέωσή μας να κρατήσουμε τις ιστορίες τους ζωντανές όσο «οι νέοι παίκτες» της βιομηχανίας της κάνναβης, θα τις τοποθετούν στο μπαούλο. Ποιά είναι τα αποτελέσματα της νομιμοποίησης στη χρήση μεταξύ των ανηλίκων; Είναι νωρίς ακόμη για να έχουμε επαρκείς μετρήσεις στον Καναδά. Είναι όμως σίγουρο ότι η απαγόρευση δεν εμπόδισε καθόλου την εξάπλωση της κάνναβης μεταξύ των ανήλι-

Με τη νομιμοποίηση θα κερδίσει η κουλτούρα της αγάπης και της ελευθερίας που είναι συνδεδεμένη με το φυτό λέτε; Η ιστορία έχει δείξει ότι συνήθως τα χρήματα είναι αυτά «που βγαίνουν στον αφρό». Η κάνναβη όμως δεν είναι ένα συνηθισμένο προϊόν. Θα πρέπει να περιμένουμε λοιπόν για να δούμε. Τι ονειρεύεστε για την Ελλάδα; Τη δημιουργία ενός δίκαιου και ανοικτού συστήματος διαχείρισης του φυτού. Είδα τόσο πολλά εγκαταλελειμμένα χωριά την τελευταία φορά που ήμουν στην χώρα. Η αξιοποίηση της κάνναβης θα μπορούσε να τα αναστήσει, αν ενθαρρύνονταν ένα σύστημα αξιοποίησης των μικρών καλλιεργειών έναντι των γιγαντιαίων. Είμαι επιφυλακτικός απέναντι στις υποσχέσεις των μεγάλων εταιρειών που φτάνουν στην Ελλάδα λόγω της κάνναβης. Συχνά ενδιαφέρονται μόνο για την ανακοίνωση της επένδυσης ώστε να ανέβει η μετοχή τους στο χρηματιστήριο. Αμφιβάλω αν όλα αυτά τα χρήματα που ακούγονται, θα φτάσουν ποτέ στην Ελλάδα. Αλλά κι αν φτάσουν, εάν τελικά με κάποιο τρόπο θα παραμείνουν στη χώρα. Ευελπιστώ, επίσης, οι Έλληνες πολιτικοί να αντιληφθούν τη δυναμική που θα μπορούσε να έχει ένας τουρισμός σχετικός με το φυτό. Ποιος θα πήγαινε στο Άμστερνταμ, ενώ θα μπορούσε να βρίσκεται στον ελληνικό παράδεισο;

YOU MAY SAY

69

You May Say...

ΤΟ ΕΛ ΛΗΝΙΚΌ ΑΝ ΤΙΑΠΑΓΟΡΕΥΤΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ

Απρίλιος 1987, Αμφιθέατρο της Νομικής Σχολής Αθηνών Γιώργης Οικονομόπουλος Δημήτρης Παπαχρήστος Νικόλας Άσιμος Λιλή Ζωγράφου Φωτογραφίες: Αρχείο Γιώργη Οικονομόπουλου Ρεπορτάζ: Μαρία Κάτσιου Κείμενο: Αποστόλης Καπαρουδάκης

Ε

κδήλωση της Επιτροπής Σωστής Ενημέρωσης και Αντιμετώπισης των Ναρκωτικών (ΕΣΕΑΝ) με αφορμή τον υπό ψήφιση νόμο που βάζει στο ίδιο τσουβάλι την ηρωίνη και την κάνναβη. «Κρατώντας την κάνναβη στην ίδια αγορά με την ηρωίνη, δημιουργούν μια διευκόλυνση στην άσπρη σκόνη που φέρνει την υποταγή και το κέρδος», λέει από μικροφώνου ο Γιώργης Οικονομόπουλος. Δεν έχει περάσει ούτε ένας μήνας από την ημέρα που ο ιατρός έχει κάνει δημοσίως, εν μέσω συνέντευξης τύπου, χρήση κάνναβης επιτιθέμενος στην κραταιά τότε άποψη ότι “η κάνναβη είναι ναρκωτικό”... Στην εκδήλωση η Λιλή Ζωγράφου αγανακτισμένη δηλώνει ότι «δεν μπορεί να αδιαφορούμε για τα εγκλήματα τύπου Σταματελάτου και να διώκεται ο Οικονομόπουλος». Ο υποδιευθυντής του υποκαταστήματος της Λαϊκής Ιονικής τράπεζας Μιχάλης Σταματελάτος είχε υπεξαιρέσει 230 εκατομμύρια δρχ. Κατά πολλούς, τμήμα του ποσού αυτού “προσφέρθηκε” στις προεκλογικές ανάγκες υποψήφιων βουλευτών της εποχής. Την ίδια χρονιά, η συγγραφέας θα κυκλοφορήσει τη “Σιββαρίτισσα”. Ο Δημήτρης Παπαχρήστος με αφορμή το μη διαχωρισμό των ουσιών, επιτίθεται στις κάθε είδους «εξουσίες που δεν ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο, αλλά μόνο για τη διαιώνισή τους». Έχουν περάσει ήδη 14 χρόνια αφότου εκφωνούσε... τα αναγκαία από το μικρόφωνο του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου και τρία χρόνια αφότου έχει κυκλοφορήσει το βιβλίο του Το μοναστήρι να ‘ναι καλά.

70

YOU MAY SAY

«Κάτα-κάτα-κάτα-καταρρέω κι άλλο πλέον δεν μπορώ, θα ερωτευτώ τον Παπαντρέο, τον Ποπάυ, τον Ζορρό», ακούγεται σε ένα από τα σουξέ του δίσκου. Υπουργός Υγείας της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου έχει ορκιστεί μόλις δύο μήνες πριν ο Γιώργος Αλέξανδρος Μαγκάκης, Υπουργός Δικαιοσύνης ο Ελευθέριος Βερυβάκης και υπουργός Δημόσιας Τάξης ο Αντώνης Δροσογιάννης. Ο τελευταίος επιχειρεί εκείνη την περίοδο «μια ανάπλαση» της πλατείας Εξαρχείων 32 χρόνια πριν τη σημερινή... «Άσπρη σκόνη κι άσπρα κράνη, η ανάπλαση του Δροσογιάννη» το σύνθημα της εποχής, γραμμένο σε τεράστιο πανό κρεμασμένο στην πλατεία. Ο Νικόλας Άσιμος δεν ήταν καλεσμένος ως ομιλητής στην εκδήλωση αυτή. «Πήρε κάποια στιγμή το μικρόφωνο για να πει τη γνώμη του. Έτσι γίνονταν τότε: Οι άνθρωποι βρίσκονταν συχνά ο ένας δίπλα στον άλλον σε εκδηλώσεις και συζητήσεις, κατέθεταν απόψεις και συζητούσαν με πάθος», θυμάται ο Γιώργης Οικονομόπουλος που υπήρξε ο διοργανωτής. «Η χούντα δεν ήταν τόσο μακριά, η ανάμνησή της ήταν έντονη και η φλόγα της αντίστασης δεν έσβηνε». Εκείνες τις ημέρες κυκλοφορεί ο δίσκος «Χαιρετίσματα» όπου ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου τραγουδά πέντε τραγούδια του ‘Ασιμου: «Ο σάλιαγκας κι ο μάλιαγκας», «Αγαπάω κι αδιαφορώ», «Θα ‘ρθω να σε βρώ», «Θα νικήσουμε (Venceremos)» και «Καταρρέω».

Οι «Παπαντρέο, Ποπάυ και Ζορό» του Άσιμου συνυπάρχουν λοιπόν σε ένα από τα πρώτα «αντιαπαγορευτικά πάνελ για την κάνναβη» με μια Συβαρίτισσα. Η Λιλή Ζωγράφου αναφέρεται στη Σύβαρη ως μια πόλη που χαρακτηρίζεται από την αγάπη για τη ζωή και τον άνθρωπο. Η ιστορία όμως κατέγραψε με αυστηρότητα τους κατοίκους της Σύβαρης ως αφημένους στις απολαύσεις τους, τόσο που αδιαφόρησαν παντελώς για τους εξωτερικούς κινδύνους που τους απειλούσαν. Και γι’ αυτό το λόγο, η πόλη τους εξαφανίστηκε από την ιστορία μέσα σε μία μόλις ημέρα. Λίγες ημέρες μετά από την εκδήλωση της ΕΣΕΑΝ θα κυκλοφορούσε στην Ελλάδα το πρώτο τεύχος του περιοδικού Κλικ...

YOU MAY SAY

71

You May... Cook

MYSTIC ΣΟΚΟΛΑΤΆΚΙ ΜΕ ΣΠΌΡΟΥΣ ΚΆΝΝΑΒΗΣ Ο Δήμος Φώτος που επιμελείται το μενού της Mystic, μας παρουσιάζει τη συνταγή για το Μystic σοκολατάκι. Συνταγή: Δήμος Φώτος / Mystic Φωτογραφίες: Γωγώ Γαλανοπούλου Concept, Επιμέλεια: You May Say... team

Πληροφορίες: Οι βρώσιμοι σπόροι της κάνναβης έχουν πρωτεΐνη υψηλής διατροφικής αξίας, αλλά και τον καλύτερο συνδυασμό Ω3 και Ω6 λιπαρών οξέων στο φυτικό βασίλειο. Από τους σπόρους του φυτού παράγονται επίσης λάδι και αλεύρι. Κανναβόσπορο μπορείτε αν βρείτε στα περισσότερα καταστήματα πώλησης ειδών κάνναβης και φυσικά στα καταστήματα Mystic σε συσκευασίες των 250 και των 500 γραμμαρίων. Το Mystic σοκολατάκι μπορείτε να το δοκιμάσετε σε ένα από τα καταστήματα της Mystic στην Αθήνα. Ναι μεν δεν πωλείται, προσφέρεται όμως στους πελάτες, μετά το τέλος κάθε γεύματος.

mystic.com.gr facebook.com/mystic.gr

72

YOU MAY SAY

You May... Cook

Υλικά ΓΙΑ 50 ΣΟΚΟΛΑΤΆΚΙΑ • • •

•

50 γραμμάρια κανναβόσπορος 50 γραμμάρια μπισκότο 400 γραμμάρια κουβερτούρα με 70% κακάο 5 γραμμάρια βούτυρο

2. Σωτάρουμε ελαφρά τον κανναβόσπορο στο τηγάνι ώστε να ετοιμαστεί για να μας προσφέρει τα αρωμάτά του.

1. Λιώνουμε σε μπεν μαρί την κουβερτούρα μας.

3. Σπάμε τον κανναβόσπορο με το γουδοχέρι για να απελευθερώσει τα μπίτερ αρωμάτά του.

YOU MAY SAY

73

You May... Cook

4. Σωτάρουμε τριμμένο μπισκότο με ελάχιστο βούτυρο για τρία λεπτά ανακατεύοντάς το συνεχώς.

6. Με ένα βαθύ κουτάλι ρίχνουμε το μείγμα σε χάρτινα καλούπια και το αφήνουμε να κρυώσει.

74

YOU MAY SAY

5. Ρίχνουμε τον κανναβόσπορο και το μπισκότο στην κουβερτούρα και ανακατεύουμε μέχρι το μείγμα μας να ομογενοποιηθεί.

7. Βάζουμε τα καλουπάκια με το μείγμα μας στο ψυγείο και σε δύο ώρες έχουμε έτοιμο το Mystic σοκολατάκι.

YOU MAY SAY

75

76

YOU MAY SAY

You May... Smile

Κονσέρβαtive

Κκκκρρρρττττσσσσσ !

Ό

μως κινητήριος δύναμη του σύγχρονου πολιτισμού μας, οχυρό απόρθητο της εξέλιξης του ανθρώπινου γένους, είναι η κονσέρβα.

τη χρειαστούμε μεσ’ το καταφύγιο ώστε να σωθούμε και να δημιουργήσουμε απ’ την αρχή ξανά την ανθρωπότητα, η κονσέρβα θα παραμένει αγαθό αναγκαίο ακόμη και για τον άνθρωπο που δε θα καταφέρει ποτέ να έχει το δικό του πυρηνικό καταφύγιο. Ας μην πάμε μακριά, δε θα είχαμε τρόπο να βοηθήσουμε τους συνανθρώπους μας της Αφρικής αν δεν υπήρχε η κονσέρβα. Τώρα μπορούμε να τη ρίχνουμε από ψηλά με τα αεροπλάνα της ανθρωπιστικής βοήθειας και οι πεινασμένοι να αισθάνονται δέος με την τεχνολογική μας εξέλιξη. Και να καταλαβαίνουν έτσι ότι στον κόσμο υπάρχει λόγος που υπάρχουμε εμείς και αυτοί. Εμείς ανακαλύψαμε την κονσέρβα, εμείς είμαστε αυτοί που έχουν λόγο. Η κονσέρβα έχει λοιπόν και εκπαιδευτικό χαρακτήρα.

Υπάρχει η παστερίωση, υπάρχει η συντήρηση στον πάγο της κατάψυξης, τίποτα όμως δεν μας βοήθησε να εξελιχθούμε όσο η ανακάλυψη της κονσέρβας.

Οι νέοι μας σήμερα δεν μπορούν να καταλάβουν την αξία της κονσέρβας γιατί γεννήθηκαν σε έναν κόσμο που η κονσέρβα υπήρχε ήδη, έτσι τη θεωρούν δεδομένη όπως το αεροπλάνο, το αυτοκίνητο και το tinder.

Ο πολιτισμός μας θα ήταν ένα τίποτα χωρίς αυτήν! Η κονσέρβα μας διαχωρίζει από τους απολίτιστους γιατί μας προσφέρει την ασφάλεια ότι θα έχουμε να φάμε, ακόμη κι αν η τροφή εκλείψει. Αν δεν υπήρχε αυτή, δε θα μπορούσαμε να τη βγάλουμε καθαρή στα πυρηνικά καταφύγια, οπότε δε θα τα κατασκευάζαμε και θα παραμέναμε έκθετοι, απροστάτευτοι, σε μια πιθανή ολοσχερή καταστροφή. Άρα η κονσέρβα είναι τελικά και η αιτία που θα σωθούμε από τον πυρηνικό όλεθρο. Μέχρι μάλιστα να έρθει η στιγμή που θα

Μόνο όσοι έζησαν την περίοδο της εικονολατρίας της κονσέρβας, έχουν δικαίωμα να κάνουν την προσευχή τους μπροστά στα έργα του Andy Warhοl και να κρεμούν στον πίνακά του με τις κοτόσουπες φυλαχτά και τάματα όπως οι παλαιότεροι κρέμαγαν χρυσαφικά στην εικόνα της Παναγιάς της Τήνου. Τα πνευματικά δικαιώματα των φωτογραφιών του Andy Warhol και των έργων του ανήκουν στο © The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc. Η κάθε είδους χρήση τους προϋποθέτει τη συμμόρφωση με τους όρους του Ιδρύματος.

Δεν προόδευσε ο πλανήτης έτσι απλά, χρειάστηκαν θυσίες. Εμείς που προλάβαμε τις δύσκολες εποχές, τότε που η κονσέρβα χρει-

YOU MAY SAY

77

You May... Smile

άζονταν ανοιχτήρι μεταλλικό για ν’ ανοίξει, εμείς που όντας πεινασμένοι και απελπισμένοι ματώσαμε, που γρατζουνίσαμε δάχτυλο, που τη χτυπήσαμε με σφυρί για να ανοίξει, έχουμε σήμερα την υποχρέωση να μεταλαμπαδεύσουμε τη γνώση μας στους νέους, να τους βοηθήσουμε να καταλάβουν.

Info : Η έκθεση του φυτού στον αέρα για μεγάλο διάστημα, το κάνει να χάνει το άρωμα και τη φρεσκάδα του. Οι κονσέρβες κάνναβης, διάσημες πλέον στο Κολοράντο όπου η ευφορική χρήση του φυτού είναι νόμιμη, υπόσχονται φρεσκάδα, άρωμα και διάρκεια.

Αν τα καταφέρουμε, η κονσέρβα θα έχει συμβάλει και στη μείωση του χάσματος των γενεών. Κι θα έχει έτσι ολοκληρώσει την αποστολή της. Πόσα άλλωστε ιδανικά μπορούν να περάσουν αναλλοίωτα απ τη μια γενιά στην άλλη χωρίς να μπουν μέσα σε μια κονσέρβα. Κι έτσι η κονσέρβα θα έχει φτάσει στην πληρότητα, θα έχει γίνει και το μέσο, αλλά και το ίδιο το μήνυμα.

Η πατέντα της κάνναβης σε κονσέρβα προήλθε από την εταιρεία Honest Marijuana Co. που κονσερβοποιεί τους ανθούς του φυτού με τη χρήση αζώτου. Και αλλάζει άρδην την αισθητική της βιομηχανίας της κάνναβης και την κουλτούρα των καταναλωτών της. Οι κονσέρβες κάνναβης λανσάρονται σήμερα στην Aμερική με χάρη και φρεσκάδα και “κάνουν παιχνίδι” με κάθε είδους αντανακλαστικό των καταναλωτών.

Κείμενο: Κύριος Παστερίων

78

YOU MAY SAY

You May... Like

Λάδι για μασάζ με Κανναβιδιόλη (CBD) Lemon και Neutral, 100ml

Σαμπουάν και Αφρόλουτρο 2 σε 1 με Κανναβιδιόλη (CBD), 100ml

Cannabios, Hempx-Oil, Massage & Body Care της εταιρείας Cannacura

Cannabios Hemp Shampoo & Shower Gel 2 σε 1 της εταιρείας Cannacura

Τρέφει και προστατεύει το δέρμα. Βοηθάει στην αντιμετώπιση της ξηροδερμίας και προστατεύει από την αφυδάτωση. Από κάνναβη βιολογικής καλλιέργειας.

Κατάλληλο για καθημερινή χρήση. Βοηθά στην αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος του υγιούς δέρματος. Από κάνναβη βιολογικής καλλιέργειας.

Mέση Τιμή: 18 ευρώ

Mέση Τιμή: 12 ευρώ

Cannabis wax cream της εταιρείας Hemp Heals, 50ml

Cannabis ReLeaf cream της εταιρείας Hemp Heals, 250ml

Υψηλής ποιότητας κεραλοιφή κάνναβης. Tο βάζο περιέχει 100mg CBD, καθώς και έναν μοναδικό συνδυασμό βοτανικών εκχυλισμάτων και ελαίων, όπως βιολογικό ελαιόλαδο, κερί μελισσών και έλαιο jojoba. Καταπραΰνει τους σκληρούς αγκώνες και τα γόνατα, μαλακώνει την επιδερμίδα.

Ιδανική για ανακουφιστικό και χαλαρωτικό μασάζ σε περιοχές του σώματος που ταλαιπωρούνται απο μυϊκούς πόνους, θλάσεις, μώλωπες ή πιασίματα μετά από έντονη σωματική καταπόνηση.

Μέση Τιμή: 15 ευρώ

Μέση Τιμή: 25 ευρώ

YOU MAY SAY

79

You May... Like

Cannabis ReaLeaf oil της εταιρείας Hemp Heals, 100ml

Black Mask της εταιρείας Canabees, 50 ml

Λάδι για μασάζ και χαλάρωση. Συνδυάζει φυτικά έλαια κάνναβης με αναλγητικές & αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Αντιμετωπίζει καταστάσεις ξηροδερμίας και προστατεύει από την αφυδάτωση της επιδερμίδας

Μάσκα ενεργού άνθρακα με έλαιο κάνναβης, για την αντιμετώπιση της λιπαρότητας και του περιττού σμήγματος της επιδερμίδας. Μέση Τιμή: 16 ευρώ

Μέση Τιμή: 18 ευρώ

Κεραλοιφή κάνναβης της εταιρείας Canabees, 30 ml

Βάλσαμο για τα χείλη με CBD της εταιρείας Enecta

Με ιδιότητες καλλωπιστικές και ιαματικές,στηριγμένη σε δύο φυσικά συστατικά: το κερί της μέλισσας και το ελαιόλαδο, πλούσια σε αντιοξειδωτικά στοιχεία, βοηθάει το δέρμα και ενισχύσει την ελαστικότητά του.

Χάρη στη βάση του από έλαια, κεριά και άλλα αντιοξειδωτικά όπως η κανναβιδιόλη και οι τοκοφερόλες, προστατεύει τα χείλη δημιουργώντας μια προστατευτική μεμβράνη. Κατάλληλο για χρήση, μόνο του ή ως βάση για το κραγιόν, δεν είναι λιπαρό και έχει ουδέτερη γεύση ώστε να είναι αγαπητό τόσο από γυναίκες όσο και από άνδρες.

Μέση Τιμή: 13 ευρώ

Μέση Τιμή: 11 ευρώ 80

YOU MAY SAY

You May... Like

Κρέμα καθαρισμού προσώπου για άντρες, με CBD, της εταιρείας Perricone, 150 ml

Άρωμα με τόνους κάνναβης και σανδαλόξυλου της Escentric Molecules, 30ml

Προετοιμάζει το πρόσωπο για ένα άνετο ξύρισμα, καθαρίζει την επιδερμίδα χωρίς να την ερεθίζει, απαλλάσσει από ερεθισμούς.

Το 04 της σειράς Escentric Molecules συνδυάζει το άρωμα της κάνναβης με εκείνο του σανδαλόξυλου, του γκρέιπφρουτ και του άρκευθου. Όντας ελαφρά πιπεράτο χωρίς να γίνεται απότομο ή επιθετικό αλλά διατηρώντας μια αίσθηση φρέσκου και τραγανού, έχει ήδη λάβει εξαιρετικές κριτικές και την προτίμηση του διεθνούς κοινού. Μέση Τιμή: 70 ευρώ

Μέση Τιμή: 11 δολάρια

Κρέμα για τα χέρια της εταιρείας The Body Shop, 100 ml

Kρέμα με CBD και ιαλουρονικό οξύ της εταιρείας MGC Derma, 50 ml

Η Hemp Hand Protector, είναι 100% φυτική και προσφέρει στα χέρια πλούσια ενυδάτωση και προστασία αφήνοντάς τα πιο απαλά. Είναι ιδανική για την πολύ ξηρή επιδερμίδα, δερματολογικά ελεγμένη και εμπλουτισμένη με έλαιο σπόρων κάνναβης από τη Γαλλία.

Η κρέμα που έχει λάβει εξαιρετικές κριτικές συνδυάζει τη δράση της Κανναβιδιόλης - CBD με εκείνην του ιαλουρονικού οξέος. Ενυδατώνει και προστατεύει το δέρμα και ενδείκνυται για όλους τους τύπους δέρματος. Μέση τιμή: 91,50 ευρώ

Μέση τιμή: 10,50 ευρώ YOU MAY SAY

81

You May... Like

Σαμπουάν Josh Rosebrook Balance Shampoo, 240 ml

Μπάρα Σαπουνιού με Κάνναβη της εταιρείας Botanica Bohemia, 100gr

Σαμπουάν με εκχυλίσματα φυσικών φυτικών ελαίων, ελαίου κάνναβης και αλόης. Λίγο “περίεργη” στην αρχή της χρήσης της καθώς δεν διαλύεται όπως τα κλασικά σαμπουάν αλλά χρησιμοποιείται με διαρκείς επαλείψεις και τη χρήση μικρής ποσότητας νερού.

Σαπούνι με γλυκερίνη και ποιοτικό έλαιο από σπόρους κάνναβης της ποικιλίας Sativa L, δερματολογικά ελεγμένο. Απαλό και αποτελεσματικό, καθαρίζει το δέρμα χωρίς να προκαλεί ξηρότητα.

Mέση Τιμή: 32 λίρες

Μέση Τιμή: 5,50 ευρώ

Που θα βρείτε τα προϊόντα: Cannabios: Hemp Oil Shop, Hempoilshop.gr,

CBD Balm 1% της εταιρείας Pharma Hemp, 300 mg Κρέμα περιποίησης Βίγκαν, με κάνναβη βιολογικής καλλιέργειας, χωρίς λακτόζη και γλουτένη.

Mέση Τιμή: 24,50 ευρώ

82

YOU MAY SAY

info@hempoilshop.gr, Τηλ.: 2114010715 Hemp Heals: 7ο χιλιόμετρο Ξυλοκάστρου Τρικάλων ΤΚ 20400, Hempheals.gr, info@hempheals.gr, Τηλ.: 6978543208 Canabees: Διάθεση για την Αθήνα: Mistic, mistic.gr, Τηλ.: 211 1136214 Διάθεση για τη Θεσσαλονίκη και την υπόλοιπη Ελλάδα: Ανεμοέσσα, anemoesa.com, Τηλ.: 2313 252040 Enecta: Hemp Oil Shop, Hempoilshop.gr, info@hempoilshop.gr, Τηλ.: 2114010715 Perircone: perriconemd.com Escentric Molecules: it.escentric.com The Body Shop: thebodyshop.gr MGC Derma: mgcderma.com Josh Rosebrook: joshrosebrook.com Terre Di Cannabis: terredicannabis.gr Botanica Bohemia: CBD Greece, cbdgreece.gr, info@cbdgreece.gr, Παπαφλέσσα 18 Συκιές Θεσσαλονίκη 56626, Τηλ.: 2313008969 Pharma Hemp: Tsiou Seeds, Κουκάκι, (+30) 69089 55055, Π. Φάληρο (+30) 2114149352, tsiouseeds.gr, info@tsiouseeds.gr

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΆΚΗ Θεμιστοκλέους 29, Γλυφάδα Τηλ: 210 8948119 Facebook:Grammatikakipharmacy

ΒΆΛΣΑΜΟ ΥΠΕΡΙΚΌΝ

TSIOU SEEDS

Πατρέως 41-45, Πάτρα Τηλ: 261 0221354 E mail: yperikon@gmail.com yperikon.gr

Παρθενώνος 2, Κουκάκι Ίριδος 4, Παλαιό Φάληρο Τηλ: 6908955055 E mail: info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

CANNABISTORE Μοναστηράκι Ηφαίστου 21 210 3219145 AMSTERDAM

da@cannastoreams.gr cannastoreams.gr

HEMPOIL SHOP

monastiraki@hempoilshop.gr

Μοναστηράκι Πανδρόσου 25

210 3237183

hempoilshop.gr

FOUR ELEMENTS Θησείο Ηρακλειδών 51 210 3473354 SEEDS

info@4elementsseeds.gr 4elementsseeds.gr

ΣΤΟ ΒΆΘΟΣ ΚΉΠΟΣ Κεραμικός Κεραμεικού 99 213 0235776 bathoskipos@gmail.com

bathoskipos.gr

CANNABI STORES Αθήνα Ηφαίστου 26-28 210 3242837 athens@cannabistores.gr

cannabistores.gr

HEMPOIL SHOP Παγκράτι Ευφρονίου 25 210 7294810 info@hempoilshop.gr

6931381933 hempoilshop.gr CANNABISOS SEEDS Εξάρχεια Κωλέττη 4 210 3810292

info@cannabisos-seeds.gr cannabisos-seeds.gr

THE HEMP CITY Εξάρχεια Εμμ. Μπενάκη 98 210 0105420

info@thehempcity.gr thehempcity.gr YOU MAY SAY

83

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ ΠΕΡΓΑΝΤΆ Μεσολογγίου 40-42, Νέα Ιωνία Τηλ: 210 2772430 E mail: pharmacy@perganda.gr perganda.gr

ΤΟ ΒΟΤΆΝΙ Ηροδότου 17, Περιστέρι Τηλ: 2105722909 E mail: info@tovotani.gr tovotani.gr

CANNAVIBES Ρουμπέση 33, Νέος Κόσμος Τηλ: 21 00102385 E mail: cannavibesgr@gmail.com cannavibes.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

CANNAVICO Εξάρχεια Σόλωνος 107 211 1131594

info@cannavico.gr cannavico.gr

ΚANNABIS SHOP

mail@kannabishop.eu kannabishop.eu

Νεάπολη Iπποκράτους 72 210 3614111 Εξαρχείων

THE HEMPERS Κουκάκι Δημητρακοπούλου 108 210 9235396

TSIOU SEEDS Koυκάκι Παρθενώνος 2 6908955055

CBD OIL SHOP Κυψέλη Φαιδριάδων 12 210 8657453

info@thehempers.gr thehempers.gr

MIRABILIS BIO Κυψέλη Σποράδων 38 210 8221206

info@mirabillis.gr mirabilis.gr

SATIVA STORE Ζωγράφου Σεβαστείας 28 211 1152599

sativastoregr@gmail.com sativastore.gr

CANNAVOULIS Ζωγράφου Δαμασίππου 27 211 4148294

info@cannavoulis.gr cannavoulis.gr

84

YOU MAY SAY

info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr info@cbdoilshop.gr cbdoilshop.gr

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPHEALS.GR Ριζά / Ξυλόκαστρο 8ο χλμ Ξυλοκάστρου – Τρικάλων Τηλ: 27430 71243 E mail: info@hempheals.com.gr www.hempheals.com.gr

CBD WORLD Πατριάρχου Ιωακείμ 2 Θεσσαλονίκη Τηλ: 2311 298617 E mail: info@cbdworld.gr cbdworld.gr

CANNAVICO Σόλωνος 107 Εξάρχεια, Αθήνα Τηλ: 211 1131594 E mail: info@cannavico.gr cannavico.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

BPH HERBS & CANNABIS Ιλίσια

BIO-PHARMACY

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

Παπαδιαμαντοπούλου 210 7710270 57

HEMPOIL SHOP Παγκράτι Ευφρονίου 25

info@herbsandcannabis.eu herbsandcannabis.eu

210 7294810 info@hempoilshop.gr 6931381933 hempoilshop.gr

ΒΙΤΑΜΊΝΕΣ.GR Καλλιθέα Γρυπάρη 114 215 2152111

info@getvitamins.online getvitamins.online

CBD GREECE Καλλιθέα Δημοσθένους 239 211 4050876

kallithea@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CANNABIS INC. Καλλιθέα Φιλαρέτου 129 210 7001364

info@cannabisinc.gr cannabisinc.gr

CANNAVIBES Νέος Κόσμος Ρουμπέση 33 210 0102385

cannavibesgr@gmail.com cannavibes.gr

CBD HEALTH Νέα Σμύρνη Ελ. Βενιζελου 195 211 1825977 SOLUTIONS GREECE

cbd-healthsolutions.gr

HEMPOIL SHOP Δάφνη Έλλης 9 210 2241220

dafni@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

info@cbd-healthsolutions.gr

YOU MAY SAY

85

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΠΕΡΙΣΤΈΡΙ

CBD GREECE ΚΑΛΛΙΘΕΑ

CBD GREECE ΣΥΚΙΕΣ

Τζων Κέννεντυ 130 Τηλ: 211 1164218 E mail: peristeri@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Δημοσθένους 239 Τηλ: 211 4050876 E mail: peristeri@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Παπαφλέσσα 18, Θεσσαλονίκη Τηλ: 2313 008969 E mail: info@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

TSIOU SEEDS Παλαιό Φάληρο Ίριδος 4 6908955055

HEMPOIL SHOP Γλυφάδα Πλατεία Κατράκη 4

info@tsiouseeds.gr tsiouseeds.gr

211 1130329 glyfada@hempoilshop.gr 6945444876 hempoilshop.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ Γλυφάδα Θεμιστοκλέους 29 210 8948119 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΆΚΗ

farmakeiogrammatikaki@gmail.com

SECRET HERBS Αργυρούπολη Λεωφόρος Κύπρου 77 211 4097948

info@secretherbs.gr secretherbs.gr

HEMPOIL SHOP Κηφισιά Δροσίνη 9 6936173765

kifisia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΦΑΡΜΑΚΕΊΟ

ΓΙΆΝΝΑ Θ. ΠΕΡΓΑΝΤΆ

210 2772430 698122256

pharmacy@perganda.gr perganda.gr

ΣΆΛΒΙΑ

210 2404259

ΒΙΟΛΟΓΙΚΆ ΠΡΟΐΌΝΤΑ

info@votana-shop.gr votana-shop.gr

CBD GREECE Περιστέρι Τζων Κέννεντυ 130 211 1164218

peristeri@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

86

YOU MAY SAY

Νέα Ιωνία Αχαρναί

Μεσολογγίου 40-42

facebook.com/grammatikakipharmacy

Φιλαδέλφειας 46

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΆΝΩ ΤΟΥΜΠΑ

CBD GREECE ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Διαγόρα 44, Θεσσαλονίκη Τηλ: 2311 269824 E mail: toumpa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Αγίου Δημητρίου 136 Τηλ: 2311 821942 E mail: thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΡΕΤΖΙΚΙ - ΠΕΥΚΑ Παπανικολάου 25-27 Τηλ: 2311 269173 E mail: retziki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΑΘΉΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

ΤΟ ΒΟΤΆΝΙ Περιστέρι Ηροδότου 17 210 5722909

info@tovotani.gr tovotani.gr

HEMPEROR Χαλάνδρι

info@hemperor.gr hemperor.gr

Καραολή Δημητρίου 211 1119884 12

HEMPLAB Παλλήνη Λ.Μαραθώνος 64 210 6666254

info@hemplab.gr hemplab.gr

BIO DIET Νέα Μάκρη Λ. Μαραθώνος 33 210 3007020

info@biodiet.com.gr biodiet.com.gr

BERRIES Κερατσίνι Μικράς Ασίας 45 21 04633665

info@berries.gr berries.gr

ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΤΟΥ

YOU MAY SAY

87

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΚΑΤΕΡΙΝΗ Ειρήνης 18-24 Τηλ: 2351 030443 E mail: katerini@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΚΑΒΑΛΑ Δαρδανελλίων 1 & Κριεζή 10 Τηλ: 2511 104158 E mail: kavala@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE ΛΑΡΙΣΑ Πατρόκλου 16 Τηλ: 2410 281696 E mail: larisa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

HEMPOIL SHOP Θεσσαλονίκη Ικτίνου 7 2312 315698

hempoilshop.gr

CBD GREECE Θεσσαλονίκη Αγίου Δημητρίου 136 2311 82942

thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ECBD Θεσσαλονίκη Σαλαμίνος 10 2311 118700

info@ecbd.gr ecbd.gr

HEMPRESS Θεσσαλονίκη Μητροπόλεως 102 2310 225905

info@hempress.gr hempress.gr

CBDWORLD.GR Θεσσαλονίκη Πατρ.Ιωακειμ 2 2311 298617

info@cbdworld.gr cbdworld.gr

HEALTH & Θεσσαλονίκη Ανδρεοπούλου 16Α 6931236654 CANNABIS

info@healthandcannabis.gr healthandcannabis.gr

CBD GREECE Συκιές Παπαφλέσσα 18 2313 008969

thessaloniki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CANNABISWAY Χαριλάου Γιάννη Αγγέλου 5

88

YOU MAY SAY

thessaloniki@hempoilshop.gr

2310 318140 info@cannabisway.gr 6945107020 cannabisway.gr

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

CBD GREECE ΑΡΓΟΣ Κορίνθου 4 Τηλ: 2751 301740 E mail: argos@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

HEMPOIL SHOP ΠΑΓΚΡΑΤΙ Ευφρονίου 25, Αθήνα Τηλ: 210 7294810 E mail: info@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ Πανδρόσου 25, Αθήνα Τηλ: 210 3237183 E mail: monastiraki@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

HEMPOIL SHOP Θέρμη Απ. Ταβάκη 27 2312 318450

thermi@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

THE HEMP WAY Καλαμαριά Αργυρουπόλεως 29 2310 407513

contact@thehempway.eu thehempway.eu

HEMPOIL SHOP Καλαμαριά Αιγαίου 8 2314 038519

Kalamaria@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CBD GREECE Άνω Τούμπα Διαγόρα 44 2311 269824

toumpa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

CBD GREECE Ρετζίκι- Πεύκα Παπανικολάου 25-27 2311 269173

retziki@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

YOU MAY SAY

89

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΚΗΦΙΣΙΑ

HEMPOIL SHOP ΔΑΦΝΗ

HEMPOIL SHOP ΓΛΥΦΑΔΑ

Δροσίνη 9, Αθήνα Τηλ: 6936173765 E mail:kifisia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Έλλης 9 , Αθήνα Τηλ: 210 2241220 E mail: dafni@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Πλατεία Κατράκη 4, Αθήνα Τηλ: 211 1130329 E mail: glyfada@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

1000 + 1 ΜΥΡΩΔΙΈΣ Κόρινθος

Νικηταρά 29 Χιλιομόδι

27410 99600 tsoniotimaria@gmail.com 6945403663 1000kai1myrodies.gr

HEMPOWER Λέχαιο

Λέχαιο (Παλαιά Ε.Ο. 27415 50843 Κορίνθου Πατρών)

info@hempower.gr Hempower.gr

HEMP HEALS Ξυλόκαστρο 8ο χλμ. Ξυλοκάστρου 27430 71243

/Ρίζα - Τρικάλων 6978543208

info@hempheals.com.gr hempheals.com.gr

DON CAPONE Πύργος Αγ. Γεωργίου 59 2621 301078 Ηλείας Διασταύρωση Υψηλάντου

info@doncapone.gr doncapone.gr

ΒΆΛΣΑΜΟ Πάτρα Πατρέως 43 2610 221354 ΥΠΕΡΙΚΌΝ

info@yperikon.gr yperikon.gr

ΙΆΜΑΤΑ Τρίπολη

despoinakatsoula@hotmail.com

Πλ. Εθνάρχου 2710 242005 Μακαρίου 6

iamata-shop.gr

CBD GREECE Άργος Κορίνθου 4 2751 301740

argos@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

ΥΓΕΊΑ ΚΑΙ Λαμία Καραΐσκάκη 6 6986631519 ΚΆΝΝΑΒΗ

info@mentzeniotis.gr ycannabi.gr

90

YOU MAY SAY

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

HEMPOIL SHOP ΘΕΡΜΗ

HEMPOIL SHOP ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ

Ικτίνου 7 Τηλ: 2312 315698 E mail: thessaloniki@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Απ. Ταβάκη 27, Θεσσαλονίκη Τηλ: 2312 318450 E mail: thermi@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Αιγαίου 8, Θεσσαλονίκη Τηλ: 2314 038519 E mail: kalamaria@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

CBD GREECE Λάρισα Πατρόκλου 16 2410 281696

HEMPOIL SHOP Λάρισα Ρούσβελτ 32

larisa@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

2410 255578 larisa@hempoilshop.gr 6974003658 hempoilshop.gr

CBD HEALTH CARE Λάρισα Πανός 12Α 2410 535978

info@cbdhealthcare.gr cbdhealthcare.gr

CBD GREECE Κατερίνη

katerini@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

Ειρήνης 24 & 2351 030443 Τερζοπούλου 2

HEMPOIL SHOP Βέροια Τσαλδάρη 30

2331 073486 veroia@hempoilshop.gr 6972408909 hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP Κοζάνη Μακεδονομάχων 7 2461 402209

kozani@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

HEMPOIL SHOP Ιωάννινα Αβέρωφ 32 26511 30259

ioannina@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

MPAKALIKATESEN Άρτα Μακρυγιάννη 6 26810 24511 BIO SHOP

mpakalikatesen@gmail.com shop.mpakalikatesen.gr/el YOU MAY SAY

91

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΛΑΡΙΣΑ

HEMPOIL SHOP ΒΕΡΟΙΑ

HEMPOIL SHOP ΙΩΑΝΝΙΝΑ

Ρούσβελτ 32 Τηλ: 2410 255578 E mail: larisa@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Πιεριών 44 Τηλ: 23310 26914 E mail: veroia@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Αβέρωφ 32 Τηλ: 2651 130259 E mail: ioannina@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

CBD GREECE Καβάλα Κριεζή 6 6938892888

kavala@cbdgreece.gr cbdgreece.gr

KANNABIS SHOP

info@kannabishop.gr kannabishop.gr

Ηράκλειο Μιλάτου 23 2810 286504 Κρήτη

HEMPEIRIA Χανιά Αγία Μαρίνα 2821 068168

facebook: HempeiriaCBDshop

hempeiria@gmail.com

HEMPOIL SHOP Χανιά Κόρακα 32 2821 307194

chania@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

CANNAPOINT Χανιά

Ποτιέ 18 28210 42040 Παλιά Πόλη

yanpaitis@yahoo.gr cannapoint.gr

1000+1 ΓΕΎΣΕΙΣ Χανιά FLAVOURS

Καλύβες 2825 100001 Αποκορώνου

info@traditionalcretanproducts.com

traditionalcretanproducts.com

CANNABIS KOS Κως Καρδάμαινα 2242 092751

artcafekos@gmail.com cannabiskos.gr

HEMPOIL SHOP Χίος

chios@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

92

YOU MAY SAY

Δαμαλά 44 & 2271 105689 Δημογεροντίας

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

HEMPOIL SHOP ΚΟΖΑΝΗ

HEMPOIL SHOP ΧΑΝΙΑ

HEMPOIL SHOP ΧΙΟΣ

Μακεδονομάχων 7 Τηλ: 24614 02209 E mail: kozani@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Κόρακα 32, Κρήτη Τηλ: 22821 307194 E mail: chania@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

Δαμαλά 44 & Δημογεροντίας Τηλ: 2271 105689 E mail: chios@hempoilshop.gr hempoilshop.gr

E -SHOPS ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL

E-CANNABI.COM

6907044330 e_cannabi.com@yahoo.com e-cannabi.com 6938081881

INDIACOSMETICS.GR 6977258936 info@indiacosmetics.gr

SITE

indiacosmetics.gr

CANNABOSS 210 2708040 info@cannaboss.gr cannaboss.gr

KANNEVIA 6909060360 info@kannevia.com

kannevia.com

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ.GR 2152 152111 info@getvitamins.online

getvitamins.online

HEMPLIFE.GR info@hemplife.gr hemplife.gr

KANNAVOURGION.GR 6986656181 info@kannavourgion.gr

kannavourgion.gr

VITAMED

vitamed.gr

2311 118700 info@vitamed.gr 6949 071737

YOU MAY SAY

93

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

KANNABIS SHOP Αθήνα Ιπποκράτους 72 210 3614111

mail@kannabishop.eu kannabishop.eu

JEANBIO CANNABIS Αθήνα Πάρνηθος 48 210 2111448 COSMETICS Mεταμόρφωση

info@jeanbio.com jeanbio.com

CANNAMA Αθήνα Αγ. Σπυρίδωνος & 210 7019291 nasisx@gmail.com

Καλλιμάρμαρο Αρκτίνου 8 cannama.gr

KANNEVIA Εύβοια Ψαχνά 6909060360 info@kannevia.com

kannevia.com

GRADONA Καλοχώρι 28ης Οκτωβρίου 37 2310 754087 info@gradona.gr

Θεσσαλονίκης gradona.gr ARCAN Αρκαδία Κάψια 6972853314 info@arcan.gr

arcan.gr KANNABIO Βόλος Σκουφά 110 2421064309

info@kannabio.gr kannabio.gr

OLYMPIANS HEMP Ηλεία Αρχαία Ολυμπία 6944261102

info@olympianshemp.com olympianshemp.com

PHILOCANNA Αθήνα

info@philocanna.com philocanna.com

ΠΩΛΗΣΗ ΣΠΟΡΩΝ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

THE SEED BANK Αθήνα 210 3001558

VILLA BAFO

Θεσσαλονίκη Ιπποδρομίου 18

94

YOU MAY SAY

theseedbank.gr@gmail.com theseedbank.gr

2311 266808 info@villabafo.gr Φαξ: 210 6801676 villabafo.gr

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΙΩΝ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 93-95 210 3805253 Εξάρχεια

info@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ALEGRE GROW Αθήνα Λυσικράτους 153 210 9422972 SHOP Καλλιθέα

kallithea@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

GROW IT

info@growit.gr growit.gr

Αθήνα Ελ. Βενιζέλου 49 210 9517000 Καλλιθέα

ALEGRE GROW Αθήνα Λεωφ. Ηρακλείου 490 211 4068677 SHOP Νέο Ηράκλειο

neoiraklio@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ΑΕΡΟΠΟΝΙΚΉ Αθήνα Ιερά Οδός & Κηφισσού 210 5909800

Αιγάλεω (Βρυούλων 3)

sales@aeroponic.gr aeroponic.gr

ALEGRE GROW SHOP

Αθήνα Ανεξαρτησίας 77 210 9940420 Αργυρούπολη

argiroupoli@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ALEGRE GROW Πειραιάς Κασιμάτη 28 211 4149388 SHOP (Πρώην Λουδοβίκου)

piraeus@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

ASTIR GROWS

Θεσσαλονίκη Καραολή & 2310 669963 Εύοσμος Δημητρίου 213

info@astirgrows.com astirgrows.com

ASTIR GROWS

Θεσσαλονίκη Αριανού 15 2310 669963 Ροτόντα

info@astirgrows.com astirgrows.com

ALEGRE GROW Πάτρα Αλεξ.Υψηλάντου 84 2610 222078 SHOP

patra@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr

THEODOSIOU Λάρισα Μανωλάκη 5-7 TECHNOLOGIES

theospir@otenet.gr

2410 257780 6932495303

ALEGRE GROW Κρήτη Λεωφ. Δημοκρατίας 40 2810 232300 SHOP Ηράκλειο

theodossiou-agrolivestock.gr

iraklio@alegre.gr alegre.gr, growmarket.gr YOU MAY SAY

95

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ & ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

HELLAMCO Αθήνα Δελφών 13 (ΈΔΡΑ)

210 6895260 info@hellamco.gr Φαξ: 210 6801672 hellamco.gr

HELLAMCO Αθήνα Μαραθώνος 5 (ΥΠΟΚΑΤΆΣΤΗΜΑ Α) Χαλάνδρι

210 6895260 info@hellamco.gr Φαξ: 210 6801676 hellamco.gr

HELLAMCO Θεσσαλονίκη Αντώνη Τρίτση 15-17 2310 869910 info@hellamco.gr (ΥΠΟΚΑΤΆΣΤΗΜΑ Β) Θέρμη Φαξ: 2310 869911 hellamco.gr VITALIS EXTRACTION Αθήνα 6941593423 TECHNOLOGY

greece@vitaliset.com vitaliset.com

ΧΩΡΟΙ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE

MYSTIC

Αθήνα Εμμ. Μπενάκη 76 210 3839500 Εξάρχεια

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

MYSTIC

Αθήνα Φερεκύδου 2 210 9592092 Καλλιμάρμαρο

info@mystic.com.gr mystic.com.gr/el

ΟΙΝΑΠΟΘΉΚΗ

Αθήνα Αγ. Σπυρίδωνος & 210 7019291 Καλλιμάρμαρο Αρκτίνου 8

nasisx@gmail.com oinapothiki.gr

ΜΑΡΊΑ ΚΑI Η ΑΝΤΟΥΑΝΈΤΤΑ

Αθήνα Κολωνάκι

marieant@otenet.gr marieantoinette.gr

Μηλιώνη 1Β 210 3645490 & Κανάρη

THE CANNA BAR Θεσσαλονίκη Ηρώδου Αττικού 2 2310 552688

ΕΠΊΚΟΥΡΟΣ Σάμος Χώρα Σάμου

96

YOU MAY SAY

22730 91977 info@epicurus.social 2130427012 epicurus.social

ΠΡΆΣΙΝΟΣ ΟΔΗΓΌΣ

ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

ΑΣΘΕΝΕΊΣ ΥΠΈΡ ΤΗΣ ΧΡΉΣΗΣ Σύλλογος Ασθενών ΦΑΡΜ. ΚΆΝΝΑΒΗΣ

associationmedcanna.gr

ΜΑΜΑΚΑ Σύλλογος Ασθενών ΜΑΜΑΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΝΝΑΒΗ

info@mamaka.org.gr mamaka.org.gr

Ε.Σ.ΚΑΝΝΑ Σύνδεσμος Επαγγελματιών ΕΛΛ. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ

info@helcanna.com helcanna.com

info@associationmedcanna.gr

ΣΥΛΛΟΓΟΙ

ΕΝΔΥΣΗ – ΥΠΟΔΗΣΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΠΕΡΙΟΧΉ

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

WEARINDICA Αθήνα

CANNABISMADE

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ E-MAIL / SITE 6936982666 info@wearindica.com 6974307030 wearindica.com

Αθήνα Ελπίδος & Λυκίας 13 210 2777510 Νέα Ιωνία 695 5115 969

PHILLYSHOP Θεσσαλονίκη Μητροπόλεως 60

2310 242588 2310 227403

info@cannabismade.gr cannabismade.gr welcome@philly.gr phillyshop.gr

ΜΕΛΕΤΕΣ - ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΩΝΥΜΊΑ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ

YOU MAY SAY I AM A DREAMER

Μάρκετινγκ, Εκδόσεις Επικοινωνία

buildingcannabisbrands@gmail.com youmaysayiamadreamer.com

O Πράσινος Οδηγός του You May Say... δημιουργείται με τη συνεργασία με το CannabisNews.Gr και περιλαμβάνει επιχειρήσεις που καταγράφηκαν στην ιστοσελίδα αυτή με δική τους πρωτοβουλία. Η ορθότητα των στοιχείων των επιχειρήσεων στηρίζεται στις σχετικές δηλώσεις τους και δεν ελέγχεται από το περιοδικό. Το You May Say... για λόγους έκτασης της ύλης του ή άλλους, διατηρεί το δικαίωμα να μην συμπεριλάβει στον Πράσινο Οδηγό του επιχειρήσεις, ακόμη και εάν αυτές έχουν καταγραφεί στο Cannabis News. Μπορείτε εάν θέλετε να καταχωρήσετε την επιχείρησή σας στο Cannabis News στο σύνδεσμο cannabisnews.gr/katahoriste_tin_epiheirisi_sas Εάν σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε προϊόντα κάνναβης με σκοπό την αντιμετώπιση κάποιου θέματος υγείας, μην το πράξετε εάν δε συμβουλευτείτε πρώτα τον ιατρό σας.

YOU MAY SAY

97

98

YOU MAY SAY