Andrzej Kiński str

W ostatnich latach Zakłady Mechaniczne „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. koncentrują swą działalność na kompleksowym wsparciu eksploatacji sprzętu Sił Zbrojnych RP. Wśród kluczowych tego typu przedsięwzięć wymienić należy: przywrócenie sprawności i modernizację do standardu Leopard 2PL/PLM1 142 czołgów podstawowych Leopard 2A4; remonty i modyfikację czołgów T-72M/M1 do standardu T-72M1R; remonty główne i konserwacyjne czołgów podstawowych PT-91; remonty główne i konserwacyjne wozów zabezpieczenia technicznego WZT-2 i WZT-3M. Andrzej Kiński

W poprzednim numerze „Wojska i Techniki” przedstawiliśmy 70-letnią historię Zakładów Mechanicznych „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. przez pryzmat kolejnych wdrażanych w nich do produkcji wyrobów, przede wszystkim czołgów średnich i podstawowych oraz pojazdów wsparcia działań na ich bazie, a także ciągników gąsienicowych. Obecnie skoncentrujemy się na aspektach jedynie zasygnalizowanych w tamtym tekście, a więc dniu dzisiejszym zakładów z Łabęd i aktualnie realizowanych przez nie przedsięwzięciach wynikających z umów podpisanych z Ministerstwem Obrony Narodowej w ostatnich latach.

Zakłady Mechaniczne BUMAR-ŁABĘDY w roku 70-lecia

Ostatnie wyprodukowane od podstaw seryjne ciężkie pojazdy gąsienicowe powstały w Zakładach Mechanicznych „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. jeszcze w poprzedniej dekadzie, co bynajmniej nie oznacza, że cierpią one na brak pracy. Oczywiście, każdy producent dąży do wdrożenia zupełnie nowych wyrobów, ale pamiętać należy, że dziś, w okresie pokoju, równie ważną sferą działalności firm zbrojeniowych jest kompleksowe wsparcie eksploatacji sprzętu własnego wojska, a także analogiczne zlecenia realizowane dla kontrahentów zagranicznych. Właśnie tego typu usługi są przedmiotem działalności zakładów w ostatnich latach, a wśród kluczowych przedsięwzięć realizowanych na rzecz Sił Zbrojnych RP wymienić należy: przywrócenie sprawności i modernizację do standardu Leopard 2PL/PLM1 142 czołgów podstawowych Leopard 2A4 (program rozpoczęty w 2015 r.); remonty i modyfikację czołgów T-72M/M1 do standardu T-72M1R (program rozpoczęty w 2019 r.); remonty główne i konserwacyjne czołgów podstawowych PT-91 (projekt zrealizowany w latach 2018–2020); remonty główne i konserwacyjne wozów zabezpieczenia technicznego WZT-2 i WZT-3M (projekt rozpoczęty w 2019 r.).

❚ Modernizacja i przywrócenie sprawności

czołgów Leopard 2A4

Zagadnienia związane z programem przeglądów do poziomu F6, przywrócenia pełnej sprawności i modernizacji czołgów Leopard 2A4 do standardu Leopard 2PL/PLM1 były już wielokrotnie szczegółowo omawiane na łamach „Wojska i Techniki” (m.in. 1/2016, 3/2016, 3/2017, 9/2019), zatem przedmiotem naszego zainteresowania będą działania zrealizowane w ramach niego w Zakładach Mechanicznych „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. na przestrzeni lat 2020–2021. Przypomnijmy jedynie, że prace prowadzone są przez konsorcjum, w skład którego wchodzą Polska Grupa Zbrojeniowa S.A. i Zakłady Mechaniczne „BUMAR-ŁABĘDY” S.A., partnerem strategicznym jest niemiecka firma Rheinmetall Landsysteme GmbH (umowa z nią została zawarta 18 lutego 2016 r.), zaś poddostawcami szereg polskich, przede wszystkich skupionych

w Grupie Kapitałowej PGZ podmiotów, m.in.: Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A., PCO S.A., Rosomak S.A., Zakłady Mechaniczne „Tarnów” S.A., Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych OBRUM Sp. z o.o., a także kilka firm zagranicznych.

Umowa główna dotycząca modernizacji 128 czołgów z opcją zrealizowania prac na 14 kolejnych, została zawarta 28 grudnia 2015 r. i miała wartość 2,415 mld PLN. Do tej pory umowę zmodyfikowano ośmioma aneksami. W ich ramach do puli pojazdów objętych modernizacją dodano 14 kolejnych czołgów, dzięki czemu łączna liczba wzrosła do 142, wprowadzono dodatkowe funkcjonalności składające się na wersję 2PLM1 i określono zasady przywracania sprawności technicznej tych maszyn. Zawarte aneksy podniosły wartość umowy do 3,29 mld PLN.

Ubiegły rok był przełomowy dla całego przedsięwzięcia, ponieważ zakończyły się w nim badania kwalifikacyjne prototypowego czołgu, opracowanego i wykonanego przez partnera zagranicznego (choć z udziałem wyposażenia dostarczonego przez polskich poddostawców). Rozpoczęły się one jeszcze w sierpniu 2018 r., a zasadnicza ich część zakończyła się latem 2019 r. Zamawiający sformułował wówczas szereg uwag i zaleceń, do wprowadzenia których został zobligowany wykonawca przed ostatecznym zatwierdzeniem konfiguracji czołgu Leopard 2PL. W związku z tym konieczne było przeprowadzenie dodatkowych testów, w tym również sprawdzenie poprawności przygotowania dokumentacji technicznej, instrukcji użytkowania oraz instrukcji napraw i katalogu części zamiennych.

Zakładano, że zakończenie testów i zamknięcie zagadnień formalnych nastąpi do końca pierwszego kwartału 2020 r. Do tego czasu udało się zakończyć testy poligonowe (m.in. strzelanie amunicją polskiej produkcji na poligonie w Drawsku Pomorskim), ale przedłużył się – także ze względu na pandemię COVID-19 – – proces weryfikacji dokumentacji obsługowej. Ostatecznie protokół z badań prototypu czołgu został zatwierdzony z wynikiem pozytywnym 21 maja 2020 r., co umożliwiło rozpoczęcie procesu formalnego przejmowania gotowych i odpowiadających ostatecznemu standardowi prototypu wozów.

Równolegle w Zakładach Mechanicznych „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. wdrażano kompetencje związane z obsługą czołgów (przywrócenie pełnej sprawności) Leopard 2A4 poprzez szkolenia specjalistów oraz pozyskanie niezbędnej dokumentacji i oprzyrządowania, a także utworzenie łańcucha dostaw niezbędnych zespołów i części zamiennych. W 2019 r., kiedy znane były zalecenia wynikające z zasadniczego etapu badań kwalifikacyjnych, przystąpiono także – przy wsparciu strony niemieckiej – do modernizacji 12 czołgów przedseryjnych. Dwa pierwsze

Najszerzej zakrojony program to przywrócenie sprawności i modernizacja 142 czołgów podstawowych Leopard 2A4 do standardu 2PL/PLM1. Na zdjęciu powtórny montaż wyremontowanych podwozi czołgów.

Aktualna wartość programu przywrócenia sprawności i modernizacji Leopardów 2A4 to ok. 3,3 mld PLN. Na zdjęciu pierwsze czołgi przedseryjne zmodernizowane w Łabędach przed przekazaniem wojsku.

z nich zostały formalnie odebrane 28 maja, zaś trzy kolejne w pierwszym tygodniu czerwca. Ich dostawa do jednostek została zrealizowana w sierpniu ubiegłego roku. Do końca 2020 r. przekazano wojsku w sumie 12 Leopardów 2PL (sześć do 1. Warszawskiej Brygady Pancernej z Wesołej i sześć do Ośrodka Szkolenia Leopard przy 10. Brygadzie Kawalerii Pancernej ze Świętoszowa). Do momentu zamknięcia tego numeru wojsku przekazano sześć kolejnych czołgów Leopard 2PL, w tym cztery poddane modernizacji w Niemczech w latach 2017–2018 (wozy należące do tzw. partii próbnej).

Jeśli wszystko przebiegnie zgodnie z oczekiwaniami, w 2021 r. rozpoczną się dostawy czołgów w standardzie Leopard 2PLM1, określonym we wspomnianym aneksie z czerwca 2018 r. do umowy głównej. Zmiany w nim obejmują następujące dodatkowe funkcjonalności poddawanych modernizacji czołgów: ❙ wprowadzenie aktywnego systemu chłodzenia przedziału elektroniki EGTD (analogicznego do zastosowanego w wersji A5); ❙ funkcję wyboru pierwsze/ostatnie echo w dalmierzu laserowym (analogicznie do wersji A5, pozwala na wybór pierwszego lub ostatniego pomiaru do obliczeń balistycznych przed oddaniem strzału); ❙ funkcję PIX w napędzie wieży (pozwala dowódcy czołgu na automatyczne skierowanie celownika PERI R17A3L4 CP na pozycję „godziny 6” lub „godziny 12” względem kadłuba po najkrótszej drodze kątowej, umożliwiając dowódcy wsparcie kierowcy podczas manewrowania w czasie jazdy do tyłu/przodu); ❙ funkcję „cold start” zabezpieczającą elektronikę wieży przed spadkiem napięcia w instalacji podczas rozruchu urządzeń po restarcie (zapobiega awaryjnemu wyłączeniu układów elektrycznych przy spadku napięcia podczas rozruchu); ❙ dodatkowe gniazda do przyłączania zewnętrznej ładowarki do podładowywania akumulatorów, działającego nawet w przypadku gdy pojazd jest zamknięty, a jego silnik wyłączony; ❙ instalację termicznego systemu identyfikacji „swój–obcy” tzw. thermal beacon.

Jeden ze zmodernizowanych do standardu Leopard 2PL przedseryjnych czołgów podczas jazd próbnych poprzedzających przekazanie.

Do końca lipca ZM „BUMAR-ŁABĘDY” przekazały SZ RP 18 czołgów Leopard 2PL. Nie są to zmiany poważne, niemniej wymagające wycięcia dodatkowych luków w kadłubie i wieży oraz otworów montażowych w procesie modernizacji czołgu i położenia dodatkowych wiązek kablowych. Oczywiście modyfikacje te wymagały także zmiany projektu wykonawczego i weryfikacji w trakcie badań. Ich wynik jest pozytywny, a obecnie trwa przygotowanie końcowego sprawozdania z ich przebiegu, potwierdzającego implementację wszystkich nowych funkcjonalności i poprawne działanie zmodyfikowanego do standardu 2PLM1 czołgu we wszystkich aspektach. Najprawdopodobniej dokument ten zostanie przyjęty do końca lata br., co otworzy drogę do wprowadzenia zmian w dokumentacji wykonawczej i rozpoczęcia kompletowania seryjnych wozów w nowym standardzie.

Warto podkreślić, że wszystkie czołgi przedseryjne i seryjne standardu 2PL skompletowane w Zakładach Mechanicznych „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. zostały już pod względem mechanicznym (luki, otwory, mocowania itp.) przygotowane do zainstalowania nowego pakietu wyposażenia bez konieczności demontażu wozu.

❚ Remonty i modyfikacja czołgów T-72M/

M1 do standardu T-72M1R

Drugi wieloletni, szeroko zakrojony program związany z wsparciem eksploatacji sprzętu pancernego Sił Zbrojnych RP dotyczy remontów i modyfikacji w latach 2019–2025 czołgów T-72M/M1, znajdujących się w zasobach Ministerstwa Obrony Narodowej (w tym Agencji Mienia Wojskowego) do standardu T-72M1R. Umowa inicjująca to przedsięwzięcie została zawarta 22 lipca 2019 r. pomiędzy 1. Regionalną Bazą Logistyczną z Wałcza, reprezentującą Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, i konsorcjum firm Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A., w skład którego wchodzą: Polska Grupa Zbrojeniowa S.A., Zakłady Mechaniczne „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. (lider techniczny) i Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A. Wartość umowy to 1,749 mld PLN brutto. W programie biorą udział liczni podwykonawcy i poddostawcy spośród przedsiębiorstw Grupy Kapitałowej PGZ (PCO S.A., Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Mechanicznych „OBRUM” Sp. z o.o., Zakłady Mechaniczne „BUMAR-MIKULCZYCE” S.A.), a także prywatne podmioty polskiego przemysłu obronnego (Grupa WB).

Remontom o różnym zakresie, a także modyfikacji polegającej na wymianie niektórych przyrządów obserwacyjnych i obserwacyjno-celowniczych oraz sprzętu łączności wewnętrznej i zewnętrznej, poddanych ma zostać według zapisów ramowej umowy 230 wozów (2019 –– osiem, 2020 – 46, w 2021 i 2022 po 35, 2023 – 34, 2024 – 33, 2025 – 39). Od początku założono jednak, że liczby te mogą ulec zmianie. Budżet projektu ma być „sztywny”, a liczba objętych pracami czołgów będzie zależała od kosztów remontu poszczególnych wozów, określanych na podstawie weryfikacji ich stanu technicznego przez specjalistów z przemysłu. Zakłada się, że powinny one zawierać się w przedziale od 5 do 50% kosztów całości zaplanowanych prac przy pojedynczym wozie, a więc średnio ok. 7,6 mln PLN przy 230 czołgach za remont i montaż nowego wyposażenia. Koszt prac w przypadku pierwszego wozu wyceniono na 10 mln PLN, z racji wydatków niezbędnych do zainicjowania całego procesu, a później maksymalny limit wydatków w przypadku konieczności przeprowadzenia remontu głównego ustalono na 7,3 mln PLN,

zaś jeśli wystarczy naprawa bieżąca, koszt może wynieść maksymalnie 5,9 mln PLN. Jeśli z kolei zakres remontu będzie bardzo duży, obejmujący np. wymianę silnika i lufy armaty w tym samym wozie, to także cena jego remontu może przekroczyć granicę 50% (na początku 2019 r. podawano, bazując na doświadczeniach z minionych lat, że koszt remontu bardzo wyeksploatowanego wozu może wynosić 3–3,5 mln PLN). Jeśli wiele czołgów będzie wymagało poważnego remontu, to mniejsza może okazać się ogólna liczba czołgów objętych programem „odmłodzenia”. I w drugą stronę – jeśli weryfikacja stanu poszczególnych wozów wykaże, że ich kondycja nie jest taka zła, to może się okazać, że uda się wyremontować i zmodyfikować więcej T-72. Maksymalna liczba czołgów T-72 znajdujących się w chwili podpisania umowy w zasobach wojska i instytucji podległych MON to 318.

Począwszy od 2020 r. prace związane z remontem czołgów i montażem nowego wyposażenia są równolegle realizowane w Zakładach Mechanicznych „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. i poznańskich Wojskowych Zakładach Motoryzacyjnych S.A. Przedsiębiorstwo ze Śląska docelowo wyremontuje i doposaży większości czołgów (ok. 90%), ale za remont jednostek napędowych wszystkich wozów odpowiadają zakłady z Poznania.

Specyfikacja modyfikacji czołgów była już omawiana na łamach „Wojska i Techniki” (WiT 8 i 12/2019), niemniej przypomnijmy, że dotyczy ona wymiany części dotychczasowych przyrządów obserwacyjnych i obserwacyjno-celowniczych oraz całego sprzętu łączności wewnętrznej i zewnętrznej. Z wyposażenia optoelektronicznego czołgów całkowicie eliminowane są przyrządy wykorzystujące noktowizję aktywną. Kierowca otrzymuje pasywny nocny przyrząd obserwacyjny PNK-72 Radomka zamiast aktywnego TWNE-4B, dowódca przyrząd POD-72 Liswarta zamiast przyrządu TKN-3, a nocny celownik TPN-1-49-23 działonowego zastąpił termowizyjny celownik PCT-72 z kamerą KLW-1 z chłodzoną matrycą MCT III generacji. Wszystkie te urządzenia dostarcza PCO S.A. z Warszawy. Przywrócona zostaje pełna sprawność celownika działonowego TPD-K1, ale w jego przypadku nie przewidziano żadnych prac modernizacyjnych.

Czołgi otrzymują także zestaw nowych środków łączności zewnętrznej i wewnętrznej. Radiostację R-123M (na nowszych wozach R-173) zastąpiła nowoczesna radiostacja pokładowa Radmor RRC 9310AP PR4G F@stnet (zestaw czołgu liniowego składa się z jednej radiostacji RRC9210 i dwóch wzmacniaczy WZM 126AP), zaś w zestawie wyposażenia czołgów dowodzenia M1D, zamiast radiostacji R-130M1, pojawiła się druga radiostacja RRC 9310AP. Układ zasilania, okablowanie i system antenowy są we wszystkich czołgach takie same, a zamontowanie w każdym czołgu drugiego wzmacniacza WZM 126AP umożliwia dołączenie do niego drugiej radiostacji RRC9210 i przekształcenie go w czołg dowódczy. Dzięki odbiornikowi systemu nawigacyjnego GPS DAGR wbudowanemu w radiostację, dowódca czołgu może precyzyjnie określić pozycję swojego wozu. Telefon wewnętrzny R-124 zastąpił cyfrowy Pokładowy Zestaw Urządzeń Łączności Wewnętrznej FONET. Wyposażenie łącznościowe dostarczają spółki Grupy WB.

Modyfikacja obejmuje także montaż dodatkowego wyposażenia ułatwiającego funkcjonowa-

Drugie w kolejności przedsięwzięcie związane z wydłużeniem cyklu eksploatacji sprzętu Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych Wojsk Lądowych to remonty i modyfikacja czołgów T-72M/M1 do standardu T-72M1R. Program ma zostać zrealizowany w 2025 r., a jego wartość to prawie 1,75 mld PLN.

Wyremontowana wieża czołgu T-72M1 przygotowana do montażu uzbrojenia, urządzeń i wyposażenia w ramach modyfikacji do standardu T-72M1R.

nie załogi czołgu, czyli nowych pojemników hermetycznych, kosza na rzeczy osobiste załogi z tyłu wieży i dostosowanie WOCz (Wożony Osprzęt Czołgu) do nowej konfiguracji wozu. Poza tym modyfikacji poddawane jest wyposażenie elektryczne (nowy regulator napięcia, mikroprocesorowe urządzenie rozruchowe, nowe oświetlenie wewnętrzne wraz z układem sterowania, nowy typ zasilacza buforowego, układ ładowania akumulatorów rozruchowych) i nowe gąsienice z nakładkami gumowymi.

Dostawcą nowych urządzeń optoelektronicznych do poddawanych modyfikacji czołgów jest PCO S.A., zaś sprzętu łącznościowego Grupa WB.

Cykl naprawy/remontu i doposażenia jednego czołgu zajmuje od dwóch do sześciu miesięcy – oczywiście wszystko zależy od stanu konkretnego wozu. Wykonawca dostarcza wraz z czołgami odpowiednią dokumentację (instrukcje użytkowania, instrukcje obsługiwania zmodyfikowanych urządzeń i systemów, instrukcje napraw, interaktywny katalog części zamiennych), zobowiązany jest także do wsparcia technicznego oraz serwisu pogwarancyjnego przez okres 15 lat od przekazania.

Zgodnie z zapisami umowy, pierwszych osiem wozów po remoncie i modyfikacji zostało przekazanych zamawiającemu w połowie grudnia 2019 r. Jeden z nich miał wyposażenie łączności skonfigurowane w standardzie wozu dowódczego. W 2020 r. ostatecznie przekazano 28 kolejnych czołgów M1R. Do dziś zdano wojsku łącznie 54 czołgi po remoncie i modyfikacji. Trwają prace przy kilkunastu kolejnych, a przekazanie następnej partii przewidziane jest zgodnie z harmonogramem na wrzesień br. Odbiór czołgów odbywa się na podstawie standardowych dla metodyki remontów sprawdzeń zakładowych, jedynie poszerzonych o testy działania nowych systemów i urządzeń oraz funkcjonalności nowego wyposażenia. Te ostatnie przeprowadzono na pierwszym poddanym remontowi i modyfikacji czołgu. Czołgi T-72M1R trafiły m.in. do nowo sformowanego batalionu czołgów 19. Lubelskiej Brygady Zmechanizowanej z Lublina, wchodzącej w skład 18. Dywizji Zmechanizowanej, a także batalionu czołgów z Morąga (dotąd skadrowanemu) 20. Bartoszyckiej Brygady Zmechanizowanej 16. Dywizji Zmechanizowanej.

❚ Inne przedsięwzięcia związane ze wspar-

ciem eksploatacji sprzętu

W latach 2018–2020 Zakłady Mechaniczne „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. przeprowadziły remonty główne i konserwacyjne czołgów PT-91 Twardy, na mocy umowy z Inspektoratem Wsparcia.

Pod koniec sierpnia 2019 r. zawarta została pomiędzy 1. Regionalną Bazą Logistyczną z Wałcza a konsorcjum wykonawczym w składzie Zakłady Mechaniczne „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. i Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne z Poznania umowa wieloletnia na przeprowadzenie napraw głównych oraz remontów konserwacyjnych wozów zabezpieczenia technicznego WZT-2 i WZT-3M w latach 2019–2022. Umowa jest realizowana zgodnie z harmonogramem.

Bieżący rok przyniósł podpisanie umowy ramowej na weryfikację stanu, przeglądy techniczne F3÷F6 i remonty czołgów podstawowych Leopard 2A4/A5/PL/PLM1 w latach 2021–2024. Zawarło ją 30 czerwca z 4. Regionalną Bazą Logistyczną z Wrocławia konsorcjum w składzie: Polska Grupa Zbrojeniowa S.A., Zakłady Mechaniczne „BUMAR-ŁABĘDY” S.A. i Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A. Jest ona kontynuacją poprzedniej, obowiązującej w latach 2017–2020.

Zakłady z Łabęd realizują na rzecz SZ RP także inne, mniejsze przedsięwzięcia. Przykładem może być podpisana w czerwcu br. z 4. Regionalną Bazą Logistyczną z Wrocławia umowa dotycząca napraw żurawi hydraulicznych D-35, w które wyposażone są wozy zabezpieczenia technicznego WZT-2. Przewiduje ona przeprowadzenie napraw ośmiu żurawi (sześciu w ramach zamówienia gwarantowanego i dwóch w ramach opcji), a dwa pierwsze wozy zostały już dostarczone do Łabęd w celu weryfikacji stanu urządzeń i oceny kosztów niezbędnych prac.

❚ Modernizacja infrastruktury

Rozwój działalności Zakładów Mechanicznych „BUMAR-ŁABĘDY” S.A., czy to w zakresie produkcji nowych wozów bojowych i pojazdów specjalistycznych, czy też wsparcia eksploatacji sprzętu nie byłby możliwy bez sukcesywnie prowadzonych inwestycji związanych z modernizacją infrastruktury, zakupem wyposażenia, a także szkoleniami personelu.

Wśród nich można wymienić m.in. termomodernizację hal produkcyjnych czy zakup wyposażenia warsztatowego i oprogramowania, związanego z programem modernizacji czołgów Leopard 2A4. Obecnie trwają prace związane z przygotowaniem nowego magazynu wysokiego składowania, który planuje się oddać do eksploatacji w pierwszym kwartale przyszłego roku.

Kolejnym realizowanym projektem jest modernizacja malarni, na potrzeby której ma zostać zakupiona i uruchomiona nowa śrutownica. Także w tym przypadku zakończenie prac planowane jest na pierwszy kwartał 2022 r. n